Ұйым сипаттамасы және табыстар есебі

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

КІРІСПЕ . . . 3

1 ҰЙЫМ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ТАБЫСТАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ . . . 7

Табыстар түсінігі, танылуы . . . 7
Ұйымның есеп саясаты . . . 13
Ұйымның технико - экономикалық сипаттамасы . . . 21

ТАБЫСТЫЛЫҚТЫ ҚҰРАСТЫРУШЫ ЭЛЕМЕНТТЕР ЕСЕБІ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕНІ АНЫҚТАУ . . . 27Табыстар есебі . . . 27Шығыстар есебі . . . 35«ӨЭМ» ұйымының табыстары мен шығыстарының есебі . . . 42
«ӨЭМ» СІРЕКТЕСТІГІНІҢ ТАБЫСТЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ ОНЫ АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ . . . 47Абсолютті табыстылықтың көрсетіштерін талдау . . . 47Қатысты табыстылықтың көрсеткіштерін талдау . . . 58Табыстылықты арттыру жолдарын анықтау . . . 73

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 77

ГЛОССАРИЙ . . . 79

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 80

ҚОСЫМША БЕТТЕР . . . 81

КІРІСПЕ

Нарықтық қатынас жағдайында экономикалық қызметтің ортасы - бүкіл экономиканың негізі болып келетін ұйымға аударылды. Нарықтық қатынасқа көшу, жекешелендіру үрдісі, экономиканы басқару құрылымының өзгеруі салалық министрліктердің жойылуы және осыған қатысты бақылау жүйесі ұйымының тәуелсіз өркендеуіне, дамуына үлкен септігін тигізді. Нарықтық жағдайда және нақты бәсекелестікте мемлекеттік органдардың, ұйымның қаржылық жағдайына араласуы шектеулі болып келеді. Ұйымның шаруашылық субъект ретінде статусының күшеюі, ұйымға көптеген қаржылық және өндірістік сұрақтарды өздігінен шешуге мүмкіндік береді. Бұл мәселелерді шешу көбінесе бухгалтерлік есеп пен экономикалық ақпарат негізінде құрылған. Ол міндетті түрде нақты, шынайы болу қажет. Осы ақпарат капитал нарығының жұмысының тиімділігін арттырып, қолданған экономикалық шешімдердің нәтижелерін болжауға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік есептің жақсы жүргізілуінің яғни материалдарды ұқыпты жұмсалуы, өндіріс қалдықтарын азайту, ысырапты жою, өзінің өндіріп (дайындап, жасап) шығаратын өнімін халықаралық рыноктағы бәсекелестікке жарамды етіп шығару, өндірісін ұлғайту, өндіретін өнімнің өзіндік құнын төмендетудің негізгі, түпкі мақсаты - табыс табу болып келеді. Нарықтық экономика жағдайында тек нарықтық сұраныстарын нақты және дұрыс анықтап, сұранысқа сай өнімді шығара алатын ұйым ғана жетістікке яғни табысқа жетеді.

Әрбір ұйым өзінің ісі үшін өзі жауап беріп, өзі болашақ даму жөнінде шешім қабылдайды. Ал нарықтық экономикада кім экономикалық қызметтің негізгі мәселелерін шеше отырып, максималды көлемде табыс алу мақсатында өзіндегі ресурстарды тиімді қолданған ғана нарықтық экономика жағдайларында өз қызметін жалғастыра алады.

Нарықтық қатынастар жағдайында әрбір шаруашылық субъектінің яғни ұйымның негізгі мақсаты - пайда табу болып келеді. Сонымен бүкіл дүние жүзінде әрбір ұйымның қызметінің негізгі көрсеткіші - табыс болып есептеледі. Сәйкесінше ұйымның осы көрсеткіш негізінде өндіріс көлемін ұлғайту немесе азайту жөніндегі, осы өнімнің не қызметтің халыққа керектігі жөніндегі шешім қабылданады. Үлкен көлемде табыс алғанда, тек ұйым ғана емес, сонымен қатар халық, бүкіл мемлекет байып, дамиды.

Мемлекеттің экономикасы нарық шаруашылығы негізіне көшу негізінде табыстың көп аспектілі мағынасы күшейе түседі. Ұйымның акционерлік, жалдық, жеке және тағы басқа меншік түрі қаржылық тәуелсіздікті алғаннан кейін, бюджетке салықты және тағы басқа міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған табысты қандай мақсаттарға және қандай көлемде жұмсау жөнінде шешімді өзі шешуге құқылы. Қазіргі жағдайларда табыс тұтынуға емес, ұйымның экономикалық өсімі мен бәсекелестікті қамтамасыз ететін инвестициялық, инновациялық мақсаттарға жұмсалады.

Табыстың көлемі ұйымның қаржылық, өндірістік, шаруашлық, қамтамасыз ету қызметіне тәуелді. Сондықтан жаңа жағдайларда, ұйымның өндірістік экономикадан нарықтық экономикаға көшуінің тиімділігін бағалаудың ең маңызды көрсеткіші яғни шаруашылықтың тиімділігін жалпылайтын сапалы көрсеткіш - табыс болып келеді.

Табыс - бүкіл ұйымның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын яғни ұйымның экономикалық даму негізін құрайтын қаржылық нәтиже. Табыстың өсуі - ұйым қызметін өзін қаржыландыру негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалыптастырады.

Шетелдік арнаулы әдебиеттерде "табыстар" ұғымы келесідей түрде анықталады: "Табыстар дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады, бүл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі". Ықшамдалған түрде бүл түсінік 2007 жылы 28 ақпандағы "Бухгалтерлік есеп туралы" заң күші бар ҚР Президентінің 243 Жарлығында анықталған. Жарлықтың 13-бабында былай делінген: "Табыстар - бұл есептік кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы". Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес. [2]

Табыс табу басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты ұйымдастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді бола бастады.

Сонымен кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталатыны белгілі. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады. Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші - бұл табыстар немесе пайдалардың сомасы. Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынатын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; салық салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; төтенше жағдайлардан алынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс.

Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді. Оны кейбір экономистер экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді біреулері оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жатқызады. Біздің ойымызша, алғашқылардың айтқаны дұрыс, өйткені табыстың абсолютті сомасы салынған қаржылардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүмкіндік бермейді.

Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы-директивті экономика жағдайында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс (пайда) табу кез келген кәсіпорынның мақсатты функциясы (қызметі) ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс (пайда) оның, яғни кәсіпорынның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру керек? Табыс табу кез келген кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты болып қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның ендірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бүл ағымдағы шығындар болса, олар банктің қысқа мерзімді ссудаларымен және коммерциялық несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мерзімдік несиелерімен жабылуы мүмкін.

Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, ұйым-дар алдындағы міндеттемелері орындалады. Сонымен, табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызме-тін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады.

Табыстың өсу есебінен бюджет алдында, банктер және тағы басқа ұйымдардың алдындағы ұйым өзінің міндеттерін орындайды. Осының негізінде табыс ұйымның өндірістік және қаржылық қызметін бағалауда өте маңызды болып келеді. Талдау объектісі ретінде АҚ Бұрғылау Өңдеу (БӨ) «ҚазМұнайГаз» «ӨзенМұнайГаз» филиалы ЖШС «ӨЭМ» компаниясы алынды. Оның негізгі қызметі мұнайды бұрғылау және өндеу, мұнай - газ өңдіру скважиналарын жөңдеу және іске қосуға қажетті құрал жабдықтарды жасау, энергиямен қамтамасыз ету және жабдықтаумен айналысу болып табылады.

Жұмыстың теориялық бөлімі табыстар есебінің теориялық сұрақтарын ашуға негізделген. Бұл бөлім өзіне табыстың түсінігі, танылуы, бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық стратегияны іс жүзіне асыруды камтамасыз ететін есеп саясаты, ұйымның технико - экономикалық сипаттамасын ұйымның балансы бойынша талдау туралы ақпараттарды біріктіреді.

Жұмыстың тәжірибелік бөлігі ЖШС «Өзен Энергия Мұнай» компаниясының табыстылығын талдауға және оның нәтижелері бойынша қорытынды жасауға, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту бойынша іс-шаралар ұсынуға негізделген.

Табыс - өндірістің тиімділігін шығарылған өнімнің көлемі мен сапасын, еңбек өнімділігі жағдайын, өзіндік құн деңгейін толық көрсететін көрсеткіш болып есептеледі.

Осы дипломдық жұмыстың мақсаты - табыстылық элементтерінің есебі мен табыстылық көрсеткіштерін талдаудың теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеу. Осының негізінде алдымызға келесі міндеттерді қоямыз:

Табыстылық элементтері табыстар мен шығыстар түсінігі, танылуын қарастыру;
Есеп саясатының ашылуы, саясатта табыстар есебінің қаралуы;
Негізгі табыс: ұйымның өнімді сатумен байланысты есебі;
Қызмет көрсетумен байланысты табыстар есебі;
Шығыстар есебінің жүргізілуі;
Абсолютті және қатысты табыстылық көрсеткіштерін талдау;
Ұйымның табыстылығын арттыру жодларын қарастыру.

Жұмысты орындау барысында Қазақстан Республикасының заң актілері, отандық және шет елдің авторларының оқулықтары, оқу құралдары және “Өзен Энергия Мұнай” ЖШС-і компаниясының қаржылық есептілігі пайдаланылды.

1 ҰЙЫМ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ТАБЫСТАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Табыстар түсінігі, танылуы

Табыс дегеніміз - ұйымның әдеттегі қызметінің нәтижесінде жеке меншік капиталдың жеке меншіктердің есебінен капиталдың өсуін айтамыз.

Қаржы есептілігін дайындау және таныстыру принциптерінде акционерлердің салымдарымен қатысы жоқ капиталдың көбеюіне әкеліп соқтырған есепті кезеңінің ішінде активтердің көбеюі немесе міндеттемелердің азаюы нысанында табыс экономикалық пайданың ұлғаюы ретінде танылады. Табысқа компанияның табысы да, басқа табыстар да кіреді. Компанияның табысы - олар қызметтің әдеттегі түрлерінен келіп түскен қаражаттың түсуі, олар әр түрлі аталады, оның ішінде сату, сыйақы, пайыздар, дивидендтер және лицензиялық төлемдер.

Табысты есепке алу кезіндегі басты мәселе оны тану кезеңін анықтаудан тұрады. Табыс компанияның сенімді түрде өлшенетін болашақ пайданы алу мүмкіндігі болған жағдайда танылады.

Табыс келесі операциялар және жағдайлардан пайда болады:

тауарларды сатудан;
қызметтерді көрсетулерден;
пайыз, лицензияланған төлемдер және дивидендтер әкелетін компания активтерін басқа жақтарымен пайдаланудан.

Табысқа сонымен қатар ұйымның әдеттегі дайын өнімдерді сатудан түсетін (тауар, қызмет көрсетуден) пайда кіреді. Дайын өнімдерді сатудан түсетін табыс дегеніміз ( тауар, жұмыс, қызмет көрсету) - акционерлердің үлесі есебінен капиталдың өсуін яғни ұйымның жұмыс істеп тұрған кездегі экономикалық тиімділіктен түскен пайда.

Табыс бухгалтерлік есептілікте мойындалып, қаржылық есептілікте есептеу қағидасына сүйеніп көрсетіледі. Тауарды сатудан түскен табыс 11 - 14 бухгалтерлік есептің № 18 стандарты орындалған кезде мойындалады.

Табысты танудың талаптары, тауарды сатудан түскен табыс табыс және шығыс туралы есеп беруде көрсетіледі, тек қана төмендегі мойындаудың шарттарын қанағаттандырғанда ғана:

өндіріс сатып алушыға тауардың жеке меншіктілігімен байланысты айтарлықтай тәуекелге баруға итермелесе; өндіріс тауардың жекеменшілігіне құқығына қатысы жоқ, сатылған товарды бақылауға қатыспаса;
табыстың ақшасы сенімді түрде бағаланса;
операциямен байланысты келген немесе болады деп күтілген шығын сенімді түрде бағаланса;

Халықаралық стандартта қаржылық есеп беруде заңдық форманың үстінен қарайтын экономикалық мазмұндағы үстемдік принціпі бар екенін ескере отырып, табысты танудың шартын келісіп алу керек. [5]

Басқа да табысқа басқа баптар бейнелейтін ұйымның жұмыс істеу кезіндегі табыстың анықтамасына сай пайда кіреді.

Әдеттегі қызметке - ұйымның бизнесінің құрамдас бөлігі, ұйымның жұмысымен байланысты оның жалғасы болып табылатын және соған тікелей қатынасы бар қызметкерлер кіреді.

Табыс деп мынандай жағдайда танылады, егер активі ұлғайып немесе міндеттеме азайса. Мысалы, тауарды сату кезеңінде, қызмет көрсету кезінде қарызды төлеуден бас тартқан жағдайда активтердің таза көбеюі.

Жобаланған операциялар бойынша табыс пен шығын нетто негізге әсерін тигізеді (мысалы мемлекеттік сатып алу және мемлекеттік шығынды толтыру жұмыстарының шығындары) .

Егерде ұйым алдағы уақытта қанша табыс түсіретініне анық көзі жетіп тұрған жағдайда, ол сатудан түсетін табыс деп танылады.

Табыс келісім - шарт аяқталу кезеңіне байланысты экономикалық жағынан тиімді болып, бағаланған жағдайда табыс деп есептелінеді. Келісім - шарттың кезеңдерінің аяқталуы әр түрлі әдістермен анықталаныды:

Белгілеген күн бойынша есеп беру қызмет көрсету бағасы келісім - шарт бойынша көрсетілген қызметтің жалпы көлемі пайызбен көрсетіледі.
Белгіленген күн бойынша берілген есеп беру қызметінің келісім - шарт бойынша көрсетілген жалпы жұмыс көлеміне пайыздың дұрыс көрсетілсе;
Көрсетілген қызметтің яғни орындалған жұмыстың талдауы.

Есеп беру мерзімінде қызмет көрсетудің сансыз көп түрі көрсетілсе, келісім - шарттың аяқталуына әсер еткен бір әдіс анықталмаған жағдайда, сызықтық бір әдіс есебінде табыс деп танылады.

Егер қызмет көрсету келісім - шарт нәтижесінде сенімді түрде бағаланбаса, сонымен қатар, шыққан шығынның жабылмайтынына сенімсіз болған жағдайда табыс жоқ, ал жұмсалған шығын шығын ретінде танылады.

Осындай жолмен шыққан шығын «жабылмаған өндірістік тапсырыстар» деп есептелінеді.

Келісім - шарт сенімді түрде бағалануы мүмкін, егер төмендегідей шарттар орындалса:

Табыстан түскен ақшаның бағасы сенімді түрде бағаланса;
Келісім - шарттан түскен экономикалық табыс ұйымға түсуі мүмкін болған жағдайда;

Егер келісім - шарттың нәтижесі бағаланбай, бірақ ұйымның шығыны толық өтелмейтініне көзі жетіп тұрған жағдайда, сол шығынды жапқан пайданың көлеміндей табыс болды деп есептелінеді.

Басқа да табыстар табыс деп мына төмендегідей жағдайда танылады:

Келісіммен байланысты экономикалық пайда ұйымға түсу мүмкіндігі болған жағдайда;
Табыстың ақшасы сенімді түрде бағаланған кезде;

Келісім - шарт бойынша жалға беруден түскен табысты тану (беруден) - табыстың үнемі кезеңдік нормасына әсерін тигізетін жалға берушінің әлі өтеп болмаған таза инвестицияның қаржылық жалға берушінің қатынасымен айқындалады. [1]

Операциялық жалға беруден түскен табыс бүкіл жалға берген мерзімде біркелкі негізде табыстың құрамына әсерін тигізуі тиіс.

Басқа да табысты тану базасы:

Қызмет көрсетуден түскен табыс мынандай жағдайда табыс деп мойындалады: Келісім - шарттың мазмұнына сәйкес аудару әдісі арқылы төленген лицензиялық төлемдер.
Айыппұл, өсімпұл, келісім - шарт бұзылған жағдайда, сонымен қатар шығынды өндіру жөніндегі есеп беру кезеңіндегі ұйымға шығын келтіріп, сол шығынды өндіру жөнінде немесе қарыз деп сот шешімі шығарған жағдайда;
Кредиторлық және депоненттік қарыздың ақшасы, заң бойынша белгіленген уақыт әлдеқашан өтіп кетсе, егер қарызды қайтару уақыты әлдеқашан - өтіп кетсе, егер қарыз белгіленген уақыттан бұрын есептен шығарылған болса, бұндай қарызды есептен шығаруға қабылданған шешім табысқа әсерін тигізген жағдайда, (басшылық бұйрығы негізінде) ;
Алдыңғы есеп беру езеңінде жұмысшылардың өз еркімен шығынды толтыру жөніндегі өтінішінің көрсетілген уақытына немесе шығында өндіру жөніндегі соттың шешімінің белгіленген уақытына байланысты;
Тағы да осындай жайттардың белгілі болуы;

Қаржылық табыстарды тану базасы;

Пайыздық мөлшердің тиімді әдісін пайдалана отырып, ақшалай марапаттау және басқа да қаржылық табыс ретінде танылады;
Хабарландыру берген уақыт аралығы акционерлердің жылдық жиналысын бекіту - дивиденд болып табылады. Дивидендтің үлестік қатысуы консолидировалық есептеленетін үлестік қатынасын есептемегенде. Төленбеген пайыздар және дивиденттер қаржылық құралдарды пайдаланбас бұрын есептелінеді, келесі пайыздарды алу төмендегідей екі кезеңге бөлінеді:

Алдыңғы пайыздар және дивиденттер алдыңғы қаржылық құралдар иесіне;
Көрсетілген қаржылық иеленген уақыт ішіндегі пайыздар мен дивиденттер.

Осыларды алуға кеткен уақыт қаржылық инвестицияның құнына басталады. Алғаннан кейінгі бір бөлігі ғана табыс ретінде танылады.

Сатудан түскен табыс алынған немесе алынуға тиіс заттың әділ бағасымен өлшенуге тиіс. Сатудан түскен табыс ұйым мен сатушының немесе активті пайдаланушының арасындағы келісім - шартпен ұйымның берген жеңілдіктерін ескере отырып анықталады.

Егер ақша немесе оның эквиваленті 1 жылға дейін қалдырылса, оны қалпына келтірудің әділ бағасы күткендегідей аз болуы мүмкін. Мысалы, ұйым сатып алушыға пайызсыз қарыз бергенде, немесе одан вексель алғанда, нарықтың бағасынан төмен пайызбен бергенде, бұндай жағдайда оның қайтарылуы нарықтық қойылымның пайызының көмегімен дисконттау арқылы анықталады. Табыстар бөлімі табыстарды есепке алу үшін қажет. Бұл бөлім келесі бөлімдерден тұрады:

6000 - сатылған өнім мен көрсетілген қызметтен түскен табыс;

6200 - тағы басқа табыстар;

6300 - үлес әдісі бойынша ұйымның табыс үлесі.

Есепті кезең соңында бұл бөлім шоттары «5610 есепті кезең пайдасы немесе зияны» атты шотымен жабылады. Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға сәйкес табыс - капиталдың ұлғаюына алып келетін, активтердің өсуіне немесе міндеттемелердін азаюы түріндегі есепті кезең ішіндегі экономикалық пайданың ұлғаюы. Субъектінің негізгі немесе негізгі емес қызметтен алынған табыс оның біріккен табысын құрайды. [4]

Тауарды сатудан, қызмет көрсетуден табыс субъектілер арасындағы келісім - шарттағы сату бағасы бойынша анықталады. Табыс халықаралық стандарттарға сәйкес 2 түрге бөлінеді: қарапайым және басқа да табыстар.

Қызметтің қарапайым түрлерінен түскен табысқа өнім мен тауарды сатудан түскен ақша және жұмыстың орындалуы мен қызмет көрсетуден түскен ақша жатады.

Ұйымдарда, қызмет көрсетуіне уақытша пайдалануға берілген төлемақы (уақытша иелік ету және пайдалану) осы қызмет түрінен (жалға беру ақысы) түсетін ақша жатады.

Ұйымдардың қызметіне басқа ұйымдардың жарғылық капиталына қатысу және осы қызметке байланысты түскен ақша кіреді.

Ұйымның уақытша пайдалану үшін төленген төлемақы, патенттің өнертапқыштығының, өндірісті үлгілер және меншіктің басқа түрлерінен, басқа мекемелердің жарғылық капиталына қатысқанда, бұл ұйымның қызметіне қатысы жоқ болса, операциялық кіріске жатады.

Бұдан түскен ақша бухгалтерлік есепке кіреді егер ақшалай түсетін қаржы дебиторлық қарыздың көлеміндей болса.

Егер түскен қаржы түсуге тиіс қаржының бір бөлігі ғана болса, онда бухгалтерлердің есебіне дебиторлық қарыз ретінде кіреді (қарыздың жабылмаған бір бөлігі ретінде) .

Түсуге тиісті қаржының көлемі және дебиторлық қарыздың көлемі ұйым мен сатып алушының (тапсырыс берушінің) немесе ұйым белсенділерін пайдалану арасындағы келісім - шартпен анықталады. Егер бағасы келісім - шартта қаралмаған болса, онда түскен қаржы дебиторлық қарыздың бағасын әдетте ұйым салыстырмалы жағдайларда аналогтық өнімдер (тауар, қызмет көрсету, жұмыс) бойынша немесе аналогтық белсенділердің уақытша пайдаланғанын көрсету арқылы анықталады.

Тауар мен өнімді сату кезеңінде коммерциялық кредит жағдайында қызмет көрсетілсе, түрі одан түскен қаржы бухгалтерлік есепке толық дебиторлық қарыз ретінде кіреді. Келісім - шарттарға сәйкес ақша құралдармен өтелмейтін табыстар көлемі мен дебиторлық қарыздар бухгалтерлік есепте ұйыммен қабылданған немесе қабылданатын тауарлардың (құндылықтардың) құны бойынша бағаланады. Ұйым қабылданған немесе қабылдануға тиіс тауар құнын салыстырмалы жағдайда ұқсас тауарлар (құндылықтар) бағасына сәйкес анықталады. Ұйым қабылданған тауарлардың (құндылықтардың) құнын анықтай алмаған жағдайда, табыс көлемі мен дебиторлық қарыз көлемі ұйымға берілуі тиіс немесе берілген тауар, өнім құнымен бағаланады.

Келісім - шартқа сәйкес міндеттемелер өзгергенде табыс көлемі мен дебиторлық қарыз ұйыммен қабылдануы тиіс актив құны бойынша түзетіледі. Салыстырмалы жағдайда ұйыммен қабылдануы тиіс актив құны ұқсас активтердің құнын анықтау кезінде қолданатын баға бойынша анықталады.

Барлық түскен табыстар және дебиторлық қарыздар ұйым ұсынған барлық жеңілдіктерді ескере отырып бағаланады.

Бухгалтерлік есеп ережелеріне сәйкес күмәнді талаптар қорлары пайда болуынан табыс көлемі өзгерілмейді.

Операциондық табыстар келесілер болып келеді.