Валюта бағамы

Жоспар
Кіріспе . . .

Ітарау. Валюталық бағам валюталық жүйенің негізгі реттеушісі.

1. Валюта бағамы түрлерінің классификацнясы
2. Валюта бағамы, оның экономикаға әсері. . .

Птарау. Қазақстан Республикасының валюталық саясаты,

2. 1. Валюталық саясатының кезеңдері . . .

2. 2. Еуропалық валюта жүйесі . . .

ІІІтарау Валюталық реттеу операциясы.

3. 1. Валюталық реттеу органдары . . .

3. 2 Валюталық бағамдар режимін реттеу . . .

Қорытынды . . .

Кіріспе

Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып табылады. Оның пайда болуы: тауарлар мен көрсетілген қызметтердің халықаралық саудасы барысында, капитал және несиенің қозғалысында валюталармен өзара айырбастың қажеттігінен; дүниежүзілік және ұлттық нарықтардағы бағаларды, сондай-ақ ұлттық немесе шетелдік валюталарда бейнеленген әр түрлі елдердің құндық көрсеткіштерін салыстыруға; банктер мен фирмалардың шетел валютасындағы шоттарын уақтылы қайта бағалап отыруға байланысты негізделеді.

Валюталық бағам - басқа елдің ақша бірлігіне қатысты сол елдің ақша бірлігінің бағасы. Ол заңды түрде бекітілген валюталық паритет шеңберінде ауытқып отырады. Валюталық баға белгілеу түрі валютаның жағдайына, оның бағамының деңгейіне әсер етпейді, өйткені валюта бағамының мәні қалады, ал оның формасы өзгереді. Валюталық бағам, валюталарға сұраныс пен ұсынысқа ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді.

Бағамның қалыптасуына ықпал ететін 3 факторлар:

1) Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтар

ырықтандырылуы, валюталық саясат.

2) экономикалық - халықаралық тәжірибеде анықталатын экономикалық

тікбұрыштың шыңы сияқты; экономикалық өсу, валюта тұрақтылығы және

инфляцияның төменгі қарқыны (жылына 10% дейін), жұмыссыздықтың,

төменгі деңгейі (8% дейін), дүниежүзілік нарықтағы тепетеңдік. 3) Психологиялық жаппай сұраныс, негізгі капиталды тәуекелден қорғануға

ұмтылыс және т. б.

Валюталық бағамның дамуы жай тауар өндірісінен қазіргі дүниежүзілік шаруашылыққа қозғалыстың тарихи процесін көрсетеді.

Валюталық бағам валюталық паритет шеңберінде ауытқиды. ХВҚ - ның Жарғысы бойынша 1978 жылдан бастап, валюталық паритет СДР немесе ЭКЮ да валюталық «қоржын» базасына бекітілген.

I тарау. Валюталық бағам валюталық жүйенің негізгі реттеушісі .

Валюталық бағам - бір елдің ақша бірлігімен шетелдік ақша бірлігімен немесе халықаралық валюталық бірлікпен берілген бағасы.

Валюталық бағамның құндық негізгі валютаның сатып алу қабілеті болып табылады. Бұл экономикалық категория тауар өндірісімен және тауар өндірушілерімен дүниежүзілік нарықтағы өндірістік қатынастарды білдіреді. Құн тауар өндірісінің экономикалық шарттарының жалпылама мазмүны болғандықтан, әртүрлі елдердің ұлттық ақша бірліктің салыстыруы өндіріс және айырбас процесі қосылуынан тұратын құндық қатынасқа енгізілген. Тауарлардың және қызметтерді өндірушілер мен сатып алушылар валюталық баған көмегімен ұлттық бағаларды басқа елдердің бағаларымен салыстыру нәтижесінде белгілі бір елде қандай да бір өндірісті дамытудың немесе күрделі қаржы жұмсаудың тиімділік дәрежесі анықталады.

Валюталық бағанға әсер ететін факторлар: кез келген баға сияқты валюталық баған да құнның негізінен валютаның сұранысы мен ұсынысына байланысты ауытқып отырады. Сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасы әр түрлі факторларға тәуелді:

й инфляция қарқыны

й төлем байланысының жағдайы

Төлем балансы- елдің дүниежүзілік байланысының құндық көрінісі.

Активті төлем балансы ұлттық валюта бағанының өсуіне мүмкіндік береді, өйткені ұлттық валютаға шетелдік борышкерлер жанынан сұраныс көбейеді. Пассивті төлем балансы ұлттық валютаи бағанының төмендеуін туғызады. Себебі борышкерлер өздерінің сыртқы міндеттемелерін өтеу үшін ұлттық валютаны шетелдік валютаға сатады (импорт көп болады) .

Төлем балансының тұрақсыздығы сәйкес валютаға сұраныс пен ұсыныстың секірмелі өзгеруіне әкеліп соғады. Қазіргі уақытта төлем балансына капиталдың халықаралық қозғалысының әсері өсіп отырғандықтан, оның әсері валюталық бағанға да өседі.

й әртүрлі елдердегі проценттік ставка айырмашылығы. Бұл факторлардың валюталық бағанға әсері екі себеппен түсіндіріледі:

проценттік ставканың өзгеруі капиталдың халықаралық қозғалысына
әсер етеді. Процентік ставканың жоғарылауы шетелдік капиталдың
ағуын ынталандырады. Ал оның төмендеуі капиталдың сыртқа
ағылуына дем береді.

й проценттік ставкалар валюталық нарық және қарыз каппиталы

нарығының операцияларына әсер етеді.

й валюталық нарық және спекулятивтік валюталық операциялар

қызметі. Егер қандай да бір валюта бағаны төмендей бастаса, онда

фирмалар және банктер осы валютаны алдын-ала тұрақты валютаға айырбастайды. Ал бұл әрекет әлсіреген валюталық позициясын нашарлатады. Валюталық нарыққа экономикадағы және саясаттағы өзгерістер курсының ара-қатынас тұрақсыздығы тез әсерін тигізеді.

й Белгілі бір валютаның евронарықта және халықаралық есеп айырысуларда қолдану дәрежесі. Мысалы, евробондар операцияларының 60-70%-н АҚШ доллары арқылы жүзеге асырылады. Бұл осы валютаға сұраныс пен ұсынысты масштабын анықтайды.

Қазіргі уақытта АҚШ доллар үлесіне халықаралық төлемдердің 55%-тен жоғары бөлігі тиеді. Мұнай үшін есеп айырусыдың 86-90%, сыртқы қарыздың 70% тиісті.

Сондықтан Мұнайға бағаның өсуі мемлекеттердің қарыздары бойынша төлемдердің өсуі доллардың сатып алу қабылеті төмендеген кезде де, оның курсының өсуіне мүмкіндік туғызады.

й Валюталардың бағамдық ара-қатынасына, сонымен қатар

халықаралық төлемдердің тездетілуі немесе түрып қалуы эсер етеді.

¦лттық валюта бағаны төмендеп кетуі мүмкін деген оймен импортерлар контрагенттерге шетел валютадағы төлемді тездетеді. Шетел валютасының бағаны жоғарлап кеткен жағдайда импортер зиян шегуі мүмкін.

¦лттық валюта тұрақталған жағдайда керісінше шетел валютадағы төлемдерді кідіртуге ұмтылады.

Валюталық бағам валюталық жүйенің негізгі реттеушісі.

Валюталық бағам - бір елдің ақша бірлігімен шетелдік ақша бірлігімен немесе халықаралық валюталық бірлікпен берілген бағасы. Валюталық бағамның құндық негізгі валютаның сатып алу қабілеті болып табылады. Бұл экономикалық категория тауар өндірісімен және тауар өндірушілерімен дүниежүзілік нарықтағы өндірістік қатынастарды білдіреді. Құн тауар өндірісінің экономикалық шарттарының жалпылама мазмұны болғандықтан, әртүрлі елдердің ұлттық ақша бірліктің салыстыруы өндіріс және айырбас процесі қосылуынан тұратын құндық қатынасқа енгізілген. Тауарлардың және қызметтерді өндірушілер мен сатып алушылар валюталық баған көмегімен ұлттық бағаларды басқа елдердің бағаларымен салыстыру нәтижесінде белгілі бір елде қандай да бір өндірісті дамытудың немесе күрделі қаржы жұмсаудың тиімділік дәрежесі анықталады. Валюталық бағанға әсер ететін факторлар: кез келген баға сияқты валюталық баған да құнның негізінен валютаның сұранысы мен ұсынысына байланысты ауытқып отырады. Сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасы әр түрлі факторларға тәуелді:инфляция қарқынытөлем байланысының жағдайыТөлем балансы- елдің дүниежүзілік байланысының құндық көрінісі. Активті төлем балансы ұлттық валюта бағанының өсуіне мүмкіндік береді, өйткені ұлттық валютаға шетелдік борышкерлер жанынан

сұраныс көбейеді. Пассивті төлем балансы ұлттық валютабағанының төмендеуін туғызады. Себебі борышкерлер өздерінің сыртқы міндеттемелерін өтеу үшін ұлттық валютаны шетелдік валютаға сатады (импорт көп болады) .

Тағамдар; мақсатты аймақтар; гибридті (аралас) валюталық бағам жүйесі.

Еркін қалқу жүйесіндегі валюта бағамы нарықтық ұсыныс пен сұраныстың әсерінен қалыптасады. Бұл жерде валюталық форекстік нарық нағыз нарық моделіне жақындатылған: қатысушылардың көлемі сұраныс жағында да үлкен жүйедегі кез-келген ақпарат лезде жеткізіледі және нарықтың барлық қатысушыларына қол жетерлік, орталық банктердің бұрламаушы ролі әлсіз және тұрақты емес.

Басқарылатын қалқу жүйесінде валюта бағамына сұраныс пен ұсыныстан басқа, орталық банктер де үлкен әсерін тигізеді, сондай-ақ, әр түрлі уақытша (мерзімдік) нарықтық бұрмалаулар.

Бекітілген бағамдар жүйесіне Бреттон-Вудтік валюта жүйесі (1944-1971ж. ж) мысал бола алады. Онда барлық валюталардың бағамы долларға ауытқу шегі +/-1%-пен бекітіленген, ал доллар бағамы алтынға мықты байланысты болды:алтынның 1 троялықунциясына=35 доллар.

Мақсатты аймақтар жүйесі бекітілген валюттық курстар идеясын дамытады. Одан басқа бұл түрге Европа валюта жүйесінің қатысушы елдерін валюта бағамдарының жүмыс істеу режимін жатқызуға болады.

Гибридті валюталық бағамдар жүйесіне қазіргі валюталық жүйе мысал болады. Онда валюта бағамының еркін қалқуын іске асыратын, тұрақтылық аумағы бар елдер.

Валюталық бағамдардың әр түрлі белгілер бойынша жіктеуге болады. Валюта нарығында қолданылатын айтарлықтай маңызды үғымдардың

бірі нақты және номиналды валюта бағамы ұғымы болып табылады. Нақты валюта бағамына сай келетін валютада алынған екі елдің товар бағаларының қатынасы ретінде анықтауға болады.

Е _г - нақты валюталық бағам

Рћ - ішкі нарықтағы бағалар

Рі- шетелдік нарықтағы бағалар

Е _п - номиналды валюталық бағам.

1. 1Валюта бағамы түрлерінің классификациясы

Номиналды валюта бағамы елдің нақ осы уақыттағы жүріп жатқан валютаның айырбас бағамын көрсетеді.

Сатып алу күші (еррр) тұрақты паритетін қуаттап тұратын валюта бағамы нақты валюта бағамымен табиғаты (шығу тегі) бірдей.

Баға қатынасы негізінде есептелген нақты валюта бағамынан басқа осы көрсеткішті басқа негізбен қолдануға болады. Мысалға, оның орнына екі елдің жұмысшы күшінің құнын алайық.

¦лттық валюта бағамы басқа әр түрлі валюталарға қарағанда уақыт аралығында бірдей емес өзгере алады. Осылайша күшті валютамен қатынасында ол төмендесе, әлсіз валютаға қарағанда көтеріледі. Дәл осы себептен валюта бағамының динамикасын анықтау үшін валюта бағамының индексін есептейді. Оны есептеген уақытында әр валюта өзіне тиісті сыртқы экономикалық келісім-шарттан үлесіне байланысты өз салмағын алады. Барлық салмақтар суммасы бірлікті қүрайды (100%) Валюта бағамдары олардың салмағына көбейтіледі, алынған мөлшерлер жинақталады (қосылады) және олардың орта мәні алынады.

Қазіргі жағдайда валюта бағамы кез-келген нарықтық баға сияқты сұраныс пен ұсыныс әсерімен құрылады. Соңғыларын тепе-теңестіру валюта нарығында нарықтық валюта бағамының тепе-теңдік деңгейінің орнығуына алып келеді. Бұл негізгі(фундаментальді) тепе-теңдік деп аталады.

Кесте № 1

Мұндағы шетел валютасына сұраныс (D) мөлшері елдің товармен қызмет импортына қажеттілігімен, ол елдің туристік шығындары, шет мемлекекеттерге шыққандармен, резиденттердің шетелде инвистициялық жобаларын іске асырғысы келетіндігіне байланысты шетел қаржылық активтеріне және шетел валютасына сұраныспен анықталады.

Мұндағы шетел валютасына сұраныс (D) мөлшері елдің товармен қызмет импортына қажеттілігімен, ол елдің туристік шығындары, шет мемлекекеттерге шыққандармен, резиденттердің шетелде инвистициялық жобаларын іске асырғысы келетіндігіне байланысты шетел қаржылық активтеріне және шетел валютасына сұраныспен анықталады.

Шетел валютасының бағамы жоғарылаған сайын, оған сұраныс азаяды, шетел валютасының бағамы төмендеген сайын, оған сұраныс көбее түседі. Осы жағдайлармен қаралып жатқан графикте, сұраныс қисығының иілуі анықталады.

Шетел валюта ұсынысының мөлшері осы мемлекеттің валютасына шетел мемлекетінің резиденттерінің сұранысы осы мемлекеттегі қызметтерге шетел туристерінің сұранысы, шетел инвесторларының активтерге сұранысы, осы мемлекеттің ұлттық валютасында көрсетілген, резидент еместердің осы мемлекетте инвестициялық жобаларын іске асыру мақсатымен ұлттық валютаға сұранысымен анықталады.

Сонымен, қаншалықты отандық валютаға қатынасында шетел валютасының бағамы жоғары болса, соншалықты аз ұлттық нарық субьектілері оны шетел валютасына ауыстыруға дайын және керісінше қаншалықты ұлттық валюта бағамы шетел валютасына қатынасында төмен болса, соншалықта көп ұлттық нарық субьектілері шетел валютасын сатып алуға дайын. Осы тусініктермен ұлттық валюта ұсынысы қисығының иілуі түсіндіріледі.

Валюта айырбас курсының фундаментальді тепе-теңдігін өзгертуге әкелетін бір қатар факторлар бар. Олар құрылымдым(ұзақ мерзімді кезеңде әрекет етуші) және коньюнтуралым( валюта бағамының қысқа мерзімді ауытқуын тудырады) болып табылады.

1997 жылдағы Қазақстан Республикасының ¦лттық теңгесіне шетел валюталарының бағамдары.

2-кесте

1. 2. Валюта бағамы, оның экономикаға әсері

Халықаралық экономикалық операцияларды жүргізу үшін ұлттық валютаны халықаралық төлем өлшеміне айырбастау қажет. Айырбастау процесі белгілі бір арақатынаспен жүргізіледі. Әр түрлі мемлекеттердің ақша өлшемдерінің арақатынасы, яғни басқа елдің (немесе халықаралық ақша өлшемінде) ақша өлшемімен көрсетілген бір елдің ақша өлшемінің бағасы валюта бағалы деп аталады.

Валюта бағамы халықаралық валюталық, есеп айырысу, несие қаржылық операцияларды жүргізу үшін қажет. Мысалы, экспортшы шетел валютасымен түскен түсімді ұлттық валютаға айырбастайды, себебі басқа елдің валютасы бұл мемлекеттің жерінде күнбе-күнгі жағдайда ақша қаражаты ретінде айналысқа түсетін құқы жоқ. Ал импортшы шетелден сатып алған тауарларға төлеу үшін шетел валютасын сатып алады.

Валюта бағамы қайта есептеу коэффициенті емес, ол шетел валютасымен немесе халықаралық валюталық өлшемдермен (СДР, ЭКЮ) көрсетілген осы мемлекеттің ақша өлшемінің "бағасы". Валюта бағамы валюта нарығындағы сұраныспен ұсыныс механизмі арқылы күнбе - күнгі айналым процеснде валюталарды салыстыру барысында қалыптасады. Валюта бағанын қалыптастырудың негізі не? Тауарлардың бағасы оның құны негізінде құралатыны сияқты, ақша өлшемінің бағасы оның сатып алу мүмкіндігінің негізінде қалыптасады.

Валюта бағамының қалыптасуы - көп факторлы процесс. Валютаға сұраныс пен ұсынысқа әсер ететін факторларға мыналар

й инфляция қарқыны;

й процент мөлшерінің деңгейі;

й бағалы қағаздардың табыстылық деңгейі;
й төлем балансының жағдайы.

Бұл факторлар елдің экономикалық жағдайын білдіретін факторлар. Мысалы, егер басқа факторлар кері әсер етпесе, басқа елдермен салыстырғанда елдегі инфляцияның қарқыны жоғары болған сайын, оның сатып алу мүмкіндіктерін төмендетіп және валюта бағанының құлдырау тенденциясын тудырады.

Мемлекеттің активтік төмен балансында оның валютасына шетел борышқорлығының сұранысы артады, сол кезде оның бағаны көтерілуі мүмкін. Егер басқа мемлекеттерге қарағанда елде процент мөлшері жоғары болса, онда ол шетел капиталының құйылуына, валютаға сұраныстың көтерілуіне, оның бағанының жоғарылауына әсер етуі мүмкін. Мысалы: 80-жылдардың алғашқы жартысында АҚШ жоғары проценттік мөлшер саясаты Батыс Европа мен Жапониядан 500 млрд. доллардан астам мөлшерде ивистицияның

құйылуына жағдай жасады. Қорытындысында доллардың әсерінен бағамы көтерілді, ал осы факторлардың әсерінен инвестор- елдердің валютасының бағамы төмендеді.

Сонымен қатар валюта бағамына түрлі саяси, саудагерлік, психологиялық факторлар да әсер етуі мүмкін.

Әрбір мемлекет валюта бағамын реттеу әдістерінің әр түрін қолданады. Ол әдістердің негізгілері мыналар:

й валюталық инвистиция (орталық банктің ұлттық валютаға шетел

валютасын сатып алып-сатуы) ;

й орталық банктің ашық нарықтағы операциялары(бағалы қағаздарды сатып

алып-сатуы) ;

й орталык банктің проценттік мөлшер деңгейін және міндетті резервтер

нормасын өзгертуі.

Валюта бағамын белгілеу, яғнивалюталарды айырбастау пропорциясын анықтауды валюталық котировка (баға белгілеу) деп атайды. Валюта нарығында валюта бағасын белгілеудің 2 әдісі бар: тікелей және жанама. Тікелей котировка деп шетел валютасының бағамын ұлттық валютамен көрсетуді айтады. Бұл әдіс көптеген мемлекеттерде қолданылады. Ал жанама котировка деген ұлттық валютаның бағамын шетел валютасының белгілі бір санының көрсетуі. Жанама котировка әдісін ¦лыбритания, ал 1987 жылдан бастап бірен-саран АҚШ қолдануда.

Банк аралық валюта нарығының операцияларында ұлттық валюталарды АҚШ долларына қарап бағалау басымырақ, бұл доллардың халықаралық төлем және резервтік құрал ретіндегі ролімен түсіндірілді. Банктер сауда-өнеркәсіп клиенттеріне валюта бағамын белгілегенде әдетте кросс- курсті негіз етіп алады. Кросс-курс- ол екі валюта бағамдарының үшінші валютаға (әдетте АҚШ долларына) қатысты арақатысы. Мысалы:егер швейцария банкі швейцарлық франкінің ГФР маркасына қатысты бағамын анықтағысы келсе, онда оны марка мен франк бағамдарын долларға салыстырумен шығарып алады. Мысалы;

1, 6790 ГФР маркасы =АҚШ долларға.

1, 4940 швейц. Франкісі =АҚШ долларға, онда

ГФРмаркасы = 1, 4940:1, 6790 = 0, 8898 швейц. франкісі.

Банктер сатушы және сатып алушы бағамдарын белгілейді. Сатушы бағамы-ол банктің валютаны белгіленген бағаммен сатуға дайындығы, ал сатып алушы бағамы банктік валютаны сол бағамен сатып алуға дайын болуы. Тікелей котировка бойынша сатып алушы бағамынан сатушы бағамы әрдайым жоғары. Олардың арасындағы айырма банктің пайдасын құрайды.

Сондай-ақ, ресми, банк аралық, биржалық валюта котировкалары болады. Ресми валюталық котировканы орталық банк жүргізеді. Ол есеп жүргізу мақсатында, кедендік төлемдерде, төлем балансын құрастырғанда қолданылады. ¤неркэсібі дамыған елдерде валюталық операциялардың негізгі бөлігі биржадан тыс банкаралық валюта нарығында өтетіндіктен, бұл елдердің ішкі нарықтағы қолданатын негізгі бағамы банкаралық баға. Банк аралық котировканы ірі коммерциялық банктер белгілейді.

Валюта нарығына басқа қатысушылар банкаралық бағамға бейімделеді. Ол банк клиенттері үшін баға белгілеу негізі ретінде қолданылады. Биржалық бағам анықтама сипатында болады. Биржалық котировка валютаны сатып алу-сату үшін биржаға түскен арыздарды жүйелі түрде салыстыру негізінде құрастырылады.

Жалпы валюта бағамының өзгеруі ел экономикасына екі жақты әсер етеді. ¦лттық валюта бағамының төмендеуі, әдетте экспортшыға тиімді, себебі ол қымбаттаған шетел валютасымен (мысалы доллармен) түскен түсімді арзандаған ұлттық валютаға (егер 1 долларға теңгенің бағамы 1 теңгеден 150-ге дейін төмендесе, онда 1 долларға келетін үстеме 5 теңгеге тең) айырбастаған кезде экспорттық сыйақы алады. Демек, экспортшылар бағасы орташа әлемдік бағадан төмен тауарларды алып кетуді кеңейту жолымен өзіне түсетін пайданы ұлғайту үшін ұмтылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс