Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыру жолдары

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі.

“Экономика кафедрасы”

Диплом жұмысы

Тақырыбы:Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыру
жолдары.

Мазмұны.

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 3

І-Бөлім. Кәсіпорынның өндірістік құрылымын жетілдіру ... ... ... .
... ... ... .6

1.1.Кәсіпорынның өндірістік құрылымы және
процесі ... ... ... ... ... ... ... ...6

1.2.Кәсіпорынның типтері және олардың бірігу нысандары ... ... ... ... ..

1.3.Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары ... ... ... ... .

ІІ-Бөлім. Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырылуы мен дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1.Қазақстан Республикасы кәсіпкерлік субъектілер іс-әрекеттері мен даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.2.Кәсіпорынның даму жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кiрiспе.
Нарықтық экономиканың қозғаушы күшi кәсiпкерлiк – бұл өнiм өндiру,
белгiлi бiр жұмыстарды, қызметтердi орындауға байланысты ерекше әрекет.
Нағыз кәсiпкерлiк- бұл ерекше қасиет және ерекше iскерлiк этикасы мен
өмiр сүру және моральдық эстетикалық құндылықтың ерекше жүйесi депатап
көрсеткен белгілі экономис Шумпетер. [ 4.6-бет ]
Кәсiпкердiң ең ерекше қасиетi - ұйымдастырушылық қасиетi. Жалпы
алғанда кәсiпкер кәсiпорынның әрекетiн бағыттайтын және көптеген жағдайда
осы әрекеттi басқарушы кәсiпорынның негiзгi қолдаушысы және ұйымдастырушысы
болып табылады. Ол еңбек құралдарының иесi де болуы мүмкiн, сондай-ақ өз
иелiгiне жатпайтын мүлiктi жалға алу арқылы пайдалануы да мүмкiн.
Кәсiпкердiң қызметiн бағалай отырып, А. Смит өзiнiң жеке мүдделерiн
көздей отырып, ол қоғам саналы түрде қызмет еткiсi келгенiнен де артық
еңбек сiңiрдiң - деп атап көрсеттi.[ 4.8-бет ]
Кәсiпкерлiктi дамытуды бiрден-бiр маңызды мақсаттарының бiрi болып
өтпелi кезең экономикасында елiмiздiң өндiрiстерiнiң құлдырап, тоқтап
қалуына жол бермеудiң ынталандырушы әрекеттерiнiң бiрi. Кәсiпкерлiктi
дамыту және қолдауда мемлекеттiк нормативтiк-құқықтық базаны жетiлдiру
қажет.
Қазiргi кезеңнiң негiзгi мiндетi - жинақталған тәжiрибенi зерделей
және тұжырымдай отырып ең тиiмдi кәсiпорындарды дамыта отырып, қолдау
көрсетудiң кешендi жүйесiн жасау, барлық тәжiрибенi аймақтарға тарату және
қалалар мен аудандарға, түпкi тұтынушыларға жеткiзу.
Кәсiпкерлiк белсендiлiк субъектiлерiнiң негiзi – кәсiпкерлiк
функцияны атқарушы, яғни кәсiпкерлердiң өзi. Кәсiпкерлiк процестi қозғаушы
субъект. Кәсiпкер кәсiпкерлiк процестi мүмкiн болатындай етушi байланыстар
орнатып, олардың ортасында орналасады. Бiрақта кәсiпкер бұл процестiң
жалғыз субъектiсi емес, кәсiпкерлiк функцияны атқара отырып идеяны iске
асыруға тартылатын капитал иесiмен және идеяны тиiмдi iске асыру процесiн
басқаруға қажет маман менеджерлермен байланыс орнатады.
Кәсiпкерлiктi қазiргi кезеңде, мемелкеттiк және қоғамдық қолдауды, оны
дамытудың жолдарын тереңдете, әдiстемелiк негiздеудi өте қажет етедi.
Сонымен бiрге экономиканы реформалау соңғы бiрнеше жыл бойы бiрқатар
проблемаларға тап болып, олар нарықтық қатынастарға көшудiң ол үшiн
пайдаланатын модельдердiң, әдiстерiнiң және құралдарының бiрдей емес екенiн
көрсеттi.

Кәсiпкерлiк қызметтiң орны ең алдымен - кәсiпорын. Экономикалық
категория ретiнде ол өндiргiш күштер мен өндiрiстiк қатынастарды ұйымдас-
тырудың негiзгi буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды құқықтары бар дара
шаруашылық субъектiсi өзiне бекiтiлiп берiлген мүлiктердi пайдалана
отырып, өнiм өндiредi, түрлi жұмыстар атқарады, әр түрлi қызмет көрсетедi.

Кәсіпорын - белгілі бір өнім өндіретін немесе халыққа қызмет
көрсететін заңды тұлға.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелілігі - өнімді өткізу мен
көрсетілген қызметтен түскен пайдадан ғана емес, сонымен қатар өндірістік
қорлардың көлемінен басқада тұтыну қорлардың жиынтығынан қаражаттардан және
тағы басқалардан көрінеді.
Кәсіпорын экономикасы - өндірістік және өндірістен тыс қатынастардың
жиынтығы: айналыс қоры, дайын өнім, кәсіпорынның банктегі есеп-шоттары,
ақша қаражаты, бағалы қағаздары, меншіктің материалдық емес қорларыөнімді
өткізуден және әр түрлі көрсетілген қызметтерден түскен табыстар мен пайда.
Олардың құндық бағасы – кәсіпорынның экономикалық даму деңгейі мен көлеміне
байланысты болады.
Кәсіпорын экономикасы пәнін түсіндіру үшін ең алдымен негізгі
экономикалық проблемаларды шешуде кәсіпорындардың алатын орны мен рөліне
сүйенуіміз қажет.
Кәсіпорын экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына
объективті экономикалық заңдар жаратады.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын шаруашылықты жүргізудегі
негізгі объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске
ала отырып, кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты
жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б.
жұмыстарды іске асырған жөн.
Қазіргі кезде кәсіпорынның мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен
жойылуы, мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және
әлеуметтік қызсметтер, кәсіпорынның мемлекеттік және жергілікті өзін - өзі
басқарну органдарымен қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеледі.
Дипломдық жұмыс барысында кәсiпкерлiк-экономикалық белсендiлiктiң
ерекше формасы ретiнде айқындалып кеттi. Яғни мұнда негiзгi қарастырылып
отырған кәсiпкерлiктi дамыту, және дамытуда кездесетiн мәселелер шешiмiн
қарастыру тақырыбымның маңыздылығын айқындайды.
Дипломық жұмысымның бiрiншi бөлiмiнде: кәсіпорынның өндірістік
құрылымын жетілдіру және экономикалық мазмұнына бірігу нысандары,
кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары, бәсекенің әлсіз және
күшті жақтары, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі, баға бәсекенің пайда болуы,
және оның әрекет етуі және т.б. сипаттама берiп өттiм.
Қазақастан Республикасында кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң ұйымдастырылуы
мен даму ерекшелiгiн талдау дипломдық жұмыстың екiншi бөлiмiнде
маңыздалған, сонымен қатар тақырыбыма байланысты НИМКЕС Корпорациясы
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі бойынша кәсiпкерлiк қызметтiң
ұйымдастырылу ерекшелiктерi мен даму жағдайы көрсетілген.

І – Бөлім. Кәсіпорынның өндірістік құрылымын жетілдіру.
1.1.Кәсіпорынның өндірістік құрылымы және процесі.
Өндірістік процестің жекелеген тобы:
- негізгі өндірістік;
- көмекші өндірістік;
- қызмет көрсету шаруашылықтары;
- кәсіпорындарды басқару органдары;
- жұмысшылардың қызметтері бойынша бірігуді ұйымдастыру болып
бөлінеді.
Кәсіпорынның құрылымын бөлу өнімдерді дайындау процесінде және
жұмысшылардың қызмет етуін ұйымдастырудағы өзара байланыстар, жұмысшыларды
еңбекпен қамту саны, өндірістік алаң мен құрал – жабдықтар және оларды
аумақтар бойынша орналастыру кәсіпорынның құрылымы деп аталады.
Кәсіпорынның жалпы құрылымы:
- өндірістік (ғимарат, құрылыс);
- өндірістік емес (қойма, асхана, мәдениет сарайлары, клуптар, стадион,
балабақша) болып бөлінеді.
Өндірістің алғашқы нысаны жұмыс орны болып табылады. Бұл өндіріс
алаңын, дайын өнімді сатуға дайындау және өндірістік процесте қызметтер
көрсету жөнініде бір немесе бірнеше жұмысты жүзеге асыратын операцияларды
лайықты еңбек құралдарымен қамтамасыз етудің бөлігі.
Жұмыс орнының топтары аяқталып біткен өндірістік процесте, өнім
бөлігін дайындауда немесе технолгиялық процестерді жүзеге асырытын
өндірістік учаскелерде қалыптасады. [ 1,64-бет]
Ең алғашында бірнеше операция қатар орындалады, одан кейін бір
операция, демек, технологиялық мамандандыру жүзеге асырылады.
Бірнеше учаскеден цех құралады.
Кешенді құрылымға цехтың барлық түрлері кіреді. Мұнымен кәсіпорын
зауыт аспаптарын мамандандыру қызметтері, энергия өндіру, шаруашылықтарды
жөндеуді пайдаланады. Кәсіпорын құрылымы мамандандыру түрлері бойыншы
кешенді міндеттер белгілейді. Мұнда ең алдымын ресурстар, сондай – ақ
жұмысшылырдың саны, негізгі және айналым капиталының құны, өндірілетін өнім
көлемі, өндірістік алаңның өлшемі және т.б.
Кәсіпорынның негізгі капитал салымдары бойынша:
-ең оңтайлы бөлу межелерін негіздеу;
-цехтарды бөлімшелерді және жұмыс орындарын мамандандырудың деңгейін
арттыру;
-цехтардың қуаттылығына қарай сәйкестілігін қамтамасыз ету;
-кәсіпорынның жер, құрылыс объектілерінің коэффиценттерін есептеу;
-капитал салымдарының құрылымын бағалау жұмыстары жүзеге асырылыды.
Кәсіпорын құрылымына әсер ететін факторлар:
-өнім өндірудің күрделілігі;
-кәсіпорын өлшемі;
-өндіріс процесінің сипаттары мен ерекшеліктері;
-өндірісті механикаландыру мен автоматтандыру деңгейі;
-орналасқан жері.
Кәсіпорынның оңтайлы құрылымын жүзеге асыру өндірісті қайта құру, оны
техникалық және технологиялық және технологиялық жағынан қайта
жарақтандыру, саланы жаңғарту мен мамандандыру тереңдету ісінің тиянақты
атқарылуымен тікелей байланысты.
Кәсіпорынның негізгі бөліктері технологиялық процесс бағыты бойынша:
- қоймалық;
- қызмет көрсету шаруашылықтары болып бөлінеді.
Бұл тасымалдау ұзақтылығын және жүк айналымы көлемін қысқартуға
тікелей әсер етеді.
Кәсіпорынның оңтайлы құрылымының басты шарты – кәсіпорында еңбек
келісімдерін жетілдіру арқылы жұмысшылырдың әлеуметтік – материалдық
жағдайын жақсартуды бірінші кезекте шешуді , өндіріс тиімділігін, еңбек
өнімділігінің өсуін, жұмыс уақтын үнемді пайдалануды қамтамасыз ету. [ 1,66-
бет]
Өндірістік процес.
Кез – келген кәсіпорынның алғашқы қалыптасуы өндірістік
процестен басталады.
Кәсіпорындағы өндіріс процесі дегеніміз шикізатты өңдеп, тұтынуға
дайын өнім өндіруге бағытталған іс – қимылдар.
Өндірістік процес өнім шығарудың сипаты мен ауқымына қарай:
- жай;
- күрделі болып бөлінеді.
Өндірістік процестің күрделілігі – кәсіпорынның түрлі бөлімдер мен
цехтарының, сондай – ақ өндірістік бөлімшелерінің қызметіне байланысты.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында бәсекеге қабілетті, сапалы,
тұтынушылар талғамын қанағаттандыратын өнім өндіру бүгінгі күннің басты
міндетіне айналып отыр.
Өндірістік процестер екіге бөлінеді:
-еңбек заттарының нысандары мен сапаларын өзгертетін процестерді
технологиялық процесс деп атайды.
-еңбек заттары нысандары өзгермейтін процестерді технологиялық емес
процестер деп аталады.
Өндірістік процестің нәтижелігі өнім түрлеріне қарай.
-негізгі;
-көмекші;
-қызмет көрсетуші (оның ішінде: әлеуметтік, тұрмыстық, мәдени);
-басқару болып бөлінеді.
Негізгі процес технологиялық процес болып табылады, яғни бұйымдардың
шамасы, өлшемі, физикалық және химиялық қасиеттерінің өзгеруі.
Технологиялық операция технологиялық қуаттардың жетілуіне қарай:
- қолмен атқарылатын операция;
- машина - қолмен;
- машиналық;
- автоматты;
- аппаратты болып бөлінеді.
Негізгі операциялардың жиынтығы негізгі технологиялық процесс деп
аталыды. Технологиялық операция – бір жұмыс орныныда, бір немесе бірнеше
жұмыстың орындалуы, әрбір еңбек заттарының немесе заттарды өңдеу тобының
дәйекті және қосарлас атқаратын іс – қимылы болып табылатын өндіріс
процесінің бөлігі.
Көмекші процесс кәсіпорынның ішкі жүйесінде пайдаланылатын өнімді
дайындау мен қызметтер көрсету процесі (аспаптарды дайындау, қосалқы
бөлшектер, бумен жабдықтау, сығылған ауа, электр энергиясы, құрал –
жабдықтарды ретке келтіру және оны жөндеу т.б.)
Қызмет көрсету процесі. Жұмыс нәтижесі ретінде белгілі бір өнім
шығармайтын процесс, оған қатыстылар:
- тасымылдау;
- қоймалық операциялар;
- технодогиялық бақылау.
Басқару процесі - өндіріс барысындағы пайда болған үйлесімділік
бағыттарды реттеу.
Белгілі бір деңгейдегі негізгі процестердің дер кезінде және сапалы
орындалуы – көмекші және қызмет көрсету жұмыстарын қамтамасыз етуді талап
етеді.
Өндірістік процестерді ұйымдастырудың тиімділігі мынадай принциптерді
басшылыққа алады:
-жеклеген цехтарды белгілі бір өнім түрлерін өндіруге мамандандыру;
мамандандыруды тереңдету – еңбек өнімділігін арттырудың шешуші шарты,
өнімнің өзіндік құнын азайтудың кепілі;
-үйлесімділік. Бұл принцип кәсіпорынның ішкі бөлімдерінің бірдей екнін
білдіреді;
-қатар даму - өндірістік процнстердің кәсіпорынның жеклеген
құрылымларында қосарласа орындалуы. Мақсат – еңбек аясын кеңейту;
-аралас даму принципі – бұйымның өндірістік процестен өту кезеңдері,
яғни шикізатты өңдеуден бастап, дайын өнім шығаруға дейінгі іс -
әрекеттерді қамтиды;
-үздіксіздік принципі. Бұған мысал ретінде толасыз өндірісті алуға
болады;
-ырғақтылық – технологиялық операциялардың бір қалыпты ырғақпен
қайталанып отыруы;
-автоматтандыру принципі - өндіріс процесін әлемдік деңгейде
автоматтандыру.
Өндірістік цикл
Өндірістік цикл өнім өндіруге жұмсалған уақыттың ұзақтылығымен және оның
құрылымымен сипатталады.
Өндірістік цикл ұзақтығы дегеніміз өндірістік процесте белгілі бір
бұйымды өндіруді бастау мен аяқтау арасындағы күнтізбелік уақыт аралығы.
Өндірістік цикл:
- жұмыс уақты;
- табиғи уақыт;
- жұмыстағы үзіліс болып бөлінеді.
1.Жұмыс уақты – еңбек заттарына тікелей әсер ететін, сонымен қатар
жұмысшылардың аппараттық және автоматты тетіктердің жұмысын бақылайға
жұмсайтын уақыт. Жұмыс уақты тиісінше тағы да екіге бөлінеді:
-негізгі процестерді атқаруға;
-көмекші, яғни цех аралық және цех ішінде түрлі жұмыстарды олындауға
жұмсалатын уақыттар. Мәселен, дайын өнімдерді буып – түю және т.б.
Т жұмыс = Т негізгі + Т көмекші
Т жұмыс - жұмыс уақты;
Т негізгі - негізгі уақыт;
Т көмекші – көмекші уақыт.
1. Табиғи процестер уақты еңбек заттарының еңбек жұмсалмай – ақ табиғи
негізде, тиімсіз өзгеріске ұшырауын білдіреді, мысылы, ағаштың
текке кеуіп кетуі, жүзім сөлінің ашып кетуі.
Табиғи процестардың ауысып тұруы:
- өнім өндіруде;
- технологияны жетілдіруде;
- өндірістік цикл ұзықтылығын қысқартуда едеуді аөл атқарады.
2. Жұмыстағы үзіліс – еңбек заттарын өңдеу процесіндегі қажетті
үзіліс.
Бұлар:
- демалыстар ;
- мереке күндері;
- түскі үзіліс;
- демалыс алу;
- шикізаттарды күту.
Сонымен өндірістік цикл жұмыс уақты, табиғи уақыт және жұмыстағы
үзіліс уақыттарының қосындыларынан тұрады:

Тц =Т жұмыс + Т табиғи Т үзіліс
Тц - өндірістік цикл уақыты;
Т жұмыс – жұмыс уақыты;
Т табиғи – табиғи уақыт;
Т үзіліс - үзіліс уақыты.

Өндірістік цикл ұзақтығы:
- қолданылып жүрген техника мен технологияға,
- өндірісті және еңбекті дұрыс ұйымдастыруға,
- өндірілетін өнім көлеміне,
- аяқталмаған өндіріс шамасына,
- кәсіпорын жұмыстарының басқа да экономикалық көрсеткіштеріне
әсер етеді.
Олай болса, өндірістік циклдің ұзақтылығын қысқартудың қандай жолдары
бар?
Олар мыналар:
-өндірістік процесті кешенді механикаландыру мен автоматтандыру,
өндірістің толассыз жұмыс істеуін арттыру. Бұл жағдайда табиғи процестер
уақыты мен үзілістер күрт қысқарады;
-Шығарылатын өнімдер конструкциясы және өндірісті ұйымдастыруды
жетілдіру;
-Технологиялық бақылауға озық әдістерді енгізу және оны технологиялық
операциялардың орындалу мерзіміне сәйкес жүргізу;
-Жұмыс орындарын ауыстыруға байланысты еңбек заттарын ауыстыруға
кететін уақытты қысқарту;
-Көмекші операцияларды орынлауда, ішкі кезек аралығындағы үзілістерді
пайдалану.
Өндіріс типтері.
Қазіргі кезде өндірістің мына типтері кең тараған:
- жаппай;
- сериялық;
- жеке – дара;
- аралас өндірістер.
Өндіріс типтері әдете жұмыс орнын мамандандыру коэффиценттерімен
немесе сериялық коэффиценттермен немесе сериялық коэффиценттермен (Кс)
сипатталыды, яғни бұл орта есеппен бір жұмыс орнында қанша бөлшек операция
орындалатынын көрсетеді:

R x n
Кс=---------------
P
Кс – сериялық коэффицент;
P - жұмыс орнының саны;
R - әр бөлшекті дайындау арқылы орындалған орташа операция саны;
n– жұмыс орнының топтарында өңделетін аталған бөлшектер саны.
Бұл коэффиценттің мөлшері өнеркәіп кәсіпорындарының көпшілігінде,
мәселен:
- жаппай өндіріс бойынша 1-ден 3-ке дейін,
- ірі сериялықта – 4-10,
- орта сериялықта – 20 және одан жоғары құрайды.
Жеке – дара өндіріс типінде өнім түрі мен көлемінің тез өзгеруі
стандартты конструкциялы технологиялық шешімдерді пайдалану мүмкіндіктерін
шектейді.
Жек – дара өндіріс типінің айрықша ерекшеліктері:
-цехтардың, учаске мен жұмыс орындарының технологияық жағынан
мамандандыру деңгейінің басымдығы және бұлар үшін бұйымдардың үнемі бір
түрін өндірудің міндетті еместігі;
-әмбебап жабдықарды пайдалану және оларды бір типті топтарға
орналастыру;
-қолмен атқарылатын жұмыстар үлес салмағының көптігі және өндірістік
циклдің ұзақтығы;
-жұсышылардың жоғары біліктілігі.
Жеке – дара өндіріс типінің өнімдеріне қатыстылар:
- бірегей станоктар;
- темірді жұқарту станоктары;
- автоматты реакторлар;
- қуатты электр машиналары,
- құрылыс объектілерінің көпшілігі жатады.
Сериялық өндірістер:
- аз сериялы;
- орта сериялы;
- көп сериялы болып бөлінеді.
Сериялық өндіріс типі дүркін – дүркін біркелкі партия (серия) күйінде
келіп түсуімен сипатталады, ал жеке – дара өндірісте жұмыс орнына қарай
еңбек заттары бір – екі данасы ғана түседі.
Мұның жеке – дара өндірістен ерекшелігі: өнімнің белгілі бір бөлігін
дайындау жыл бойынша немесе жылдар аралығында қайраланып отырады, ал бұл
өнім өндіруді технологиялық мамандандырылған учаскелер бойынша
ұйымдастыруға бірден – бір қолайлы жағдай жасайды.
Жаппай өндіріске тән сипат: үнемі бір – екі операцияны орындауға
бағдарланып, жұмыс орны мамандандырылады (көп жағдайда Кс =1).
Жаппай өндіріс типінің негізгі белгісі – шығарылуы ұзақ мерзімге
көзделінген біртекті өнімді неғұрлым көп өндіру. Сондықттан жаппай
өндіріске жататын кәсіпорындарға шығарылған бұыйымдардың номенклатурасын
шектеп отыру тән. Өнім өндіру көлемінің ауқымдылығы және жүйе
тұрақтылығының биік деңгейде болуы егжей – тегжейлі орындалған
технологиялық процестердің экономикалық тиімділігін қамтамасыз етеді.
Өндірісті арнайы құрал – жабдықтармен жарақтандыру еңбек өнімділігінің
қарқынды өсуіне бірден – бір қолайлы жағдай жасайды.
Жаппай өндірісте мамандандыруды тереңдету өнімнің өзіндік құнын
төмендететін өнім сапасын, оның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін
негізгі фактор. Мәселен, жеке – дар өндіріс тәсілімен шығарылған
автокөліктің өзіндік құны жаппай өндіріс әдісімен шығарылған автокөліктерге
қарағанда 20-30 есе жоғары келетін тәжірибеден белгілі.
Сонымен қатар жаппай және ірі сериялық өндірістерде кемшіліктерде жоқ
емес. Солардың қатарынан мыналарды атап көрсетуге болады.
-өндірістің нақты тұтынушы сұранымына емес, негізінен орташа
станлартқа бейімділігі;
-қолда бар арнайы жабдықтарды қайта құрудағы қиындықтардың техникадағы
өзгерістерді қысқа мерзім ішінде атқаруға болмайтындығына байланыстылығы.
Жаппай өндірістің осал жақтарын жою үшін дайын өнімнен комплектелетін
материалдарды, бөлшектерді, тораптар мен агрегаттарды стандарттаудың және
оларды бір жүйеге келтірудің технологиялық тәсілделін қолдануға болады. [
1, 74-бет, 2 ]

1.2. Кәсіпорынның типтері және олардың бірігу нысандары.
Шағын кәсіпорындардағы жұмысшылырдың шектеулі саны:
-өнеркәсіпте, құрылыста және көлік саласында (автобус, троллейбус
парктері) – 100адам;
-инновациялық қызметтерде – 60;
-көтерме саудада – 50;
-ғылыми техникалық ортада – 60;
-бөлшек сауда мен тұрмыстық қызмет көрсетуде-30;
-басқа да салалар мен қызмет түрлкрінде – 50 адам.
Шағын кәсіпкерліктің негізгі артықшылықтарына мыналарды жатқызуға болады:
-алғашқы капитал салымдары мен айналым қаржылары тапшы болған жағдайда
көптеген кәсіпкерлер үшін тиімді нысан;
-нарықтық сұраным өзгерістеріне тез бейімделу мүмкіндігі мен
икемділігі;
-жұмыссызжықпен күресудегі орны мен рөлі.
Жұмыс орындарын ұйымдастыруда кең мүмкіндіктің болуы;
-үстеме шығын шамасыының анағұрлым төмендігі;
-басқару апаратының ықшамдылығы;
-жергілікті шикізат қорларын іске жарату, тіпті өндіріс қалдықтарын
да іске асыру және басқа мүмкіндіктерді пайдалану.
Кәсіпорындарда сапа көрсеткіштері бойынша саралағанда мына төмендегілерді
ескерген жөн:
-меншік түрі (жеке меншік және мемлекеттік меншік);
-қызметтерінің мазмұны мен сипаты;
-өндірілген өнімдерлің алуан түрлілігі және көлкмі;
-бәсекеде жеңіп шығудың әдістері мен тәсілдері;
-әр түрлі одақтар мен бірлестіктерге мүше болу;
-кәсіпкерлік қызметтің ұйымдық – құрылымдық нысандары;
Кәсіпорын типтері:
1. Шағын кәсіпорын немесе шағын бизнес;
2. Орта кәсіпорын немесе орта бизнес;
3. Ірі кәсіпорын немесе ірі бизнес;
Кәсіпорындардың бірігуіндегі негізгі бағыттар:
1. Көлденең құрама негізінде: өндірістік процестері бір сатыда тұрған
кәсіпорындардың бірігуі, мысалы, бөлшек саудадағы дүкендер желісі.
2. Тікелей құрама негізінде: әр түрлі сатыда тұрған кәсіпорындардың
бірігуі. Мәселен, іріленген тәжірибесі мол фирма темір рудасын
іздетірумен, өңдеумен және қорытумен айналысатын кәсіпорындарды
біріктіріп, комбинат құрады.
3. Кәсіпорындардың әртараптылығы негізінде: экономиканың әр түрлі
саласындағы кәсіпорындардың бірігуін “конгламерат” деп атайды. Мысалы,
АҚШ – тың ІТТ конгломераты телефон және телеграф құрал –
жабдықтарынан басқа, нан өнімдерін, сондай - ақ оқу құралдарын да
шығарумен айналысады, оған қоса мұнда қонақ үйлерді, сақтандыру
қызметін пайдалану істері біріктірілген. [ 1,76-бет, 2 ]
Кәсіпорындардың қызмет көрсету салалары мен орталары бойынша деңгейі
(қызметкерлер санына қарай)

1-кесте
Қызмет көрсету салалары Кәсіпорын
мен орталары

Жұмысшылар мен қызметкерлер саны
Шағын Орта Ірі
Тау-кен, өндіру 200адамға 201-2000 2000-нан
металлургия және химия дейін жоғары
өнеркәсіптері. 100-ге дейін 101-300 300-ден
Машина мен приборлар жрсау жоғары
және құрылыс. 75-кедейін 76-100 100-ден
Ғылым мен ғылыми-зерттеу жоғары
саласында.
Жеңілжәне тамақ
өнеркәсібінде, ауыл 50-ге дейін 51-200 200-ден
шаруашылықөнімдерін өндіру жоғары
мен оларды дайындау және
сақтау. 25-ке дейін 25-50 50-ден жоғары
Өндірістік емес сала,
көтерме және бөлшек сауда
және қызмет көрсету
салалары.

Интеграция дегеніміз белгілі бір бөлшектерді, элементтерді қалыпқа
келтіру, толықтыру, тұтастыра біріктіру; макро деңгейде екі немесе одан да
көп мемлекеттердің ұлттық шаруашылықтарының өзара бейімделуі және бірігіп
жұмыс арқаруы.
Кәсіпорын қызметінің экономикалық ұйымдық тетігін жетілдіру белгілі
бір бағыттарда жүзеге асырылады.

Кәсіпорын қызметінің экономикалық – ұйымдық тетігін жетілдіру
бағыттары.
2-кесте
Өндірістік Ұйымдастыру Қаржылық Ғылыми-техникӘлеуметтік
алық
1.Техникалық 1.Қызметтерді1.Ғылыми 1.Ғылыми-техн1.Әлеуметтік
қамтамасыз жүйелі өндірістік икалық базаны дамыту
ету орталықтандырәлеуметтік өнімдердің (санатория,
қызметтерін ужәне дамуда басты медицина-диаг
орталықтандырорталықсызданбірлес кен бағыттарын ностикалық
у дыру . қызметтер менпайдалану, кешендер және
2.Өндірістік 2. көмектер соның ішінде:т.б.
көмек көрсетуОрталықтандыркөрсету үшін парент, 2.Кәсіпорын
(қажетті ылған аударымдарды лицензия, қызметкерлері
арнаулы ақпараттарменорталық Ноу-Хоу. н тұрғын
тауарлар қызмет есеп-шоттарын2. Тауар үймен
қорлары көрсету. а өндірушілергеқамтамасыз
есебінен). 3.Экономикалышоғырландыру.жұмыст ар ету.
3Техникалық қ 2. Ішкі жөнінде 3.Халықты
қайта әріптестіктерсалық, несие кеңестер әлеуметтік
жарақтандыру дің жеңілдіктері.беру. қорғауды
мақсатында принциптерін 3.Еңбекке жақсарту.
капитал қолдау. деген ынтаны 4.
салымдарын 4..Ғылым мен арттыру үшін Кәсіпорынның
арттыру. өндірістің әр түрлі ішкі еңбек
4Тиісті оқытубірыңғай меншік биржасы
жүйесі, тепе-теңдігі.нысандарын (кәсіптік
біліктілік 5. Жарнама пайдалану сауықтыру)
деңгейін қызметтерін (жалға беру).
көтеру орталықтандыр
у 4.Ұйымдастыру
дың және
жалақының
озық
нысандарын
енгізу.

Кәсіпкерлік қызмет төмендегідей екі нысанда жүзеге асады:
1. Меншік иесінің өзінің тәуекел етуі және мүліктік жауапкершілігі
негізінде.
2. Кәсіпорынды меншік иесі атынан басқару. Меншіктің мұндай ережелері
өзара міндеттерді анықтай отырып, келісім арқылы реттеледі.
Бұл келісімде:
- мүлікті пайдаланудың құқықтарын шектеу;
- әр түрлі қызметті іске асыру;
- материалдық жауапкершілік пен өзара қаржылық қарым-қатынас шарттары
мен тәртіптері;
- келісімді сақтаудың негіздері мен шарттары жасалады.
Меншік иесінің келісім жасалған сәттен бастап кәсіпкердің іс-әрекетіне
араласуға құқығы жоқ (алдын-ала келісімдер мен кәсіпорынның жарғысында және
заңда көзделінген жағдайларды қоспағанда).
Кәсіпкердің құқықтары:
- келісімнің бастамаларын жүзеге асырып қаржы-қаражат тарту;
- интеллектуалды меншік объектілерінің, азаматтар мен заңды тұлғалардың
мүлкі мен жекелеген мүліктік мүдделерін қорғау;
- өндірістік бағдарламалар жасау;
- өз өнімдеріне тұтынушылар мен жеткізіп берушілерді таңдау;
- Қазақстан Республикасының заңдары мен келісімдеріне сәйкес баға
белгілеуді реттеу;
- сыртқы экономикалық қызметтерді жүзеге асыру;
- кәсіпорындарды басқаруда әкімшілік-тәртіптік қызметтерді жолға қою;
- кәсіпорын иесінің атынан қызметкерлер жалдау және оларды жұмыстан
босату.
Кәсіпкер тұтынушының ақша төлеп алатын қажетті заттарын өндіруді өз
міндетіне алады. Бұл тұста тауар өндіру және қызмет көрсетуді кең мағынада
түсінуіміз қажет.
Мәселен, бұлар:
- ғимарат және құрал-жабдықтар;
- үй-жай, мүлік;
- өндіріс және тұтыну тауарлары;
- ақпарат;
- интелектуальды нәтиже (пікір, жаңалық ашу, патент);
- ақша, валюта, құнды қағаздар;
- басқа да тауарлар, жұмыстар мен қызметтер болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қызмет:
- өндірістік;
- коммерциялық;
- қаржылық;
- кеңестер беру болып бөлінеді.
Бұлардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері мен жетістіктері бар.
Өндірістік кәсіпкерлікке қатысты негізгі қызметтер:
- өнім өндіруге бағытталған жұмыстар мен қызмет көрсетуді атқару;
- ақпараттарды өндеу және жинау;
- рухани құндылықтарды игеру;
- тұтынуға жататын басқа да өткізілімдер.
Бұлардың негізгі қолдану өрістері:
- өндірістік кәсіпорын және мекемелер;
- коммерциялық сауда мекемелері;
- тауар-қор биржалары;
- банктер мен халықтар.
Қызмет түрін таңдауда алдын-ала маркетингтік зерттеу жүргізу керек және
қандай тауардың немесе қызмет көрсетудің тұтыным мүмкіндігі мол, оған деген
сұранымның тұрақтылығы, келешек даму тенденциясы, тауарларды сатуда ықтимал
баға бірліктері, өнім өндіру мен оны өткізу процесіндегі шығындар, өткізу
көлемін болжау. Өндірістік кәсіпкерлік қызметтің нәтижесінде өнім пайда
болатынын жоғарыда айттық. Кәсіпкер екінші сатыда өндіріске қажетті қаржы-
қаражаттың шамасын белгілеуге, қорытынды мәмілелерді топтауға, өнім
өндіруді бастауға дейін әзірленген заттарды жеткізу мен банкротқа ұшыраудың
алдын алуға бағытталған жұмыстарды атқаруға тиіс. [ 1,78-бет,2 ]
Өнімді тиімді сату шаралары кәсіпкерліктің үшінші сатысын құрайды. Бұл
процес делдал агенттіктер, брокер немесе кәсіпорынның өз күшімен жүзеге
асырылады. Бұл кәсіпкерлік технологиясының айрықша жауапты кезеңі.
Коммерциялық кәсіпкерліктің мазмұны тауар-ақша қатынастары мен
сауда-айырбас операцияларынан тұрады. Шын мәнінде, бұл тауар мен қызмет
көрсетуді қайта сататын орын. Оның өндірістік кәсіпкерлік қызметтен
айырмашылығы — мұнда өнім өндіруді өндірістік қорлармен қамтамасыз ету
қажет болмайды.
Мұндағы ең басты мәселер:
- "нені сатып алу керек";
- "нені сату керек";
- "қайда сату керек" деген сұрақтарға жауап іздеу.
Кәсіпкер тауар және қызмет көрсету қозғалысына болжам жасап, алдын-ала
бағалау үшін өзінің нақты іс-әрекет жоспарын (бизнес-жоспар) жасайды.
Міне, осылардың қорытындысында:
- сатып алу-сату мәмілесін жүргізу;
- тауарларды көтере сатып алу және сату бағалары бойынша есеп
айырысулар;
- шығын мен ақырғы нәтижелер;
- жұмысшылардың саны;
- көлік жұмысының ауқымы;
- жарнама;
- коммерциялық құжаттарды дайындау жұмыстары нақтылы анықталады.

1.3. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары.
Бәсекелес - өнім өндіру мен оны сатудың ең қолайлы,
экономикалық жағынан неғұрлым тиімді жағдайлары үшін тауар өндірушілер
арасындағы бәсекелестік.
Бәсекелестік:
- еркін (жеке, дамыған) бәсеке;
- олигополиялық бәсеке;
- бағалық бәсеке;
- бағасыз бәсеке болып бөлінеді.
Еркін бәсеке – нарықта көптеген белгілі бір тауарларды тұтынушылар мен
өндірушілер әрекет еткенде ғана орын алады. Бәсекелестердің бірігуі нарықта
жүзеге асатын қызмет көрсетулерге әсер ете алмайды, сондықтан тұтынушылар
арасында сатушыларды таңдау кеңінен жүреді.
Олигополиялық бәсеке – нарықтың белгілі бір бөлігінде бақылау жайтын,
бірнеше ірі кәсіпорындар мен бірлестіктердің арасындағы бәсеке.
Бағалық бәсеке – тауар өндірушілердің тауар бағасын сұранысқа
байланысты жоғарылату немесе төмендету ықпалдарына байланысты туындайды.
Бағасыз бәсеке – бұл сұранысқа қарай әр түрлі нысандардағы ықпалдыр:
мәселен: өнім сапасын жақсарту, ішкі безендірулер, жарнама т.б.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі. Тауарлардың тұтынушы қажетін жоғары
деңгейде қанағаттандыруын және осының арқасында нарықты өз орнын табуын
білдіретін ұғым

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру жүйесі. 1-схема.

Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі белгілі бір факторлардың ықпалымен
қалыптасады. Олардың арасындағы негізгілері:
- жаңалық;
- сапалық;
- пайдалану сенімділігі;
- көркемдеу, мәнерлеу;
- буып-түю;
- энергияның жұмсалуы.

Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі дегеніміз кәсіпорынның
экономикалық, техникалық, ұйымдастыру мүмкіндіктері және оның өз
бәсекелестері алдындағы артықшылықтары. [1. 129-бет. 2.]
Кәсіпорынның әлеуетті мүмкіндіктері бәсеке кезінде айқын көрінеді. Ол
кәсіпорында:
- өндіріс шығындарын азайтуға;
- өнім сапасын жоғарылатуға;
- жоғары табыс, пайда табуға ұмтылдырады.
Машина және техниканың технологиялық деңгейдегі белгілері.
1. Рентабельділіктің шекті мөлшерін белгілеу арқылы толық реттеу.
2. Құрылған бірлестіктер, кәсіпорындар және холдингтік компонияларды
бақылау арқылы және монополиялық құрылғандарға ескерту жасау.
Нарықты экономика кезінде кез – келген кәсіпорынның бәсекеге
қабілеттілігін төменде келтіріліп отырған кестелерден анықтауға, оларды
өзара салыстырулар арқылы қалай және қандай жолдармен жүзеге
асырылатындығын байқауға болады.

Бәсекені талдау 3-кесте
Бәсеке жөнінде жалпы мағлұмат
(ақпарат) Бәсеке жөнінде нені білуі керек.

Жалпы сату көремі Бәсекенің мақсаты қандай.
Негізгі нарық буындарындағы сату
көлемі. Олар жағдайларын қарай бағалайды.
Негізгі нарық буындарындағы
үлестері. Бәсекелестердің тараптары.
Маркетинг қызметінің шығындары.

Бәсекенің күшті және әлсіз жақтары.
“Нимекс корпорациясы” ЖШС мысалында. 4-кесте.
Параметрлерін, Өзі кәсіпорынның қажеттілігімен
салыстыру бағыттары. салыстыра бағалау
Жақсы Орта Қанағаттанарлық
1 2 3 4
1.Өнім
көлемі және ассортименті
сапасы
көркемдеу, мәнерлеу
сервис +
кепілді қамтамасыз ету
қайтару мүмкіндігі

2.Баға
баға саясаты
жеңілдіктер +
төлем шарттары
3.Жылжыту
жарнама
сатудағы ынталандыру
Паблик рилейшнз
өткізу каналдары +
көлік құралдары

Кәсіпорынның шаруашылық қызметтерінің пәрменді және әлсіз жақтары.

5-кесте.
Негізгі Күшті Әлсіз Қорытынды
сипаттары
МАРКЕТИНГ +
Тауар саясаты
Баға саясаты
Жылжыту
Өткізу
ӨНДІРІС
Қуаттылығы
Техника мен технодогиясы +
Ғимарат, құрылыс.
Инженерлік инфрақұрылым
НИОКР”
Зерттеу жұмыстары
Ноу-хау
Патенр, лицензия
ҚАРЖЫ +
Инвестициялық және капитал
салымдары
Пайда мөлшері
Айналым капиталы
Өтімділік
Қаржылық капиталы +
КАДР және БАСҚАРУ
Кадрдың сандық және сапалық
құрамы
Иновациялық басқару қызметтерін
жоспарлау және бақылау.

+

Бәсекеге қабілеттіліктің негізгі факторлары. 6-кесте.
Бәсекеге қабілеттіліктің факторлары Кәсіпорын Негізгі бәсекелестіктер
А Б В
1 2 3 4 5
1.Тауар
сапасы + + + +
техника-технодогиялық көрсеткіштер
сауда таңбасының мәртебесі - - - -
буып –түю - - - -
кепірлі мерзім + + + +
сенімділік - - - -
патентпен қорғалған + + + +
... ... ... - - - -
+ + + +
2.Баға - - - -
сату + + + +
баға жеңілдігі (процент) - - - -
төоем мерзімі + + + +
несиені ұсыну шарттары - - - -
сатып алуды қаржыландыру шарттары + + + +
- - - -
3.Өткізу каналдары + + + +
өткізу нысандары - - - -
тікелей жеткізу + + + +
сауда өкілдері - - - -
көтерме делдалдар + + + +
маклар мен дилер - - - -
нарықты қамту деңгейі + + + +
қойма-жайды орналастыру - - - -
транспорттау жүйесі + + + +
запастарды бақылау жүйесі - - - -
Нарықта тауарларды жылжыту + + + +
4.1. Жарнама - - - -
тұтынушылар үшін + + + +
сауда делдалдары үшін - - - -
... ... + + + +
4.2. Индивидуалды сату - - - -
тұтынушыларды ынталандыру + + + +
наразылық сауда демократия - - - -
тауар үлгілерін көрсету + + + +
өткізу жұмыстары бойынша кадрлар - - - -
дайындау + + + +
4.3. Өткізу каналдары бойынша - - - -
тауарды жыжыту + + + +
бәсеке жағдайында сату
сауда делдалдарына сылық + + + +
4.4. Теледидар маркетингі - - - -
+ + + +
- - - -

Тауар және тауар саясаты.
Тауар дегеніміз қажетттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат.
Нарықтық экономика жағдайында оған деген ынта, қолдану, пайдалану және
тұтыну шарттары жүзеге асырылуы тиіс. [ 1,132-бет, 7. ]

Тауарларды жіктеу

Тауарларды, пайдалану мерзімдеріне қарай былайша бөлуге болады.
- ұзақ пайдаланылатын тауарлар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.