Автокөлікпен тасымалдау жүйесі

Пән: Транспорт
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

К І Р І С П Е

Ел басының Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауы, мемлекеттің болашақтағы даму жолдарының айқын ішкі және сыртқы саясатымыздың аса маңызды 30 бағыттарын атап берді. Ал он бірінші бағыты-Мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің негізінде стратегиялық инфрақұрылымды дамыту, сондай-ақ осы саладағы басқару сапасын көтеру. Соның ішінде « . . . көлік-логистикалық кластерді дамыту ауқымында Батыс Еуропаны Батыс Қытаймен жалғастыратын Қазақстанның аумағы арқылы өтетін автомобиль жолы салынуға тиіс. Сонымен бірге, Қазақстанның ең шалғай елді мекендеріне жетуімізді жеңілдетін жергілікті маңызы бар жолдар желісін жедел кеңейтуіміз қажет»- деп атап өткен. Президент тапсырмасын іске асыру бағытында Үкімет арнаулы бағдарлама қабылдап, нақты іс-шаралар басталып кетті. Өйткені дүние жүзіндегі дамыған елдердің іс тәжірибелері көрсетіп отырғандай, ел ішіндегі жүк тасымалдау және жол қатынастарының даму деңгейімен ел экономикасының көрсеткіштері біріне бірі сәйкес. [1]

Жалпы қандай да болмасын өнеркәсіп бұйымдарын шығаруда немесе өндіріп тасымалдауға сол бұйымның жиырма пайыздан астам, кейде елу пайызға дейін алғашқы құны өседі, сол себепті мемлекет әртүрлі амалдармен, арнаулы бағдарламалар арқылы жүк тасымалдаушыларға жеңілдіктер жасап, өндіріс бұйымдарының бағасына әсер етіп отырады.

Барлық уақыттарда сауда және көлік дамуы кез келген мемлекеттің тез дамуына әсер ететін факторлар болып табылған. Нарықтық экономикаға көшу шарттарында көліктің тасымалдау, соның ішінде автомобиль көлігіне байланысты мемлекеттік саясат төмендегі басымдылықтарды ескере отырып жүргізілуі тиіс:

көлікпен тасымалдау шығындарын азайту;

қозғалыс қауіпсіздігі;

экологиялық қауіпсіздік;

ұсынылатын қызметтер сапасын жақсарту. [2]

Көліктің негізгі міндеті - бұл жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудағы тұтынушының қажеттіліктерін уақтылы және сапалы өтеу. Ал автокөліктің жүктерді тасымалдау жылдамдығын арттырып және «есіктен -есікке» жеткізу мүмкіндігі бар.

Біздің еліміздің жер көлемі өте үлкен, облыстар мен аудан орталықтарының және елді мекендер арасында, көптеген аймақтарда қатынас түрі тек қана автомобильдер. Сондықтан Елбасының тікелей тапсырмасымен 2006 - 2012 жылдарға арналған автокөлік жолдарын жақсарту, жөндеу, одан әрі дамыту мақсатында үлкен мелекеттік бағдарлама дайындалып, ол үшін мемлекет есебінен триллионнан астам қаржы берілді. Өйткені мемлекеттің тасымалдау және транзиттік мүмкіндігін көтеру үшін, сонымен қатар кәсіпкерлер мен

*1. авто пер в стр Ценр и вост европы . Асмап -1998г * 2. Аксенов И. Я-Наука1985г

тұрғындар арасында, өндіру орындарынан қолдану орындарына жеткізудің экономикалық жүйесінің жоғары тиімділікпен қалыптасуына мүмкіндік беруші жақсы құралған сүлбесі құрылуы тиіс.

Елімізде кеңес заманындағы ірі автокөлік мекемелері жекешеленіп, ондағы автокөліктер жеке қолдарға өтті. Сол мезгілдегі қалыптасқан автокөліктер мекемелеріндегі техникалық күтім және жөндеу жұмыстарын орындайтын арнаулы құрылымдар, қондырғылар, мамандар керексіз болып, сұраныссыз, қаржысыз қалуына байланысты жұмыстарын тоқтатты. Осының салдарынан бірнеше жылдар қалыптасқан жүйе жойылды да, орынына ештеңе орнамады. Осыдан, қазіргі уақытта ауыр жүк автомобильдеріне арнаулы техникалық күтім және жөндеу жұмыстарын атқаратын заман талабына сәйкес жабдықталған орындар жетіспейді. Сонымен қатар еліміздегі жүк автомобильдерінің 70 . . . 80 пайызы шет мемлекеттерден бұрын 10 . . . 13 жылдан астам қолданыста болған, ескіріп, тозығы жеткен автомобильдер. Екінші бір тиісті шешуін таппай отырған мәселе шағын және орта автокөлік кәсіпорындарының дамуы және мамандардың жетіспеушіліктері. Бұл салада көліктік логистикалық әдістемелерін пайдалану көрсеткіштері өте төмен, соның салдарынан тасымалдау бағалары мен кәсіпорындардың қосымша шығындары жоғары. Соның салдарынан мемлекеттік мәлімет бойынша автокөлік кәсіпорындарының 46 пайызы залалмен жұмыс атқарып келеді. Сол себепті елімізде жүргізіліп отырған экономикалық саясатқа байланысты және нақты жағдайларды ескере отырып, автомобильдермен жүк тасымалдау тиімділігін арттыру, көліктік логистика теориясын, әдістемелерін бүгінгі көлік кешені деңгейіне сәйкес ұтымды пайдалану мақсатында осы жұмыс атқарылып отыр.

ХХ-ХХI ғасырлар аралығында ірі мемлекеттер экономикасының дамуына сәйкес көлік кешені тез көтеріле бастады. Соған байланысты әртүрлі мемлекеттерде темір жол, тас жол, өткелдер салу жақсы қарқынмен дамыды. Бұның салдары көлік кешені тиімділігін арттыру, ықшамдау жұмыстарын атқаруға алып келді.

1 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ

1. 1. Жүк тасымалдау тізбегін ықтималдау мен тиімділігін арттыру амалдары

Автомобиль көлігіндегі құбылыстар мен процесстерді зерттеуде бақылау бірлігін бекіту керек, яғни бақылау жүргізу кезінде белгілері тіркелетін массалы құбылыстар элементін анықтап алады. Жүк тасымалдауы зерттеуде бақылау бірлігі болып, автомобильдің жүкпен жүруі болып табылады, таксомоторлы тасымалдауды зерттеуде линия жұмыс істеуші көлік-такси. Сондықтан бақылау бірлігінен ақпаралық бірлікті айыра білу керек. [3]

Ақпарлық бірлік -шектігінде жалпы алғанда айқындалған нәтиже алу үшін есеп жүргізу мәліметтерін суммалау жүргізілетін шаруашылық бірлігі.

Барлық ақпарлық бірліктер жоғарыда тұрған ұйымдарға өзінің жұмысы жайлы ақпар беріп отыруға міндетті.

Жүктерді тасымалдау көлемі, мерзім бойынша тасылған жүктердің ортақ салмағымен өлшенеді, ол салмақ нетто массаның және жүктің ыдыс массасынан тұрады. Жүк тасымалдаудағы көлік жұмысы көлемі тасымалданған жүк санынан және орналасу ара-қашықтығына байланысты, ол тонна-километр бірлігінде айқындалады.

Түсіру-тиеу операцияларын орындауда жұмыс көлемі тоннамен өлшенеді.

Көліктік-экспедициялық операциялар көлемі тапсырмалар санымен және тоннадағы жүктер санымен өлшенеді. Автомобиль көлігінің жұмысының табиғи көрсеткіштері халықшаруашылығының әртүрлі салаларының қызметінің автомобиль көлігі жұмысымен байланысын нығайтуға, сонымен қатар елді- мекендерді жүк және жолаушылар тасымалдауларымен қамтамасыз етуге, мемлекеттің көлік балансында автомобиль көлігінің маңызын айқындауға мүмкіндік береді.

Жеке автокөліктік кәсіпорындар жұмысының жалпы қорытындысын алу үшін бағалық көрсеткіш қолданылады-кірістің ортақ көлемі .

Жалпы алғанда сала бойынша үш баға көрсеткіші бар: кірістің жалпы көлемі, валдық өнім және таза өнім.

Жүк тасымалдау көлігі негізгі екі көрсеткіш бойынша сипатталады: тасымалданған жүктің көлемі және жүк айналымы. [4]

Тасымал көлемі Q - тоннамен өлшенеді, ол белгілі уақыт ішінде тасымалданған немесе тасымалдауға тиіс жүктің салмағын көрсетеді.

Жүк айналымы P тонна - километрмен (т. км) өлшенеді және жүктерді бір орыннан екінші орынға тасымалдағанда немесе тасымалдауға керек болғанда,

*3. Ванчукеевич В. ФСедюкевич В. Н Авто пер-выш шк-1988г

*4Гаджинский А. М логистика ИВЦ-маркетинг 2000г

белгілі уақытта атқарылатын жұмыс көлемін көрсетеді. Автокөлік мекемесінің тасымалданған жүгінің көлемімен жүк айналымы тасымалдауға қабылданған жүктердің, түрлері мен мөлшері бойынша анықталады. Осыны тасымалдау мен жүк айналымының құрылымы деп атайды. Жоғарыдағы автокөлікті пайдалану көрсеткіштері көптеген сыртқы және ішкі факторларға байланысты. Солардың негізгілерінің бірі тасымалдауға қабылдаған жүктердің түрлері болады. Төмендегі кестеде жүктер түріне сәйкес автокөлікті пайдалану көрсеткіштерінің өзгеру мәндері берілген. Сонымен қатар тасымалдау ара қашықтағыда автомобильді пайдалану тиімділігіне әсер етеді.

Кесте 1 - Тасымалдау тиімділігін анықтауға олардың мөлшері көрсетілген [5]

Жүктер

Тасымалдау көлемі

Жүк айналымы

Мың тонна

Барлық көлемдегі үлес салма-ғы

Қашықтығы км.

Мың т. км

Жалпы жүк айналымындағы үлес салмағы %

Жүктер: Темір бетон бұйымдар

Тасымалдау көлемі: 60, 0

Жүк айналымы: 15, 0

18, 0

1080, 0

20, 1

Жүктер: Цемент (ұнтас)

Тасымалдау көлемі: 42, 2

Жүк айналымы: 10, 6

20, 0

848, 0

15, 8

Жүктер: Метал

Тасымалдау көлемі: 33, 2

Жүк айналымы: 8, 3

10, 0

332, 0

6, 2

Жүктер: Ағаш және ағаш материалдар

Тасымалдау көлемі: 44, 0

Жүк айналымы: 11, 0

16, 0

704, 0

13, 1

Жүктер: Топырақ

Тасымалдау көлемі: 106, 0

Жүк айналымы: 26, 5

5, 0

530, 0

9, 8

Жүктер: Мұнай өнімдері

Тасымалдау көлемі: 52, 0

Жүк айналымы: 13, 0

11, 0

572, 0

10, 6

Жүктер: Астық

Тасымалдау көлемі: 29, 2

Жүк айналымы: 7, 3

30, 0

876, 0

16, 3

Жүктер: Контейнердегі жүктер

Тасымалдау көлемі: 20, 8

Жүк айналымы: 5, 2

15, 0

312, 0

5, 8

Жүктер: Басқа

Тасымалдау көлемі: 12, 4

Жүк айналымы: 3, 1

10, 00

124, 0

2, 3

Жүктер: Қорытындысы

Тасымалдау көлемі: 400, 0

Жүк айналымы: 100, 0

13, 4

5378, 0

100, 0

Құрылым тасымалдаудың сандық және сапалық сипаттамасын, әрі жүктің тасымалданған мөлшерін, оның жалпы тасымалданған жүк шамасымен жүк айналымындағы үлес салмағын көрсетеді.

Тасымалдау көлемін анықтаған кезде, бір жүктің бірнеше рет тасымалдануы мүмкін екенін (әсіресе қалалық жерлерде) ескеру керек. Бұл көптеген жүктің өндірілген жерден, бірден, тұтынушыға жеткізілмей, арасында жөнелтушінің, тасымалдаушының, жүк қабылдаушының, немесе қосымша өңдеу үшін бір цехтан екіншісіне тасымалдану мүмкіндігінен туындайды.

Мұндай қайталап тасымалданатын өнеркәсіп тауарларын, тағам өнімдерін сауда орындарына жеткізгенде, тұтынушыларға жеткенше, осындай қайталап тасымалдаулар болады. Бұл тауарларды, әсіресе, теміржол, су жолы немесе әуе жолдарымен тасымалдаған кезде, оларды әуелі теміржол бекеттеріне, айлақтардан, әуе-жайлардан сауда қоймаларына жеткізіледі.

Жүктің қайталанып тасымалдануына байланысты тасымалданудың көлемі, іс жүзінде өндірілген немесе тұтынылған жүктің санынан көп болуы мүмкін. Ол қайталанып еселеуші көлемінің іс жүзінде жүктің өндірілген немесе тұтынылған санына қатынасын көрсетеді. Егер құрылыс қажеті үшін 15 мың т жүк тасымалдауы тиіс. Олардың ішінде түрлі әрлеу жалпы тазалық-техникалық

материалдары бар делік. Солардың 6 мың тоннасы 1 рет, 5 мың тоннасы 2 рет, 4 мың тоннасы 3 рет тасымалданған. Бұл жағдайда тасымалданған жүктің көлемі мынадай болады:

мың тонна,

ал қайталау еселеуіші =28:15=1, 87-ге тең.

Жүкті қайта-қайта тасымалдау, болмаса, қайталаным еселеуіші өндірілген жерден тұтынушыға жеткізуді дұрыс ұйымдастыруға тікелей байланысты болады. Жетілдірілген технологияларды пайдалану, бұл еселеуіштің неғұрлым аз болуын көздейді. [6]

Бір жүкті бірнеше рет қайталап тасымалдау, жүк тасымалдаудың шығынын көбейтіп, өзіндік құнын өсіреді. Оның халық шаруашылығы үшін, кері әсері мол болады. Тасымалдау шығынын азайту үшін, тасымалдау тәсілін үйлесімді етіп алу маңызды. Өндірілген заттың тұтынушыға жеткенге дейін жолында тиеп-түсіру, сақтау қоймалары, мүмкіндігінше аз болғаны дұрыс.

Құрылыс материалдары, жабдықтар тасымалданып жеткізілген көліктен, бірден құрылысқа қолданылып, жинау құрастыруға қабылдануы тиіс. Мысалы: үйдің керегелерін құрылыс алаңына жеткізген соң, көліктен алып, жинап қоймай тиеселі орнына бірден қондыру, немесе тыңайтқышты тасымалдап әкелген көліктен, бірден топыраққа сіңіру машинелеріне беру өте тиімді.

Өнеркәсіп және азық-түлік тауарларын өндірушіден, бірден, сауда орындарына жеткізу ұтымды болмақ. Жүк тасымалдаудың орындалу, игерілу мерзіміне қарай, жүк тасымалдау көлемі, сағаттық, тәуліктік, айлық, тоқсандық және жылдық болып бөлінеді.

Жылдық тасымалдау көлемі мен жүк айналымы әдетте біркелкі болмайды. Әр айда, әр тоқсанда бұл мөлшер әр түрлі болады. Бұл ауытқулар автокөлік мекемелері қызмет көрсететін өндірістердің ерекшеліктеріне байланысты. Бұл, әсіресе, ауылшаруашылық өндірісінде анық байқалады, мұнда, жазғы-күзгі және қысқы тасымалдау жұмыстарының мөлшері арасындағы айырмашылықтар айтарлықтай. Тасымалдаудың маусымдылығына сол жердің табиғаты мен ауа-райы да әсері мол болады (қыста қардың қалың болуы, жолды мұз басып көк тайғақ болуы, күздегі жауын- шашынның молдығы және т. б. ) . [7]

Тасымалдау деңгейінің бір қалыпсыздығын, қалыпсыздық көрсеткіштігі мен анықтайды. Ол тасымал көлемінің ең жоғары мәні мен жүк айналымының ең жоғарғы мәнінің , олардың белгілі уақыт аралығындағы орташа мәндеріне Q _орт және P _орт қатынасын көрсетеді:

Мысалы: 1-тоқсанда 40 мың т жүк тасымалданып, жүк айналымы 480 мың т. км; 2-тоқсанда, тиісінше, 47 мың т және 705 мың т. км; 3-тоқсанда болса, оның жылдық орташа мөлшерлері тасымалданған жүк пен жүк айналымы бойынша мынадай болады:

мың тонна.

мың т. км.

Бұдан біркелкісіз еселеуіштері ретінше мынадай болады:

Бұдан біркелкісіз еселеуіштері, жылжымалы құрамды бірқалыпты пайдалана алмауға әкеледі, бұл автокөлік иесінің жұмысын қиындатады, халықтың тұтынуы мен көлік иесінің жүк тасымалдау мүмкіндігі арасында сәйкессіздік пайда болады. Ол сәйкессіздікті жою үшін қосымша жылжымалы құрамдарды тартуға келеді. Жүк тасымалдау мерзімі ұзарады.

Жүк тасқыны деп-белгілі мерзім ішінде бір бағытта тасымалданған жүктің санын айтады.

Жүкті автомобильмен тасымалдаудың өндірістік барысы жүкті уақтылы және керекті мөлшерде, бір орыннан екінші орынға жеткізу.

Жүк тасымалдайтын автошаруашылықтың жұмыс барысы мынадай элементтерден құралады:

7. ЕСТР женева 1970г, минск-БАмап -1993г

-жүкті тасымалдауға дайындау, жылжымалы құрамға (ЖҚ) тиеу, жүк тиелген жылжымалы құрамның жүкті алған жерден апаратын жерге жеткізуі, жүкті түсіру және алушыға өткізіп беру, жылжымалы құрамды жүк тиейтін кезекті орынға беру.

Жылжымалы құрамның жұмысына, жолға шығу және барып қайта оралу сияқты циклдар кіреді. Жылжымалы құрамның жұмысын жоспарлау, есептеу және талдау үшін, олардың өзіне тән жұмыс қорытындысының көрсеткіші, жылжымалы құрамды пайдалану көрсеткіші болады.

Жылжымалы құрамның жұмыс қорытындысының көрсеткіші ретінде, -жолға шығу санын; L _ж -жүкпен жүрген жолын; L _б -барлық жүрген жолын; тасымалдаған барлық жүктің салмағын Q тонна және жүк айналымын P тонна-километрді алады.

Жылжымалы құрамды пайдалану деңгейінің көрсеткіші ретінде оның тнхникалық және технологиялық мүмкіншіліктерін қалай пайдаланғандығын көрсеттеді. [8]

Ол үшін, жылжымалы құрамның техникалық даярлық еселеуіші -жылжымалы құрамды жолға шығару еселеуіші- ; жылжымалы құрамның жүк көтерімділігін пайдалану еселеуіші - ; жылжымалы құрамның жүрген жолын пайдалану еселеуіші - ; жүрген жолдың орташа қашықтығы - ;

жүкті тасымалдаған жолдың орташа қашықтығы - ; ; тапсырмамен жүрген уақыты- ; жылжымалы құрам қозғалысының техникалық жылдамдығы - және эксплуатациялық жылдамдығы - деген көрсеткіштер қолданылады.

Жолға шығу- жүкті жылжымалы құрамға тиеу, оның осы жүкті алып жүруі, жүкті тиісті жеріне апарып түсіруі және жылжымалы құрамды кезекті тиеуге қою, сияқты жұмыстардың атқарылуын аяқтау. Бұл бір айналым болады. Айналым дегеніміз - жылжымалы құрамның алғашқы жүк тиеген жерден шығып, тиесілі әрекеттерін орындап сол жерге қайта келуі. Ол, бір немесе бірнеше рет қайталануы мүмкін. Бұл мәселеде жүрер жол бағдарын таңдай білу үлкен тиімділікке әкеледі, келесі бетте бағдар таңдаудың бірнеше амалдары көрсетілген. Жылжымалы құрамның әрқайсысы жеке немесе бүкіл парк жұмысын бағалау мен талдау, атқарылған жұмыстың техникалық-пайдалану сипатының көрсеткіші арқылы жасалады.

Жылжымалы құрам паркі дегеніміз-автошаруашылықтардың автомобильдердің, автомобиль сүйреткіштердің, тіркемелердің, жартылай тіркемелердің жиынтығы.

Оларды, парктік тізім құрамы деп атайды. Ол жылжымалы құрамның шаруашылық есебінде тұратын жалпы саны. Мұндағы жылжымалы құрам түрі, маркасы және саны бойынша сипатталады.

Тізімде тұратын жылжымалы құрамды (ЖҚ) техникалық түріне қарай:

-пайдалануға техникалық жағынан даяр жылжымалы құрамдар;

-жылжымалы құрамның кезекті техникалық қызмет көрсету мен жөндеуде тұрғандар деп бөледі.

Сонымен, автошаруашылықтың тізімінде тұрған жылжымалы құрамды былай өрнектеп көрсетуге болады: [9]

(1)

Осыдан, автошаруашылықтың есебінде тұрған барлық жылжымалы құрамды, былай өрнектейміз:

(2)

Жылжымалы құрам паркін, белгілі кезеңде, есепке алып отыру үшін, автомобиль күн деген көрсеткішті қолданылады.

Себебі, автошаруашылықтың тізімінде тұратын жылжымалы құрамның пайдалануға даярлығы, жұмыста жүрген, бос тұрған және техникалық қызмет пен жөндеуде тұрғандардың саны, үнемі өзгеріп отырады.

АК _Т -тізім бойынша автомобиль (жылжымалы құрам) күн;

АК _ЭД -пайдалануға даяр автомобиль күні;

АК _ТКЖ -автомобильдердің (жылжымалы құрамның) техникалық күтім мен жөндеуде тұрған автомобиль күні;

Жоғарыда келтірілген өрнектерге ұқсас, оларды да былай жазуға болады:

АК _Т =АК _ЭД +АК _ТКЖ ; АК _ЭД =АК _Э +АК _Б (3)

және

АК _Т =АК _Э +АК _Б +АК _ТКЖ (4)

Қолда бар жылжымалы құрам қалай пайдалануда, оның орындаған жұмысы қандай, пайда зияны қаншалық-деген сұрақтардың жауабын табу үшін, бұл көрсеткіштердің маңызы зор. Олардың айқындай түсу үшін, мұнда да жоғарыдай, түрлі еселеуіштер пайдаланады. Жоғарыда айтылғандардан, жылжымалы құрамдардың техникалық даярлық еселеуіші, автомобильді жолға шығару немесе паркті пайдалану еселеуіші деген және т. б. қосымша ұғымдар пайда болады. [10]

Техникалық даярлық еселеуіші дегеніміз- техникалық тұрғыдан пайдалануға даяр автомобиль-күн санының тізімі бойынша, автомобиль күнге қатынасымен анықталады да, былай өрнектеледі:

10. карбанович Юнипак 2002г

. (5)

Автопарктің бір күндегі даярлығы, сол күнігі техникалық тұрғыдан, пайдалануға даяр автомобильдің санының, тізімдегі автомобиль санына қатынасынамен анықталады:

. (6)

Бір автомобильдің, белгілі бір уақыт ішіндегі техникалық даярлығы, автомобильдің пайдалануға техникалық даяр тұрған күнінің, күн тізбедегі күн санына қатынасымен анықталады:

. (7)

Жұмысқа шығу-жұмыста болу еселеуіші, сонымен қатар, жоспарлы бос тұру мерзіміне, жол және ауа-райы жағдайларына, тасымалдың маусымдылығына және жұмысын ұйымдастыруға да байланысты. Демалыс және мереке күндері автомобильді жұмысқа шығару, олардың еселеуішін, тиімділігін арттырады.

Техникалық даярлық еселеуішін арттыруға қол жеткізу үшін:

- уақтылы, сапалы техникалық қызмет пен жөндеуден өткізу;

- жөндеудің озық тәжірбиесі саналатын агрегаттық әдісті қолдану;

-ауысым аралығындағы уақытта, екінші техникалық қызмет ұйымдастыру;

-техникалық пайдаланудың белгіленген ережесін сақтау;

-жүргізушінің өзіне белгіленіп берген көлікті ұқыпты қарауды бұлжытпай орындалуы.

Техникалық даярлығына тасымалданатын жүктің сипаты, тиеу-түсіру жұмыстарының ұйымдастырылуы да зор әсер етеді. Жүктің жылжымалы құрамның үстіне дұрыс орналаспауы, артық жүктелуі техникалық жағдайына кері әсерін тигізеді. Сол сияқты автокөліктің техникалық күйіне жанармайдың сапасы, жүргізушінің тәжірбиесі мен кәсіби деңгейі де әсер етеді. [11]

Автомобиль көлігімен тасымалдау өнеркәсібінде ЖҚ-ның үйлесімді жүк көтерімділігін, сол көлікті жасап шығарған зауыт белгілейді. Үйлесімді жүк көтерімділік автомобильдің құрылысына, оның жүк тасымалдауға пайдалануға бейімделуіне байланысты болады. Үлгісі бірдей автомобильдердің жүк көтерімділігі әр түрлі болуы мүмкін. Ол қорабының құрылысы мен оған қойылған жабдығына байланысты болып келеді.

11. Ковале в. п Беларусь 1984г

ЖҚ паркінің есебінде тұратын барлық көрсеткіштердің бірі-парктегі бір ЖҚ-ның орташа жүк көтерімділігі. ЖҚ - орташа жүк көтерімділігі автомобиль-тонналардың қосындысын автомобильдің санына бөлу арқылы анықталады:

. (8)

мұндағы: ЖҚ-ның үйлесімді жүк көтерімділігі, m-парктің орташа жүк көтерімділігін анықтау үшін бір жолға жүк көтерімділігі автомобиль-тонна-күнді осы мерзімдегі автомобиль-күн санына бөлу керек:

. (9)

Жоғарыда келтірілген өрнек бойынша шығарылған орташа жүк көтерімділігі бар ЖҚ-ның есепте тұру мерзімінің өзгеруіне орай, тура келе бермеуі мүмкін.

Күн тізбектегі кезеңде автопарктегі автомобильдердің саны өзгерген жағдайда, парктің жүк көтерімділігін автомобиль-тонна күнмен анықтау үшін, автомобиль санын, оның жүк көтерімділігіне және автмобиль паркте болған күніне көбейту керек. Есеп автомобильдің әр түріне жеке есептеліп, шыққан сандарды қосады. Сонымен, парктің автомобиль-тонна-күнмен есептелген бір жолғы жүк көтерімділігін табу үшін, парктегі барлық автомобильдің әр мәркелері бойынша анықталған әр автомобиль-тонна-күн есебімен алынған жүк көтерімдіктерін қосады. ЖҚ-ның жүк көтерімділігін жүк көтерімділік еселеуіші арқылы анықтауға болады. Жүк көтерімділік еселеуіші статистикалық және динамикалық болып екіге бөлінеді. [12]

ЖҚ-ның статистикалық жүк көтерімділік еселеуіші нақтылы тасымалданған жүк санының оның үйлесімді жүк көтерімділігіне қатынасы арқылы анықталады. Оны мына өрнек арқылы көрсетуге болады.

(10)

мұндағы :

q _y -әр шыққанда үйлесімді жүк көтерімділік толық пайдаланылған жағдайда, тасымалдануға тиісті жүктің тоннамен алынған саны.

Жүктің көтерімділіктің динамикалық еселеуіші нақтылы орындалған жүк айналымының, тонна-километрмен алынған санының, үйлесімді жүк көтерімділігін толық пайдаланғанда орындалуға тиіс жүк айналымның тонна-

12. Европ соглашение Москва Асмап 1990г

километрмен алынған санына қатынасты бөлу арқылы анықталады да, былай өрнектеледі:

(11)