Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерің басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері ... ... ...9
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.3 Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс.шаралар ... ...27
2 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ КОМАНИЯСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 «Казком Полис Сақтандыру» компаниясының қаржылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.3 «Казком Полис Сақтандыру» компаниясының инвестициялық қызметін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
3 БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
3.1 Қазақстандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... .59
3.2 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметті жетілдіру механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОСЫМША А
1 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері ... ... ...9
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.3 Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс.шаралар ... ...27
2 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ КОМАНИЯСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 «Казком Полис Сақтандыру» компаниясының қаржылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.3 «Казком Полис Сақтандыру» компаниясының инвестициялық қызметін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
3 БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
3.1 Қазақстандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... .59
3.2 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметті жетілдіру механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОСЫМША А
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында нарықтық әдістермен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады.
Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып табылады. Сондықтан, нарықтық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың стратегиялық секторы болып отыр.
Қазақстанда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде, алайда отандық сақтандыру қызметінің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.
Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық стандарттарға сай және қарқынды дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің тұрақты дамуы туралы айту қиын.
Диплом жұмысының тақырыбы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерін басқару.
Сақтандыру қызметі нарығының жеткіліксіз дамуы сақтандыру компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде болып отыр. Сақтандыру нарығының дамымай қалғандығын және оның Қазақстандағы институционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі нарығы экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.
Отандық сақтандыру қызметі нарығының дамуын тежеп отырған негізгі себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін ашады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды.
Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып табылады. Сондықтан, нарықтық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың стратегиялық секторы болып отыр.
Қазақстанда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде, алайда отандық сақтандыру қызметінің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.
Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық стандарттарға сай және қарқынды дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің тұрақты дамуы туралы айту қиын.
Диплом жұмысының тақырыбы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерін басқару.
Сақтандыру қызметі нарығының жеткіліксіз дамуы сақтандыру компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде болып отыр. Сақтандыру нарығының дамымай қалғандығын және оның Қазақстандағы институционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі нарығы экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.
Отандық сақтандыру қызметі нарығының дамуын тежеп отырған негізгі себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін ашады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды.
1 Кабанцева Н.Г.. «Страховое дело». Фортуна 2008 год.-24 стр.
2 Джемпеисова, Г. И. Сақтандыру [Текст] : оқу құралы / Г. И. Джемпеисова, О. Н. Чикунов, С. Н. Сүйеубаева. - Алматы : [б. и.], 2010. - 256с.
3 Тайбек, Ж. Қ. Сақтандыру [Текст] : оқу құралы / Ж. Қ. Тайбек. - Алматы : [б. и.], 2012. - 302 с.
4 Абрамов, В.Ю. Страхование: теория и практика; М.: Волтерс Клувер, 2011. - 512 c.
5 Г.С. Серікова. Сақтандыру. – Қарағанды: 2009 ж.- 167 б.
6 Место и роль страхования в социально-экономической системе общества Ч Вестник КазНУ. Серия экономическая. - 2007. - № 2 (60). - С. 28-32.
7 Сақтандыру қызметінің қазіргі жағдайы мен даму ерекшеліктеріне галдау // Ізденіс. - 2012. - № 2 (2). - 18-23 бб.
8 Кучерова Н.В. Формирование ситемы маркетинговой деятельности страховых компаний на развивающихся рынках // Вестн. Оренбургского гос. ун-та. - 2010. - № 4, апр. - С. 81-86
9 Русецкая Э.А. Перспективы развития страхования профессиональной ответственности в Российской Федерации / Э.А. Русецкая, В.А. Арустамова // Финансы и кредит. - 2010. - № 20. - С. 46-51.
10 Турбанов А.В. Роль агентства по страхованию вкладов в развитии конкуренции в банковском секторе // Соврем. конкуренция. - 2010. - № 4 (22). - С. 104-110
11 Қазақстан Республикасында сақтандыру қызметін ұйымдастырудың басымды бағыттары // ҚазЭУ хабаршысы. - 2011. - № 4. - 25-30 бб.
12 Развитие рынка страховых услуг в Республике Казахстан // Известия вузов. - Бишкек, 2011. - № 4. - С. 55-58.
13 Абрамов, В.Ю. Страхование: теория и практика; М.: Волтерс Клувер, 2011. - 512 c.
14 Журавлев, Ю.М.; Секерж, И.Г. Страхование и перестрахование; М.: страховое общество Анкил', 2011. - 185 c.
15 Мак, Томас Математика рискового страхования; Олимп Бизнес, 2012. - 411 c.
16 Соловьев, А.К. Актуарное прогнозирование развития пенсионных систем; М.: Современная экономика и право, 2012. - 240 c.
17 Никулина, Н.Н. Финансовый менеджмент страховой организации: Учебное пособие для студентов вузов / Н.Н. Никулина, С.В. Березина. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - 431 c.
18 Бесфамильная Л.В. Страхование ответственности за качество продукции // Методы оценки соответствия. - 2009. - № 6. - С. 6-7.
19 2014 жылғы 1- қаңтардағы сақтандыру секторының ағымдағы жағдайы // http://www.afn.kz
20 «Казкоммерц полис» сақтандыру компаниясының жылдық есептері
21 Tрмасов, С. В. Страхование : учеб. для бакалавров / С. В. Ермасов, Н. Б. Ермасова. – 4-е изд., перераб. и доп. – М. : Юрайт, 2012. – 748 с.
22 Зыкова М.Е. Маркетинг в страховом деле // Вестн. ОрёлГИЭТ. – 2009. - № 1/2(7). - С.43-47
23 Страхование: Учебник/ Под ред. Л.А. Орланюк-Малицкой, С.Ю. Яновой. - М.: Юрайт, 2011
24 Қазақстан Республикасында сақтандыру қызметін ұйымдастырудың басымды бағыттары // ҚазЭУ хабаршысы. – 2009. – № 4. – 25-30 бб.
25 Алиев Б.Х. Маркетинговые аспекты развития региональных рынков страхования в России / Б. Х. Алиев, Э. С. Вагабова, Р. А. Кадиева // Финансы и кредит. - 2011. - № 15. - С. 15-19
26 Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі
27 Архипов, А. П. Страхование : учебник / А. П. Архипов. – М. : КНОРУС, 2012. – 288 с.
28 Колесникова Т.В. Генезис страхового маркетинга в экономической науке // Изв. Иркутской гос. экон. акад. (Байкальский гос. ун-т экономики и права). - 2010. - № 4 (72). - С. 42-45
29 Орланюк-Малицкая Л.А. - Отв. ред., Янова С.Ю. - Отв. ред. Страхование. Учебник для вузов. — М.:Издательство Юрайт, 2011 г. — 828 с.
30 Русакова О.И. Роль маркетинговых инструментов в продвижении страховых продуктов на российском рынке / О. И. Русакова, Д. С. Хаустов // Страховое дело. - 2008. - № 1. - С. 38-42.
31 Рынок страхования ответственности в Российской Федерации : анализ, тенденции и перспективы развития / Русецкая Э.А. и др. // Финансы и кредит. - 2010. - № 37. - С. 39-43.
32 Скамай Л. Г. Страховое дело : учебник / Л. Г. Скамай. - М. : Юрайт, 2011. - 344 с.
33 Страхование : учеб. для бакалавров / под ред. Л. А. Орланюк-Малицкой, С. Ю. Яновой. – 2-е изд., перераб. и доп. – М. : Юрайт, 2012. – 869 с. – (Бакалавр. Углубленный курс). – 11 экз. – Рек. УМО.
34 Шахов А.М. Финансовые стратегии обеспечения конкурентоспособности страховых организаций // Упр. экон. системами : электрон. науч. журн. - 2011. - № 2 (26)
35 Страхование: учебник / Под ред. Т. А. Фёдоровой. — 3-е изд. — М.: Магистр, 2009. — 1006 с.
2 Джемпеисова, Г. И. Сақтандыру [Текст] : оқу құралы / Г. И. Джемпеисова, О. Н. Чикунов, С. Н. Сүйеубаева. - Алматы : [б. и.], 2010. - 256с.
3 Тайбек, Ж. Қ. Сақтандыру [Текст] : оқу құралы / Ж. Қ. Тайбек. - Алматы : [б. и.], 2012. - 302 с.
4 Абрамов, В.Ю. Страхование: теория и практика; М.: Волтерс Клувер, 2011. - 512 c.
5 Г.С. Серікова. Сақтандыру. – Қарағанды: 2009 ж.- 167 б.
6 Место и роль страхования в социально-экономической системе общества Ч Вестник КазНУ. Серия экономическая. - 2007. - № 2 (60). - С. 28-32.
7 Сақтандыру қызметінің қазіргі жағдайы мен даму ерекшеліктеріне галдау // Ізденіс. - 2012. - № 2 (2). - 18-23 бб.
8 Кучерова Н.В. Формирование ситемы маркетинговой деятельности страховых компаний на развивающихся рынках // Вестн. Оренбургского гос. ун-та. - 2010. - № 4, апр. - С. 81-86
9 Русецкая Э.А. Перспективы развития страхования профессиональной ответственности в Российской Федерации / Э.А. Русецкая, В.А. Арустамова // Финансы и кредит. - 2010. - № 20. - С. 46-51.
10 Турбанов А.В. Роль агентства по страхованию вкладов в развитии конкуренции в банковском секторе // Соврем. конкуренция. - 2010. - № 4 (22). - С. 104-110
11 Қазақстан Республикасында сақтандыру қызметін ұйымдастырудың басымды бағыттары // ҚазЭУ хабаршысы. - 2011. - № 4. - 25-30 бб.
12 Развитие рынка страховых услуг в Республике Казахстан // Известия вузов. - Бишкек, 2011. - № 4. - С. 55-58.
13 Абрамов, В.Ю. Страхование: теория и практика; М.: Волтерс Клувер, 2011. - 512 c.
14 Журавлев, Ю.М.; Секерж, И.Г. Страхование и перестрахование; М.: страховое общество Анкил', 2011. - 185 c.
15 Мак, Томас Математика рискового страхования; Олимп Бизнес, 2012. - 411 c.
16 Соловьев, А.К. Актуарное прогнозирование развития пенсионных систем; М.: Современная экономика и право, 2012. - 240 c.
17 Никулина, Н.Н. Финансовый менеджмент страховой организации: Учебное пособие для студентов вузов / Н.Н. Никулина, С.В. Березина. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - 431 c.
18 Бесфамильная Л.В. Страхование ответственности за качество продукции // Методы оценки соответствия. - 2009. - № 6. - С. 6-7.
19 2014 жылғы 1- қаңтардағы сақтандыру секторының ағымдағы жағдайы // http://www.afn.kz
20 «Казкоммерц полис» сақтандыру компаниясының жылдық есептері
21 Tрмасов, С. В. Страхование : учеб. для бакалавров / С. В. Ермасов, Н. Б. Ермасова. – 4-е изд., перераб. и доп. – М. : Юрайт, 2012. – 748 с.
22 Зыкова М.Е. Маркетинг в страховом деле // Вестн. ОрёлГИЭТ. – 2009. - № 1/2(7). - С.43-47
23 Страхование: Учебник/ Под ред. Л.А. Орланюк-Малицкой, С.Ю. Яновой. - М.: Юрайт, 2011
24 Қазақстан Республикасында сақтандыру қызметін ұйымдастырудың басымды бағыттары // ҚазЭУ хабаршысы. – 2009. – № 4. – 25-30 бб.
25 Алиев Б.Х. Маркетинговые аспекты развития региональных рынков страхования в России / Б. Х. Алиев, Э. С. Вагабова, Р. А. Кадиева // Финансы и кредит. - 2011. - № 15. - С. 15-19
26 Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі
27 Архипов, А. П. Страхование : учебник / А. П. Архипов. – М. : КНОРУС, 2012. – 288 с.
28 Колесникова Т.В. Генезис страхового маркетинга в экономической науке // Изв. Иркутской гос. экон. акад. (Байкальский гос. ун-т экономики и права). - 2010. - № 4 (72). - С. 42-45
29 Орланюк-Малицкая Л.А. - Отв. ред., Янова С.Ю. - Отв. ред. Страхование. Учебник для вузов. — М.:Издательство Юрайт, 2011 г. — 828 с.
30 Русакова О.И. Роль маркетинговых инструментов в продвижении страховых продуктов на российском рынке / О. И. Русакова, Д. С. Хаустов // Страховое дело. - 2008. - № 1. - С. 38-42.
31 Рынок страхования ответственности в Российской Федерации : анализ, тенденции и перспективы развития / Русецкая Э.А. и др. // Финансы и кредит. - 2010. - № 37. - С. 39-43.
32 Скамай Л. Г. Страховое дело : учебник / Л. Г. Скамай. - М. : Юрайт, 2011. - 344 с.
33 Страхование : учеб. для бакалавров / под ред. Л. А. Орланюк-Малицкой, С. Ю. Яновой. – 2-е изд., перераб. и доп. – М. : Юрайт, 2012. – 869 с. – (Бакалавр. Углубленный курс). – 11 экз. – Рек. УМО.
34 Шахов А.М. Финансовые стратегии обеспечения конкурентоспособности страховых организаций // Упр. экон. системами : электрон. науч. журн. - 2011. - № 2 (26)
35 Страхование: учебник / Под ред. Т. А. Фёдоровой. — 3-е изд. — М.: Магистр, 2009. — 1006 с.
Диплом жұмысы
Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерің басқару (мысал)
Орындаған: Паткен.А.С
Тобы:
Алматы 2014
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6
1 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
... ... ...9
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс-шаралар
... ...27
2 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ КОМАНИЯСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...32
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Казком Полис Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.3 Казком Полис Сақтандыру компаниясының инвестициялық қызметін
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3 БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 59
3.1 Қазақстандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шаралары
... ... ... ... ... .59
3.2 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметті
жетілдіру механизмі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
ҚОСЫМША А
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның
әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында нарықтық
әдістермен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады.
Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен
азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің
макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып
табылады. Сондықтан, нарықтық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру
әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың стратегиялық
секторы болып отыр.
Қазақстанда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде,
алайда отандық сақтандыру қызметінің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп
отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.
Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі
әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық стандарттарға сай және қарқынды
дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру
жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің
тұрақты дамуы туралы айту қиын.
Диплом жұмысының тақырыбы сақтандыру компанияларының инвестициялық
қызметтерін басқару.
Сақтандыру қызметі нарығының жеткіліксіз дамуы сақтандыру
компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде
сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді
сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің
төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде
болып отыр. Сақтандыру нарығының дамымай қалғандығын және оның
Қазақстандағы институционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып
отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі нарығы
экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.
Отандық сақтандыру қызметі нарығының дамуын тежеп отырған негізгі
себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде
ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен
төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы
себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін
жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын
зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін
ашады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған
ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған
жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте
маңызды. Атап айту керек, У. Петти, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т.б.
ғұлама ғалымдардың математика және экономика бойынша еңбектерінде
сақтандырудың негізі қаланып, сақтандыру қорының мәні ашылды және өмірді
сақтандыру теориясы ғылыми негізделіп, сақтандырудағы өзекті есептердің
мәселелері өз шешуін тапты деп айтуға болады. Нарықтық әлеуметтік-
экономикалық қатынастар жағдайында сақтандыру қызметінің даму мәселелері
сақтандыру бизнесін ұйымдастырушы мамандардың еңбектерінде кең талқыланған.
Сақтандыру қызметінің мазмұны, оның әлеуметтік- экономикалық және қаржылық
қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген
атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған.
Олардың ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А.
Вознесенский, А.Г. Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р.
Хандшке,Э.С. Гребенщиков, Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М.
Годин, В.Д. Мельников, О.Э. Лер, және т.б. көптеген ғалымдар бар. Бұл
авторлардың еңбектерінде сақтандыру қызметінің және өнімдерінің жіктелуі
қарастырылған және сақтандырудың жеке типтері, түрлері бойынша
ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктерінің мәні ашылып көрсетілген, сондай-ақ
экономиканың әртүрлі салаларындағы өндірістік және қаржылық қызметтермен
байланысты түрлі тәуекелдерді сақтандыруды ұйымдастырудың өзіндік
ерекшеліктері анықталған.
Сондықтан, жаңа қоғамдағы сақтандыру қызметінің қалыптасу және даму
мәселелерінің өзектілігі, тәжірибелік маңыздылығы және теориялық тұрғыдан
жеткіліксіз өңделуі дипломдық жұмыстың объектісін, пәнін, мақсатын және
міндеттерін анықтап отыр.
Дипломдық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Дипломдық жұмыстың
мақсаты – сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерің басқарылуын
талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары
мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделіп отыр:
- Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлерін зерттеу;
- экономикада сақтандырудың мәні мен рөлін анықтау;
- сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс-шараларын
зерттеу;
- Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайын
талдау;
- Казком Полис Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметін талдау;
- Казком Полис Сақтандыру компаниясының инвестициялық қызметін
бағалау;
- Қазақстандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шараларын бағалау;
- Қазақстандағы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметті
жетілдіру механизмін талдау.
Зерттеу объектісі – Казком Полис Сақтандыру компаниясының сақтандыру
қызметі.
Зерттеу пәні – бәсекелестік орта жағдайындағы Қазақстан Республикасы
сақтандыру қызметінің ұйымдастырушылық және экономикалық аспектілері,
инвестициялық қызметі болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - сақтандыру теориясының
мәселелері, тұрақты даму теориясы, сондай-ақ күрделі әлеуметтік-
экономикалық жүйені стратегиялық басқару сұрақтарын жан-жақты талдаған
танымал отандық және шетелдік ғалымдардың еңбегі дипломдық зерттеудің жалпы
теориялық негізі болып табылады.
Зерттеу нәтижесінің тәжірибелік маңыздылығы дипломдағы теориялық
жағдайлар мен практикалық ұсыныстарды сақтандыру ұйымдары мен брокерлік
компаниялар қызметтерінде, сақтандыру нарығын зерттеушілер кеңінен
пайдалануы мүмкін.
1. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ
ҚЫЗМЕТІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
Сақтандырудың алғашқы нысандары ерте кезде пайда болған. Осы уақыттың
бастауына дейін жетуі бойынша, сол құл иеленуші қоғамы кезінде
сақтандырудың шарт түрлерін қарауға болатын уағдаласулар жасалған. Бұл
уағдалар қозғалмайтын мүліктерге, саудаға, ссудалық шарттарға, сондай-ақ
теңіз кемелеріне тиісті болады. Бұл уағдалардың негізгі мәні теңіз бойынша
тасу кезіндегі жүктер және суда шығындалу мүмкіндігінің тәуекелінен,
берілген келісімге мүдделі, тұлғалар арасында таратып берілуі көзделеді.
Сақтандырудың негізгі нысандарының шығуы негізінде өзара міндеттерімен
қамтамасыз етілген ұжымдық өзара көмек болады.
Сақтандыру - экономикалық қатынастардың жүйесін көрсететін экономикалық
категория болып табылады және біріншіден, ақша қаражаттарының арнайы
қорының заңды және жеке тұлғалар жарнамаларының шотының құрылуы және
екіншіден, оның материалдық залалдарды өтеу үшін қолдануы және сақтану
жағдайының басталуы кезінде ақшалай көмек көрсетіледі.
Сақтандыру, қаржылар және несиелерден берілген категорияларды төлейтін,
белгілі бір ерекшеліктерге ие: Сақтандыру қатынасының ықтималды сипатына
байланысты ақшаның қайта бөліну қатынасының қол ақшалары. Сақтандыру
қорының қаражаттарын қолдану, сақтандыру жағдайларының болуына және
зардаптарына байланысты.
Сақтандыру бұл сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын
сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру нарығында белгіленген, сақтандыру
жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке және заңды тұлғаның
заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені.
Сақтандыру нарығы сақтанушы мен сақтандырушының сақтандыру нәтижесіне
байланысты экономикалық қарым-қатынастарының жиынтығын қамтиды.
Нарықтық экономикада сақтандыру ісіне мемлекеттің монополиясы бұзылған:
мүліктік және жеке басты сақтандырудың барлық түрлерін жүргізген бір ғана
органның – Мемлекеттік сақтандырудың орнына сақтандыру нарығында бірнеше
сақтандыру компаниялары, кәсіпорындар, корпорациялар, меншіктің түрлі
нысандарының қоғамдары құрылды. Қызмет сферасы сақтандырудың тәуекелдік
түрлерін де қамтиды: биржалық мәмілелерді, жүктерді, кредиттерді,
коммерциялық, құқықтық және басқа айрықшалықты тәуекелдерді (валюталық
бағамның өзгеруі, ереуілдер кезінде кәсіпорынның тұрып қалуы, соғыс
қимылдары, жұмыссыздық, экологиялық тәуекелдерді және т.б.) сақтандыру.
Сақтық ұйымы бола отырып, корпорация Сақтық қызметі туралы заңға
сәйкес іс-әрекет етуге міндетті. Осыған байланысты сақтандырудың немесе
қайта сақтандырудың жеке келісімшарты бойынша сақтық (қайта сақтандыру)
ұйымының міндеттемелердің ең жоғары көлемі меншікті капитал мен сақтық
резервтерінің 10%-ын құрайды. Тәуекелді сақтандыруға корпарация алатын
көлемдердің әлуетін көбейту мақсатымен, сондай-ақ алапаттық сипаттағы
уақиғалар кезінде төлем қабілетсіздігі тәуекелдігін болдырмау үшін жетекші
халықаралық қайта сақтандыру ұйымдарында тәуекелдерді ішінара қайта
сақтандыру практикасы жүзеге асырылады.
Сақтық келісімшарттарын жасауға және сақтық операцияларының
нәтижелігіне жетуге ынталы тараптардың өзара іс-қимылы сақтық нарығында
жүргізіледі.
Сақтандыру нарығы дегеніміз ақшалай қатынастардың сферасы, онда сатып
алу-сату обьектісі ерекше тауар - сақтық қызметі болып табылады және оған
деген ұсыным мен сұраным қалыптасады.
Сақтандыру нарығының ішкі ережелері:
1. сақтандыру нарығы бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, функциялары
мен өкілеттіктерін айқындауға тиіс;
2. ішкі аудит қызметінің және басқа тұрақты жұмыс істейтін органдардың
құрылымын, мүшелерінің санын, міндеттерін, функциялары мен өкілеттіктерін
айқындауға тиіс;
3. сақтандыру нарығының техникалық, инвестициялық, кредиттік,
операциялық, нарықтық және басқа тәуекелдерді басқару жүйесін айқындауға
тиіс;
4. құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін
айқындауға тиіс;
5. сақтандыру нарығының лауазымды тұлғалары мен жұмыскерлері оның
атынан және оның есебінен мәмілелерді жүзеге асырған кезде солардың
өкілеттіктерін айқындауға тиіс;
Сақтандыру нарығындағы функциялар: бөлу, бақылау, реттеуші,
коммерциялық, бағалық, сенімділік.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының бөлу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын қатаң
мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың нақты
қатынастарында көрінеді.
Реттеуші функция дегеніміз мемлекеттің тарапынан сақтандыру нарығын
реттеуді қарастыруға негізделген. Сонымен қатар сақтандыру нарығындағы
операциялардың жүргізілуін ретке келтіріп, кемшіліктерін жояды.
Коммерциялық функция сақтандыру операцияларын жүзеге асырудан түсетін
табыстарды мейілінше жоғары деңгейге көтеру.
Бағалық функция компанияның сақтандыру қызметінің бағасын
қалыптастыруда көмек көрсетеді. Және ол тұтынушылардың сұранысына
байланысты қалыптасады.
Сенімділік функциясы сақтандыру операциялары қолайсыз немесе басқа
жағдайлар туындағанда сенімділікті қамтамасыз етеді, яғни тұтынушылардың
барлық шығындарын өзі өтейді.
Сақтануға қатысушылар арасындағы тұйық қайта бөлу қатынасы. Мұндай
қатынастарды ұйымдастыру үшін сақтануға қатысушылардың сақтану жарналарының
шотынан ақшалай сақтану қоры кұрылады. Осы қордың шотынан қаржылай көмек
көрсетілу, оның құрылуына қатысқандарға ғана көрсетіледі.
Қаражаттарды қайта бөлу аумақтық бөліктерде қалай болса, уақытта да
солай болады. Сақтандыру қорының аумақтық қаражаттары сол және басқа нақты
жылда елдердің түрлі аудандарындағы азаматтар шаруашылығына және шаруашылық
субъектілерінің экономикасына, табиғат құбылысының қолайсыз әсері
дәрежесіне байланысты қайта бөлінеді. Мұндай қайта бөлу Қазақстанның орасан
зор территориясы жағдайынан үлкен экономикалық нәтижелілігінен
ерекшеленеді. Қаражаттарды қайта бөлу кезінде әр сақтанушы үшін мыналар
жүзеге асырылады: қолайлы жылдарда ол тек қана сақтандыру жарналарын
төлейді, ал қолайсыз жылдарда - сақтандырушыдан материалды көмек алады [1,
б.47].
Сақтану қорына іске қосылған сақтану төлемдерінің қайтарылуы. Аталмыш
сақтандыру категориясының нышаны несие категориясына тәмәмдатады.
Сақтандырудың экономикалық маңызы аталмыш категорияның қоғамда
тағайындалуын көрсететін, оның қызметіне сәйкес. Сақтандыру категориясының
қызметі ретінде келесіні алып көруге болады:
1. Тәуекелді қызмет. Аталмыш қызметтің орындалу шегінде сақтандыру
оқиғасының себебіне байланысты, сақтандыруға қатысушылар ортасында
сақтандыру қорында, қаражаттарды қайта бөлу жүргізіледі.
2. Ескерту қызметі. Аталмыш қызмет кең өлшем кешенін көздейді, оның
ішінде кездейсоқ жағдайлар, зілзала нәубетінің келеңсіз жағдайларының азаюы
немесе оны болдырмау бойынша шараларды қаржыландыру. Залалды азайту және
сақтандыру жағдайларын ескерту бойынша сақтанушы шараларын превенция атауы
алады. Сақтандырушы осы қызметті өткізу мақсатында, ескертілген шаралардан
ерекше ақшалай қор құрайды [2, б.102].
Сақтандыру нарығы – бұл сатып алу-сату объектісі болып сақтандыру
қызметі табылатын, оған сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын экономикалық
қатынастар жүйесі. Сақтандыру нарығы дамуының объективті негізі - алдын-ала
болжалмаған жағымсыз жағдайлар оқиғасында зардап шеккен шаруашылықтар мен
азаматтарға ақшалай көмек көрсету мен қалыпты ұдайы өндіріс процесін
қамтамасыз ету қажеттілігі.
Сақтандыру нарығын сақтандыру қызметтерін көрсетуге қатысатын
сақтандыру ұйымдарының (сақтандырушылар) жиынтығы ретінде де қарастыруға
болады.
Сақтандыру нарығы буындарының бірі болып сақтандыру компаниялары
саналады. Тек сақтандыру компаниясында ғана қоғамның сақтандыру қорғанысын
қамтамасыз ету мақсатымен, сақтандыру қорын пайдалану және құру процесі
жүзеге асырылады.
Сақтандыру нарығының құрылымын институционалдық және аймақтық
аспектілерде қарастыруға болады.
Институционалдық аспектіде ол акционерлік, корпоративтік өзара және
мемлекеттік сақтандыру компаниялары ретінде берілген. Аймақтық аяда
жергілікті (аумақтық), ұлттық (ішкі) және әлемдік (сыртқы) сақтандыру
нарықтарын алып көрсетуге болады.
Сақтандыру қызмет көрсетуіне сұраныс пен ұсыныс масштабына байланысты
ішкі, сыртқы және халықаралық сақтандыру нарықтары деп қарастыруға болады.
Қазіргі жағдайда сақтандыру қызмет көрсетулерін қолданатын нарықтың
шартын екі сегментке бөлуге болады: жеке тұлғалар және заңды тұлғалар
нарығы.
Заңды және жеке тұлғалар нарықтары әр - түрлі (сақтандыру түрлерінің
психологиялық нұсқаулары бойынша), олардың жалпы ерекшеліктері болса да
сақтандыру компаниясының кез келген клиенті аз шығын кезінде де жеке басын
сақтандырғысы келеді.
Сақтандыру делдалдарына жататындар:
- сақтандыру агенті - бұл бір компания талабы бойынша және оның атынан
жұмыс істейтін өкіл;
- сақтандыру брокері - бұл өз атынан шығатын, сақтандырушы мен
сақтанушы арасындағы тәуелсіз делдал (жеке және заңды тұлға);
- сақтандыру полисін таратудың баламалы жүйесі - бұл сақтандыру агенті
ретінде шығатын заңды тұлғалардың жиынтығы (танысу бюросы, саяхат
агенттігі, заңдылық кеңес беру, нотариалдық кеңселер).
Қоғамдық бірлестіктерге сақтандырушылардың қауымдастығы,
сақтандырушылар одағы, сюрвейерлер институты, рейтингтік, кеңес 5 беру
агенттігі және басқалар.
Сақтандыру нарығы және жеке (жеке меншік) сақтандыру сомасын қамтиды
және сақтандыру компаниясы мен олардың клиенттері арасындағы экономикалық
қатынастар жиынтығын білдіреді. Сақтандыру нарығының ерекше тауары болып
сақтық қорғаныс - сақтандыру ұйымдарымен ұсынылатын қызмет саналады. Кез
келген тауар сияқты сақтандыру қызмет көрсетуінің тұтынушылық құны бар.
Тұтынушылық құны сақтандыру қызметінің мәні, сақтандырушылық қорғанысты
қамтамасыз етуде. Сақтандыру оқиғасы болған жағдайда бұл сақтандыру
қорғанысы сақтандыруды, өтеу немесе сақтандыруды қамтамасыз ету нысанында
материалданады [3, б.98].
Сақтандыру қызметінің құны немесе оның бағасы, сақтанушының
сақтандырушыға төлейтін сақтандыру сыйақысында көрсетіледі. Сақтандыру
сыйақысы сақтандыру келісім шартына қол қою кезінде бекітіледі және егер
келісім шарттың шарттарымен қарастырылмаса, қызмет көрсету мерзімі ішінде
өзгеріссіз қалады. Сыйақы салыстырмалы түрде белгілі бір база негізінде
есептеледі, база ретінде келісім шарт бойынша сақтандыру сомасы саналады.
Сақтандыру сыйақысы үлесінің базаға қатынасы сақтандыру тарифін береді.
Сақтандыру тарифы 100 немесе 1000 ақшалай бірлік есебіндегі пайызбен
анықталады. Сақтандыру сыйақысының мөлшері келесі жағдайлар үшін жеткілікті
болу керек:
- сақтандыру кезеңі аралығында күтілетін шағымдарды жабуға;
- сақтандыру резервтерін құруға;
- сақтандыру компаниясының ісін жүргізудегі шығындарын жабуға;
- табыстың белгілі бір мөлшерін қамтамасыз етуге.
Сақтандыру қызметінің бағасы, кез келген нарықтық баға сияқты сұраныс
пен ұсыныстың әсерінен құбылып тұрады. Бағаның төменгі шегі сақтанушылардан
келісім шарт бойынша сақтандыру төлемдерінен түсетін төлемдер арасындағы
тепе-теңдік пен сақтандыру компаниясының шығындарына қосу арқылы
анықталынады. Табыстар мен шығыстардың эквиваленттілігі сақтандыру іс-
қызметінің шығынсыздығының шарты болып табылады. Алайда осылай бола тұра
сақтандыру компаниясы сақтандыру операциялары бойынша ешқандай пайда
алмайды.
Сақтандыру тарифтерінің жалпы деңгейіне әсерін тигізетін маңызды
макроэкономикалық фактор болып банктік пайыздың мөлшері саналады. Банктік
пайыз сақтандыру іс-қызметіне екі бағыт бойынша әсер етеді. Біріншіден,
банктік пайыздарды сақтандыру тарифтерімен салыстырғандағы динамикасының
үрдісі, клиенттің өзінің тәуекелдіктеріне қалайша төтеп беру шешімдерін
анықтайды. Екіншіден, сақтандыру компаниясымен сақтандыру төлемдері түрінде
алынған және сақтандыру төлемдері берілгенге дейінгі уақытша бос ақша
қаражаттары қозғалыссыз жатпайды.
Сақтандыру компаниясы ұсынып отырған сақтандыру қызмет көрсетуінің
бағасы осы нақты сақтанушы ісінің жағдайынан, яғни оның сақтандыру
портфелінің құрылымы мен мөлшерінен, басқару шығындарынан, компания уақытша
бос ақша қаражаттарын салудан түскен табыстардан тәуелді. Сондықтан да
қаржылық қатынастардағы қуатты компаниялар өз портфельдерінде салыстырмалы
түрде төмен рентабелді сақтандыру түрлерінің бар болуын қалайды.
Нақты бір сақтандыру қызметінің өмірлік цикл кезеңдері кез келген
тауарлардағыдай: нарыққа ену, сұраныстың өсуі, қанығу мен жетілу, сату мен
пайдалылық деңгейінің төмендеуі және нарықтан шығуы. Сақтандыру қызмет
көрсетуінің өмірлік циклі сақтандыру аумағын қамту көрсеткіштерімен, яғни
циклдық қоғамдастық, және жасалған келісім шарттар санының динамикасымен
сипатталады. Сақтандыру аумағы қаныққан жағдайға жақын орналасса, болашақ
клиенттерді келісім шарттармен қамту өсімі күрт азаяды.
Сақтандыру қызмет көрсетуінің өмірлік циклдың бағасы екінші кезеңде
минимумына жетеді, үшінші кезеңде ол тұрақтанады, ал төртінші кезеңде оны
төмендету немесе сақтандырудың бұл түрін модификациялау қажет.
Сақтандыру қызмет көрсетуін сатып алу-сату сақтандыру келісім шартына
отыру арқылы рәсімделеді, ал растаушы құжат ретінде сақтанушыға сақтандыру
полисі беріледі.
Сақтандырушыдан сақтанушыға сақтандыру қызметін жалғастыруды сақтандыру
агенттері мен сақтандыру брокерлері атқарады.
Сақтандыру агенті - сақтандырушының атынан және оның берілген
құзіретіне сәйкес талаптар бойынша әрекет жасайтын жеке немесе заңды тұлға.
Ол сақтандыру өнімдерін сатумен, сақтандыру сыйақысын инкассалайды,
сақтандыру құжаттарын рәсімдейді және жекелеген жағдайларда сақтандыру
өтеуін (бекітілген талаптар бойынша) төлейді. Сақтандыру агентінің негізгі
қызметі - сақтандыру өнімін сату.
Сақтандыру агенттері - өз қызметтерінің негізгі профилі бойынша қызмет
көрсетулермен қатар, басқа да сақтандыру шарттарын рәсімдеуді ұсынатын
туристік агенттіктер, неке таныстық бюролары, нотариалдық конторалар мен
заң жөнінен кеңес беретін мекемелер заңды тұлғалар болып саналады.
Сақтандыру агенттерінің делдалдық қызметтері олар бойынша келісілген
келісім шарт немесе сақтандыру сыйақыларының көлемінен бекітілген мөлшері
бойынша пайызбен төленеді. Сақтандыру агентінің еңбекақысы шектелмеген және
табысты жұмыс кезінде сақтандыру ұйымының президенттің еңбегінің ақысын
жоғарылатуы мүмкін.
Сақтандыру агенттері сақтандыру компанияларының штатына тіркелмейді
және олардың сыртқы қызметін немесе агенттік желіні құрайды.
Сақтандыру брокері - сақтандыру бойынша сақтандырушы (қайта сақтандыру
шарттары) немесе сақтанушының тапсырмасы негізінде өз атынан сақтандыру
бойынша делдалдық қызметті кәсіпкер ретінде, бекітілген тәртіпте тіркелген
заңды немесе жеке тұлға [4, б.25].
Брокер - сақтандыру саласының заңды және тәжірибелік жағынын эксперті
болуы керек. Ол маман ретінде сақтандыру туралы барлығын білуі тиіс,
өйткені оның білімі сақтандырудың аса жақсы жағдайларын және сақтанушы үшін
сақтандыру сыйақыларын қамтамасыз етуге жағдай жасауы қажет. Брокер
сақтандырушының агенті болып саналады. Халықаралық тәжірибеде брокердің
сақтанушы алдында, моральдық жауапкершіліктен тыс ешбір заңды
жауапкершілігі жоқ. Соңдай-ақ брокер сақтанушының төлем қабілеттілігіне
кепілдік бере алмайды және залалдарды төлеу мен сыйақыларды қайтаруға
жауапкершілік артылмайды. Егер брокер өз міндеттерін орындау кезінде
ұқыпсыздық жіберіп, сақтанушыға зиян келтірсе, онда соңғысы брокерден
зиянды өтеуін талап етуге құқығы бар.
Сақтандыру брокерінің қызметінің төлемі сақтандыру брокері делдалдық
қызмет көрсеткені үшін, өз пайдасына сақтандыру ақысынан шегеруіне құқығы
бар болатын комиссия түрінде жүргізіледі.
Сақтандыру брокерлері - заңды тұлғалар клиенттеріне қызметтің келесідей
түрлерін ұсына алады:
- сақтандыруға клиенттерді тарту және іздестіру;
- сақтандыру шартын, жасау үшін қажетті құжаттарды дайындау немесе
рәсімдеу;
- сақтандырушының тапсырмасы бойынша сақтандыру төлемдерін
ұйымдастыру;
- сақтандыру шартын жасау кезінде сақтандыру тәуекелдерін бағалау
қызметін, сарапшылық қызметтерді ұсыну;
- сақтандыру төлемдері мөлшерін анықтау және залалды бағалау
бойынша сарапшылар, апаттық: комиссарлар қызметтерін ұйымдастыру;
- сақтандыру бойынша кеңес беру қызметтері; сақтандырушымен тиісті
келісімі бар болған жағдайда сақтандыру шарттары бойынша
сақтандыру ақысын инкассациялау.
Сонымен, қызмет көрсететін сақтандыру нарығы өзіне әр - түрлі
құрылымдық буындарды қосатын күрделі жүйені білдіреді.
Сақтандыру ұйымының экономикасы кез-келген кәсіпкерлік қызметтегідей
сақтандыру қызметінің табыстары және оны жүзеге асырумен байланысты
шығындар ақшалай нысанда өлшену қағидасымен құрылады.
Табыстар мен шығыстардың өлшенуі сақтандыру ұйым жұмысының тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді.
Табыстар мен шығыстар арасындағы жағымды айырмашылығы сақтандыру
компаниясының тұрақты дамуының негізі болып табылатын пайданы көрсетеді.
Сақтандырушының табыстары 3 топқа бөлінеді: өз жеке сақтандыру
қызметінен түсетін табыстар, инвестициялық қызметтен түсетін табыстар және
басқа да табыстар [5, 45б].
Сақтандыру операциясынан түсетін табыстар - сақтандырушының табыстық
базасының негізгі қайнар көзі, сондай-ақ сақтандыру кәсіпкерлігін
ұйымдастырудың негізгі жағдайы.
Бұл аталған табыстардың басты қайнар көзі болып сақтанушылардың жарнасы
немесе тікелей сақтандыру шарты бойынша сақтандыру сыйақылары саналады.
Сақтандыру ұйымы табысының бір бөлігін ортақ сақтандырудан және қайта
сақтандыру операциясынан алады. Біріккен сақтандыруға қатысуы арқылы сақтық
ұйымдары келісім-шарт бойынша жалпы тәуекелділіктің (жауапкершілік) белгілі
бір үлесін өзіне алады және соған сәйкес жалпы сақтандыру ақысының бөлігіне
ие болады.
Қайта сақтандыруға тәуекелдерді қабылдау бойынша шарт жасасу сақтандыру
ұйымына қайта сақтандыру ақысын береді. Қайта сақтандыру бойынша сақтандыру
ақыларының түсу көлемі алғашқы сақтандыру нарығының сыйымдылығы мен
сақтандырылатын тәуекел өлшемімен анықталатын аймақта қайта сақтандырудың
даму дәрежесінен, қайта сақтанушылық қорғаныс сұранысынан, мамандандырылған
қайта сақтандырушылардың бар болуына тәуелді.
Әлемдік тәжірибеде істі жүргізуге аквизионды, инкассалық, ликвидациялық
және басқарушылық шығындар болып ажыратылады.
Аквизионды шығындар сақтандырудың жаңа келісім-шарттарын жасасу
мақсатында жүргізіледі. Олар: аквизионды комиссия, медициналық куәландыру
шығындары және т.б.
Инкассалық шығындар - бұл сақтандырушыларға қызмет көрсету мен
сақтандыру төлемдерінің алымы үшін сақтық ұйым қызметкерлерінің еңбек ақы
шығындары. Тәртіп бойынша инкассалық шығындар комиссионды қағида бойынша
брутто-ставкадан пайызбен есептеледі.
Жою шығындары әдетте тікелей болып саналады және сақтандыру оқиғасы
болғаннан соң жүргізіледі. Басқа да тікелей шығындар сияқты олар
сақтандырудың нақты бір түріне жатады. Жою шығындардың құрамына ликвидатор
мен сарапшының сақтандыру оқиғасы орнына жетуге жол шығындары, сарапшыларға
сыйақы мөлшеріне, осы оқиғамен байланысты сот шығындары, корреспонденциялық
шығындар және т.б.
Басқару шығындары сақтандыру ұйымының әкімшілік-басқару
қызметкерлерінің еңбекақысын, әкімшілік-шаруашылық шығындарды және
сақтандырудың дамуына бағытталған шығындарды қамтиды.
Маңыздылығы жағынан шығындардың келесі бабы - болашақта сақтандыру
шарты бойынша міндеттемені орындауға арналған сақтандыру резервтеріне
аударымдар. Бұдан басқа сақтандыру ұйымы ескерту шараларын қаржыландыру
үшін резервтерді құрады, оларды құру үшін де аударымдар жүргізіледі.
Қайта сақтандыру бойынша операция жүргізілген жағдайда сақтандырушының
қайта сақтандыруға берілген тәуекелдер бойынша жарналарды аудару, қайта
сақтандырумен қабылданған тәуекелдер бойынша залал үлесін қайтару,
комиссиондық сыйақылар мен тантьемдерді төлеу түрінде шығындар өтейді.
Бұдан басқа да келесідей шығындар болады:
- сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушыларға сыйақылар;
- сақтандыру агентінің, сюрвейердің және апаттық комиссарлардың
көрсетілген қызметтерімен байланысты шығындар;
- регрессивті талапты қою бойынша шығыңдар;
- негізгі капиталды, материалдық құндылықтарды және басқа да активтерді
сатумен байланысты шығындар;
- активтерді жалға тартумен байланысты шығындар;
- ақша қаражаттарын (несиелер, займдар) қолдануға ұсынғаны үшін ұйыммен
төленетін пайыздар;
- салықтар мен алымдардың жекелеген түрлерінің төленуге тиісті
сомаларын төлеу.
Сақтандырушының кірістері мен шығыстарын салыстыру жолымен сақтандыру
операциясының қаржылық нәтижесі анықталады. Сақтандыру операцияларының
қаржылық нәтижесі деп сақтандыру ұйымдарының шаруашылық қызметі
қорытындысының құндық бағалануы түсіндіріледі. Олар жалпы сақтандыру
операциялары және сақтандырудың әрбір түрі бойынша анықталады [6, б.42].
Барлық сақтандыру компаниялары басқару (менеджмент) және қызмет ету
саласы бойынша ұйымдастыру құрылымына бөлінеді.
Бірлестікке сәйкес жетекшілік ету менеджменті бойынша ұйымдастыру
құрылымы әлемде кең таралған түрі болып саналады және ол келесі қағидаларға
негізделеді:
Сақтандыру компаниясындағы шешім тек бір ғана сақтандыру ұйымының
басшысымен бір жақты шешілмейді.
Сақтандыру компаниясының қызметкерлері тек басшының ғана бұйрықтарын
негіздемей, сондай-ақ өздерінің салалары мен іс-әрекетінің жоспарлары
болады.
Жауапкершілік сақтандыру компаниясын басқарудың жоғарғы деңгейінде
шоғырланбайды. Ол қызмет саласы бойынша басқа қызметкерлердің құзыретінің
бөлігі болып саналады.
Сақтандыру компаниясының ұйымдастыру құрылымындағы жоғары тұрған саты
төмен тұрған сатыны қабылдауға құқығы жоқ шешімдерді қабылдауға құқылары
бар.
Менеджмент құрылымының басты қағидасы өкілеттікті және жоғарыдан
төменге жауапкершілікті беру болып саналады.
Бұл қағидалардың орындалуы келесілерді білдіреді:
Сақтандыру компаниясының қызметкерлеріне шешімді өздігімен қабылдауға
және әрекет етуге, ол үшін толық жауапкершілікке ие болуға міндеті аясында
белгілі - бір қызмет саласы ұсынылады.
Құрылымдық бөлімшенің басшысы елеулі мәселелер туындауы жағдайынан
басқа, өз қызметтерінің жұмысына бақылау жасауына құқығы жоқ.
Осындай басқарудың ұйымдық құрылымы кезінде әрбір қызметтер жұмыс істеу
дәрежесіне тәуелсіз, өз құзыреті аясында нені орындайтынына немесе
орындамағанына жауап береді.
Қызметкердің (бөлімнің) қателігіне басшы өз жауапкершілігін орындамаған
жағдайда ғана жауап береді. Басқаша айтқанда, егер ол біріншіден,
қызметкерлерін мұқият қабылдамаса, екіншіден қызметкермен қажетті деңгейде
түсіндіру жұмыстары жасалмаған болса, үшіншіден өз қызметкерлерінің
әрекетіне бақылау жасалмаса, төртіншіден қызметкерді дер кезінде түзетпесе.
Басшылықпен әрекет ету үшін жауапкершіліктерді анық бөлу қателік үшін
кім жауапты екенін анықтауда маңызды фактор болып табылады.
Барлық деңгейдегі қызметкерлердің қызметін талдау дегеніміз сақтандыру
компаниясының интеллектуалды әлеуетін ескеру.
Сақтандыру компаниясы жоғарғы басшысы атқаратын қызметтері болып
саналатындар:
- осы кезеңде сақтандыру компаниясының жалпы мақсатын анықтау.
- Сақтандыру компаниясының жұмысының сәйкес стратегиясы мен жоспарын
дайындау.
- Менеджмент құрылымын дайындау.
- Маркетинг концепциясын дайындау.
- Қаржылық саясатты анықтау.
Қызмет саласын (жеке сақтандыру, мүлікті сақтандыру, жауапкершілікті
сақтандыру, қайта сақтандыру) құру.
Қызмет саласын өзара координациялау.
Кадрлық және әлеуметтік саясаттың шешімін табу.
Қызмет ету салалары бойынша Сақтандыру компаниясының ұйымдастыру
қызметі Сақтандыру компаниясының қызметтері жұмыскерлердің
қабілеттіліктеріне (олардың мамандықтарына) тәуелсіз, бұл ұйымдастырушылық
құрылымына сәйкес құрылатындығын білдіреді.
Ол келесілерге негізделеді:
Барлық төлемдер мен барлық деңгейлерде өз қабілеті жұмыс деңгейінен,
өкілетінен әлде қайда жоғары қызметкерлер болады [7, б.29].
Сонымен қатар қабілеті жұмыс дәрежесінің талаптарына сәйкес келмейтін
қызметкерлер де бар.
Алайда, сақтандыру қызметінің ерекшелігі жұмыскерлер екі категориясын
қолдануды ұсынды:
1. Басқарушылық, экономикалық, кеңес беру және басқа да қызметті
жүзеге асырушы штат мамандары;
2. Аквизиционды (сатып алу) және инкассалық қызметті (ақшалай
төлемдер,алым) орындайтын штаттан тыс жұмыскерлер.
Штаттан тыс қызметкерлер: сақтандыру агенттері, брокерлер (маклерлер),
Сақтандыру компаниясының өкілдері (делдалдар), медициналық сарапшылар және
т.б.
Штаттық қызметкерлердің басты қызметтік міндеттері Сақтандыру
компаниясының тұрақты қызмет жасауын, жоғары рентабелділігін, төлем
қабілеттілігін, бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Штаттан тыс қызметкерлердің негізгі функционалды міндеттері: ұйымдар,
АҚ, фирмалар және тұрғындар арасында сақтандыруға қатысу бойынша үгіт-
насихат жұмыстарың жүргізу; жаңа және қайта өңделген штаттарды рәсімдеу;
сонымен қатар сақтандыру жарналарын сақтанушы тараптары жағынан және
сақтандырушылар тарапынан сақтандыру оқиғасы болған жағдайда сақтандыру
төлемдерінің уақытында төлеу бойынша бақылауды қамтамасыз ету, яғни штаттан
тыс қызметкерлердің басты міндеті сақтандыру қызметінің сақтандырушыдан
сақтандыруға өткізу.
Нарықтық экономика жағдайында кез келген нысандағы сақтандыру ұйымдары
өздерінің ұйымдастыру құрылымын, еңбекақы тәртібін және жұмыскерлердің
еңбегін ынталандыруды өздігімен анықтайды.
Алайда, сақтандыру қызметінің ерекшелігі жұмыскерлер екі категориясын
қолдануды ұсынды:
3. Басқарушылық, экономикалық, кеңес беру және басқа да қызметті
жүзеге асырушы штат мамандары;
4. Аквизиционды (сатып алу) және инкассалық қызметті (ақшалай
төлемдер,алым) орындайтын штаттан тыс жұмыскерлер.
Штат қызметкерлеріне жататындар: СК-нің Президенті, вице- президент
(бас экономист), бас директор, атқарушы директор (менеджер), бас бухгалтер,
референттер, сарапшылар, бағыттар бойынша бөлім меңгерушілері,
инспекторлар, есептеу орталығының қызметкерлері, бөлім қызметкерлері,
қызмет көрсетуші қызметкерлер (жалпы бөлім, хатшы референт және т.б.).
Штаттық қызметкерлердің басты қызметтік міндеттері СК-ның тұрақты
қызмет жасауын, жоғары рентабелділігін, төлем қабілеттілігін, бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Соныменен, сақтандыру компаниясын басқару шаруашылық жүргізудің
нарықтық жағдайында сақтандыру ұйымдарының тиімді қызмет жасауын қамтамасыз
етуге бағытталған ғылыми-тәжірибелік бағыт ретінде анықталуы мүмкін.
Басқару мақсаты - тиімді сақтандыру ұйымын құру және сақтандыру нарығының
міндеттері мен жағдайларына сәйкес қажеттілігі туындаған кезде өзгерту.
Сонымен, сақтандыру - бұл азаматтарға ақшалай көмек көрсету және
шаруашылық субъектісінен келтірілген материалдық залалдарды өтеу үшін
арналған. Сондықтан, сақтандыру қорының ақшалай жарналар шоты арқылы
қалыптасу себебі бойынша оның қатысушылары арасындағы қайта бөлу
қатынастарының ерекше тұйық жиынтығы болып есептеледі.
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі
Сақтандырудың ұйымдық-құқықтық нысандары болып мемлекеттік сақтандыру,
акционерлік компаниялармен жүргізілетін сақтандыру, өзара және
кооперативтік сақтандыру саналады.
Аталған түрлердің ішінде нарық экономикасы бар елдерде өзара
сақтандырудың орны анықталған жоқ.
Мемлекеттік сақтандыру - бұл сақтанушы ретіндегі шартта мемлекеттік
ұйым болатын сақтандыру нысаны.
Акционерлік сақтандыру - сақтандырушы болып акция (кейде облигация)
қаражаттарымен өзінің жарғылық капиталын, акционерлік капиталын құратын
акционерлік қоғамдар саналатын сақтандыру қызметінің ұйымдық нысаны.
Өзара сақтандыру - әрбір сақтанушы бір мезгілде сақтандырушылардың
өзара көмегін қамтамасыз ету үшін сақтандыру қоғамы - бірлестіктің мүшесі
болып табылатын сақтық қорғанудың ұйымдық нысанының бірі [8, б.62]
Кооперативтік сақтандыру - мазмұны бойынша өзара сақтандыруға ұқсас.
Сақтандыру қызметі ұлттық экономиканың маңызды саласы және тәуекелден
қаржылық қорғау институты ретінде әрдайым дамып келеді. Зерттеу тақырыбын
таңдап алу осымен байланысты.
1 Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың теориялық-әдістемелік
мәселелерінің негіздері:
- экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің
экономикалық қатынастар жүйесіндегі орны, мәні зерттеле отырып, оның
қазіргі заманғы Қазақстан экономикасындағы рөлі мен артықшылықтары,
белгілері, үрдісі зерделенді; экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі
сақтандыру қызметінің жүйелік ұғымдары мен өзара байланыстары, атқаратын
қызметтері зерттелініп, жалпы құрылымдық негіздері жіктеледі;
- сақтандыру саласындағы әртүрлі ғалымдардың ойлары зерделенді.
Нарықтық экономика жағдайында тәуекелдікті тиімді басқарудың негізгі
әдісі сақтандыру қызметі болып табылады.
Сақтандыруда өндіріс, айналым, материалдық игіліктерді айырбастау және
тұтыну процестерде адамдар арасында қалыптасатын белгілі экономикалық
қатынастар іске асады. Ол барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер мен қоғам
мүшелеріне шығындарын өтеуде кепілдік береді, яғни көптеген тұлғалар
арасында бөлу арқылы заңды немесе жеке тұлғаның мойнына алған шығындарын
өтеу әдісі ретінде көрініс береді.
Сақтандыру қызметі – бұл қаржылық тұрақтылықты және төлем
қабілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы нарығында пайда алу үшін
қордың уақытша бос қаражаттарын пайдалану және дәстүрлі мәміле аясында
сақтандыру оқиғаларының туындауы себебінен болған зияндарды қайтару
жағдайында, заңды тұлға тарапынан кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың
салымдарын (сақтандыру сыйлықақылары) мәміле есебінен төлеу бойынша
сақтандыру қорын құруға негізделген кәсіпкерліктің ерекше түрін көрсететін
сақтандыру қызметінің қатысушылары арасындағы ерекше тұйықталған қатынастар
жиынтығы.
Экономикалық категория ретінде сақтандыру – сақтандырушы мен сақтанушы
арасындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы, яғни мүліктің бір бөлігі
сақтандыру сыйақысы ретінде (ақшалай немесе натуралды үлгіде) бір
субъектіден екінші субъектіге сақтандыру төлемі түрінде сақтандыру оқиғасы
туындаған кезде қайтарым жағдайына беріледі.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің бірінші сатысы
азаматтардың, кәсіпорындардың, мемлекеттік институттардың ерікті және
міндетті сақтандыру тізбесі бойынша сақтандыру қорғанысы қызметін сатып ала
отырып, нетто-табыстан сақтандырушыларға төлейтін сақтандыру
сыйлықақыларының есебінен, сақтандыру қорларын құру арқылы сақтандыру
қорғанысын қамтамасыз етеді. Бұл сақтандыру қызметін сатып алу- сату
сатысы.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің екінші сатысы
–сақтандыру қорларын құру және тарату. Бұл сатыда сақтандырушылар бір
уақытта сақтандыру қорларын құра отырып, оларды сақтандыру тарифтерінде,
бизнес-жоспарда көрсетілген бағыттар бойынша, мемлекеттік нормативтерге
(мысалы, сақтандыру қорларын құру және орналастыру ережесіне сәйкес) сай
таратады.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің үшінші сатысы
–сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру жолымен, нақты зардап шеккен
сақтанушыларға жоғалтуларын өтеп беру үшін сақтандыру қорын пайдалану
арқылы сақтандыру қорғанысының жекелей жүзеге асуымен байланысты.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің төртінші сатысы
–сақтандыру төлемдерінің сақтанушылардың ие болу, басқару, қолдануымен
байланысты мүліктік қызығушылығын, олардың үшінші тұлға алдындағы
жауапкершілігін қанағаттандыруды қамтамасыз етуімен байланысты.
Жоғарыда айтылған тұжырымдарды талдай келе, біз сақтандыру қызметі
терминіне қатысты үш категорияны береміз. Біріншіден, бұл қатысушылар
арасында туындайтын экономикалық қызығушылықтарды қорғау тәсілі болып
табылады. Екіншіден, сақтандыру қызметі – қоғамдық қатынастар жүйесінің
ажырамас бөлшегі болады. Үшіншіден, сақтандыру қызметі – бизнес түрі болып
табылады.
Сақтандыру жүйе секілді мемлекет арқылы реттеледі, капитализм кезінде
құрылып, оның дамуының объективті талаптары мен қажеттіліктерін көрсетеді.
Кейіндегі сақтандырудың орны мен рөлі мәнді түрде өседі, бұл деген талап
етілетін қызмет көрсетулердің саны мен сапасының көбеюін және олардың
құнының өсуімен байланысты мемлекеттің әлеуметтік қызмет шегінің кеңеюін
білдіреді.
Әлеуметтік-саясаттық аспектіде сақтандыру қартайған кездегі, ауырған
жағдайда, толық немесе бөлшекті еңбек қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда
немесе туғаннан болмауы, асыраушыдан айырылып қалған жағдайда, жұмыссыздық
кезіндегі материалдық қамтамасыздығына азаматтардың конституциялық құқығын
іске асыру тәсілін ұсынады. Алынатын қаражаттар мөлшері еңбек стажының
көптігіне, еңбек төлеміне, еңбек қабілеттілігін жоғалту дәрежесі мен
мүгедектігіне байланысты болады және әрекет ететін заңдылықпен реттеледі
[9, б.41].
Сақтандыру бойынша азаматтарды бүкіл жалпы қамтамасыз ету, сонымен
қатар, бөлігінің көбі кәсіпорын, ұйымдар мен мемлекеттің қаражаттарынан
болып, жалпы тұлғалардың, еңбек коллективтерінің және жалпы қоғамның
талаптары сақтандыру қаражаттарын қолдану кезіндегі келісулері, ақырғыларды
еңбекшілер ұйымы арқылы бақылау. Сақтандыру өзін өзі басқарудың
бастамасынан құрылады, басқа қоғамдық ұйымдардың сәйкес мақсаттық қорларын
құру мен қолдануындағы кәсіби одағының белсенді рөлін болжайды.
Сақтандырудың маңызды мақсаты еңбек ресурстарын өндіру үшін қажетті
жағдайларды құру болып табылады.
Біріншіден, сақтандыру қорынан ұсынылған материалдың қамтамасыздығы,
медициналық қызмет көрсету қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелеріне еңбек
қабілеттілігін қайта құруына көмектеседі және оларды түрлі саладағы және
халықтық шаруашылығындағы сферасындағы белсенді қызметіне оралуына
көмектеседі. Мүгедекті тіркеу, оларға қоғамды пайдалы жұмыспен айналысуға
мүмкіндік туғызуы сол сияқты жұмыспен қамтылуды қамтамасыз етеді,
мемлекеттің сәйкес әлеуметтік бағдарламаларын қаржыландыру көздеріне деген
жүктемесін жеңілдетеді. Зейнеттік қамтамасыздандыру келесі түрде құрылады,
бұл деген, зейнеттік жастағы тұлғалар арқылы қатысты түрде еңбек
ресурстарының кеңейтілуіне қол жеткізу, еңбекке қабілетті азаматтардың
ұрпақтарының ауысымға келуі, оны нақты салалар бойынша территориялар,
экономика сферасы бойынша орналастыру.
Екіншіден, сақтандыру қаражаттары арқылы уақытша жұмыссыз қалған
тұлғалар өмір сүреді, сол сияқты олардың қайта оқытулары мен қайда
мамандану іске асырылады. Нарықтық экономика шегінде дамып келе жатқан
ғылыми технологиялық революция нәтижесінде, уақытша жұмыссыз тұлғалардың
ақшалай төлемдері үнемі жоғарлатып отыруын талап етеді, және олардың
материалдық көмегімен жұмысқа орналастыру бойынша әлеуметтік
бағдарламаларын кеңейту. Берілген сақтандыру облысы қазіргі уақытта еңбек
ресурстарын өндіру процессін іске асырудағы ең негізгі шарты ретінде
көрініс табады.
Сонымен қатар сақтандыру бұл адам индивидуум және жеке тұлға ретінде
өмір сүретін әлеуметтік сферадағы мемлекет саясатының мәнді бөлігі.
Сақтандырудың негізделген жүйесі – қоғамдағы әлеуметтік әділеттілігінің
қамтамасыздығының, саясаттың тұрақтылықты құру мен ұстап тұрудың бастапқы
белгілерінің бірі.
Сол сияқты, сақтандыру арқылы қоғам келесі мәселелерді шешеді:
Еңбекке қабілетсіз және жұмыс процессіне қатыспайтын тұлғаларды асыраумен
байланысты шығындарды жабуға пайдаланатын ақшалай қорлары құрылады;
Еңбек ресурстарының қажетті құрылысы мен санын қамтамасыз етеді, және сол
сияқты қоғам дамуының белгілі сатысындағы объективті қажеттіліктерге сәйкес
оларды орналастыру;
Қоғамның жұмыс істейтін және жұмыс істейтін және жұмыс істемейтіндердің
материалдық қамтамасыздығындағы деңгейлерінің арасындағы айырмашылықты
қысқарту;
Жұмыс процессіне қатыспайтын, тұрғын елдерінің түрлі әлеуметтік
топтарының өмірлік деңгейін түзетуде қол жеткізу.
Қазақстандағы мемлекеттік сақтандыруды қадағалау жүйесі әрекет етуші
заңдарға сүйенеді, оған жалпы құқықтық актілер, арнайы сақтандыру
заңнамалары және ведомстволық нормативтік құжаттар кіреді.
Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеу ұлттық сақтандыру жүйесінің
дамуын және экономиканың сақтандыру секторын әсерлі бақылауды қамтамасыз
етеді.
Бүгінгі таңда Қазақстанда сақтандыру қызметі саласын реттейтін тиімді
құрал сақтандыру заңы бар. Алайда, экономиканың бұл саласы халықаралық
стандарттар мен қағидаларды қолдана отырып, табысты жетілдіруді қажет
етеді. Осы орайда, отандық сақтандыру заңнамаларын тиімді, тұрақты
сақтандыру қызметін дамытуға көмек көрсету әрекеттері мен қолдауға, сондай-
ақ әртүрлі мемлекеттердің қадағалау органдарымен келешектегі
ынтымақтастықты дамытуға бағытталған халықаралық талаптарға сәйкестендіруді
қамтамасыз ету қажет.
Сақтандыру ұйымдарының қызметін қадағалау және реттеу жүйесін жетілдіру
мақсатында компанияның тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік беретін реттеу
механизмдері мен жаңа тәсілдерін әзірлеу қажет.
Шетелдерде сақтандыру институты әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізгі
құрамдасы ретінде өте жақсы дамыған, ал біздің елдегі осы саланың жағдайы
қарқынды дамытуды талап етеді.
Сақтандыру ұйымдарының бәсекелестігіне қарамастан кейбір жағдайларда
олардың ынтымақтастығы да қажет. Ынтымақтастық нысанының бірі қайта
сақтандыру саналады. Ол ірі және қатерлі объектілерді қайта сақтандыруда
талап етіледі. Сақтандыру компанияларының ынтымақтастығының басқа да нысаны
ірі объектілер немесе қатерлі тәуекелдердің үлестік бастамашылығындағы
бірлескен сақтандыруы болып табылады.
Сақтандыру пулы - ерекше тәуекелдерден қорғану үшін сақтандыру
компанияларының бірігуі. Сақтандыру қатерлі, ірі немесе жаңа тәуекелдерді
қабылдау кезінде құрылады. Пулдың қызметі бірлескен сақтандыру қағидасымен
құрылады [10, б.26].
Сақтандыру ісінің құрылуы сақтандырушылардың ассоциациясын (кеңесін)
құруға алып келді. Бұл ассоциациялардың мақсаты сақтандыру бойынша
заңнамалық актілерді дайындауға қатысу, олардың қызметтерін
координациялауға, өз құрылтайшыларына ұйымдастырушылық және әдістемелік
көмек көрсету.
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастырудың демонополизациясы ұйымдық
нысандардың ауқымды түрлерінің пайда болуына әкелді. Оларға қысқаша
сипаттама берейік:
Сақтандыру ұйымы - бұл қазіргі заңнамалар аясында сақтандыру шарттарын
жасау, сақтандыру қорларын құру, сақтандыру өтемі мен сақтандыру сомасын
төлеу, уақытша бос ақша қаражаттарын инвестициялау және т.б. сақтандыру
қызметін жүргізуші экономикалық, құқықтық және ұйымдық қатынастарда
жекешеленген құрылым.
Сақтандыру компаниялар келесідей болып бөлінеді:
- тиістілігіне қарай: өзара сақтандырудың акционерлік қоғамына, жеке
және жария құқықтық, мемлекеттік және үкіметтік;
- орындайтын операциялардың сипатына қарай:
- арнайы (жеке және мүліктік), әмбебап және қайта сақтандыру.
Тәжірибеде сақтандыру қызметінде тар мамандандыруды тарату тенденциясы
байқалуда.
- қызмет көрсету аймағына қарай: жергілікті, аймақтық, ұлттық және
халықаралық (трансұлттык);
- жарғылық капитал мөлшері және сақтандыру төлемінің түсу көлеміне
қарай: ірі, орта және шағын.
Тиістілігіне қарай сақтандыру компанияларының аса маңызды түрлерінің
қызмет етуі мен ұйымдастырылу ерекшеліктерін қарастырайық.
Акционерлік сақтандыру қоғамы - акцияларды сатудан түскен ақша
қаражаттарын орталықтандыру негізі сақтандыру қорын ұйымдастыру нысаны.
Акциялары тек олардың құрылтайшылары арасында ғана таратылатын жабық
акционерлік қоғамдар және акциялары еркін түрде сатылатын, сонымен қатар
сатып алынатын ашық акционерлік сақтандыру қоғамдары болады. Акционерлік
сақтандыру қоғамдарының жоғарғы басқарушы органы болып акционерлердің жалпы
жиналысы саналады. Жиналыс жылына 1 рет шақырылады, ағымдағы істерді
басқарма немесе директорлар кеңесі жүргізеді. Сақтандыру компаниясының
атқарушы органы болып қызметке жетекшілік жүргізетін және басқа да заңды
және жеке тұлғалармен келісім- шарт жасау кезінде компанияның өкілі
дирекция саналады.
Акционерлік қоғамның құрылтайшылары болып жеке және заңды тұлғалар
болуы мүмкін.
Акционерлік сақтандыру қоғамдары басты компаниядан басқа жүргізбейтін
операциялар мен дербестік деңгейіне байланысты әртүрлі филиалдық
бөлімшелер, өкілдіктер, агенттіктер және т.б. біріктіруі мүмкін.
Аффинирленген сақтандыру компаниялары - бұл бақылаудан (5-49%) төмен
акциялар пакеті бар болатын акционерлік сақтандыру қоғамы. Аффинирленген
болып еншілес ретінде болатын компания саналады.
Өзара сақтандыру қоғамы (ӨСҚ) - қоғам мүшелерінің қатысатын жарналарын,
қаражаттарын орталықтандыру негізінде сақтандыру қорын ұйымдастыру нысаны.
Өзара сақтандыру қоғамының қатысушылары бір мезгілде сақтандырушы мен
сақтанушы ретінде бола алады. Өзара сақтандыру қоғамын құру ірі меншік
иелері (үй иелері, қонақ үй иелері және т.б.) мен орта ассоциацияларға тән.
Сонымен, өзара сақтандыру қоғамының қызметі құқықтық нормаға тәуелді.
Қазіргі жағдайда өзара сақтандыру қоғамы сақтандырушылар саны мен
сақтандыру жарналарын жасау көлемі бойынша акционерлік сақтандыру қоғамынан
кейін екінші орынға ие. Үкіметтік сақтандыру ұйымдары (ҮСҰ) - қызметтері
субсидиялауға негізделген коммерциялық емес компаниялар.
Сақтандыру ұйымының инвестициялық қызметі тікелей сақтандырумен
байланысты емес. Ол қайнар көзі ретінде капитал салу болып табылатын
сақтандыру резервтерінің уақытша бос ақша қаражаттарын пайдалануға
негізделген. Белгілі бір уақыт аралығында сақтандырушының иеленуінде болуы
сақтандыру резервтері белгіленген тәртіп бойынша табысты активтерге
инвестицияланады және сақтандыру ұйымына инвестициялық табыс әкеледі.
Инвестициялық табысты алу мүмкіндігі өмірді ұзақ мерзімге сақтандыру
бойынша резервтер аса жоғары тартымдылыққа ие, себебі сақтандырушының
иелігінде ұзақ уақыт бойы болады. Инвестициядан түскен табыс бағалы
қағаздар бойынша пайыздардан, басқа ұйымдардан жарғылық капиталға қатысу
түсімінен, банктік салымдар бойынша пайыздардан, жылжымайтын мүлікке
салымдардан және басқа да түсімдерден құрылады. Бұдан басқа, осы қайнар
көздер есебінен сақтандыру резервтерінің қаражаттарын мақсатты
инвестициялау мен сақтандырушының пайдасына қатысу нысанына өмірді
сақтандырудың жинақтаушы түрлері қаржыландырылады. Дамыған елдерде қор
нарығы инвестициялық табысты сақтандырудың тәуекелі бар сақтандыру
операциясы бойынша теріс нәтижелерді жабуға мүмкіндік береді.
Инвестициялық табыстан басқа сақтандыру ұйымдарының операционды
табыстарының құрамына келесілер кіреді:
- ортақ сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылардан сыйақылар;
- сақтандыру агентінің, сюрвейердің және апаттық комиссарлардың
көрсетілген қызметтері үшін сыйақылар;
- регресс тәртібінен алынған сомалар;
- негізгі капиталды, материалдық құндылықтарды және басқа да активтерді
сатудан түскен түсімдер;
- активтерді жалға берумен байланысты түсімдер;
- ұйымның ақша қаражатын қолдануға берілгені үшін алынған пайыздар [11,
б.42].
Сақтандырушының өз қызметінде сақтық қорғанысты ұсынумен байланысқан
шығындар болады.
Сақтандырушының шығындары сақтандыру қорын бөлу процесі кезінде
құрылады. Шығындардың құрамы мен құрылымын екі өзара байланысты
экономикалық процестер анықтайды: сақтанушылар алдымдағы міндеттемелерді
өтеу және сақтандыру ұйымдарының қызметін қаржыландыру. Осыған байланысты
сақтандыру ісінде шығындардың келесідей классификациясы болады: сақтандыру
өтемақысы мен сақтандыру сомасын төлеуге шығындар; сақтандыру резервтеріне
аударымдар; ескерту шараларына аударымдар; істі жүргізуге шығындар.
Үлес салмағы мен мағынасы бойынша әлеуметтік-экономикалық шығындарының
негізгі бағыттары болып сақтандыру сомалары мен сақтандыру өтемақысын төлеу
саналады. Төлеу кезінде сақтандырушының сақтанушылар алдында қаржылық
міндетгемелерін орындау жүргізіледі. Сақтандыру оқиғаларының кездейсоқтық
сипатына қарай жыл сайынғы төлем шамасы сақтандыру оқиғасының жиілігіне
байланысты тепе-тең болады.
Сақтандыру ісінде маңызды рөлді сақтандырушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерің басқару (мысал)
Орындаған: Паткен.А.С
Тобы:
Алматы 2014
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6
1 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
... ... ...9
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс-шаралар
... ...27
2 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ КОМАНИЯСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...32
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Казком Полис Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.3 Казком Полис Сақтандыру компаниясының инвестициялық қызметін
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3 БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 59
3.1 Қазақстандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шаралары
... ... ... ... ... .59
3.2 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметті
жетілдіру механизмі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
ҚОСЫМША А
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның
әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында нарықтық
әдістермен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады.
Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен
азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің
макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып
табылады. Сондықтан, нарықтық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру
әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың стратегиялық
секторы болып отыр.
Қазақстанда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде,
алайда отандық сақтандыру қызметінің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп
отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.
Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі
әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық стандарттарға сай және қарқынды
дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру
жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің
тұрақты дамуы туралы айту қиын.
Диплом жұмысының тақырыбы сақтандыру компанияларының инвестициялық
қызметтерін басқару.
Сақтандыру қызметі нарығының жеткіліксіз дамуы сақтандыру
компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде
сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді
сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің
төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде
болып отыр. Сақтандыру нарығының дамымай қалғандығын және оның
Қазақстандағы институционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып
отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі нарығы
экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.
Отандық сақтандыру қызметі нарығының дамуын тежеп отырған негізгі
себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде
ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен
төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы
себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін
жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын
зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін
ашады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған
ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған
жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте
маңызды. Атап айту керек, У. Петти, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т.б.
ғұлама ғалымдардың математика және экономика бойынша еңбектерінде
сақтандырудың негізі қаланып, сақтандыру қорының мәні ашылды және өмірді
сақтандыру теориясы ғылыми негізделіп, сақтандырудағы өзекті есептердің
мәселелері өз шешуін тапты деп айтуға болады. Нарықтық әлеуметтік-
экономикалық қатынастар жағдайында сақтандыру қызметінің даму мәселелері
сақтандыру бизнесін ұйымдастырушы мамандардың еңбектерінде кең талқыланған.
Сақтандыру қызметінің мазмұны, оның әлеуметтік- экономикалық және қаржылық
қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген
атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған.
Олардың ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А.
Вознесенский, А.Г. Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р.
Хандшке,Э.С. Гребенщиков, Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М.
Годин, В.Д. Мельников, О.Э. Лер, және т.б. көптеген ғалымдар бар. Бұл
авторлардың еңбектерінде сақтандыру қызметінің және өнімдерінің жіктелуі
қарастырылған және сақтандырудың жеке типтері, түрлері бойынша
ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктерінің мәні ашылып көрсетілген, сондай-ақ
экономиканың әртүрлі салаларындағы өндірістік және қаржылық қызметтермен
байланысты түрлі тәуекелдерді сақтандыруды ұйымдастырудың өзіндік
ерекшеліктері анықталған.
Сондықтан, жаңа қоғамдағы сақтандыру қызметінің қалыптасу және даму
мәселелерінің өзектілігі, тәжірибелік маңыздылығы және теориялық тұрғыдан
жеткіліксіз өңделуі дипломдық жұмыстың объектісін, пәнін, мақсатын және
міндеттерін анықтап отыр.
Дипломдық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Дипломдық жұмыстың
мақсаты – сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметтерің басқарылуын
талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары
мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделіп отыр:
- Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлерін зерттеу;
- экономикада сақтандырудың мәні мен рөлін анықтау;
- сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс-шараларын
зерттеу;
- Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайын
талдау;
- Казком Полис Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметін талдау;
- Казком Полис Сақтандыру компаниясының инвестициялық қызметін
бағалау;
- Қазақстандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шараларын бағалау;
- Қазақстандағы сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметті
жетілдіру механизмін талдау.
Зерттеу объектісі – Казком Полис Сақтандыру компаниясының сақтандыру
қызметі.
Зерттеу пәні – бәсекелестік орта жағдайындағы Қазақстан Республикасы
сақтандыру қызметінің ұйымдастырушылық және экономикалық аспектілері,
инвестициялық қызметі болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - сақтандыру теориясының
мәселелері, тұрақты даму теориясы, сондай-ақ күрделі әлеуметтік-
экономикалық жүйені стратегиялық басқару сұрақтарын жан-жақты талдаған
танымал отандық және шетелдік ғалымдардың еңбегі дипломдық зерттеудің жалпы
теориялық негізі болып табылады.
Зерттеу нәтижесінің тәжірибелік маңыздылығы дипломдағы теориялық
жағдайлар мен практикалық ұсыныстарды сақтандыру ұйымдары мен брокерлік
компаниялар қызметтерінде, сақтандыру нарығын зерттеушілер кеңінен
пайдалануы мүмкін.
1. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ
ҚЫЗМЕТІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
Сақтандырудың алғашқы нысандары ерте кезде пайда болған. Осы уақыттың
бастауына дейін жетуі бойынша, сол құл иеленуші қоғамы кезінде
сақтандырудың шарт түрлерін қарауға болатын уағдаласулар жасалған. Бұл
уағдалар қозғалмайтын мүліктерге, саудаға, ссудалық шарттарға, сондай-ақ
теңіз кемелеріне тиісті болады. Бұл уағдалардың негізгі мәні теңіз бойынша
тасу кезіндегі жүктер және суда шығындалу мүмкіндігінің тәуекелінен,
берілген келісімге мүдделі, тұлғалар арасында таратып берілуі көзделеді.
Сақтандырудың негізгі нысандарының шығуы негізінде өзара міндеттерімен
қамтамасыз етілген ұжымдық өзара көмек болады.
Сақтандыру - экономикалық қатынастардың жүйесін көрсететін экономикалық
категория болып табылады және біріншіден, ақша қаражаттарының арнайы
қорының заңды және жеке тұлғалар жарнамаларының шотының құрылуы және
екіншіден, оның материалдық залалдарды өтеу үшін қолдануы және сақтану
жағдайының басталуы кезінде ақшалай көмек көрсетіледі.
Сақтандыру, қаржылар және несиелерден берілген категорияларды төлейтін,
белгілі бір ерекшеліктерге ие: Сақтандыру қатынасының ықтималды сипатына
байланысты ақшаның қайта бөліну қатынасының қол ақшалары. Сақтандыру
қорының қаражаттарын қолдану, сақтандыру жағдайларының болуына және
зардаптарына байланысты.
Сақтандыру бұл сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын
сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру нарығында белгіленген, сақтандыру
жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке және заңды тұлғаның
заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені.
Сақтандыру нарығы сақтанушы мен сақтандырушының сақтандыру нәтижесіне
байланысты экономикалық қарым-қатынастарының жиынтығын қамтиды.
Нарықтық экономикада сақтандыру ісіне мемлекеттің монополиясы бұзылған:
мүліктік және жеке басты сақтандырудың барлық түрлерін жүргізген бір ғана
органның – Мемлекеттік сақтандырудың орнына сақтандыру нарығында бірнеше
сақтандыру компаниялары, кәсіпорындар, корпорациялар, меншіктің түрлі
нысандарының қоғамдары құрылды. Қызмет сферасы сақтандырудың тәуекелдік
түрлерін де қамтиды: биржалық мәмілелерді, жүктерді, кредиттерді,
коммерциялық, құқықтық және басқа айрықшалықты тәуекелдерді (валюталық
бағамның өзгеруі, ереуілдер кезінде кәсіпорынның тұрып қалуы, соғыс
қимылдары, жұмыссыздық, экологиялық тәуекелдерді және т.б.) сақтандыру.
Сақтық ұйымы бола отырып, корпорация Сақтық қызметі туралы заңға
сәйкес іс-әрекет етуге міндетті. Осыған байланысты сақтандырудың немесе
қайта сақтандырудың жеке келісімшарты бойынша сақтық (қайта сақтандыру)
ұйымының міндеттемелердің ең жоғары көлемі меншікті капитал мен сақтық
резервтерінің 10%-ын құрайды. Тәуекелді сақтандыруға корпарация алатын
көлемдердің әлуетін көбейту мақсатымен, сондай-ақ алапаттық сипаттағы
уақиғалар кезінде төлем қабілетсіздігі тәуекелдігін болдырмау үшін жетекші
халықаралық қайта сақтандыру ұйымдарында тәуекелдерді ішінара қайта
сақтандыру практикасы жүзеге асырылады.
Сақтық келісімшарттарын жасауға және сақтық операцияларының
нәтижелігіне жетуге ынталы тараптардың өзара іс-қимылы сақтық нарығында
жүргізіледі.
Сақтандыру нарығы дегеніміз ақшалай қатынастардың сферасы, онда сатып
алу-сату обьектісі ерекше тауар - сақтық қызметі болып табылады және оған
деген ұсыным мен сұраным қалыптасады.
Сақтандыру нарығының ішкі ережелері:
1. сақтандыру нарығы бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, функциялары
мен өкілеттіктерін айқындауға тиіс;
2. ішкі аудит қызметінің және басқа тұрақты жұмыс істейтін органдардың
құрылымын, мүшелерінің санын, міндеттерін, функциялары мен өкілеттіктерін
айқындауға тиіс;
3. сақтандыру нарығының техникалық, инвестициялық, кредиттік,
операциялық, нарықтық және басқа тәуекелдерді басқару жүйесін айқындауға
тиіс;
4. құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін
айқындауға тиіс;
5. сақтандыру нарығының лауазымды тұлғалары мен жұмыскерлері оның
атынан және оның есебінен мәмілелерді жүзеге асырған кезде солардың
өкілеттіктерін айқындауға тиіс;
Сақтандыру нарығындағы функциялар: бөлу, бақылау, реттеуші,
коммерциялық, бағалық, сенімділік.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының бөлу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын қатаң
мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың нақты
қатынастарында көрінеді.
Реттеуші функция дегеніміз мемлекеттің тарапынан сақтандыру нарығын
реттеуді қарастыруға негізделген. Сонымен қатар сақтандыру нарығындағы
операциялардың жүргізілуін ретке келтіріп, кемшіліктерін жояды.
Коммерциялық функция сақтандыру операцияларын жүзеге асырудан түсетін
табыстарды мейілінше жоғары деңгейге көтеру.
Бағалық функция компанияның сақтандыру қызметінің бағасын
қалыптастыруда көмек көрсетеді. Және ол тұтынушылардың сұранысына
байланысты қалыптасады.
Сенімділік функциясы сақтандыру операциялары қолайсыз немесе басқа
жағдайлар туындағанда сенімділікті қамтамасыз етеді, яғни тұтынушылардың
барлық шығындарын өзі өтейді.
Сақтануға қатысушылар арасындағы тұйық қайта бөлу қатынасы. Мұндай
қатынастарды ұйымдастыру үшін сақтануға қатысушылардың сақтану жарналарының
шотынан ақшалай сақтану қоры кұрылады. Осы қордың шотынан қаржылай көмек
көрсетілу, оның құрылуына қатысқандарға ғана көрсетіледі.
Қаражаттарды қайта бөлу аумақтық бөліктерде қалай болса, уақытта да
солай болады. Сақтандыру қорының аумақтық қаражаттары сол және басқа нақты
жылда елдердің түрлі аудандарындағы азаматтар шаруашылығына және шаруашылық
субъектілерінің экономикасына, табиғат құбылысының қолайсыз әсері
дәрежесіне байланысты қайта бөлінеді. Мұндай қайта бөлу Қазақстанның орасан
зор территориясы жағдайынан үлкен экономикалық нәтижелілігінен
ерекшеленеді. Қаражаттарды қайта бөлу кезінде әр сақтанушы үшін мыналар
жүзеге асырылады: қолайлы жылдарда ол тек қана сақтандыру жарналарын
төлейді, ал қолайсыз жылдарда - сақтандырушыдан материалды көмек алады [1,
б.47].
Сақтану қорына іске қосылған сақтану төлемдерінің қайтарылуы. Аталмыш
сақтандыру категориясының нышаны несие категориясына тәмәмдатады.
Сақтандырудың экономикалық маңызы аталмыш категорияның қоғамда
тағайындалуын көрсететін, оның қызметіне сәйкес. Сақтандыру категориясының
қызметі ретінде келесіні алып көруге болады:
1. Тәуекелді қызмет. Аталмыш қызметтің орындалу шегінде сақтандыру
оқиғасының себебіне байланысты, сақтандыруға қатысушылар ортасында
сақтандыру қорында, қаражаттарды қайта бөлу жүргізіледі.
2. Ескерту қызметі. Аталмыш қызмет кең өлшем кешенін көздейді, оның
ішінде кездейсоқ жағдайлар, зілзала нәубетінің келеңсіз жағдайларының азаюы
немесе оны болдырмау бойынша шараларды қаржыландыру. Залалды азайту және
сақтандыру жағдайларын ескерту бойынша сақтанушы шараларын превенция атауы
алады. Сақтандырушы осы қызметті өткізу мақсатында, ескертілген шаралардан
ерекше ақшалай қор құрайды [2, б.102].
Сақтандыру нарығы – бұл сатып алу-сату объектісі болып сақтандыру
қызметі табылатын, оған сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын экономикалық
қатынастар жүйесі. Сақтандыру нарығы дамуының объективті негізі - алдын-ала
болжалмаған жағымсыз жағдайлар оқиғасында зардап шеккен шаруашылықтар мен
азаматтарға ақшалай көмек көрсету мен қалыпты ұдайы өндіріс процесін
қамтамасыз ету қажеттілігі.
Сақтандыру нарығын сақтандыру қызметтерін көрсетуге қатысатын
сақтандыру ұйымдарының (сақтандырушылар) жиынтығы ретінде де қарастыруға
болады.
Сақтандыру нарығы буындарының бірі болып сақтандыру компаниялары
саналады. Тек сақтандыру компаниясында ғана қоғамның сақтандыру қорғанысын
қамтамасыз ету мақсатымен, сақтандыру қорын пайдалану және құру процесі
жүзеге асырылады.
Сақтандыру нарығының құрылымын институционалдық және аймақтық
аспектілерде қарастыруға болады.
Институционалдық аспектіде ол акционерлік, корпоративтік өзара және
мемлекеттік сақтандыру компаниялары ретінде берілген. Аймақтық аяда
жергілікті (аумақтық), ұлттық (ішкі) және әлемдік (сыртқы) сақтандыру
нарықтарын алып көрсетуге болады.
Сақтандыру қызмет көрсетуіне сұраныс пен ұсыныс масштабына байланысты
ішкі, сыртқы және халықаралық сақтандыру нарықтары деп қарастыруға болады.
Қазіргі жағдайда сақтандыру қызмет көрсетулерін қолданатын нарықтың
шартын екі сегментке бөлуге болады: жеке тұлғалар және заңды тұлғалар
нарығы.
Заңды және жеке тұлғалар нарықтары әр - түрлі (сақтандыру түрлерінің
психологиялық нұсқаулары бойынша), олардың жалпы ерекшеліктері болса да
сақтандыру компаниясының кез келген клиенті аз шығын кезінде де жеке басын
сақтандырғысы келеді.
Сақтандыру делдалдарына жататындар:
- сақтандыру агенті - бұл бір компания талабы бойынша және оның атынан
жұмыс істейтін өкіл;
- сақтандыру брокері - бұл өз атынан шығатын, сақтандырушы мен
сақтанушы арасындағы тәуелсіз делдал (жеке және заңды тұлға);
- сақтандыру полисін таратудың баламалы жүйесі - бұл сақтандыру агенті
ретінде шығатын заңды тұлғалардың жиынтығы (танысу бюросы, саяхат
агенттігі, заңдылық кеңес беру, нотариалдық кеңселер).
Қоғамдық бірлестіктерге сақтандырушылардың қауымдастығы,
сақтандырушылар одағы, сюрвейерлер институты, рейтингтік, кеңес 5 беру
агенттігі және басқалар.
Сақтандыру нарығы және жеке (жеке меншік) сақтандыру сомасын қамтиды
және сақтандыру компаниясы мен олардың клиенттері арасындағы экономикалық
қатынастар жиынтығын білдіреді. Сақтандыру нарығының ерекше тауары болып
сақтық қорғаныс - сақтандыру ұйымдарымен ұсынылатын қызмет саналады. Кез
келген тауар сияқты сақтандыру қызмет көрсетуінің тұтынушылық құны бар.
Тұтынушылық құны сақтандыру қызметінің мәні, сақтандырушылық қорғанысты
қамтамасыз етуде. Сақтандыру оқиғасы болған жағдайда бұл сақтандыру
қорғанысы сақтандыруды, өтеу немесе сақтандыруды қамтамасыз ету нысанында
материалданады [3, б.98].
Сақтандыру қызметінің құны немесе оның бағасы, сақтанушының
сақтандырушыға төлейтін сақтандыру сыйақысында көрсетіледі. Сақтандыру
сыйақысы сақтандыру келісім шартына қол қою кезінде бекітіледі және егер
келісім шарттың шарттарымен қарастырылмаса, қызмет көрсету мерзімі ішінде
өзгеріссіз қалады. Сыйақы салыстырмалы түрде белгілі бір база негізінде
есептеледі, база ретінде келісім шарт бойынша сақтандыру сомасы саналады.
Сақтандыру сыйақысы үлесінің базаға қатынасы сақтандыру тарифін береді.
Сақтандыру тарифы 100 немесе 1000 ақшалай бірлік есебіндегі пайызбен
анықталады. Сақтандыру сыйақысының мөлшері келесі жағдайлар үшін жеткілікті
болу керек:
- сақтандыру кезеңі аралығында күтілетін шағымдарды жабуға;
- сақтандыру резервтерін құруға;
- сақтандыру компаниясының ісін жүргізудегі шығындарын жабуға;
- табыстың белгілі бір мөлшерін қамтамасыз етуге.
Сақтандыру қызметінің бағасы, кез келген нарықтық баға сияқты сұраныс
пен ұсыныстың әсерінен құбылып тұрады. Бағаның төменгі шегі сақтанушылардан
келісім шарт бойынша сақтандыру төлемдерінен түсетін төлемдер арасындағы
тепе-теңдік пен сақтандыру компаниясының шығындарына қосу арқылы
анықталынады. Табыстар мен шығыстардың эквиваленттілігі сақтандыру іс-
қызметінің шығынсыздығының шарты болып табылады. Алайда осылай бола тұра
сақтандыру компаниясы сақтандыру операциялары бойынша ешқандай пайда
алмайды.
Сақтандыру тарифтерінің жалпы деңгейіне әсерін тигізетін маңызды
макроэкономикалық фактор болып банктік пайыздың мөлшері саналады. Банктік
пайыз сақтандыру іс-қызметіне екі бағыт бойынша әсер етеді. Біріншіден,
банктік пайыздарды сақтандыру тарифтерімен салыстырғандағы динамикасының
үрдісі, клиенттің өзінің тәуекелдіктеріне қалайша төтеп беру шешімдерін
анықтайды. Екіншіден, сақтандыру компаниясымен сақтандыру төлемдері түрінде
алынған және сақтандыру төлемдері берілгенге дейінгі уақытша бос ақша
қаражаттары қозғалыссыз жатпайды.
Сақтандыру компаниясы ұсынып отырған сақтандыру қызмет көрсетуінің
бағасы осы нақты сақтанушы ісінің жағдайынан, яғни оның сақтандыру
портфелінің құрылымы мен мөлшерінен, басқару шығындарынан, компания уақытша
бос ақша қаражаттарын салудан түскен табыстардан тәуелді. Сондықтан да
қаржылық қатынастардағы қуатты компаниялар өз портфельдерінде салыстырмалы
түрде төмен рентабелді сақтандыру түрлерінің бар болуын қалайды.
Нақты бір сақтандыру қызметінің өмірлік цикл кезеңдері кез келген
тауарлардағыдай: нарыққа ену, сұраныстың өсуі, қанығу мен жетілу, сату мен
пайдалылық деңгейінің төмендеуі және нарықтан шығуы. Сақтандыру қызмет
көрсетуінің өмірлік циклі сақтандыру аумағын қамту көрсеткіштерімен, яғни
циклдық қоғамдастық, және жасалған келісім шарттар санының динамикасымен
сипатталады. Сақтандыру аумағы қаныққан жағдайға жақын орналасса, болашақ
клиенттерді келісім шарттармен қамту өсімі күрт азаяды.
Сақтандыру қызмет көрсетуінің өмірлік циклдың бағасы екінші кезеңде
минимумына жетеді, үшінші кезеңде ол тұрақтанады, ал төртінші кезеңде оны
төмендету немесе сақтандырудың бұл түрін модификациялау қажет.
Сақтандыру қызмет көрсетуін сатып алу-сату сақтандыру келісім шартына
отыру арқылы рәсімделеді, ал растаушы құжат ретінде сақтанушыға сақтандыру
полисі беріледі.
Сақтандырушыдан сақтанушыға сақтандыру қызметін жалғастыруды сақтандыру
агенттері мен сақтандыру брокерлері атқарады.
Сақтандыру агенті - сақтандырушының атынан және оның берілген
құзіретіне сәйкес талаптар бойынша әрекет жасайтын жеке немесе заңды тұлға.
Ол сақтандыру өнімдерін сатумен, сақтандыру сыйақысын инкассалайды,
сақтандыру құжаттарын рәсімдейді және жекелеген жағдайларда сақтандыру
өтеуін (бекітілген талаптар бойынша) төлейді. Сақтандыру агентінің негізгі
қызметі - сақтандыру өнімін сату.
Сақтандыру агенттері - өз қызметтерінің негізгі профилі бойынша қызмет
көрсетулермен қатар, басқа да сақтандыру шарттарын рәсімдеуді ұсынатын
туристік агенттіктер, неке таныстық бюролары, нотариалдық конторалар мен
заң жөнінен кеңес беретін мекемелер заңды тұлғалар болып саналады.
Сақтандыру агенттерінің делдалдық қызметтері олар бойынша келісілген
келісім шарт немесе сақтандыру сыйақыларының көлемінен бекітілген мөлшері
бойынша пайызбен төленеді. Сақтандыру агентінің еңбекақысы шектелмеген және
табысты жұмыс кезінде сақтандыру ұйымының президенттің еңбегінің ақысын
жоғарылатуы мүмкін.
Сақтандыру агенттері сақтандыру компанияларының штатына тіркелмейді
және олардың сыртқы қызметін немесе агенттік желіні құрайды.
Сақтандыру брокері - сақтандыру бойынша сақтандырушы (қайта сақтандыру
шарттары) немесе сақтанушының тапсырмасы негізінде өз атынан сақтандыру
бойынша делдалдық қызметті кәсіпкер ретінде, бекітілген тәртіпте тіркелген
заңды немесе жеке тұлға [4, б.25].
Брокер - сақтандыру саласының заңды және тәжірибелік жағынын эксперті
болуы керек. Ол маман ретінде сақтандыру туралы барлығын білуі тиіс,
өйткені оның білімі сақтандырудың аса жақсы жағдайларын және сақтанушы үшін
сақтандыру сыйақыларын қамтамасыз етуге жағдай жасауы қажет. Брокер
сақтандырушының агенті болып саналады. Халықаралық тәжірибеде брокердің
сақтанушы алдында, моральдық жауапкершіліктен тыс ешбір заңды
жауапкершілігі жоқ. Соңдай-ақ брокер сақтанушының төлем қабілеттілігіне
кепілдік бере алмайды және залалдарды төлеу мен сыйақыларды қайтаруға
жауапкершілік артылмайды. Егер брокер өз міндеттерін орындау кезінде
ұқыпсыздық жіберіп, сақтанушыға зиян келтірсе, онда соңғысы брокерден
зиянды өтеуін талап етуге құқығы бар.
Сақтандыру брокерінің қызметінің төлемі сақтандыру брокері делдалдық
қызмет көрсеткені үшін, өз пайдасына сақтандыру ақысынан шегеруіне құқығы
бар болатын комиссия түрінде жүргізіледі.
Сақтандыру брокерлері - заңды тұлғалар клиенттеріне қызметтің келесідей
түрлерін ұсына алады:
- сақтандыруға клиенттерді тарту және іздестіру;
- сақтандыру шартын, жасау үшін қажетті құжаттарды дайындау немесе
рәсімдеу;
- сақтандырушының тапсырмасы бойынша сақтандыру төлемдерін
ұйымдастыру;
- сақтандыру шартын жасау кезінде сақтандыру тәуекелдерін бағалау
қызметін, сарапшылық қызметтерді ұсыну;
- сақтандыру төлемдері мөлшерін анықтау және залалды бағалау
бойынша сарапшылар, апаттық: комиссарлар қызметтерін ұйымдастыру;
- сақтандыру бойынша кеңес беру қызметтері; сақтандырушымен тиісті
келісімі бар болған жағдайда сақтандыру шарттары бойынша
сақтандыру ақысын инкассациялау.
Сонымен, қызмет көрсететін сақтандыру нарығы өзіне әр - түрлі
құрылымдық буындарды қосатын күрделі жүйені білдіреді.
Сақтандыру ұйымының экономикасы кез-келген кәсіпкерлік қызметтегідей
сақтандыру қызметінің табыстары және оны жүзеге асырумен байланысты
шығындар ақшалай нысанда өлшену қағидасымен құрылады.
Табыстар мен шығыстардың өлшенуі сақтандыру ұйым жұмысының тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді.
Табыстар мен шығыстар арасындағы жағымды айырмашылығы сақтандыру
компаниясының тұрақты дамуының негізі болып табылатын пайданы көрсетеді.
Сақтандырушының табыстары 3 топқа бөлінеді: өз жеке сақтандыру
қызметінен түсетін табыстар, инвестициялық қызметтен түсетін табыстар және
басқа да табыстар [5, 45б].
Сақтандыру операциясынан түсетін табыстар - сақтандырушының табыстық
базасының негізгі қайнар көзі, сондай-ақ сақтандыру кәсіпкерлігін
ұйымдастырудың негізгі жағдайы.
Бұл аталған табыстардың басты қайнар көзі болып сақтанушылардың жарнасы
немесе тікелей сақтандыру шарты бойынша сақтандыру сыйақылары саналады.
Сақтандыру ұйымы табысының бір бөлігін ортақ сақтандырудан және қайта
сақтандыру операциясынан алады. Біріккен сақтандыруға қатысуы арқылы сақтық
ұйымдары келісім-шарт бойынша жалпы тәуекелділіктің (жауапкершілік) белгілі
бір үлесін өзіне алады және соған сәйкес жалпы сақтандыру ақысының бөлігіне
ие болады.
Қайта сақтандыруға тәуекелдерді қабылдау бойынша шарт жасасу сақтандыру
ұйымына қайта сақтандыру ақысын береді. Қайта сақтандыру бойынша сақтандыру
ақыларының түсу көлемі алғашқы сақтандыру нарығының сыйымдылығы мен
сақтандырылатын тәуекел өлшемімен анықталатын аймақта қайта сақтандырудың
даму дәрежесінен, қайта сақтанушылық қорғаныс сұранысынан, мамандандырылған
қайта сақтандырушылардың бар болуына тәуелді.
Әлемдік тәжірибеде істі жүргізуге аквизионды, инкассалық, ликвидациялық
және басқарушылық шығындар болып ажыратылады.
Аквизионды шығындар сақтандырудың жаңа келісім-шарттарын жасасу
мақсатында жүргізіледі. Олар: аквизионды комиссия, медициналық куәландыру
шығындары және т.б.
Инкассалық шығындар - бұл сақтандырушыларға қызмет көрсету мен
сақтандыру төлемдерінің алымы үшін сақтық ұйым қызметкерлерінің еңбек ақы
шығындары. Тәртіп бойынша инкассалық шығындар комиссионды қағида бойынша
брутто-ставкадан пайызбен есептеледі.
Жою шығындары әдетте тікелей болып саналады және сақтандыру оқиғасы
болғаннан соң жүргізіледі. Басқа да тікелей шығындар сияқты олар
сақтандырудың нақты бір түріне жатады. Жою шығындардың құрамына ликвидатор
мен сарапшының сақтандыру оқиғасы орнына жетуге жол шығындары, сарапшыларға
сыйақы мөлшеріне, осы оқиғамен байланысты сот шығындары, корреспонденциялық
шығындар және т.б.
Басқару шығындары сақтандыру ұйымының әкімшілік-басқару
қызметкерлерінің еңбекақысын, әкімшілік-шаруашылық шығындарды және
сақтандырудың дамуына бағытталған шығындарды қамтиды.
Маңыздылығы жағынан шығындардың келесі бабы - болашақта сақтандыру
шарты бойынша міндеттемені орындауға арналған сақтандыру резервтеріне
аударымдар. Бұдан басқа сақтандыру ұйымы ескерту шараларын қаржыландыру
үшін резервтерді құрады, оларды құру үшін де аударымдар жүргізіледі.
Қайта сақтандыру бойынша операция жүргізілген жағдайда сақтандырушының
қайта сақтандыруға берілген тәуекелдер бойынша жарналарды аудару, қайта
сақтандырумен қабылданған тәуекелдер бойынша залал үлесін қайтару,
комиссиондық сыйақылар мен тантьемдерді төлеу түрінде шығындар өтейді.
Бұдан басқа да келесідей шығындар болады:
- сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушыларға сыйақылар;
- сақтандыру агентінің, сюрвейердің және апаттық комиссарлардың
көрсетілген қызметтерімен байланысты шығындар;
- регрессивті талапты қою бойынша шығыңдар;
- негізгі капиталды, материалдық құндылықтарды және басқа да активтерді
сатумен байланысты шығындар;
- активтерді жалға тартумен байланысты шығындар;
- ақша қаражаттарын (несиелер, займдар) қолдануға ұсынғаны үшін ұйыммен
төленетін пайыздар;
- салықтар мен алымдардың жекелеген түрлерінің төленуге тиісті
сомаларын төлеу.
Сақтандырушының кірістері мен шығыстарын салыстыру жолымен сақтандыру
операциясының қаржылық нәтижесі анықталады. Сақтандыру операцияларының
қаржылық нәтижесі деп сақтандыру ұйымдарының шаруашылық қызметі
қорытындысының құндық бағалануы түсіндіріледі. Олар жалпы сақтандыру
операциялары және сақтандырудың әрбір түрі бойынша анықталады [6, б.42].
Барлық сақтандыру компаниялары басқару (менеджмент) және қызмет ету
саласы бойынша ұйымдастыру құрылымына бөлінеді.
Бірлестікке сәйкес жетекшілік ету менеджменті бойынша ұйымдастыру
құрылымы әлемде кең таралған түрі болып саналады және ол келесі қағидаларға
негізделеді:
Сақтандыру компаниясындағы шешім тек бір ғана сақтандыру ұйымының
басшысымен бір жақты шешілмейді.
Сақтандыру компаниясының қызметкерлері тек басшының ғана бұйрықтарын
негіздемей, сондай-ақ өздерінің салалары мен іс-әрекетінің жоспарлары
болады.
Жауапкершілік сақтандыру компаниясын басқарудың жоғарғы деңгейінде
шоғырланбайды. Ол қызмет саласы бойынша басқа қызметкерлердің құзыретінің
бөлігі болып саналады.
Сақтандыру компаниясының ұйымдастыру құрылымындағы жоғары тұрған саты
төмен тұрған сатыны қабылдауға құқығы жоқ шешімдерді қабылдауға құқылары
бар.
Менеджмент құрылымының басты қағидасы өкілеттікті және жоғарыдан
төменге жауапкершілікті беру болып саналады.
Бұл қағидалардың орындалуы келесілерді білдіреді:
Сақтандыру компаниясының қызметкерлеріне шешімді өздігімен қабылдауға
және әрекет етуге, ол үшін толық жауапкершілікке ие болуға міндеті аясында
белгілі - бір қызмет саласы ұсынылады.
Құрылымдық бөлімшенің басшысы елеулі мәселелер туындауы жағдайынан
басқа, өз қызметтерінің жұмысына бақылау жасауына құқығы жоқ.
Осындай басқарудың ұйымдық құрылымы кезінде әрбір қызметтер жұмыс істеу
дәрежесіне тәуелсіз, өз құзыреті аясында нені орындайтынына немесе
орындамағанына жауап береді.
Қызметкердің (бөлімнің) қателігіне басшы өз жауапкершілігін орындамаған
жағдайда ғана жауап береді. Басқаша айтқанда, егер ол біріншіден,
қызметкерлерін мұқият қабылдамаса, екіншіден қызметкермен қажетті деңгейде
түсіндіру жұмыстары жасалмаған болса, үшіншіден өз қызметкерлерінің
әрекетіне бақылау жасалмаса, төртіншіден қызметкерді дер кезінде түзетпесе.
Басшылықпен әрекет ету үшін жауапкершіліктерді анық бөлу қателік үшін
кім жауапты екенін анықтауда маңызды фактор болып табылады.
Барлық деңгейдегі қызметкерлердің қызметін талдау дегеніміз сақтандыру
компаниясының интеллектуалды әлеуетін ескеру.
Сақтандыру компаниясы жоғарғы басшысы атқаратын қызметтері болып
саналатындар:
- осы кезеңде сақтандыру компаниясының жалпы мақсатын анықтау.
- Сақтандыру компаниясының жұмысының сәйкес стратегиясы мен жоспарын
дайындау.
- Менеджмент құрылымын дайындау.
- Маркетинг концепциясын дайындау.
- Қаржылық саясатты анықтау.
Қызмет саласын (жеке сақтандыру, мүлікті сақтандыру, жауапкершілікті
сақтандыру, қайта сақтандыру) құру.
Қызмет саласын өзара координациялау.
Кадрлық және әлеуметтік саясаттың шешімін табу.
Қызмет ету салалары бойынша Сақтандыру компаниясының ұйымдастыру
қызметі Сақтандыру компаниясының қызметтері жұмыскерлердің
қабілеттіліктеріне (олардың мамандықтарына) тәуелсіз, бұл ұйымдастырушылық
құрылымына сәйкес құрылатындығын білдіреді.
Ол келесілерге негізделеді:
Барлық төлемдер мен барлық деңгейлерде өз қабілеті жұмыс деңгейінен,
өкілетінен әлде қайда жоғары қызметкерлер болады [7, б.29].
Сонымен қатар қабілеті жұмыс дәрежесінің талаптарына сәйкес келмейтін
қызметкерлер де бар.
Алайда, сақтандыру қызметінің ерекшелігі жұмыскерлер екі категориясын
қолдануды ұсынды:
1. Басқарушылық, экономикалық, кеңес беру және басқа да қызметті
жүзеге асырушы штат мамандары;
2. Аквизиционды (сатып алу) және инкассалық қызметті (ақшалай
төлемдер,алым) орындайтын штаттан тыс жұмыскерлер.
Штаттан тыс қызметкерлер: сақтандыру агенттері, брокерлер (маклерлер),
Сақтандыру компаниясының өкілдері (делдалдар), медициналық сарапшылар және
т.б.
Штаттық қызметкерлердің басты қызметтік міндеттері Сақтандыру
компаниясының тұрақты қызмет жасауын, жоғары рентабелділігін, төлем
қабілеттілігін, бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Штаттан тыс қызметкерлердің негізгі функционалды міндеттері: ұйымдар,
АҚ, фирмалар және тұрғындар арасында сақтандыруға қатысу бойынша үгіт-
насихат жұмыстарың жүргізу; жаңа және қайта өңделген штаттарды рәсімдеу;
сонымен қатар сақтандыру жарналарын сақтанушы тараптары жағынан және
сақтандырушылар тарапынан сақтандыру оқиғасы болған жағдайда сақтандыру
төлемдерінің уақытында төлеу бойынша бақылауды қамтамасыз ету, яғни штаттан
тыс қызметкерлердің басты міндеті сақтандыру қызметінің сақтандырушыдан
сақтандыруға өткізу.
Нарықтық экономика жағдайында кез келген нысандағы сақтандыру ұйымдары
өздерінің ұйымдастыру құрылымын, еңбекақы тәртібін және жұмыскерлердің
еңбегін ынталандыруды өздігімен анықтайды.
Алайда, сақтандыру қызметінің ерекшелігі жұмыскерлер екі категориясын
қолдануды ұсынды:
3. Басқарушылық, экономикалық, кеңес беру және басқа да қызметті
жүзеге асырушы штат мамандары;
4. Аквизиционды (сатып алу) және инкассалық қызметті (ақшалай
төлемдер,алым) орындайтын штаттан тыс жұмыскерлер.
Штат қызметкерлеріне жататындар: СК-нің Президенті, вице- президент
(бас экономист), бас директор, атқарушы директор (менеджер), бас бухгалтер,
референттер, сарапшылар, бағыттар бойынша бөлім меңгерушілері,
инспекторлар, есептеу орталығының қызметкерлері, бөлім қызметкерлері,
қызмет көрсетуші қызметкерлер (жалпы бөлім, хатшы референт және т.б.).
Штаттық қызметкерлердің басты қызметтік міндеттері СК-ның тұрақты
қызмет жасауын, жоғары рентабелділігін, төлем қабілеттілігін, бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Соныменен, сақтандыру компаниясын басқару шаруашылық жүргізудің
нарықтық жағдайында сақтандыру ұйымдарының тиімді қызмет жасауын қамтамасыз
етуге бағытталған ғылыми-тәжірибелік бағыт ретінде анықталуы мүмкін.
Басқару мақсаты - тиімді сақтандыру ұйымын құру және сақтандыру нарығының
міндеттері мен жағдайларына сәйкес қажеттілігі туындаған кезде өзгерту.
Сонымен, сақтандыру - бұл азаматтарға ақшалай көмек көрсету және
шаруашылық субъектісінен келтірілген материалдық залалдарды өтеу үшін
арналған. Сондықтан, сақтандыру қорының ақшалай жарналар шоты арқылы
қалыптасу себебі бойынша оның қатысушылары арасындағы қайта бөлу
қатынастарының ерекше тұйық жиынтығы болып есептеледі.
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі
Сақтандырудың ұйымдық-құқықтық нысандары болып мемлекеттік сақтандыру,
акционерлік компаниялармен жүргізілетін сақтандыру, өзара және
кооперативтік сақтандыру саналады.
Аталған түрлердің ішінде нарық экономикасы бар елдерде өзара
сақтандырудың орны анықталған жоқ.
Мемлекеттік сақтандыру - бұл сақтанушы ретіндегі шартта мемлекеттік
ұйым болатын сақтандыру нысаны.
Акционерлік сақтандыру - сақтандырушы болып акция (кейде облигация)
қаражаттарымен өзінің жарғылық капиталын, акционерлік капиталын құратын
акционерлік қоғамдар саналатын сақтандыру қызметінің ұйымдық нысаны.
Өзара сақтандыру - әрбір сақтанушы бір мезгілде сақтандырушылардың
өзара көмегін қамтамасыз ету үшін сақтандыру қоғамы - бірлестіктің мүшесі
болып табылатын сақтық қорғанудың ұйымдық нысанының бірі [8, б.62]
Кооперативтік сақтандыру - мазмұны бойынша өзара сақтандыруға ұқсас.
Сақтандыру қызметі ұлттық экономиканың маңызды саласы және тәуекелден
қаржылық қорғау институты ретінде әрдайым дамып келеді. Зерттеу тақырыбын
таңдап алу осымен байланысты.
1 Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың теориялық-әдістемелік
мәселелерінің негіздері:
- экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің
экономикалық қатынастар жүйесіндегі орны, мәні зерттеле отырып, оның
қазіргі заманғы Қазақстан экономикасындағы рөлі мен артықшылықтары,
белгілері, үрдісі зерделенді; экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі
сақтандыру қызметінің жүйелік ұғымдары мен өзара байланыстары, атқаратын
қызметтері зерттелініп, жалпы құрылымдық негіздері жіктеледі;
- сақтандыру саласындағы әртүрлі ғалымдардың ойлары зерделенді.
Нарықтық экономика жағдайында тәуекелдікті тиімді басқарудың негізгі
әдісі сақтандыру қызметі болып табылады.
Сақтандыруда өндіріс, айналым, материалдық игіліктерді айырбастау және
тұтыну процестерде адамдар арасында қалыптасатын белгілі экономикалық
қатынастар іске асады. Ол барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер мен қоғам
мүшелеріне шығындарын өтеуде кепілдік береді, яғни көптеген тұлғалар
арасында бөлу арқылы заңды немесе жеке тұлғаның мойнына алған шығындарын
өтеу әдісі ретінде көрініс береді.
Сақтандыру қызметі – бұл қаржылық тұрақтылықты және төлем
қабілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы нарығында пайда алу үшін
қордың уақытша бос қаражаттарын пайдалану және дәстүрлі мәміле аясында
сақтандыру оқиғаларының туындауы себебінен болған зияндарды қайтару
жағдайында, заңды тұлға тарапынан кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың
салымдарын (сақтандыру сыйлықақылары) мәміле есебінен төлеу бойынша
сақтандыру қорын құруға негізделген кәсіпкерліктің ерекше түрін көрсететін
сақтандыру қызметінің қатысушылары арасындағы ерекше тұйықталған қатынастар
жиынтығы.
Экономикалық категория ретінде сақтандыру – сақтандырушы мен сақтанушы
арасындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы, яғни мүліктің бір бөлігі
сақтандыру сыйақысы ретінде (ақшалай немесе натуралды үлгіде) бір
субъектіден екінші субъектіге сақтандыру төлемі түрінде сақтандыру оқиғасы
туындаған кезде қайтарым жағдайына беріледі.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің бірінші сатысы
азаматтардың, кәсіпорындардың, мемлекеттік институттардың ерікті және
міндетті сақтандыру тізбесі бойынша сақтандыру қорғанысы қызметін сатып ала
отырып, нетто-табыстан сақтандырушыларға төлейтін сақтандыру
сыйлықақыларының есебінен, сақтандыру қорларын құру арқылы сақтандыру
қорғанысын қамтамасыз етеді. Бұл сақтандыру қызметін сатып алу- сату
сатысы.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің екінші сатысы
–сақтандыру қорларын құру және тарату. Бұл сатыда сақтандырушылар бір
уақытта сақтандыру қорларын құра отырып, оларды сақтандыру тарифтерінде,
бизнес-жоспарда көрсетілген бағыттар бойынша, мемлекеттік нормативтерге
(мысалы, сақтандыру қорларын құру және орналастыру ережесіне сәйкес) сай
таратады.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің үшінші сатысы
–сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру жолымен, нақты зардап шеккен
сақтанушыларға жоғалтуларын өтеп беру үшін сақтандыру қорын пайдалану
арқылы сақтандыру қорғанысының жекелей жүзеге асуымен байланысты.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің төртінші сатысы
–сақтандыру төлемдерінің сақтанушылардың ие болу, басқару, қолдануымен
байланысты мүліктік қызығушылығын, олардың үшінші тұлға алдындағы
жауапкершілігін қанағаттандыруды қамтамасыз етуімен байланысты.
Жоғарыда айтылған тұжырымдарды талдай келе, біз сақтандыру қызметі
терминіне қатысты үш категорияны береміз. Біріншіден, бұл қатысушылар
арасында туындайтын экономикалық қызығушылықтарды қорғау тәсілі болып
табылады. Екіншіден, сақтандыру қызметі – қоғамдық қатынастар жүйесінің
ажырамас бөлшегі болады. Үшіншіден, сақтандыру қызметі – бизнес түрі болып
табылады.
Сақтандыру жүйе секілді мемлекет арқылы реттеледі, капитализм кезінде
құрылып, оның дамуының объективті талаптары мен қажеттіліктерін көрсетеді.
Кейіндегі сақтандырудың орны мен рөлі мәнді түрде өседі, бұл деген талап
етілетін қызмет көрсетулердің саны мен сапасының көбеюін және олардың
құнының өсуімен байланысты мемлекеттің әлеуметтік қызмет шегінің кеңеюін
білдіреді.
Әлеуметтік-саясаттық аспектіде сақтандыру қартайған кездегі, ауырған
жағдайда, толық немесе бөлшекті еңбек қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда
немесе туғаннан болмауы, асыраушыдан айырылып қалған жағдайда, жұмыссыздық
кезіндегі материалдық қамтамасыздығына азаматтардың конституциялық құқығын
іске асыру тәсілін ұсынады. Алынатын қаражаттар мөлшері еңбек стажының
көптігіне, еңбек төлеміне, еңбек қабілеттілігін жоғалту дәрежесі мен
мүгедектігіне байланысты болады және әрекет ететін заңдылықпен реттеледі
[9, б.41].
Сақтандыру бойынша азаматтарды бүкіл жалпы қамтамасыз ету, сонымен
қатар, бөлігінің көбі кәсіпорын, ұйымдар мен мемлекеттің қаражаттарынан
болып, жалпы тұлғалардың, еңбек коллективтерінің және жалпы қоғамның
талаптары сақтандыру қаражаттарын қолдану кезіндегі келісулері, ақырғыларды
еңбекшілер ұйымы арқылы бақылау. Сақтандыру өзін өзі басқарудың
бастамасынан құрылады, басқа қоғамдық ұйымдардың сәйкес мақсаттық қорларын
құру мен қолдануындағы кәсіби одағының белсенді рөлін болжайды.
Сақтандырудың маңызды мақсаты еңбек ресурстарын өндіру үшін қажетті
жағдайларды құру болып табылады.
Біріншіден, сақтандыру қорынан ұсынылған материалдың қамтамасыздығы,
медициналық қызмет көрсету қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелеріне еңбек
қабілеттілігін қайта құруына көмектеседі және оларды түрлі саладағы және
халықтық шаруашылығындағы сферасындағы белсенді қызметіне оралуына
көмектеседі. Мүгедекті тіркеу, оларға қоғамды пайдалы жұмыспен айналысуға
мүмкіндік туғызуы сол сияқты жұмыспен қамтылуды қамтамасыз етеді,
мемлекеттің сәйкес әлеуметтік бағдарламаларын қаржыландыру көздеріне деген
жүктемесін жеңілдетеді. Зейнеттік қамтамасыздандыру келесі түрде құрылады,
бұл деген, зейнеттік жастағы тұлғалар арқылы қатысты түрде еңбек
ресурстарының кеңейтілуіне қол жеткізу, еңбекке қабілетті азаматтардың
ұрпақтарының ауысымға келуі, оны нақты салалар бойынша территориялар,
экономика сферасы бойынша орналастыру.
Екіншіден, сақтандыру қаражаттары арқылы уақытша жұмыссыз қалған
тұлғалар өмір сүреді, сол сияқты олардың қайта оқытулары мен қайда
мамандану іске асырылады. Нарықтық экономика шегінде дамып келе жатқан
ғылыми технологиялық революция нәтижесінде, уақытша жұмыссыз тұлғалардың
ақшалай төлемдері үнемі жоғарлатып отыруын талап етеді, және олардың
материалдық көмегімен жұмысқа орналастыру бойынша әлеуметтік
бағдарламаларын кеңейту. Берілген сақтандыру облысы қазіргі уақытта еңбек
ресурстарын өндіру процессін іске асырудағы ең негізгі шарты ретінде
көрініс табады.
Сонымен қатар сақтандыру бұл адам индивидуум және жеке тұлға ретінде
өмір сүретін әлеуметтік сферадағы мемлекет саясатының мәнді бөлігі.
Сақтандырудың негізделген жүйесі – қоғамдағы әлеуметтік әділеттілігінің
қамтамасыздығының, саясаттың тұрақтылықты құру мен ұстап тұрудың бастапқы
белгілерінің бірі.
Сол сияқты, сақтандыру арқылы қоғам келесі мәселелерді шешеді:
Еңбекке қабілетсіз және жұмыс процессіне қатыспайтын тұлғаларды асыраумен
байланысты шығындарды жабуға пайдаланатын ақшалай қорлары құрылады;
Еңбек ресурстарының қажетті құрылысы мен санын қамтамасыз етеді, және сол
сияқты қоғам дамуының белгілі сатысындағы объективті қажеттіліктерге сәйкес
оларды орналастыру;
Қоғамның жұмыс істейтін және жұмыс істейтін және жұмыс істемейтіндердің
материалдық қамтамасыздығындағы деңгейлерінің арасындағы айырмашылықты
қысқарту;
Жұмыс процессіне қатыспайтын, тұрғын елдерінің түрлі әлеуметтік
топтарының өмірлік деңгейін түзетуде қол жеткізу.
Қазақстандағы мемлекеттік сақтандыруды қадағалау жүйесі әрекет етуші
заңдарға сүйенеді, оған жалпы құқықтық актілер, арнайы сақтандыру
заңнамалары және ведомстволық нормативтік құжаттар кіреді.
Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеу ұлттық сақтандыру жүйесінің
дамуын және экономиканың сақтандыру секторын әсерлі бақылауды қамтамасыз
етеді.
Бүгінгі таңда Қазақстанда сақтандыру қызметі саласын реттейтін тиімді
құрал сақтандыру заңы бар. Алайда, экономиканың бұл саласы халықаралық
стандарттар мен қағидаларды қолдана отырып, табысты жетілдіруді қажет
етеді. Осы орайда, отандық сақтандыру заңнамаларын тиімді, тұрақты
сақтандыру қызметін дамытуға көмек көрсету әрекеттері мен қолдауға, сондай-
ақ әртүрлі мемлекеттердің қадағалау органдарымен келешектегі
ынтымақтастықты дамытуға бағытталған халықаралық талаптарға сәйкестендіруді
қамтамасыз ету қажет.
Сақтандыру ұйымдарының қызметін қадағалау және реттеу жүйесін жетілдіру
мақсатында компанияның тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік беретін реттеу
механизмдері мен жаңа тәсілдерін әзірлеу қажет.
Шетелдерде сақтандыру институты әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізгі
құрамдасы ретінде өте жақсы дамыған, ал біздің елдегі осы саланың жағдайы
қарқынды дамытуды талап етеді.
Сақтандыру ұйымдарының бәсекелестігіне қарамастан кейбір жағдайларда
олардың ынтымақтастығы да қажет. Ынтымақтастық нысанының бірі қайта
сақтандыру саналады. Ол ірі және қатерлі объектілерді қайта сақтандыруда
талап етіледі. Сақтандыру компанияларының ынтымақтастығының басқа да нысаны
ірі объектілер немесе қатерлі тәуекелдердің үлестік бастамашылығындағы
бірлескен сақтандыруы болып табылады.
Сақтандыру пулы - ерекше тәуекелдерден қорғану үшін сақтандыру
компанияларының бірігуі. Сақтандыру қатерлі, ірі немесе жаңа тәуекелдерді
қабылдау кезінде құрылады. Пулдың қызметі бірлескен сақтандыру қағидасымен
құрылады [10, б.26].
Сақтандыру ісінің құрылуы сақтандырушылардың ассоциациясын (кеңесін)
құруға алып келді. Бұл ассоциациялардың мақсаты сақтандыру бойынша
заңнамалық актілерді дайындауға қатысу, олардың қызметтерін
координациялауға, өз құрылтайшыларына ұйымдастырушылық және әдістемелік
көмек көрсету.
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастырудың демонополизациясы ұйымдық
нысандардың ауқымды түрлерінің пайда болуына әкелді. Оларға қысқаша
сипаттама берейік:
Сақтандыру ұйымы - бұл қазіргі заңнамалар аясында сақтандыру шарттарын
жасау, сақтандыру қорларын құру, сақтандыру өтемі мен сақтандыру сомасын
төлеу, уақытша бос ақша қаражаттарын инвестициялау және т.б. сақтандыру
қызметін жүргізуші экономикалық, құқықтық және ұйымдық қатынастарда
жекешеленген құрылым.
Сақтандыру компаниялар келесідей болып бөлінеді:
- тиістілігіне қарай: өзара сақтандырудың акционерлік қоғамына, жеке
және жария құқықтық, мемлекеттік және үкіметтік;
- орындайтын операциялардың сипатына қарай:
- арнайы (жеке және мүліктік), әмбебап және қайта сақтандыру.
Тәжірибеде сақтандыру қызметінде тар мамандандыруды тарату тенденциясы
байқалуда.
- қызмет көрсету аймағына қарай: жергілікті, аймақтық, ұлттық және
халықаралық (трансұлттык);
- жарғылық капитал мөлшері және сақтандыру төлемінің түсу көлеміне
қарай: ірі, орта және шағын.
Тиістілігіне қарай сақтандыру компанияларының аса маңызды түрлерінің
қызмет етуі мен ұйымдастырылу ерекшеліктерін қарастырайық.
Акционерлік сақтандыру қоғамы - акцияларды сатудан түскен ақша
қаражаттарын орталықтандыру негізі сақтандыру қорын ұйымдастыру нысаны.
Акциялары тек олардың құрылтайшылары арасында ғана таратылатын жабық
акционерлік қоғамдар және акциялары еркін түрде сатылатын, сонымен қатар
сатып алынатын ашық акционерлік сақтандыру қоғамдары болады. Акционерлік
сақтандыру қоғамдарының жоғарғы басқарушы органы болып акционерлердің жалпы
жиналысы саналады. Жиналыс жылына 1 рет шақырылады, ағымдағы істерді
басқарма немесе директорлар кеңесі жүргізеді. Сақтандыру компаниясының
атқарушы органы болып қызметке жетекшілік жүргізетін және басқа да заңды
және жеке тұлғалармен келісім- шарт жасау кезінде компанияның өкілі
дирекция саналады.
Акционерлік қоғамның құрылтайшылары болып жеке және заңды тұлғалар
болуы мүмкін.
Акционерлік сақтандыру қоғамдары басты компаниядан басқа жүргізбейтін
операциялар мен дербестік деңгейіне байланысты әртүрлі филиалдық
бөлімшелер, өкілдіктер, агенттіктер және т.б. біріктіруі мүмкін.
Аффинирленген сақтандыру компаниялары - бұл бақылаудан (5-49%) төмен
акциялар пакеті бар болатын акционерлік сақтандыру қоғамы. Аффинирленген
болып еншілес ретінде болатын компания саналады.
Өзара сақтандыру қоғамы (ӨСҚ) - қоғам мүшелерінің қатысатын жарналарын,
қаражаттарын орталықтандыру негізінде сақтандыру қорын ұйымдастыру нысаны.
Өзара сақтандыру қоғамының қатысушылары бір мезгілде сақтандырушы мен
сақтанушы ретінде бола алады. Өзара сақтандыру қоғамын құру ірі меншік
иелері (үй иелері, қонақ үй иелері және т.б.) мен орта ассоциацияларға тән.
Сонымен, өзара сақтандыру қоғамының қызметі құқықтық нормаға тәуелді.
Қазіргі жағдайда өзара сақтандыру қоғамы сақтандырушылар саны мен
сақтандыру жарналарын жасау көлемі бойынша акционерлік сақтандыру қоғамынан
кейін екінші орынға ие. Үкіметтік сақтандыру ұйымдары (ҮСҰ) - қызметтері
субсидиялауға негізделген коммерциялық емес компаниялар.
Сақтандыру ұйымының инвестициялық қызметі тікелей сақтандырумен
байланысты емес. Ол қайнар көзі ретінде капитал салу болып табылатын
сақтандыру резервтерінің уақытша бос ақша қаражаттарын пайдалануға
негізделген. Белгілі бір уақыт аралығында сақтандырушының иеленуінде болуы
сақтандыру резервтері белгіленген тәртіп бойынша табысты активтерге
инвестицияланады және сақтандыру ұйымына инвестициялық табыс әкеледі.
Инвестициялық табысты алу мүмкіндігі өмірді ұзақ мерзімге сақтандыру
бойынша резервтер аса жоғары тартымдылыққа ие, себебі сақтандырушының
иелігінде ұзақ уақыт бойы болады. Инвестициядан түскен табыс бағалы
қағаздар бойынша пайыздардан, басқа ұйымдардан жарғылық капиталға қатысу
түсімінен, банктік салымдар бойынша пайыздардан, жылжымайтын мүлікке
салымдардан және басқа да түсімдерден құрылады. Бұдан басқа, осы қайнар
көздер есебінен сақтандыру резервтерінің қаражаттарын мақсатты
инвестициялау мен сақтандырушының пайдасына қатысу нысанына өмірді
сақтандырудың жинақтаушы түрлері қаржыландырылады. Дамыған елдерде қор
нарығы инвестициялық табысты сақтандырудың тәуекелі бар сақтандыру
операциясы бойынша теріс нәтижелерді жабуға мүмкіндік береді.
Инвестициялық табыстан басқа сақтандыру ұйымдарының операционды
табыстарының құрамына келесілер кіреді:
- ортақ сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылардан сыйақылар;
- сақтандыру агентінің, сюрвейердің және апаттық комиссарлардың
көрсетілген қызметтері үшін сыйақылар;
- регресс тәртібінен алынған сомалар;
- негізгі капиталды, материалдық құндылықтарды және басқа да активтерді
сатудан түскен түсімдер;
- активтерді жалға берумен байланысты түсімдер;
- ұйымның ақша қаражатын қолдануға берілгені үшін алынған пайыздар [11,
б.42].
Сақтандырушының өз қызметінде сақтық қорғанысты ұсынумен байланысқан
шығындар болады.
Сақтандырушының шығындары сақтандыру қорын бөлу процесі кезінде
құрылады. Шығындардың құрамы мен құрылымын екі өзара байланысты
экономикалық процестер анықтайды: сақтанушылар алдымдағы міндеттемелерді
өтеу және сақтандыру ұйымдарының қызметін қаржыландыру. Осыған байланысты
сақтандыру ісінде шығындардың келесідей классификациясы болады: сақтандыру
өтемақысы мен сақтандыру сомасын төлеуге шығындар; сақтандыру резервтеріне
аударымдар; ескерту шараларына аударымдар; істі жүргізуге шығындар.
Үлес салмағы мен мағынасы бойынша әлеуметтік-экономикалық шығындарының
негізгі бағыттары болып сақтандыру сомалары мен сақтандыру өтемақысын төлеу
саналады. Төлеу кезінде сақтандырушының сақтанушылар алдында қаржылық
міндетгемелерін орындау жүргізіледі. Сақтандыру оқиғаларының кездейсоқтық
сипатына қарай жыл сайынғы төлем шамасы сақтандыру оқиғасының жиілігіне
байланысты тепе-тең болады.
Сақтандыру ісінде маңызды рөлді сақтандырушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz