Шағын компаниялардағы венчурлық жобаларды басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... 9
1.1 Венчурлық бизнестің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Шағын инновациялық және венчурлық бизнестің ерекшеліктері ... ... ... ... ..17
1.3 Венчурлық жобаларды басқару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2 ШАҒЫН КОМПАНИЯЛАРДА ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.1 Қазақстан Республикасындағы венчурлық бизнестің дамуы ... ... ... ... ... ...27
2.2 Дамыған мемлекеттердегі венчурлық бизнесті басқару тәжірибесі ... ... ... .39
2.3 Сентрас компаниясы туралы жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3 СЕНТРАС КОМПАНИЯСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3.1 Сентрас компаниясы қаржыландыратын жобаның жалпы сипаттамасы ... ..58
3.2 Жобаның экономикалық тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
3.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлық және инновациялық жобаларды дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
1 ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... 9
1.1 Венчурлық бизнестің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Шағын инновациялық және венчурлық бизнестің ерекшеліктері ... ... ... ... ..17
1.3 Венчурлық жобаларды басқару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2 ШАҒЫН КОМПАНИЯЛАРДА ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.1 Қазақстан Республикасындағы венчурлық бизнестің дамуы ... ... ... ... ... ...27
2.2 Дамыған мемлекеттердегі венчурлық бизнесті басқару тәжірибесі ... ... ... .39
2.3 Сентрас компаниясы туралы жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3 СЕНТРАС КОМПАНИЯСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3.1 Сентрас компаниясы қаржыландыратын жобаның жалпы сипаттамасы ... ..58
3.2 Жобаның экономикалық тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
3.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлық және инновациялық жобаларды дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей «мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек» деп атап көрсеттi. Сондықтан да болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр [1].
Инновация саласы – Қазақстан экономикасының дамуында маңызды сала болып табылады. Саланың сенімді және тиімді басқарылуы, инновациялық дамуды қамтамасыз ету мемлекет экономикасының дамуының негізі болып табылады.
Қазіргі уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде әлем елдерінде инновация бірінші деңгейдегi жоспар болып келедi. Сондықтан да әлемдегi дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық және венчурлық қызметсiз жүзеге аспайды.
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі – венчурлық бизнесті басқару ерекшеліктерін анықтау, еліміздегі венчурлық компанияларды қарастыру және венчурлық даму жолдарын айқындау болып табылады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі.
Осы сала бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатқан отандық зерттеушілер К. Кубаев, З. Туреханова, А. Тургинбаева, С. Купешова, К. Нарибаев, С. Джумамбаев, А. Нусупова болып табылады. Ал шетелдік зерттеушілерден Й. Шумпетер, Н. Кондратьев, Г. Менш, К. Фримен, Р. Фостер, Солоу, Е. Домар, Р. Харрод болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері.
Жұмыстың мақсаты – венчурлық бизнесті ұйымдастыру және басқарудың теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеу негізінде, венчурлық бизесті ұйымдастырудың тиімді жолдарын құрастыру.
Жұмыстың міндеттері:
- венчурлық бизнес туралы түсінікті зеріттеу;
- шағын компаниялардағы инновациялық және венчурлық бизнестің ерекшеліктерін анықтау;
- инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып, олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
- елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық және венчурлық дамудың тиiмдi екенiн дәлелдеу;
- венчурлық компаниялар туралы талдау жасау;
- елiмiзде венчурлық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары;
- Сентрас венчурлық компаниясы туралы;
-Сентрас венчурлық компаниясындағы жобаларды қарастыру және экономикалық тиімділігін анықтау.
Инновация саласы – Қазақстан экономикасының дамуында маңызды сала болып табылады. Саланың сенімді және тиімді басқарылуы, инновациялық дамуды қамтамасыз ету мемлекет экономикасының дамуының негізі болып табылады.
Қазіргі уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде әлем елдерінде инновация бірінші деңгейдегi жоспар болып келедi. Сондықтан да әлемдегi дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық және венчурлық қызметсiз жүзеге аспайды.
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі – венчурлық бизнесті басқару ерекшеліктерін анықтау, еліміздегі венчурлық компанияларды қарастыру және венчурлық даму жолдарын айқындау болып табылады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі.
Осы сала бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатқан отандық зерттеушілер К. Кубаев, З. Туреханова, А. Тургинбаева, С. Купешова, К. Нарибаев, С. Джумамбаев, А. Нусупова болып табылады. Ал шетелдік зерттеушілерден Й. Шумпетер, Н. Кондратьев, Г. Менш, К. Фримен, Р. Фостер, Солоу, Е. Домар, Р. Харрод болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері.
Жұмыстың мақсаты – венчурлық бизнесті ұйымдастыру және басқарудың теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеу негізінде, венчурлық бизесті ұйымдастырудың тиімді жолдарын құрастыру.
Жұмыстың міндеттері:
- венчурлық бизнес туралы түсінікті зеріттеу;
- шағын компаниялардағы инновациялық және венчурлық бизнестің ерекшеліктерін анықтау;
- инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып, олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
- елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық және венчурлық дамудың тиiмдi екенiн дәлелдеу;
- венчурлық компаниялар туралы талдау жасау;
- елiмiзде венчурлық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары;
- Сентрас венчурлық компаниясы туралы;
-Сентрас венчурлық компаниясындағы жобаларды қарастыру және экономикалық тиімділігін анықтау.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан – 2030 Стратегиялық Бағдарламасы
2. Қазақстан Республикасының Индустриялды-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы. – Алматы, 2003.
3. Мазур И.И., Шапиро В.Д., Ольдерогге Н.Г. Управление проектами. – М.: Омега – Л, 2004.-12с.
4. Ивина Л.В. Терминология венчурного финансирования. Уч. пособие. – М.: Академический проект, 2005.-25c.
5. Нарибаев К., Джумамбаев С., Нусупова А. Инновационный менеджмент. – Алматы: Қазақ унивеситетi, 1998. – 60 с.
6. Гунин В. Управление инновациями. Модульная программа, Модуль 7. – M.: 2002.-67с.
7. Кубаев К.Е. Механизм трансфера НИОКР и технологий: линейная модель снятия рисков на этапах инновационного процесса // Вестник КазНУ. -2007 - №5 (63). – С.61-64.
8. Гунин В. Управление программами и проектами. Модульная программа, Модуль 8. – M.: 2002.-80с.
9. Попов Ю.И., Яковенко О.В. Управление проектами. – М.: Инфра – М, 2005.- 11с.
10. Бенко К., Уоррен Ф., Фарлан М. Управление проектами портфелями проектов. – М. 2007.- 21с.
11. Қазақстан Республикасы. 2006 жылғы 23 наурыздағы қабылданған Заң, Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы // Егемен Қазақстан 31 наурыз 2006 жыл, №71-72
12. www.google.kz
13. www.nif.kz
14. www.kz-today.kz
15. Купешова С.Т. Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан. – Алматы, 2002.-15c.
16. 2005 – 2015 жылдарға арналған Қазақстанның инновациялық жүйесін қалыптастыру және дамыту Бағдарламасы
17. Бораш Қ.О. Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай // Егемен Қазақстан. -2009 - №5. – 3б.
18. Қазақстан Республикасы. 2002 жылғы 2 шілдеде қабылданған Заң, Инновациялық қызмет туралы // Казахстанская правда 2 шілде 2002 жыл, №121
19. Сапарбаев Ә.Б. Инновация – негiзгi қозғаушы күш // Егемен Қазақстан. -2007 - №6-9. – 2б.
20. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны // Саясат. -2001 - №2. – 6-8б.
21. Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента. – Алматы: Қазақ унивеситетi, 2005. – 486 с.
22. Ильенкова С.Д. Инновационный менеджмент. – М.: Банки и биржи, Юнити, 2007.-327с.
23. Кубаев К.Е. Инновационные технологии как ведущий фактор устойчивого экономического развития // Индустрия Казахстана. -2006 - №1. – С.6-10.
24. www.stat.kz
25. Балабанов И.Т. Инновационный менеджмент. – СПб.: Питер, 2001.-304с.
26. Тургинбаева А.Н. Производные показатели инновационной активности казахстанской индустрии // Промышленность Казахстана. -2007 - №8. – С.24-28.
27. Никконен А.И. Краткая история венчурного бизнеса в России // Инновации. -2003 - №10 (67). – С.16-18.
28. Трифилова А.А. Оценка эффективности инновационного развития предприятия. – М.: ИНФРА-М, 2007.-327с.
29. Швандар В.А., Горфинкель В.Я. Инновационный менеджмент. - М.: Вузовский учебник, 2004.-384с.
30. Бердашкевич А.П. О поддержке инновационной деятельности в Японии // Инновации. -2005 - №7. – С.3-5.
31. Сапарбаев Ә.Б. Инновация жаңа экономиканың негізі // Егемен Қазақстан. -2008 - №4. – 5б.
32. Есали А. Венчурлық қорлардың болашағы // Егемен Қазақстан. -2009 - №10. – 3б.
33. www.centras.kz
34. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан – жаңару мен дамуға» атты Жолдауы. Астана, 2009 жылдың 6 наурызы
2. Қазақстан Республикасының Индустриялды-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы. – Алматы, 2003.
3. Мазур И.И., Шапиро В.Д., Ольдерогге Н.Г. Управление проектами. – М.: Омега – Л, 2004.-12с.
4. Ивина Л.В. Терминология венчурного финансирования. Уч. пособие. – М.: Академический проект, 2005.-25c.
5. Нарибаев К., Джумамбаев С., Нусупова А. Инновационный менеджмент. – Алматы: Қазақ унивеситетi, 1998. – 60 с.
6. Гунин В. Управление инновациями. Модульная программа, Модуль 7. – M.: 2002.-67с.
7. Кубаев К.Е. Механизм трансфера НИОКР и технологий: линейная модель снятия рисков на этапах инновационного процесса // Вестник КазНУ. -2007 - №5 (63). – С.61-64.
8. Гунин В. Управление программами и проектами. Модульная программа, Модуль 8. – M.: 2002.-80с.
9. Попов Ю.И., Яковенко О.В. Управление проектами. – М.: Инфра – М, 2005.- 11с.
10. Бенко К., Уоррен Ф., Фарлан М. Управление проектами портфелями проектов. – М. 2007.- 21с.
11. Қазақстан Республикасы. 2006 жылғы 23 наурыздағы қабылданған Заң, Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы // Егемен Қазақстан 31 наурыз 2006 жыл, №71-72
12. www.google.kz
13. www.nif.kz
14. www.kz-today.kz
15. Купешова С.Т. Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан. – Алматы, 2002.-15c.
16. 2005 – 2015 жылдарға арналған Қазақстанның инновациялық жүйесін қалыптастыру және дамыту Бағдарламасы
17. Бораш Қ.О. Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай // Егемен Қазақстан. -2009 - №5. – 3б.
18. Қазақстан Республикасы. 2002 жылғы 2 шілдеде қабылданған Заң, Инновациялық қызмет туралы // Казахстанская правда 2 шілде 2002 жыл, №121
19. Сапарбаев Ә.Б. Инновация – негiзгi қозғаушы күш // Егемен Қазақстан. -2007 - №6-9. – 2б.
20. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны // Саясат. -2001 - №2. – 6-8б.
21. Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента. – Алматы: Қазақ унивеситетi, 2005. – 486 с.
22. Ильенкова С.Д. Инновационный менеджмент. – М.: Банки и биржи, Юнити, 2007.-327с.
23. Кубаев К.Е. Инновационные технологии как ведущий фактор устойчивого экономического развития // Индустрия Казахстана. -2006 - №1. – С.6-10.
24. www.stat.kz
25. Балабанов И.Т. Инновационный менеджмент. – СПб.: Питер, 2001.-304с.
26. Тургинбаева А.Н. Производные показатели инновационной активности казахстанской индустрии // Промышленность Казахстана. -2007 - №8. – С.24-28.
27. Никконен А.И. Краткая история венчурного бизнеса в России // Инновации. -2003 - №10 (67). – С.16-18.
28. Трифилова А.А. Оценка эффективности инновационного развития предприятия. – М.: ИНФРА-М, 2007.-327с.
29. Швандар В.А., Горфинкель В.Я. Инновационный менеджмент. - М.: Вузовский учебник, 2004.-384с.
30. Бердашкевич А.П. О поддержке инновационной деятельности в Японии // Инновации. -2005 - №7. – С.3-5.
31. Сапарбаев Ә.Б. Инновация жаңа экономиканың негізі // Егемен Қазақстан. -2008 - №4. – 5б.
32. Есали А. Венчурлық қорлардың болашағы // Егемен Қазақстан. -2009 - №10. – 3б.
33. www.centras.kz
34. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан – жаңару мен дамуға» атты Жолдауы. Астана, 2009 жылдың 6 наурызы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Менеджмент және бизнес кафедрасы
Диссертациялық жұмысы
ШАҒЫН КОМПАНИЯЛАРДАҒЫ ВЕНЧУРЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ
Орындаған:
4 курс студенті _______________________ Ж.О.
Жумабекова
(қолы,
күні)
Ғылыми жетекшісі,
э.ғ.к., доцент _______________________ С.Т.
Купешова
(қолы, күні)
Норма бақылаушы:
аға оқытушы _______________________ А.Ғ.
Жұмағазиева
(қолы,
күні)
Кафедра меңгерушісі
э.ғ.д., профессор _______________________ К.Е.
Кубаев
(қолы,
күні)
Алматы, 2009
РЕФЕРАТ
Диcсертациялық жұмыстың өзектілігі – шағын компаниялардағы венчурлық
бизнесті басқару ерекшеліктерін анықтау, еліміздегі венчурлық компанияларды
қарастыру және венчурлық даму жолдарын айқындау болып табылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
- жоба және венчурлық жоба туралы түсінік қалыптастыру;
- шағын компаниялардағы инновациялық және венчурлық бизнестің
ерекшеліктерін анықтау;
- инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
- елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық және венчурлық дамудың
тиiмдi екенiн дәлелдеу;
- венчурлық компаниялар туралы қарастыру;
- елiмiзде венчурлық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары;
- Сентрас венчурлық компаниясы туралы;
- Сентрас венчурлық компаниясындағы жобаларды қарастыру және
экономикалық тиімділігін анықтау.
Диссертациялық жұмыстың зерттеу пәні – шағын компаниялардағы венчурлық
бизнесті басқару.
Зерттеу объектісі болып Сентрас компаниясындағы жобаларды басқару
жолдары болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Диссертациялық жұмыстың маңыздылығы жоғары болып келеді, себебі әр
мемлекеттің дамуының бірден бір көрсеткіші ретінде инновациялық даму болып
келеді. Еліміздiң негiзгi экономикалық дамуына, яғни өндiрiс пен ғылыми-
техникалық ресурстарды жоспарлау үшiн венчурлық бизнестің қалыптасуы өте
маңызды болып табылады.
Қысқартылған сөздер тізімі:
ҰИЖ – Ұлттық Инновациялық Жүйе
ҰИҚ – Ұлттық Инновациялық Қор
ТИТО – Технологиялардың инжиниринг және трансферт орталығы
АТП - Alatau IT City
ҒЗТКЖ – ғылыми зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар
ҒТП – ғылыми-техникалық прогресс
ҒТИП - ғылыми-техникалық индустриалды парктер
ТКЖ – тәжірибелік конструкторлық жұмыстар
ЖҰӨ - жалпы ұлттық өнім
Глоссарий
Жоба – белгілі бір мәселелерді шешу үшін бағытталған тапсырмаларды
анықтайды.
Жобаларды басқару – ұйымдастыру, жоспарлау, басқарушылық методологиясы,
жоба циклында қолданылған еңбектік, қаржылық және материалды-техникалық
ресурстардың үйлесушілігі, қазіргі заманғы әдістерді қолдану арқылы жоба
нәтижесіне жету үшін техника және технологияларды басқару, жұмыс көлемін
анықтауды, уақыт, баға, сапа, жоба қатысушыларын қанағаттандыру.
Венчур - ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді.
Венчурлық бизнес - технологиялық немесе өнімдік инновацияларды қолдана
отырып өте тәуекелді жобаларды қаржыландыру.
Венчурлы капитал дегеніміз – инновациялық компанияға тікелей инвестиция
салу.
Инновация – ағылшынның innovation сөзінен шыққан, яғни жандану
немесе заттар өндiрудегi жаңа технологиялар деген мағынаны бiлдiредi.
Инновациялық жоба – инновацияға қол жеткізуге бағытталған ғылыми,
ғылыми-техникалық, тәжірибе-конструкторлық, маркетингтік зерттеулер мен
жұмыстар кешенін жүргізу жоспарынан, сондай-ақ техникалық-экономикалық
көрсеткіштерден тұратын құжат.
Инновациялық бағдарлама – бірыңғай мақсатпен, міндеттермен, объектімен
немесе аумақпен біріктірілген, ресурстары, орындаушылары мен іске асыру
мерзімдері бойынша келісілген инновациялық жобалар мен іс-шаралар кешені.
Венчурлық бизнесті инвестициялау дегеніміз:
- идеяның, жаңа өнімнің пилоттық үлгілерін құрумен байланысты
қолданбалы зерттеулер және оның коммерциялық әлеуетін бағалау;
- алғашқы сериялық өндіріс және өнімді алғашқы сатулар;
- өндірістің алғашқы кеңейтілімі және өнімді өткізу үшін жаңа
рыноктарға шығу.
Венчурлық қор – венчурлік инвестициялауды жүзеге асыру мақсатында заңды
тұлға қуру арқылы немесе құрмай-ақ жеке және заңды тұлғалар капиталының
шоғырлануын атайды.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... 9
1.1 Венчурлық бизнестің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..9
1.2 Шағын инновациялық және венчурлық бизнестің
ерекшеліктері ... ... ... ... ..17
1.3 Венчурлық жобаларды басқару
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 ШАҒЫН КОМПАНИЯЛАРДА ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...27
2.1 Қазақстан Республикасындағы венчурлық бизнестің
дамуы ... ... ... ... ... ...27
2.2 Дамыған мемлекеттердегі венчурлық бизнесті басқару
тәжірибесі ... ... ... .39
2.3 Сентрас компаниясы туралы жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .48
3 СЕНТРАС КОМПАНИЯСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 58
3.1 Сентрас компаниясы қаржыландыратын жобаның жалпы сипаттамасы ... ..58
3.2 Жобаның экономикалық тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
3.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлық және инновациялық жобаларды
дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 75
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны
айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық
қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта
түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей мемлекетiмiз әлем таныған,
алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек деп атап көрсеттi. Сондықтан
да болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы
мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр [1].
Инновация саласы – Қазақстан экономикасының дамуында маңызды сала болып
табылады. Саланың сенімді және тиімді басқарылуы, инновациялық дамуды
қамтамасыз ету мемлекет экономикасының дамуының негізі болып табылады.
Қазіргі уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде әлем елдерінде
инновация бірінші деңгейдегi жоспар болып келедi. Сондықтан да әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық және венчурлық қызметсiз жүзеге аспайды.
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі – венчурлық бизнесті басқару
ерекшеліктерін анықтау, еліміздегі венчурлық компанияларды қарастыру және
венчурлық даму жолдарын айқындау болып табылады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі.
Осы сала бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатқан отандық
зерттеушілер К. Кубаев, З. Туреханова, А. Тургинбаева, С. Купешова, К.
Нарибаев, С. Джумамбаев, А. Нусупова болып табылады. Ал шетелдік
зерттеушілерден Й. Шумпетер, Н. Кондратьев, Г. Менш, К. Фримен, Р. Фостер,
Солоу, Е. Домар, Р. Харрод болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері.
Жұмыстың мақсаты – венчурлық бизнесті ұйымдастыру және басқарудың
теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеу негізінде, венчурлық
бизесті ұйымдастырудың тиімді жолдарын құрастыру.
Жұмыстың міндеттері:
- венчурлық бизнес туралы түсінікті зеріттеу;
- шағын компаниялардағы инновациялық және венчурлық бизнестің
ерекшеліктерін анықтау;
- инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
- елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық және венчурлық дамудың
тиiмдi екенiн дәлелдеу;
- венчурлық компаниялар туралы талдау жасау;
- елiмiзде венчурлық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары;
- Сентрас венчурлық компаниясы туралы;
-Сентрас венчурлық компаниясындағы жобаларды қарастыру және
экономикалық тиімділігін анықтау.
Зерттеу объектісі болып Сентрас компаниясындағы венчурлық бизнесті
ұйымдастыру және басқару жолдары болып табылады
Диссертациялық жұмыстың зерттеу пәні – венчурлық бизнесті ұйымдастыру
және басқару.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Жұмыстың ғылыми-
әдістемелік базасы: инновациялық және венчурлық жобаларды басқару бойынша
негізгі оқулықтар, заңдар, бағдарламалар, интернет ресурстары, газеттер,
автордың өз ізденістері болып табылады.
Жұмыстың ғылыми-әдістемелік базасы: инновациялық және венчурлық
жобаларды басқару бойынша негізгі оқулықтар, заңдар, бағдарламалар,
интернет ресурстары, газеттер, автордың өз ізденістері болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Диссертациялық зерттеу
жұмысында төмендегідей ғылыми жаңалықтар мен нәтижелер алынды:
• Венчурлық бизнестің теориялық аспектілерін зеріттеу негізінде оның
ерекшеліктері жүйеленді;
• Венчурлық бизестің дамы сатылары бөліп көрсетілді;
• Қазақстандық экономикадағы венчурлы бизнестік дамуын тежеуші факторлар
айқындалды;
• Венчурлық бизнесті тиімді ұйымдастыруға арналған ұсыныстар жасалынды.
Диссертациялық жұмыстың қорғауға шығарылған негізгі мәселелері:
1. венчурлық бизнес өте күрделі және тәуекелі жоғары кәсіпкерлік түрі,
бірақ оны дұрыс ұйымдастыра білсе өте тиімді де пайдалы.
2. венчурлық бизнестің даму сатылары мен кезеңдерге бөліну әдістемесі
толықтырылды, яғни қнімнің өмір циклімен компанияның даму сатылары сәйкес
болады.
3. Қазақстанда венчурлық бизенстің дамуын тежеуші негізгі факторлардың бірі
- ол тиімді идеялардың болмауы.
4. венчурлық бизенсті дамытуға арналған бір шара ол – республикалық
инновациялық идеялар банкін қалыптастыру.
Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы. Магистрлік диссертацияның
маңыздылығы жоғары болып келеді, себебі әр мемлекеттің дамуының бірден бір
көрсеткіші ретінде инновациялық даму болып келеді. Еліміздiң негiзгi
экономикалық дамуына, яғни өндiрiс пен ғылыми-техникалық ресурстарды
жоспарлау үшiн венчурлық бизнестің қалыптасуы өте маңызды болып табылады.
Диссертация материалдары Менеджмент, Инновациялық менеджмент пәндері
үшін дәріс құралы ретінде пайдалануға болады.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы (апробациясы). Зерттеу нәтижелерінің
жариялануы. Зерттеудің негізгі нәтижелері жалпы көлемі 1 мақалада
жарияланды. Диссертацияның негізгі нәтижелері педагогикалық тәжірие
барысында дәрістік материал ретінде қолданылды.
Жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмыс 75 беттен, 16 кестеден, 9 суреттен тұрады.
Елiмiз осы мәселелердi шеше отырып жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және
экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан
Республикасының индустриялды-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады [2].
Инновациялық саланы мемлекеттік басқару индустриалды-инновациялық
саясатты жүзеге асырушы ғана емес, оның бағытын анықтап, сол процесстердің
қарқынды дамуына ықпал етіп, дұрыс орындалуын қадағалайтын бірден-бір
қуатты құрал. Біздің елімізде де осы мәселе дұрыс жолға қойылып, тікелей
Президенттің қадағалауында екені көңіл қуантады.
1 ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Венчурлық бизнестің түсінігі
Жоба ұғымы әр түрлі қызмет түрлерін біріктіреді, келесі берілген
ұғымдармен сипатталады:
- белгілі бір мақсатқа жету және нәтижелі болу үшін бағытталуы;
- бір-бірімен байланысты қызмет түрлерінің атқарылуы;
- белгілі бір уақытта орындалу қажеттілігі;
Жоба жүйе қызметі болғандықтан, жоба басталуынан аяқталуына дейін, яғни
нәтижелі болғанға дейін қызмет етеді. Жоба концепциясы кәсіпорын немесе
өндіріс концепциясына қарама- қайшы емес, керісінше ұқсас болып келеді.
Көбінесе жоба кәсіпорын қызметінің негізгі түрі болып келеді.
Жоба терминін білдіретін әр түрлі ұғымдар бар, оның әр қайсысы
белгілі бір мәселені шешу үшін бағытталады.
Шек қоюлар:
- қаржылық
- құқықтық-нормалық
- этикалық
- қоғам
- логистикалық
- активизациялау әдістері
- уақыт
- сапа деңгейі
- қосымша әсерлер
Кіру:
Шығу:
қажеттіліктер
қанағаттандырылған
қажеттіліктер
Қамтамасыз ету:
- адамдар
- білім және тәжірибе
- техника және заттар
- технология
1 cурет. Жобаның бастапқыдан соңғы жағдайына дейінгі ауысу процесінің
жүйесі
Жалпы жоба ұғымы (ағылшынша project) – бұл бірдеңені ойлау немесе
жоспарлау, мысалға үлкен кәсіпорын дегенді білдіреді. Жүйелі көзқарас
бойынша, жоба - басталуынан аяқталуына дейінгі уақытты қамтитын және де сол
уақыт аралығында әр түрлі механизмдер, шек қоюлар мен қызметтердің
атқарылуын анықтайды.
Жоба – белгілі бір мәселелерді шешу үшін бағытталған тапсырмаларды
анықтайды. Жоба өзіне ой (мәселе), жүзеге асыру құралдарын (мәселені шешу)
және жасалынған процесстерден нәтиже алуды қамтиды.
Жоба
2 cурет. Жобаның негізгі элементтері
Инвестициялық жоба – инвестициялық акция дегенді білдіреді, белгілі бір
қор көлемін білдіреді, оның ішінде интеллектуалдық, қаржылық, материалдық,
адам ресурстарын қолдану арқылы белгілі бір мәселені, белгілі бір уақытта
орындалуын айтады. Инвестициялық жобаның қаржылық нәтижесі - пайда табу,
материалдық-заттық нәтижесі – жаңа немесе жаңартылған объектілер, табыс
табуға бағытталған қаржылық құралдар болып табылады.
Егерде жобаның жүзеге асырылу нәтижесі физикалық объекті болып
табылатын болса (ғимарат, өндірістік кешендер), онда жоба ұғымы – белгілі
мақсатқа бағытталған, алдын ала ойластырылған немесе алдын ала жоспарланған
физикалық объектіні жасау немесе жаңарту технологиялық және
ұйымдастырушылық құжаттардан тұратын, материалдық, қаржылық, еңбектік
ресурстарды қамтитын және де осы іс шаралардың жүргізілуі мен басқарылуын
айтады.
Сонымен, қазіргі заман бойынша жоба ұғымы – біздіің өмірімізді
өзгертетін, тұрғын үй немесе өндірістік объектінің құрылысы, ғылыми-зерттеу
жұмыстарының бағдарламасы, кәсіпорынды қайта құру, жаңы кәсіпорын ашу, жаңа
техника немесе технология жасау – осының бәрі жобаға жатады. Жоба – белгілі
бір объектіні жасау үшін құжат жүзінде белгіленген жоспар.
Әр жоба жүзеге асырылуында әр түрлі кезеңдеден, яғни фазалардан өтеді.
Сондықтан да жоба осы фазалардан өтуі үшін, жүзеге асырылуы үшін, оны
басқару қажет. Алғаш рет жобаларды басқару ұғымы XX ғасырдың 50 жылдары
Батыстың дамыған елдерінде қолданыла бастады. Оның бір себебі жобалардың
жалпылай өсуі болып табылады. Осы кездегі алғашқы жобаларды басқару
әдістері, олар желілік жоспарлау және басқару әдістері болып табылады.
Жобаларды басқару - арнайы және кәсіптік білімді біріктіреді, яғни
қызмет түріне байланысты құрылыстық, инновациялық, білім берушілік,
экологиялық, зерттеушілік, қайта ұйымдастырушылық және де басқа жобаларға
байланысты болып келеді.
Жобаларды басқару әдістері келесіні қамтиды:
- жоба мақсатын анықтау және оған сипаттама беру;
- жоба құрылымын көрсету (атқарылатын негізгі жұмыс этаптарын
айқындау);
- қажет көлемін және қаржыландыру көздерін анықтау;
- атқарушыларды таңдау – негізінен конкурс арқылы;
- келісімшарттарды айындау және келісімшартқа отыру;
- жобаның аяқталу уақытын анықтау, жүзеге асырылу графигін жасау, қажет
ресурстарды есептеу;
- жоба бюджетін және сметасын есептеу;
- тәуекелді айқындау және жоспарлау;
- жобаның жүзеге асырылуына бақылау қамтамасыз ету.
Жобаларды басқару – ұйымдастыру, жоспарлау, басқарушылық методологиясы,
жоба циклында қолданылған еңбектік, қаржылық және материалды-техникалық
ресурстардың үйлесушілігі, қазіргі заманғы әдістерді қолдану арқылы жоба
нәтижесіне жету үшін техника және технологияларды басқару, жұмыс көлемін
анықтауды, уақыт, баға, сапа, жоба қатысушыларын қанағаттандыру [3].
Жоба - процесстердің жиынтығы. Жобаларды басқару процесстерінің тобы
келесідей болып келеді: Инициация – Жоспарлау – Жүзеге асырылу және бақылау
– Талдау – Басқару – Аяқталу.
Инициация кезінде орындалатын процесстер: авторластыру (жобаның келесі
фазасын бастау шешімі).
Жоспарлау кезінде орындалатын негізгі процесстер: мақсаттарды
жоспарлау, мақсаттарды ұйымдастыру, жоба жұмыстарының, операцияларының,
құрамын анықтау, операциялардың қарым қатынасын анықтау, жұмыс көлемін,
ұзақтығын бағалау, ресурстарды анықтау, құнын бағалау, жұмыстардың атқарылу
кестесін құру, бюджетті бағалау, жоба жүзеге асырылуының жоспарын құру,
жоба нәтижесіне жету үшін белгілерін анықтау. Қосымша процесстеріне сапаны
жоспарлау, ұйымдастыруды жоспарлау, персоналды қамтамасыз ету, бір бірімен
іс әрекет жүргізуді жоспарлау, тәуекелдерді анықтау, тәуекелдерді бағалау,
тасымалдауды жоспарлау, тасымалдауды ұйымдастыру.
Жүзеге асырылу және бақылау кезінде орындалатын негізгі процесстер:
жоба жоспарын жүзеге асыру процесі. Қосымша процесстеріне жүзеге асырылу
есебі, сапаны қамтамасыз ету, ұсыныстарды дайындау, тасымалдаушыларды
таңдау, келісімшарттарды бақылау, жоба қатысушыларын ұйымдастыру.
Талдауда орындалатын негізгі процесстерге уақытты талдау, құнын талдау,
сапаны талдау, мақсаттарды анықтау жатады. Қосымша процесстеріне жүзеге
асырылуды бағалау, ресурстарды талдау және басқа да талдаулар жүргізу
жатады.
Басқару кезінде орындалатын негізгі процесстер: өзгерістерді жалпы
басқару, ресурстарды басқару, мақсаттарды басқару, сапаны басқару. Қосымша
процесстерге тәуекелдерді басқару және елісімшарттарды басқару кіреді.
Аяқталу процесінде келісімшарттардың орындалып, жабылуы және
жұмыстардың аяқталуы қамтамасыз етіледі.
Жобаларды басқару дисциплинасының қолданылу аясының кеңеюі мен оған
деген қызығушылық еліміздегі өзгерістер болып жатқан әр түрлі салаларға
байланысты:
- меншік қатынастарының өзгеруі (ұйымдар мен кәсіпорындардың
мемлекеттендірілуі, акционерлендірілуі, жекешелендірілуі);
- экономиканың нарықтық қатынастарға өтуі;
- ұйымдастырушылық форманың өзгеруі;
- өндірістік жүйенің “нарыққа байланысты икемдену” арқылы өзгеру
процесі;
- басқарудың әдіс, тәсілдерінің өзгеруі – соның ішінде бағдарламалық
басқару;
- өз қызметтерін жобаларға экономикалық, басқарушылық, ақпараттық
қолдау көрсететін инвестициялық компаниялар, инжинирингтік және
консалтингтік фирмалар нарықтарының құрылуы;
- басқарушылардың психологиясында белгілі бір өзгерістердің пайда
болуы;
- жаңа инновациялық технологиялардың дамуы;
- жобаларды басқарудың кең таралған методологиясын қолданатын,
белсенді түрде инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға шетелдік мердігерлер
мен инвесторлардың тартылуы;
- жобалық негізде өз жұмыстарын құратын, жобалармен жұмыс істейтін жаңа
нарықтық құрылымдардың құрылуы (инвестициялық қорлар, қаржылық компаниялар,
коммерциялық банктер және т.б.).
Объективті түрде экономиканы басқаруда қиындықтар мына жағдайларға
байланысты пайда болады: басқару субъектілерінің санының көбеюі, олардың
жасайтын жұмыстарының күрделенуімен, басқарушы персоналдың кәсіби
деңгейінің төмендеуі. Қазіргі инвестициялық саясат аз уақыт мөлшерінде
әрекет ететін және көп мөлшерде пайда әкелу мүмкіндігі бар қаржылық
жобаларға тартуға және оларды іске асыруға бағытталған. Мұндай жағдайда
бекітілген бюджет шеңберінде, белгіленген уақыт мерзімінде, керек сапада
әрбір жобаны жүзеге асыруда жаңа тәсіл тексерілген және тиімді құрал болып
табылады.
Сонымен қатар ірі жобалар мен жинақталған бағдарламаларды басқару үшін
жаңа методологияны қолданудың кең таралуын болдырмайтын бірнеше жағдайлар
туындауы мүмкін. Оларға жататындар: өндірістің жалпы түрде құрдымға кетуі
және экономиканың тұрақсыз функциялануы; саяси тұрақтылықтың болмауы
(тәуекелдің қосымша факторы ретінде); мемлекеттік инвестициялардың жылдам
қысқаруы мен инвестициялық белсенділіктің түсуі; тұрақты жоғары инфляция;
инвестициялар мен ақша айналымын ұстап тұратын несие-қаржылық және банктік
жүйенің керекті деңгейде дамымауы; кепілдік беру жүйесі мен инвесторларға,
соның ішінде шетелдік инвесторларға, берілетін жеңілдіктермен қамтамасыз
етудің сенімді жүйесінің болмауы.
Бағдарламалық-мақсаттық басқарудың әдістеріне сәйкес құрылған
мемлекеттер арасындағы, мемлекеттік, аймақтық, аудандық, салалық және
белгілі бір объектке бағытталған бағдарламалардың әрқайсысы бір-бірімен
байланысты (ресурстары, мерзімі және орындаушылары бойынша) жобалар
жиынтығын көрсетеді. Олардың іске асырылуы жобаларды басқару концепциясының
негізінде жүргізіледі.
Концепцияның негізі жобаға уақыт және керек жабдықтарға кететін
шығындармен байланысты болатын және әрбір жүйені алдыңғы қалпынан
өзгеріске ұшыратады (мысалы, кәсіпорын) деген көзқараста қарауымыз керек.
Осы өзгерістердің бюджет шеңберінде және уақыттық шектеулерге байланысты
алдын-ала жасалған ережелерге сай болатын процестер осы жаңа дисциплинаның
негізін құрайды.
Мұндай тәсіл елімізде басқаруда, экономикада инвестициялық жобалар
жүйесіне үлкен өзгерістер енгізуге көмектеседі, ал оларды басқару –
инвестицияны басқаруға әкеледі (инвестициялық менеджментке деп те
айтылады).
Жобаларды басқаруды тиімді жүргізу үшін жүйе ең алдымен жақсы
құрылымдалуы керек. Құрылымдаудың (кейде декомпизация деп атайды) мәні
жобаны бөлуге және басқаруға болатын жүйе ішінде және компоненттерге бөлу.
Негізгі құрылымдық жоба қатысушыларының бірлігі ретінде жоба командасы
табылады. Жоба командасы - өз ниетімен жоба қатысушысы болған және жоба
шеңберінде инвестициялық процестерді басқаруды жүзеге асыратын бірнеше
мамандардан жинақталып құрылған арнайы топ.
Жобаның жүзеге асырылуы ұйымдастырушылық форманың шеңберінде жасалады,
оның құрылымы маңызды түрде жобаның өзіне әсер етеді.
Жобаның өмірлік циклі (жобаның пайда болуы мен оның аяқталуы арасындағы
уақыт мерзімі) жоба бойынша қаржылық жұмыстарға байланысты туындайтын
мәселелерді зерттеу үшін негізгі және сәйкес келетін шешімдерді қабылдау
болып табылады. Жобаның өмірлік циклын жинақты түрде негізгі үш маңызды
фазаларға бөлуге болады: инвестиция алдындағы, инвестициялық және
эксплуатациялық.
Одан кейінгі жіктелулері жобаның спецификасына байланысты. Осылайша
өмірлік цикл 5 түрге бөлінеді:
- концептуалды фаза, мақсатты анықтау, инвестициялық мүмкіндіктерді
талдау, жобаның техника-экономикалық негізде іске асу мүмкіндігін анықтау
және жобаны жоспарлау;
- жобаны іске асыру фазасы, жасалатын жұмыстар және қатысушылар
құрылымы түсініктерін анықтау, жұмыс уақытының календарлық сызбасының, жоба
бюджетінің құрылуы, жобалық-сметалық құжаттаманың жасалуы, өзара
келісулердің жүргізілуі және мердігерлер мен жеткізушілермен келісімге
отырудың қорытындыларының жасалуы;
- жобаны орындау фазасы, жобаның жүзеге асу жұмыстарын қамтиды
(құрылыс, маркетинг, персоналды оқыту);
- жобаның аяқталу фазасы, сынаққа түсіру, тәжірибеден өткізу және
жобаны қолданысқа шығару;
- эксплуатациялық фаза, қабылдау және шығару, құрал-жабдықтарды
ауыстыру, кеңейту, модернизациялау, инновациялау.
Жобаларды басқарудың функцияларына мыналар жатады: жоспарлау, бақылау,
талдау, шешім қабылдау, салыстыру және жоба бюджетін жасау, жобаны іске
асыру жұмыстарын ұйымдастыру, мониторинг, бағалау, есеп беру, сынақтан
өткізу, тексеру және қабылдау, бухгалтерлік есеп, басқару.
Жобаны басқарудың қосымша жұмыстарына жататындар: берілген жұмысты және
оның көлемін басқару, уақытты, оның ұзақтығын басқару, құндылықты басқару,
сапаны басқару, сатып алулар мен жеткізу бойынша жүргізілетін жұмыстарды
басқару, ресурстарды таратуды басқару, адам ресурстарын басқару,
тәуекелдікті басқару, ресурстар қорын басқару, интеграциялық басқару,
ақпарат пен коммуникацияларды басқару.
Венчур - ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді. Венчурлық капитал жеке бизнесті қаржыландырудың баламалы
нысаны ретінде АҚШ-та 50-жылдардың ортасында пайда болды. Еуропаға ол тек
70-жылдардың соңында ғана келді. Венчурлық капитал пайда болғанға дейін
әлемде шағын және орта бизнесті қаржыландыруды банктік капитал, ірі
корпорациялар мен компаниялар және ауқатты адамдар, яғни бизнес
періштелерінің қаржыландыруы арқылы жүзеге асырылған.
Венчурлық бизнестің отаны – Силикон аңғары. 1957 Shorkley
Semiconductors Laborotories компаниясының инженері Юджин Клейнерден хат
алады. Юджин Клейнер жаңа кремний транзисторын шығару идеясын қолдайтын
фирма іздеп жүрген болатын. Кездесуден кейін Артур Рок Юджин Клейнердің
жобасына қажет 1,5 млн. долларды қаржыландыруға инвестор тауып беруге
келісті. Алайда Артур Рок жолыққан 35 корпоративтік инвесторлар ұсынысқа
қызығушылық танытқанымен қаржыландыруға келіспеді. Сол кезде Артур Рокқа
Шерман Фэрчайлдқа жолығуға кеңес берді. Шерман Фэрчайлд - өнертапқыш және
жаңа компанияларды қаржыландыру жөнінде тәжірибесі бар еді. Ол
қаржыландырған 1,5 млн. доллар нәтижесінде Fairchild Semiconductors Силикон
аңғарындағы барлық жартылай өткізгіштер шығаратын компаниялардың негізі
қаланды.
Табысты венчурлық капиталистердің бірі - Cisco Systems компаниясы
желілік маршрутизатор және телекоммуникациялық жабдықтар өндірісі жөнінен
әлемдік көшбасшылардың бірі. 1987 жылы Дон Валентин Sequoia Cisco Systems
компаниясының 2,5 млн. доллар тұратын акциялар пакетін сатып алды. Бір
жылдан кейін ол 3 млрд. доллар болды.
Артур Рок, Франклин Джонсон, Том Паркинс – венчурлық капиталдың
негізін қалаушылар. Венчурлык бизнес арқасында АҚШ-та 100 мыңдаған жаңа
жұмыс орындары пайда болып, миллиардтаған қосымша табыс әкелінді. Венчурлық
капиталдың қалыптасуы уақыт бойынша компьютерлік технологияның қарқынды
дамып, орта тап американдықтардың қалыптасып, әл-ауқатының өсуімен сәйкес
келеді.
Қазіргі заманғы компьютерлік бизнестің алыптары Apple Computers,
Compaq, Sun Microsystems, Microsoft, Lotus, Intell венчурлық капитал
көмегімен осы дәрежеге жетті. Сонымен қатар, персоналды компьютерлер мен
биотехнология секілді жаңа салалардың да қарқынды дамуы негізінен венчурлык
инвестицияның қатысуымен мүмкін болды. Еуропада венчурлық капитал пайда
болмастан 15 жыл бұрын жеке кәсіпкерлер акционерлік капиталды қаржыландыру
көздеріне қолы еркін жетпейтін. 80-жылдардың ортасынан бастап еуропалық
салымшылар тұрақты табысы бар дәстүрлі активтерге аз қаражат салып,
акцияларға инвестиция салу мүмкіндігіне қызығушылық танытты.
Еуропадағы венчурлық индустрияның пионері – Ұлыбритания, әлемдегі
қуатты қаржылық орталық. 1979 жылы осы елдегі венчурлык инвестициялардың
жалпы көлемі 20 млн. фунт болса, 8 жылдан кейін бұл сома 6 млрд. фунтқа
жетті. Өткен онжылдықтағы Еуропадағы венчурлық бизнеске 46 млрд.
фунт шоғырланды және инвестициялаған жеке компаниялар саны 200 мыңға жуық.
Еуропаның 20 елінде 500 венчурлық қор мен компания бар.
Бұл қаржыландыру шағын ииновациялық бизнесті қолдауға дамытуға
арналған еді. Қазіргі куні ол жеке венчурлы кәсіпкерлікке айналды. Бұл
кәсіпкерлік екі түрлі бизнестің қосындысы: бірі қаржы, екіншісі
инновациялық бизнес.
Венчурлық бизнестің негізгі субъектілері мыналар:
1. қаржы акцепторлары – венчурлы компаниялар және жаңа бастаушы
кәсіпкерлер;
2. қаржы донарлары – жеке тұлғалар, бизнес-періштелер және маманданған
қорлар;
3. қаржы және ақпарат делдалдары.
Венчур деген сөздің өзі тәуекел деген мағынаны білдіреді. Бұл бір
жағынан өте тәуекелге жақын, ал бір жағынан жоғары пайдалы кәсіпкерлік
дегенді білдіреді. Венчурлы қаржыландыру ол ұзақ мерзімді жоғарғы тәуекелді
қаржыландыру (яғни 5 - 7 жылға дейін созылатын). Ол жаңа пайда болған шағын
инновациялық кәсіпорынның акционерлік капиталын қалыптастыратын немесе
бұрыннан белгілі венчурлы компанияның капиталына айналатын қаржы құралы.
Венчурлы капитал дегеніміз – инновациялық компанияға тікелей
инвестиция салу. Классикалық венчурлы қаржыландыру мынадай қасиеттерімен
ерекшеленеді:
1. қаржы тікелей акционерлік капиталдың белгілі бір үлесін құрайды;
2. инновациялардың жобалардың не техникалық, не коммерциялық
апробациясы болмайды, анықсыздық факторы жоғары болады;
3. шағын инновациялық кәсіпорынға салынатын қаржы кәдімгі дәстүрлі
кәсіпорынның старттық капиталынан неғұрлым артық болады;
4. ол міндетті түрде күшті тәуекелге байланысты;
5. жобадан ұзақ мерзім уақытында пайда түспейді;
6. пайда компания акцияларын сатудан түседі;
7. алдын ала анықталған тәуекел егер жоба ұтымды болса түскен пайда
өте жоғары болады;
8. инвестордың жеке қызығушылығы негізінде инновациялық жоба тиімділігі
өседі.
Жоғары технологиялы шағын инновациялық компаниялардың өмір циклдері.
Венчурлы компаниялардың инвестиция салынуына байланысты мынадай
түрлері болады:
Seed - өсіруге арналған компаниялар. Бұл тек идея жүзіндегі бизнес,
оны инновациялық жоба түріне келтіру үшін қосымша зерттеулер, тәжірибелер
жасауға, моделін құрастыруға белгілі бір қаржы бөлу керек. Егер
инновациялық идея пайда әкелетіндей болса, онда оны әрі қарай
қаржыландыруға шешім қабылданады, ал егер ол тиімсіз болатындай болса онда
әрі қарай қаржыландырылмайды.
Start-up - жаңа ғана пайда болған компания. Бұл компанияда
инновациялық процесстің алғашқы этаптары жүзеге асырылған. Бұл компаниялар
енді ғана құрылып жатқан. Бірақ менеджмент командасы бар инновациялық
процессті әрі қарай жалғастыруға дайын.
Early Stag - басмтапқы кезең. Компания инновациялық процесстің ең
соңғы сатысында, яғни инновациялық өнімді рынокқа енгізіп коммерциялық
жолға түсуге әзір. Бұл компаниялар инновациялық өнімді рынокта табысты
сатып, қосымша зерттеулер жүргізуге қаржы алуға дайын.
Expansion - кеңейту. Компаниялар кең түрде инновациялық өнімді сатып
пайда табу үстінде, олар жаңа инновациялық жобаға қаржы алғысы келеді.
Шағын инновациялық жоғарғы технологиялық компанияның өмір циклін
белгілі бір кезеңдерге бөледі, өйткені осы кезеңдерге байланысты венчурлы
қаржыландырудың сомасы, уақыты анықталуы тиіс классикалық түрде шағын
инновациялық компанияның өмір циклі мынадай кезеңдерден тұрады:
1. инвестиция салынғанға дейін;
2. инвестициялық;
3. постинвестициялық.
Инвестиция салынғанға дейінгі кезеңде мынадай қызметтер атқарылады:
- жоба идеясының пайда болуы;
- потенциалды инвесторларды іздестіру;
- алғашқы бизнес-жоспарды әзірлеу;
- инвесторлармен келіссөзге келу;
- бизнес-жоспардың соңғы нұсқасын даярлау;
- инновациялық жобаны қаржыландыруға қажетті қаржының сомасын, қайтару
уақытын, пайданы бөлу туралы мәселелерді шешу.
Инвестициялық кезеңде мынадай қызметтер атқарылады:
- инвестицияның бастапқы сомасын алу;
- ұйымды қалыптастыру жұмыстары;
- өнім моделін жасау;
- маркетинг бағдарламасын жасау;
- өнімді рынокқа шығару;
- инвестиция бойынша пайданы бөлу;
- қосымша инвестициялар табу.
Постинвестициялық кезең инвестициялық қаржыландыру мерзімінің аяқталуы
енді инновациялық компания мен инвестор әрі қарай бизнестің дамуы бойынша
шешім қабылдайды.
Компания менеджменті үшін бұл кезеңде мынадай мәселелерді шешу керек:
- компанияның өз бетімен дамуы немесе басқа бір ірі компанияға бірігу;
- қызмет профилін өзгертіп, жаңа кәсіпорын қалыптастыру.
Инвестор үшін мынадай мәселелер шешілуі керек:
- түскен пайданы қайта осы компанияға құю;
- қаржыны басқа инновациялық жобаларға бағыттау;
- өз бетінше жаңа инновациялық кәсіпорын қалыптастыру.
1.2 Шағын инновациялық және венчурлық бизнестің ерекшеліктері
Шағын инновациялық бизнес инновациялық саладағы маңызды қозғаушы
күштердің бірі. Шағын инновациялық бизнес қазіргі күні бүкіл дамыған
мемлекеттердің экономикасының өсуіне қомақты сома әкеліп отыр, өйткені
бизнестің бұл түрі көптеген артықшылықтарымен ерекшеленеді. Шағын
инновациялық компаниялар тәуекелге өте жақын, сондықтан оларды венчурлы
компаниялар деп те атайды. Шағын инновациялық бизнеске мынадай ерекше
қасиеттер тән:
- шағын инновациялық бизнес кез келген сала бойынша зерттеу жұмыстарын
жасауға лайықты;
- ірі компаниялардың инновациялық жобаларды игеруге қаржылық
мүмкіншіліктері көп болса да күрделі басқару пирамидасының кедергілерінен
инновациялық процесс өте баяу жылжиды;
- шағын инновациялық компаниялардың басқару құрылымы күрделі болмауы
себебінен олар рынок өзгерістеріне тез икемделіп, бейімделе алады;
- инновациялық процесс тезірек жылжиды.
Шағын инновациялық жоғарғы технологиялық компанияның өмір циклін
белгілі бір кезеңдерге бөледі. Өйткені осы кезеңдерге байланысты венчурлы
қаржыландырудың сомасы, уақыты анықталуы тиіс классикалық түрде шағын
инновациялық компанияның өмір циклі мынадай кезеңдерден тұрады:
- инвестиция салынғанға дейін;
- инвестициялық;
- постинвестициялық.
Инвестиция салынғанға дейінгі кезеңде мынадай қызметтер атқарылады:
жоба идеясының пайда болуы, потенциалды инвесторларды іздестіру, алғашқы
бизнес-жоспарды әзірлеу. Инвестициялық кезеңде мынадай қызметтер
атқарылады: инвестицияның бастапқы сомасын алу өнім моделін және маркетинг
бағдарламасын жасау, өнімді рынокқа шығару және инвестиция бойынша пайданы
бөлу. Постинвестициялық кезең инвестициялық қаржыландыру мерзімінің
аяқталуы енді инновациялық компания мен инвестор әрі қарай бизнестің дамуы
бойынша шешім қабылдайды [4].
Шағын компанияларда инновациялық процесстердің қалыптасу және жүзеге
асу сатылары. Шағын инновациялық бизнестердің ең маңызды мәселесі – бұл
шағын фирмалардағы инновациялық жобаларды қаржыландыру болып табылады.
Жоғарыда айтқанымыздай шағын инновациялық бизнестердің деңгейінде әрбір 10
жобаның бір, екеуі ғана жетістікке жетеді. Сонымен қоса инновациялық
жобаларды енгізуде пайда өте жоғары, олар бастапқы кеткен шығындардың орнын
толтырады. Егер мұндай жобалар көп болса, үлкен сандар заңы бойынша
тәуекелдік төмендейді және инновациялық бизнестің жетістікке жету
ықтималдығы жоғарылайды. Инновациялық бизнестің дамуымен байланысты барлық
дамыған елдерде венчурлық қаржыландыру, инновациялық жобаларды
орталықтандыратын және диверсификация негізінде енгізуді ұйымдастыру
кеңінен қолданылады.
Тәуекелдік қаржылар банктік және өнеркәсіптік компаниялардан
өзгешелейтін келесі ерекшеліктермен сипатталады:
- техникалық және коммерциялық апробациялары болмайтын жобаларды өткізу
барысында жоғары тәуекелділік;
- шағын инновациялық фирмалардың сақтандыру капитал көлемі жай шағын
фирмалардан қарағанда көбірек;
- тәуекелдік капитал шағын фирманың жарғылық капиталына несие ретінде
немесе пайлық жарна ретінде болады;
- жаңа фирманың жетістігіндегі тәуекелдік капиталға жеке қызығушылық
жоғары.
Өндірісі дамыған елдерде шағын инновациялық бизнес 2 жолмен
қаржыландырылады:
1. венчурлық қаржыландыру;
2. біріншілік ұсынылатын акциялар арқылы.
Бұл саладағы ең маңызды субъект – венчурлық қорлар болып табылады.
Венчурлық қорлар арнайы инновациялық бизнесті қаржыландыру мақсатында
құрылады және олар тек қана венчурлық операциялармен, сонымен қатар
эксперттік-кеңес, менеджмент және маркетингке алмасады.
Венчурлық қаржыландырудың келесі түрі – ірі корпорациялардың қорлары.
Ірі кәсіпорындар инновациялық жобаларды қаржыландыруды үш әдіспен жүзеге
асырады:
- инновациялық жобаларды жүзеге асыратын өздері құрған шағын фирмаларды
тікелей қаржыландыру;
- бірнеше корпорация ретінде құрылған фирмалар арқылы қаржыландыру;
- венчурлық қордың капиталына корпорацияның пайдалы қатысуы арқылы.
Шағын инновациялық кәсіпорындардың басым бөлігін инвестициялық
компаниялар қаржыландырады. Олар мемлекеттің қатысуымен құрылады. Салықтық
және қаржылық жеңілдіктерге, шағын фирмаларға берілетін несие бойынша
мемлекеттік кепілге ие. Шағын инновациялық мемлекет субсидиялайтын
капиталын қаржыландырады.
1-кезең. Алғашқы капиталдың қалыптасуы
2-кезең. Өндіріске дайындық
Рынокты маркетингтік зерттеу
Жарнама арқылы тұтынушылар контингентін анықтау
3-кезең. Өндірістік кезең
Рынокты жаулап алу
4-кезең. Акциялар эмиссиясы
Акциялар
3 сурет. Шағын инновациялық компанияларда инновациялық процесстердің
жүргізілу кезеңдері
Жоғарыдағы кестеде шағын инновациялық компаниялардағы инновациялық
процесстің төрт кезеңі көрсетілген.
Сонымен қатар инновациялық фирмаларды біріншілік акцияларды ұсыну
нарығында биржалық және биржадан тыс қаржыланады. Бағалы қағаз нарығы
арқылы қаржыландыру ірі фирмаларда жүзеге асады. Ал шағын инновациялық
фирмалар бағалы қағаздан тыс нарықтық қаржыланады. Бағалы қағаз нарығында
акциялар, бағалы қағаздар комиссиясының рұқсаты бойынша жіберіледі, ал бұл
үрдіс шағын фирмалар үшін қымбатқа түседі. Шағын инновациялық бизнесте
инновациялық процесстің жүргізілуі де кейбір ерекшеліктерге ие. Шағын
инновациялық қаржыландырудың екі түрі бар: біріншісі венчурлы қаржыландыру,
екіншісі бірінші ретті биржада акцияларды сату арқылы.
Инновациялық қызметті қаржыландыру көздеріне мыналар жатады:
- инновациялық қызмет субъектілерінің өз қаражаты;
- бюджет қаражаты;
- инновациялық қорлардың қаражаты;
- мемлекеттік нақтылы гранттар;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де көздер есебінен.
Сондай-ақ шетелдік тәжірибе көрсететіндей инновациялық саладағы шағын
және орта инновациялық фирмалар экономиканың пайда болатын салаларында,
рыноктың жаңа сегменттерін ашатын, жаңа өндірісті дамытатын, өндірістің
ғылыми сыйымдылығын және бәсекеге қабілетін арттыратын және сонымен, жаңа
технологиялық тәртіпті қалыптастыруға жәрдемдесетін технологиялық
көшбасшылар болып табылады [5].
Шағын инновациялық кәсіпорындарды дамыту мен қолдаудың пәрменді
тетіктерінің бірі бизнес-инкубация процесі болып табылады, яғни табыстың
мүмкіндігін айқындау әлі күрделі, оларды дамытудың әлі ерте, қауіпті
кезеңінде инновациялық жобаларға қолайлы жағдай жасау, сондай-ақ
технологиялық компанияларды жедел дамыту үшін процесс. Инновациялық
бизнестегі алып гигант компаниялармен салыстырғанда шағын инновациялық
бизнеске басқа, арнайы менеджмент қажет. Шағын инновациялық компаниялардың
ірі жобаларды игеру мүмкіншілігі кем болғанмен олар инновациялық
процесстердің алғашқы кезеңдерін өте тиімді атқарады.
Шағын инновациялық кәсіпорындар инновациялық жобаларды жүзеге
асырады. Инновациялық жоба – инновацияға қол жеткізуге бағытталған ғылыми,
ғылыми-техникалық, тәжірибе-конструкторлық, маркетингтік зерттеулер мен
жұмыстар кешенін жүргізу жоспарынан, сондай-ақ техникалық-экономикалық
көрсеткіштерден тұратын құжат. Инновациялық бағдарлама – бірыңғай
мақсатпен, міндеттермен, объектімен немесе аумақпен біріктірілген,
ресурстары, орындаушылары мен іске асыру мерзімдері бойынша келісілген
инновациялық жобалар мен іс-шаралар кешені [6].
Инновациялық жобаның негізгі құрамдас бөлімдері төмендегідей болады:
- мәселенің өзектілігін дәлелдейтін кіріспе;
- маркетингтік зерттеулер нәтижесінде құрылған жоба;
- жобаның мақсаттар бұтағы бойынша жүзеге асырылатын шаралар;
- жобаның кешенді негізделуі;
- жобаның жүзеге асырылуын қамтамасыз ету негізі;
- жоба бойынша эксперттердің қорытындысы;
- жобаны жүргізу механизмі.
Сонымен қатар инновациялық жобаларды жүзеге асырмас бұрын тиімсіздік
тәуекелін де қарастырған жөн. Мысалы қаржылық жоспарды құру кезінде
міндетті түрде мынадай пункттер қаралуы тиіс:
- кенеттен пайда болған мемлекеттік экономикалық тұрақсыздық
нәтижесінде жобаның жарты жолда тоқталуы;
- салық тәуекелі;
- бәсекелестердің әсерінен жобаның аяқталмай қалу тәуекелі.
Тәжірибе жүзінде бірнеше инновациялық жобалардың экономикалық
тиімділігін салыстыру, анықтау барысында мынадай шаралар жасалынады:
- ұқсас жобалардың орта жылдық рентабельділігін банктік орташа
ставкамен салыстырады;
- инфляциялық қауіп қатерінен болатын жоғалтуларды салыстыру;
- инвестициялардың ақталу мерзімін салыстыру;
- инвестициялардың түсу тұрақтылығын салыстыру;
- инвестицияға деген сұранысын салыстыру [7].
1.3 Венчурлық жобаларды басқару әдістері
Жобаларды басқару әдістері келесіні қамтиды:
- жоба мақсатын анықтау және оған сипаттама беру;
- жоба құрылымын көрсету (атқарылатын негізгі жұмыс этаптарын
айқындау);
- қажет көлемін және қаржыландыру көздерін анықтау;
- атқарушыларды таңдау – негізінен конкурс арқылы;
- келісімшарттарды айындау және келісімшартқа отыру;
- жобаның аяқталу уақытын анықтау, жүзеге асырылу графигін жасау, қажет
ресурстарды есептеу;
- жоба бюджетін және сметасын есептеу;
- тәуекелді айқындау және жоспарлау;
- жобаның жүзеге асырылуына бақылау қамтамасыз ету.
Жобаларды басқару әдістеріне мыналар кіреді: жүйелік жоспарлау және
басқару, календарлық жоспарлау, логистика, стандартты жоспарлау, құрылымдық
жоспарлау, ресурстық жоспарлау және басқалары кіреді.
Миссия – жобаның өмір сүруінің нақты көрсетілген бастапқы мақсаты болып
табылады. Ол жобаның статусын көрсетеді, деңгейлердің мақсатын анықтап,
қамтамасыз етеді және де әр түрлі ұйымдастырушылық деңгейлердегі
стратегияларды анықтайды. Миссия – жобаның негізгі тапсырмасы болып
табылады, себебі ол жобаның жүзеге асырылу жағдайын қамтамасыз етеді.
Жобаның стратегиясы – жобаның мақсаты мен миссиясына жетуге бағытталған
іс-әрекеттер жиынртығы болып табылады. Жобаның стратегиясының асырылуына
келесі үш жағдайды көрсетуге болады:
- стратегиялық талдау;
- стратегияны таңдау және дайындау;
- стратегияны жүзеге асыру.
Стратегиялық талдау – ішкі және сыртқы ортаның талдауынан басталады.
Ішкі ортаға байланысты жобаға қатысты кері әсерін немесе мүмкіндіктерін
күтуге болады.
Сыртқы орта факторларына:
- технологиялық (жаңа технологиялардың немесе бар технологиялардың
деңгейі);
- ресурспен қамтамасыз етілуі;
- экономикалық (инфляция, пайыздық ставкалар, валюталар курсы,
салықтар);
- мемлекеттік сектордың шек қоюлары (лицензиялау, заңдастырылу);
- әлеуметтік (жұмыссыздық деңгейі);
- саясаттық (ішкі, сыртқы, экономикалық);
- экологиялық (іс шаралар);
- бәсекелестер.
Ішкі орта факторларына:
- нарық (фирма және оның өнімін қолданатын тұтынушы);
- маркетингтік зерттеулер (маркетинг бюджеті, мамандардың болуы);
- өтімділігі (сатылатын өнім көлемі, жеңілдіктер);
- тарату каналдары (өнімді өткізу жерлері);
- өндіріс (технология, құралдар, ғимарат);
- персонал (ынталандыру көлемі, корпоративтік мәдениет,
квалификациясы);
- қамтамасыз ету (тасымалдаушылар);
- қаржы (капитал құрылымы, қаржылық жағдайы);
- өнім номенклатурасы (диверсификация деңгейі);
- миссия, ұйымның мақсатына сәйкес SWOT талдау бойынша стратегия
орындалады.
Стратегияны таңдау мен дайындауда үш ұйымдастырушылық деңгейде жүзеге
асырылады:
- корпоративтік стратегия (дамуға бағыттылған іс шаралар);
- іскерлік стратегия (бәсекелестік стратегиясы) үш тәсілден тұрады:
шығындар бойынша лидерлік стратегиясы; дифференциация стратегиясы; белгілі
бір бағытталған стратегиялар.
- функционалды стратегиялар (жоба стратегиясы бойынша белгілі бір
бағытталған мақсаттар).
Стратегияны жүзеге асыру белгілі бір өзгертулерді қамтиды: жобалық,
жоба аралық (бағдарламалық), венчурлық (жоғары тәуекелді жобаларға) топтар.
Жоба құрылымы жобаны басқару үшін иерархиялық жүйелерді қамтамасыз
етеді. Ол белгілі бір өнімді шығарғанда немесе қызмет көрсетілгенде
атқарылатын жұмыстар көлемін қамтиды, яғни жоба нәтижесіне жету үшін. Жоба
құрылымының процесі жоба жоспарлану процесінің бөлігі болып табылады. Жоба
мақсаттарын анықтау үшін және де жоба жоспарының дайындалуына,
жауапкершіліктің бөлінуін қамтамасыз етеді.
Жобаның жүзеге асырылуы жоба құрылымына сәйкес, жоба нәтижесіне жету
деңгейіне әсерін тигізеді.
Келесі ұйымдастырушылық формаларды қамтиды:
- функционалды құрылым, ұйымның иерархиялық құрылымының қолданылуын
көрсетеді. Жоба менеджері жалпы жұмыстар көлемін атқарады.
- дивизионалды түрде ұйымдастыруды басқару, (функционалды құрылымның әр
түрлілігі, технологиялық, азық-түліктік, аймақтық түрлері бойынша)
- жобалық құрылым, бұл жерде жоба иерархиялық құрылымға байланысты емес
жұмыстар атқарылады.
- матрицалық құрылым, аралық түрі, жоба және басқарудың функционалды
құрылымын біріктіреді. Матрицалық ұйымдастырушылық құрылымның үш түрі бар:
әлсіз – жоба басқарушысы ресурстар бойынша басқара алмайды, бірақ
жобабойынша тапсырмаларға жауап береді; балансталған матрица – жоба
менеджері функционалды бөлімдер басқарушыларымен бірге қойылған мақсатқа
жету үшін жұмыстар атқарады; қатты матрица – жоба менеджері барлық
жұмыстардың атқарылуына жауапты.
Календарлық жоспарлау алдын ала көптеген мәліметтерді керек етеді.
Оларды енгізгеннен кейін желі бойынша тікелей және қайтатын процедуралар
жасалады және шығатын ақпарат тізіледі.
Календарлық графикті есептеу үшін келесі ақпараттар керек:
- атқарылатын жұмыстар жиыны;
- жұмыстар арасындағы байланыс;
- әрбір жұмыс ұзақтығын бағалау;
- жобаның жұмыстық уақытының календары;
- ресурстар календары;
- жеке жұмыстар мен олардың орындалу сатыларының басталу мен аяқталу
мерзімдерін шектеу;
- жобаның басталуының календарлық мерзімі.
Жобаның басталу мерзіміндегі өзгерістер әрбір жасалатын жұмыстардың
орындалу мерзімінің ұзаруына әкеледі. Детальді жоспарлау процестерінде
кішігірім жоба басталу мерзімі мен жұмыстар жиыны ұлғайтылған жоспар
негізінде анықталады.
Логистика ұғымы кең мағыналы. Жалпы алғанда ол басқару ғылымы
(жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау) ретінде материалды және соған байланысты
ақпараттық және қаржылық ағымдардың бірінші көзден соңғы тұтынушыға дейінгі
қозғаласы ретінде қарастырылады.
Материалды-техникалық қамтамасыз ету саласында логистика ғылым ретінде
қарастырылады:
- қамтамасыз ету, өндіріс құралдарын орналастыруды зерттейтін
рационалды өндірістің ұйымдастырылуы мен орналастырылуы;
- белгіленген уақытта және алдын-ала анықталған жерде өнімнің керек
көлемін алу мақсатында әртүрлі іс-әрекеттердің бірлесуі;
- өндірістік-транспорттық жүйесінің барлық элементтерінің байланысы -
өндірістен тұтынуға дейінгі;
- кеңістікте және уақыт аралығында өнімнің физикалық тарату процестерді
басқару;
- барлық транспорттық, тиеу операциялары және оларға керекті
ақпараттық қамтамасыз ету, өндірістік және тасымалдау процестерінің
интеграциясы;
- ұйымға түсіп жатқан ақпараттарды жоспарлау, басқару және бақылау;
- материалдық, ақпараттық, адам және энергетикалық ағымдарды жоспарлау,
басқару, бақылау;
- материалды ресурстарды физикалық тарату, берілген процесті
техникалық, технологиялық, ұйымдастырушылық және ақпараттық қамтамасыз ету.
Логистиканың мақсаты материалды ағымдарды тиімді басқару негізінде
тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру, сол үшін логистикада ақпараттық
ағымдар ұйымдастырылады.
Жобаларды басқаруда логистиканың жеке мақсаттарының мысалдары:
- минималды қорларды құру;
- қорлардағы өнімді сақтау уақытының қысқартылуы;
- өнімді тасымалдау уақытының қысқартылуы және т.б.
Жобаларды басқару жүйелерінде логистикалық әдістің позициясы арқылы
және әрбір жобаға қатысушының көзқарасын есепке ала отырып мынадай сұрақтар
туындайды:
- ресурстарды тарату бойынша жалпы концепцияны жасау;
- қамтамасыз етудің түрін таңдау;
- қоймалық шаруашылықты орналастыру;
- транспорт түрін таңдау мен транспорттық құрал типін таңдау;
- ресурстар мен өнімді транспорттауды ұйымдастыру;
- тасымалдаудың рационалды бағыттарын таңдау;
- жеткізу орындарын таңдау;
- қоймалық қызмет көрсетудің тиімді орынын таңдау;
- қоймалық жүйелердің (орталық, аймақтық) реттелуі.
Материалдық ресурстарды басқаруды ұйымдастырудың нақты формасын таңдау
жобаның спецификасына байланысты.
Жобаларды басқарудың логистикалық кіші жүйесі материалды ағымдарға
негізделген, яғни ресурстарды басқарудың кішігірім жүйесі болып табылады.
Ресурстық жоспарлау. Жоба жұмыстарын жүргізу үшін әр түрлі ресурстар
керек. Жобаларды басқару мақсаттарында екі негізгі тип бөлінеді [8].
Өндірілмеген, реттелген, жиналған ресурстар жұмыстарды орындау
процесінде толығымен шығындалады, қайта қолдануды болдырмайды. Осы уақыт
аралығында қолданылмағандары кейінгі кездері қолданылуы мүмкін. Басқаша
айтқанда, мұндай ресурстарды қорларды болашақта қолдануға жинауға болады.
Сондықтан оларды “энергия” типіндегі ресурстар деп атайды. Осындай
ресурстардың мысалы ретінде отын, еңбек заттары, бір рет қолданылатын еңбек
құралдары, сонымен қатар қаржылық құралдары табылады.
Өндірілген, реттелмейтін, жиналмайтын ресурстар жұмыс барысында өзінің
натуралды-заттық формасын сақтайды және босатылғаннан кейін басқа
жұмыстарға қолданылуы мүмкін. Егер осы ресурстар тұрып қалса, олардың
пайдаланылмаған мүмкіндіктері функциялауға осы уақыт аралығында болашақта
қаржыландырылмайды, яғни олар жинақталмайды. Сондықтан екінші типтегі
ресурстар “қуаттылық” типіндегі ресурстар деп те аталады. “Қуаттылық”
типіндегі ресурстарға мысал болып адамдар және көп рет қолданылатын еңбек
құралдары табылады (машиналар, механизмдер, станоктар және т.б.).
Смета (бағалау, алдын-ала жасалатын есеп) – жобаның құндылығы
есептелетін және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Менеджмент және бизнес кафедрасы
Диссертациялық жұмысы
ШАҒЫН КОМПАНИЯЛАРДАҒЫ ВЕНЧУРЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ
Орындаған:
4 курс студенті _______________________ Ж.О.
Жумабекова
(қолы,
күні)
Ғылыми жетекшісі,
э.ғ.к., доцент _______________________ С.Т.
Купешова
(қолы, күні)
Норма бақылаушы:
аға оқытушы _______________________ А.Ғ.
Жұмағазиева
(қолы,
күні)
Кафедра меңгерушісі
э.ғ.д., профессор _______________________ К.Е.
Кубаев
(қолы,
күні)
Алматы, 2009
РЕФЕРАТ
Диcсертациялық жұмыстың өзектілігі – шағын компаниялардағы венчурлық
бизнесті басқару ерекшеліктерін анықтау, еліміздегі венчурлық компанияларды
қарастыру және венчурлық даму жолдарын айқындау болып табылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
- жоба және венчурлық жоба туралы түсінік қалыптастыру;
- шағын компаниялардағы инновациялық және венчурлық бизнестің
ерекшеліктерін анықтау;
- инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
- елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық және венчурлық дамудың
тиiмдi екенiн дәлелдеу;
- венчурлық компаниялар туралы қарастыру;
- елiмiзде венчурлық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары;
- Сентрас венчурлық компаниясы туралы;
- Сентрас венчурлық компаниясындағы жобаларды қарастыру және
экономикалық тиімділігін анықтау.
Диссертациялық жұмыстың зерттеу пәні – шағын компаниялардағы венчурлық
бизнесті басқару.
Зерттеу объектісі болып Сентрас компаниясындағы жобаларды басқару
жолдары болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Диссертациялық жұмыстың маңыздылығы жоғары болып келеді, себебі әр
мемлекеттің дамуының бірден бір көрсеткіші ретінде инновациялық даму болып
келеді. Еліміздiң негiзгi экономикалық дамуына, яғни өндiрiс пен ғылыми-
техникалық ресурстарды жоспарлау үшiн венчурлық бизнестің қалыптасуы өте
маңызды болып табылады.
Қысқартылған сөздер тізімі:
ҰИЖ – Ұлттық Инновациялық Жүйе
ҰИҚ – Ұлттық Инновациялық Қор
ТИТО – Технологиялардың инжиниринг және трансферт орталығы
АТП - Alatau IT City
ҒЗТКЖ – ғылыми зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар
ҒТП – ғылыми-техникалық прогресс
ҒТИП - ғылыми-техникалық индустриалды парктер
ТКЖ – тәжірибелік конструкторлық жұмыстар
ЖҰӨ - жалпы ұлттық өнім
Глоссарий
Жоба – белгілі бір мәселелерді шешу үшін бағытталған тапсырмаларды
анықтайды.
Жобаларды басқару – ұйымдастыру, жоспарлау, басқарушылық методологиясы,
жоба циклында қолданылған еңбектік, қаржылық және материалды-техникалық
ресурстардың үйлесушілігі, қазіргі заманғы әдістерді қолдану арқылы жоба
нәтижесіне жету үшін техника және технологияларды басқару, жұмыс көлемін
анықтауды, уақыт, баға, сапа, жоба қатысушыларын қанағаттандыру.
Венчур - ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді.
Венчурлық бизнес - технологиялық немесе өнімдік инновацияларды қолдана
отырып өте тәуекелді жобаларды қаржыландыру.
Венчурлы капитал дегеніміз – инновациялық компанияға тікелей инвестиция
салу.
Инновация – ағылшынның innovation сөзінен шыққан, яғни жандану
немесе заттар өндiрудегi жаңа технологиялар деген мағынаны бiлдiредi.
Инновациялық жоба – инновацияға қол жеткізуге бағытталған ғылыми,
ғылыми-техникалық, тәжірибе-конструкторлық, маркетингтік зерттеулер мен
жұмыстар кешенін жүргізу жоспарынан, сондай-ақ техникалық-экономикалық
көрсеткіштерден тұратын құжат.
Инновациялық бағдарлама – бірыңғай мақсатпен, міндеттермен, объектімен
немесе аумақпен біріктірілген, ресурстары, орындаушылары мен іске асыру
мерзімдері бойынша келісілген инновациялық жобалар мен іс-шаралар кешені.
Венчурлық бизнесті инвестициялау дегеніміз:
- идеяның, жаңа өнімнің пилоттық үлгілерін құрумен байланысты
қолданбалы зерттеулер және оның коммерциялық әлеуетін бағалау;
- алғашқы сериялық өндіріс және өнімді алғашқы сатулар;
- өндірістің алғашқы кеңейтілімі және өнімді өткізу үшін жаңа
рыноктарға шығу.
Венчурлық қор – венчурлік инвестициялауды жүзеге асыру мақсатында заңды
тұлға қуру арқылы немесе құрмай-ақ жеке және заңды тұлғалар капиталының
шоғырлануын атайды.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... 9
1.1 Венчурлық бизнестің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..9
1.2 Шағын инновациялық және венчурлық бизнестің
ерекшеліктері ... ... ... ... ..17
1.3 Венчурлық жобаларды басқару
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 ШАҒЫН КОМПАНИЯЛАРДА ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...27
2.1 Қазақстан Республикасындағы венчурлық бизнестің
дамуы ... ... ... ... ... ...27
2.2 Дамыған мемлекеттердегі венчурлық бизнесті басқару
тәжірибесі ... ... ... .39
2.3 Сентрас компаниясы туралы жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .48
3 СЕНТРАС КОМПАНИЯСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 58
3.1 Сентрас компаниясы қаржыландыратын жобаның жалпы сипаттамасы ... ..58
3.2 Жобаның экономикалық тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
3.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлық және инновациялық жобаларды
дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 75
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны
айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық
қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта
түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей мемлекетiмiз әлем таныған,
алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек деп атап көрсеттi. Сондықтан
да болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы
мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр [1].
Инновация саласы – Қазақстан экономикасының дамуында маңызды сала болып
табылады. Саланың сенімді және тиімді басқарылуы, инновациялық дамуды
қамтамасыз ету мемлекет экономикасының дамуының негізі болып табылады.
Қазіргі уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде әлем елдерінде
инновация бірінші деңгейдегi жоспар болып келедi. Сондықтан да әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық және венчурлық қызметсiз жүзеге аспайды.
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі – венчурлық бизнесті басқару
ерекшеліктерін анықтау, еліміздегі венчурлық компанияларды қарастыру және
венчурлық даму жолдарын айқындау болып табылады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі.
Осы сала бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатқан отандық
зерттеушілер К. Кубаев, З. Туреханова, А. Тургинбаева, С. Купешова, К.
Нарибаев, С. Джумамбаев, А. Нусупова болып табылады. Ал шетелдік
зерттеушілерден Й. Шумпетер, Н. Кондратьев, Г. Менш, К. Фримен, Р. Фостер,
Солоу, Е. Домар, Р. Харрод болып табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері.
Жұмыстың мақсаты – венчурлық бизнесті ұйымдастыру және басқарудың
теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеу негізінде, венчурлық
бизесті ұйымдастырудың тиімді жолдарын құрастыру.
Жұмыстың міндеттері:
- венчурлық бизнес туралы түсінікті зеріттеу;
- шағын компаниялардағы инновациялық және венчурлық бизнестің
ерекшеліктерін анықтау;
- инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
- елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық және венчурлық дамудың
тиiмдi екенiн дәлелдеу;
- венчурлық компаниялар туралы талдау жасау;
- елiмiзде венчурлық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары;
- Сентрас венчурлық компаниясы туралы;
-Сентрас венчурлық компаниясындағы жобаларды қарастыру және
экономикалық тиімділігін анықтау.
Зерттеу объектісі болып Сентрас компаниясындағы венчурлық бизнесті
ұйымдастыру және басқару жолдары болып табылады
Диссертациялық жұмыстың зерттеу пәні – венчурлық бизнесті ұйымдастыру
және басқару.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Жұмыстың ғылыми-
әдістемелік базасы: инновациялық және венчурлық жобаларды басқару бойынша
негізгі оқулықтар, заңдар, бағдарламалар, интернет ресурстары, газеттер,
автордың өз ізденістері болып табылады.
Жұмыстың ғылыми-әдістемелік базасы: инновациялық және венчурлық
жобаларды басқару бойынша негізгі оқулықтар, заңдар, бағдарламалар,
интернет ресурстары, газеттер, автордың өз ізденістері болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Диссертациялық зерттеу
жұмысында төмендегідей ғылыми жаңалықтар мен нәтижелер алынды:
• Венчурлық бизнестің теориялық аспектілерін зеріттеу негізінде оның
ерекшеліктері жүйеленді;
• Венчурлық бизестің дамы сатылары бөліп көрсетілді;
• Қазақстандық экономикадағы венчурлы бизнестік дамуын тежеуші факторлар
айқындалды;
• Венчурлық бизнесті тиімді ұйымдастыруға арналған ұсыныстар жасалынды.
Диссертациялық жұмыстың қорғауға шығарылған негізгі мәселелері:
1. венчурлық бизнес өте күрделі және тәуекелі жоғары кәсіпкерлік түрі,
бірақ оны дұрыс ұйымдастыра білсе өте тиімді де пайдалы.
2. венчурлық бизнестің даму сатылары мен кезеңдерге бөліну әдістемесі
толықтырылды, яғни қнімнің өмір циклімен компанияның даму сатылары сәйкес
болады.
3. Қазақстанда венчурлық бизенстің дамуын тежеуші негізгі факторлардың бірі
- ол тиімді идеялардың болмауы.
4. венчурлық бизенсті дамытуға арналған бір шара ол – республикалық
инновациялық идеялар банкін қалыптастыру.
Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы. Магистрлік диссертацияның
маңыздылығы жоғары болып келеді, себебі әр мемлекеттің дамуының бірден бір
көрсеткіші ретінде инновациялық даму болып келеді. Еліміздiң негiзгi
экономикалық дамуына, яғни өндiрiс пен ғылыми-техникалық ресурстарды
жоспарлау үшiн венчурлық бизнестің қалыптасуы өте маңызды болып табылады.
Диссертация материалдары Менеджмент, Инновациялық менеджмент пәндері
үшін дәріс құралы ретінде пайдалануға болады.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы (апробациясы). Зерттеу нәтижелерінің
жариялануы. Зерттеудің негізгі нәтижелері жалпы көлемі 1 мақалада
жарияланды. Диссертацияның негізгі нәтижелері педагогикалық тәжірие
барысында дәрістік материал ретінде қолданылды.
Жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмыс 75 беттен, 16 кестеден, 9 суреттен тұрады.
Елiмiз осы мәселелердi шеше отырып жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және
экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан
Республикасының индустриялды-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады [2].
Инновациялық саланы мемлекеттік басқару индустриалды-инновациялық
саясатты жүзеге асырушы ғана емес, оның бағытын анықтап, сол процесстердің
қарқынды дамуына ықпал етіп, дұрыс орындалуын қадағалайтын бірден-бір
қуатты құрал. Біздің елімізде де осы мәселе дұрыс жолға қойылып, тікелей
Президенттің қадағалауында екені көңіл қуантады.
1 ВЕНЧУРЛЫҚ БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Венчурлық бизнестің түсінігі
Жоба ұғымы әр түрлі қызмет түрлерін біріктіреді, келесі берілген
ұғымдармен сипатталады:
- белгілі бір мақсатқа жету және нәтижелі болу үшін бағытталуы;
- бір-бірімен байланысты қызмет түрлерінің атқарылуы;
- белгілі бір уақытта орындалу қажеттілігі;
Жоба жүйе қызметі болғандықтан, жоба басталуынан аяқталуына дейін, яғни
нәтижелі болғанға дейін қызмет етеді. Жоба концепциясы кәсіпорын немесе
өндіріс концепциясына қарама- қайшы емес, керісінше ұқсас болып келеді.
Көбінесе жоба кәсіпорын қызметінің негізгі түрі болып келеді.
Жоба терминін білдіретін әр түрлі ұғымдар бар, оның әр қайсысы
белгілі бір мәселені шешу үшін бағытталады.
Шек қоюлар:
- қаржылық
- құқықтық-нормалық
- этикалық
- қоғам
- логистикалық
- активизациялау әдістері
- уақыт
- сапа деңгейі
- қосымша әсерлер
Кіру:
Шығу:
қажеттіліктер
қанағаттандырылған
қажеттіліктер
Қамтамасыз ету:
- адамдар
- білім және тәжірибе
- техника және заттар
- технология
1 cурет. Жобаның бастапқыдан соңғы жағдайына дейінгі ауысу процесінің
жүйесі
Жалпы жоба ұғымы (ағылшынша project) – бұл бірдеңені ойлау немесе
жоспарлау, мысалға үлкен кәсіпорын дегенді білдіреді. Жүйелі көзқарас
бойынша, жоба - басталуынан аяқталуына дейінгі уақытты қамтитын және де сол
уақыт аралығында әр түрлі механизмдер, шек қоюлар мен қызметтердің
атқарылуын анықтайды.
Жоба – белгілі бір мәселелерді шешу үшін бағытталған тапсырмаларды
анықтайды. Жоба өзіне ой (мәселе), жүзеге асыру құралдарын (мәселені шешу)
және жасалынған процесстерден нәтиже алуды қамтиды.
Жоба
2 cурет. Жобаның негізгі элементтері
Инвестициялық жоба – инвестициялық акция дегенді білдіреді, белгілі бір
қор көлемін білдіреді, оның ішінде интеллектуалдық, қаржылық, материалдық,
адам ресурстарын қолдану арқылы белгілі бір мәселені, белгілі бір уақытта
орындалуын айтады. Инвестициялық жобаның қаржылық нәтижесі - пайда табу,
материалдық-заттық нәтижесі – жаңа немесе жаңартылған объектілер, табыс
табуға бағытталған қаржылық құралдар болып табылады.
Егерде жобаның жүзеге асырылу нәтижесі физикалық объекті болып
табылатын болса (ғимарат, өндірістік кешендер), онда жоба ұғымы – белгілі
мақсатқа бағытталған, алдын ала ойластырылған немесе алдын ала жоспарланған
физикалық объектіні жасау немесе жаңарту технологиялық және
ұйымдастырушылық құжаттардан тұратын, материалдық, қаржылық, еңбектік
ресурстарды қамтитын және де осы іс шаралардың жүргізілуі мен басқарылуын
айтады.
Сонымен, қазіргі заман бойынша жоба ұғымы – біздіің өмірімізді
өзгертетін, тұрғын үй немесе өндірістік объектінің құрылысы, ғылыми-зерттеу
жұмыстарының бағдарламасы, кәсіпорынды қайта құру, жаңы кәсіпорын ашу, жаңа
техника немесе технология жасау – осының бәрі жобаға жатады. Жоба – белгілі
бір объектіні жасау үшін құжат жүзінде белгіленген жоспар.
Әр жоба жүзеге асырылуында әр түрлі кезеңдеден, яғни фазалардан өтеді.
Сондықтан да жоба осы фазалардан өтуі үшін, жүзеге асырылуы үшін, оны
басқару қажет. Алғаш рет жобаларды басқару ұғымы XX ғасырдың 50 жылдары
Батыстың дамыған елдерінде қолданыла бастады. Оның бір себебі жобалардың
жалпылай өсуі болып табылады. Осы кездегі алғашқы жобаларды басқару
әдістері, олар желілік жоспарлау және басқару әдістері болып табылады.
Жобаларды басқару - арнайы және кәсіптік білімді біріктіреді, яғни
қызмет түріне байланысты құрылыстық, инновациялық, білім берушілік,
экологиялық, зерттеушілік, қайта ұйымдастырушылық және де басқа жобаларға
байланысты болып келеді.
Жобаларды басқару әдістері келесіні қамтиды:
- жоба мақсатын анықтау және оған сипаттама беру;
- жоба құрылымын көрсету (атқарылатын негізгі жұмыс этаптарын
айқындау);
- қажет көлемін және қаржыландыру көздерін анықтау;
- атқарушыларды таңдау – негізінен конкурс арқылы;
- келісімшарттарды айындау және келісімшартқа отыру;
- жобаның аяқталу уақытын анықтау, жүзеге асырылу графигін жасау, қажет
ресурстарды есептеу;
- жоба бюджетін және сметасын есептеу;
- тәуекелді айқындау және жоспарлау;
- жобаның жүзеге асырылуына бақылау қамтамасыз ету.
Жобаларды басқару – ұйымдастыру, жоспарлау, басқарушылық методологиясы,
жоба циклында қолданылған еңбектік, қаржылық және материалды-техникалық
ресурстардың үйлесушілігі, қазіргі заманғы әдістерді қолдану арқылы жоба
нәтижесіне жету үшін техника және технологияларды басқару, жұмыс көлемін
анықтауды, уақыт, баға, сапа, жоба қатысушыларын қанағаттандыру [3].
Жоба - процесстердің жиынтығы. Жобаларды басқару процесстерінің тобы
келесідей болып келеді: Инициация – Жоспарлау – Жүзеге асырылу және бақылау
– Талдау – Басқару – Аяқталу.
Инициация кезінде орындалатын процесстер: авторластыру (жобаның келесі
фазасын бастау шешімі).
Жоспарлау кезінде орындалатын негізгі процесстер: мақсаттарды
жоспарлау, мақсаттарды ұйымдастыру, жоба жұмыстарының, операцияларының,
құрамын анықтау, операциялардың қарым қатынасын анықтау, жұмыс көлемін,
ұзақтығын бағалау, ресурстарды анықтау, құнын бағалау, жұмыстардың атқарылу
кестесін құру, бюджетті бағалау, жоба жүзеге асырылуының жоспарын құру,
жоба нәтижесіне жету үшін белгілерін анықтау. Қосымша процесстеріне сапаны
жоспарлау, ұйымдастыруды жоспарлау, персоналды қамтамасыз ету, бір бірімен
іс әрекет жүргізуді жоспарлау, тәуекелдерді анықтау, тәуекелдерді бағалау,
тасымалдауды жоспарлау, тасымалдауды ұйымдастыру.
Жүзеге асырылу және бақылау кезінде орындалатын негізгі процесстер:
жоба жоспарын жүзеге асыру процесі. Қосымша процесстеріне жүзеге асырылу
есебі, сапаны қамтамасыз ету, ұсыныстарды дайындау, тасымалдаушыларды
таңдау, келісімшарттарды бақылау, жоба қатысушыларын ұйымдастыру.
Талдауда орындалатын негізгі процесстерге уақытты талдау, құнын талдау,
сапаны талдау, мақсаттарды анықтау жатады. Қосымша процесстеріне жүзеге
асырылуды бағалау, ресурстарды талдау және басқа да талдаулар жүргізу
жатады.
Басқару кезінде орындалатын негізгі процесстер: өзгерістерді жалпы
басқару, ресурстарды басқару, мақсаттарды басқару, сапаны басқару. Қосымша
процесстерге тәуекелдерді басқару және елісімшарттарды басқару кіреді.
Аяқталу процесінде келісімшарттардың орындалып, жабылуы және
жұмыстардың аяқталуы қамтамасыз етіледі.
Жобаларды басқару дисциплинасының қолданылу аясының кеңеюі мен оған
деген қызығушылық еліміздегі өзгерістер болып жатқан әр түрлі салаларға
байланысты:
- меншік қатынастарының өзгеруі (ұйымдар мен кәсіпорындардың
мемлекеттендірілуі, акционерлендірілуі, жекешелендірілуі);
- экономиканың нарықтық қатынастарға өтуі;
- ұйымдастырушылық форманың өзгеруі;
- өндірістік жүйенің “нарыққа байланысты икемдену” арқылы өзгеру
процесі;
- басқарудың әдіс, тәсілдерінің өзгеруі – соның ішінде бағдарламалық
басқару;
- өз қызметтерін жобаларға экономикалық, басқарушылық, ақпараттық
қолдау көрсететін инвестициялық компаниялар, инжинирингтік және
консалтингтік фирмалар нарықтарының құрылуы;
- басқарушылардың психологиясында белгілі бір өзгерістердің пайда
болуы;
- жаңа инновациялық технологиялардың дамуы;
- жобаларды басқарудың кең таралған методологиясын қолданатын,
белсенді түрде инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға шетелдік мердігерлер
мен инвесторлардың тартылуы;
- жобалық негізде өз жұмыстарын құратын, жобалармен жұмыс істейтін жаңа
нарықтық құрылымдардың құрылуы (инвестициялық қорлар, қаржылық компаниялар,
коммерциялық банктер және т.б.).
Объективті түрде экономиканы басқаруда қиындықтар мына жағдайларға
байланысты пайда болады: басқару субъектілерінің санының көбеюі, олардың
жасайтын жұмыстарының күрделенуімен, басқарушы персоналдың кәсіби
деңгейінің төмендеуі. Қазіргі инвестициялық саясат аз уақыт мөлшерінде
әрекет ететін және көп мөлшерде пайда әкелу мүмкіндігі бар қаржылық
жобаларға тартуға және оларды іске асыруға бағытталған. Мұндай жағдайда
бекітілген бюджет шеңберінде, белгіленген уақыт мерзімінде, керек сапада
әрбір жобаны жүзеге асыруда жаңа тәсіл тексерілген және тиімді құрал болып
табылады.
Сонымен қатар ірі жобалар мен жинақталған бағдарламаларды басқару үшін
жаңа методологияны қолданудың кең таралуын болдырмайтын бірнеше жағдайлар
туындауы мүмкін. Оларға жататындар: өндірістің жалпы түрде құрдымға кетуі
және экономиканың тұрақсыз функциялануы; саяси тұрақтылықтың болмауы
(тәуекелдің қосымша факторы ретінде); мемлекеттік инвестициялардың жылдам
қысқаруы мен инвестициялық белсенділіктің түсуі; тұрақты жоғары инфляция;
инвестициялар мен ақша айналымын ұстап тұратын несие-қаржылық және банктік
жүйенің керекті деңгейде дамымауы; кепілдік беру жүйесі мен инвесторларға,
соның ішінде шетелдік инвесторларға, берілетін жеңілдіктермен қамтамасыз
етудің сенімді жүйесінің болмауы.
Бағдарламалық-мақсаттық басқарудың әдістеріне сәйкес құрылған
мемлекеттер арасындағы, мемлекеттік, аймақтық, аудандық, салалық және
белгілі бір объектке бағытталған бағдарламалардың әрқайсысы бір-бірімен
байланысты (ресурстары, мерзімі және орындаушылары бойынша) жобалар
жиынтығын көрсетеді. Олардың іске асырылуы жобаларды басқару концепциясының
негізінде жүргізіледі.
Концепцияның негізі жобаға уақыт және керек жабдықтарға кететін
шығындармен байланысты болатын және әрбір жүйені алдыңғы қалпынан
өзгеріске ұшыратады (мысалы, кәсіпорын) деген көзқараста қарауымыз керек.
Осы өзгерістердің бюджет шеңберінде және уақыттық шектеулерге байланысты
алдын-ала жасалған ережелерге сай болатын процестер осы жаңа дисциплинаның
негізін құрайды.
Мұндай тәсіл елімізде басқаруда, экономикада инвестициялық жобалар
жүйесіне үлкен өзгерістер енгізуге көмектеседі, ал оларды басқару –
инвестицияны басқаруға әкеледі (инвестициялық менеджментке деп те
айтылады).
Жобаларды басқаруды тиімді жүргізу үшін жүйе ең алдымен жақсы
құрылымдалуы керек. Құрылымдаудың (кейде декомпизация деп атайды) мәні
жобаны бөлуге және басқаруға болатын жүйе ішінде және компоненттерге бөлу.
Негізгі құрылымдық жоба қатысушыларының бірлігі ретінде жоба командасы
табылады. Жоба командасы - өз ниетімен жоба қатысушысы болған және жоба
шеңберінде инвестициялық процестерді басқаруды жүзеге асыратын бірнеше
мамандардан жинақталып құрылған арнайы топ.
Жобаның жүзеге асырылуы ұйымдастырушылық форманың шеңберінде жасалады,
оның құрылымы маңызды түрде жобаның өзіне әсер етеді.
Жобаның өмірлік циклі (жобаның пайда болуы мен оның аяқталуы арасындағы
уақыт мерзімі) жоба бойынша қаржылық жұмыстарға байланысты туындайтын
мәселелерді зерттеу үшін негізгі және сәйкес келетін шешімдерді қабылдау
болып табылады. Жобаның өмірлік циклын жинақты түрде негізгі үш маңызды
фазаларға бөлуге болады: инвестиция алдындағы, инвестициялық және
эксплуатациялық.
Одан кейінгі жіктелулері жобаның спецификасына байланысты. Осылайша
өмірлік цикл 5 түрге бөлінеді:
- концептуалды фаза, мақсатты анықтау, инвестициялық мүмкіндіктерді
талдау, жобаның техника-экономикалық негізде іске асу мүмкіндігін анықтау
және жобаны жоспарлау;
- жобаны іске асыру фазасы, жасалатын жұмыстар және қатысушылар
құрылымы түсініктерін анықтау, жұмыс уақытының календарлық сызбасының, жоба
бюджетінің құрылуы, жобалық-сметалық құжаттаманың жасалуы, өзара
келісулердің жүргізілуі және мердігерлер мен жеткізушілермен келісімге
отырудың қорытындыларының жасалуы;
- жобаны орындау фазасы, жобаның жүзеге асу жұмыстарын қамтиды
(құрылыс, маркетинг, персоналды оқыту);
- жобаның аяқталу фазасы, сынаққа түсіру, тәжірибеден өткізу және
жобаны қолданысқа шығару;
- эксплуатациялық фаза, қабылдау және шығару, құрал-жабдықтарды
ауыстыру, кеңейту, модернизациялау, инновациялау.
Жобаларды басқарудың функцияларына мыналар жатады: жоспарлау, бақылау,
талдау, шешім қабылдау, салыстыру және жоба бюджетін жасау, жобаны іске
асыру жұмыстарын ұйымдастыру, мониторинг, бағалау, есеп беру, сынақтан
өткізу, тексеру және қабылдау, бухгалтерлік есеп, басқару.
Жобаны басқарудың қосымша жұмыстарына жататындар: берілген жұмысты және
оның көлемін басқару, уақытты, оның ұзақтығын басқару, құндылықты басқару,
сапаны басқару, сатып алулар мен жеткізу бойынша жүргізілетін жұмыстарды
басқару, ресурстарды таратуды басқару, адам ресурстарын басқару,
тәуекелдікті басқару, ресурстар қорын басқару, интеграциялық басқару,
ақпарат пен коммуникацияларды басқару.
Венчур - ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді. Венчурлық капитал жеке бизнесті қаржыландырудың баламалы
нысаны ретінде АҚШ-та 50-жылдардың ортасында пайда болды. Еуропаға ол тек
70-жылдардың соңында ғана келді. Венчурлық капитал пайда болғанға дейін
әлемде шағын және орта бизнесті қаржыландыруды банктік капитал, ірі
корпорациялар мен компаниялар және ауқатты адамдар, яғни бизнес
періштелерінің қаржыландыруы арқылы жүзеге асырылған.
Венчурлық бизнестің отаны – Силикон аңғары. 1957 Shorkley
Semiconductors Laborotories компаниясының инженері Юджин Клейнерден хат
алады. Юджин Клейнер жаңа кремний транзисторын шығару идеясын қолдайтын
фирма іздеп жүрген болатын. Кездесуден кейін Артур Рок Юджин Клейнердің
жобасына қажет 1,5 млн. долларды қаржыландыруға инвестор тауып беруге
келісті. Алайда Артур Рок жолыққан 35 корпоративтік инвесторлар ұсынысқа
қызығушылық танытқанымен қаржыландыруға келіспеді. Сол кезде Артур Рокқа
Шерман Фэрчайлдқа жолығуға кеңес берді. Шерман Фэрчайлд - өнертапқыш және
жаңа компанияларды қаржыландыру жөнінде тәжірибесі бар еді. Ол
қаржыландырған 1,5 млн. доллар нәтижесінде Fairchild Semiconductors Силикон
аңғарындағы барлық жартылай өткізгіштер шығаратын компаниялардың негізі
қаланды.
Табысты венчурлық капиталистердің бірі - Cisco Systems компаниясы
желілік маршрутизатор және телекоммуникациялық жабдықтар өндірісі жөнінен
әлемдік көшбасшылардың бірі. 1987 жылы Дон Валентин Sequoia Cisco Systems
компаниясының 2,5 млн. доллар тұратын акциялар пакетін сатып алды. Бір
жылдан кейін ол 3 млрд. доллар болды.
Артур Рок, Франклин Джонсон, Том Паркинс – венчурлық капиталдың
негізін қалаушылар. Венчурлык бизнес арқасында АҚШ-та 100 мыңдаған жаңа
жұмыс орындары пайда болып, миллиардтаған қосымша табыс әкелінді. Венчурлық
капиталдың қалыптасуы уақыт бойынша компьютерлік технологияның қарқынды
дамып, орта тап американдықтардың қалыптасып, әл-ауқатының өсуімен сәйкес
келеді.
Қазіргі заманғы компьютерлік бизнестің алыптары Apple Computers,
Compaq, Sun Microsystems, Microsoft, Lotus, Intell венчурлық капитал
көмегімен осы дәрежеге жетті. Сонымен қатар, персоналды компьютерлер мен
биотехнология секілді жаңа салалардың да қарқынды дамуы негізінен венчурлык
инвестицияның қатысуымен мүмкін болды. Еуропада венчурлық капитал пайда
болмастан 15 жыл бұрын жеке кәсіпкерлер акционерлік капиталды қаржыландыру
көздеріне қолы еркін жетпейтін. 80-жылдардың ортасынан бастап еуропалық
салымшылар тұрақты табысы бар дәстүрлі активтерге аз қаражат салып,
акцияларға инвестиция салу мүмкіндігіне қызығушылық танытты.
Еуропадағы венчурлық индустрияның пионері – Ұлыбритания, әлемдегі
қуатты қаржылық орталық. 1979 жылы осы елдегі венчурлык инвестициялардың
жалпы көлемі 20 млн. фунт болса, 8 жылдан кейін бұл сома 6 млрд. фунтқа
жетті. Өткен онжылдықтағы Еуропадағы венчурлық бизнеске 46 млрд.
фунт шоғырланды және инвестициялаған жеке компаниялар саны 200 мыңға жуық.
Еуропаның 20 елінде 500 венчурлық қор мен компания бар.
Бұл қаржыландыру шағын ииновациялық бизнесті қолдауға дамытуға
арналған еді. Қазіргі куні ол жеке венчурлы кәсіпкерлікке айналды. Бұл
кәсіпкерлік екі түрлі бизнестің қосындысы: бірі қаржы, екіншісі
инновациялық бизнес.
Венчурлық бизнестің негізгі субъектілері мыналар:
1. қаржы акцепторлары – венчурлы компаниялар және жаңа бастаушы
кәсіпкерлер;
2. қаржы донарлары – жеке тұлғалар, бизнес-періштелер және маманданған
қорлар;
3. қаржы және ақпарат делдалдары.
Венчур деген сөздің өзі тәуекел деген мағынаны білдіреді. Бұл бір
жағынан өте тәуекелге жақын, ал бір жағынан жоғары пайдалы кәсіпкерлік
дегенді білдіреді. Венчурлы қаржыландыру ол ұзақ мерзімді жоғарғы тәуекелді
қаржыландыру (яғни 5 - 7 жылға дейін созылатын). Ол жаңа пайда болған шағын
инновациялық кәсіпорынның акционерлік капиталын қалыптастыратын немесе
бұрыннан белгілі венчурлы компанияның капиталына айналатын қаржы құралы.
Венчурлы капитал дегеніміз – инновациялық компанияға тікелей
инвестиция салу. Классикалық венчурлы қаржыландыру мынадай қасиеттерімен
ерекшеленеді:
1. қаржы тікелей акционерлік капиталдың белгілі бір үлесін құрайды;
2. инновациялардың жобалардың не техникалық, не коммерциялық
апробациясы болмайды, анықсыздық факторы жоғары болады;
3. шағын инновациялық кәсіпорынға салынатын қаржы кәдімгі дәстүрлі
кәсіпорынның старттық капиталынан неғұрлым артық болады;
4. ол міндетті түрде күшті тәуекелге байланысты;
5. жобадан ұзақ мерзім уақытында пайда түспейді;
6. пайда компания акцияларын сатудан түседі;
7. алдын ала анықталған тәуекел егер жоба ұтымды болса түскен пайда
өте жоғары болады;
8. инвестордың жеке қызығушылығы негізінде инновациялық жоба тиімділігі
өседі.
Жоғары технологиялы шағын инновациялық компаниялардың өмір циклдері.
Венчурлы компаниялардың инвестиция салынуына байланысты мынадай
түрлері болады:
Seed - өсіруге арналған компаниялар. Бұл тек идея жүзіндегі бизнес,
оны инновациялық жоба түріне келтіру үшін қосымша зерттеулер, тәжірибелер
жасауға, моделін құрастыруға белгілі бір қаржы бөлу керек. Егер
инновациялық идея пайда әкелетіндей болса, онда оны әрі қарай
қаржыландыруға шешім қабылданады, ал егер ол тиімсіз болатындай болса онда
әрі қарай қаржыландырылмайды.
Start-up - жаңа ғана пайда болған компания. Бұл компанияда
инновациялық процесстің алғашқы этаптары жүзеге асырылған. Бұл компаниялар
енді ғана құрылып жатқан. Бірақ менеджмент командасы бар инновациялық
процессті әрі қарай жалғастыруға дайын.
Early Stag - басмтапқы кезең. Компания инновациялық процесстің ең
соңғы сатысында, яғни инновациялық өнімді рынокқа енгізіп коммерциялық
жолға түсуге әзір. Бұл компаниялар инновациялық өнімді рынокта табысты
сатып, қосымша зерттеулер жүргізуге қаржы алуға дайын.
Expansion - кеңейту. Компаниялар кең түрде инновациялық өнімді сатып
пайда табу үстінде, олар жаңа инновациялық жобаға қаржы алғысы келеді.
Шағын инновациялық жоғарғы технологиялық компанияның өмір циклін
белгілі бір кезеңдерге бөледі, өйткені осы кезеңдерге байланысты венчурлы
қаржыландырудың сомасы, уақыты анықталуы тиіс классикалық түрде шағын
инновациялық компанияның өмір циклі мынадай кезеңдерден тұрады:
1. инвестиция салынғанға дейін;
2. инвестициялық;
3. постинвестициялық.
Инвестиция салынғанға дейінгі кезеңде мынадай қызметтер атқарылады:
- жоба идеясының пайда болуы;
- потенциалды инвесторларды іздестіру;
- алғашқы бизнес-жоспарды әзірлеу;
- инвесторлармен келіссөзге келу;
- бизнес-жоспардың соңғы нұсқасын даярлау;
- инновациялық жобаны қаржыландыруға қажетті қаржының сомасын, қайтару
уақытын, пайданы бөлу туралы мәселелерді шешу.
Инвестициялық кезеңде мынадай қызметтер атқарылады:
- инвестицияның бастапқы сомасын алу;
- ұйымды қалыптастыру жұмыстары;
- өнім моделін жасау;
- маркетинг бағдарламасын жасау;
- өнімді рынокқа шығару;
- инвестиция бойынша пайданы бөлу;
- қосымша инвестициялар табу.
Постинвестициялық кезең инвестициялық қаржыландыру мерзімінің аяқталуы
енді инновациялық компания мен инвестор әрі қарай бизнестің дамуы бойынша
шешім қабылдайды.
Компания менеджменті үшін бұл кезеңде мынадай мәселелерді шешу керек:
- компанияның өз бетімен дамуы немесе басқа бір ірі компанияға бірігу;
- қызмет профилін өзгертіп, жаңа кәсіпорын қалыптастыру.
Инвестор үшін мынадай мәселелер шешілуі керек:
- түскен пайданы қайта осы компанияға құю;
- қаржыны басқа инновациялық жобаларға бағыттау;
- өз бетінше жаңа инновациялық кәсіпорын қалыптастыру.
1.2 Шағын инновациялық және венчурлық бизнестің ерекшеліктері
Шағын инновациялық бизнес инновациялық саладағы маңызды қозғаушы
күштердің бірі. Шағын инновациялық бизнес қазіргі күні бүкіл дамыған
мемлекеттердің экономикасының өсуіне қомақты сома әкеліп отыр, өйткені
бизнестің бұл түрі көптеген артықшылықтарымен ерекшеленеді. Шағын
инновациялық компаниялар тәуекелге өте жақын, сондықтан оларды венчурлы
компаниялар деп те атайды. Шағын инновациялық бизнеске мынадай ерекше
қасиеттер тән:
- шағын инновациялық бизнес кез келген сала бойынша зерттеу жұмыстарын
жасауға лайықты;
- ірі компаниялардың инновациялық жобаларды игеруге қаржылық
мүмкіншіліктері көп болса да күрделі басқару пирамидасының кедергілерінен
инновациялық процесс өте баяу жылжиды;
- шағын инновациялық компаниялардың басқару құрылымы күрделі болмауы
себебінен олар рынок өзгерістеріне тез икемделіп, бейімделе алады;
- инновациялық процесс тезірек жылжиды.
Шағын инновациялық жоғарғы технологиялық компанияның өмір циклін
белгілі бір кезеңдерге бөледі. Өйткені осы кезеңдерге байланысты венчурлы
қаржыландырудың сомасы, уақыты анықталуы тиіс классикалық түрде шағын
инновациялық компанияның өмір циклі мынадай кезеңдерден тұрады:
- инвестиция салынғанға дейін;
- инвестициялық;
- постинвестициялық.
Инвестиция салынғанға дейінгі кезеңде мынадай қызметтер атқарылады:
жоба идеясының пайда болуы, потенциалды инвесторларды іздестіру, алғашқы
бизнес-жоспарды әзірлеу. Инвестициялық кезеңде мынадай қызметтер
атқарылады: инвестицияның бастапқы сомасын алу өнім моделін және маркетинг
бағдарламасын жасау, өнімді рынокқа шығару және инвестиция бойынша пайданы
бөлу. Постинвестициялық кезең инвестициялық қаржыландыру мерзімінің
аяқталуы енді инновациялық компания мен инвестор әрі қарай бизнестің дамуы
бойынша шешім қабылдайды [4].
Шағын компанияларда инновациялық процесстердің қалыптасу және жүзеге
асу сатылары. Шағын инновациялық бизнестердің ең маңызды мәселесі – бұл
шағын фирмалардағы инновациялық жобаларды қаржыландыру болып табылады.
Жоғарыда айтқанымыздай шағын инновациялық бизнестердің деңгейінде әрбір 10
жобаның бір, екеуі ғана жетістікке жетеді. Сонымен қоса инновациялық
жобаларды енгізуде пайда өте жоғары, олар бастапқы кеткен шығындардың орнын
толтырады. Егер мұндай жобалар көп болса, үлкен сандар заңы бойынша
тәуекелдік төмендейді және инновациялық бизнестің жетістікке жету
ықтималдығы жоғарылайды. Инновациялық бизнестің дамуымен байланысты барлық
дамыған елдерде венчурлық қаржыландыру, инновациялық жобаларды
орталықтандыратын және диверсификация негізінде енгізуді ұйымдастыру
кеңінен қолданылады.
Тәуекелдік қаржылар банктік және өнеркәсіптік компаниялардан
өзгешелейтін келесі ерекшеліктермен сипатталады:
- техникалық және коммерциялық апробациялары болмайтын жобаларды өткізу
барысында жоғары тәуекелділік;
- шағын инновациялық фирмалардың сақтандыру капитал көлемі жай шағын
фирмалардан қарағанда көбірек;
- тәуекелдік капитал шағын фирманың жарғылық капиталына несие ретінде
немесе пайлық жарна ретінде болады;
- жаңа фирманың жетістігіндегі тәуекелдік капиталға жеке қызығушылық
жоғары.
Өндірісі дамыған елдерде шағын инновациялық бизнес 2 жолмен
қаржыландырылады:
1. венчурлық қаржыландыру;
2. біріншілік ұсынылатын акциялар арқылы.
Бұл саладағы ең маңызды субъект – венчурлық қорлар болып табылады.
Венчурлық қорлар арнайы инновациялық бизнесті қаржыландыру мақсатында
құрылады және олар тек қана венчурлық операциялармен, сонымен қатар
эксперттік-кеңес, менеджмент және маркетингке алмасады.
Венчурлық қаржыландырудың келесі түрі – ірі корпорациялардың қорлары.
Ірі кәсіпорындар инновациялық жобаларды қаржыландыруды үш әдіспен жүзеге
асырады:
- инновациялық жобаларды жүзеге асыратын өздері құрған шағын фирмаларды
тікелей қаржыландыру;
- бірнеше корпорация ретінде құрылған фирмалар арқылы қаржыландыру;
- венчурлық қордың капиталына корпорацияның пайдалы қатысуы арқылы.
Шағын инновациялық кәсіпорындардың басым бөлігін инвестициялық
компаниялар қаржыландырады. Олар мемлекеттің қатысуымен құрылады. Салықтық
және қаржылық жеңілдіктерге, шағын фирмаларға берілетін несие бойынша
мемлекеттік кепілге ие. Шағын инновациялық мемлекет субсидиялайтын
капиталын қаржыландырады.
1-кезең. Алғашқы капиталдың қалыптасуы
2-кезең. Өндіріске дайындық
Рынокты маркетингтік зерттеу
Жарнама арқылы тұтынушылар контингентін анықтау
3-кезең. Өндірістік кезең
Рынокты жаулап алу
4-кезең. Акциялар эмиссиясы
Акциялар
3 сурет. Шағын инновациялық компанияларда инновациялық процесстердің
жүргізілу кезеңдері
Жоғарыдағы кестеде шағын инновациялық компаниялардағы инновациялық
процесстің төрт кезеңі көрсетілген.
Сонымен қатар инновациялық фирмаларды біріншілік акцияларды ұсыну
нарығында биржалық және биржадан тыс қаржыланады. Бағалы қағаз нарығы
арқылы қаржыландыру ірі фирмаларда жүзеге асады. Ал шағын инновациялық
фирмалар бағалы қағаздан тыс нарықтық қаржыланады. Бағалы қағаз нарығында
акциялар, бағалы қағаздар комиссиясының рұқсаты бойынша жіберіледі, ал бұл
үрдіс шағын фирмалар үшін қымбатқа түседі. Шағын инновациялық бизнесте
инновациялық процесстің жүргізілуі де кейбір ерекшеліктерге ие. Шағын
инновациялық қаржыландырудың екі түрі бар: біріншісі венчурлы қаржыландыру,
екіншісі бірінші ретті биржада акцияларды сату арқылы.
Инновациялық қызметті қаржыландыру көздеріне мыналар жатады:
- инновациялық қызмет субъектілерінің өз қаражаты;
- бюджет қаражаты;
- инновациялық қорлардың қаражаты;
- мемлекеттік нақтылы гранттар;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де көздер есебінен.
Сондай-ақ шетелдік тәжірибе көрсететіндей инновациялық саладағы шағын
және орта инновациялық фирмалар экономиканың пайда болатын салаларында,
рыноктың жаңа сегменттерін ашатын, жаңа өндірісті дамытатын, өндірістің
ғылыми сыйымдылығын және бәсекеге қабілетін арттыратын және сонымен, жаңа
технологиялық тәртіпті қалыптастыруға жәрдемдесетін технологиялық
көшбасшылар болып табылады [5].
Шағын инновациялық кәсіпорындарды дамыту мен қолдаудың пәрменді
тетіктерінің бірі бизнес-инкубация процесі болып табылады, яғни табыстың
мүмкіндігін айқындау әлі күрделі, оларды дамытудың әлі ерте, қауіпті
кезеңінде инновациялық жобаларға қолайлы жағдай жасау, сондай-ақ
технологиялық компанияларды жедел дамыту үшін процесс. Инновациялық
бизнестегі алып гигант компаниялармен салыстырғанда шағын инновациялық
бизнеске басқа, арнайы менеджмент қажет. Шағын инновациялық компаниялардың
ірі жобаларды игеру мүмкіншілігі кем болғанмен олар инновациялық
процесстердің алғашқы кезеңдерін өте тиімді атқарады.
Шағын инновациялық кәсіпорындар инновациялық жобаларды жүзеге
асырады. Инновациялық жоба – инновацияға қол жеткізуге бағытталған ғылыми,
ғылыми-техникалық, тәжірибе-конструкторлық, маркетингтік зерттеулер мен
жұмыстар кешенін жүргізу жоспарынан, сондай-ақ техникалық-экономикалық
көрсеткіштерден тұратын құжат. Инновациялық бағдарлама – бірыңғай
мақсатпен, міндеттермен, объектімен немесе аумақпен біріктірілген,
ресурстары, орындаушылары мен іске асыру мерзімдері бойынша келісілген
инновациялық жобалар мен іс-шаралар кешені [6].
Инновациялық жобаның негізгі құрамдас бөлімдері төмендегідей болады:
- мәселенің өзектілігін дәлелдейтін кіріспе;
- маркетингтік зерттеулер нәтижесінде құрылған жоба;
- жобаның мақсаттар бұтағы бойынша жүзеге асырылатын шаралар;
- жобаның кешенді негізделуі;
- жобаның жүзеге асырылуын қамтамасыз ету негізі;
- жоба бойынша эксперттердің қорытындысы;
- жобаны жүргізу механизмі.
Сонымен қатар инновациялық жобаларды жүзеге асырмас бұрын тиімсіздік
тәуекелін де қарастырған жөн. Мысалы қаржылық жоспарды құру кезінде
міндетті түрде мынадай пункттер қаралуы тиіс:
- кенеттен пайда болған мемлекеттік экономикалық тұрақсыздық
нәтижесінде жобаның жарты жолда тоқталуы;
- салық тәуекелі;
- бәсекелестердің әсерінен жобаның аяқталмай қалу тәуекелі.
Тәжірибе жүзінде бірнеше инновациялық жобалардың экономикалық
тиімділігін салыстыру, анықтау барысында мынадай шаралар жасалынады:
- ұқсас жобалардың орта жылдық рентабельділігін банктік орташа
ставкамен салыстырады;
- инфляциялық қауіп қатерінен болатын жоғалтуларды салыстыру;
- инвестициялардың ақталу мерзімін салыстыру;
- инвестициялардың түсу тұрақтылығын салыстыру;
- инвестицияға деген сұранысын салыстыру [7].
1.3 Венчурлық жобаларды басқару әдістері
Жобаларды басқару әдістері келесіні қамтиды:
- жоба мақсатын анықтау және оған сипаттама беру;
- жоба құрылымын көрсету (атқарылатын негізгі жұмыс этаптарын
айқындау);
- қажет көлемін және қаржыландыру көздерін анықтау;
- атқарушыларды таңдау – негізінен конкурс арқылы;
- келісімшарттарды айындау және келісімшартқа отыру;
- жобаның аяқталу уақытын анықтау, жүзеге асырылу графигін жасау, қажет
ресурстарды есептеу;
- жоба бюджетін және сметасын есептеу;
- тәуекелді айқындау және жоспарлау;
- жобаның жүзеге асырылуына бақылау қамтамасыз ету.
Жобаларды басқару әдістеріне мыналар кіреді: жүйелік жоспарлау және
басқару, календарлық жоспарлау, логистика, стандартты жоспарлау, құрылымдық
жоспарлау, ресурстық жоспарлау және басқалары кіреді.
Миссия – жобаның өмір сүруінің нақты көрсетілген бастапқы мақсаты болып
табылады. Ол жобаның статусын көрсетеді, деңгейлердің мақсатын анықтап,
қамтамасыз етеді және де әр түрлі ұйымдастырушылық деңгейлердегі
стратегияларды анықтайды. Миссия – жобаның негізгі тапсырмасы болып
табылады, себебі ол жобаның жүзеге асырылу жағдайын қамтамасыз етеді.
Жобаның стратегиясы – жобаның мақсаты мен миссиясына жетуге бағытталған
іс-әрекеттер жиынртығы болып табылады. Жобаның стратегиясының асырылуына
келесі үш жағдайды көрсетуге болады:
- стратегиялық талдау;
- стратегияны таңдау және дайындау;
- стратегияны жүзеге асыру.
Стратегиялық талдау – ішкі және сыртқы ортаның талдауынан басталады.
Ішкі ортаға байланысты жобаға қатысты кері әсерін немесе мүмкіндіктерін
күтуге болады.
Сыртқы орта факторларына:
- технологиялық (жаңа технологиялардың немесе бар технологиялардың
деңгейі);
- ресурспен қамтамасыз етілуі;
- экономикалық (инфляция, пайыздық ставкалар, валюталар курсы,
салықтар);
- мемлекеттік сектордың шек қоюлары (лицензиялау, заңдастырылу);
- әлеуметтік (жұмыссыздық деңгейі);
- саясаттық (ішкі, сыртқы, экономикалық);
- экологиялық (іс шаралар);
- бәсекелестер.
Ішкі орта факторларына:
- нарық (фирма және оның өнімін қолданатын тұтынушы);
- маркетингтік зерттеулер (маркетинг бюджеті, мамандардың болуы);
- өтімділігі (сатылатын өнім көлемі, жеңілдіктер);
- тарату каналдары (өнімді өткізу жерлері);
- өндіріс (технология, құралдар, ғимарат);
- персонал (ынталандыру көлемі, корпоративтік мәдениет,
квалификациясы);
- қамтамасыз ету (тасымалдаушылар);
- қаржы (капитал құрылымы, қаржылық жағдайы);
- өнім номенклатурасы (диверсификация деңгейі);
- миссия, ұйымның мақсатына сәйкес SWOT талдау бойынша стратегия
орындалады.
Стратегияны таңдау мен дайындауда үш ұйымдастырушылық деңгейде жүзеге
асырылады:
- корпоративтік стратегия (дамуға бағыттылған іс шаралар);
- іскерлік стратегия (бәсекелестік стратегиясы) үш тәсілден тұрады:
шығындар бойынша лидерлік стратегиясы; дифференциация стратегиясы; белгілі
бір бағытталған стратегиялар.
- функционалды стратегиялар (жоба стратегиясы бойынша белгілі бір
бағытталған мақсаттар).
Стратегияны жүзеге асыру белгілі бір өзгертулерді қамтиды: жобалық,
жоба аралық (бағдарламалық), венчурлық (жоғары тәуекелді жобаларға) топтар.
Жоба құрылымы жобаны басқару үшін иерархиялық жүйелерді қамтамасыз
етеді. Ол белгілі бір өнімді шығарғанда немесе қызмет көрсетілгенде
атқарылатын жұмыстар көлемін қамтиды, яғни жоба нәтижесіне жету үшін. Жоба
құрылымының процесі жоба жоспарлану процесінің бөлігі болып табылады. Жоба
мақсаттарын анықтау үшін және де жоба жоспарының дайындалуына,
жауапкершіліктің бөлінуін қамтамасыз етеді.
Жобаның жүзеге асырылуы жоба құрылымына сәйкес, жоба нәтижесіне жету
деңгейіне әсерін тигізеді.
Келесі ұйымдастырушылық формаларды қамтиды:
- функционалды құрылым, ұйымның иерархиялық құрылымының қолданылуын
көрсетеді. Жоба менеджері жалпы жұмыстар көлемін атқарады.
- дивизионалды түрде ұйымдастыруды басқару, (функционалды құрылымның әр
түрлілігі, технологиялық, азық-түліктік, аймақтық түрлері бойынша)
- жобалық құрылым, бұл жерде жоба иерархиялық құрылымға байланысты емес
жұмыстар атқарылады.
- матрицалық құрылым, аралық түрі, жоба және басқарудың функционалды
құрылымын біріктіреді. Матрицалық ұйымдастырушылық құрылымның үш түрі бар:
әлсіз – жоба басқарушысы ресурстар бойынша басқара алмайды, бірақ
жобабойынша тапсырмаларға жауап береді; балансталған матрица – жоба
менеджері функционалды бөлімдер басқарушыларымен бірге қойылған мақсатқа
жету үшін жұмыстар атқарады; қатты матрица – жоба менеджері барлық
жұмыстардың атқарылуына жауапты.
Календарлық жоспарлау алдын ала көптеген мәліметтерді керек етеді.
Оларды енгізгеннен кейін желі бойынша тікелей және қайтатын процедуралар
жасалады және шығатын ақпарат тізіледі.
Календарлық графикті есептеу үшін келесі ақпараттар керек:
- атқарылатын жұмыстар жиыны;
- жұмыстар арасындағы байланыс;
- әрбір жұмыс ұзақтығын бағалау;
- жобаның жұмыстық уақытының календары;
- ресурстар календары;
- жеке жұмыстар мен олардың орындалу сатыларының басталу мен аяқталу
мерзімдерін шектеу;
- жобаның басталуының календарлық мерзімі.
Жобаның басталу мерзіміндегі өзгерістер әрбір жасалатын жұмыстардың
орындалу мерзімінің ұзаруына әкеледі. Детальді жоспарлау процестерінде
кішігірім жоба басталу мерзімі мен жұмыстар жиыны ұлғайтылған жоспар
негізінде анықталады.
Логистика ұғымы кең мағыналы. Жалпы алғанда ол басқару ғылымы
(жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау) ретінде материалды және соған байланысты
ақпараттық және қаржылық ағымдардың бірінші көзден соңғы тұтынушыға дейінгі
қозғаласы ретінде қарастырылады.
Материалды-техникалық қамтамасыз ету саласында логистика ғылым ретінде
қарастырылады:
- қамтамасыз ету, өндіріс құралдарын орналастыруды зерттейтін
рационалды өндірістің ұйымдастырылуы мен орналастырылуы;
- белгіленген уақытта және алдын-ала анықталған жерде өнімнің керек
көлемін алу мақсатында әртүрлі іс-әрекеттердің бірлесуі;
- өндірістік-транспорттық жүйесінің барлық элементтерінің байланысы -
өндірістен тұтынуға дейінгі;
- кеңістікте және уақыт аралығында өнімнің физикалық тарату процестерді
басқару;
- барлық транспорттық, тиеу операциялары және оларға керекті
ақпараттық қамтамасыз ету, өндірістік және тасымалдау процестерінің
интеграциясы;
- ұйымға түсіп жатқан ақпараттарды жоспарлау, басқару және бақылау;
- материалдық, ақпараттық, адам және энергетикалық ағымдарды жоспарлау,
басқару, бақылау;
- материалды ресурстарды физикалық тарату, берілген процесті
техникалық, технологиялық, ұйымдастырушылық және ақпараттық қамтамасыз ету.
Логистиканың мақсаты материалды ағымдарды тиімді басқару негізінде
тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру, сол үшін логистикада ақпараттық
ағымдар ұйымдастырылады.
Жобаларды басқаруда логистиканың жеке мақсаттарының мысалдары:
- минималды қорларды құру;
- қорлардағы өнімді сақтау уақытының қысқартылуы;
- өнімді тасымалдау уақытының қысқартылуы және т.б.
Жобаларды басқару жүйелерінде логистикалық әдістің позициясы арқылы
және әрбір жобаға қатысушының көзқарасын есепке ала отырып мынадай сұрақтар
туындайды:
- ресурстарды тарату бойынша жалпы концепцияны жасау;
- қамтамасыз етудің түрін таңдау;
- қоймалық шаруашылықты орналастыру;
- транспорт түрін таңдау мен транспорттық құрал типін таңдау;
- ресурстар мен өнімді транспорттауды ұйымдастыру;
- тасымалдаудың рационалды бағыттарын таңдау;
- жеткізу орындарын таңдау;
- қоймалық қызмет көрсетудің тиімді орынын таңдау;
- қоймалық жүйелердің (орталық, аймақтық) реттелуі.
Материалдық ресурстарды басқаруды ұйымдастырудың нақты формасын таңдау
жобаның спецификасына байланысты.
Жобаларды басқарудың логистикалық кіші жүйесі материалды ағымдарға
негізделген, яғни ресурстарды басқарудың кішігірім жүйесі болып табылады.
Ресурстық жоспарлау. Жоба жұмыстарын жүргізу үшін әр түрлі ресурстар
керек. Жобаларды басқару мақсаттарында екі негізгі тип бөлінеді [8].
Өндірілмеген, реттелген, жиналған ресурстар жұмыстарды орындау
процесінде толығымен шығындалады, қайта қолдануды болдырмайды. Осы уақыт
аралығында қолданылмағандары кейінгі кездері қолданылуы мүмкін. Басқаша
айтқанда, мұндай ресурстарды қорларды болашақта қолдануға жинауға болады.
Сондықтан оларды “энергия” типіндегі ресурстар деп атайды. Осындай
ресурстардың мысалы ретінде отын, еңбек заттары, бір рет қолданылатын еңбек
құралдары, сонымен қатар қаржылық құралдары табылады.
Өндірілген, реттелмейтін, жиналмайтын ресурстар жұмыс барысында өзінің
натуралды-заттық формасын сақтайды және босатылғаннан кейін басқа
жұмыстарға қолданылуы мүмкін. Егер осы ресурстар тұрып қалса, олардың
пайдаланылмаған мүмкіндіктері функциялауға осы уақыт аралығында болашақта
қаржыландырылмайды, яғни олар жинақталмайды. Сондықтан екінші типтегі
ресурстар “қуаттылық” типіндегі ресурстар деп те аталады. “Қуаттылық”
типіндегі ресурстарға мысал болып адамдар және көп рет қолданылатын еңбек
құралдары табылады (машиналар, механизмдер, станоктар және т.б.).
Смета (бағалау, алдын-ала жасалатын есеп) – жобаның құндылығы
есептелетін және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz