Жергілікті есептеу торабы

Курстық жобаның тапсырмасы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Есептеу торабы 5
Жергілікті есептеу торабы (LAN) 6
Ауқымдық торап (GAN) 6
Аймақтық торап (MAN) 7
Ашық жүйелер әрекеттестігі
Физикалық деңгей ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Арналық деңгей 8
Тарамдық деңгей 8
Көліктік деңгей 9
Сеанстық деңгей ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
Көрсетімдік деңгей 10
Қолданбалы деңгей 10
Хаттама 12
IEEE 802 хаттамасы 12
TCP/IP хаттамасы
UDP хаттамасы
HDLC хаттамасы
Х 25 хаттамасы
Ethernet хаттамасы 14
Деректер тасымалдау ортасы 20
Деректер тасымалдау ортасына қатынас құру әдісі
CSMA. қатынас құру әдісі. 22
Тарамдық бейімдеуіштің функциональды сулбасының сипаттамасы 16
Қабылдағыш.таратқыш 16
10 Base 5 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Тораптың сызба қурлымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қатынас құрумен ақпараттық арнаны басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
«Құрсым» сызба.құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
«Бұтақ» сызба.құрылымы 23
«Жұлдыз» сызба.құрылымы 23
«Сақина»сызба. құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Тоаптық бейімдеуіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
LLC.кадырының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
SNA. жүйесінің тораптық сәлеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
DNA. жүйесінің тораптық сәлеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Шарттаңбалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28.
Кодалау 28
Жергілікті есептеу торабы (ЖЕТ) құрылысы синтездеу есептерінің математикалық үлгісі ... ... ... ... ... ... .333
Жергілікті есептеу торабы құрсымдық құрылысының математикалық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Оқшауланған жұп бағаналы алгаритм МРОМ2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Тораптық барлау және сенімді теріс пайдаланушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Пайдаланған жабдықтар айқындамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

70-ші жылдардың басында компьютердің бөліктерін жасау аймағында технологиялық алға жылжыту болды. Үлкен интегралды сұлбалар пайда болды. Олардың айтарлықтай аса қымбат емес бағасы және жоғары функционалды мүмкіншіліктері шағын компьютерлердің құрылуы өнеркәсіптің кішігірім бөлімдерінің өзіне компьютер сатып алуға мүмкіндік берді. Шағын компьютерлер технологиялық құрылғыларды басқару есептерін орындады. Сөйтіп компьютер қорларын өнеркәсіптің барлық жеріне тарата бастады. Бірақта бір ұйымның барлық компьютерлері жеке-жеке жұмыс жасады. Уақыт өткен сайын пайдаланушылар қажеттілігі есептеу техника жағынан өсе бастады. Оларға өздерінің компьютерлері жеткіліксіз болып қалды. Жақын орналасқан компьютерлермен деректер алмасу мүмкіншілігін көздей бастады. Сөйтіп өнеркәсіптің және ұйымның қажеттіліктері өздерінің шағын компьютерлерін біріктіріп олардың қарым-қатынасы үшін программалық қамтамаларды өңдей бастады. Нәтижесінде бірінші жергілікті есептеу тараптары пайда болды.
80-ші жалдардың басында айталықтай барлық пайда болатын қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін бекеттерді жергілікті торапқа біріктірсе жеткілікті болатын еді. Бірақ бұл жағдайда тораптар арасында қатынас болмай, деректерді, программаларды және шеткі құрылғыларды бірлесіп пайдалану тек бір торап көлемінде шектеліп қана қоятын еді. Жергілікті торап құруда пайдаланатын Ethernet және Token Ring технологиялары кеңінен пайдалана бастап және оларды көптеген программалық жабдықтар қолдай бастады.
90-шы жылдары жергілікті тораптарды біріктіре алатын жіктелген WAN тораптарын ұйымдастыруда көптеген жұмыстар жүргізілді. Өндіріс орындарының аймағының өсуімен байланысты бір-бірінен алыста жатқан жергілікті тораптарды біріктіру проблеммасы өсе келді. Осындай қажеттіліктердің өсуінің салдарынан X.25 және Frame Relay хаттамалары кеңінен тарады.
Соңғы онжылдықта компьютерлік коммуникация аймағында күрт өсу байқалып жатыр. Бұл тек қана коммуникациялық сандық өсуі ғана емес, сонымен қатар коммуникациялық жүйелердің әрдайым күрделеніп отыратындығы. Бірірінші тораптар бір бас компьютерден және оған қосылған көптеген терминалдардан тұратын болған. Қазіргі компьютерлердің пайда болғанынан кейін жүйелердің мүмкіндіктерінің кеңейуіне және сонымен қатар көптеген коммуникациялық проблеммаларды да алып келді. Файлдардың жіберілуін және басқаруының, тораптағы құжаттардың баспаға басуын іске асыруы пайдаланушы бекеттерінің арасында қатынас құруға талап етті.
Қазір, XXI-ші ғасыр алдында, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet торабының күрт өсуінен және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ, ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары жасалынған.
Коммуникациялық технологиялардың өсу қарқыны соншалықты, олардың ескісі толығымен зерттеліп болмай жаңасы шығып жатыр. Құралдарды шығарумен айналысатын және коммуникациялық қызметтер көрсететін мекемелерге хаттамалардың өзгеруін және жаңаларының шығуын қадағалап отыру өте маңызды мәселе болып отыр. Бұл шаралар пайдасыз босқа қалмайды, бірақ мамандарды оқытуға және инфрақұрылымды ұстап тұруға көп қаржы кетуі мүмкін.
Ақпарат қорғау проблемаларына компьютерлік жүйелер мен тораптарды саласының мамандары тарапынан да, компьютерлік қуралдарды пайдаланушылар тарапынан да көңіл бөлу күнен-күнге кеңіп келеді. Ақпараттық қауіпсіздіктің осы өзекті мәселесі қарастырылған мемлекеттік тілдегі ғылыми-техникалық және оқулық әдебиет жоқтың қасында.

1. Тұрым Асқын Шамұлы. "Ақпараттану және Есептеу техникасы саласындағы аталымдардың түсіндірме сөздігі". Алматы 2000 ж
2. Тұрым Асқын Шамұлы, "Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары". Алматы 2002 ж
3. Тұрым А.Ш., Мустафина Б.М. "Ақпарат қорғау және қауіпсіздендіру негіздері". Алматы 2002 ж
4. Тұрым А.Ш., Оған А. "Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары". Курстық жұмысқа әдістемелік нұсқаулық. Алматы 2002 ж
5. Ж.С.Сарыпбеков, А.Ч.Трумов, Б.К.Курманов. "Модели и методы проектирования локальных вычислительных сетей". Учебное пособие. Алма-Ата 1989 г.
6. А.М.Ларионов, С.А.Маборов, Г.И.Новиков. "Вычислительные комплексы, системы и сети". Энергоатомиздат. 1987 г
7. Э. Таненбаум “Компьютерные сети” Москва Санкт-Петербург 2003 г.
8. В.Г.Олифер, Н.А.Олифер. "Компьютерные сети". Учебник. Издательский дом "Питер" 2001 г.

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

Тапсырма

№31 тапсырма. Келесі сипаттамалары бар жергілікті есептеу торабын жобалау
керек:
1) Сызба-құрылым (топология) – құрсым;
2) Тораптың түйіндерінің саны – 22;
3) Қатынас құру әдісі – CSMA;
4) Синтездеу әдісі – МРОМ-2;
5) Тораптық бейімдеуіштің функционалдық сұлбасын әзірлеу және
сипаттау;
6) Тораптық шабуыл – Сенімді теріс пайдаланушылық. Қалай олардан
қорғану керек.

Тапсырма берген: т.ғ.к., профессор Тұрым А.Ш.
оқытушы Оған А.
Тапсырма алған студент: Тоқтасын М.
Тапсырма берілген күні: “4” қазан 2003 жыл
МАЗМҰНЫ
Курстық жобаның тапсырмасы Ошибка! Закладка не определена.
МАЗМҰНЫ Ошибка! Закладка не определена.
Кіріспе Ошибка! Закладка не определена.
Есептеу торабы 5
Жергілікті есептеу торабы (LAN) 6
Ауқымдық торап (GAN) 6
Аймақтық торап (MAN) 7
Ашық жүйелер әрекеттестігі
Физикалық
деңгей ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 7
Арналық деңгей 8
Тарамдық деңгей 8
Көліктік деңгей 9
Сеанстық деңгей ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
Көрсетімдік деңгей 10
Қолданбалы деңгей 10
Хаттама 12
IEEE 802 хаттамасы 12
TCPIP хаттамасы Ошибка! Закладка не определена.
UDP хаттамасы Ошибка! Закладка не определена.
HDLC хаттамасы Ошибка! Закладка не определена.
Х 25 хаттамасы Ошибка! Закладка не определена.
Ethernet хаттамасы 14
Деректер тасымалдау ортасы 20
Деректер тасымалдау ортасына қатынас құру әдісі Ошибка! Закладка не
определена.
CSMA– қатынас құру әдісі. 22
Тарамдық бейімдеуіштің функциональды сулбасының сипаттамасы 16
Қабылдағыш-таратқыш 16
10 Base 5 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Тораптың сызба қурлымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қатынас құрумен ақпараттық арнаны
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .. 16
Құрсым сызба-құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Бұтақ сызба-құрылымы 23
Жұлдыз сызба-құрылымы 23
Сақинасызба- құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .23
Тоаптық
бейімдеуіш ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 25
LLC-кадырының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
SNA- жүйесінің тораптық
сәлеті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
DNA- жүйесінің тораптық
сәлеті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Шарттаңбалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..28.
Кодалау 28
Жергілікті есептеу торабы (ЖЕТ) құрылысы синтездеу есептерінің
математикалық үлгісі ... ... ... ... ... ... .333
Жергілікті есептеу торабы құрсымдық құрылысының математикалық
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...Ошибка ! Закладка не определена.3
Оқшауланған жұп бағаналы алгаритм МРОМ2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Тораптық барлау және сенімді теріс
пайдаланушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .36
Пайдаланған жабдықтар
айқындамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не
определена.8
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...Ошибка! Закладка не
определена.

Кіріспе

70-ші жылдардың басында компьютердің бөліктерін жасау аймағында
технологиялық алға жылжыту болды. Үлкен интегралды сұлбалар пайда болды.
Олардың айтарлықтай аса қымбат емес бағасы және жоғары функционалды
мүмкіншіліктері шағын компьютерлердің құрылуы өнеркәсіптің кішігірім
бөлімдерінің өзіне компьютер сатып алуға мүмкіндік берді. Шағын
компьютерлер технологиялық құрылғыларды басқару есептерін орындады. Сөйтіп
компьютер қорларын өнеркәсіптің барлық жеріне тарата бастады. Бірақта бір
ұйымның барлық компьютерлері жеке-жеке жұмыс жасады. Уақыт өткен сайын
пайдаланушылар қажеттілігі есептеу техника жағынан өсе бастады. Оларға
өздерінің компьютерлері жеткіліксіз болып қалды. Жақын орналасқан
компьютерлермен деректер алмасу мүмкіншілігін көздей бастады. Сөйтіп
өнеркәсіптің және ұйымның қажеттіліктері өздерінің шағын компьютерлерін
біріктіріп олардың қарым-қатынасы үшін программалық қамтамаларды өңдей
бастады. Нәтижесінде бірінші жергілікті есептеу тараптары пайда болды.
80-ші жалдардың басында айталықтай барлық пайда болатын қажеттіліктерді
қамтамасыз ету үшін бекеттерді жергілікті торапқа біріктірсе жеткілікті
болатын еді. Бірақ бұл жағдайда тораптар арасында қатынас болмай,
деректерді, программаларды және шеткі құрылғыларды бірлесіп пайдалану тек
бір торап көлемінде шектеліп қана қоятын еді. Жергілікті торап құруда
пайдаланатын Ethernet және Token Ring технологиялары кеңінен пайдалана
бастап және оларды көптеген программалық жабдықтар қолдай бастады.
90-шы жылдары жергілікті тораптарды біріктіре алатын жіктелген WAN
тораптарын ұйымдастыруда көптеген жұмыстар жүргізілді. Өндіріс орындарының
аймағының өсуімен байланысты бір-бірінен алыста жатқан жергілікті
тораптарды біріктіру проблеммасы өсе келді. Осындай қажеттіліктердің
өсуінің салдарынан X.25 және Frame Relay хаттамалары кеңінен тарады.

Соңғы онжылдықта компьютерлік коммуникация аймағында күрт өсу байқалып
жатыр. Бұл тек қана коммуникациялық сандық өсуі ғана емес, сонымен қатар
коммуникациялық жүйелердің әрдайым күрделеніп отыратындығы. Бірірінші
тораптар бір бас компьютерден және оған қосылған көптеген терминалдардан
тұратын болған. Қазіргі компьютерлердің пайда болғанынан кейін жүйелердің
мүмкіндіктерінің кеңейуіне және сонымен қатар көптеген коммуникациялық
проблеммаларды да алып келді. Файлдардың жіберілуін және басқаруының,
тораптағы құжаттардың баспаға басуын іске асыруы пайдаланушы бекеттерінің
арасында қатынас құруға талап етті.
Қазір, XXI-ші ғасыр алдында, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты
коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet торабының күрт өсуінен
және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ,
ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала
бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды
артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары
жасалынған.
Коммуникациялық технологиялардың өсу қарқыны соншалықты, олардың ескісі
толығымен зерттеліп болмай жаңасы шығып жатыр. Құралдарды шығарумен
айналысатын және коммуникациялық қызметтер көрсететін мекемелерге
хаттамалардың өзгеруін және жаңаларының шығуын қадағалап отыру өте маңызды
мәселе болып отыр. Бұл шаралар пайдасыз босқа қалмайды, бірақ мамандарды
оқытуға және инфрақұрылымды ұстап тұруға көп қаржы кетуі мүмкін.
Ақпарат қорғау проблемаларына компьютерлік жүйелер мен тораптарды
саласының мамандары тарапынан да, компьютерлік қуралдарды пайдаланушылар
тарапынан да көңіл бөлу күнен-күнге кеңіп келеді. Ақпараттық қауіпсіздіктің
осы өзекті мәселесі қарастырылған мемлекеттік тілдегі ғылыми-техникалық
және оқулық әдебиет жоқтың қасында.

Есептеу торабы

Кәбіл немесе басқа құралдар арқылы байланысқан және біраз жабдықтарды
(мәселен, баспа құрылғысын) бірлесіп пайдаланып ақпарат алмастыруға
мүмкіндік беретін программалық қамтаманы қолданатын бірнеше ЭЕМ тобы.
ЭЕМ торабы: Белгілі бір аумақта бөлініп орналасқан және пайдаланушылар
торабының есептеу қорларын (ресурстарын) қолдана алатындай мүмкіндік
жасайтын, деректер тасымалдау жүйесі арқылы байланысқан электрондық есептеу
машиналарының жинағы.
Атқаратын міндеттері бойынша ЭЕМ торабы үшке бөлінеді:
- ақпараттық торабы;
- есептеу торабы;
- ақпаратты есептеу торабы.
Ақпараттық торабы дегеніміз: жасау, сақтау және пайдалану тұтыну өнім
ретінде ақпарат қолданылатын қатынас тарамы.
Есептеу торабы: ЭЕМ (немесе абоненттік жүйелер) арасында программалар
және деректер алмасуды ұйымдастырумен қатар мәселелерді (есептерді)
үлестіре-бөле шешумен байланысты функцияларды орындауға арналған тораптар.
Бір немесе бірнеше түйінінде орналасқан есептеу машиналарының деректер
тасымалдау торабы.
Ақпараттыесептеу торабы: ақпараттық және есептеу торабының қызметін
көрсететін
Басқару орталықтандыру дәрежесі бойынша үш түрге бөлінеді.
- Орталықтандырылған
- Бейорталықтандырылған
- Аралас
Орталықтандырылған басқарулы таораптар (клиент сервер) (қажеткер сервер)
бұндай тораптарды бір бірнеше компьютерлерге арнайлыы жүйелік
компьютер сервер деп аталады басқа қалғандары тұтынушы компьютерлері
болады.
Бейорталықтандырылған басқару торабында бәрі бір дәрежедегі
компьютерлер.
Аралас басқарулы торабы ол екеуіде бар.
Есептеу торабы алатын аумағы бойынша екіге бөлінеді.
- Жергілікті есептеу торабы;
- Аумақтық есептеу торабы;
Жергілікті есептеу торабы – ол бір ғимараттын ішінде немесе бір біріне
жақын орналасқан ғимараттар арасындағы тораптарды айтады.

Жергілікті есептеу торабы (LAN)

Бір-бірінен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және деректер
тасымалданатын физикалық орта арқылы біртұтас тораптарға біріктірілген
абоненттік жүйелер (есемтеу машиналар және т.б.) жиынтығы. Мәселен,
Ethernet (10Base-2,5,T,F), Fast Ethernet (100Base-T,FX,T4), Token Ring6
AppleTalk және т.б.
Жергілікті есептеу тораптарын CAN, MAN, WAN және GAN сияқты кең мастабты
құрылымдарға біріктіруге болады: CAN – Campus Area Network – жақын
оналасқан ғимараттарды байланыстыратын кампустық торап; MAN – Metropolitan
Area Network – қалалық масштабты торап; WAN – Wide Area Network – кең
масштабты торап; GAN – Global Area Network – ауқымды торап.
Жергілікті есептеу торабының тиімділігі:
- олардың деректер тасымалдауы жоғары;
- қате шығу деңгейі төмен;
- бағасы арзан.
- Аумақтық торап екіге бөлінеді:
- Аймақтық есептеу торабы;
- Ауқымды есептеу торабы.

Ауқымдық торап (GAN)

Жүздеген және мыңдағанкилометрлік аумақты қамтитын халықаралық,
мемлекетаралық, республикаық немесе слалы ЭЕМ тораптары.
Мәселен, Internet торабы түрлі хаттамалармен жұмыс істейтін, әр түрлі
есептеу машиналарын байланыстыратын (телефон сымдары, жер серігінің
арналары және радио-модемдер арқылы), деректерді тасығыштардың барлық
түрлерімен тасымалдайтын компьютерлік тораптардың бірлестігі. Internet
торабында есептеу машиналары IP хаттамалы дестелермен айырбастау жүргізеді,
ал олардың дұрыс тасымалданылуы TCP хаттамасы арқылы тексеріледі. Ең көп
тараған қызмет көрсету түрлері: электрондық пошта (e-mail), тарамдық
жаңалықтар немесе телеконференция (usenet), тарату тізімдері (maillists),
бүкіл әлемдік өрмек (WWW) және т.б.

Аймақтық торап (MAN)

Егер торап тұтас қаланы қамтитын болса, онда оны кейде аймақтық есептеу
торабын (АЕТ) деп атайды. АЕТ мен жергілікті есептеу торабының көп
параметрлері күрделірек. Ол жергілікті есептеу торабын қарағанда үлкен
қашықтықтарды қолдау үшін жасалған. АЕТ бірнеше жергілікті есептеу
тарамдарын жоғары жылдамдықты тораптық жүйелерге біріктіру үшін
қолданылады.
Қатынастық торап: Өнімді жасау, өзгерту, сақтау және тұтыну міндеттерін
орындайтын зерзаттар (түйіндер деп аталатын) және осы түйіндер арасында
өнімді тасымалдауға арналғантасымалдау желісінен тұратын жүйені қатынастық
торап деп атаймыз.
Бір дәрежелі торап: Тораптың барлық компьютерлері өзінен басқа барлық
жұмыс бекеттерінде орналасқан ортақ файлдарға қатынас құра алатын (орталық
файл-сервері жоқ), жергіліктіесептеу торабы. Жеке есептеу машиналарына
қосылған (қымбат шеткері құрылғылар сияқты) кейбір аппараттық құралдарды
барлық жұмыс орындарында біресіп пайдалануға мүмкіндік туадырады.
Гетерогендік (әртекті)торап: Әр түрлі фирамалар жасаған компьютерлер мен
құрылғылардан тұратын жергілікті есептеу торабы.
Гибридті торап: Сызба-құрылымы және қатынас құру әдістері аралас есептеу
торабы.
Кеңжолақты торап: - бір мезгілде дауыс, бейне және деректер тасымалдауға
мүмкіндік беретін кеңжолақты технология. Бұл кезде бірнеше торап бір ортақ
арнаны пайдалана алады.
Үйлестіауыспалы торап: Жергілікті тораптардың қазіргі коммутаторлары бір
жұмыс тобының ортақ мүдделі пайдаланушыларын тораптық жеке сегментке
топтастыруға мүмкіндік береді. Осындай сегменттер үйлестіауыспалы
жергілікті есептеу торабы (ҮЖЕТ) деп аталады. Әрбір ҮЖЕТ-ке бірден бір
ұқсастырғыш тағайындалады. Коммутациялау өрісіне жеткен кезде осы
ұқсастырғыш дестенің бастамасына қосылады да десте бір коммутатордан
екіншісіне жіберілген уақытты оның құрамында тасымалданады. Коммутациялау
өрісінен десте шыққан соң оның құрамынан ұқсастырғыш алынып тасталады.
Құрылған жұмыс топтарын байланыстыруға арналған бағдарғылауыштар да осындай
тарамда маңызды қызмет атқарады.

Есептеу торабының үлгілері
Ең алдымен есептеу торабының үлгілері жайында айтпас бұрын "есептеу
торабы" - деген ұғымның өзіне анықтама беріп кетейік.
Есептеу торабы деп байланыс желілерімен қосылған компьютерден,
тораптық бейімдеуіштерден және басқада қатнас құрылғыларынан түзілген.
Барлық тораптық құрылғылар жүйелік және қолданбалы программалық
қамтамалардың басқаруымен жұмыс істеді.

Ал енді есептеу торабының үлгілеріне келетін болсақ 80-ші жылдардың басында
ISO, ITU-T халықаралық стандарттау ұйымдарының және басқада бірнеше
ұйымдардың қатарлары тораптардың дамуындағы маңызды рөл атқаратын үлгіні
жасады. Бұл үлгі ашық жүйелердің әрекеттестігі (Open System interconnection
OSI) немесе OSI деп аталады. OSI үлгісі жүйелер әрекеттестігінің әртүрлі
деңгейін анықтайды. Оларға стандартты ат беріледі. Және әрбір деңгейдің
қандай функцияларды орындау керектігін көрсетеді. OSI үлгісінде әрекеттесу
тәсілі жеті деңгейге бөлінеді: қолданбалы, көрсетімдік, сеанстық, көліктік,
тораптық, арналық, физикалық .

Ашық жүйелер әрекеттестігі

Халықаралық стандарттар мекемесі жасап шығарған АЖӘ, кейде АЖӘ стегі
деп аталатын модель 7 деңгейлік тораптық иерархия құрайды. Бұл модель
өзінде екі модельді құрайды:

▪ әр түрлі машиналардағы программалар мен процестер арасында байланыс
жасауға мүмкіндік беретін хаттамалар негізіндегі горизонтальды модель;
▪ бір машинада көршілес жатқан деңгейлермен қатынас жасайтын вертикальды
модель.

7. Қолданбалы (Application) 7. Қолданбалы (Application)
6. Көрсетімдік (Presentation) 6. Көрсетімдік (Presentation)
5. Сеанстық (Session) 5. Сеанстық (Session)
4. Көліктік (Transport) 4. Көліктік (Transport)
3. Тораптық (Network) 3. Тораптық (Network)
2. Арналық (Data Link) 2. Арналық (Data Link)
1. Физикалық (Physical) 1. Физикалық (Physical)

Ашық жүйелер әрекеттестігі
Көлденен үлгіде екі программа қатынас жасау үшін оларға жалпы хаттама
қажет болады. Вертикальды модельде көршілес деңгейлер ақпаратпен интерфейс
ақылы алмасады.

Физикалық деңгей

физикалық деңгей (Physical layer) - физикалық байланыс арналарымен
биттерді тасымалдау жұмысын атқарады. Бұндай байланыс арналары ретінде
коаксиалды кәбіл, есуліқоссым, оптоталшықты кәбіл немесе цифрлі аймақтық
арна болуы мүмкін. Бұл деңгейге өткізу аралық толқындық кедергі және
т.б.с. сипаттамалар кіруі мүмкін. Физикалық деңгейдің функциялары торапқа
қосылған барлық құрылғыларда іске асырылады. Компьютер жағынан физикалық
деңгейдің функциялары тораптық бейімдеуіш пен немесе тізбекті порттамен
орындалады. Физикалық деңгейдің хаттамасы ретінде Ethernet технологиясының
10Base-T арнама тізімі қызмет етеді. Бұл арнама тізім экрандалмаған
өсуліқоссым кәбілін пайдаланады.
Физикалық деңгей тораптық байланыс арнасы арқылы деректер тасымалдайды
және осы міндетті атқаратын аппараттық құралдардан тұрады. Хабар құрайтын
символдар электрлік сигналдарға түрлендіріледі және олардың есептеу
машиналар арасында тасымалданылуы қамтамасыз етіледі. Бұл деңгейде есептеу
машиналарының аттары, хабардың мазмұны және оның тасымалданатын бағдарғысы
жайында ештеңе белгісіз. Басқа деңгейлерде осы жұмыстар істелініп
қойылғандықтан физикалық деңгейде тек электрлік сигналдарды кәбілге жіберу
жұмыстары ғана жұргізіледі.
Физикалық деңгей ақпарат дестелерін жоғары жатқан деңгейлерден алып,
оларды 0 немесе 1-лік бинарлық ағынды электрлік немесе оптикалық
сигналдарға айналдырады. Бұл сигналдар тасымалдау ортасы арқылы қабылдау
түйініне барады. Тасымалдау ортасының механикалық және электрлікоптикалық
қасиеттері физикалық деңгейде анықталады және мыналардан құралады:
▪ кәбілдер типі;
▪ 0 және 1 мәндерін шарттаңбалау сұлбасы.
▪ Физикалық деңгейдің көп тараған түрлеріне мыналар жатады:
▪ EIA-RS-232-C, CCITT V.24V.28 – тураланбаған тізбекті интерфейстің
механикалықэлектрлік сипаттамалары;
▪ EIA-RS-422449, CCITT V.10 - тураланған тізбекті интерфейстің
механикалықэлектрлік және оптикалық сипаттамалары;
▪ IEEE 802.3 – Ethernet;
▪ IEEE 802.5 – Token ring.

Арналық деңгей

- Арналық деңгей. Физикалық деңгейде тек биттер тасымалданады.
Арналық деңгейдің (Data link Layer) бір міндеті тасымалдау ортасына
қатынас құруды тексеру болып табылады. Қателерді түзету және іздеп табу
тетігін жүзеге асыру арналық деңгейдің басқа бір міндеті. Бұл үшін арналық
деңгейде биттер кадрлар (frames) деп аталатын жиынға топтастырылады.
Арналық деңгей деректер дестесінің құрамына кіретін символдарды
тізбектелген түрде тасымалдауға арналған. Бұл деңгейде тораптыңтүйіндерінің
физикалық деңгейді пайдалану ережелері анықталады. Физикалық деңгейден
алынған деректерді тораптық деңгейге түсінікті (деректер кадрі деп
аталатын) түрге аударады. Және керісінше, тораптық деңгейден қабылданған
кадрларды физикалық деңгейге керек биттер (ақпарлар) ағынына түрлендіреді.
Арналық деңгей екі тораптық деңгей арасында тасымалданатын деректердің
тұтастығын қадағалап отырады.
Арналық деңгей керек кадрларын жасау, жіберу және қабылдау қызметін
атқарады. Бұл деңгей тораптық деңгейдіңсұранымдарын орындап, дестелерді
қабылдау және жіберу үшін физикалық деңгейдің қызметін қолданады. IEEE
802.х спецификациясы арналы деңгейді екі деңгейшеге бөледі: логикалқ арнаны
басқару (LLC) және ортаға қатынас жасауды басқару (MAC). LLC тораптық
деңгейге қызмет көрсетеді, ал МАС деңгейшесі физикалық ортаға қатынас
құруды реттейді.
Екінші деңгейдегі ең көп қолданатын хаттамалар:
▪ HDLC - тізбектеп жалғау үшін;
▪ IEEE 802.2 LLC (I және II тип) 802.x ортасына МАС қамтамасыз етеді;
▪ Ethernet
▪ Token ring
▪ FDDI
▪ X.25
▪ Frame relay

Тораптық деңгей

- Тораптық деңгей (Network Layer). Барлық деректердің қабылдаушыға
бұзылмай жетуін қамтамасыз етеді. Бірнеше торапқа біріктіретін бір көліктік
жүйені түзу үшін қызмет етеді
Қызметтері:
а) Тораптық байланыстар тобын тағайындау (бірнеше байласулар болуы мүмкін).
ә) Коммутациялау және бағдарлау кезінде артықшылықты ескеру.
б) Қателерді анықтау және мүмкін болса оларды түзету.
в) Деректердің ағымын басқару.
Тораптық деңгейде дестелер мен олардың бағдарғылары құрастырылады, яғни
қабылдауышты табуға мүмкіндік беретіндей деректер тасымалданатын жол
анықталады және жүзеге асырылады. Сондықтан, деректер қақтығысу
мүмкіндігімен және тасымалдау жылдамдығымен байланысты мәселелермен
шұғылдануға тиісті болады. Бағдарғылау логикалық арналардың құрылуына
әкеледі. Бұл деңгей дестелерді хабар таратқыш есептеу машинасынан
қабылдауышқа дейін мекендетуге және жеткізуге жауапты болып саналады. Одан
кейін деректерді көліктік деңгейге береді.
Тораптық деңгей пайдаларды топқа бөлуді ұыймдастырады. Бұл деңгейде МАС
мекендерін тораптық мекендерге өзгерту негізінде дестелерді бағдарғылау
жүреді. Тораптық деңгей дестелерді көліктік деңгейге өткізуде мөлдір
қатынас көрсетеді.
Тораптық деңгейде ең көп қолданылатын хаттамалар:
▪ IP – Internet хаттамасы;
▪ IPX – торапаралық алмасу хаттамасы;
▪ X.25;
▪ CLNP – жалғауды ұыймдастырмайтын тораптық хаттама.

Көліктік деңгей

- Көрсетімдік деңгей (Presentation Layer). Тораппен тасымалданатын
ақпараттың (оның мазмұның өзгертпей) көрсету пішімімен жұмыс істейді.
Деректердің көрсетім функцияларының біреулері шифрлау, бөліп белгілеу,
кодалау функциялары жүзеге асырыды.
а) Сеансты бастау және тоқтату жағында сұраным жіберу.
ә) Деректер көрсетімін таңдау және оны қолданбалы үрдістермен
келістіру.
Көліктік деңгей белгілі бір пайдаланушылар программасына деректер
жеткізумен шұғылданады. Бұл деңгей бір есептеу машинасынан жіберілген
ақпарат екіншісінде дұрыс қабылдануына жауапты болып саналадц, яғни
берілістің сапасына бақылау (қате табу) жүргізеді. Сондай-ақ, шеткі
пункттер арасында байланыс қаматамасыз етіледі (есептеу торабының аралық
сыңарлары арқылы деректер тасымалдауды қаматамасыз ететін тораптық
деңгеймен салыстырғанадағы айырмашылығы). Есептеу торабында бірден артық
дестелер тасымалданған кезде бұл деңгей осы хабарлар дестесінің өту
(тасымалдану) тәртібін бақылайды. Дестелердің (қайта-қайта жіберілу
нәтежесінде) қосарлануын анықтайды және осындай жағдайда оларды жояды.
Көліктік деңгей тораптық деңгейге жіберу үшін ақпарат ағынын кіші
бөлітерге (дестелерге) бөледі.
Көліктік деңгейде көп қолданатын хаттамалар:
▪ TCP – алмасуды басқару хаттамасы;
▪ NCP – Netware Core Protocol;
▪ SPX – дестелермен тәртіпті алмасу;
▪ ТР4 – 4 класты алмасу хаттамасы.

Сеанстық деңгей

- Сеанстық деңгей (Session Layer) - бұл деңгей есептеу торабының
бекеттері жүргізіп отырған жауаптасуды ұйымдастыруға және үйлесімділеуге
арналған (сеанстық құру). Сеанс орындалған кезде деректермен қабылдауды
басқару. Хабарласу біткеннен соң сеансты жабады.
Тізімдері:
а) Жауаптасу жүргізу үшін екі бекет арасында сеанстық байласу орнату.
ә) Көрсетімдік деңгейдің объектілері арасындағы жауаптасуды уақыт
үйлесімдіру.
б) Осы объектілердің арасындағы деректер алмасуды басқару.
в) Сеанс біткеннен кейін сеанстық байласуды үзу.
г) Сеансты жабу.
Сеанстық деңгей байланысатын машиналар арасында саенстық алмасуды
ұйымдастыруына жауап береді. Бұл деңгейдің хаттамалары жоғарғы үш деңгейдің
функцияларының құрамдық бөлігі болады.

Көрсетімдік деңгейі

- Көрсетімдік деңгей (Presentation Layer). Тораппен тасымалданатын
ақпараттың (оның мазмұның өзгертпей) көрсету пішімімен жұмыс істейді.
а) Сеансты бастау және тоқтату жағында сұраным жіберу.
ә) Деректер көрсетімін таңдау және оны қолданбалы үрдістермен
келістіру.
Көрсетімдік деңгей де деректердің көрсетім функциялары (шарттаңбалау,
бөліп-белгілеу, құрылымдандандыру) жүзеге асырылады, қолданбалы деңгейден
немесе деңгейге сұратулар қабылданады немесе жіберіледі, дестелердің немесе
файлдардың пішімі (форматы) тексеріледі, деректерді әрбір нақты есептеу
машинасының ішкі сандар пішіміне түрлендіру жұмысы және деректерді
рұқсатсыз пайдаланудан қорғау үшін оларды шарттаңбалау үрдісі (ал деректер
қабылдау кезінде кері шарттаңбалау) жүргізіледі.
Сонымен, көрсетімдік деңгейге файлдар пішімін түрлендіру міндеттері
жүктеледі. Пайдалануға деркетер қандай түрде жететіні анықталады.
Бұл деңгей есептеу торабында қолданылатын есептеу машиналар түрлерінің
айырмашылықтарын қолданбалы программалық қамтамадан қалқалау (тәуелсіз ету)
үшін арналған.
Көрсетімдік деңгейі әр машиналардағы программалар арасында диалог
мүмкіндігін іске асырады. Бұл деңгей деректерді қолданбалы деңгейден
көліктік деңгейге тасымалдау үшін өзгертеді (кодалайды, компрессиялайды
және т. б.). Бұл деңгейдің хаттамалары жоғарғы үш деңгейдің функцияларының
құрамдық бөлігі болады.

Қолданбалы деңгей

- Қолданбалы деңгей (Application Layer). Бұл деңгей шындығында тек
әртүрлі хаттамалардың жиыны болып есептеледі.
Бұлардың көмегімен торапты пайдаланушылар бөлінетін қорларға қатынас
құру мүмкіндігін алады.
Қолданбалы деңгейдің қызметтерінің тізімі:
а) Қолданбалы үрдістердің өзара әрекеттестігінің әдістерімен нысанын
сипаттау.
ә) Болашақта байланыс орнатылатын серіктерді анықтау.
б) Қателерді түзету және ақпарат тұтастығын қамтамасыз ету жолдары жайында
келісімдерді тағайындау.
в) Басқа қолданбалы үрдістермен байланыс жасау үшін сұраным жіберу.
г) Ақпарат сипаттауға керекті әдістер туралы көрсетімдік деңгейге өтінімін
жіберу.
д) Қолданбалы үрдістерге қатынас құру мүмкіншілігін анықтау.
Пайдаланушы мен тораптық қолданбалардың әрекеттестігіне байланысты
мәселелермен айналысады. Қолданбалы деңгей есептеу торабының түйіндеріне
(немесе қолданбаларына) басқа түйіндермен немесе (қолданбалармен)
байланысуға мүмкіндік беретін кейбір қызметтер ұсынады. Бұл деңгейде
есептеу торабы арқылы тасымалданатын деректер анықталады және олар
бөлшектерге бөлінеді. Қолданбалы деңгей АӘЖ үлгісінің көзге түсетін бөлігі
болып табылады. Онда ешқандай нақты жұмыс істелмейді, тек есептеу торабына
қатынас құрмақшы талап төменгі (алтыншы) деңгейге жіберілетін сұратуға
өзгертілгеді.
Бұл деңгей программалардың торапқа қатынасына жауап береді. Деңгейдің
басты міндеттері файлдарды көшіру, пошталық ақпрат алмасу және торапты
басқару.
Жоғары деңгейлі хаттамалардың көп тараған түрлері:
▪ FTP – файл жіберу хаттамасы;
▪ TFTP – файл жіберу хаттамасының жеңілдетілген түрі;
▪ X.400 – электронды пошта
▪ Telnet
▪ SMTP – пошталық алмасудың қарапайым хаттамасы;
▪ CMIP – ақпаратты басқарудың жалпы хаттамасы;
▪ SNMP – торапты басқарудың қарапайым хаттамасы;
▪ NFS – тораптық файлдық жүйе;
FTAM – файлдар алмасудың қатынас құру әдісі.

Хаттамалар

Екі машинаның арасындағы қатынас жасау ережелерін әр деңгейге арналған
процедуралар жиынын күйінде суреттеуге болады. Осындай бір деңгейде жатып
бірақ әр түйінде орналасатын, тораптың компоненттері арасындағы байланыс
жасайтын, ақпарттың тізбектілігін және форматын анықтайтын ережелер хаттама
деп аталады.
Торапаралық қатынас құруға жеткілікті келістірілген әр деңгейдің
хаттамаларының жиынтығын хаттамалар стегі деп атайды.
Кейбір хаттама жұмысын атқаратын программалық жабдықты да хаттама деп
атайды. Бұл кезде формальді қатынас жасау процедурасын анықтайтын хаттама
мен осы процедураны іске асыратын жабдық хаттамасы арасындағы айырмашылық,
бір есепті шешуге арналған алгоритм мен сол алгоритмнің программасы
арасындағы айырмашылыққа ұқсайды. Бір алгоритмнің әр түрлі тиімділігімен
программалануы екендігі бәріне де мәлім. Тап осылайша бір хаттаманың
бірнеше программалық іске асқан түрі болуы мүмкін. Мысалға, Microsoft
фирмасының Windows NT-ға арналған NWLink программалық өнімі түрінде
жасалған IPX хаттамасын алуға болады. Мұның сипаттамалары Novell фирмасы
жасаған осы хаттама сипаттамасынан өзгешеліктері бар. Осыған байланысты
хаттамаларды салыстырғанда тек олардың жұмыс істеу логикасын ғана емес,
олардың программалық жабдығының жақсы ұымдастырылуының да естен шығармау
керек. Сонымен қатар тораптыңтиімді жұмыс істеуіне стек құрайтын хаттамалар
жиынтығы да көп әсер етеді, яғни хаттамалар арасында жұмыстың тиімді
таратылуы және интерфейстердің жақсы жіктелуімен.
Хаттамалар тек аппараттық-программалық жолмен ғана жасалып қоймай,
сонымен қатар коммуникациялық құралдар арқылы да жасалады. Шынында да,
жалпы жағдайда компьютерлер арасында тікелей қатынас жүрмейді, тек көптеген
қосалқы құралдар (шоғырлауыштар, коммутаторлар, бағдарғылауыштар және т.
б.) көмегімен байланыстырылады. Құрылғы типіне байланысты олардың ішінде
кейбір тораптық хаттамалар жиынтығын іске асыратын құрылғылар болуы тиіс.
Қатынас кезінде негізгі екі хаттама типі қолданылуы мүмкін. Байланыс
құрастыру (connection-oriented network service, CONS) хаттамаларында
жіберуші және қабылдаушы арасында логикалық байланыс құрастырылу керек,
яғни тек осы алмасу кезінде жұмыс істейтін алмасу параметрлері жайлы
келісіп алу керек. Диалог біткеннен соң олар бұл байланысты үзу керек. Жаңа
байланыс құру керек болса, келісу үрдісі басынан басталады. Мұндай байланыс
түріне мысал ретінде телефонды келтіруге болады.
Хаттамалардың екінші тобына – алдын-ала байланыс құрастырмайтын
(connectionless network service, CLNS) хаттамалары жатады. Мұндай
хаттамалар кейде дейтаграммалық хаттамалар деп те аталады. Жіберуші тек
хабар дайын болған кезде оны жібереді. Бұған мысал – пошта жәшігіне хатты
салу.

IEEE 802 хаттамалары

IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) тораптарға және
электрондық коммуникация аспектілеріне байланысты стандарттарды анықтайтын,
профессионалды ұйым (АҚШ). IEEE 802.x тобы тораптық спецификация
мінездемесін және стандарттар, торапқа және телекоммуникацияға арналған
құжаттардан тұрады.
IEEE хаттамалары негізінен OSI моделінің екі төменгі деңгейімен –
физикалық және арналық деңгейлерімен байланысты. Мұнда арналық деңгейді екі
деңгейшеге бөледі: төменгі МАС (ортаға қатынас құруды басқару) және жоғарғы
LLC (логикалық арнаны басқару).
Төменде IEEE 802.x стандарттарының қысқа мінездемелері келтірілген:
✓ 802.1 – Spanning Tree алгоритмін қоса алып, МАС деңгейшесінде торапты
басқару стандартын анықтайды. Бұл алгоритм көпбайланысты көпірлер және
коммутаторлар негізіндегі тораптарда жолдың жалғыздығын қамтамасыз етеді
(байламсыз). Егер бір жол істен шығатын болса, оны екіншісімен
ауыстырады. Құжаттар тораптық басқару және торапаралық қатынастың
спецификациясын да қарастырады.
✓ 802.2 – LLC деңгейшесінің OSI моделінің арналық деңгейінде жұмысының
атқаруын анықтайды. LLC тораптық деңгей мен ортаға қатынас құру әдістері
арасында интерфейс құрайды. Жоғары жатқан деңгейлерге мөлдір болатын LLC
функциялары кадрлеуден, мекендеуден және қате тексеруден тұрады. Бұл
деңгейше 802.3 Ethernet спецификациясында қолданады. Бірақ Ethernet II
спецификациясына қосылмаған.

Кадр 802.3LLC

6 6 2 1 1 1(2) 46-1497 (1496) 4
DA SA L DSAP SSAP Control Data FCS
LLC бастамасы

✓ 802.3 – құрсымдық топологияны және CSMACD қатынас құруын қолданатын
модульдмей өткізу (baseband networks) тораптарына арналған физикалық және
МАС деңгейшесін суреттейді. Бұл стандарт Digital, Intel, Xerox
компанияларының бірлестігімен жасалынған, және бұл Ethernet стандартына
өте ұқсас келеді. Бірақ Ethernet II және IEEE 802.3 стандарттары
толығымен бірдей болып келмейді, сондықтан әр типті түйіндерді
сәйкестендіру үшін арнайы шаралар қолданады. Сонымен қатар 802.3 Fast
Ethernet (100BaseTx, 100BaseFx, 100BaseFl) технологияларынан құрайды.
Кадр RAW 802.3 Novell 802.3
6 6 2 46-1500 4
DA SA L Data FCS

✓ 802.5 – маркер жіберу және сақина тәрізді топология тораптарына
арналған физикалық деңгей және МАС деңгейшесін сипаттайды. Бұл стандартқа
IBM Token Ring 416 Мбитс тораптары сәйкес келеді.
✓ 802.8 - оптика тораптары бойынша TAG баяндамасы. Құжат 802.3-802.6
тораптарында оптикалық кабельдердің қолдануы жайлы, және оптикалық кабель
жүйелерін орнатуда керек болатын ұсыныстар жазылған.
✓ 802.9 – жұмыс тобының дауыстың және деректің интеграциясы (IVD)
жөніндегі баяндамасы. Құжат бір мезгілде деректің және дауыстың бірдей
берілуінің сәулетін және құрылғылар интерфейсін көрсетеді. 1993 жылы
қабылданған 802.9 стандарты ISDN-мен үйлесімді және 802.2-де анықталған
LLC деңгейшесін қолданады, сонымен қатар UTP кабель жүйелерін
(экрандалмаған қос есулі кабель) де қолдайды.
✓ 802.10 – қауіпсіздік жөніндегі жұмыс тобының бұл баяндамасында OSI
моделімен үйлесімді жергілікті есептеу тораптарының хабар алмасу,
шифрлау, тораптарды басқару және тораптық сәулетте қауіпсіздікті
қамтамасыз ету мәселелері қарастырылған.
✓ 802.11 – бұл спецификациямен айналысатын жұмыс тобының аты 100BaseVG
Ethernet 100BaseVG.
802.2 комитетінің жұмысы көп комитеттерге (802.3-802.6, 802.12) база
ретінде болғанын айта кеткен жөн болар. Кейбір комитеттер (802.7-802.11)
тораптық сәулетпен байланысты комиттерге негізінен ақпараттық функция
қызметін атқарады.

TCPIP хатамасы

TCPIP хаттамасын 1969 жылы АҚШ Қорғаныс Министрлігі перспективті
зерттеу және өңдеу агентствасы глобалды торап үшін жасап шығарды.
TCPIP (Transmission Control Protocolinterhet Protocol) – хаттамалар
жинағы. Әр түрлі жүйелерді Іnterhet ауқымды торабы арқылы байланыстыруға
арналған. ІР – тораптық (торапаралық) деңгейдің, ал ТСР – көліктік
деңгейдің хаттамасы.

UDP хатамасы

UDP хаттамасы (User Datagram Protocol) – IP-ден кейінгі ең маңызды
хаттамалардың бірі. Ол қолданбалы үрдіске транспорттық (тасымалдауыш)
қызмет көрсетеді. UDP хаттамасы дейтеграммаларды жетікізуді қамтамасыз
етеді, бірақта оларды жеткінің дұрыстығын тексермейді. Егер ІР деңгейінде
пакетті жеткізу орнын анықтау үшін мекен қолданылатын болса, UDP хаттамасы
көбінесе жергілікті тораптарда қолданылады. UDP хаттамасы хабар шекарасын
сақтайды, олешқашанда да бірнеше хабарды біреуге, немесе бір хабарды
бірнешеге бөлмейді.

HDLC хатамасы

HDLC хатамасы – арналық деңгейдің хатамасы. Бұл хатама пакеттерді
тізбекті түрде физикалық арна арқылы тасымалдануын қамтамасыз етеді.
Ақпараттық арна арқылы берілетін деректер бірлігі – кадр деп аталады. HDLC
хатамасында қолданылатын кадр құылымын МОС 3309 стандарты бойынша
орнатылған. Кадр – байттар тізбегі ретінде қарастырылады, кадрдың басы мен
аяғы екілік кодамен, жалаумен белгіленеді – 01111110. Кадрда берілетін
ақпаратты бақылау үшін қолданылатын деректер мен циклдық кода, басқарушы
ақпарат бар.

Х 25 хатамасы

Бұл хаттама тораптық деңгейдің пакеттер тасымалдауын бақылау
процедурасын анықтайды. Пакеттер ағынын басқару – терезе деп аталатын
арнайы процедураның көмегімен ұйымдастырылады. Үлесті – ауыспалы арнаның
жұмыс істеу мүмкіндігін қалыптастыру үшін пакеттерді қайтадан жіберу
құралдары қолданылады. Х 25 хаттамасы логикалық арна арқылы жүйенің тармдық
қызметтерінің арасындағы әрекеттестікті ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Арналардың максималды мүмкін саны канал нөмірінің саны мен анық талады және
әрбірінде 15 топ, 255 арнадан тұрады.

Ethernet хаттамасы

Ethernet-ті XEROX фирмасы алғаш 1975 жылы жасаған. Қазіргі кезде
қолданып жүрген Ethernet 2.0 немесе Ethernet (DIX) деп аталады, бұл 1982
жылы Decnet, Intel, Xerox фирмалары келісіп жасаған соңғы варианты.
Ethernet хаттамасы CSMACD кездейсоқ қатынас құру әдісі қолданылады,
тасымалдау ортасы ретінде коаксиалды кәбіл, сеулі қоссым, талшық-оптикалық
кәбілдер қолданылады. Түйіндер тасымалдау ортасына ортақ құрсым негізінде
қосылады. Деректер тасымалдау отрасына түйіндерді қосу үшін арнайы құрылғы
– тораптық бейімдеуіш керек. әрбір түйін, әрбір тораптық бейімдеуіштің
өзінің бірегей мекені болады, ол мекен басқа бейімдеуіштерде болуы мүмкін
емес. Жылдамдығы 10 Мбитс.
Әрбір түйін деректер тасымалдауды бастауы үшін бірншіден тасымалдау
ақпарат болуы керек, екіншіден тасымалдау ортасы бос болуы тиіс. Егер орта
бос болмаса, онда түйін декектер барлық түйіндерге жетеді. Әрбір түйін
өзіне келген дестеге талдау жасайды, егер келген дестеде көрсетілген
қабылдаушы мекені өз мекеніне (қабылдауыштын) мекеніне сәйкес келсе, онда
өзінің аралық жадысына жазып алады, ал оған бағыталмаған болса, онда
оғантиіспейді. Тасымалдау кезінде келесі жағдай шығып қалуы мүмкін: 2-3
түйін бір мезгілде деректер жіберуі мүмкін, осындай жағдайда сигналдар
арасында қақтығыс болып деректер бұзылады, яғни қақтығыс болады, деректер
жіберуді тоқтатады. Қақтығыс болған жайлы басқа түйіндерге хабарландырады
да белгілі бір уақыттан кейін деректер тасымалдай бастайды.
Ethernet хаттамасының жұмыс істеу алгоритмі қарапайым болғандықтан
арзан, сенімді. Мұндай торапты кеңейту немесе түйіндерді алып тасатуға
жеңіл шешіледі.
Ethernet хаттамасында арналық деңгейде десте-кадр деп аталады.

Бастау Қабылдауыш Жіберуші Түрі Деректер Бақылау қосындысы
мекені мекені
2 6 6 2 48-1500 4

Ethernet мекені 48 разрядтан тұрады. Бастаудың негізгі міндеті – кадрды
уақытүлесімдеу. Қабылдаушы жақта “0” немесе “1” болу мүмкін, ал жіберуші
жақта әрқашан “0” болады. Т-түрі (хаттаманың) XEROX фирмасының ішкі
қажеттілігі үшін арналған өріс. Бұл жерде тұратын санның мәні әруақытта
(1501 көп болу керек, енгізінде 2 байт тан тұрады. Деректер (48-1500)
тораптық деңгейден келеді. Бақылау қосындысы CRC-32 стандарты бойынша
есептелген. БҚ қате болдыма, соны теқсереді. Жіберілген деректер мен келген
деректер тексеріледі. Қ1=Қ2 тең болмаса, қате кетті деп есептеледі де,
басынан бастап қайта жібереді.
Деректер тасымалдау ортасына қатынас құру әдісі
Торапқа қатынас құру түйіндердің деректер алмасу үшін деректер
тасымалдау ортасымен өз ара әрекеттестік. Соны торапқа қатынас құру деп
атайды.
Қатынас құру әдісі
ЭЕМ жадысы мен енгізу шығару құрылғыларының арасында деректер
тасымалдауды ұйымдастыру тәсілі.
2. Келесі кезекте қайсы жұмыс бекеті (немесе, дербес компьютер) есептеу
торабын пайдаланатынын анықтайтын тәсіл (ережелер жиынтығы).
Торапқа қатынас құру басқа жұмыс бекеттерімен ақпарат алмасу үшін
бекеттын деректер тасымалдау ортасымен әрекеттесуі.
Торапқа байланысты қатынас құру әдісі негізінде екі түрге бөлінеді.
Кездейсоқ қатынас құру;
Детерминалды қатынас құру.
Кездейсоқ қатынас құру әдістері. Бұл деректер тасымалданған кезде
бірнеше бекетте бір кезде тасымал жасаса онда деректер бұзылады, сондықтан
бірнеше деректер тасымалдау деректер бір мезгілде тасымалдау ортасында
тасымалданса онда қақтығыс болады.
Кездейсоқ қатынас құру әдісі екі топқа бөлінеді.
а) Қақтығысты анықтай отырып көптік қатынас құру әдісі;
б) Тасуышты бақылай отырып көптік қатынас құру әдісі.
а) Қақтығысты анықтай отырып көптік қатынас құру әдісі.
Деректі жіберген де ол деректі қақтығыс болған болмағанын барған
деректермен жіберілген деректер салыстырылады.
Көптік қатынас құру әдісі – тораптағы түйіндердің бір уақытта қатынас
құру құқы бар.
б) Тасуышты бақылай отырып көптік қатынас құру әдісі
Мәселен, CSMACD (Carrier Sense, Multiple Access, with Collision
Detection) – қақтығыс ізделіп табылатын және тасығышты тексеретін
(тыңдайтын) көптік қатынас құру әдісі. Бұл әдіс кезінде бірнеше жұмыс
бекеті (көптік қатынас құру) тасымалдау ортасына қатынас құру үшін олар осы
ортада тасымалдау үзілісі болғанша оны бақылайды (тасығышты тексеру). Одан
кейін деректер тасымалдана басталады және онымен қатарласа тасымалдау
әрекеттері тексеріледі (қақтығысты табу). Әрбір жұмыс бекеті (өзінше) торап
бос деп санап, хабар тасымалдауға тырысады. Егер қақтығыс бола қалса, онда
белгілі бір уақыт өткен соң хабар тасымалдауға қайтадан әрекет жасайды. Бұл
қатынас құру әдісі ең көп тараған әдістер қатарына жатады және Ethernet
сияқты есептеу тораптарында қолданылады.
2. Детерималдық қатынас құру әдісі.
Детерималдық деген сө алдын ала болжай алады.
Сұрату әдістері;
Статикалық қатынас құру әдісі.
а) Сұрату әдістері.
І-деңгейлік компьютерлік бекеттерге басқару міндет жүктеледі. Мұндай
мәртебелі бекеттер қалған бекеттерді бәрінен сұрап шығады, егер дерек болса
рұқсат береді.
(t∙Nст
Бұнда қақтығыс болмайды.
б) Статикалық қатынас құру әдісі.
Маркерлі қатынас құру әдісінде бейімдеуіш маркердің келуін күтеді.
Деректер тасымалдау маркерді алғаннан кейін ғана мүмкін болады.
Деректер тасымалдау ортасына қатынас құру әдісі. Бұл әдіс маркер деп
аталатын арнаулы зерзаттың көмегімен таратушы бекетке өкілеттікті беру
негізінде жүзеге асырылады.

Тарамдық бейімдеуіштің функциональды сұлбасының сипаттамасы

Тарамдық бейімдеуіш ЖЕТ көпарналық байланысушы қамтамасыз етеді және
арналық деңгейдің хаттамаларын іске асырады: физикалық арнаны арнаға
қатынас құруды және ақпараттық арнаны басқарады. Қабылдап-таратқыш
бейімдеуіште қалыптасқан логикалық сигналдарды сәйкестендіреді.
Қатынас құруды басқару блогы дара арнаға қатынас құру хаттамасы, онымен
Қабылдап-таратқыш арқылы бірге жұмыс істей отырып орындайды.
Таратуды басқару блогі пакеттерге сәйкес уан тізбегін Қабылдап-
таратқышқа шығаруды қамтамасыз етеді.
Қабылдауды басқару блогі дара арна арқылы беріп пакеттерді талдайды және
желіге мекендетілген, бейімдеуішпен қызмет көрсетілетін пакеттерді бөледі.
Қабылдағыш пен таратқышты басқару блоктарында не өзін жеке пакеттерді
сақтауға арналған аралық жадылары бар, не ЭЕМ жадысын пайдаланады.
Көрсетілген төрт блок сәйкес ЕнгізуШығару интерфейсне арқылы байланысу
блогының көмегімен ЭЕМ-мен байланысатын бейімдеуіштің тарамдық бөлімін
құрайды.

Қабылдағыш-таратқыш

Қабылдап-таратқыш тұрғызу әдісі: желі сипаттамасына бірінші кезекте
сенімділікке зор әсер етеді. Көпарнада қос есулі сым мен коаксиальды
қәбілді қолдануда арна сенімділігі электрлік қоректенуді басқару мен
туратаратқышты жерлендіруге тәуелді. Қоректенуі бойынша желі

Құрсымды құрылымды тарам үшін қабылдап-таратқыш мысал ретінде қосымшада
көрсетілген.
Тасымалдау орта ретінде тарату және қабылдау күшейткіштері қосылған
коаксиальды кәбіл қолданылған. Пакеттердің қақтығысысын табу үшін шығысында
тасымалдағышта және қабылдағыштан түскен сигналдардың сәйкеспеу кезінде
салыстыру жүйесі қолданылады.
Қабылдап-таратқыштың электрлік шешімі және бейімдеуіштің басқа
аппараттары үшін оптрондар қолданылады. Берілген қабылдап-таратқыштың
нөлдік құрсымы созылған құрсымда тұйылдайтын кедергілерді айтарлықтай
төмендететін кәбіл экранымен қосылады.
Құрсымдық тарамның қабылдап-таратқышшы ағымға қосылатын жүйенің санының
өзгеруі жүктеменің айтарлықтай өзгеруін болдырмау үшін ағыммен
салыстырғанда жоғары кедергілі болуға тиіс.

Қатынас құрумен ақпараттық арнаны басқару

Тарамдық бейімдеуіште арнаға қатынас құруды қамтасыз ететін, пакеттерді
қабылдап және таратқыштын, бақылау қосындыларын есептін және тексеретін
функцияларды іске асырады, ал ақпаратты арнаны басқарумен байланысты
функцлар бейімдеуішпен қызмет көрсетілетін ЭЕМ-ң программалық құралдарына
сүйенеді. ЭЕМ интерфейсімен байланысу блогы ЭЕМ мен бейімдеуіш
арасындағыүзу сигналдары деректер тасымалдау мен қамтамасыз етеді.
Бейімдеуіштің ұйымдасуына бейімдеуішпен ЭЕМ арасындағы деректер алмасу
әдісіне әсер етеді. Екі әдіс түрі қолданылады. Пакеттерді арашықтанау мен
арашықтау.
Бірінші әдісте: тасымалдауға арналған пакет ЭЕМ-ң жедел жадысында
орналасады. Ол жерден сөздер тізбегі түрінде бейімдеуішке жіберіледі.
Бейімдеуіш әрбір келген сөзді тізбегіне айландырады. Көпарнаға сөзін
тасымалдауынан кейін бейімдеуіш ЭЕМ интерфейсі арқылы келесі сөзге ЭЕМ-ң
жедел жадына бейімдеуіште келген биттерден пакеттерді қабылдауда қатынасады
сөзді қалыптастыру үшін ЭЕМ жедел жады аумағына тізбекті түрде жіберілетін
сөз қалыптасады.
Екінші әдісте: бейімдеуіште таратқыш және қабылғыштын пакеттерді сақтау
үшін арашықтың сақтайтын құрылғы ұйымдастырады берілген пакет ЭЕМ-ң жедел
жадысынан алынады да, бейімдеуіш арашығы арқалы дара арнаға беріледі.
Қабылдау кезінде арашықта пакет жинақталады, ол қабылдау біткеннен кейін
ЭЕМ интерфейсі арқылы ЭЕМ-ң жедел жадының берілген аумағына беріледі.
Бейімдеуіш пен ЭЕМ араларық элементер деректер алмасу әдісі таңдау көпарна
мен ЭЕМ интерфейсінің өткізу мүмкіншілігінің сәйкестігіне тәуелді. Егер
интерфейстің өткізу мүмкіндігі аз болса, онда бейімдеуіш арашық жадыға ие
болуы керек. Қарсы жағдайда пакеттерді арашықтаудың қажеттігі боламйды.
Жалпы түрде кадрларды таратқыш пен қабылдағышды басқару құрылымын
анықтайық.
Кадрларды тасымалдауды басқару келесі түрдегідей іске асырылады. ЭЕМ-нен
бейімдеуішпен байланысуы блогына жедел жады аумағы басының (пакет
сақталған) мекні енгізіледі, сонымен қатар битпен берілген пакет ұзындығы
да. Байланысу блогы жедел жадыдан пакеттердің 1-ші сөзін оқиды. Сосын бір
сөзді сақтау үшін регистрі бар параллельді кодадан тізбекті кодаға
айналдыратын шығару арашығына беріледі. Шығару арашығы босағаннан кейін
оған жедел жадының келесі сөз беріледі. Кадрды тасымалдау арнайы
генератормен қалыптастырылған кадр басының тізбектігімен тасымалдалдауышқа
жіберу тасымалды. Оның артынан физикалық арнаның өнімділігін қамтамасыз
ететін бит стафинг сулбасы арқылы пакетті құрайтын уан тізбегі шығарылады.
Тізбекті кодаға ауыстырғыш шығрау арашығына сақталған сөзді тасымалдау
аяқталысымен, келесі сөзбен жүктеледі, соңынан жедел жадыдан оқылған
пакеттің жаңа сөзі енгізіледі.ұзындық санауышымен қалыптасқан, Х4
сигналымен белгіленген биттың берілген саны берілмейінше жалғаса береді.
Деректерді тасымалдау кезінде деректерден кейін берілетін басқылау
қосындысы анықталады, одан кейін ПКК генераторымен қалыптасқан кадр аяғының
тізбегі тасымалдауышқа шығарылады. Бейімдеуіштің кадрды қабылдауға ЭЕМ-нан
байланысу қабылданған пакеттерді блогына орнату үшін бөлінген жедел жады
мекенін берумен қамтамасыз етіледі. Қабылдағыштағы сигналдар басқару
блогымен келесі түрдегідей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.