Халықаралық лизингтiк қатынастар

КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГТIК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ
ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГТIҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ
ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГ ШАРТЫН
ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
4. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ҚАТАНАСТАРДАҒЫ МӘНI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21

ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30

Халықаралық лизингтiк қатынастары әлемнiң көптеген елдерiнде кең дамып бұл күнде кәсiпкерлiк қызметтi ұйымдастырудың аса тиiмдi әдiстерiнiң бiрiне айнала бастағаны белгiлi. Алайда өкiнiшке орай Қазақстанға бұл құбылыс тым кенжелеп жетiп нарықтық- экономикалық айналымға тек ендi ғана енiп, танымал бола бастады деуге болады.
Қазақстанда алғаш рет лизингтiк қатынастардың пайда болып, қалыптасып дамуына зор ықпал жасаған ең басты факторлардың бiрi ол нарықтық-экономикалық қатынастардың пайда болуы. Жалпы Қазақстан мен ТМД елдерiнде лизинг қатынастары алғаш рет 1989 жылдан бастау алады. Сондықтан да қазiргi кезеңдi Қазақстандағы лизинг институтының қалыптасу даму кезеңi деп бағалауға болады.
Оның үстiне нарықтық экономика жағдайында көптеген кәсiпорындар өндiрiске техникалық iрi мөлшердегi қаражаттарды салуды жүзеге асыра алмай отыр. Осыған байланысты барлық меншiк нысаныдағы отандық өндiрiстi қолдауға, соның iшiнде шағын және орта кәсiпкерлiктi және өндiрiс аясын дамыту үшiн қосымша жеке инвестициялар тартуға мүмкiндiк беретiн лизингтiк бизнестi дамыту қажеттiлiгi туындап отыр.
Мiне сондықтан да көптеген кәсiпорындар үшiн техника-құралдарын жаңарту мол ақша қаражаттарын тартуды талап етедi, осы орайда инвестициялық қаражаттар тартуда лизингтiк бизнестiң ролi аса маңызды.
Осы тұрғыдан алғанда халықаралық лизинг қатынастарының экономикалық қатнастардағы мәнi аса зор әрi өзектi деп бiлемiз.
Қазақстанда қазiрге тек қана қаржылық лизинг компаниялары және лизинг операцияларымен айналысатын коммерциялық банктер дамып отыр.

1.Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi 27 желтоқсан 1994 ж.
(жалпы бөлiм)// “Заңң газетi 29 желтоқсан 1994 ж
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi. 1999 жыл. 1 шiлде (ерекше бөлiм) // “Заңң газетi 1999 жыл. 3 шiлде
3.Қазақстан Республикасының “Қаржы лизингi туралың Заңы 5 шiлде 2000ж
4.Қазақстан Республикасының “ Банк және банктiлiк қызмет туралың ҚР
Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығы 31 тамыз 1995 ж.
5.Смагулов. “Лизингң. Алматы, “Балаусаң, 1996.
6. Гражданское и торговое право капиталистических государств/Отв. ред.
Васильев. Е.А. М.1993.
7.Горемыкин В.А. Лизинг.М.,1997.
8.Газман В.Д. “Лизинг. Теория, Практика. Комментарийң.М.,1997.
9. Кабатова. “Лизинг: понятие правовое регулирование, международная унификацияң. М.,Наука, 1991 .
10. Комаров А. Правовые условия договоров аренды машин и оборудования
(“лизингаң)//Внешняя торговля. 1991. ғ1-2.
11. Лизинговый бизнес: практическое пособие: М.1994
12. Маметова Р.А., Дорошева Г.П.. Лизинг: правовые основы, учет налогообложение. Алматы. 2001
13. Сагадиев К.А. Лизинг в Казахстане: теория и прктика. Алматы. 2002.
14. Шмиттгофф К. Экспорт:право и практика международной торговли. М.
1993
15. Шаталов С. Лизинг недвижимости и проблемы регистрации//Хозяйство
и право. ғ9 2001 .
16. Право и внешнеэкономическая деятельность в Республике Казахстан // Отв. ред. М.К. Сулейменов. – Алматы; КазГЮА, 2001. 14. бет.
17. Маукенов Б.К. Проблемы регулирования межгосударственных экономических отношений. - Алматы, 1999.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

I- Тақырып:“Халықаралық лизинг қатнастары және оның экономикалық мәнiң
II-
III-
IV-
V-
VI- МАЗМҰНЫ:

КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГТIК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ
ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГТIҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ
ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГ ШАРТЫН
ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
4. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ҚАТАНАСТАРДАҒЫ МӘНI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 21

ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2 8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 30
VII-

Кiрiспе

Халықаралық лизингтiк қатынастары әлемнiң көптеген елдерiнде кең дамып бұл күнде кәсiпкерлiк қызметтi ұйымдастырудың аса тиiмдi әдiстерiнiң бiрiне айнала бастағаны белгiлi. Алайда өкiнiшке орай Қазақстанға бұл құбылыс тым кенжелеп жетiп нарықтық- экономикалық айналымға тек ендi ғана енiп, танымал бола бастады деуге болады.
Қазақстанда алғаш рет лизингтiк қатынастардың пайда болып, қалыптасып дамуына зор ықпал жасаған ең басты факторлардың бiрi ол нарықтық-экономикалық қатынастардың пайда болуы. Жалпы Қазақстан мен ТМД елдерiнде лизинг қатынастары алғаш рет 1989 жылдан бастау алады. Сондықтан да қазiргi кезеңдi Қазақстандағы лизинг институтының қалыптасу даму кезеңi деп бағалауға болады.
Оның үстiне нарықтық экономика жағдайында көптеген кәсiпорындар өндiрiске техникалық iрi мөлшердегi қаражаттарды салуды жүзеге асыра алмай отыр. Осыған байланысты барлық меншiк нысаныдағы отандық өндiрiстi қолдауға, соның iшiнде шағын және орта кәсiпкерлiктi және өндiрiс аясын дамыту үшiн қосымша жеке инвестициялар тартуға мүмкiндiк беретiн лизингтiк бизнестi дамыту қажеттiлiгi туындап отыр.
Мiне сондықтан да көптеген кәсiпорындар үшiн техника-құралдарын жаңарту мол ақша қаражаттарын тартуды талап етедi, осы орайда инвестициялық қаражаттар тартуда лизингтiк бизнестiң ролi аса маңызды.
Осы тұрғыдан алғанда халықаралық лизинг қатынастарының экономикалық қатнастардағы мәнi аса зор әрi өзектi деп бiлемiз.
Қазақстанда қазiрге тек қана қаржылық лизинг компаниялары және лизинг операцияларымен айналысатын коммерциялық банктер дамып отыр.
Бұл курстық жұмыстың басты мақсаты халықаралық лизинг қатнастарының ерекшелiктерiне оның құқықтық, экономикалық және теориялық аспектiлерiне талдау жасау болып табылады.

1. Халықаралық лизингтiк қатынастардың пайда болу тарихы

Ежелгi грек оқымыстысы Аристотель (б.э.д. 350.ж) өзiнiң “Риторикасындаң “Байлық - мүлiктi меншiк құқығы негiзiнде иеленуде емес, оны пайдалануды құрайдың1 деген болатын. Бұл пiкiр лизингтiң негiзгi мағынасын анықтап көрсететiндей: пайда табу үшiн мүлiктi өз меншiгiнде ұстау мiндеттi емес, оны пайдалану және пайда табу құқығын иеленудiң өзi жетiп жатыр.
Ағылшын авторы Т.Кларк лизинг сонау Аристотель заманынан белгiлi деп санап, Хаммурапи заңдарынан лизинг туралы бiрнеше ережелердi атап көрсетедi.
Лизингтiк шығу тарихы қазiргi кездегi еуропалық құқықтық жүйенiң дамуының негiзi болып табылатын Рим құқығынан бастау алады. Рим құқығында мүлiктi оған меншiк құқығынсыз шарт түрiнде және заттай құқық негiзiнде иелену институты кеңiнен белгiлi. Бiрiншi жағдайда бұл мүлiктi жалдау шарты(locatio-conducto rerum),екiншiден заттық құқық-бұл сервитуттық құқық, нақтырақ айтсақ, сервитуттың бiр түрi.Осы институтардың қайсысы лизингтiң түп тамыры болғанын анықтау, әрине қиыңға соғады.
Лизинг, көптеген ғалымдардың пiкiрiнше, меншiктiң қандай да бiр нақты түрлерiн жалға алумен ғана шектелмейдi. Тек қана ауылшаруашылығы құралдары мен қол-өнер құрал-жабдықтары ғана емес, сонымен қатар әскери техникалар да жалға берiлгенi тарихтан белгiлi.
Осыған сәйкес, иелену мен жеке меншiктi және иеленуден пайда алу мүмкiндiгiнiң болу идеясы құқықта ерте кезден-ақ белгiлi болған.
Көптеген ғалымдардың ойы, пiкiрi бойынша қазiргi мағынадағы лизинг 1952 жылы АҚШ-тың Сан-Франциско қаласында ең бiрiншi Лизинг компаниясының ашылуымен тұспа-тұс келедi.
Босх мырза Калифорния штатындағы азық-түлiк өндiрiсiмен айналысатын кiшiгiрiм фирманың басшысы болады. Әскери ведомстваның үлкен тапсырмасын орындау үшiн оған автокөлiк паркiн ұлғайту керек болады. Бұл фирманың қоры шағын болмағандықтан бұл мақсатта қолдану үшiн қаржы көздерi болмаған. Сонда Босх керектi автокөлiктердi жалға алуды жөн көрдi, сонымен оларды алу үрдiсiн қаржыландырды.
Мұндай операцияның өте тиiмдi екенiн байқап және кейбiр фирмалар оның жасаған операциясын қайталағысы келетiндiгiн естiп, Босх 20 мың доллар қоры бар"U.S.Leasing" фирмасын құрды.
Екi жылдан кейiн бұл фирма құны үш миллион доллар асатын автокөлiктер мен құрал жабдықтарды жалға берiп отырды. Осыдан кейiн Босх мырза акцияларға жария жазылу хабарландырып, қорында 400 мың доллар бар екiншi "Bothe Leasing Corporation" фирмасын ашады.
1990 жылы Төменгi Новгородта "Россия" лизингтiк фирмасын құрылады. Сонымен қатар, Россияда, әсiресе Москва мен Санкт-Петербург қалаларында "Колумб", "Агролизинг", "Лизинг", "Батлиз" сынды лизингтiк фирмалар құрыла бастады.
Қазiргi кезде Қазақстанда лизинг төрт жолмен дамып отыр:
1.Аймақтық көтерме делдал фирмалар және Қазақстан келiсiм-шарт корпорацияларындағы компаниялардың басқаруындағы техникалық құралдарын жалға берумен айналысатын кәсiпорындар мен бөлiмшелер;
2 2.Коммерциялық банкiлердiң лизингтiк операциялары;
3 3.Жаңа құрылып жатқан маманданған лизинг фирмалары;
4.Халықаралық лизинг фирмаларының экспорттық, импорттық компенсациялық және тағы басқа да дамуы және шетел лизингтiк компанияларының республика территориясындағы қызметi.
Казақстанда 1992 жылдың ортасында экономиканың мемлекеттiк емес секторында 120-дай коммерциялық банкттер мен 20 лизингтiк фирмалар, соның iшiнде "Техникализинг", "Туранлизинг" сынды фирмалар қызмет еттi2.
Алғаш рет Қазақстан заңдарында "лизинг", терминi "ҚазССР-гi кәсiпкерлiктiң дамуы және шаруашылық қызмет еркiндiгi туралы" ҚазССР-нiң заңының 21 бабында қолданылады. Кейiн "лизинг" терминi келесi нормативтiк құқықтық актiлерде, көбiнесе, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулыларында көрiнiс тапты: 1994 жылғы 18 наурыздағы "Қазақстандық фрактарлық компаниялар және транспорттық лизингтiк компаниялар құру туралы", 1994 жылғы 10 қазандағы "Азия лизинг" мемлекеттерiнiң қатысуымен лизингтiк компаниялар құру туралы", 1995 жылғы 23 желтоқсандағы "АӨК машинақұрылыс өнiмдерiн лизинг негiзiнде қамтамасыз етудi ұйымдастыру туралы" 1998 жылғы 15 сәуiрдегi "Ауылшаруашылығындағы ұйымдастыру шарттары мен тәртiбi жөнiндегi ереженi бекiту туралы", сондай-ақ басқа да нормативтiк актiлерде.
Бiрақ та жоғарыда келтiрiлген нормативтiк құқықтық актiлердiң бiреуiнде де "лизингке" анықтама берiлмедi. Тек, ""Агро-өндiрiс кешеннiнiң машинақұрылыс өнiмдерiн лизинг негiзiнде қамтамасыз етудi ұйымдастыру туралы" 1995 жылғы 23 желтоқсандағы Үкiмет қаулысы "ауылшаруашылығы лизингiне" анықтама берiлдi: "Ауылшаруашылығы кешенiндегi лизинг- бұл уақытша тартылған немесе еркiн ақша қаражаттарын инвестициялау есебiнен ауылшаруашылық кәсiпорындарын техникамен қамтамасыз ету деңгейiн жоғарылатуға бағытталған, көлiк, құрал-жабдықтарды және өндiрiстiк мақсаттағы үйлердi ұзақ мерзiмдi жалға алу".
Лизинг әлемнiң көптеген елдерiнде өз дамуын тауып, кәсiпкерлiк ұйымдастырудың пайдалы әдiстердiң бiрi болып саналғанмен, Қазақстанда әлi де болса оның даму нысандары мен жолдары анықталуда. Қәзiргi жағдайда көптеген кәсiпорындар өндiрiстiң техникалық жанаруына iрi мөлшердегi қаражаттарды салуды жүзеге асыра алмай отыр. Осыған байланысты барлық меншiк нысандағы отандық өндiрiстi қолдауға, соның iшiнде шағын және орта кәсiпкерлiктi және өндiрiс аясын дамыту үшiн қосымша жеке инвестицициялар тартуға мүмкiндiк беретiн лизингтiк бизнестi дамыту қажеттiлiгi туындап отыр. Шағын кәсiпкерлiктiң инвестициялық лизингтiк жоспарына қолдау көрсету осы процеске қатысатын негiзгi субъектiлерiн анықтауға негiзделуi қажет- олар ретiнде лизингтiк компаниялар түсуi керек.
Қазақстан Президентi 1990 жылғы 31 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасындағы шағын кәсiпкерлiктi қолдау мен дамытудың мемлекеттiк бағдарламасы туралы" жарлығында атап көрсеттi: "Лизингтiк қатынастарды тезiрек енгiзу мақсатында оларды мемлекеттiк қолдау жөнiндегi бiрнеше шаралар жүргiзу керек. Солардың бiрi- Қазақстан Республикасының қазақстандық нарыққа әлемнiң алдынғы лизингтiк компанияларын тарту үшiн 1989 жылғы "Лизинг туралы" Оттава конвенциясына қол қоюы"3.

2. Халықаралық лизингтiң ұғымы және ерекшелiктерi

Лизинг әлемiнiң көптеген елдердiң кең дамып, кәсiпкерлiк қызметтi ұйымдастыруды тиiмдi әдiстерiнiң бiрi болып саналғанымен, Қазақстанда әлде де болса оның даму жолдары анықталу үстiнде. Қазiргi кезде көптеген кәсiпорындар өздерiнiң техникаларын жаңартуға iрi мөлшердегi ақша қаражаттарын салуға мүмкiншiлiгi жоқ дағдарыс жағдайында өндiрiс шеңберiн кеңейтуге қосымша инвестициялық қаражаттар тартуда лизингтiк бизнестiң ролi маңызды екенi белгiлi болып отыр.
Өндiрiс орындарындағы жабдықтардың тозуы және моральдi ескiруi, негiзгi қорды жаңартуға қаржылық ресурстардың болмауы Қазақстанды лизинг қатынастарының дамуының ыңғайлы алаңына айналып отыр.
Қазақстан мен Ресей заң әдебиеттерiнде лизинг – жалға алудың бiр түрi, дәлiрек айтсақ, қаржылық жалға алу ретiнде қарастырылады.
Қаржылық жалға алу (лизинг) шарты бойынша жалға берушi жалға алушы көрсеткен мүлiктi ол көрсеткен сатушыдан сатып алуға және бұл мүлiктi ақы үшiн жалға алушыға (пайдалануға) иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттарда пайдалануға беруге мiндеттенедi.
Лизинг терминi ағылшын етiстiгi “to lease”, “жалдау” немесе “жалға алу” деген сөзден шыққан.
“Лизинг” ұғымын кең мағынада талқыланушылардың қатарындағы Е.Кабатова, Е. Чекмарев, В.Петровтың ойларынша, лизинг шартты қатынастардың күрделi кешенi және ол екi және одан көп шарттар негiзiнде, оның iшiнде ең алдымен сатып алу-сату және мүлiктi жалдау шарты негiзiнде жүзеге асырылады4.
Қазiргi кезде лизинг дегенiмiз – кәсiпкерлiк қызмет деген әр түрлi ойлар бар. Мысалы, Рессей ғалымы Горемыкин В.А. лизингтi банкiлiк немесе коммерциялық қызметтерге қарағанда кәсiпкерлiк қызметтiң жоғарғы деңгейiне жатқызады, өйткенi ол қаржылық бизнесте, өндiрiсте және құрал-жабдық пен мүлiк нарқында кең көлемде бiлiмдi қажет ететiнiн айтады5.
Лизингтiң жалға алудан айтарлықтай айырмашылығы бар. Лизинг алушы жалға алушы сияқты мүлiктi тек ұзақ пайдалануға ғана алмайды, сонымен қатар оған меншiк құқығымен байланысты сатып алушының мiндеттерi жүктеледi: мүлiк үшiн ақы төлеу мүлiктiң кездейсоқ жойылуынан болған зиянды өтеу, мүлiктi сақтандыру және техникалық қызмет көрсету, сондай-ақ жөндеу т.б. Бiрақ, мүлiктiң меншiк иесi лизинг берушiнiң өзi болады. Лизинг шарты нысанасының жойылуы немесе оны пайдаланудың мүмкiнсiздiгi қарызды толық өтеу мiндетiнен босатпайды. Егер жалға алу екi жақты мәлiме болса, лизинг келiсiм шарты үш жақты немесе көп жақты болады.
Толығымен былай деп айтуға болады: лизинг шартының негiзгi ерекшелiгi сонда, ол лизинг берушiнiң кепiлдi, жауаптылықты және тәуекелдi бөлу барысында, жалға алушылық шарттық қатыныстар сатып алу-сату шарты негiзiндегi құқықтық реттеумен ауысады.
Қаржылық лизингтiң ерекше маңызды белгiсi болып шартта бекiтiлген және өзгертiлмейтiн, тараптардың құқықтық жағдайына кепiлдiк беретiн мерзiм табылады.
Жалға алу шарты мен лизинг шарты тараптарының арасында тәжiрибеде қалыптасқан басқа да айырмашылық бар.
Лизинг бойынша төлемдердi есептегенде мүлiктiң сатып алу бағасы, лизинг шарты жасалған мерзiм, қалдық құны және үстеме бағалары есептелiнедi. Жалға беру кезiнде төлем мөлшерi көбiнесе нарықтық конъюктураға (сұраныс және ұсыныс) байланысты есептелiнедi. Жалға алу шартына қарағанда лизингте тәжiрибе көрсеткендей шарттың әрекет ету мерзiмi аяқталғаннан кейiн алдын ала келiсiлген баға бойынша мүлiк лизинг алушының жеке меншiгiнде қалады. Мұндай жағдайда бөлек шарт жасасу қажеттiгi туады.
Көптеген ғалымдар халықаралық лизингтiк қатынастардың бiрнеше түрлерi жөнiнде сөз етедi. Олардың арасын ашып көрсету көп жағдайда қиынға түскенмен де, тараптардың мақсаттарына байланысты лизинг шартында оның бiрнеше түрлерi көрiнiс табуы мүмкiн.
Лизигтiң негiзгi түрлерi ретiнде қаржылық (finance leasing) және жедел (operative leasing) лизинг қарастырылады. Лизингтi мұндай түрге бөлуге лизинг берушiнiң мiндеттерiнiң көлемi мен лизинг нысанасының қолданылуы уақыты себеп болып отыр. Қаржылық лизингте лизинг берушi үшiншi тұлғаның мүддесi үшiн құрал-жабдықты сатып алады, яғни мүлiктiң болашақта пайдаланылуын, оның құнын лизинг алушының кезектi төлемдерi арқылы, қалпында келтiре отырып, қаржаландырады. Лизингтiң басқа түрлерiнде де лизинг берушiнiң осындай мақсатының болуымен қатар, оған осы мүлiкке байланысты бiрқатар мiндеттерде жүктеледi (мысалы, техникалық қызмет көрсету).
Мiне, қаржылық лизинг мұндай мiндеттемелердiң жоқтығымен ерекшеленедi.
Қаржылық лизинг – лизингтiң ең көп тараған түрлерiнiң бiрi және ол мүлiктiң пайдалануға берiлген уақытының оның қызмет көрсету мерзiмiне сәйкес келуiмен айқындалады. Мұнда лизинг берушi ретiнде, әдеттегiдей, сатушыдан мүлiктi өз меншiгiне сатып алатын лизингтiк компаниялар түседi.
Лизинг шартының мерзiмi бiткеннен кейiн лизинг алушы мүлiктi өз меншiгiне алуы, жеңiлдiк жағдайларын пайдалана отырып шартты қайта жасасуы немесе шарттық қатынастарды тоқтатуы мүмкiн.
Қаржылық лизингтiң бiр түрi ретiнде қайтарымды лизингте қарастырылады. Бұл жағдайда мүлiктiң меншiк иесi (сатушы) өзiндiк мүлiктi лизингтiк компанияға сатады және сонымен бiр мезгiлде лизингтiң нысанасына қатысты пайдаланушы ретiнде онымен шарт жасасады. Осыған орай, мүлiктiң бастапқы меншiк иесi лизинг берушiден оның толық құнын ала отырып, өз кезегiнде мүлiктi иелену құқығын сақтап қалады және тек оны пайдаланғаны үшiн мерзiмдi төлемақысын төлеп отырады.
Лизингтiң тағы бiр көп тараған түрi – жедел лизинг. Жедел лизинг қаржылық лизингтен лизинг берушi мiндеттерiнiң көлемдiлiгiмен қатар, оның мерзiмiмен де ерекшеленедi: жедел лизингте мүлiктi пайдалану мерзiмi оның қызмет көрсету мерзiмiмен төмен болады. Бұл ретте мүлiктiң толық құнын өндiрiп алу үшiн лизинг берушi мүлiктi уақытша пайдалануға бiрнеше рет берiп отырады. Жедел лизингте мүлiкке техникалық қызмет көрсету, жөндеу, сақтандыру және өзге де қызметтер лизингтiк компаниялардың өздерiне жүктеледi. Әдетте, жедел лизингтiң нысанасы тозу жағдайы жоғары болып келетiн мүлiктер болады.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, жедел лизингтiң келесi белгiлерiн көрсетуге болады:6
1.Лизинг шарты, әдетте, 2-5 жылға жасалады, әрине бұл мерзiм мүлiктiң физикалық тозу мерзiмiнен әлдеқайда төмен және де мұнда шарт лизинг алушымен кез-келген уақытта бұзылуы мүмкiн.
2.Лизингтiң пәнi болып табылатын заттың жоғалу немесе бұзылу тәуекелi, негiзiнен лизинг берушiге жүктеледi. Лизинг шартында лизинг алушының жауаптылығы қарастырылуы мүмкiн, бiрақ оның мөлшерi мүлiктiң бастапқы құнынан төмен болады.
3.Лизингтiк төлемдердiң мөлшерi қаржылық лизингкке қарағанда жоғарырақ болады. Өйткенi, лизинг берушiде өзiне келген шығындардың өтелетiнiне толық кепiлдiк болмағандықтан, әр түрлi коммерциялық тәукелдердi (шарт нысанасының бүлiнуi, шарттың ұзақ мерзiмдiк бұзылу тәукелi және т.б.) ескеруiне тура келуi, ал бұл өз кезегiнде – көрсетiлген қызметке қатысты бағаны жоғарлатуға әкеп соғады.
4.Шарттың нысанасы болып көлiк пен құрал-жабдықтардың көп таралған түрлерi табылады. Жедел лизинг кезiнде лизингтiк компаниялар мүлiктi нақты лизинг алушыны алдын-ала анықтамай отырып, сатып алады. Сондықтан да, жедел лизингпен айналысатын тұлғалар инвестициялық тауарлар нарқының конъюктурасын жақсы бiлуi қажет.
5.Лизингтiк компаниялар, сондай-ақ жалға берiлетiн мүлiктi өздерi сақтандырулары және оның техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жұмыстарын мерзiмдi жүзеге асырып отыруы тиiс.
Лизингтiң күрделi түрлерiнiң бiрi ол- “левиридж лизинг” (leveraged leasing). Бұл қатыныастардың күрделiлiгi сол, мұнда қатысушылар санының (алтауға дейiн және одан көп) көптiлiгiмен ерекшеленедi. Лизингтiң бұл түрiнiң қаржылық лизингтен айырмашылығы “левиридж-лизингте” лизингтiк компаниялар мүлiктi сатып ала отырып өз қаражаттарынан оның толық құнын төлемейдi, тек бiр бөлiгiн, мысалы, 20, ал қалған сомасын бiр немесе заем берушiлерден (банктер, сақтандыру компаниялары немесе басқа да қаржылық ұйымдар) несиеге алады.
“Левиридж лизингтiң” нысанасы ретiнде көбiнесе коммуналдық қызметтер жөнiндегi кәсiпорындардың құрал-жабдықтары, жүк көлiктерiнiң паркi, темiржол қозғалмалы құрамасы және т.б. болады. Бұл лизинг түрiнiң тағы бiр ерекшелiгi сонда, лизинг берушi заем берушiден нисиенi “қайта талап ету құқығынсыз” қалады. Бұл лизинг берушiнiң заем берушi алдында жауаптылығы жоқ екендiгiн бiлдiредi, ал несие сомасы лизинг алушының мерзiмдi төлеп тұратын төлемдер есебiнен жабылады.

3. Лизинг шартын құқықтық реттеу

Халықаралық лизинг қазiргi заманның азаматтық құқығында маңызды және айтысты сұрақтарының бiрi лизинг шартының түсiнiгiне анықтама беру, оның азаматтық құқықтық шарттар жүйесiндегi орны және де оның құқықтық табиғаты анықтауға байланысты. Лизингтiң заңды және экономикалық табиғаттың анализдеуге анықталған көптеген ұлттық және шетел әдебиеттерi шығарылған. Бiрақта, кейбiр авторлар өз жұмыстарында экономикалық және заңды деген ұғымдарды қосып қарастырады, осыған орай олар лизингтi экономикалық құқықтық категория ретiнде қарастырады, ол дұрыс емес деп ойлаймыз. Мысалы, Е.Н. Чекмарева лизингтiң экономикалық негiздерiн қарастыра отырып, коммерциялық кредитпен салыстырады. Оның ойынша лизинг пен коммерциялық кредиттiң негiзгi айырмашылығы меншiкке байланысты.
Ол былай жазады: "лизингте пайдалану құқығы иелену құқығынан бөлiнедi. Лизинг берушi лизинг мүлкiн берген соң иелену құқығынан сақтап қалады, ал лизинг алушыға тек пайдалану құқығы өтедi" дейдi7. Бiрақта лизинг нысынасын пайдалана отырып, оған иелiк етпеу мүмкiн ба? Менiмше бұл ой дұрыс емес. Мүлiк жалдау шартында жалға алушыға тек пайдалану және иелену құқығы өтедi, бiрақ лизинг берушi меншiк құқығын сақтап қалады. Лизинг алушыға пайдалану құқығы мен иелену құқығының берiлуiнiң негiзi бар, лизинг алушы тек пайдалы заттарды алғаннан басқа, ол титульдiк иесi ретiнде қарастырылады.
Лизинг алушы лизинг мүлкiнiң титульдiк иесi ретiнде, үшiншi тұлғалардың құқықка қарсы әрекеттерiнен қорғалу құқығы берiледi. Ондай құқық заңда көбiне меншiк иесiне берiледi.
05.07.2000 ж. ҚР "Қаржылық лизинг туралы" заңының 7 бабына сәйкес лизинг алушыға лизинг заттың қорғау құқығы лизинг берушiмен бiрдей берiледi. Лизинг алушы лизинг шартының мерзiмi iшiнде сотқа талап арыз беру және басқа да әдiстердi қолдану арқылы өз атынан қорғай алады8.
Лизинг алушыға тек титульдiк иесi статусынан басқа, заң шығарушыларға лизинг мүлкiне меншiк құқығын қарастырған кезiнде, қолдану (следование) құқығын қарастырған жөн, өйткенi ол да мүлiктiк құқықтың негiзгi белгiлерiнiң бiрi ҚР "Қаржылық лизинг туралы" заңының 5-шi бабына сәйкес лизинг мүлкiнен меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу және оралымды басқару құқығы басқа тұлғаға өтуi лизинг шартының бұзылуына негiз бола алмайды. ҚР азаматтық заңдарында лизинг шартына байланысты көптеген даулы мәселелер бар. ҚР АК-де лизингтi мүлiк жалдаудың бiр түрi ретiнде, кәсiпкерлiк қызмет ретiнде қарастырылады. ҚР АК-нiң 565 бабына сәйкес лизинг шарты бойынша лизинг берушi лизинг алушы көрсеткен мүлiктi сатушыдан меншiгiне сатып алуға және лизинг алушыға осы мүлiктi ақы төлеп уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсатта пайдалануға беруге мiндеттенедi9.
Бiздiң ойымызша аталған бапта лизинг шартының түсiнiгiне қаржылық, жедел және экспулатациялық лизинг та кiредi. Бiздiң бiлуiмiз бойынша қаржылық лизингте жалға алу мерзiмi лизинг нысанасының қызмет ету уақытымен бiрдей болғандықтан, лизинг алушы шарт мерзiмi iшiнде лизинг мүлкiнiң құнын лизинг берушiге толық өтеп бередi. Ал жедел лизингте лизинг мүлкi жалға берiлетiн мерзiмi оның қызмет ету мерзiмiнен әлде қайда кем болғандықтан лизингтiк төлемдер лизинг берушiнiң шығындарын толық өтемейдi. Шарт мерзiмi бiткеннен кейiн жедел лизинг бойынша лизинг берушiге қайтарылады. Лизинг берушi кейiн оны тағы да жалға бере алады, бiрақ қайта жалға берген кезде ҚР АК-нiң нормасы бойынша мүлiктi жалдау шартымен жасалуы тиiс. Өйткенi, бұл шартта лизингтiң белгiлерi жоқ, ол арнайы лизинг алушы үшiн лизинг берушiнiң белгiлi бiр мүлiктi сатып алу белгiсi. Cонымен, бiз жедел мен қаржылық лизингтердiң негiзгi айырмашылығы шарт мерзiмiнде екенiнiн бiлдiк. Бiздiң ойымызша жедел лизингтiң қажетi жоқ деп есептеймiз және де ҚР заңдарында жеке жедел лизингi туралы ештеңе нақты айтылмаған. ҚР АК-нiң 380 бабына сәйкес тараптар заңда белгiленген де, белгiленбеген де шарттар жасауға құқықтары бар10.
Ал ҚР "Қаржылық лизинг туралы" заңының 2 бабына сәйкес лизинг инвестициялық қызметiнiң бiр түрi ретiнде былай қарастырған:
1.Лизинг берушi шартта көрсетiлген белгiлi бiр мүлiктi сатушыдан алуды және оны лизинг берушiге белгiлi бiр ақы үшiн белгiлi бiр мерзiмде, белгiлi бiр шарттармен уақытша кәсiнкерлiк мақсатқа иеленуге пайдалануға беруге мiндеттенедi. Бұл орайда лизинг нысанасы лизинг алушыға берiлетiн мерзiм ұзақтығы жөнiнен нысанасының барлық немесе елеулi құнының (кемiнде80%-ң) амортизациясы мерзiмiнен шамалас немесе одан ұзақ болады.
2.Лизинг алушы лизинг шартын жасау кезiндегi баға бойынша лизинг нысанасы құнының барлық немесе елеулi бөлiгiнiң (кемiнде80%-ң) өтелуi, амортизациясы ескерiле отырып, есептелетiн лизинг шартына сәйкес төленуге тиiстi, жүйелiк кезеңдiк төлемдердi төлеп отыруға мiндеттi. Бұл орайда лизинг шарттының қолданылу мерзiмi аяқталғаннан кейiн немесе ол аяқталғанға дейiн лизинг алушы лизинг шарттында көзделген толық соманы төлеген жағдайда, егер осылай оның лизинг шартында көзделген болса, лизинг нысанасы лизинг алушының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.