Екінші деңгейдегі банктер жайлы
Кіріспе.
І. Екінші деңгейдегі банктер.
1.1 Екінші деңгейдегі банктердердің маңыздылығы.
1.2 Екінші деңгейдегі банктердердің несиелік саясатын бағалау.
ІІ. Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау («АТФ Банк» Ашық Акционерлік Қоғамының материалдары негізінде)
2.1 «АТФ Баык» Ашык Акционерлік Қоғамының қаржы нарығындағы ролі және банк жүйесіндегі негізгі қызметтері
2.2 «АТФ Банкі» Ашық Акционерлік Қоғамының Қазақстанның зейнетақы жүйесіндегі қызмет ету ерекшеліктері мен депозит және несие беру қызметін талдау
ІІІ. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1 Интернет. Банкингтін колдану ерекшеліктері
3.2 Банк қызметін жетілдірудегі маркетингтік бағыттың ролі
3.3 Банктік персоналды оқыту . қаржылық табыстылықтың кілті
Қорытынды.
І. Екінші деңгейдегі банктер.
1.1 Екінші деңгейдегі банктердердің маңыздылығы.
1.2 Екінші деңгейдегі банктердердің несиелік саясатын бағалау.
ІІ. Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау («АТФ Банк» Ашық Акционерлік Қоғамының материалдары негізінде)
2.1 «АТФ Баык» Ашык Акционерлік Қоғамының қаржы нарығындағы ролі және банк жүйесіндегі негізгі қызметтері
2.2 «АТФ Банкі» Ашық Акционерлік Қоғамының Қазақстанның зейнетақы жүйесіндегі қызмет ету ерекшеліктері мен депозит және несие беру қызметін талдау
ІІІ. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1 Интернет. Банкингтін колдану ерекшеліктері
3.2 Банк қызметін жетілдірудегі маркетингтік бағыттың ролі
3.3 Банктік персоналды оқыту . қаржылық табыстылықтың кілті
Қорытынды.
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды сатып алады. Пассивтік операциялар мынадай формалары болады:
• Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы
эмиссиялайды.
• Банк пайдасыыан капиталдарды немесе қорларды үлғайту және күоу.
• Басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу.
• Депозиттік операциялар.
Банктің депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операцияларч Пассивті депозиттік операциялар - бүл клиеыттердің уақытша бос ақша қаражатгарыи белгілі уақытқа жәнс пайыз гөлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Экономикалық мазмұнына карай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
• Талап етуіне дейінгі депозиттер.
• Мерзімді депозиттер.
• Жинақ салымдары.
• Бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем қүжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Оларға мыналар жатады:
• мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, әр түрлі шағын
коммерциялық қүрылымдардың ағымдық шоттардағы сақталатын
қаражаттар;
• әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
• есеп айырысудағы қаражаттар;
• жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы
қаражаттар;
• басқа банктердің корршоттарындағы каражат қалдықтары.
Мерзімді депозит - бүл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз
төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша каражаттары. Бүл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуььмүмкін. Бүл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің томенгі мөлшері белгіленеді. Депозиттің бүл түрін алдын ала хабарлау немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті бойынша міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Алдын ала алуын хабарлау мерзімі 7 күннен жоғары болып келеді. Жинак салымдардың белгілепгсп мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын корсетуі қажет. Жинақ салымдардың гүрақты мерзімі
12
болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз толенеді.
• Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы
эмиссиялайды.
• Банк пайдасыыан капиталдарды немесе қорларды үлғайту және күоу.
• Басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу.
• Депозиттік операциялар.
Банктің депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операцияларч Пассивті депозиттік операциялар - бүл клиеыттердің уақытша бос ақша қаражатгарыи белгілі уақытқа жәнс пайыз гөлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Экономикалық мазмұнына карай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
• Талап етуіне дейінгі депозиттер.
• Мерзімді депозиттер.
• Жинақ салымдары.
• Бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем қүжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Оларға мыналар жатады:
• мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, әр түрлі шағын
коммерциялық қүрылымдардың ағымдық шоттардағы сақталатын
қаражаттар;
• әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
• есеп айырысудағы қаражаттар;
• жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы
қаражаттар;
• басқа банктердің корршоттарындағы каражат қалдықтары.
Мерзімді депозит - бүл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз
төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша каражаттары. Бүл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуььмүмкін. Бүл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің томенгі мөлшері белгіленеді. Депозиттің бүл түрін алдын ала хабарлау немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті бойынша міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Алдын ала алуын хабарлау мерзімі 7 күннен жоғары болып келеді. Жинак салымдардың белгілепгсп мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын корсетуі қажет. Жинақ салымдардың гүрақты мерзімі
12
болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз толенеді.
1. Мақыш С. Б. Коммерциялык банктер операциялары. Алматы, 2004.
666. I
2. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. Алматы, 2000.3196.
3. Мақыш С. Б. Акша айналысы және несие. Алматы, 2004.
4. Истаева А.А., Вершинина Г.С. Экономика и планирование
коммерческого предпринимательства. Алматы: «Экономика», 2000.
5. «Финансовый менеджмент». Под ред. Е.С.Стояновой. М.:
«Перспектива», 2000. С.656.
6. Максютов А.А. Основы банковского дела. М.: «Бератор-Пресс»,
2003.
7. Банковское дело: Учебник/ Под ред. О.И. Лаврушина.- М.; Финансы
и статистика, 2000. С 667.
8. Банки и банковскис операции: Учебник/ Под ред. Е.Ф. Жукова, Е.Ф.
Жуков, Л.М. Максимова, О.М. Маркова,- М.: Банки и биржи, Юнити,
1999. С.471.
9. Банковское дело: Учебник/ Под ред. В.И. Колесникова, Л.П.
Кроливецкой. -3 изд.- М.: Финансы и статистика, 1.997. С.480.
10. Банковское дело: Учебник для вузов/ Под ред. О.И. Лаврушина.- 2
изд.- М.: Финансы и статистика, 2000. С.576.
11. Банки Казахстана. № 12/42. Алматы, 2000. С.5.
12. Интернет-Банкинг.// Банки Казахстана. № 9/ 63. Алматы, 2002. С.
13. Повышение эффективности работы банка с помощью Визіпезз ІЖІТ
Мапа§етепі технологии .// Банки Казахстана. № 9/87. Алматы, 2004. С. 56.
14. Проблемы развития банков Казахстана как инвестиционных
организаций.//Банки Казахстана. № 12/45. Алматы, 2004. С.11.
15. Банки Казахстана. № 9. Алматы, 2003. С.5.
16. Обучение банковского персонала-ключ к финансовому успеху.//
Банки Казахстана. № 10. Алматы, 2003. С. 86.
17. Необходимость маркетинговой ориентации в подготовке банковских
специалистов.// Банки Казахстана. № 3. Алматы, 2003. С.11.
18. О некоторых аспектах развития филиальных сетей коммерческих
банков.//Банки Казахстана. №■ 1. Алматы, 2004. С.8.
19. Современный банковский маркетинг - как процесс ІІОСТОЯННОІО
приспособления к запросам клиентов // Банки Казахстана. № 12. Алматы,
2001. С.5.
20. Перспективы развиития банковской системы республики
Казахстән.//Банки Казахстана. № 4, Алматы, 2003. С.12.
21. Определение доли банка на рынке банковских услуг./У Банки
Казахстана. № 5. Алматы, 2004. С.27.
22. Банки Казахстана. №7. Алматы, 2002. С.46.
23. Банковские услуги. № 4. Алматы, 2003. С. 22
24. Бизнес класс, № 10. Алматы, 2003. С. 24. !
25. Банковские услуги. № 7. Алматы, 2001. С. 3. !|
I 91
26. Рентабельділікті талдау әдістері.//Қаржы-қаражат. №1. Алматы,
1999.366.
27. Применение скоринга в банковской системе Казахстана.//
Банки Казахстана. №2, Алматы, 2005. С.Ю.
28. Система бенчмаркетинга в коммерческих банках.// Банки
Казахстана. №12. Алматы, 2002. СЛ6.
29. Нургазина Ж.К. Банковские депозиты.// Бухгалтер. №1. Алматы,
2000. С.50.
30. Банки в эпоху Интернета.// Банковские технологии. №5. Алматы,
2002. С.32.
31. Казахстанские банки и международные стандарты.//
Экономика и прағо Казахстана. №2. Алматы, 2000. С.8.
32. Қаржы қаражат. №1. Алматы, 2002. 306.
33. Альпари. №5. Алматы, 2000. С. 87. -I
34. Панорама. №10. Алматы, 2000. С.8. !
35. Бухгалтер. №2. Алматы, 2000.С.50. 1
36. Годовой отчет // АТФ Банк. 2003
37. Годовой отчет// АТФ Банк. 2004.
38. Годовой отчет// НПФ «Отан» 2004.
666. I
2. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. Алматы, 2000.3196.
3. Мақыш С. Б. Акша айналысы және несие. Алматы, 2004.
4. Истаева А.А., Вершинина Г.С. Экономика и планирование
коммерческого предпринимательства. Алматы: «Экономика», 2000.
5. «Финансовый менеджмент». Под ред. Е.С.Стояновой. М.:
«Перспектива», 2000. С.656.
6. Максютов А.А. Основы банковского дела. М.: «Бератор-Пресс»,
2003.
7. Банковское дело: Учебник/ Под ред. О.И. Лаврушина.- М.; Финансы
и статистика, 2000. С 667.
8. Банки и банковскис операции: Учебник/ Под ред. Е.Ф. Жукова, Е.Ф.
Жуков, Л.М. Максимова, О.М. Маркова,- М.: Банки и биржи, Юнити,
1999. С.471.
9. Банковское дело: Учебник/ Под ред. В.И. Колесникова, Л.П.
Кроливецкой. -3 изд.- М.: Финансы и статистика, 1.997. С.480.
10. Банковское дело: Учебник для вузов/ Под ред. О.И. Лаврушина.- 2
изд.- М.: Финансы и статистика, 2000. С.576.
11. Банки Казахстана. № 12/42. Алматы, 2000. С.5.
12. Интернет-Банкинг.// Банки Казахстана. № 9/ 63. Алматы, 2002. С.
13. Повышение эффективности работы банка с помощью Визіпезз ІЖІТ
Мапа§етепі технологии .// Банки Казахстана. № 9/87. Алматы, 2004. С. 56.
14. Проблемы развития банков Казахстана как инвестиционных
организаций.//Банки Казахстана. № 12/45. Алматы, 2004. С.11.
15. Банки Казахстана. № 9. Алматы, 2003. С.5.
16. Обучение банковского персонала-ключ к финансовому успеху.//
Банки Казахстана. № 10. Алматы, 2003. С. 86.
17. Необходимость маркетинговой ориентации в подготовке банковских
специалистов.// Банки Казахстана. № 3. Алматы, 2003. С.11.
18. О некоторых аспектах развития филиальных сетей коммерческих
банков.//Банки Казахстана. №■ 1. Алматы, 2004. С.8.
19. Современный банковский маркетинг - как процесс ІІОСТОЯННОІО
приспособления к запросам клиентов // Банки Казахстана. № 12. Алматы,
2001. С.5.
20. Перспективы развиития банковской системы республики
Казахстән.//Банки Казахстана. № 4, Алматы, 2003. С.12.
21. Определение доли банка на рынке банковских услуг./У Банки
Казахстана. № 5. Алматы, 2004. С.27.
22. Банки Казахстана. №7. Алматы, 2002. С.46.
23. Банковские услуги. № 4. Алматы, 2003. С. 22
24. Бизнес класс, № 10. Алматы, 2003. С. 24. !
25. Банковские услуги. № 7. Алматы, 2001. С. 3. !|
I 91
26. Рентабельділікті талдау әдістері.//Қаржы-қаражат. №1. Алматы,
1999.366.
27. Применение скоринга в банковской системе Казахстана.//
Банки Казахстана. №2, Алматы, 2005. С.Ю.
28. Система бенчмаркетинга в коммерческих банках.// Банки
Казахстана. №12. Алматы, 2002. СЛ6.
29. Нургазина Ж.К. Банковские депозиты.// Бухгалтер. №1. Алматы,
2000. С.50.
30. Банки в эпоху Интернета.// Банковские технологии. №5. Алматы,
2002. С.32.
31. Казахстанские банки и международные стандарты.//
Экономика и прағо Казахстана. №2. Алматы, 2000. С.8.
32. Қаржы қаражат. №1. Алматы, 2002. 306.
33. Альпари. №5. Алматы, 2000. С. 87. -I
34. Панорама. №10. Алматы, 2000. С.8. !
35. Бухгалтер. №2. Алматы, 2000.С.50. 1
36. Годовой отчет // АТФ Банк. 2003
37. Годовой отчет// АТФ Банк. 2004.
38. Годовой отчет// НПФ «Отан» 2004.
Кіріспе.
І. Екінші деңгейдегі банктер.
1.1 Екінші деңгейдегі банктердердің маңыздылығы.
1.2 Екінші деңгейдегі банктердердің несиелік саясатын бағалау.
ІІ. Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау (АТФ Банк Ашық Акционерлік
Қоғамының материалдары негізінде)
2.1 АТФ Баык Ашык Акционерлік Қоғамының қаржы нарығындағы ролі және банк
жүйесіндегі негізгі қызметтері
2.2 АТФ Банкі Ашық Акционерлік Қоғамының Қазақстанның зейнетақы
жүйесіндегі қызмет ету ерекшеліктері мен депозит және несие беру қызметін
талдау
ІІІ. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1 Интернет- Банкингтін колдану ерекшеліктері
3.2 Банк қызметін жетілдірудегі маркетингтік бағыттың ролі
3.3 Банктік персоналды оқыту - қаржылық табыстылықтың кілті
Қорытынды.
Кіріспе.
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды
сатып алады. Пассивтік операциялар мынадай формалары болады:
Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы
эмиссиялайды.
* Банк пайдасыыан капиталдарды немесе қорларды үлғайту және күоу.
* Басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу.
* Депозиттік операциялар.
Банктің депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді.
Активті депозиттік операциялар банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа
корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты
операцияларч Пассивті депозиттік операциялар - бүл клиеыттердің уақытша бос
ақша қаражатгарыи белгілі уақытқа жәнс пайыз гөлеу шартымен тартумен
байланысты операциялар. Экономикалық мазмұнына карай депозиттерді мынадай
топтарға бөледі:
* Талап етуіне дейінгі депозиттер.
* Мерзімді депозиттер.
* Жинақ салымдары.
* Бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап
етуіне байланысты әр түрлі төлем қүжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын
әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Оларға мыналар жатады:
* мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, әр түрлі шағын
коммерциялық қүрылымдардың ағымдық шоттардағы сақталатын
қаражаттар;
* әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
* есеп айырысудағы қаражаттар;
* жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы
қаражаттар;
• басқа банктердің корршоттарындағы каражат қалдықтары.
Мерзімді депозит - бүл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз
төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша каражаттары.
Бүл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша
алынуььмүмкін. Бүл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке
қарағанда, оларға міндетті резервтердің томенгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бүл түрін алдын ала хабарлау немесе уақыты жеткен кезде салым
иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті
бойынша міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала
келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Алдын ала
алуын хабарлау мерзімі 7 күннен жоғары болып келеді. Жинак салымдардың
белгілепгсп мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның
жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын
корсетуі қажет. Жинақ салымдардың гүрақты мерзімі
12
болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша мерзімді депозиттерге қарағанда
төменгі мөлшерде пайыз толенеді.
І.Екінші деңгейдегі банктердің теориялық негізі
1.1 Екінші деңгейдегі банктердің маңыздылығы.
Банктің инвестициялық операциялары. Банк қызметіндегі инвестициялаудың
өзіндік ерекшелігі бар. Банктік инвестиңия - пайда табу мақсатында банктің
ресурстарын орналастыруға бағытталған активгік операциялардың жиынтығы.
Банктік инвестициялау деп негізгі капиталға жүмсаған қаражаттарды да
түсінуге болады. Банктің инвестициялық қызметі инвестициялық саясат
көмегімен жүзеге асырылады. Инвестиция ік саясаттың негізгі мазмүны
қаражат жүмсау үшін біршама тиімді бат іы кағаздың' түрлерін анықтау, әр
уақыт кезеңіне инвестиция портфе. һ\ қүрылымын оңтайландырудан түрады.
Банктердің инвестициялық қызм-ггі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру (андеррайтинг), сондай-ақ, клиенттерге қандай
бағалы қағаз түрін, қай уақытта шығаруға және үсынысты қалай жасауға
болатыны жайлы кеңес беруді сипаттайды.
Траст операциялары. Траст ағылшын тілінен аударғанда сенім деген
сөзді білдіреді. Траст операциясы - клиентгіц сенімді түлғасы ретінде оның
мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге
байланысты операциялар. Траст операциясына қатысушылар:
1. Траст қүрылтайшысы - сенімді меншік иесіне сенімхат арқылы
басқаруға беретін, мүліктің немесе мүліктік қүқықтардың меншік
иесі.
2. Трастыны иемдеыуші - траст келісімшартындағы көрсетілген
жағдайға сәйкес, мүлікті басқару қүқығын өзіне қабылдайтын түлға.
3. Бенефициар - траст келісімшартын өзінің пайдасына жарататын кез
келген заңды және жскс гүлі а.
Сонымен, банктің траст операциясы - бүл банктің өз клиенттерпіе
көрсететін әр түрлі қызметі түріндегі сенім операцияларын білдірсді. Траст
қызметіне:
* жылжымайтын және жылжитын мүліктерді басқару;
* инвестициялық портфельді қалыптастыру және оны басқару;
* қүндылықтарды сақтауға қабылдау;
* түрақсыздыққа үшыраған фирмаларға қатысты несие берушілердің
коятын талаптарын реттеу;
• мүраға қалдырған мүлікті басқару қызметтері жатады.
Екінші деңгЬйлі банктердің траст бөлімдеріыің қызметтерін негізгі 3
топқа бөлуғе болады: I
1) Клиенттердің мүраға қалдырылған мүліктерін иемдену.
2) Сенімхат бойынша операциялар жүргізу.
3) Агенттік кызметтер.
Мүраға қалдырылған мүлікті иемдену - мүраға қалдырылған мүлікті
пайдаланудың басты міндеті сот шешімін алу үшін мүраға қалдырылған мүлікті
жинау және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету, әкімшілік шығыстарды төлеу
және қарыздары бойынша есеп айырысу, салықты төлеу, қалған мүлікті отбасы
мүшелері арасында бөле отырып оларға жекелеғеті
;!
13
қызмет көрсету болып табылады.
Келісімшарт негізінде клиенттің мүлкін басқару - бұл операциялар сенім
білдіруші тұлғаға берумен байланысты жасалынатын келісімнен туындайды.
Агенттік қызметтер:
1. Активтерді сақтау:
* Бағалы қағаздарды сақтауға қабылдау. !
* Бағалы қағаздар бойынша табыс алу. і
* Бағалы қағаздар бойынша шотына түскен қаражат туралы сенім
білдірушіге уақтылы хабарлап отыру.
* Бағалы қағаздарға айырбастау.
* Мерзімі өткен облигациялар бойынша қарыздарды қайтару.
* Активтердің жалпы қүнын сақтап қалу мақсатында бағалъ
кағаздарды сату және сатып алу.
* Мүлік куәлігі бойынша сомаларды алу.
* Клиенттерге бағалы қағаздарды жеткізіп беру.
* Сейфтерді жалға беру
2. Агенті немесе өкілі ретінде клиенттің активтерін басқару:
* Бағалы қағаздарды сату және сатып алу.
* Бағалы қағаздар қоржынын сақтайтын бағалы қағаздар бағамын
бақылап отыру және баі алы қагаздар қсржынын қалыптастыру.
* Клиенттердің тапсырмасы бойынша барлық табыстарды алу.
* Сенім білдірушінің шоттарын төлеу.
* Сақтандыру полисін рәсімдеу.
Клиент келісімшартқа сәйкес немесе сенімхат ыегізінде коммерциялык
банкке өзінің атынан агенттік қызметтерді жүзеге асыруды тапсырады. Ол үшін
банктің мынадай қүжаттары болуға тиіс:
* Клиент атынан келісімшарт жасау.
* Акциялар мен облигацияларды беру.
* Несие алу.
* Чек жазу.
* Вексельді аударып жазу.
Траст операцияларын жүзеге асыру үшін ең бастысы сенім білдірушінің
банкпен үйым арасында жасалған келісімшарт болуы тиіс. Осы келісімшарт
негізщде мынадай қызметтер атқарылады:
* Бағалы қағаздарға деген меншік күқығын беру.
* Бағалы қағазды үстаушы эмитенттер және өзге де үйымдар үшін
шоттарды жүргізу.
* Пайыздарды төлеу және қарызды өтеу.
* Облигациялық заемдар бойынша қарызды өтеу қорларын иемдену.
* Мүлікті кепілдіктен босату.
* Корпорацияның қорларын басқару.
* Сенімхатка сәйкес бір бағалы қағаз алып, басқасын беру, яғни бағалы
кағаздарды айырбастауға байланысты агенттік қызметтер жүргізу.
* • Акционерлік қоғам акциялары бойынша дивиденттер толеу.
1.2 Екіші деңгейдегі банктердің несиелік саясатын бағалау.
Қазіргі кезде екінші деңгейлі банктер қызметінде лизинг операцияларь
қолданыс тапты. Лизинг - машина, құрал-жабдықтардың, автокөлік қүралдарын,
құрылыс жоне ауыл шаруашылыгы техникалары, әр түрлі өндірістік ғимараттарды
және интеллектуалды меншік қүқығын орта және үзақ мерзімге жалға беру болып
табылады. Аренда және жалға беру туралы арендалық операциялардың 3 түрі
ажыратылады: қысқа, орта, үзақ мерзімді аренда. Лизинг әдетте үзақ уақыт
пайдалануға болатын түтыну тауарлармен жылжымайтын мүлікпен жабдықтау үшін
бөлінетін қаржылардың ерекше түрі. Арендатор үшін жабдықтар табу және
қаржылык мәселесі қолданатын қүралдардың есебінен бір мезгілде шешіліп
отыр. Сатып алу, сату келісімнен ерекше лизингте аренда мүлкін иелену
қүқына арендаға бсруші ие болады. Лизинг келісім мерзімі аяқталған соң
лизинг алушы келісілген баға бойыніші келісім обьектін сатып алуына болады.
Валюталық операциялар. Валюталык нарық - бүл сүраныс пен үсыньк
негізінде қалыптасқан бағам бойынша валютаны сату және сатып ал\
жүргізетін ресми орталық. Кез келген нарыққа сәйкес валюталық нарықтык
өзінің белгілері бар:
* Валюталық нарықтағы валюталық операциялар жүргізу ерекшелігі.
яғни валюталық операциялар жүргізу техникасы өте қарапайым.
Барлық есеп айырысулар банктің корреспонденттік шоттары арқылы
жүзеге асады.
* Валюталық нарықта валюталық операцияларды жүргізу
үзіліссіз болуы, яғни валюталық операциялар әлемнің кез келген жерінде
тәулік бойына жүргізіледі.
* Нарықтың икемділігі, яғни тәулік бойына валюталық. нарыққа
қатысушылар барлығына валюта курсының өзгерісі және тағы басқа.
* Жекелеген валюталық операциялардың екіжақты рольде болуы.
• Валюталық спекуляция мен валюталық арбитраждың кеңінен дамуы.
Банктің валюталық операцияларына:
1. Меншік қүкығының және өзге де қүқықтардың валюталык
қүндылықтарға ауысуыма байланысты операциялар.
2. Валюталық қүндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан
Республикасына әкелу және жөнелту, сондай-ақ ҚР-нан әкету және
жөнелту. ч
Валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал
қозғалысымен байланысты операцияларға бөлінеді. Ағымдық операцияларға:
• Тауарлар, жүмыстар және қызметтер үшін төлемнің не
аванс
төлемінің мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге үзартуды көздейтін
экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға
арналған аударымдар.
* 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу.
* салымдар, инвестициялар, займ және өзге де табыстарды алу және
аудару.
* 16
және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс
күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) - бір валютаға қарсы екінші валютаны
сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі
екінші банктік жүмыс күніндегі валюталау күні
жүргізілген
операциялар.
СВОП мәмілесі - бір валютаға қарсы екіпші валютаны сатып а.іу
және сатуға байланысты осы валютаны болашақа қайта сатып алу жәнс
сатуға сәйкес, яғни екі қарама-қарсы операциялардан түратын банктік
мәміле.
Опционмен жасалатын мәміле - валютамен жабдықтаудың күні
белгіленбеген шартын сипаттау.
5. Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар. Сырткы саудада есеп
айырысудың мынадай формалары қолданылады: қүжатталынған аккредитив,
құжатталынған инкассо, банктік аударым.
Қүжатталынған аккредитив - аккредитивте көрсетілген қүжаттарға қарсы
экспортердің (бенефициарға) пайдасына өзінің бүйырушы-клиентінің
(импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредитив ашушы банктің (эмитент
банк) міндеттемесін білдіреді.
Құжатталынған инкассо - эмитент банктің, сенім білдірушінің берген
қүжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін үсынуға немесе ақшасьін алып
беруге өзіне алған міндеттемесі.
Банктік аударым - Санктік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы
негізінде барлық есеп айырысуларға валюталық түсімдердің өкілетті банктің
шотына есепке алынуын білдіреді. !
Факторинг. Коммерциялық банктердің ең көп таралған делдалдық
қызметінің бір түрі - факторинг. Факторинг сатушылардың сатып алушыларға
сатылған тауары үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар формасындағы
және ашық шот түріндегі рәсімделетін коммерциялық несиенің болуын
сипаттайды. Факторинг деген тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан
төлем қүжаттарын сатып алуды білдіреді. Факторинг мақсаты - кез келген
несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына
келтіру.
Факторинг - жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаған тауары мен көрсеткен
қызметтері үшін төленбеген төлем талабын банкке сатумен байланысты
комиссиондық-делдалдық операция.
Банк төленбеген төлем талабының иесі ретінде, борышқордың несиелік
қабілетін тексергенімен де олардың төленбей қалуына байланысты тәуекелге
барады. Келісімшартка сәйкес банк жабдықтаушының контрагеиттері өздерінің
қарызын өтеғеніне қарамастан төлем талабындағы соманы төлеуге міндеттеме
алады. Дәл осы жерде факторинг пен банктік кепілдеменің арасындағы
айырмашылық байқалады. Яғни, баыктік кепілдеме бойынша
17
міндеіті болып табылады. Факториштік қызметтің мақсаты төлеушініц төлем
қабілетіие баплапыссьп факториштік кслісімшартта корсетілгеи мерзімде арада
қаражаггы алу болып табылады. Факторппг операциясына үш тарап катысады:
1. Факторингтік компания (банктің факторингтік бөлімі) - өздерінің
клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2. Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг
компаниясымен келісімшарт жасасушы өнеркәсіптік немесе сауда фирмасы.
3. Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы фирма.
Факторинг мәмілесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау жүмысы
жүргізіледі. Кәсіпорыннам тапсырыс алғаннан соң факторинг комгкши;
немесе банктің фактор болімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық жош
қаржылык жағдайын зерттейді. Егер де кәсіпорын факторинг компаниясы
немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол факторині
компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот-фактураны
тапсырады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс.
Факторинг компаниясы барлық шот-фактурамен таныса отырып, сатып
алушының төлем қабілетін анықтайды. Бүған 2-3 күн мерзім уақыт қажет
етіледі. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе
мерзімнен бүрын төлей алады.
Факторингтік операциялар банктер және арнайы үйымдар арқылы .жүзеге
асырылады. Ол үшін банктерде арнайы бөлімдер ашылуға тиіс. Факторинг
операциялардың мыналар бойынша жасалмайтынын ескеру қажет:
* Жеке түлғалардың қарыздық міндеттемелері бойынша.
* Бюджеттік мекемелердің қоятын талаптары бойынша.
* Банктің несиелеуден алынып тасталған немесе төлем қабілетінсіз деп
танылған кәсіпорымдар мен үйымдардың міндеттемелері бойынша.
* Кәсіпорындардың филиалдары немесе бөлімдерінің міндеттемелері
бойынша.
Форфейтинг. Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара үқсас болып
келеді. Бірақ форфейтингтің факторині^ен айырмашылығы -форфейтинг сатқан
тауарлар мен қызметтерге деген қүқықтарды қайта сату арқылы ақшалай4
қаражаттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны
білдіреді. Форфейтинг - тауарларды жабдықтау немесе қызметтерді көрсету
барысында пайда болатын және алдағы уакыттарда өтелуге тиісті
міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтинг - бүл форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе
арнайы компаниянын экспортерға импортердің төлеуге тиісті төлем талабын
сатып алуы.
Форфейтинг мәмілесі бойынша, алдымен экспортер өзінің тауарын несиеге
алушыны - импортерді іздейді. Ал импорг^р болса, оған жай немесе
аударма векселін, яғни қарыздық міндеттемесін жазып беруге тиіс. һге}
вексель берушінің беделі немесе қаржылық жагдайы жақсы болса, оііда
вексельге кепіл беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де имгюртер аудармалы
векселі бойынша авалыпыны (төлеуге кепіл беруші түлғапы) табады. Осы жерде
басты мән берілетіні мыналар: банк несиесінің сомасы мен мерзімі, сатып
алушының төлем қабілеттілігі, аваль берушінің қаржылық жағдайы. Форфейтинг
мәмілесінде үш катысушы болады:
1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші.
2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы.
3. Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы
ұйым.
Форфейтинг мәмілесі бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде мәміле
дайындалады. Бүл кезеңде экспортер, экспортср банкі немесе импортер
мәмілені бастаушылар болады. Экспортер үшін кепілдемеге қатысты
форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде форфейтор
экспортердің өтінішін қарайды. Екінші кезеңде, болатын мәіүшк туралы
ақпараттар жинастырады. Содан кейін барып, форфейтор-банк несиелік талдау
жүргізеді. Келесі кезеңде экспортер вексельді алады және оған авальдың
берілуін, яғни үшінші бір түлғаның кепіл беруін талап етеді. Форфейтинг
механизмін мынадай екі мәміле түрінде пайдаланады:
1) Қаржы мәмілесінде - орта мерзімді қаржы міндеттемесін тезарда іске
асыру мақсатында.
2) Экспорттық мәміле бойынша- шетелдік сатып алушыға несиеге тауар
бергені үшін экспортерға қолма-қол ақшамен түсім түсуге ықпал ету
мақсатында.
Форфейтингтеуге әдетте сауда тратталары (аударма вексель) немесе
жай вексельдер қабылданады. ■
Форфейтингтегі дисконт мөлшерлемесінің қүрамдас элементеріне мыналар
жатады:
* Еуровалюталар нарығындағы несиенің қүны (ЛИБОР - Лондондық
банкаралық пайыз мөлшерлемесі);
* Импортер елінің тәуекел қүны және валютаны аударуға байланысты
тәуекел қүны 0,5%-дан 6%-ға дейін жылдық мөлшерде ауытқиды;
* Несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (0?5%-ға
дейін жылдық);
• Міндеттеме үшін алынатын комиссия (1- 1,5% жылдық).
Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары. Банк тәжірибесінде
банктің есеп айырысу кассалық операциялары мынгдай түрлерге бөлінеді:
* банктік шоттарды ашу;
* үлттық немесе шетел валгөтасында аударым операциялар;
* алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, үлттық валютадағы
аударым операциялары;
* төлемдердің шартын өзгерту не қайтару;
* 19
валюталық операцияларға бақылау жасау;
шоттың архивін беру;
ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
* банктен кеңсеге дейін немесе керісінше нақты ақшалардь
инкассациялау;
құндылықтарды жеткізіп беру.
Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
1. Есеп айырысу субьектілеріне қарай.
2. Есеп айырысу обьектілеріне қарай.
3. Есеп айырысу аумағына қарай.
4. Есеп айырысу уақытына қарай.
5. Есеп айырысу жүйелеріне қарай.
6. Есеп айырысу формаларына қарай.
7. Есеп айырысу тәсіліне қарай.
8. Құралдарына қарай.
9. Шамасына қарай.
Ю.Кезектілігіне карай.
Нақсыз есеп айырысудың төлем қүжаттарының дұрыс толтырылуыня үлкен мән
беріледі. Әсіресе, ондағы төлемдердің тағайындалу коды 1999 жылы ҚР-ң
мемлекеттік классификаторлары төлемнің тағайындалуының бірдей
классификаторларын пайдалану ережесі туралы ҚР-ң Үлттық Банк Басқармасының
бекіткен қаулысына сәйкес болуға тиіс. Төлемнің тағайындалуының бірдей
классификаторлары ҚР-ғы ақша-несие және валюта саясаты, сыртқы карыз, төлем
балансының параметрлерін банктік жүйе жағдайында шүғыл түрде талдау,
жоспарлау және бақылау ақша ағымын талдауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер
жүйесін калыптастыруға арналған. Төлемнің тағайындалуының бірдей
классификаторларының қүрылымы мынадай:
Экономика секторының коды:
0- Халықаралық үйымдар.
1. - Орталық үкімет.
2. - Аймақтық және жергілікті басқару органдары.
3. - Орталық банк.
4. - Басқа депозиттік үйымдар.
5. - Басқа қаржылық үйымдар.
6. - Мемлекеттік қаржылық емес үйымдар.
7. - Мемлекеттік емес қаржылық емес үйымдар.
8 - Үй шаруашылығына қызмет көрсететін коммерциялық емес
үйымдар.
9 - Үй шаруашылықтары.
Төлемнің тағайындалуының коды операциялардың түрін анықтайтын 10
санаттан тұрады:
10-Зейнетақы және жәрдемақы. - Нақты ақшалар операциялары.
20
2- Шетел валютасы және бағалы қағаздармен операциялар.
3-Депозиттер.
4-Ссудалар.
- ҚР-ң резидент еместері шығарган бағалы қағпздар, вексельдер,
депозиттік сертификаттар, шетел капиталына инвестициялар.
- ҚР-ң пезидетің шығарған бағалы қағаздар, вексельдер, жон
Қазақстан капиталына инвестициялар.
7. - Тауарлар мен материалды емес активтер. І
8. - Көрсетілетін қызметтер.
9. - Бюджеттен төлсмдер, бюджетке төлемдер.
Банктің барлық есеп, айырысулары нақты және нақсыз ақшалар
қозғалысымен жүреді. Көбіне нақты ақшалармен есеп айырысу тиімсіз
болуына қарай казіргі кезде нақсыз ақшалармен есеп айырысу қарқынды
өсуде. Нақсыз ақшалармен есеп айырысулар - бұл клиенттің банкте ашқан
шоттары көмегімен олардың тапсырмасы негізімде бір шоттан екінші бір
шотқа аударылатын төлемдердің жиынтығы. Банктерде нақсыз есеп айырысу
кезінде қолданылатын төлем құжаттары:
1) Төлем тапсырмасы.
2) Төлем талап-тапсырмасы.
3) Инкассалық өкім.
4) Чек.
5) Вексельмен есеп айырысу т.б.
Төлем тапсырмасы - ақшаны аударушының аталған тапсырмалардг
көрсетілген ақша сомасын бенефициарға аудару туралы кызмет көрсетуш банкке
берген тапсырмасы. Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің
шартында төлем тапсырмасына акцепт беруі мүмкін. Бүл жағдайда банк
тапсырмадағы соманы төлеу үшін тиісті каражатты жеке бір шотқа аударып
қояды. Төлем гапсырмасы толтырылған күннен бастап 10 күнгс жарайды. Төлем
тапсырмасы арқылы есеп айырысудың кемшілігіне қаражат айналымының біршама
қиындығы мен үзақтығы және клиенттің шаруашылық айналымынан белгілі бір
қаражат бөлігінің шығып қалуы жатады.
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу сызбасы былай болады: 1-бенефициар
аударушыға тауарды (қызметті) жабдықтайды, 2 - аударушы өзінің банкіне,
яғни Аударушының банкі төлем тапсырманы банқке беріп, шоттан қаражатты
шегереді, 3 - аударушының банкі бенефициар банкіне қаражатты аударып,
алушының шотына есептейді, 4 - бенефициар банкі бенефициар щотына қаражат
түскендігін хабарлайды.
Төлем талап-тапсырмасы - бүл нақсыз ақшамен есеп айырысудың жаңа
формасы. Төлем талап-тапсырмасы - бенефициардың төлеушіге оған қызмет
көрсетуші банкке бағытталған, жөнелтілген өнім, атқарылған жүмыстар және
көрсетілген қызмет қүнын жіберілген есеп айырысу қүжаттары негізінде төлеу
тәртібі. Төлем талап-тапсырмасын бенефициар толтырады да, оны коммерциялык
күжаттармен бірге бірден аударуісының банкіне жібереді. Аударушының банкі
төлем талап-тапсырманы төлеушіге жібереді.
21
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартқан жағдайда, оны осы 3
күн ішінде банкке хабарлайды. Сөйтіп төлем талап-тапсырмасы жөнелту
күжаітарымен және төлеуден бас тартуын хабарлайтығ қүжатпен бірге тікелей
бенефициарға қайтарылады.
Инкассалық өкім - заң актілерінде көзделген жағдайда ақшань
жөнелтушінің келісімінсіз, оның банктік шотынан ақшаны алу үшін
пайдаланылатын төлем қүжаты. Инкассалық өкім салық және кеден органдарына
төленбеген төлемдерді, сондай-ақ соттың шешімі бойымша басқа да төлемдерді
талап ету жағдайында қолданылады. Инкассалық өкімде төлемнің тағайындалуы
ақшаны аударушының банктік шотынан, оның келісімінсіз ақшаны алуға күқық
беретін заңдық актіге сілтеме көрсетіледі.
Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы
аударушының шотындағы қаражат көлемінде төленуі мүмкін, яғни қаражат
көлемі толық жетпеген жағдайда, сол қүжаттың келесі бетіне жартылай
төленді деген белгі қойылады. \
Чекті есеп айырысу барысында төлем қүралы ретінде заңды және жеке
түлғалар пайдалана алады. Чектер мынадай түрлерге бөлінеді:
Кепілденген чек - чек берушінің банкіндегі шотындағы қаражаттың
көлеміне байланыссыз чекте көрсетілген соманы толеуге қызмет көрсегуші
банктің беретін кепілін корсететін чек.
Кепілдендірілмеген чек - чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген
чек.
Қамтамасыз етілген чек - банкке алдын ала салған депозитпен
камтамасыз етілген чек.
Қамтамасыз етілмеген чек - депозитпен қамтамасыз етілмеген чек.
Чек - бүл чек берушінің чекті қабылдаушы банкпен өзара жасалған
келісімшарт негізінде чекте көрсетілген соманы чекті үстаушыға төлеу
туралы бүйрығы. Чектің өзіне тән мынадай керсеткіштері болады:
1. Чек деген атауы.
2. Чек нометі мен сериясы.
3. Чектің қызмет ету мерзімі.
4. Чек берушінің аты-жөні, СТТН-і
Санмен және жазбаша түрде көрсетілген сомасы, күні, айы, жылы, чек
берген жері және чекберушінің қолы мен мөрі.
6. Чек үстаушының аты-жөні, СТТН-і.
7. Чекті төлеуге міндетті чек беруші банктің атауы, коды.
8. Төлемнің тағайындалу кестесі. ;
9. Бүйрық бойынша төлеңіз кестесі.
Ю.Чекті төлем ретінде қабылдағаны туралы чек үстаушының белгі соғатын
орны.
Вексель - белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және
белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Есеп айырысу барысында пайдаланылатын вексельдің түрлері: жай жәые
аудармалы болып бөлінеді.
2
Жай вексель (соло) - вексельді үстаушыға вексельде көрсетілген соманы
белгілі бір уақытта немесе талап етуге байланысты төлеу туралы вексель
берушінің ешнәрсемен негізделмеген міндеттемесін сипаттайтын вексель.
Аудармалы вексель (тратта) - вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
уақытта алғашқы вексельді ұстаушыға (ремитентке) төлеу туоалы үшінші бір
тұлғаға (трассатқа) вексель берушінің (трассанттың) ешнәрсемеғ
негізделмеген ұсынысып (бүйрығын) сипаттайтын вексель.
23
2 ТАРАУ Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау (АТФ Банк Ашық
Акционерлік Қоғамының материалдары негізінде)
2.1 АТФ Баык Ашык Акционерлік Қоғамының қаржы нарығындағы ролі және
банк жуйесіндегі негізгі қызметтері
Соңғы жылдары Қазақстанның жалпы экономикалық және банктік жүйесі
сапалы да санды өсіп келеді. Тұрғын халықтың салымдары 33,3%-ға өсіп, 343,2
млрд. теңгені құрады. Қазақстан банктеріндегі несиелердің жалпы көлемі
47,3%-ға өсіп, 1056,8 млрд. теңгені құрады.
АТФ Банк ААҚ-ы мемлекетіміздің қаржылық секторының сәтт дамуына
өзінің маңызды үлесін қосты. АТФ Банк ААҚ-ң қызметінің негізгі
көрсеткіштері жоғарғы рекордтық өсімге жетіп отыр. 2004 жылы банк активтері
63%-ға көбейіп, жыл соңында 95,4 млрд. теңгеыі қүрады. Соның ішінде
халықаралық стандарттар бойынша консолидирленген табысы 14546,0 млн.
теңгеге жетіп, өткен жылмен салыстырғанда ол 44,8 %-ға көбейді. Осы маңызды
қорытынды менеджмент аумағындағы эффективті жүмысының көрсеткіштері ғана
емес, сонымен қатар акционерлер үшін инвестицияларының эффективтілігін
бағалау қажеттілігі болып табылады. Жеткен нәтижелер - универсалды қаржылық
институт ретінде банктің таңдаған даму стратегиясының дүрыстығын растайды.
Осылайша, қазіргі кезде АТФ Банк ААҚ-ы біздің мемлекетіміздің банктік
жүйесіндегі алдыңғы қатарлы банктер ішінде төртінші орынды иеленіп отыр.
Әрбір банктің партнері, ол жеке түлға, не шағын және орта бизнес
субьектісі, не ірі корпорация болсын банктік, қаржылық өнімдерінің кең
аукымды спектірін колданып, банктің барлык филиалдарында оперативті және
сапалы се.рвиске сенімділігін білдіруіне болады.
2003 жылы АТФ Банк халықаралық қаржылық институттармен өзіыің
қатынасын дамытып, нығайтты. Осылайша, банк маусым айында сомасы 30 млн.
АҚШ доллары көлемінде синдицирленген займ алды (үсынылған синдикат 16
банкпен берілді). Осы займның үйымдастырушысы болып голландиялық ІЫС болды.
Қараша айында банк жаңа синдицирленген займды рекордтық сомаға - 62 млн.
АҚШ долларына алды. Сонымен бірге, АТФ Банк экономиканың реалды секторының
өсуін ынталандыру мақсатында соңғы жылдары халықаралык даму институттармен
активті түрде қарым-қатынаста болды. Олар: ЕҚДБ (ЕБРР), АБР, К(\у және Әлем
Банкі. Банкпен ЕБРР-мен қарым-қатынас жасаудың ең жоғарғы деңгейіне жетті,
оның шағын және орта бизнесті қолдау бойынша бағдарламасы Қазақстанда 1998
жылдан бастап сәтті жүзеге асырылып келе жатыр. Банктің барлық
филиалдарында ШОБ (Шағын және орта бизнес) несиелендіру бағдарламасы жүмыс
істе; келеді. Банктің қызметі мен табыстары рёйтингтік агенттіктер жағынан
көрінбей е^гтсді. Осыяайша, 2003 жылы 17 сәуірде Ғіісһ Каііп^з агенттігі
"В+ дсңгейінде банктің үзақ мерзімді несиелік рейтингін растады. Сонымен
қатар, Моос1у?з агепттіН банктің түрақты жосаармсн шетел валютадағы үзақ
мерзімді депозиттерін Ваі рейтингін растады.
I; 24
Банк өздерінің клиенттеріне кең ауқымды қызметтер түрін ұсынып отыр.
Яғни, клиенттерге шот яшу, түтыну, піағын жәпе орта бизнесті несиелендіру
бойынша несиелер беру, депозиттер ашу, клиенттер шоттарын:: ақшаны есептеу
және аудару, шетел валютасын сату-сатып алу, айырбастау, клиенттерге жол
чектері бойынша акшалай аударымдар жасау және тағы басқалар.
1. Клиентке шоттарды ашу және жабу тәртібі. Банктік шот - бұл банкпен
клиент арасындағы клиентке қызмет көрсету мен ақшаларды кабылдау бойынша
келісім қатынастарын білдіреді. Банктік шоттар банк пен клиент арасындағы
банктік шот туралы келісім, банктік салым туралы келісім немесе карт-шот
туралы келісім жасалған жағдайда ғана ашыладьц
Ағымды шот - бұл банкте клиент ақшаларын болуын қамтамасыз ету және
оларды қолдану, клиент шотына ақшалар қабылдау, клиенттің талал етуімен 3-
ші тұлғага акшалай аударым жасау, 3-ші түлғалардың талаг етуімен Қазақстан
Республикасының заң актілерінде қарастырылған немесх келісім негізінде
клиенттің шотынан ақшаларды аудару, клиент атынан немесе клиентке нақты
ақшаларды қабылдау және тапсыру, сыйақыны толык көлемде және тәртіп бойынша
төлеу, клиент талабы бойынша банкте клиент ақшаларының сомасы гуралы
мәліметтерді ұсычу сияқты операциялар орындалатын банктік шот туралы
хелісім бойынша банкте клиентке ашылатын шот.
Жинақтық шот - бүл банкте:
1. Клиештің салымдарының болуын қамтамасыз ету және қолдану.
2. Клиенттен немесе 3-ші түлғадан нақты және нақсыз түрде
ақшаларды қабылдау. ]
3. Сыйақысын толық көлемде және тәртіпте төлеу.
4. Қазақстан Республикасының заң актілермен банктік салым
туралы келісіммен қарастырылған шарттар негізінде клиентке ақшаларды
қайтару.
Банктік шот туралы келісім бойынша банкте клиентке ашатын шот. Карт-
шот - бүл банкте:
1. Клиент ақшаларының болуын қамтамасыз ету.
2. Клиент үшін ақшаларды қабылдау.
3. Төлем карточкаларды қолданумен клиенттің 3-ші түлға үшін
төлемдер
жүзеге асыру.
4. 3-ші тұлғаның талап етуімен Қазақстан Республикасының заң
актілерінде қарастырылған немесе келісім негізінде клиенттің шотынан
ақшаларды аудару.
5. Қазақстан Республикасының заң актілерімен анықталған тәртште
клиенттен нақты ақшаларды қабылдау.
6. Төлем карточканы қолданумен клиентке нақты ақшалар тапсыру
бойынша банкте ашылатын шот. Банктік шоттар теңгеде және шетел
валютасында жүргізіліп, ағымды, жинақтык, карт-шот болып бөлінеді.
Банктік шотты ашу үшін заңды түлға болып табылмайтын өзінің
кәсшкерлік қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғалар келесі қүжаттардн ұсыну
кажет:
* Банктік шотгы ашу туралы өтініш.
* Қол қою және мөр басу үлгісі бар қүжат. I
* СТТН.
* Мемлекеттік тіркеуден өткенін куәландыратын қүжат көшірмесі.
Жеке куәлік көшірмесі.
Жеке тұлғалар үшін:
* ,Банктік шотты ашу туралы өтініш.
* СТТН.
* Қол қою және мөр басу үлгісі бар қүжат.
Жеке куәлік көшірмесі.
Заңды түлғалар үшін:
* Банктік шотты ашу туралы өтініш.
* Қол қою және мөр басу үлгісі бар қүжат.
* СТТН.
* Мемлекеттік тіркеуден өткенін растайтым қүжаттың көшірмесі.
* Статистикалық карточканың көшірмесі.
* Клиенттің нотариалды расталған Жарғысының көшірмесі.
* Банктік шот бойынша Үкім бірінші басшысының, бас бухгалтердіц
немесе басқа да міндетті түлғалардың қүқығын анықтайтын қүжаттар
көшірмесі.
* Филиалдар мен өкілеттіліктер үшін - Қазақстан Республикасының
заңды резидент түлғамен берілген сенімхат көшірмесі.
* Мемлекеттік мекемелер үшін - Қазақстан Республикасының Қаржы
Министрлігінің берген рүқсаты.
Шетел дипломатиялық және консулдық өкілдер үшін:
* Банктік шотты ашу туралы өтініш. :
* Қол кою және мөр басу үлгісі бар қүжат.
* ҚР-ң Сыртқы Істер Министрімен берілген, оның аккредитациясын
куәландыратын қүжат ксшірмесі.
* Банктік шотты қолдакатын бірінші басшының, бас бухгалтердін
немесе басқа да қүқылы түлғалардың үқүкығын анықтайтын қүжаттар.
Жинақтық ііютты ашу үшін де осы құжаттар үсынылуы қажет.
2. АТФ Банк өздерінің клиенттеріне сыртқы сауда келісімдеріи жүргізуге
қажетті барлық қызметтер мен қүжатты операциялардың барлык түрін жүзеге
асырады:
* Экспортты-импортты аккредитивтер.
* Қүжатты инкассо.
* Кепілдіктер.
1. Қүжатты аккредитив. Қазіргі халықаралык сауда келісімдерін
төлемді жүзеге асыру мен қамтамасыз ету және несиелік қүрал ретінде
қүжатты аккредитивсіз жүргізу мүмкін емес. і
і 26
Аккредитив бүл келісім-шартта корсетллген қызметтерді жүргізу немесе
тауардың жіберілгенін куәландыратын құжаттарды уақтылы ұсыну кезіндегі
тауарлар мен қызметтер сатушысына белгілі бір соманы төлеу туралы
қанағаттандыратынына көзі жетпегенше банк төлемді жүргізбейтініне кепілді
иеленеді. Аккредитивтің негізгі формалары:
1) Қайтарып алынатын аккредитив. Қайтарып алынатын аккредитив
кезінде эмитент-банк кез келген уақытта аккредитивті өзгертуге немесе
жоюға құқылы. Өйткені, эмитент-банк көбінесе мұндай іс-әрекеттерді тек
сатып алушының талабымен жүзеге асырады, сондықтан, экспортер өзінің
тауарларын сатып алушысына сенімді болуы қажет.
2) Қайтарып алынбайтын расталынбаған аккредитив. Қайтарып
алынбайтын аккрсдитив эмйтент-банктіц қатац міндеттемесі болады.
Егер алдын-ала қарастырылған қүжаттар эмитент-банкке немесе орындаушы
банкке үсынылып, аккредитивтің шарттары орындалған жағдайда. Қайтарып
алынбайтын расталынбаған аккредитив - аккредитив шарттарына сәйкес
эмитент-банктің траттаны акцептеу немесе төлемді
жүргізетін
аккредитивтердің жиі қолданылатын формасы. Банк қабылдаған
міндеттемелерді Банк бенефициардың келісімінсіз
қабылдаған
міндеттемелерді өзгерте алмайды.
3) Қайтарып алынбайтын расталған аккредитив. Эмитент-банктің
өтініші немесе хақысының пайдасына басқа банкпен қайтарып алынбайтын
аккредитивті растау, растаушы банктің эмитент-банктің міндеттемелеріне
қосымша қатаң міндеттемесін қүрайды, тек барлық қарастырылған қүжаттар
растаушы немесе басқа да орындаушы банкке үсынылған жағдайда гама
орындалады. і,
4) Жаңартылған (револьверлі) аккредитив. Қолайлы баға болған
жағдайда сатып алушылар нақты уақытта қажет болып түрған тауарлардаы
көп тауар сатып алуға үмтылады да, тауарлар партиямен жеткізіледі. Осы
жағдайда сатушы сатып алушыдан төлем кепілдігі үшін әр әкелінген тауар
партиясына жаңартылған аккредитив ашуды талап етеді. Револьверлі
аккредитив белгілі бір уақыт қолданылып болғаннан соң, бенефициардың
талабын өтеу үшін қайталап сол көлемде бөлінеді және максималды біріккен
лимиті таусылмағанша белгілі бір сомада беріледі.
Револьверлі
аккредитивтер бір тауардың бір контрагенткс үнемі уақыт
ішінде
жеткізілетін келісімдерге ыңғайлы болып келеді.
5) Трансферабельді (аудармалы) аккредитив. Қайтарып алынбайтын
аккредитив эмитент-банкпен толық трансферабельді деп табылса,
бенефициар банктен төлемді, акцепті немесе негоциацияны жүзеге
асыруына талап етуіне күқығы болады. Бүл аккредитивті толык немесе
бөлшектеп бір не біріісшс бснефициарларға жетімді стуге максатталады.
Экспорттық-импорттық келісімдер келесі график бойынша жүргізіледі:
* Экспортер мен импортер аккредиттивті есеп айырысу формасы
туралы келіседі.
* Импортер экспортердің келісімімен өзінің банкінде акқредитив
ашуына үсыныс жасайды. Импортер банкі осылай экспортерге тіркелген
* і 27
соманы төлеуге міндеттеме алады. Ал? экспортер белгіленген уақыт
аралығында аккредитив шарттарына сәйкес қүжаттар үсынуы қажет.
Эмитент-банк экспортер банкін аккредитив ашылғаны туралы
хабарланд ырад ы.
Экспортер банкі экспортерге аккредитив ашылғаны туралы
хабарлайды.
Экспортер тауарды жүктел, қажетті қүжаттарды дайындап, өзінің
банкіне, ал ол орындаушы банкке жіберу үшін бағыттайды.
Орындаушы бамк қүжаттарды тексеріп, аккредитив мерзімі мен
шарттарыыа сәйкес келгсн жағдайда қүжаттардағы соманы төлейді.
Орындаушы банк импортер банкіне қүжаттарды жіберіп,
олардың тауарды алу үшін колдануына болады.
Төлем төлеу тәсілдері:
1) Төлемді үсыну бойынша аккредитив. Аккредитивтің барлық
шарттарына сәйкес бенефициар күжаттарды тексеру және көрсетуіне
байланысты төлемді алады. Эмитент-банкке немесе уәкілетті банкке, төлем
не негоциация алдында күжаттарды тексеру үшін қолайлы уақыт
беріледі.
2) Акцепт жолымен төленетін аккредитив. Акцепт жолымен төленетін
аккредитив кезінде аккредитивтің шарттарына байланысты экспортер
лездік траттаны эмитент-банкке не уәкілетті банкке үсынады. Акцепт
жолымен төленетін аккредитивте төлем мерзімі, мәселен,
шот-
фактурада көрсетілген мерзімнен кейін 90 күнде болуы мүмкін.
3) Төлемі кейінге қалдырылған аккредитив. Төлемі кейінге қалдырылған
аккредитив төлемді сәйкес қүжаттарды үсынуға қарсы қүжаттарды
үсыну уақытында емес, аккредитив шарттарымен анықталған төлем
уақытысында жүргізуге эмитент-банктің қайтарып алынбайтын
міндеттемесіне негізделеді.
4) Негоцияциямен аккредитив. Қайтарып алынбайтын негоциацирленген
күжатты аккредитив бойынша үсынылған қүжатты аккредитивке байланысты
бенефициардың қүжатты траттаны алуы немесе негоциацирленуі байланысты
эмитент-банктің міндеттемесі үш жаққа бөлінеді.
Қүжатты инкассо ең алдымен экспортер ашқан шот бойынша тауарды
жүктегісі келмегенде және сол кезде аккредитивтің делдалдылығымен тәуекелді
сақтақЦырмаған жағдайда төлемдерді жүргізуге арналған. Ашылған шот арқылы
жеткізумен салыстырғанда қүжатты инкассо үлкен қауіпсіздікті үсынады, яғни
сатып алушыға тауарды төлемей немесе вексельді акцептемей тауарды алуына
кедергі болады. Қүжатты инкассо тек келесі жағдайда ғана қолдануға
үсынылады:
* Сатушы мен сатып алушы түрақты партнерлер болғанда.
* Сатып алушынын тауарды сатып алатынына және төлем
қабілеттілігіне күмәні жок жағдайда.
* Импорттаушы елдің саяси, экономикалық, заңдылық негізі
түрақты болған жағдайда. і:
* Құжатты инкассо - бүл банктер арасындағы қүжаттарды төлеу кезіндс немесе
құжаттарды жеткізуді жүзеге асыруға қарсы төлем және күжаттарды төлеудің
басқа да шарттары мен негіздеріне байланысты қүралған ережелерге сәйкес
қозгалысы болып табылады. Бүл кезде банктер сатушы мен сатып алушы
арасындағы делдал болып, үсынылған қызметтер немесе тауарлар жеткізуін
растайтын және оның орнына вексельдерді акцептелуін жүзеге асырады не
берешек сомасы бойынша төлемді алуына сенімді түлғалар ролін орындайды.
Қүжатты инкассосына жіберілген Үкім есебімен банктер міндеттемелері тек
төлемге қарсы қүжатгарды сатуға шығару мен жіберумён немесе сатып алушының
аударым векселін қабылдауымен шектеледі.
Қүжатты инкассо келесі кезеңдерден қүралған:
1) Импортер мен экспортер келісім-шарт түзіп, төлемнің қүжатты инкассс
көлемімен жүргізілетіні туралы келіседі.
2) Экспортер өзінің банкіне (ремитент-банк) инкассоға бүйрықпен біргс
тауарлар мен қүжаттарға өтініштер жібереді.
3) Ремитент-банк инкассо банкіне (инкассирлеуші банк) қүжаттарды инкассс
бойынша ережелермен жібереді. I
1) Инкассирлеуші банк импортерге инкассоны авизолайды.
4) Импортер қарыз сомасын төлеп, траттаны қабылдайды және тауарға
иелік қүқығын куәландыратын қүжаттарды алады.
2) Инкассирлеуші банк ремитент-банкке соманы аударады.
5) Ремитент-банк сатушының шотына соманы кредиттейді. Кужатты
инкассоның негізгі формалары:
* Төлемге қарсы қүжаттар. Инкассирлеуші банк қүжаттарды сатуда тек
сол кезде орындалған төлемдерді жүзеге асыратын кезде ғана шығарады.
Кейбір жағдайда, заң төлемдерге қарсы қүжаттар үлттық валютада болуы
керек екендігі көрсетілген. Сондықтан сатушы инкассоға берілген үкімде
қүжаттың үлттық валютада төлемге қарсы не ақшалай аударымдар үшін
арналған ерекше резервтерге қарсы екендігін көрсететін қүжаттар болу
мүмкіндігін көрсету қажет. Соңғы жағдайда сатушы тауармен байланысты
тәуекелдердің бар екендігін білу қажет.
* Акцептке қарсы қүжаттар. Инкассирлеуші банк акцептке қарсы
қүжаттарды акцептегеннен кейін 60-180 күн ішінде немесе белгіленген күнде
төленуі мүмкін болатынын траттаны сатып алушыға беруі мүмкін. Бүл
жағдайда, сатып алушы тауарды оған төлем төлемей қолдануына алады. Тез
арада тауарды қайта сату жолымен сатып алушы көрсеткен қүнінде траттаны
төлеуіне мүмкіндік беретін ақшаларды қолданысына алады. Басқаша
айтқанда, сатушы сатып алушығя льготтық кезсң беріп, оның орнына
кепілдік ретінде траттаны алады.
Банктің клиенттермен жүмысты үйымдастырудың негізгі принциптері болып
әрбір клиенттің банктік қызмет көрсетудегі қажеттілігш максималды
қанағаттандыру, әрбір клиентті жекелеп қарау, үзақ мерзімге қарым-қатынас
жасауға бағытталу мем банк клиенттің әртүрлі үйымдық қызметтерінің
ерекшелігіне есеп жасау табылады. Банк мамандары бәсекеге қабілетті
қызметтерді көрсетуге үмтылып, банктік өнімдерді клиенттер қажеттілігіне
лайықтап, консалтинггік операцияларды жүзеге асырады, жеке тарифгіі жоспар
бойынша жүмыс формасын қолданады. Есеп беру кезеңінде клиенттік саясатты
жүргізудегі тізімділік, үнемі клиентпен конструктивті диалог, олардың
мәселелеріне көңіл аудару, оперативті түрде шешім қабылдау мен мәліметтік
ашықтығы, осының бәрі банк клиенттің санының өсуіне алып келді. Жүргізілген
зерттеулер нәтижесінде банк клиенттер сенімділігінде қазақстандағы барлық
банктер арасындағы ең жоғарғы рейтингті алып отыр.
2004 жылы банк өзінің заңды түлға, резидент, резидент емес
клиенттеріне операциялық қызмет көрсету бойынша барлық банктік өнімдер
спектірін үсынып отыр. 2003 жылы сервис деңгейінің максималды деңгейге
жеткізу мақсатында банктің операциялық қүрылымы 2 негізгі критерий есебінен
өзгертілді.
Комплекстік-үлттық және шетел валютадағы операциялар жүргізу бірге
қосылды, ал бүл әртүрлі банктік операциялар бойынша қызмет көрсету
менеджерлерінің клиенттерге комилексті консультациялар үсынып отыр.
Жекелеп қарастыру - банктің операциялық бөлімшелерінде сервис
менеджерлері қүрылды, олар тек банкте клиенттерді шот ашу үшін ғана күтіп
алу емес, сонымен бірге, клиенттерге банк өнімдер түрінен оған ең тиімдісін
таңдауына көмектесіп, негізгі қызметтер бойынша консультация береді.
Үлттық валютадағы кассалық операциялар банктік өнімдер
танымалдылығының рейтингісі бойынша 2-ші орынды иеленеді және клиенттер
қолданатын барлық операциялардың 25%-ын қүрайды.
3. Банктің барлық ақшалай-есеп айырысу қүжаттар көрсететін операциялар
түріне қарай былай бөлінеді:
* Кассалық қүжаттар - ақшаларды қабылдау және беру бойынша
операциялар үшін қолданылады. Кіріске: кіріс кассалық ордер, кассаға
ақша төлеу туралы хабарлама; шығысқа: ақшаны алу үшін чектер,
шығыс кассалық ордер.
* Мемориалды қүжаттар - шоттар бойынша нақсыз есеп айырысу
үшін қолданылады: төлем тапсырмалары, төлем талап-тапсырмалары, төлем
ордерлері, аккредитив, инкассалық өкім.
* Баланстан тыс күжаттар - кассада және бухгалтерияда сақталмп
түрған қүжаттар мен бағалы заттарды қабылдау мен беруді рәсімдеуде
қолданылады: кірГь және шығыс баланстан тыс ордерлер.
Ақшаны төлеу туралы хабарлама - клиенттерден ақшаны қабылдау
операцияларын рәсімдеу үшін арналған кассалық қүжат. Нақты ақшалай төлем
туралы хабарлама 3 бөліктен түрады: хабарлама, квитанция және ордер.
Банктің операциялык қызметкері клиенттен хабарламаны алып қүжаттардың дүрыс
рәсімделуін тексеріп, санмен және жазбаша көрсетілген сомалардың
сәйкестігін және хабарламаның бөліктерінде көрсетілген сомалардың
дүрыстығын тексеріп, хабарламаға, квитанцияға, ордерге қол койып, сенімді
түлғаға тапсырады. Өз кезегінде, сенімді түлға барлық реквизитттерді
тексеріп, номер белгілеп, хабарламадағы мәліметтерді банктік операциялар
жүйесіне, оның кіріс кассалық журналында автоматты
30
түрде енгізеді. Оған қол қойып, Кассалық қызмет көрсетуге талон толтырып,
содан кейін ішкі тәртіп бойынша кассирге тапсырады. Кассир хабарлама мен
талонды алып, талондағы соманы қайта есептегендеғі сомамен тексереді.
Тексеру кезінде сома дұрыс болса, талонды өткізіп, соманы растап, оған қол
койып, мөр басады.
Квитанция ақшаны есептеуге беріліп, талон кассалық кұжаттарға тігіліп,
ордер операциялық қызметкерге беріледі.
Кіріс-кассалық ордер - нақты ақшаларды қабылдау мен банктің
операциялық күнінде электронды рәсімдеуіне арналған кассалық құжат. Кіріс -
кассалық ордермен ақшаны қабылдаған банк қызметкері ордер мен талонды 2
данада күрайды. Кассалық қызметкер кіріс-кассалық ордер мен талонды
кабылдап, ондағы сомаларды тексереді. Кейін кіріокассалык ордерді 2-ші
данасына қол қойып, мөр басады. Бір данасы кіріс-кассалық ордермен талонның
күндік кассалык қүжаттарға тігіледі.
Ақшаларды алу үшін чектер - клиенттермен нақты ақшал.арды алу бойынша
операцияларды рәсімдеу үшін кассалық қүжат. Ақшаларды алу үшін чек
толтырылған күннен 10 күн ішінде күшін жоймайды. Чектерді толтырғанда
ешқандай қателіктер жіберілмеуі тиіс. Чек иеленуші шотты жапқан кезде
банкке қолданылмаған чек парақтарымен қоса, чек кітапшасын, колданылмаған
чектер номері көрсетілген өтініштер қайтарылады. Қолданылмаған чектерді бас
бухгалтер жабық шоттар бойынша қабылдап, әрбір чекте қол қоюға арналған
бөлікті кесіи өшіреді. Нақты ақшаларды алу үшін чектерді клиент операциялық
қызметкерге беріп, ал ол клиенттің банктік шотындағы ақша қалдығын, чекте
көрсетілген мәліметтерді тексереді. Клиентке ақшаны алу үшін ақшалай чектен
контрольді марка кассаға тапсыру үшін беріледі. Сенімді түлға шығыс
кассалық журналында чекті тіркеп, талонды толтырып, шығыс кассасының
кассиріне чекпен бірге тапсырылады. Кассир алған чекпен талонды ондағы
операциялық қызметкер мен контролер қол қойғанын тексеріп, ондағы санмен
жазбаша жазылған сомаларды, қүжаттардағы мәліметтерді, контрольді марка
номерін тексеріп, ақшалай чекке қыстырады Ақшалар берілғеннен соң чекке қол
қояды.
Төлем тапсырмасы - тапсырмада көрсетілген соманы бенефициар пайдасына
ақшалар жіберушінің оған қызмет көрсетстін қабылдаушы-банкке ақшаны аудару
туралы тапсырысы. Төлем тапсырмасы қағаз бетінде немесе электронды түрде де
болуы мүмкін. Қағаз бетіндегі төлем тапсырмасын банк оны толтырылған күниен
бастап 10 күн ішінде ^қабылдайды. Ақшаны аударушының шотынан ақшалар
тапсырыстағы көрсетілген ақшаыы аударушының шоттарынан есептеледі. Банк
қызметкері төлем тапсырмасының дүрыс толтырылуын, қойылған қол мен мөрдің
сәйкестігін тексереді. Төлем тапсырмасын төлеу кезінде банк қызметкері 2
данаға да проводка күнін жазып, төменгі оң бүрышында қол қойып, банкпен
жүргізілді және банк колы жазуынан кейін мөр басады. Содан кейін, төлем
тапсырмасы 1 данасы негізінде бухгалтерлік проводка жүзеге асырылады, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Екінші деңгейдегі банктер.
1.1 Екінші деңгейдегі банктердердің маңыздылығы.
1.2 Екінші деңгейдегі банктердердің несиелік саясатын бағалау.
ІІ. Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау (АТФ Банк Ашық Акционерлік
Қоғамының материалдары негізінде)
2.1 АТФ Баык Ашык Акционерлік Қоғамының қаржы нарығындағы ролі және банк
жүйесіндегі негізгі қызметтері
2.2 АТФ Банкі Ашық Акционерлік Қоғамының Қазақстанның зейнетақы
жүйесіндегі қызмет ету ерекшеліктері мен депозит және несие беру қызметін
талдау
ІІІ. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1 Интернет- Банкингтін колдану ерекшеліктері
3.2 Банк қызметін жетілдірудегі маркетингтік бағыттың ролі
3.3 Банктік персоналды оқыту - қаржылық табыстылықтың кілті
Қорытынды.
Кіріспе.
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды
сатып алады. Пассивтік операциялар мынадай формалары болады:
Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы
эмиссиялайды.
* Банк пайдасыыан капиталдарды немесе қорларды үлғайту және күоу.
* Басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу.
* Депозиттік операциялар.
Банктің депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді.
Активті депозиттік операциялар банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа
корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты
операцияларч Пассивті депозиттік операциялар - бүл клиеыттердің уақытша бос
ақша қаражатгарыи белгілі уақытқа жәнс пайыз гөлеу шартымен тартумен
байланысты операциялар. Экономикалық мазмұнына карай депозиттерді мынадай
топтарға бөледі:
* Талап етуіне дейінгі депозиттер.
* Мерзімді депозиттер.
* Жинақ салымдары.
* Бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап
етуіне байланысты әр түрлі төлем қүжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын
әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Оларға мыналар жатады:
* мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, әр түрлі шағын
коммерциялық қүрылымдардың ағымдық шоттардағы сақталатын
қаражаттар;
* әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
* есеп айырысудағы қаражаттар;
* жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы
қаражаттар;
• басқа банктердің корршоттарындағы каражат қалдықтары.
Мерзімді депозит - бүл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз
төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша каражаттары.
Бүл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша
алынуььмүмкін. Бүл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке
қарағанда, оларға міндетті резервтердің томенгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бүл түрін алдын ала хабарлау немесе уақыты жеткен кезде салым
иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті
бойынша міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала
келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Алдын ала
алуын хабарлау мерзімі 7 күннен жоғары болып келеді. Жинак салымдардың
белгілепгсп мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның
жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын
корсетуі қажет. Жинақ салымдардың гүрақты мерзімі
12
болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша мерзімді депозиттерге қарағанда
төменгі мөлшерде пайыз толенеді.
І.Екінші деңгейдегі банктердің теориялық негізі
1.1 Екінші деңгейдегі банктердің маңыздылығы.
Банктің инвестициялық операциялары. Банк қызметіндегі инвестициялаудың
өзіндік ерекшелігі бар. Банктік инвестиңия - пайда табу мақсатында банктің
ресурстарын орналастыруға бағытталған активгік операциялардың жиынтығы.
Банктік инвестициялау деп негізгі капиталға жүмсаған қаражаттарды да
түсінуге болады. Банктің инвестициялық қызметі инвестициялық саясат
көмегімен жүзеге асырылады. Инвестиция ік саясаттың негізгі мазмүны
қаражат жүмсау үшін біршама тиімді бат іы кағаздың' түрлерін анықтау, әр
уақыт кезеңіне инвестиция портфе. һ\ қүрылымын оңтайландырудан түрады.
Банктердің инвестициялық қызм-ггі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру (андеррайтинг), сондай-ақ, клиенттерге қандай
бағалы қағаз түрін, қай уақытта шығаруға және үсынысты қалай жасауға
болатыны жайлы кеңес беруді сипаттайды.
Траст операциялары. Траст ағылшын тілінен аударғанда сенім деген
сөзді білдіреді. Траст операциясы - клиентгіц сенімді түлғасы ретінде оның
мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге
байланысты операциялар. Траст операциясына қатысушылар:
1. Траст қүрылтайшысы - сенімді меншік иесіне сенімхат арқылы
басқаруға беретін, мүліктің немесе мүліктік қүқықтардың меншік
иесі.
2. Трастыны иемдеыуші - траст келісімшартындағы көрсетілген
жағдайға сәйкес, мүлікті басқару қүқығын өзіне қабылдайтын түлға.
3. Бенефициар - траст келісімшартын өзінің пайдасына жарататын кез
келген заңды және жскс гүлі а.
Сонымен, банктің траст операциясы - бүл банктің өз клиенттерпіе
көрсететін әр түрлі қызметі түріндегі сенім операцияларын білдірсді. Траст
қызметіне:
* жылжымайтын және жылжитын мүліктерді басқару;
* инвестициялық портфельді қалыптастыру және оны басқару;
* қүндылықтарды сақтауға қабылдау;
* түрақсыздыққа үшыраған фирмаларға қатысты несие берушілердің
коятын талаптарын реттеу;
• мүраға қалдырған мүлікті басқару қызметтері жатады.
Екінші деңгЬйлі банктердің траст бөлімдеріыің қызметтерін негізгі 3
топқа бөлуғе болады: I
1) Клиенттердің мүраға қалдырылған мүліктерін иемдену.
2) Сенімхат бойынша операциялар жүргізу.
3) Агенттік кызметтер.
Мүраға қалдырылған мүлікті иемдену - мүраға қалдырылған мүлікті
пайдаланудың басты міндеті сот шешімін алу үшін мүраға қалдырылған мүлікті
жинау және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету, әкімшілік шығыстарды төлеу
және қарыздары бойынша есеп айырысу, салықты төлеу, қалған мүлікті отбасы
мүшелері арасында бөле отырып оларға жекелеғеті
;!
13
қызмет көрсету болып табылады.
Келісімшарт негізінде клиенттің мүлкін басқару - бұл операциялар сенім
білдіруші тұлғаға берумен байланысты жасалынатын келісімнен туындайды.
Агенттік қызметтер:
1. Активтерді сақтау:
* Бағалы қағаздарды сақтауға қабылдау. !
* Бағалы қағаздар бойынша табыс алу. і
* Бағалы қағаздар бойынша шотына түскен қаражат туралы сенім
білдірушіге уақтылы хабарлап отыру.
* Бағалы қағаздарға айырбастау.
* Мерзімі өткен облигациялар бойынша қарыздарды қайтару.
* Активтердің жалпы қүнын сақтап қалу мақсатында бағалъ
кағаздарды сату және сатып алу.
* Мүлік куәлігі бойынша сомаларды алу.
* Клиенттерге бағалы қағаздарды жеткізіп беру.
* Сейфтерді жалға беру
2. Агенті немесе өкілі ретінде клиенттің активтерін басқару:
* Бағалы қағаздарды сату және сатып алу.
* Бағалы қағаздар қоржынын сақтайтын бағалы қағаздар бағамын
бақылап отыру және баі алы қагаздар қсржынын қалыптастыру.
* Клиенттердің тапсырмасы бойынша барлық табыстарды алу.
* Сенім білдірушінің шоттарын төлеу.
* Сақтандыру полисін рәсімдеу.
Клиент келісімшартқа сәйкес немесе сенімхат ыегізінде коммерциялык
банкке өзінің атынан агенттік қызметтерді жүзеге асыруды тапсырады. Ол үшін
банктің мынадай қүжаттары болуға тиіс:
* Клиент атынан келісімшарт жасау.
* Акциялар мен облигацияларды беру.
* Несие алу.
* Чек жазу.
* Вексельді аударып жазу.
Траст операцияларын жүзеге асыру үшін ең бастысы сенім білдірушінің
банкпен үйым арасында жасалған келісімшарт болуы тиіс. Осы келісімшарт
негізщде мынадай қызметтер атқарылады:
* Бағалы қағаздарға деген меншік күқығын беру.
* Бағалы қағазды үстаушы эмитенттер және өзге де үйымдар үшін
шоттарды жүргізу.
* Пайыздарды төлеу және қарызды өтеу.
* Облигациялық заемдар бойынша қарызды өтеу қорларын иемдену.
* Мүлікті кепілдіктен босату.
* Корпорацияның қорларын басқару.
* Сенімхатка сәйкес бір бағалы қағаз алып, басқасын беру, яғни бағалы
кағаздарды айырбастауға байланысты агенттік қызметтер жүргізу.
* • Акционерлік қоғам акциялары бойынша дивиденттер толеу.
1.2 Екіші деңгейдегі банктердің несиелік саясатын бағалау.
Қазіргі кезде екінші деңгейлі банктер қызметінде лизинг операцияларь
қолданыс тапты. Лизинг - машина, құрал-жабдықтардың, автокөлік қүралдарын,
құрылыс жоне ауыл шаруашылыгы техникалары, әр түрлі өндірістік ғимараттарды
және интеллектуалды меншік қүқығын орта және үзақ мерзімге жалға беру болып
табылады. Аренда және жалға беру туралы арендалық операциялардың 3 түрі
ажыратылады: қысқа, орта, үзақ мерзімді аренда. Лизинг әдетте үзақ уақыт
пайдалануға болатын түтыну тауарлармен жылжымайтын мүлікпен жабдықтау үшін
бөлінетін қаржылардың ерекше түрі. Арендатор үшін жабдықтар табу және
қаржылык мәселесі қолданатын қүралдардың есебінен бір мезгілде шешіліп
отыр. Сатып алу, сату келісімнен ерекше лизингте аренда мүлкін иелену
қүқына арендаға бсруші ие болады. Лизинг келісім мерзімі аяқталған соң
лизинг алушы келісілген баға бойыніші келісім обьектін сатып алуына болады.
Валюталық операциялар. Валюталык нарық - бүл сүраныс пен үсыньк
негізінде қалыптасқан бағам бойынша валютаны сату және сатып ал\
жүргізетін ресми орталық. Кез келген нарыққа сәйкес валюталық нарықтык
өзінің белгілері бар:
* Валюталық нарықтағы валюталық операциялар жүргізу ерекшелігі.
яғни валюталық операциялар жүргізу техникасы өте қарапайым.
Барлық есеп айырысулар банктің корреспонденттік шоттары арқылы
жүзеге асады.
* Валюталық нарықта валюталық операцияларды жүргізу
үзіліссіз болуы, яғни валюталық операциялар әлемнің кез келген жерінде
тәулік бойына жүргізіледі.
* Нарықтың икемділігі, яғни тәулік бойына валюталық. нарыққа
қатысушылар барлығына валюта курсының өзгерісі және тағы басқа.
* Жекелеген валюталық операциялардың екіжақты рольде болуы.
• Валюталық спекуляция мен валюталық арбитраждың кеңінен дамуы.
Банктің валюталық операцияларына:
1. Меншік қүкығының және өзге де қүқықтардың валюталык
қүндылықтарға ауысуыма байланысты операциялар.
2. Валюталық қүндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан
Республикасына әкелу және жөнелту, сондай-ақ ҚР-нан әкету және
жөнелту. ч
Валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал
қозғалысымен байланысты операцияларға бөлінеді. Ағымдық операцияларға:
• Тауарлар, жүмыстар және қызметтер үшін төлемнің не
аванс
төлемінің мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге үзартуды көздейтін
экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға
арналған аударымдар.
* 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу.
* салымдар, инвестициялар, займ және өзге де табыстарды алу және
аудару.
* 16
және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс
күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) - бір валютаға қарсы екінші валютаны
сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі
екінші банктік жүмыс күніндегі валюталау күні
жүргізілген
операциялар.
СВОП мәмілесі - бір валютаға қарсы екіпші валютаны сатып а.іу
және сатуға байланысты осы валютаны болашақа қайта сатып алу жәнс
сатуға сәйкес, яғни екі қарама-қарсы операциялардан түратын банктік
мәміле.
Опционмен жасалатын мәміле - валютамен жабдықтаудың күні
белгіленбеген шартын сипаттау.
5. Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар. Сырткы саудада есеп
айырысудың мынадай формалары қолданылады: қүжатталынған аккредитив,
құжатталынған инкассо, банктік аударым.
Қүжатталынған аккредитив - аккредитивте көрсетілген қүжаттарға қарсы
экспортердің (бенефициарға) пайдасына өзінің бүйырушы-клиентінің
(импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредитив ашушы банктің (эмитент
банк) міндеттемесін білдіреді.
Құжатталынған инкассо - эмитент банктің, сенім білдірушінің берген
қүжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін үсынуға немесе ақшасьін алып
беруге өзіне алған міндеттемесі.
Банктік аударым - Санктік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы
негізінде барлық есеп айырысуларға валюталық түсімдердің өкілетті банктің
шотына есепке алынуын білдіреді. !
Факторинг. Коммерциялық банктердің ең көп таралған делдалдық
қызметінің бір түрі - факторинг. Факторинг сатушылардың сатып алушыларға
сатылған тауары үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар формасындағы
және ашық шот түріндегі рәсімделетін коммерциялық несиенің болуын
сипаттайды. Факторинг деген тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан
төлем қүжаттарын сатып алуды білдіреді. Факторинг мақсаты - кез келген
несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына
келтіру.
Факторинг - жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаған тауары мен көрсеткен
қызметтері үшін төленбеген төлем талабын банкке сатумен байланысты
комиссиондық-делдалдық операция.
Банк төленбеген төлем талабының иесі ретінде, борышқордың несиелік
қабілетін тексергенімен де олардың төленбей қалуына байланысты тәуекелге
барады. Келісімшартка сәйкес банк жабдықтаушының контрагеиттері өздерінің
қарызын өтеғеніне қарамастан төлем талабындағы соманы төлеуге міндеттеме
алады. Дәл осы жерде факторинг пен банктік кепілдеменің арасындағы
айырмашылық байқалады. Яғни, баыктік кепілдеме бойынша
17
міндеіті болып табылады. Факториштік қызметтің мақсаты төлеушініц төлем
қабілетіие баплапыссьп факториштік кслісімшартта корсетілгеи мерзімде арада
қаражаггы алу болып табылады. Факторппг операциясына үш тарап катысады:
1. Факторингтік компания (банктің факторингтік бөлімі) - өздерінің
клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2. Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг
компаниясымен келісімшарт жасасушы өнеркәсіптік немесе сауда фирмасы.
3. Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы фирма.
Факторинг мәмілесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау жүмысы
жүргізіледі. Кәсіпорыннам тапсырыс алғаннан соң факторинг комгкши;
немесе банктің фактор болімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық жош
қаржылык жағдайын зерттейді. Егер де кәсіпорын факторинг компаниясы
немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол факторині
компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот-фактураны
тапсырады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс.
Факторинг компаниясы барлық шот-фактурамен таныса отырып, сатып
алушының төлем қабілетін анықтайды. Бүған 2-3 күн мерзім уақыт қажет
етіледі. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе
мерзімнен бүрын төлей алады.
Факторингтік операциялар банктер және арнайы үйымдар арқылы .жүзеге
асырылады. Ол үшін банктерде арнайы бөлімдер ашылуға тиіс. Факторинг
операциялардың мыналар бойынша жасалмайтынын ескеру қажет:
* Жеке түлғалардың қарыздық міндеттемелері бойынша.
* Бюджеттік мекемелердің қоятын талаптары бойынша.
* Банктің несиелеуден алынып тасталған немесе төлем қабілетінсіз деп
танылған кәсіпорымдар мен үйымдардың міндеттемелері бойынша.
* Кәсіпорындардың филиалдары немесе бөлімдерінің міндеттемелері
бойынша.
Форфейтинг. Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара үқсас болып
келеді. Бірақ форфейтингтің факторині^ен айырмашылығы -форфейтинг сатқан
тауарлар мен қызметтерге деген қүқықтарды қайта сату арқылы ақшалай4
қаражаттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны
білдіреді. Форфейтинг - тауарларды жабдықтау немесе қызметтерді көрсету
барысында пайда болатын және алдағы уакыттарда өтелуге тиісті
міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтинг - бүл форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе
арнайы компаниянын экспортерға импортердің төлеуге тиісті төлем талабын
сатып алуы.
Форфейтинг мәмілесі бойынша, алдымен экспортер өзінің тауарын несиеге
алушыны - импортерді іздейді. Ал импорг^р болса, оған жай немесе
аударма векселін, яғни қарыздық міндеттемесін жазып беруге тиіс. һге}
вексель берушінің беделі немесе қаржылық жагдайы жақсы болса, оііда
вексельге кепіл беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де имгюртер аудармалы
векселі бойынша авалыпыны (төлеуге кепіл беруші түлғапы) табады. Осы жерде
басты мән берілетіні мыналар: банк несиесінің сомасы мен мерзімі, сатып
алушының төлем қабілеттілігі, аваль берушінің қаржылық жағдайы. Форфейтинг
мәмілесінде үш катысушы болады:
1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші.
2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы.
3. Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы
ұйым.
Форфейтинг мәмілесі бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде мәміле
дайындалады. Бүл кезеңде экспортер, экспортср банкі немесе импортер
мәмілені бастаушылар болады. Экспортер үшін кепілдемеге қатысты
форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде форфейтор
экспортердің өтінішін қарайды. Екінші кезеңде, болатын мәіүшк туралы
ақпараттар жинастырады. Содан кейін барып, форфейтор-банк несиелік талдау
жүргізеді. Келесі кезеңде экспортер вексельді алады және оған авальдың
берілуін, яғни үшінші бір түлғаның кепіл беруін талап етеді. Форфейтинг
механизмін мынадай екі мәміле түрінде пайдаланады:
1) Қаржы мәмілесінде - орта мерзімді қаржы міндеттемесін тезарда іске
асыру мақсатында.
2) Экспорттық мәміле бойынша- шетелдік сатып алушыға несиеге тауар
бергені үшін экспортерға қолма-қол ақшамен түсім түсуге ықпал ету
мақсатында.
Форфейтингтеуге әдетте сауда тратталары (аударма вексель) немесе
жай вексельдер қабылданады. ■
Форфейтингтегі дисконт мөлшерлемесінің қүрамдас элементеріне мыналар
жатады:
* Еуровалюталар нарығындағы несиенің қүны (ЛИБОР - Лондондық
банкаралық пайыз мөлшерлемесі);
* Импортер елінің тәуекел қүны және валютаны аударуға байланысты
тәуекел қүны 0,5%-дан 6%-ға дейін жылдық мөлшерде ауытқиды;
* Несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (0?5%-ға
дейін жылдық);
• Міндеттеме үшін алынатын комиссия (1- 1,5% жылдық).
Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары. Банк тәжірибесінде
банктің есеп айырысу кассалық операциялары мынгдай түрлерге бөлінеді:
* банктік шоттарды ашу;
* үлттық немесе шетел валгөтасында аударым операциялар;
* алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, үлттық валютадағы
аударым операциялары;
* төлемдердің шартын өзгерту не қайтару;
* 19
валюталық операцияларға бақылау жасау;
шоттың архивін беру;
ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
* банктен кеңсеге дейін немесе керісінше нақты ақшалардь
инкассациялау;
құндылықтарды жеткізіп беру.
Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
1. Есеп айырысу субьектілеріне қарай.
2. Есеп айырысу обьектілеріне қарай.
3. Есеп айырысу аумағына қарай.
4. Есеп айырысу уақытына қарай.
5. Есеп айырысу жүйелеріне қарай.
6. Есеп айырысу формаларына қарай.
7. Есеп айырысу тәсіліне қарай.
8. Құралдарына қарай.
9. Шамасына қарай.
Ю.Кезектілігіне карай.
Нақсыз есеп айырысудың төлем қүжаттарының дұрыс толтырылуыня үлкен мән
беріледі. Әсіресе, ондағы төлемдердің тағайындалу коды 1999 жылы ҚР-ң
мемлекеттік классификаторлары төлемнің тағайындалуының бірдей
классификаторларын пайдалану ережесі туралы ҚР-ң Үлттық Банк Басқармасының
бекіткен қаулысына сәйкес болуға тиіс. Төлемнің тағайындалуының бірдей
классификаторлары ҚР-ғы ақша-несие және валюта саясаты, сыртқы карыз, төлем
балансының параметрлерін банктік жүйе жағдайында шүғыл түрде талдау,
жоспарлау және бақылау ақша ағымын талдауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер
жүйесін калыптастыруға арналған. Төлемнің тағайындалуының бірдей
классификаторларының қүрылымы мынадай:
Экономика секторының коды:
0- Халықаралық үйымдар.
1. - Орталық үкімет.
2. - Аймақтық және жергілікті басқару органдары.
3. - Орталық банк.
4. - Басқа депозиттік үйымдар.
5. - Басқа қаржылық үйымдар.
6. - Мемлекеттік қаржылық емес үйымдар.
7. - Мемлекеттік емес қаржылық емес үйымдар.
8 - Үй шаруашылығына қызмет көрсететін коммерциялық емес
үйымдар.
9 - Үй шаруашылықтары.
Төлемнің тағайындалуының коды операциялардың түрін анықтайтын 10
санаттан тұрады:
10-Зейнетақы және жәрдемақы. - Нақты ақшалар операциялары.
20
2- Шетел валютасы және бағалы қағаздармен операциялар.
3-Депозиттер.
4-Ссудалар.
- ҚР-ң резидент еместері шығарган бағалы қағпздар, вексельдер,
депозиттік сертификаттар, шетел капиталына инвестициялар.
- ҚР-ң пезидетің шығарған бағалы қағаздар, вексельдер, жон
Қазақстан капиталына инвестициялар.
7. - Тауарлар мен материалды емес активтер. І
8. - Көрсетілетін қызметтер.
9. - Бюджеттен төлсмдер, бюджетке төлемдер.
Банктің барлық есеп, айырысулары нақты және нақсыз ақшалар
қозғалысымен жүреді. Көбіне нақты ақшалармен есеп айырысу тиімсіз
болуына қарай казіргі кезде нақсыз ақшалармен есеп айырысу қарқынды
өсуде. Нақсыз ақшалармен есеп айырысулар - бұл клиенттің банкте ашқан
шоттары көмегімен олардың тапсырмасы негізімде бір шоттан екінші бір
шотқа аударылатын төлемдердің жиынтығы. Банктерде нақсыз есеп айырысу
кезінде қолданылатын төлем құжаттары:
1) Төлем тапсырмасы.
2) Төлем талап-тапсырмасы.
3) Инкассалық өкім.
4) Чек.
5) Вексельмен есеп айырысу т.б.
Төлем тапсырмасы - ақшаны аударушының аталған тапсырмалардг
көрсетілген ақша сомасын бенефициарға аудару туралы кызмет көрсетуш банкке
берген тапсырмасы. Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің
шартында төлем тапсырмасына акцепт беруі мүмкін. Бүл жағдайда банк
тапсырмадағы соманы төлеу үшін тиісті каражатты жеке бір шотқа аударып
қояды. Төлем гапсырмасы толтырылған күннен бастап 10 күнгс жарайды. Төлем
тапсырмасы арқылы есеп айырысудың кемшілігіне қаражат айналымының біршама
қиындығы мен үзақтығы және клиенттің шаруашылық айналымынан белгілі бір
қаражат бөлігінің шығып қалуы жатады.
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу сызбасы былай болады: 1-бенефициар
аударушыға тауарды (қызметті) жабдықтайды, 2 - аударушы өзінің банкіне,
яғни Аударушының банкі төлем тапсырманы банқке беріп, шоттан қаражатты
шегереді, 3 - аударушының банкі бенефициар банкіне қаражатты аударып,
алушының шотына есептейді, 4 - бенефициар банкі бенефициар щотына қаражат
түскендігін хабарлайды.
Төлем талап-тапсырмасы - бүл нақсыз ақшамен есеп айырысудың жаңа
формасы. Төлем талап-тапсырмасы - бенефициардың төлеушіге оған қызмет
көрсетуші банкке бағытталған, жөнелтілген өнім, атқарылған жүмыстар және
көрсетілген қызмет қүнын жіберілген есеп айырысу қүжаттары негізінде төлеу
тәртібі. Төлем талап-тапсырмасын бенефициар толтырады да, оны коммерциялык
күжаттармен бірге бірден аударуісының банкіне жібереді. Аударушының банкі
төлем талап-тапсырманы төлеушіге жібереді.
21
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартқан жағдайда, оны осы 3
күн ішінде банкке хабарлайды. Сөйтіп төлем талап-тапсырмасы жөнелту
күжаітарымен және төлеуден бас тартуын хабарлайтығ қүжатпен бірге тікелей
бенефициарға қайтарылады.
Инкассалық өкім - заң актілерінде көзделген жағдайда ақшань
жөнелтушінің келісімінсіз, оның банктік шотынан ақшаны алу үшін
пайдаланылатын төлем қүжаты. Инкассалық өкім салық және кеден органдарына
төленбеген төлемдерді, сондай-ақ соттың шешімі бойымша басқа да төлемдерді
талап ету жағдайында қолданылады. Инкассалық өкімде төлемнің тағайындалуы
ақшаны аударушының банктік шотынан, оның келісімінсіз ақшаны алуға күқық
беретін заңдық актіге сілтеме көрсетіледі.
Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы
аударушының шотындағы қаражат көлемінде төленуі мүмкін, яғни қаражат
көлемі толық жетпеген жағдайда, сол қүжаттың келесі бетіне жартылай
төленді деген белгі қойылады. \
Чекті есеп айырысу барысында төлем қүралы ретінде заңды және жеке
түлғалар пайдалана алады. Чектер мынадай түрлерге бөлінеді:
Кепілденген чек - чек берушінің банкіндегі шотындағы қаражаттың
көлеміне байланыссыз чекте көрсетілген соманы толеуге қызмет көрсегуші
банктің беретін кепілін корсететін чек.
Кепілдендірілмеген чек - чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген
чек.
Қамтамасыз етілген чек - банкке алдын ала салған депозитпен
камтамасыз етілген чек.
Қамтамасыз етілмеген чек - депозитпен қамтамасыз етілмеген чек.
Чек - бүл чек берушінің чекті қабылдаушы банкпен өзара жасалған
келісімшарт негізінде чекте көрсетілген соманы чекті үстаушыға төлеу
туралы бүйрығы. Чектің өзіне тән мынадай керсеткіштері болады:
1. Чек деген атауы.
2. Чек нометі мен сериясы.
3. Чектің қызмет ету мерзімі.
4. Чек берушінің аты-жөні, СТТН-і
Санмен және жазбаша түрде көрсетілген сомасы, күні, айы, жылы, чек
берген жері және чекберушінің қолы мен мөрі.
6. Чек үстаушының аты-жөні, СТТН-і.
7. Чекті төлеуге міндетті чек беруші банктің атауы, коды.
8. Төлемнің тағайындалу кестесі. ;
9. Бүйрық бойынша төлеңіз кестесі.
Ю.Чекті төлем ретінде қабылдағаны туралы чек үстаушының белгі соғатын
орны.
Вексель - белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және
белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Есеп айырысу барысында пайдаланылатын вексельдің түрлері: жай жәые
аудармалы болып бөлінеді.
2
Жай вексель (соло) - вексельді үстаушыға вексельде көрсетілген соманы
белгілі бір уақытта немесе талап етуге байланысты төлеу туралы вексель
берушінің ешнәрсемен негізделмеген міндеттемесін сипаттайтын вексель.
Аудармалы вексель (тратта) - вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
уақытта алғашқы вексельді ұстаушыға (ремитентке) төлеу туоалы үшінші бір
тұлғаға (трассатқа) вексель берушінің (трассанттың) ешнәрсемеғ
негізделмеген ұсынысып (бүйрығын) сипаттайтын вексель.
23
2 ТАРАУ Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау (АТФ Банк Ашық
Акционерлік Қоғамының материалдары негізінде)
2.1 АТФ Баык Ашык Акционерлік Қоғамының қаржы нарығындағы ролі және
банк жуйесіндегі негізгі қызметтері
Соңғы жылдары Қазақстанның жалпы экономикалық және банктік жүйесі
сапалы да санды өсіп келеді. Тұрғын халықтың салымдары 33,3%-ға өсіп, 343,2
млрд. теңгені құрады. Қазақстан банктеріндегі несиелердің жалпы көлемі
47,3%-ға өсіп, 1056,8 млрд. теңгені құрады.
АТФ Банк ААҚ-ы мемлекетіміздің қаржылық секторының сәтт дамуына
өзінің маңызды үлесін қосты. АТФ Банк ААҚ-ң қызметінің негізгі
көрсеткіштері жоғарғы рекордтық өсімге жетіп отыр. 2004 жылы банк активтері
63%-ға көбейіп, жыл соңында 95,4 млрд. теңгеыі қүрады. Соның ішінде
халықаралық стандарттар бойынша консолидирленген табысы 14546,0 млн.
теңгеге жетіп, өткен жылмен салыстырғанда ол 44,8 %-ға көбейді. Осы маңызды
қорытынды менеджмент аумағындағы эффективті жүмысының көрсеткіштері ғана
емес, сонымен қатар акционерлер үшін инвестицияларының эффективтілігін
бағалау қажеттілігі болып табылады. Жеткен нәтижелер - универсалды қаржылық
институт ретінде банктің таңдаған даму стратегиясының дүрыстығын растайды.
Осылайша, қазіргі кезде АТФ Банк ААҚ-ы біздің мемлекетіміздің банктік
жүйесіндегі алдыңғы қатарлы банктер ішінде төртінші орынды иеленіп отыр.
Әрбір банктің партнері, ол жеке түлға, не шағын және орта бизнес
субьектісі, не ірі корпорация болсын банктік, қаржылық өнімдерінің кең
аукымды спектірін колданып, банктің барлык филиалдарында оперативті және
сапалы се.рвиске сенімділігін білдіруіне болады.
2003 жылы АТФ Банк халықаралық қаржылық институттармен өзіыің
қатынасын дамытып, нығайтты. Осылайша, банк маусым айында сомасы 30 млн.
АҚШ доллары көлемінде синдицирленген займ алды (үсынылған синдикат 16
банкпен берілді). Осы займның үйымдастырушысы болып голландиялық ІЫС болды.
Қараша айында банк жаңа синдицирленген займды рекордтық сомаға - 62 млн.
АҚШ долларына алды. Сонымен бірге, АТФ Банк экономиканың реалды секторының
өсуін ынталандыру мақсатында соңғы жылдары халықаралык даму институттармен
активті түрде қарым-қатынаста болды. Олар: ЕҚДБ (ЕБРР), АБР, К(\у және Әлем
Банкі. Банкпен ЕБРР-мен қарым-қатынас жасаудың ең жоғарғы деңгейіне жетті,
оның шағын және орта бизнесті қолдау бойынша бағдарламасы Қазақстанда 1998
жылдан бастап сәтті жүзеге асырылып келе жатыр. Банктің барлық
филиалдарында ШОБ (Шағын және орта бизнес) несиелендіру бағдарламасы жүмыс
істе; келеді. Банктің қызметі мен табыстары рёйтингтік агенттіктер жағынан
көрінбей е^гтсді. Осыяайша, 2003 жылы 17 сәуірде Ғіісһ Каііп^з агенттігі
"В+ дсңгейінде банктің үзақ мерзімді несиелік рейтингін растады. Сонымен
қатар, Моос1у?з агепттіН банктің түрақты жосаармсн шетел валютадағы үзақ
мерзімді депозиттерін Ваі рейтингін растады.
I; 24
Банк өздерінің клиенттеріне кең ауқымды қызметтер түрін ұсынып отыр.
Яғни, клиенттерге шот яшу, түтыну, піағын жәпе орта бизнесті несиелендіру
бойынша несиелер беру, депозиттер ашу, клиенттер шоттарын:: ақшаны есептеу
және аудару, шетел валютасын сату-сатып алу, айырбастау, клиенттерге жол
чектері бойынша акшалай аударымдар жасау және тағы басқалар.
1. Клиентке шоттарды ашу және жабу тәртібі. Банктік шот - бұл банкпен
клиент арасындағы клиентке қызмет көрсету мен ақшаларды кабылдау бойынша
келісім қатынастарын білдіреді. Банктік шоттар банк пен клиент арасындағы
банктік шот туралы келісім, банктік салым туралы келісім немесе карт-шот
туралы келісім жасалған жағдайда ғана ашыладьц
Ағымды шот - бұл банкте клиент ақшаларын болуын қамтамасыз ету және
оларды қолдану, клиент шотына ақшалар қабылдау, клиенттің талал етуімен 3-
ші тұлғага акшалай аударым жасау, 3-ші түлғалардың талаг етуімен Қазақстан
Республикасының заң актілерінде қарастырылған немесх келісім негізінде
клиенттің шотынан ақшаларды аудару, клиент атынан немесе клиентке нақты
ақшаларды қабылдау және тапсыру, сыйақыны толык көлемде және тәртіп бойынша
төлеу, клиент талабы бойынша банкте клиент ақшаларының сомасы гуралы
мәліметтерді ұсычу сияқты операциялар орындалатын банктік шот туралы
хелісім бойынша банкте клиентке ашылатын шот.
Жинақтық шот - бүл банкте:
1. Клиештің салымдарының болуын қамтамасыз ету және қолдану.
2. Клиенттен немесе 3-ші түлғадан нақты және нақсыз түрде
ақшаларды қабылдау. ]
3. Сыйақысын толық көлемде және тәртіпте төлеу.
4. Қазақстан Республикасының заң актілермен банктік салым
туралы келісіммен қарастырылған шарттар негізінде клиентке ақшаларды
қайтару.
Банктік шот туралы келісім бойынша банкте клиентке ашатын шот. Карт-
шот - бүл банкте:
1. Клиент ақшаларының болуын қамтамасыз ету.
2. Клиент үшін ақшаларды қабылдау.
3. Төлем карточкаларды қолданумен клиенттің 3-ші түлға үшін
төлемдер
жүзеге асыру.
4. 3-ші тұлғаның талап етуімен Қазақстан Республикасының заң
актілерінде қарастырылған немесе келісім негізінде клиенттің шотынан
ақшаларды аудару.
5. Қазақстан Республикасының заң актілерімен анықталған тәртште
клиенттен нақты ақшаларды қабылдау.
6. Төлем карточканы қолданумен клиентке нақты ақшалар тапсыру
бойынша банкте ашылатын шот. Банктік шоттар теңгеде және шетел
валютасында жүргізіліп, ағымды, жинақтык, карт-шот болып бөлінеді.
Банктік шотты ашу үшін заңды түлға болып табылмайтын өзінің
кәсшкерлік қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғалар келесі қүжаттардн ұсыну
кажет:
* Банктік шотгы ашу туралы өтініш.
* Қол қою және мөр басу үлгісі бар қүжат. I
* СТТН.
* Мемлекеттік тіркеуден өткенін куәландыратын қүжат көшірмесі.
Жеке куәлік көшірмесі.
Жеке тұлғалар үшін:
* ,Банктік шотты ашу туралы өтініш.
* СТТН.
* Қол қою және мөр басу үлгісі бар қүжат.
Жеке куәлік көшірмесі.
Заңды түлғалар үшін:
* Банктік шотты ашу туралы өтініш.
* Қол қою және мөр басу үлгісі бар қүжат.
* СТТН.
* Мемлекеттік тіркеуден өткенін растайтым қүжаттың көшірмесі.
* Статистикалық карточканың көшірмесі.
* Клиенттің нотариалды расталған Жарғысының көшірмесі.
* Банктік шот бойынша Үкім бірінші басшысының, бас бухгалтердіц
немесе басқа да міндетті түлғалардың қүқығын анықтайтын қүжаттар
көшірмесі.
* Филиалдар мен өкілеттіліктер үшін - Қазақстан Республикасының
заңды резидент түлғамен берілген сенімхат көшірмесі.
* Мемлекеттік мекемелер үшін - Қазақстан Республикасының Қаржы
Министрлігінің берген рүқсаты.
Шетел дипломатиялық және консулдық өкілдер үшін:
* Банктік шотты ашу туралы өтініш. :
* Қол кою және мөр басу үлгісі бар қүжат.
* ҚР-ң Сыртқы Істер Министрімен берілген, оның аккредитациясын
куәландыратын қүжат ксшірмесі.
* Банктік шотты қолдакатын бірінші басшының, бас бухгалтердін
немесе басқа да қүқылы түлғалардың үқүкығын анықтайтын қүжаттар.
Жинақтық ііютты ашу үшін де осы құжаттар үсынылуы қажет.
2. АТФ Банк өздерінің клиенттеріне сыртқы сауда келісімдеріи жүргізуге
қажетті барлық қызметтер мен қүжатты операциялардың барлык түрін жүзеге
асырады:
* Экспортты-импортты аккредитивтер.
* Қүжатты инкассо.
* Кепілдіктер.
1. Қүжатты аккредитив. Қазіргі халықаралык сауда келісімдерін
төлемді жүзеге асыру мен қамтамасыз ету және несиелік қүрал ретінде
қүжатты аккредитивсіз жүргізу мүмкін емес. і
і 26
Аккредитив бүл келісім-шартта корсетллген қызметтерді жүргізу немесе
тауардың жіберілгенін куәландыратын құжаттарды уақтылы ұсыну кезіндегі
тауарлар мен қызметтер сатушысына белгілі бір соманы төлеу туралы
қанағаттандыратынына көзі жетпегенше банк төлемді жүргізбейтініне кепілді
иеленеді. Аккредитивтің негізгі формалары:
1) Қайтарып алынатын аккредитив. Қайтарып алынатын аккредитив
кезінде эмитент-банк кез келген уақытта аккредитивті өзгертуге немесе
жоюға құқылы. Өйткені, эмитент-банк көбінесе мұндай іс-әрекеттерді тек
сатып алушының талабымен жүзеге асырады, сондықтан, экспортер өзінің
тауарларын сатып алушысына сенімді болуы қажет.
2) Қайтарып алынбайтын расталынбаған аккредитив. Қайтарып
алынбайтын аккрсдитив эмйтент-банктіц қатац міндеттемесі болады.
Егер алдын-ала қарастырылған қүжаттар эмитент-банкке немесе орындаушы
банкке үсынылып, аккредитивтің шарттары орындалған жағдайда. Қайтарып
алынбайтын расталынбаған аккредитив - аккредитив шарттарына сәйкес
эмитент-банктің траттаны акцептеу немесе төлемді
жүргізетін
аккредитивтердің жиі қолданылатын формасы. Банк қабылдаған
міндеттемелерді Банк бенефициардың келісімінсіз
қабылдаған
міндеттемелерді өзгерте алмайды.
3) Қайтарып алынбайтын расталған аккредитив. Эмитент-банктің
өтініші немесе хақысының пайдасына басқа банкпен қайтарып алынбайтын
аккредитивті растау, растаушы банктің эмитент-банктің міндеттемелеріне
қосымша қатаң міндеттемесін қүрайды, тек барлық қарастырылған қүжаттар
растаушы немесе басқа да орындаушы банкке үсынылған жағдайда гама
орындалады. і,
4) Жаңартылған (револьверлі) аккредитив. Қолайлы баға болған
жағдайда сатып алушылар нақты уақытта қажет болып түрған тауарлардаы
көп тауар сатып алуға үмтылады да, тауарлар партиямен жеткізіледі. Осы
жағдайда сатушы сатып алушыдан төлем кепілдігі үшін әр әкелінген тауар
партиясына жаңартылған аккредитив ашуды талап етеді. Револьверлі
аккредитив белгілі бір уақыт қолданылып болғаннан соң, бенефициардың
талабын өтеу үшін қайталап сол көлемде бөлінеді және максималды біріккен
лимиті таусылмағанша белгілі бір сомада беріледі.
Револьверлі
аккредитивтер бір тауардың бір контрагенткс үнемі уақыт
ішінде
жеткізілетін келісімдерге ыңғайлы болып келеді.
5) Трансферабельді (аудармалы) аккредитив. Қайтарып алынбайтын
аккредитив эмитент-банкпен толық трансферабельді деп табылса,
бенефициар банктен төлемді, акцепті немесе негоциацияны жүзеге
асыруына талап етуіне күқығы болады. Бүл аккредитивті толык немесе
бөлшектеп бір не біріісшс бснефициарларға жетімді стуге максатталады.
Экспорттық-импорттық келісімдер келесі график бойынша жүргізіледі:
* Экспортер мен импортер аккредиттивті есеп айырысу формасы
туралы келіседі.
* Импортер экспортердің келісімімен өзінің банкінде акқредитив
ашуына үсыныс жасайды. Импортер банкі осылай экспортерге тіркелген
* і 27
соманы төлеуге міндеттеме алады. Ал? экспортер белгіленген уақыт
аралығында аккредитив шарттарына сәйкес қүжаттар үсынуы қажет.
Эмитент-банк экспортер банкін аккредитив ашылғаны туралы
хабарланд ырад ы.
Экспортер банкі экспортерге аккредитив ашылғаны туралы
хабарлайды.
Экспортер тауарды жүктел, қажетті қүжаттарды дайындап, өзінің
банкіне, ал ол орындаушы банкке жіберу үшін бағыттайды.
Орындаушы бамк қүжаттарды тексеріп, аккредитив мерзімі мен
шарттарыыа сәйкес келгсн жағдайда қүжаттардағы соманы төлейді.
Орындаушы банк импортер банкіне қүжаттарды жіберіп,
олардың тауарды алу үшін колдануына болады.
Төлем төлеу тәсілдері:
1) Төлемді үсыну бойынша аккредитив. Аккредитивтің барлық
шарттарына сәйкес бенефициар күжаттарды тексеру және көрсетуіне
байланысты төлемді алады. Эмитент-банкке немесе уәкілетті банкке, төлем
не негоциация алдында күжаттарды тексеру үшін қолайлы уақыт
беріледі.
2) Акцепт жолымен төленетін аккредитив. Акцепт жолымен төленетін
аккредитив кезінде аккредитивтің шарттарына байланысты экспортер
лездік траттаны эмитент-банкке не уәкілетті банкке үсынады. Акцепт
жолымен төленетін аккредитивте төлем мерзімі, мәселен,
шот-
фактурада көрсетілген мерзімнен кейін 90 күнде болуы мүмкін.
3) Төлемі кейінге қалдырылған аккредитив. Төлемі кейінге қалдырылған
аккредитив төлемді сәйкес қүжаттарды үсынуға қарсы қүжаттарды
үсыну уақытында емес, аккредитив шарттарымен анықталған төлем
уақытысында жүргізуге эмитент-банктің қайтарып алынбайтын
міндеттемесіне негізделеді.
4) Негоцияциямен аккредитив. Қайтарып алынбайтын негоциацирленген
күжатты аккредитив бойынша үсынылған қүжатты аккредитивке байланысты
бенефициардың қүжатты траттаны алуы немесе негоциацирленуі байланысты
эмитент-банктің міндеттемесі үш жаққа бөлінеді.
Қүжатты инкассо ең алдымен экспортер ашқан шот бойынша тауарды
жүктегісі келмегенде және сол кезде аккредитивтің делдалдылығымен тәуекелді
сақтақЦырмаған жағдайда төлемдерді жүргізуге арналған. Ашылған шот арқылы
жеткізумен салыстырғанда қүжатты инкассо үлкен қауіпсіздікті үсынады, яғни
сатып алушыға тауарды төлемей немесе вексельді акцептемей тауарды алуына
кедергі болады. Қүжатты инкассо тек келесі жағдайда ғана қолдануға
үсынылады:
* Сатушы мен сатып алушы түрақты партнерлер болғанда.
* Сатып алушынын тауарды сатып алатынына және төлем
қабілеттілігіне күмәні жок жағдайда.
* Импорттаушы елдің саяси, экономикалық, заңдылық негізі
түрақты болған жағдайда. і:
* Құжатты инкассо - бүл банктер арасындағы қүжаттарды төлеу кезіндс немесе
құжаттарды жеткізуді жүзеге асыруға қарсы төлем және күжаттарды төлеудің
басқа да шарттары мен негіздеріне байланысты қүралған ережелерге сәйкес
қозгалысы болып табылады. Бүл кезде банктер сатушы мен сатып алушы
арасындағы делдал болып, үсынылған қызметтер немесе тауарлар жеткізуін
растайтын және оның орнына вексельдерді акцептелуін жүзеге асырады не
берешек сомасы бойынша төлемді алуына сенімді түлғалар ролін орындайды.
Қүжатты инкассосына жіберілген Үкім есебімен банктер міндеттемелері тек
төлемге қарсы қүжатгарды сатуға шығару мен жіберумён немесе сатып алушының
аударым векселін қабылдауымен шектеледі.
Қүжатты инкассо келесі кезеңдерден қүралған:
1) Импортер мен экспортер келісім-шарт түзіп, төлемнің қүжатты инкассс
көлемімен жүргізілетіні туралы келіседі.
2) Экспортер өзінің банкіне (ремитент-банк) инкассоға бүйрықпен біргс
тауарлар мен қүжаттарға өтініштер жібереді.
3) Ремитент-банк инкассо банкіне (инкассирлеуші банк) қүжаттарды инкассс
бойынша ережелермен жібереді. I
1) Инкассирлеуші банк импортерге инкассоны авизолайды.
4) Импортер қарыз сомасын төлеп, траттаны қабылдайды және тауарға
иелік қүқығын куәландыратын қүжаттарды алады.
2) Инкассирлеуші банк ремитент-банкке соманы аударады.
5) Ремитент-банк сатушының шотына соманы кредиттейді. Кужатты
инкассоның негізгі формалары:
* Төлемге қарсы қүжаттар. Инкассирлеуші банк қүжаттарды сатуда тек
сол кезде орындалған төлемдерді жүзеге асыратын кезде ғана шығарады.
Кейбір жағдайда, заң төлемдерге қарсы қүжаттар үлттық валютада болуы
керек екендігі көрсетілген. Сондықтан сатушы инкассоға берілген үкімде
қүжаттың үлттық валютада төлемге қарсы не ақшалай аударымдар үшін
арналған ерекше резервтерге қарсы екендігін көрсететін қүжаттар болу
мүмкіндігін көрсету қажет. Соңғы жағдайда сатушы тауармен байланысты
тәуекелдердің бар екендігін білу қажет.
* Акцептке қарсы қүжаттар. Инкассирлеуші банк акцептке қарсы
қүжаттарды акцептегеннен кейін 60-180 күн ішінде немесе белгіленген күнде
төленуі мүмкін болатынын траттаны сатып алушыға беруі мүмкін. Бүл
жағдайда, сатып алушы тауарды оған төлем төлемей қолдануына алады. Тез
арада тауарды қайта сату жолымен сатып алушы көрсеткен қүнінде траттаны
төлеуіне мүмкіндік беретін ақшаларды қолданысына алады. Басқаша
айтқанда, сатушы сатып алушығя льготтық кезсң беріп, оның орнына
кепілдік ретінде траттаны алады.
Банктің клиенттермен жүмысты үйымдастырудың негізгі принциптері болып
әрбір клиенттің банктік қызмет көрсетудегі қажеттілігш максималды
қанағаттандыру, әрбір клиентті жекелеп қарау, үзақ мерзімге қарым-қатынас
жасауға бағытталу мем банк клиенттің әртүрлі үйымдық қызметтерінің
ерекшелігіне есеп жасау табылады. Банк мамандары бәсекеге қабілетті
қызметтерді көрсетуге үмтылып, банктік өнімдерді клиенттер қажеттілігіне
лайықтап, консалтинггік операцияларды жүзеге асырады, жеке тарифгіі жоспар
бойынша жүмыс формасын қолданады. Есеп беру кезеңінде клиенттік саясатты
жүргізудегі тізімділік, үнемі клиентпен конструктивті диалог, олардың
мәселелеріне көңіл аудару, оперативті түрде шешім қабылдау мен мәліметтік
ашықтығы, осының бәрі банк клиенттің санының өсуіне алып келді. Жүргізілген
зерттеулер нәтижесінде банк клиенттер сенімділігінде қазақстандағы барлық
банктер арасындағы ең жоғарғы рейтингті алып отыр.
2004 жылы банк өзінің заңды түлға, резидент, резидент емес
клиенттеріне операциялық қызмет көрсету бойынша барлық банктік өнімдер
спектірін үсынып отыр. 2003 жылы сервис деңгейінің максималды деңгейге
жеткізу мақсатында банктің операциялық қүрылымы 2 негізгі критерий есебінен
өзгертілді.
Комплекстік-үлттық және шетел валютадағы операциялар жүргізу бірге
қосылды, ал бүл әртүрлі банктік операциялар бойынша қызмет көрсету
менеджерлерінің клиенттерге комилексті консультациялар үсынып отыр.
Жекелеп қарастыру - банктің операциялық бөлімшелерінде сервис
менеджерлері қүрылды, олар тек банкте клиенттерді шот ашу үшін ғана күтіп
алу емес, сонымен бірге, клиенттерге банк өнімдер түрінен оған ең тиімдісін
таңдауына көмектесіп, негізгі қызметтер бойынша консультация береді.
Үлттық валютадағы кассалық операциялар банктік өнімдер
танымалдылығының рейтингісі бойынша 2-ші орынды иеленеді және клиенттер
қолданатын барлық операциялардың 25%-ын қүрайды.
3. Банктің барлық ақшалай-есеп айырысу қүжаттар көрсететін операциялар
түріне қарай былай бөлінеді:
* Кассалық қүжаттар - ақшаларды қабылдау және беру бойынша
операциялар үшін қолданылады. Кіріске: кіріс кассалық ордер, кассаға
ақша төлеу туралы хабарлама; шығысқа: ақшаны алу үшін чектер,
шығыс кассалық ордер.
* Мемориалды қүжаттар - шоттар бойынша нақсыз есеп айырысу
үшін қолданылады: төлем тапсырмалары, төлем талап-тапсырмалары, төлем
ордерлері, аккредитив, инкассалық өкім.
* Баланстан тыс күжаттар - кассада және бухгалтерияда сақталмп
түрған қүжаттар мен бағалы заттарды қабылдау мен беруді рәсімдеуде
қолданылады: кірГь және шығыс баланстан тыс ордерлер.
Ақшаны төлеу туралы хабарлама - клиенттерден ақшаны қабылдау
операцияларын рәсімдеу үшін арналған кассалық қүжат. Нақты ақшалай төлем
туралы хабарлама 3 бөліктен түрады: хабарлама, квитанция және ордер.
Банктің операциялык қызметкері клиенттен хабарламаны алып қүжаттардың дүрыс
рәсімделуін тексеріп, санмен және жазбаша көрсетілген сомалардың
сәйкестігін және хабарламаның бөліктерінде көрсетілген сомалардың
дүрыстығын тексеріп, хабарламаға, квитанцияға, ордерге қол койып, сенімді
түлғаға тапсырады. Өз кезегінде, сенімді түлға барлық реквизитттерді
тексеріп, номер белгілеп, хабарламадағы мәліметтерді банктік операциялар
жүйесіне, оның кіріс кассалық журналында автоматты
30
түрде енгізеді. Оған қол қойып, Кассалық қызмет көрсетуге талон толтырып,
содан кейін ішкі тәртіп бойынша кассирге тапсырады. Кассир хабарлама мен
талонды алып, талондағы соманы қайта есептегендеғі сомамен тексереді.
Тексеру кезінде сома дұрыс болса, талонды өткізіп, соманы растап, оған қол
койып, мөр басады.
Квитанция ақшаны есептеуге беріліп, талон кассалық кұжаттарға тігіліп,
ордер операциялық қызметкерге беріледі.
Кіріс-кассалық ордер - нақты ақшаларды қабылдау мен банктің
операциялық күнінде электронды рәсімдеуіне арналған кассалық құжат. Кіріс -
кассалық ордермен ақшаны қабылдаған банк қызметкері ордер мен талонды 2
данада күрайды. Кассалық қызметкер кіріс-кассалық ордер мен талонды
кабылдап, ондағы сомаларды тексереді. Кейін кіріокассалык ордерді 2-ші
данасына қол қойып, мөр басады. Бір данасы кіріс-кассалық ордермен талонның
күндік кассалык қүжаттарға тігіледі.
Ақшаларды алу үшін чектер - клиенттермен нақты ақшал.арды алу бойынша
операцияларды рәсімдеу үшін кассалық қүжат. Ақшаларды алу үшін чек
толтырылған күннен 10 күн ішінде күшін жоймайды. Чектерді толтырғанда
ешқандай қателіктер жіберілмеуі тиіс. Чек иеленуші шотты жапқан кезде
банкке қолданылмаған чек парақтарымен қоса, чек кітапшасын, колданылмаған
чектер номері көрсетілген өтініштер қайтарылады. Қолданылмаған чектерді бас
бухгалтер жабық шоттар бойынша қабылдап, әрбір чекте қол қоюға арналған
бөлікті кесіи өшіреді. Нақты ақшаларды алу үшін чектерді клиент операциялық
қызметкерге беріп, ал ол клиенттің банктік шотындағы ақша қалдығын, чекте
көрсетілген мәліметтерді тексереді. Клиентке ақшаны алу үшін ақшалай чектен
контрольді марка кассаға тапсыру үшін беріледі. Сенімді түлға шығыс
кассалық журналында чекті тіркеп, талонды толтырып, шығыс кассасының
кассиріне чекпен бірге тапсырылады. Кассир алған чекпен талонды ондағы
операциялық қызметкер мен контролер қол қойғанын тексеріп, ондағы санмен
жазбаша жазылған сомаларды, қүжаттардағы мәліметтерді, контрольді марка
номерін тексеріп, ақшалай чекке қыстырады Ақшалар берілғеннен соң чекке қол
қояды.
Төлем тапсырмасы - тапсырмада көрсетілген соманы бенефициар пайдасына
ақшалар жіберушінің оған қызмет көрсетстін қабылдаушы-банкке ақшаны аудару
туралы тапсырысы. Төлем тапсырмасы қағаз бетінде немесе электронды түрде де
болуы мүмкін. Қағаз бетіндегі төлем тапсырмасын банк оны толтырылған күниен
бастап 10 күн ішінде ^қабылдайды. Ақшаны аударушының шотынан ақшалар
тапсырыстағы көрсетілген ақшаыы аударушының шоттарынан есептеледі. Банк
қызметкері төлем тапсырмасының дүрыс толтырылуын, қойылған қол мен мөрдің
сәйкестігін тексереді. Төлем тапсырмасын төлеу кезінде банк қызметкері 2
данаға да проводка күнін жазып, төменгі оң бүрышында қол қойып, банкпен
жүргізілді және банк колы жазуынан кейін мөр басады. Содан кейін, төлем
тапсырмасы 1 данасы негізінде бухгалтерлік проводка жүзеге асырылады, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz