Қазақ жылқысының көне замандардағы тарихы

АНЫҚТАУЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 3
КІРІСПЕ 5
1. ҚАЗАҚ ЖЫЛҚЫСЫНЫҢ КӨНЕ ЗАМАНДАРДАҒЫ ТАРИХЫ
1.1 Жылқы атасы.керқұлан. 21
1.2 Ботай жылқышылары.бақташылдық кезең. 25
1.3 Сақ.скифтер жылқышылдығы . салтаттылық кезең. 30
1.4 Ғұндардың атпаздығы мен жылқышылдығы. 38
1.5 Көне түркілер, қыпшақтар, моңғолдар. 51
2. ҚАЗАҚТЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЖЫЛҚЫ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
2.1 Қазақи байырғы жылқы тұқымдары. 56
2.2 Жылқы бағу. 70
2.3 Жылқы азығы. 81
2.4 Жылқылы байлар және жылқы саны. 83
2.5 Жылқы саудасы. 90
3. ЕР.ТҰРМАН.
3.1 Ер.тұрманның шығу тегі, дамуы, қалыптасуы. 96
3.2 Ер қосу өнері және ер жабдықтары. 99
3.3 Ерлердің түрлері және аймақтық ерекшеліктері. 110
3.4 Қамшы және қамшыгерлік өнер. 117
3.5 Ат тағалау. 122
3.6 Атқа мінудің қазақи (шығыстық) және батыс еуропалық үлгісі. 125
4. АТТЫҢ СЫНЫ МЕН БАБЫ
4.1 Жүйрік, бәйге аттардың түрлері. 129
4.2 Сыншылық өнер. 130
4.3 Аттың сыны. 133
4.4 Аттың сыры (жылқы психологиясының мәселелері). 140
4.5 Бәйге атын баптау мен жарату. 146
4.6 Жорға шықтыру және салыстыру. 152
4.7 Қазақ жылқысының төзімділігі мен шыдамдылығы. 156
5. ЖЫЛҚЫҒА БАЙЛАНЫСТЫ МЕРЕКЕЛЕР МЕН ОЙЫНДАР
5.1 Қымызмұрындық. 160
5.2 Бәйге. 172
5.3 Атты соғысқа үйрету. 179
5.4 Ат ойындары. 184
5.5 Құлан аулау.әскери ұжымдық аңшылықтың белгісі. 188
6. ЖЫЛҚЫ ЖӘНЕ БИЛЕР СОТЫ
6.1 Қазақтың әдеттік құқығындағы жылқының орны мен ролі. 195
6.2 Барымта. 203
6.3 Жылқы ұрлығы. 208
7. ЖЫЛҚЫ ЖӘНЕ РУХАНИ ӘЛЕМ
7.1 Жылқы түстеу: жіктелуі мен жүйеленуі және этномәдени қызметі. 211
7.2 Жылқы саз өнерінде. 226
7.3 Жылқы және көшпенділердің ту, байрақтарының шығу тегі және ту
ұстау дәстүрі. 231
7.4 Жылқыға байланысты кейбір әдет.ғұрыптар мен наным.сенімдер. 245
7.5 Эпикалық жырлардағы батыр мен аттың образы. 251

ҚОРЫТЫНДЫ 271
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 274
ИНФОРМАТОРЛАР ТІЗІМІ 297
ҚОСЫМША

Тақырыптың өзектілігі. Өркениет тарихында адамның қолға үйреткен жануарлардың ішнен жылқыдай жасампаздық роль атқарғаны жоқ. Осы бір тамаша сұлу және күшті жануар алғашқы адамдардың негізгі серігі болып, тарихтың келесі белестерінде де ұмыт қалмай, басқа бір сапалық құндылықтарды иемденді. Жылқыны қолға үйретіп, кейін келе оны мініс көлігіне айналдырудың арқасында көне қоғамның мәдени-тарихи көкжиегі айтарлықтай кеңейген еді. Үйретілген жылқының көмегімен адам бір теңізден бір теңізге дейінгі аралықтағы орасан құрлықтар мен кеңістіктерді игерді. Уақыт пен кеңістікті бағындырған ат өз кезегінде адам тарапынан құдайдай сыйланып, оған небір тамаша мифтер мен аңыз-ертегілер арналған болатын.
Жылқыны қолға үйрету ең алдымен төрт түлік мал бағуды жеңілдетті, егіншіліктің дамуына тікелей әсер етті (жер жырту, азық-түлікті тасу т.б) Атты арбаға жегу арқылы адамзат дөңгелекті ойлап тапты. Дөңгелек кейінірек бүкіл техниканың ең басты тетігі болды. Атты мініске пайдалану арқылы адамзат екі үлкен нәтижеге жетті: салт атты өзінің жаяу жүрген жүрісінен асып түсіп жылдамдығын арттырды, әскерде атты қосындардың пайда болуы соғыс өнерінде революциялық жаңалық еді.
Рухани және материалдық игіліктерге бай жоғары дамыған аттылы-көшпенділер өркениеттінің (конно-кочевая цивилизация) іргетасын жылқы және жылқымен біте қайнап бірге өскен салтаты: еңбекші-салтатты, жасампаз-салтатты, жауынгер-салтатты қалады.
Қазақтар тарих сахнасына атпен шықты, ат әрдайым олардың адал досы және киесі болды, соның көмегімен олар қашан тұрмыста немесе майдандағы қандай да болмасын қиындықтарды жеңе алды. Шексіз әрі құлпырған кең өлкелерді олар ат жалында жүріп игерді. Ұлы Омар Хайям түркілердің билеушісі Афрасиабтың сөзін келтіреді: «Аспанда ай қандай маңызды болса, адам үшін ат та сондай маңызды». Адам өміріндегі аттың орны Махмұд Қашғари сөзінде одан да бейнелі: «Ат-түріктің қанаты». Қанатсыз құс ұша алмайды, жылқысыз түрік өзін асырай алмайды деген мағына береді. Әлі күнге дейін қазақтың жерінің ұшы-қиырсыз әйдіктігі және осы жерде жасаған халықтың тілінде диалектінің болмауы бөтен жұрттың қарапайым адамынан бастап, зертеушісіне дейін бей-жай қалтыра алмайды. Байлығының құны жылқымен өлшенетін қазақ жүздеген мың жылқысы үшін жаңа жер, жаңа жайылым іздеп жерін кеңейткен, сол жерді жылқылы жасақпен қорғаған. Барыс-келіс, алыс-беріс, ас-той-деп аттылы алаш өзара айқара араласқандықтан тілінде диалекті болмаған. Демек қазақ халқының осы екі феномені жылқы арқылы жүзеге асқанын жоққа шығара алмаймыз. Басқа мәселені былай қойғанда қазақтың шығу тегі жылқымен тікелей байланысты, көшпенділер арбаның екі түрін пайдаланғаны белгілі: екі доңғалақты соғыс арбасы, төрт доңғалақты жүк арбасының суреттері қола дәуіріндегі Қазақстан жеріндегі петроглифтерде жиі кездеседі. Соғыс өнерінің тарихын зерттеушілер адамзат алғашында жылқыны мініске емес, жегу жұмысына пайдаланып арбаны, кейінірек әскери арбаны (колесница) ойлап тапқан деп қорытынды жасайды. Әдетте арбаның бел ағашының үстінен салынған ұзын екі ағашты-арыс десе, 2-ші мағынасы ескі ру тайпа [1.49б.]. Алты алашты» «алты арыс». Арыс-өзен аты, тарихи қайраткерлерді «алаштың арыстары»-деп жатады. Бұған шежіреде қазақты құрайтын үш жүздің Ақарыс, Жанарыс, Бекарыстан тарайтынын еске алсақ «арыс» сөзі этникалық тарихпен астасып жатқанын көреміз. Бұл фактіден қазақ халқын құрайтын үш жүздің феномені қола дәуірінде арбамен көшіп-қонып жүрген дәуірді меңзейді. Орыс тілінде «лошадь» сөзі ХV ғасырдан бастап пайдаланыла бастады. Бұл сөздің шығу төркінін тексерген орыс ғалымдары «alasa» және «at» деген түркі сөздерінің қосылуынан шыққанын дәлелдеп отыр [2.3.4.]. Халқымыздың ХV ғасырда «қазақ»-деген есім алғанша атауы алаш болғаны белгілі . Алаша-жылқы тұқымы «Алаша аттың басы-деп, қақ жүректің тұсы деп» (Ер Тарғын) «Алаш та алаш болғалы, Алаша атқа мінгелі, Алашұбар ту байлап, Алашқа ұран бергелі» [5. 57-58 б.].

1. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: ҚСҒАБ. 1959. - І-том. 337 б.
2. Ершова Е.Н, Мухамедов А. Лингвокульторологический анализ смыслового поля с доминантой «Ат-конь» в туркменском и русском языках // Роль ахалтекинского коня в формировании мирового коннозаводства. Материалы международной научной конференции. – Ашхабад: 2001. - С. 198-200.
3. Сетаров Д.С. Тюркизмы в русских названиях животного // СТ. 1980. - №1 - С. 8-27.
4. Трубачев О.Н. Происхождение названий домашних животных в Славянских языках. – М: Наука, 1960.
5. Сыдықов Қ. Алқаласа әлеумет. – А: 1991. - 57-58 бб.
6. Массон В.М. Древние всадники Азии в контексте всемирной истории // Роль ахалтекинского коня в формировании мирового коннозаводства. Материалы международной научной конференции. - Ашхабад: 2001. - С. 34-35.
7. Деопик Д.В. Всадническая культура в верхней Янцзы и восточный вариант «звериного стиля» // Культура и искусства народов Средней Азии в древности и средневековые. – М: 1979. - С. 62-67.
8. Су Бихай Қазақ мәдениетінің тарихы. – Алматы: Атажұрт, 2001. - 551 б.
9. Жизнь животных (под ред. В.Е.Соколова). – М: Просвещение, 1989. - т. 7. 421 с.
10. Цалкин В.И. Древнейшие домашние животные Восточной Европы. – М: Наука, 1970.
11. Макарова Л.А., Нурумов Т.Н. К проблеме коневодства в неолит-энеолите Казахстана // Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизации. Тезисы симпозиумов. – Алматы: Наука, 1987. - С. 46-47.
12. Ахинжанов С.М,Макарова Л.А, Нурумов Т.Н. К истории скотоводства и охоты в Казахстане. – Алматы: Гылым, 1992. - 217 с.
13. Зайберт В.Ф. Энеолит Урало-Иртышского междуречья. – Петропавловск: 1993. - 244 с.
14. Зайберт В., Тюлебаев А., Задорожный А., Кулаков Ю. Тайны древней степи. Издательский центр Кокшетауского университета. 2007. - 164 с.
15. A.Toctabaew. Rituals coonnected with the horse coat // schedule of the International Conference “Earty Horsekeppers of the Eurasion steppes” june 18-24. 1995. Petropavlovsk – Kokshetau – Botai p. 7
16. Виктор Зайберт. Ботайская культура. – Алматы: КазАкпарат, 2009. - 576 с.
17. Зайберт В.Ф. Энеолит Урало-Иртышского междуречья. – Петропавловск: 1993. - 244 с.
18. Dr.David Anthony Hartwick College, usa innovations in Transport and the evolution of pastoralism // Schedule of Internional Conference “Early Horsekeppers of the Eurasian steppes” jun 18-24,1995. Botaj. - p. 17-18
19. Alan Outram. google.ru //uk.linkedin.com. .../alan-outram/.../7b2 – Великобритания.
20. Кузьмина Е.Е. Арии путь на юг. - М-Спб: Летний сад, 2008. - 557 с.
21. Великая степь в античных и византийских источниках. Сборник материалов составление и редакция А.Н. Гаркавеца. – Алматы: 2005. - 1897 с.
22. Грязнов М.П. Аржан: Царский курган ранее скифского времени. – Л: Наука, 1980. - 60 с.
23. Витт В.О. Лошади пазырыкских курганов // - СА. 1952. - №16. - С. 165-203.
24. Ферре К.О. О тюрко-монгольской цивилизации лошади как модели воздействия на природу // Вклад кочевников в развитие цивилизации. - Алматы: 2008. - С. 232-247.
25. Макарова Л.А. Биометрия лошадей двух берельских курганов. - Астана: Агроиздат, 2007. - 111 с.
26. Кашкинбаев К, Самашев З. Лошади древних кочевников Казахского Алтая. – Алматы: Иль-Тех-Кітап, 2005. - 137 с.
27. Здзеницкий С.С. Животноводства в Сырдаринской области // ТСХ. 1915. -№6. - С. 567-577.
28. Зуев Ю.А. «Тамги лошадей из вассальных княжеств». Пер. соч. VІІІ-ХХ вв. Тан хуэйяо. Т.3. ЦЗ. 72 // ТИИАЭ АН КазССР. Т.8. – Алматы: 1960. - С. 21-103.
29. Н.Мұхаметқанұлы. Ортағасырлардағы қазаққа қатысты Қытай деректемелері: Жылқы таңбасы туралы жазбалар // Қазақстанның ортағасырлық тарихы: Нәтижелері мен болашақ зерттеу жолдары. – Алматы: 2009. - 37-39 бб.
30. Нестеров С.П. Конь в культах тюркоязычных племен Центральной Азии в эпоху средневековья. – Новосибирск: Наука, 1990. - С. 142.
31. Ажигали С.Е. Архитектура кочевников феномен истории и культуры Евразии // - Алматы: Ғылым, 2002. - 654 с.
32. Akverdi H. At ve it.- Ülkü (veni seri).- 1934.- S. 10-11.
33. Akverdi H. Yiğit ve at.- Ülkü (veni seri).-1934. - S. 4-5.
34. Aslangül H. At sevgisi // Köy postasi.- 1958. -N 165.- S.18-19.
35. Aslangül H. Türklėrpe at sevgisi // Köy postasi.-1959.-N 217. - S.20-26.
36. Aslangül H. At.-Istanbul: 1969. - 93 s.
37. Atai M.Türk dininde at.-Konya: 1947. - 150 s.
38. Bekman M. Veteriner tarihi.-Ankara: 1940. - 78 s.
39. Caferoğlu A. Türk onomastiğinde at kültürü.-Istanbul: 1953. - 114 s.
40. Dilçin A. Anadolu’pa atli oyunlar // Türk tarin arkeologi ve etnografya dergisi.-1934. - II. - S. 263-276.
41. Elçin Ş. At damgalari // Türk etnofrafya dergisi.-1963.-I.- S. 26.
42. Elçin Ş. Türk atasözlerinde at // Türk folklore araştirmalari.-1965.-VII.- S. 3189-3192.
43. Gazimihal M. Atasözlerinde at // Türk folklore araştirmalari.-1965.-VII.- S. 3189-3192.
44. Hüseyin A. At hakkinda türküler // Halk bilgisi haberleri.-1930.-II.- S. 13-14.
45. Meriç M. Türküler ve at // Türk yardu.-1960.- II.- S.33-34.
46. Muan M. Atli türk // Istanbul: 1927.- 70 s.
47. Nur R. Sinop’ta at damgalari // Konya: 1941.- N 36.- S. 13-14.
48. Sevük I. Türk ati // Turk folklore araştirmalari.- 1962.-VII.- S. 2881-2882.
49. Turan M. At // Kars eli.- 1967.- IV- S. 10-11.
50 Ucar N. Türk tarihinde at // Askerî veteriner dergisi.- 1954.- N 188.- S. 23-30.
51. Çinar A.A. Türklerde at ve ondokuzungu yüzyila ait oir Baytarnamede at kültürü.- Ankara: 1993.- S. 155-174.
52. Sumer F. Turkltrde atccilic ve binicilik // TDA. Iistanbul, 1983. – N1. S. 20-27
53. Turker H. Turklerde atcilik (dun-bugun). Ankara: 1971. S. 32-33.
54. Махмұдов Н. Өзбек дилиндеки атчылык теримлери // Түрк културунде ат ве Чағдаш Атчылык: Стамбул: Т.Ж.К. Яай., Ресим матбаажылык. 1995.
55. Ахметжан Р.Т. Орта Идил Түрік диллеринде атла илгили базы келимелер // Түрк күлтүрүнде ат ве чағдаш атчылык. Стамбул: ТJК. Яай, Ресим матбаажылык. 1995.
56. Бекени Ш. Роль степей Евразии в распространении коневодства // Проблемы археологии степей Евразии. Кемерово: изд-во КемГУ. 1984. с. 9-15.
57. Тимирязев атындағы ауылшаруашылық академиясының жылқы тарихи музейінің архиві. инв. №93.
58. Тарихи Рашиди // Материалы по истории казахских ханств ХV-ХVІІІ веков (извлечения из персидчких и тюркских сочинений). - Алматы: Наука, 1969. - С. 185-231.
59. Липец Р.С. Образы батыра и его коня в тюрко-монгольском эпосе. М: Наука, 1984. - 262 с.
60. Указатель литературы по животному миру Туркестана. Л. Изд-во АНСССР. 1927.
61. Бахметьев Н. Сведения о коннозаводстве Туркестанского края // ЖК. 1870. - №1. - С. 1-16, №11 - С. 35-42.
62. Бабаджанов М. Лошади и их испытание по внут. Кирг. Орде // ЖК. 1871. -№5-7. ЖО. 1871. - №6. - С. 11-12.
63. Великосельцев П. Взгляд на среднеазиатское конезаводство // ЖК. 1871. - № 9. - С. 7-29.
64. Гардер А. Киргизские лошади и их пригодность для кавалерии и артилерии // ВС. 1875. - №10. - С. 324-374, №11. - С. 212-244.
65. Вогак С. Киргизская лошадь // ВС. 1873. - №9. - С. 87-100.
66. Вилькинс А.И. Записки о лошадьях Туркестана // ЖК. 1875. - №4. - С. 103-165.
67. Джантюрин С. Очерки киргизского коневодства // ЖК. 1883. - №7. - С. 1-43, №8. - С. 1-24.
68. Каллер А. Киргизский способ приготовления лошадей к скачкам во Внутренней Киргизской Букеевской орде // ЖК. 1885. - №3. - С. 56-64.
69. Шумков И.В. Очерки киргизского коневодства Тургайской области // СХиЛ. 1892. - №4. - С. 317-345, №5. - С. 1-23, №7. - С. 283-310.
70. Добросмыслов А.И. Коневодство и его значение для киргизсого населения Тургайской области Оренбург. Типо-литография Б.А.Бреслина. 1894. - 62 с.
71. Полферов Я.Я. Какая кровь нужна верховой киргизской лошади // ЖК. 1898. - №3. - С. 127-135.
72. Полеферов Я.Я. Лучшие породы киргизской лошади – аргымак // ЖК. 1898. - №12. - С. 135-145.
73. Полферов Я.Я. Лучшие народы киргизской лошади – карабайыр // ЖК. 1898. - №2. - С. 126-135.
74. Полферов Я.Я. Лучшие породы киргизской лошади – адай // ЖК. 1899. - №1. - С. 15-22.
75. Хантинский И. Ведомость о деятельности в Тургайской области заводских конюшен: Оренбургской, Тургайской и Кустанайской в период времени 1886-1896 гг. // ЖК. 1897. - №6. - С. 59-61.
76. Хантинский И. Ведомость о численности лошадей в Николаевском и Илецком уу. Тургайская обл. к 1 января 1893 г. // ЖК. 1893. - №7. – С. 21-78.
77. Хантинский И. Заметка о киргизской лошади северных уездов Тургайской области // ТОВ. 1893. - №41-44.
78. Хантинский И. Народные киргизские скачки на урочище при озере Шоптикуль Тургайской области // ЖК. 1893. - №12. - С. 187-118.
79. Хантинский И. Отчет о состоянии коневодства в Тургайской области // ЖК. 1894. - №3. - С. 1-30, №4. - С. 1-61, №5. - С. 147-148, 1895. - №12. - С. 1-44, 1897. - №1. - С. 1-21. №6. - С. 1-54, 1899. - №9. - С. 111-136, 1903. - №7. - С. 1-51, 1904. - №3. - С. 75-90, №4. - С. 45-64.
80. Хантинский И. Статистическая ведомость численного и экономического состояния коневодства в Тургайской области в 1893 году // ЖК. 1895. - №12. - С. 45-69.
81. Кудашев В.Ж. Очерк состояния животноводства вообще и коневодства в частности за 1897 г. в Акмолинской, Семипалатинской и Семиречинской областях и ведомость домашним животным, осмотренным в 1897 г. в Акмолинской, Семипалатинской и Семиреченской областях // ЖК. 1898. - №4. - С. 1-51.
82. Медведский П. Отчет по командировке в 1884 году с целью исследования коневодства киргизов Тургайской и Уральской областей, Внутренней Киргизской Орды и Астраханских калмыков // ЖК. 1885. - №3. - С. 63-119.
83. Эверсман. Донесение упровляющего Оренбургским конским рассадником по осмотру им жеребцов во внутренней киргизской орде // ЖК. 1873. - №9. - С. 49-56.
84. Рожков В. Заметка к впросу о киргизском коневодстве в степях Тургайской области // УЧ. Зап. Казан Ветер. Инист. Вып.4. Казан: - С. 325-332.
85. Левашов И. Современное состояние степного коневодство в Тургайской области // ЖК. 1899. - №6. - С. 73-104, №7. - С. 3-26.
86. Ревякин Н. Степное коневодство Тургайской области и меры к его улучшению // ЖК. 1898. - №3. - С. 62-120.
87. Обручев Н.А. Коневодство в Тургайской области // ВС. 1903. - №3. - С. 106-123.
88. Белинский С. Киргизское коневодство в Семиреченской области // ЖК. 1886. – №5. - С. 1-18.
89. Белинский С. Об исследований коневодства в Семиреченской области и степени пригодности для нашей кавалерии киргизской лошади // ВС. 1886. - №12. - С. 270-277.
90. Аноним. О киргизской лошади // ЖК. 1876. - №1. - С. 54-71.
91. Касаткин А.И. Киргизское коневодство // ВОВ. 1904. - №21. - С. 1097-1104, №22. - С. 1149-1154, №23. - С. 1201-1207.
92. Захаров Н. Киргизская Семиреченская лошадь // ЗГ. 1898. - №38.
93. Дмитриев С.Е. Аулиеатинская заводская конюшня в Семиречье // ВВ. 1902. - №45. - С. 709-711.
94. Дмитриев С.Е: Киргизские скачки в Семиречье // ВВ. 1903. - №2. - С. 23-25, №3. - С. 39-41.
95. Дмитриев С.Е. Земская случная конюшня в г.Верном // ВВ. 1907. - №46. С. 725-726, то же ТВ. 1907. - №188.
96. Базилевский В. Коневодство в Семиречинской области и меры развитию и улучшению его // ЖК. 1909. - №8. - С. 28-40.
97. Канавин П. Случный пункт при Алтын-Эмельском опытном поле // «Семиречье» Верный. 1916. - №8. С. 209-211.
98. Пяновский В. Коневые силы Туркестана как резерв государстаенного коннозаводства // ТВ. 1914. - №84.
99. Пяновский В. Коневодство или конеедство в Семречье // ТВ. 1913. - №31-32.
100. Пяновский В. Кризис скакого спорта а Ташкенте // ТВ. 1904. - №37.
101. Пяновский В. 50-ти верстная скачка киргизских лошадей с англискими в Семиречье // ТВ. 1913. - №270, 271, 272, 273, 274,275.
102. Безвуглый Л.Ф. Отчет по произведенному в 1914г. обследованию животноводства в Пишпекском уезде Семиреченской области Петроград. 1916. - 221 с.
103. Шахназаров А.И. Очерк сельского хозяйства Туркестанского края. - Спб. 1898. - 152 с.
104. Головин А. Коневодство в Туркестане // ВВ. 1909. - №33. С. 524-527, №34. - С. 541-543 то же Турк. курьер 1909. - №36, 37, 38, 40, 41.
105. Шавров Н. Средне-азиатские породы лошадей // СХ. 1914. - №47. С. 2510-2516, №48. - С. 2568-2571, №49. - С. 2615-2618.
106. Здзеницкий С.С. Животноводства в Сырдаринской области // ТСХ. 1915. - №6. - С. 567-577.
107. Коробов А. Коневодство в Туркестанском крае // Новое время, 1897.
108. Краснов Н. Коневодство в Туркестане // ВВ. №36. - С. 574-576.
109. Кучуков Коневодство Туркестана // Туркестанский голос. 1917. - №13.
110. Тимаев К. Туркестанское коневодство // Туркестанский курьер. 1916. -№85.
111. Колосовский В.П. Лошади Туркестана. - Ташкент: 1910. - 151 с.
112. Ловицкий Об улучшении местной породы лошадей в Семипалатинской области // ЖК. 1883. - №5. - С. 122-127.
113. Плещеев П. Киргизское степное коневодство в Семипалатинской области // ЖК. 1904. - №1. - С. 56-74.
114. Бабалықұлы Ж. Мал ауруларының қазақша атаулары. - Алматы: Қайнар, 1986. - 239 б.
115. Башпаев А.С. Название болезней домашних животных у киргиз и их лечебные средства // ВОВ. 1911. - №10. - С. 549-552, №12. - С. 640-642.
116. Новотный А. Возможно ли лечение больного скота у Киргиз // ВОВ. 1899. - №6. - С. 249-251.
117. Бенькевич В. Борьба с сапом в киргизских степях // ВОВ. 1901. - №20. - с. 826-827.
118. Ведерников В.И. Кум-гата-песочная болезнь // АВН. 1894. - №5. - С. 192-195.
119. Реезе К. Болезнь лошадей, называемая киргизами «шекекурт», наблюдавшаяся в Кустанайском уезде, Тургайской области // ВОВ. 1908. - № 21. - С. 864-866.
120. Ибрагимов М. Делбе болған атқа ем // ДУГ. 1890. - №51.
121. Полферов Я.Я. Вет-Сан состояние Тург. Обл в течение 1895 года // АВН. 1896. Кн.12. Спб: 1896. - С. 219-226.
122. Жылқының жұқпалы аурулары. - Алматы: Қайнар, 1988. – 248 б.
123. Әлжанов О. Мал дертінің уақытында қазақтардың нанғыштығы // ДУГ. 1895. - №48.
124. Жылқы және түйе аурулары. - Алматы: Қайнар, 1978. - 32 б.
125. Ушумухаметов. Армия Қазақтың мал емдеуі // Айқап. 1913. - №20. - 425-427 б.
126. Байга // КСГ 1913. №28.
127. Байга // КСГ 1913. №28. Байга // ТВ. 1911. - №281...
128. Байга // ТВ. 1913. №281.
129. Мыңға тұратын жүйрік ат // ДУГ. 1888. - №29. 22-июль.
130. Байга // Русский Туркестан. 1898. - №18
131. Жақыпов А. Сүлейменнің асы // ҚӘ. 2001. - №43.
132. Ивановский А. Киргизская байга // РВ. 1888. - №33. - С. 515-517.
133. Ат жарысы туралы әңгіме // ДУГ. 1891. - №25. 28-июнь.
134. Тоқтабаев А. Қазақ жылқысы туралы // Ер қанаты. - Алматы: Қайнар, 1987. - 13-29 б.
135. Варадинов А. Лечение кумысом // Библиотека медицинских наук, - Спб: 1859. - №32-33.
136. Кое о чем из киргизской жизни и о кумысе // УВВ. 1874. - №31.
137. Добросмыслов А.И. Кумыс // Средняя Азия. Кн.5. - Ташкент: 1910. - С. 149-154.
138. Давыдов Л.П. Организация пастбищного хозяйства в степном табунном коневодстве. М: 1939. - 65 с.
139. Головачев А. Конокрадства у киргиз // ТГ. 1902. - №41, 48, 54, 61.
140. Попов В. О баранте // ОПОУАК. 1914-1915 гг. Приложение 1-е Оренбург. 1917. - 140 с.
141. Даулетова С. Барымта и ее ликвидация в первые годы Советской власти в Казахстане // Проблемы казахского обычного права. - Алматы: 1989. - С. 85-92.
142. Алекасандров П. Конокрадство среди киргизов // ТВ 1896. - №10.
143. Барминцев Ю.Н. Эволюция конских пород в Казахстане. - Алма-Ата: Казгосиздат, 1958. - 281 б.
144. Толыбеков С.Е. Кочевые общество казахов в ХҮІІІ-начале ХХ века, политико-экономический анализ. - Алма-Ата: Наука, 1971. - 632 с.
145. Арғынбаев Х.А. Қазақтың мал шаруашылығы жайында этнорафиялық очерк. - Алматы: Ғылым, 1969. - 172 б.
146. Курылев В.П. Скот, земля, община у кочевых и полукочевых казахов. (2-я половина ХІХ в. –начало ХХ в.). – Спб; МАЭ РАН, 1998. – С. 296.
147. Тоқтабай А. Культ коня у казахов. - Алматы: 2004. - 124 с.
148. Тоқтабай А., Сейтқұлова Ж. Төрт түліктің қасиеті. - Алматы: 2005. - 122 б.
149. Хозяйство казахов на рубеже ХІХ-ХХ веков: материалы к историко-этнографическому атласу. - Алма-Ата: Наука, 1980. - 256 с.
150. Арынов Т. Бәйгеге байланысты бірер сөз // Известия АН КазССР. серия общественная. 1970. - №5. - 56-60 с.
151. Бекімұлы Т. Көкшұнақ // Сарыарқа (газет). 1996. - №101-103.
152. Бәйге аттың бапкері мырза Бежу // Дауа (газеті). 1993. - №30.
153. Жанғара Дәдебаев. Тұлпардың сыны мен бабы. - Алматы: Бастау. 1994. - 16 б.
154. Айдаубаев Қ. Ат пен бап. - Өлгий.1996. 97 б.
155. Кәмәлашұлы Б. Қазақтың дәстүрлі құсбегілігі және атбегілігі. - Алматы: «Өнер», 2006. - 119 б.
156. Атқа мін қазақ халқымыздың бәйге аттарын баптау және сынау әдістері. «Өнер», 2001. - 54 б.
157. Отарбаев Р. Сағынайдың асы // Ана тілі, 1992. - №5.
158. Әділханұлы А. Әйгілі астың әлі айтылмаған сырлары // ОҚ (газет) 2002. - №27-28.
159. Мұсатай Ғ. «Жүсібі Батыраштың қағып өтті» // ОҚ. 2004. 2 қаңтар.
160. Тұрғанбекұлы Ж. Сағынай асы: айтылмаған ақиқаттар. // Сарыарқа самалы. 1996. - №49.
161. Алпысұлы С. Құлагер трагедиясы. Қауесет пен қиянат // ҚЭ. 2004.
162. Таникеев М. Мир народного спорта. - Алматы: «Санат», 1998. - 286 с.
163. Төтенаев Б. Қазақтың ұлттық ойындары. - Алматы: «Қайнар», 1994. - 144 б.
164. Атырау арғымақтары. - Алматы: «Арыс», 2002. - 137 б.
165. Елшібайұлы Б.Тұлпарлар. - Алматы: Кенжепресс, 1999. - 64 б.
166. Қондыбай С. Жылқы туралы миф // Арғы қазақ мифологиясы. 4 –ші кітап. - Алматы: «Даик Пресс», 2004. - 25-87 бб.
167. Жанисов А.Т. Роль коневодства в хозяйственно – культурной жизни казахов Сарыарки в ХVІІІ – 1 – ой половине ХІХ в. Автореферат диссертации на соискание ученой степени канд. ист. наук. - Алматы: 2004. – 33 с.
168. Айтбаева Н.Қн Қазақ тіліндегі жылқыға қатысты атаулардың лексика-семантикалық және дүниетанымдық сипаты: филол. ғыл.канд. авторефераты. - Алматы: 2007. - 24 б.
169. Байтелиева Ж.Д. Қазақ тіліндегі жылқы малына қатысты фразеологиялық тіркестердің этномәдени уәждемесі. филол. ғыл. канд. Авторефераты. - Алматы: 2007. - 28 с.
170. Мұратхан Қалиасқарұлы Қазақтың жылқы шаруашылық шежіресі. Күйтің. Іле халық баспасы. 1994. - 224 б.
171. Рақышев К., Түгел С. Қазанат. – Алматы: «Таймас», 2006. – 200б.
172. Ілиясұлы Қ. Қазақ тарихы-жылқы тарихы // Жас қазақ, 2007. - №10.
173. Бабалықұлы Ж. Қазақтың тарихын жылық жасаған (әңг. Е.Өмірзақұлы) // Алаш айнасы. 2009. - №39.
174. Ксенофонт. О верховой езде // ЖК. 1847. - №1. - с. 62.
175. Генерал Дома (Daumas) превосходстве арабской лошади для войны // ЖК. 1858. - №8. - С. 5-70.
176. О лошадях степи Сахары // ЖК. 1861. - №2-4. - С. 1-358.
177. Книга о лошади под ред. С.М.Буденного. т. 1-4.- М: 1952-1959.
178. Симонов Л.Н., Мердер И.К. Лошади (конские породы). Париж. Издание д-ра Л.Симонова. 1895. - 308 с. с иллюстр.
179. Урусов С.П. Книга лошади. - Спб: 1911. - 590 с.
180. Боран Мириан 100 легендарных лошадей. – М.: АСТ, 2008. - 143 с.
181. Сейфуллин С. Шығармалар 6-том. - Алматы: ҚМКӘБ, 1964. - 456 б.
182. Анучин Д.Н. К вопросу о диких лошадях и об их приручении в России. - Спб. Тип. В.С.Балашова. 1896. - 75 с.
183. Оренбургские степи в трудах П.И. Рычкова Э.А. Эверсмана, С.С. Несетруева. – М: 1949.
184. Рычков П.И. Топография Оренбургской губернии. Соч. П.Н.Рычкова 1762. - г. Оренбург: 1887. - 405 с.
185. Формозов А.Н. Животный мир // Казахстан (сборник статей). - М.-Л: 1950. - С. 48-61
186. Үш ғасыр жырлайды. – Алматы: Жазушы, 1965. - 679 б.
187.Климов В.В. Лошадь Пржевальского. М: Во Агропромиздат, 1990. - 252 с.
188. Ақтан Бабиұлы. Шығармалар. - Өлгий: 1960.
189. Богданов М.Н. Очерки природы Хивинского оазиса и пустыни Кызыл-Кум. Описание Хивинского похода 1873г. Вып. 12. - Ташкент: 1882. - 135 с.
190. Валиханов Ч.Ч. Письмо профессору И.Н. Березину. Собр. соч. т.1
191. Тоқтабай Қорғалжын-құт мекен. - Алматы: 2007.
192. Ковалевская В.П. Конь и всадник: пути и судьбы. – М.: Наука, 1977. – 150 с.
193. Кузьмина Е.Е: Распространение коневодства и культа коня у ираноязычных племен Средней Азии и других народов Старого света // Средняя Азия в древности и средневековые. – М.: Наука, 1977. - С. 28-52.
194. Тамара Т. Раис. Скифы. М. Центрполиграфия. 2003. - 222 с.
195. Геродот. История в девяти книгах. Пер. и прим. Г.А.Стратановского. Л. 1972. - 599 с.
196. Думка Н.С. Элементы ветеринарных познаний у скифов // Журнал ветеринария. 1956. - №1.
197. Блаватский В.Д. О стратегии и тактике скифов // КСИИМК. Вып. ХХХІV. 1950. - С. 19-29.
198. Мелюкова А.И. Войско военное искусство скифов // КСИИМК. Вып. ХХХІV. 1950. - С. 30-41.
199. Руденко С.И. Очерк быта северо-восточных казахов. - М-Л: 1927. - 192.
200. Руденко С.И. Культура населения Горного Алтая в скифское время. - М.-Л: 1953.
201. Материалы по истории сюнну (по китайским источникам). Вып. І. Введение, перевод, комментарий В.С.Таскина. – М: Наука, 1968.
202. Крадин Н.Н. Империя хунну. – М: Логос, 2002.
203. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов (основы жизнедеятельности номадного общества). - Алматы: Социнвест, Аламты: Горизонт, 1995.
204. Бахаддин Өгел. Ұлы хун империясының тарихы. Т.1. – Алматы: «Хант», 1998. -367 б.
205. Попов И.М. Армии Древнего Китая VІІ в. до н.э.-VІІ в. н.э. – М: 2001.
206. Худяков Ю.С. Вооружение центральноазиатских кочевников в эпоху раннего и развитого средневековья. – Новосибирск: 1991.
207. Худяков Ю.С. Вооружение средневековых кочевников Южной Сибири и Центральной Азии. – Новосибирск: 1986.
208. Бернштам А.Н. Очерк истории гуннов. - Алматы: 1951.
209. Бичурин Н.Я. (Иакинф). Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.І-ІІІ. – М: 1950.
210. Борнс А. Путешествие в Бухару. Ч.ІІІ. – М: 1880.
211. Засецкая И.П. Культура кочевников южно – русских степей в гуннускую эпоху (конец ІV – Vвв.). - Спб: 1994.
212. Засецкая И.П. Золотые украшения гуннской эпохи. По материалам особой кладовой Гос. Эрмитажа. – Л: 1975.
213. Никоноров В.П. Военное дело европейских гуннов в свете данных греко – латинской письменной традиции // ЗВОРАО. Н.С. Т.1. (ХХVІ). 2002.
214. Ахметжанов Қ. Жараған темір кигендер. – Алматы: Дәуір, 1996.
215. Буданова В.П. Варварский мир эпохи Великого переселения народов. – М: 2000.
216. Вольфрам Х. Готы от истоков до середины VІ века (опыт исторической этнографии). - Спб.: 2003.
217. Өтениязов C. Атилла. Ғылыми зерттеулер. - Алматы: Арыс, 2000. - 216 б.
218. Дмитриев А.В. Погребения всадников и боевых коней в могильнике эпохи переселения народов на реке Дюрсо близ Новороссийска // СА. 1979. -№4.
219. Рыбаков Б.А. Язычество древней Руси. – М.: Наука, 1987. -782 с.
220. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех тысячлетии. - А: «Рауан», 1992.
221. Мандельштам А.М. Характеристика тюрок ІХ в. в послании Фатху ал – Джахиза // ТИИАЭ АН КазССР. т. І. 1965.
222. Успенская Е.Н. Конь в раджпутской войнской культуры // Роль ахалтетинского коня в формировании мирового коннозоводства. – Ашхабад: 2001. - С. 123-125.
223. Путешествие Ибн Фадлана на Волгу (пер. И.Ю.Крачковского). - М-Л: АН ССР. 1939.
224. Маргулан А.Х., Акишев К.А., Кадырбаев М.К., Оразбаев А.М. Древняя культура Центрального Казахстана. - Алматы: «Наука», 1966.
225. Кадырбаев М.К. Памятники ранних кочевников Центрального Казахстана // ТИИАЭ. АН КазССР. ТІІ. 1959.
226. Агаджанов С.Г. Очерки истории огузов и Туркмен Средней Азии ІХ – ХІІІ вв. – Ашхабад: «Ғылым», 1969.
227. Семенова Л.А. Из истории средневековой Сирии. Сельджукский период. - М: «Наука». 1990. - С. 73-77.
228. Ozkirimli A. Kasgazliva gore turlerde askerlik // Turk dili. 1972. XXVII. S.88
229. Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Рубрука. Под ред. вступ. ст. и примеч. Н.П.Шастиной. – М: 1957.
230. Мэн – да – бэй – лу (Полное описание монголо – татар). Факсмиле ксилографа (пер. с кит. введ.) и комм. и прил. Н.С.Мункуева. – М.: 1975.
231. Путешествие Марко Поло (Пер. И.П. Минаев) // ЗИРГО. т.36. - Спб. 1902. - 355 с.
232. Қинаятұлы З. Шыңғыс хан және Қазақ мемлекеті. – Алматы: «Арда», 2008. - 430 б.
233. Әбілғазы Түрік шежіресі. – Алматы: 1992.
234. Арабская лошадь чистой крови // ЖК. 1866. - №4.
235. О сохранений породы лошадей у арабов // ЖК. №11. - С. 1065-1093.
236. Дарвин Чарьлз. Изменения домашних животных и культурных растений Т.4. Под. ред. Е.Н.Павловского. – М: 1951. - 884 с.
237. Гуттен Чапский История лошади // ЖК. 1895. - №6.
238. Вилькина А.И. К вопросу об улучшении лошадей Туркестанского края // ЖК. 1885. - №10. - С. 115.
239. П.Н. ККулешов. Коневодство. - М: «Новая древня», 1925.
240. Базилевский В. Коневодство Туркестана // ЖК. 1907. - №11. - С. 53-61. №12. - С. 23-32.
241. Федотов П.А. Под седлом и упряжи. - Алматы: «Кайнар», 1984. - 184 с.
242. Абсент // КиКС. 1974. - №3.
243. Луговой жылқы зауытының жеке архиві. инв. №48.
244. Овчинников К.А. Табунное коневодство // Труды Темирского опытного сельхоз. станции. Вып.3. - М: 1930.
245. Торғай облысындағы жылқы шаруашылығы // ҚРОМА. Ф 25, 1-хаттама, 357-тігін, №4199-іс.
246. Чашкин И.Н. Адаевская лошадь // Конские ресурсы СССР. М. Сельхозгиз. 1939.
247. Мешаак М. К вопросу о степном коневодстве //ЖК. 1894. - №6. - С. 76-82.
248. Несколько слов о лошадях а Персии // ЖК. 1861. - №4. С. 138-143.
249. Кармышева Б.Х. Узбеки-локайцы южного Таджикистана. Вып.1. Историко-этнографический очерк животноводства в дореволюционный период // ТИИАЭ АНТ ССР. 1954. - 28.
250. Будагов Л. Сравнительный словарь турецко-татарских наречий Т.2. - Спб.: 1871. - 416 с.
251. Уральская лошадь // АОВ. 1892. - №3.
252. Мердер И.К. Исторический очерк русского коневодства и коннозаводства. - Спб.: 1897. - 126 с.
253. Лошади уральских казаков // КиКс. 2004. - №1.
254. Краснов Н. Настоящее положения коневодства у казачьих воисках (военно-статистический очерк) // ВС. Т.СXIV. - Спб: 1897.
255. Дубенский Д. Конские заводы Европейской России, Кавказа и Тургайской области и историческоий очерк их развития, с картой распределения пород, заводов и табунов. - Спб.: 1896. - 306 с.
256. Дображанский Ф.Г., Лус Я.Я., Войтяцкий Б.П. Лошадь кочевого населения Семипалатинской губерний // Домашние животные Семипалатинской губернии. Ч.1. – Л: 1928. - С. 22-183.
257. Жансеитов Ж. Киргизские («сибирские») пони // ВСХ.1902. - №5. - С. 3-4
258. Потанин Г.Н. Очерки Северо-Западной Монголии, материалы этнографического. - Спб.: 1881. 425 с.
259. Находка в Самаркандской области бия – найманских оссуариев // Массон М.Е. Три эпизода связанные с самаркандскими памятниками старины. – Ташкент: «Узбекистон», 1972.
260. Балталы-Бағанылы елдерінің шежіресі 1960 ж. тапсырылған. Уәлиханов атындағы иниституттың қолжазбалар қоры. инв. №81.
261. Лошадь и всадник. ЖК 1847. - №10.
262. Юдин П.А. Киргизы. Этнографический очерк // ОГВ. 1891. - №4.
263. О сохранений породы лошадей у арабов // ЖК. 1846. - №11. - С. 1065-1068
264. Чорманов О. О скотоводстве у киргиз Западной Сибири // СХиЛ. 1883. №1.
265. Охота у киргиз // КСГ. 1895. - №19-20.
266. Скалов Б.А. Киргизское коневодство в северных уездах Тургайской области // ВСХ. 1903. - №13. С. 8-10.
267. Левашов И. Современное состояние степного коневодство в Тургайской области // ЖК. 1899. - №6. - С.73-104, №7. - С. 3-26.
268. Материалы по обследованию туземного и русского старожильческого хозяйства и землепользования в Семиреченской области, собранные и разработанные под руководством П.П.Румянцева. Т.І. Лепсинский уезд. - Спб.: 1911. - С. 340.
269. Жұмабаев М. Шығармалары. - Алматы: «Жазушы», 1989. - 446 б.
270. Бектуров Ж. Жылқышы (поэма) // ОҚ. 1993. 2-ақпан.
271. Аргынбаев Х.А. Историко-культурные связи русского и казахского народов и их влияние на материальную культуру казахов в середине XIX и начале XX и начале веков: по материалам Восточного Казахстана // ТИИАЭ Т.6. Этнография. - Алма-Ата: Изд-во АН Каз.ССР. 1959. - С. 19-90.
272. Левшин А.И. Описание киргиз – казачьих, или киргиз –кайсацких орд и степей. - Алматы: «Санат», 1996.
273. Шынай Рахметұлы. Бес түлік (қолжазба). МХР, Өлгий қаласы.
274. Абрамзон С.М., Антипина К.И. Васильев Г.П., Махова Е.И., Сулайманов Д. Быт киргизских селений Дархан и Чичкан // ТИЭ. новая серия, т.37, М: Изд-во АН СССР, 1958. - 342 с.
275. Шортанбай А. «Айқап». 1993.
276. Баскин Л.М. Поведение копытных животных. - М: Наука, 1976. - 296 с.
277. Мердыгеев Ф.С. Изделия из шерсти и волоса в Аларском аймаке // Бурятиеведение І-ІІІ (5-VІІ). - Верхнеудинск. 1928. - 220 с.
278. Диваев А. Из области киргизского скотоводческого хозяйства // ТВ. 1911. - №102.
279. Заметка на коннозаводские // ЖК. 1890. - №3.
280. Шербина Ф. Киргизская народность в местных крестьянских поселений. – Спб.: 1905.
281. Головачев А. Конокрадства у киргиз // ТГ. 1902. - №41.
282. Қалиев Б. Қазақ тіліндегі өсімдік атаулары. - Алматы: «Ғылым», 1988.
283. Материалы по киргизскому земле пользованию Акмолинская область. Кокчетовский уезд. Т.1. 1898.
284. Өзбекстан мемлекеттік архиві. 2231-фонд, 1-хаттама, № 49-іс, 30 б.
285. Әзірбаев К. Таңдамалы. - Алматы: 1948. - І-том.
286. Нысанбек Төреқұл. Даланың дара ділмарлары. - Алматы: «Қазақстан», 2006. - 587 б.
287. Көбеш батыр. - Өлгий. 1977.
288. Потапов Л.П. Сакральное значение слово «богатый» в Алтая – Саянских, тюркских языках (по этнографическим материалам) // TURCOGICA. 1986. К восьмидесятилетию академика А.Н.Кононова. - Л: 1986.
289. Гейнс А.К. Собрание литературных трудов Т.1. - Спб: 1897. - 589 с.
290. Прошлое Казахстана в источниках и материалах. Под ред. проф. Асфендиярова С.Д. и проф. Кунте П.А. 2 – е издание. – Алматы: 1997. - сб. 1 (V до н.э. – ХVІІІ в.н.э.).
291. Рычков П.И. Топография Оренбургской губернии. Соч. П.Н.Рычкова 1762 - г. Оренбург. 1887. - 405 с.
292. Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в пяти томах. Т.II. - Алматы: 1985.
293. Броневский С.И. Записки генерал – майора Броневского о киргиз-кайсаках Средней орды // Отечественные Записки – Спб. 1830. - №122.
294. Айтыс. - Алматы: 1988.
295. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. Қазақ шежіресі (дайындаған С.Дәуітов). - Алматы: «Жалын», 1993.
296. Шахматов В.Ф. О происхождении двенадцатилетнего животного цикла летоисчисления у кочевников // ВАН. АН КазССР. 1955. - №1.
297. Производительные силы России. Краткая характеристика различных отраслей труда. Составитель В.И.Ковалевский. - Спб.: 1900.
298. Хафизова К.Ш. Китайская дипломатия в Центральной Азии (ХІV – ХІХ вв). - Алматы: Ғылым, 1995.
299. Мұхаметханұлы Нәбижан. ХVІІІ – ХІХ ғасырдағы қазақ – қытай байланыстары. - Алматы: Санат, 1996.
300. Цинская империя и казахские ханства. Вторая половина ХVІІІ-первая треть ХІХ в. - Алматы: Наука, 1989. - Часть І-ІІ.
301. Кузнецов В.С. Цинская империя на рубежах Центральной Азии (вторая половина ХVІІІ – первая половина ХІХвв.). - Новосибирск: 1983. - С. 34.
302. Кузнецов В.С. Экономическая политика цинского правительства в Синьцзяне в первой половине ХІХ в. – М: Наука, 1979.
303. О покупке лошадей в Акмолинской области // Вятская газета. 1895. - №4-6.
304. ҚРОМА. 25-фонд, 1-хаттама, 4199-іс, 118б.
305. Темирская ярмарка // ТГ. 1896. - № 85.
306. Казахско-русские отношения в ХVІІ-ХVІІІ вв (сборник материалов и документов). А: 1961. - 600 с.
307. Омбы мемлекеттік архиві. 67-фонд, 1-хаттама, 971-іс, 3-4 бб.
308. Габбин Н. Производство седел (ленчиков) // Сборник материалов для статистики Сыр-Дарьинской области. Изд. Сыр-Дарьинского обл. стат. комитета. Т.VII. – Ташкент: 1899. - С. 1-54.
309. Савинов Д.Г. Из истории убранства верхового коня у народов Южной Сибири (ІІ тысячалетие н.э.) // СЭ. 1977. - №1.
310. Денисон Г. История конницы. Спб.: 1897.
311. Кызласов И.А. О присхождении стремян // СА. 1973. - №3.
312. Цюрн Ф.А. Учение об урпяжи пер. с немцкого Г.И.Светлова. Спб.: 1904. -336 с.
313. О случке и воспитаниий лошадей у древних // ЖК. 1849. - № 6. С. 527-606
314. Вайнштейн С.И. Некоторые вопросы истории древнетюрской культуры // СЭ. 1966. - №3. - С. 60-81.
315. Амброз А.К. Стремена и седла раннего средневековья как хронологический показатель // СА. 1973. - №4. - С. 81-98.
316. Карутц Р. Среди киргизов и туркмен Мангышлака. - Спб: 1911.
317. Аргынбаев Х.А. Народные обычай и поверья казахов, связанные со скотоводством // Хозяйственно-культурные традиции народов Средней Азии и Казахстана. - М: Наука, 1975. - С. 194-205.
318. Бабалықов Ж. Ер тоқым // Жалын, 1985. - №1.
319. Мұқанов С. Қазақ қауымы (тарихтық және этнографиялық шолу). - А: «Ана тілі». 1995.
320. ҚРОМА, 25-фонд, 1-хаттама, 357-тігін, 4199-іс, 49-50 бб.
321. Сүйініш // Ақсауыт. 2-том. - Алматы: «Жазушы», 1977. - 106 б.
322. Тарихи жырлар. Абылайхан. - Алматы: Білім, 1995.
323. ҚОМ коллекциясы. инв. № 9148/1. - Алматы қаласы.
324. Ер // Түркістан (газет). - 2002. №27.
325. Руденко С.И. Башкиры. - М.-Л: 1955.
326. Қыдыралин Ү. Маңқыстау қазақтарының дәстүрлі мәдениеті мен әдет – ғұрыптары (тарихи – этнографиялық шолу). - Алматы: 2002.
327. Тохтабаева Ш. Серебрянный путь казахских мастеров. - Алматы: «ДаикПресс», 2005.
328. Коневодство у киргиз // ОЛ. 1878. - №41.
329. Абай шығармалалары. А. ҚМКӘБ. 1957. - 241 б.
330. Кирпичников Н.А. Краткий очерк некоторых туземных промыслов в Самаркандской области // Справочная книжка Самаркандской области на 1897 год. Вып.5. - Самарканд. 1897.
331. Захарова И.В. Материальная культура казахов – колхозников юго – восточного Казахстана // Труды иститута истории, археологии и этнографии АН КазССР. Т.3. А: 1956.
332. Бурковский А.Ф. Из истории техники обработки дерева у киргизов // Ученые записки исторического факультета КирГУ. Вып.3. 1954.
333. Еңсегей бойлы ер Есім (дастан) // Қазақстан ескерткіштер қорғау қоғамының архиві: инв. №71.
334. Герман Б.Ф. Извлечение из описания экспедиции в Киргизскую степь // Вестник Европы. 1816. - №17.
335. Шоқпарұлы Д. Қамшы – қанат // Спорт (газет). 1993. 9 сәуір.
336. Акишев К.А. Курган Иссык. - Алматы: 1978.
337. Мағауин М. Ғасырлар бедері. - Алматы: Жазушы, 1991. - 430 б.
338. Жетыбаев Ж., Самашев З. Камшы (плеть) в искусстве и мифологии казахов (по мотивам адаевских графитти) // Наскальное искусство. Вып.I. –Кемерово: 1995. - С. 66-67.
339. Санк- Петербург тарихи архиві. 183-фонд, І-тігін, № 18-іс, 15 б.
340. Вайнштейн С.И. Историческая этнография тувинцев: Проблемы кочевого хозяйство. - М: Наука, 1972. - 311 с.
341. Күйеу келтір, қыз ұзату, тойыңды қыл. - Алматы: Санат, 1994. - 240 б.
342. Қалиев С., Оразов М., Смаилова М. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. А: Рауан, 1994. - 210 б.
343. Традиционное мировоззрение тюрков Южной Сибири. Человек и общество. – Новосибирск: Наука, 1989. - 243 с.
344. Ахмет Ж. Шежіре. – Уланбатор: 2002.
345. Бабалықұлы Ж. Қамшыгер // Арай (журнал). 1991. - №2.
346. Урусов С.П. Книга о лошади т.І. Спб: «Деятель», 1911. - 744 с.
347. Граф Гуттен – Чапский. История лошади // Журнал коннозаводства, 1891. - №9. – С. 54.
348. Абдюшев Х.Х. Ковка лошадей. Куйбышев. 1950.
349. Доминик. Теория ковки. Пер. и издание Конева. Харьков. 1891. - 213 с.
350. Садуақасұлы Ә Тарихыңды танып біл. - Алматы: «Шартарап», 1996.
351. Осипов Н.П. Новейшей и современной Российской конский знаток, ездок, охотник, заводчик и коновал или подробное описание, часть 1-3. - Спб: 1791. - 178 с.
352. Юдин П.А. Киргизы. Этнографический очерк // ОГВ. 1891. - №4.
353. Ақсауыт. Батырлар жыры. 1-том. - Алматы: Жазушы, 1977. - 365 б.
354. Шербатов А.Г., Строганов С.А. Книга об арабской лошади. - Спб: - 1900.
355. Ақсауыт. Батырлық дастандар. 2-том. – Алматы: Жазушы, 1977. - 378 б.
356. Алдаспан. ХV – ХVІІІ ғасырлардағы ақын, жыраулардың шығармалар жинағы. - Алматы: 1971.
357. Шмаков А. Коневодство в киргизской степи и значение его для России // ЖК. 1872. - №10.
358. Махамбет Жыр-семсер. - Алматы: Жазушы, 1979. - 133 б.
359. Диваев А. Случка домашних животных в киргизском хозяйстве // Сборник материалов для статистики Сыр-дарьинской области. Вып. IX. –Ташкент: 1901. - С. 66-75.
360. Базили об арабских лошадях // ЖК. 1849. - №6. - С. 480.
361. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: ҚСҒАБ, 1959. - 337 б.
362. Природа и люди. Народы России. Киргизы. Исторический очерк и народный характер. Книга ІV. - Спб. 1879.
363. Кәмәлашұлы Б. Қазақтың дәстүрлі құсбегілігі және атбегілігі. – Алматы: «Өнер». 2006. – 119 б.
364. Скачки у арабов // ЖК. 1891. - №11. - С. 55-61.
365. История лошади от самых древнейших времен // ЖК. 1849. - №6. - С. 563-700.
366. О лошадях степи Сахары // ЖКиО. 1857. - №7. С. 30-41.
367. Попов А.Г. Несколько слов о киризской лошади // Ветеринарный сборник. - Варшава. 1896. - С. 206-209.
368. Дандевиль В. О выносливости нашей конницы // ЖК. - №3. - С. 22-40, №4 - С. 10-39.
369. Броневский С.И. Записки генерал – майора Броневского о киргиз-кайсаках Средней орды // Отечественные Записки – Спб. 1830. - №122.
370. Каразин Н. Табуны лошадей в киргизских степях // Всемирная иллюстрация. 1873. - №237.
371. Кое о чем из киргизской жизни и о кумысе // УВВ. 1874. - №31.
372. Георги И.Г. Описание обитающих в Российском государстве народов Ч.2 О народах татарского племени. - Спб. 1796. - 178 с.
373. Янушкевич А. Күнделіктер мен хаттар. - Алматы: 1977. 66 б.
374. Овезов Д. М. Население долины Чандыра и среднего течения Сумбара. – Ашхабад: Ылым, 1976. – 232 с.
375. Әбілғазы Түрік шежіресі. – Алматы: 1992.
376. Д.Қатран. Қазақтың дәстүрлі ас-тағам мәдениеті (тарихи-этнологиялық зерттеу). - Алматы: Қазмөгзи, 2002. - 208 б.
377. Васильев А. Киргизское молитвенное благопожелание – «бата сөз». // ТГ. 1904. - №18.
378. Нұрмағамбетұлы Ә. Қазақ тіліндегі атаулар тарихы. - Алматы: 1998.
379. Оразов А. Скотоводство у туркмен в ХІХ – начале ХХв. – Ашгабат: «Ылым», 1995. - 322 с.
380. Абақан Е.М. Тілдің мәдени философиясы. - Алматы: 2000.
381. Тұрсынов Е.Д. Истоки казахского фольклора. Коркыт. - Алматы: 2001.
382. Мифы народов мира. Энц. в 2 – х тт. гл. Ред. С.А.Топоров. – М: 1998. - т.2.
383. Уахатов Б. Қазақтың тұрмыс-салт жырларының типологиясы. – Алматы: Ғылым, 1983. - 157 б.
384. Леваневский М. Очерки киргизских степей (Эмбенского уезда) Землеведение. Кн. IV. 1894. - С. 80-95.
385. Казахско – русские отношения в ХVІІІ – ХІХ вв (сборник материалов и документов). - Алматы: 1964. - 74 с.
386. К.,И Байга у киргизов // Сибирская газета. 1882. - №13.
387. Тәкежанұлы Қ. Қазақтың ежелгі әдет – ғұрыптары. – Алматы: 2005. - 83 б.
388. Ивановский А. Киргизская байга // РВ. 1888. - №33. - С. 515-517.
389. Алибий. Киргизские съезды // ТГ. 1905. - №51.
390. Народы Росии. Киргизы. Исторический очерк и народный характер. ІV-книга. – Спб.: 1879. - 1050 с.
391. Жизнь в степи // ЖК. 1898. - №18.
392.Плотников В.Н. Поминки (АС). Этнографические очерки из быта зауральских киргизов // 300. 1870. - вып. 1. С. 137-150.
393. Кальнинг В. Начало киргизских поминок и несколько слов о киргизском коневодстве // ЖК. 1873. - №5. - 1823.
394. Бегалин С. Жамбыл: ғұмырнамалық роман // Жұлдыз, 1996. - №3.
395. Шарипов С. Шығармалар жинағы. - Алматы: 1982. 2-том.
396. Ас-тризна // ТГ. 1897. - №130.
397. Жұмадилдин А. Жаңаарқа. Дерекнама. - Алматы: Кенжепресс-медиа, 2003. - 527 б.
398. Марғұлан Ә.Х. Ежелгі жыр аңыздар. - Алматы: Жазушы, 1985. - 368 б.
399. Балғынбайұлы Б. Тобышақ торы дастаны (дайындаған А.Тоқтабай). Абай (журнал). 2001. - №3.
400. Смағұлов Е. Ас // Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет – ғұрыптары. – Алматы: «Арыс», 2005. - 245-266 бб.
401. Сәнік З., Садықан Б. Қаракерей Қабанбай. – Алматы: 1991.
402. Әмір Темір аманаты. - Алматы: «Жазушы», 1991.
403. Еңсегей бойлы ер Есім (дастан) // Қазақстан ескерткіштер қорғау қоғамының архиві: инв. №71.
404. Қабдолда Тұрар. Дала жұлдызы. Қолжазбалар // ОҒК. инв. 1930.
405. Конные игры // ТВ. 1904. - №28.
406. Қалиұлы А. «Көк бөріден» көз жазбаңыз // Жас Алаш (газет). 2000. 18 сәуір.
407. Ошанов О. Көкпар // Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет – ғұрыптары. – А: 2005. - 273-289 бб.
408. Кете жүсіп Ешниязов. Сұрмерген // Үш ғасыр жырлайды. – Алматы: Жазушы, 1963. - 488-502 бб.
409. Омаров І. Серпін. - А: 1970.
410. Өмірбеков Е. Шежірелі өлке. І – кітап. - Шымкент: 2002. - 272 б.
411. Степняк. Охота на куланов // Охота, 1896. Март.
412. Охота в местных легендах Туркестана // ТО. 1924. - №9 – 12.
413. Бартольд В.В. Очерк истории Семиречья. – М: 1967.
414. Сарайшық аңыздары // Ә.Марғұлан атындағы Археология институтының архиві. (жинаған А.Тоқтабай. 1998ж.).
415. Акишев А.К. Мирза Мухаммад Хайдар: дуглат против Куркэна // Отан тарихы. №1-2.
416. Жамбалова С.Г. Традиционная охота бурят. - Новосибирск. 1991.
417. Әбілқайыр Спан. Аңшы Нұр. - Алматы: 2001.
418. Ел аузынан (құратырушылар Б.Адамбаев, Т.Жарқымбекова). - Алматы: «Жалын»,