Бүйрек туралы
1. Бүйректер. Олардың жалпы сипаттамасы.
2. Бүйректер патофизиологиясы.
3. Бүйректердің қабыну аурулары.
4. Бүйрек жетіспеушілігі.
5. Несеп.жыныс жүйесі.
6. Диурез бұзылыстары.
7. Бүйрек ауыруының алдын алу.
2. Бүйректер патофизиологиясы.
3. Бүйректердің қабыну аурулары.
4. Бүйрек жетіспеушілігі.
5. Несеп.жыныс жүйесі.
6. Диурез бұзылыстары.
7. Бүйрек ауыруының алдын алу.
Бүйрек — зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін, арқа жотадан төмен орналасқан, асбұршаққа ұқсас үлкен мүше. Оның жоғары полюсінде эндокрин бездері -қыртысты және ми қабатынан тұратын бүйрек асты бездері орналасқан.Адам бүйрегінің массасы-150 г. Бүйрек ұлпасы сыртқы қоңырқай түсті қыртысты қабаттан және ішкі бозғылт түсті ми затынан тұрады.Ми затында ұштары бүйрек астауына бағытталған пирамидалар орналасқан.Бүйректің ішіндегі қуыс бүйрек астауы деп аталады.Бүйректе түзілген несеп жинағыш түтікшелер арқылы астауға келіп, одан зәрағар бойымен қуыққа жиналып,зәр шығару өзегі арқылы сыртқа шығады. Бүйректің ерекшелігі қанмен жақсы қамтамасыз етілуі: бүйрек арқылы тәулігіне 1500-1700 л қан ағады.Бұл дегеніміз - әрбір 5 минут сайын қан тамырлары арқылы айналатын барлық қан бүйрек арқылы өтеді деген сөз.Осы кезде организм ұлпаларында үнемі түзілетін, тіршілік әрекетінің зиянды заттары қаннан бөлінеді.
Бүйрек — адам мен омыртқалы жануарлар организмінде несеп түзетін және оны шығаратын жұп орган. Ересек адамда әрбір бүйректің салмағы 120—200 г-дай, ұзындығы 10—12 см, ені 5—6 см, қалыңд. 3—4 см-дей болады. Бүйрек іш қуысында, омыртқа бағанасының екі жағында — соңғы кеуде омыртқасы және жоғ. бел омыртқа тұсында орналасады. Бүйректің ішкі жиегінде бүйрек қақпасы бар, сол арқылы бүйрекке артерия мен жүйке талшықтары өтеді. Қақпа бүйректің ішіне тереңдеп еніп, көлемді қуыс — бүйрек қойнауына айналады. Онда кіші, үлкен бүйрек тостағаншалары және бүйрек түбегі, қан тамырлары, жүйке талшықтары орналасады. Бүйректі майлы шандыр қабаты жауып жатады. Бүйрек беткейі қыртыс заттан, терең қабаттары — милы заттан тұрады. Қыртыс зат тұтас болып келеді, ал милы зат пирамида тәрізді 10 — 15 үшбұрышты денелерден құралған. Бүйректің анатомиялық құрылым бірлігі нефрон деп аталады. Олардың саны 1 млн-дай. Нефрон әр түрлі бүйрек өзекшелерінен түзіледі. Нефрон өзекшелерінің екі бүйректегі жалпы ұз. 100 км шамасында болады. Нефрон арқылы зат алмасу процесінде пайда болатын организмге қажетсіз және зиянды заттар сыртқа шығарылады. Пирамиданың бүйрек қойнауына ашылатын ұшы бүйрек бүртігін құрайды. Осы бүртіктегі түтіктер арқылы несеп бүйрек қойнауындағы 8 — 9 кіші бүйрек тостағаншаларына құйылады. Екі-үш кіші бүйрек тостағаншалары өзара қосылып, үлкен бүйрек тостағаншаларын түзеді. Олар өзара бірігіп, бүйрек түбегін құрайды. Осы бүйрек түбегі біртіндеп жіңішкеріп, бүйрек қақпасы тұсында несепағарға жалғасып, қуыққа жиналған несеп сыртқа шығарылады. Бүйрек түбегінің қабырғасы суды, тұзды, көмірсуларын өткізеді де, қандағы белокты өткізбейді. Несепке белоктың араласуы бүйректің ауруға шалдыққаны. Организмдегі барлық қан бүйрек арқылы сүзіліп, тазарады.
Бүйрек — адам мен омыртқалы жануарлар организмінде несеп түзетін және оны шығаратын жұп орган. Ересек адамда әрбір бүйректің салмағы 120—200 г-дай, ұзындығы 10—12 см, ені 5—6 см, қалыңд. 3—4 см-дей болады. Бүйрек іш қуысында, омыртқа бағанасының екі жағында — соңғы кеуде омыртқасы және жоғ. бел омыртқа тұсында орналасады. Бүйректің ішкі жиегінде бүйрек қақпасы бар, сол арқылы бүйрекке артерия мен жүйке талшықтары өтеді. Қақпа бүйректің ішіне тереңдеп еніп, көлемді қуыс — бүйрек қойнауына айналады. Онда кіші, үлкен бүйрек тостағаншалары және бүйрек түбегі, қан тамырлары, жүйке талшықтары орналасады. Бүйректі майлы шандыр қабаты жауып жатады. Бүйрек беткейі қыртыс заттан, терең қабаттары — милы заттан тұрады. Қыртыс зат тұтас болып келеді, ал милы зат пирамида тәрізді 10 — 15 үшбұрышты денелерден құралған. Бүйректің анатомиялық құрылым бірлігі нефрон деп аталады. Олардың саны 1 млн-дай. Нефрон әр түрлі бүйрек өзекшелерінен түзіледі. Нефрон өзекшелерінің екі бүйректегі жалпы ұз. 100 км шамасында болады. Нефрон арқылы зат алмасу процесінде пайда болатын организмге қажетсіз және зиянды заттар сыртқа шығарылады. Пирамиданың бүйрек қойнауына ашылатын ұшы бүйрек бүртігін құрайды. Осы бүртіктегі түтіктер арқылы несеп бүйрек қойнауындағы 8 — 9 кіші бүйрек тостағаншаларына құйылады. Екі-үш кіші бүйрек тостағаншалары өзара қосылып, үлкен бүйрек тостағаншаларын түзеді. Олар өзара бірігіп, бүйрек түбегін құрайды. Осы бүйрек түбегі біртіндеп жіңішкеріп, бүйрек қақпасы тұсында несепағарға жалғасып, қуыққа жиналған несеп сыртқа шығарылады. Бүйрек түбегінің қабырғасы суды, тұзды, көмірсуларын өткізеді де, қандағы белокты өткізбейді. Несепке белоктың араласуы бүйректің ауруға шалдыққаны. Организмдегі барлық қан бүйрек арқылы сүзіліп, тазарады.
Жоспары:
1. Бүйректер. Олардың жалпы сипаттамасы.
2. Бүйректер патофизиологиясы.
3. Бүйректердің қабыну аурулары.
4. Бүйрек жетіспеушілігі.
5. Несеп-жыныс жүйесі.
6. Диурез бұзылыстары.
7. Бүйрек ауыруының алдын алу.
Бүйрек — зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін,
арқа жотадан төмен орналасқан, асбұршаққа ұқсас үлкен мүше. Оның жоғары
полюсінде эндокрин бездері -қыртысты және ми қабатынан тұратын бүйрек асты
бездері орналасқан.Адам бүйрегінің массасы-150 г. Бүйрек ұлпасы сыртқы
қоңырқай түсті қыртысты қабаттан және ішкі бозғылт түсті ми затынан
тұрады.Ми затында ұштары бүйрек астауына бағытталған пирамидалар
орналасқан.Бүйректің ішіндегі қуыс бүйрек астауы деп аталады.Бүйректе
түзілген несеп жинағыш түтікшелер арқылы астауға келіп, одан зәрағар
бойымен қуыққа жиналып,зәр шығару өзегі арқылы сыртқа шығады. Бүйректің
ерекшелігі қанмен жақсы қамтамасыз етілуі: бүйрек арқылы тәулігіне 1500-
1700 л қан ағады.Бұл дегеніміз - әрбір 5 минут сайын қан тамырлары арқылы
айналатын барлық қан бүйрек арқылы өтеді деген сөз.Осы кезде организм
ұлпаларында үнемі түзілетін, тіршілік әрекетінің зиянды заттары қаннан
бөлінеді.
Бүйрек — адам мен омыртқалы жануарлар организмінде несеп түзетін және оны
шығаратын жұп орган. Ересек адамда әрбір бүйректің салмағы 120—200 г-дай,
ұзындығы 10—12 см, ені 5—6 см, қалыңд. 3—4 см-дей болады. Бүйрек іш
қуысында, омыртқа бағанасының екі жағында — соңғы кеуде омыртқасы және
жоғ. бел омыртқа тұсында орналасады. Бүйректің ішкі жиегінде бүйрек
қақпасы бар, сол арқылы бүйрекке артерия мен жүйке талшықтары өтеді. Қақпа
бүйректің ішіне тереңдеп еніп, көлемді қуыс — бүйрек қойнауына айналады.
Онда кіші, үлкен бүйрек тостағаншалары және бүйрек түбегі, қан тамырлары,
жүйке талшықтары орналасады. Бүйректі майлы шандыр қабаты жауып жатады.
Бүйрек беткейі қыртыс заттан, терең қабаттары — милы заттан тұрады. Қыртыс
зат тұтас болып келеді, ал милы зат пирамида тәрізді 10 — 15 үшбұрышты
денелерден құралған. Бүйректің анатомиялық құрылым бірлігі нефрон деп
аталады. Олардың саны 1 млн-дай. Нефрон әр түрлі бүйрек өзекшелерінен
түзіледі. Нефрон өзекшелерінің екі бүйректегі жалпы ұз. 100 км шамасында
болады. Нефрон арқылы зат алмасу процесінде пайда болатын организмге
қажетсіз және зиянды заттар сыртқа шығарылады. Пирамиданың бүйрек
қойнауына ашылатын ұшы бүйрек бүртігін құрайды. Осы бүртіктегі түтіктер
арқылы несеп бүйрек қойнауындағы 8 — 9 кіші бүйрек тостағаншаларына
құйылады. Екі-үш кіші бүйрек тостағаншалары өзара қосылып, үлкен бүйрек
тостағаншаларын түзеді. Олар өзара бірігіп, бүйрек түбегін құрайды. Осы
бүйрек түбегі біртіндеп жіңішкеріп, бүйрек қақпасы тұсында несепағарға
жалғасып, қуыққа жиналған несеп сыртқа шығарылады. Бүйрек түбегінің
қабырғасы суды, тұзды, көмірсуларын өткізеді де, қандағы белокты
өткізбейді. Несепке белоктың араласуы бүйректің ауруға шалдыққаны.
Организмдегі барлық қан бүйрек арқылы сүзіліп, тазарады.
Бүйректер патофизиологиясы.
Бүйректердің негізгі қызметтері су-тұз тепе-теңдігін қамтамасыз ету және
белгілі бір заттарды, соның ішінде азот күлдерін ағзадан шығару болып
табылады. Бұлардан басқа олар қышқылды-сілтілік гомеостазды ұстауға,
артериялық қысымды реттеуге, эригропоэзге, гемокоагуляцияға қатысады.
Бүйректердің қышқылдық-сілтілік тепе-теңдікке қатысуы, оларда жүретін
ацидо және аммониогенез процесстеріне байланысты, ацидогенез дегеніміз
каналшалар клеткаларында бос Н* иондарының жасалуы және олардың канал
ішіне бөлініп шығуы болады. Карбон-гидраздардың қатысуымен реакция жүреді,
ол СО2 + Н2О + - Н2СО3 -► Н+ + НСО3-. Бикорбонат анионы НСО3
реабсорбцияға түседі, бұл процесс реттеліп тұрады. Алкалозға қарай ығысу
болса, реабсорбция қаналады да несеп сілтілік реакция алады. Сутегі ионын
шығару механизмінің ең бір бастысы екі қатынасты фосфаттардың (Na2НРО4)
қышқылдық қасиеті бар бір қатынасты фосфаттарға (Ма2НРО4) ауысуы арқылы
болады.
Аммониогенез-бүйректерде жүретін аммони (NH4) және аммиак жасалу процессі.
Оларды шығару (әсіресе алмониді) несепке қышқылдық реакция береді.
Бүйректердің қыртыстық қабатындағы юкстогломерулярлық аппаратта ренин
жасалады, ол қалыпты жағдайда артериялық қысымды бір шамада ұстап тұрады.
Сонымен бірге бүйректерде тамыр кеңіткіш (вазодилятаторлар) заттар да
жасалады - олар простогландиндер. Олардың ішінде тек тромбаксан А2 ғана
вазопрессорлық әсері бар. Бүйректерде простогландиндер милық затында
жасалады. Простогландиндер мен рениндер тепе-теңдігі артериялық қысымның
бір мөлшерін ұстап тұрады.
Юкстогломерулярлық аппарат эритроциттерді жасауды қабілеттендіріп тұратын
этиропоэтиндер синтезделетін жер. Бүйректер урокинзасы плазмогенді
ынталандырады, соның арқасында фибринолитикалық жүйені күшейтеді.
Сондықтан бүйректердің кейбір жарақатында геморрагиялық көріністер тууы
мүмкін.
Бүйректер каналшарының қабырғалары арқылы керек емес заттар
(ксенобиотиктер) бөлініп шығады. Мысалы, аитибиатиктер.
Бүйректердің қабыну аурулары.
Қабыну аурулары: гломерулонефрит, интерстециальды нефрит, тұқым қуалайтын
нефрит, коллогеноз сияқты ағзаға жайылған ауру салдарынан дамитын нефрит.
Жедел гломерулонефрит. Бүйректерде қабыну әуелі инфекциялық
аурулардан: ангина, созылмалы тонзиилиттің қайталап өршуі, пневмония,
пиодермия және кейбірде тұмау-сүзек ауруларынан осындай инфекциялық
аурулар өткесін 2-3 аптадан кейін басталады. Сондықтан ауруды бастап
жіберуші инфекциялық агент болып саналады, олардың ішінде бастысы
стрептококктардың нефрогендік штаммасы. Инфекциялық агент бүйректер
тканінде аутоиммундық қайта құрылу туғызады.
Бүйректер капиллярларының базалдық мембранасының тінінің стрептококк
штаммаларымен ұқсастықтары барлығы дәлелденген. Сондықтан стрептококқа
қарсы жасаған антиденелер базальдық мембрана белоктарымен жиынтық құрап,
мембранада деструкция жасайды. Жоғарыда айтылған 2-3 апта уақыт ағзада
иммундық реакция жүруіне қажет, сол уақыт ішінде иммундық қайта құрылу
процесі жүреді. Бұл аурудың иммунды механизміне дәлел, оны басқа бір
мақсатпен жасалған вакцинация қоздырып жібереді.
Аурудың ең бір міндетті симптомдары: ісіну, артериялық гипертензия,
гематурия, протеинурия. Қабыну процесі жүрген уақытта сүзілу процесі
нашарлайды, сондықтан олигоурия болады, бірақ ұзаққа созылмайды.
Жедел гломерулонефрит денеге жайылған капиллярит шақырады. Бүйрек
каналшаларында натрии және суды реабсорбция -күшейеді, қанның жалпы көлемі
7-9 л жетеді. Осы соңғы жай онымен қоса жайылған капиллярит ісіну процесін
шақырады, ісіну бетке, көз айналасына бос клеткаларда болады. Егер көру
нервсіне ісіну дамыса “көзге қара” көрінеді, уақытша көрмей қалу
(амавроз) болады. Мидағы ісіну және ангиоспазм басты ауырлатады, ауыртады.
Бүйректердегі қан жүру қалыпта, ол күштірек болуы мүмкін. Сондықтан
артериялық гипертания ремин – ангиотензин әсерінен емес, ал ол негізінен
ісіну – гиперволемиядан және су мен натридің ағзада іріктелуінен. Натридің
көбеюі тамыр қабырғаларының сезімталдығын адреналинге күшейтеді,
неврогендік спазымдар тез дамиды.
Эритроциттердің несепте болуы базальдық мембрананың өткізгіштігінің
жоғарылауынан. Әрине белоктың өтуі де күшейеді, бірақ ол каналшаларда
қайта сорылады, сондықтан протеинурия нефротикалық синдромнан бәсең
болады.
Созылмалы гломерулонефрит. Этиологиясы, патогенезі және клиникасы
тұрғысынан біркелкі болып келмейтін ауру. Көбіне ол жедел гломерулонефрит
нәтижесі болады. Даму негізіне байланысты тек инфекциялы-иммундық емес
аутоиммунды болып келеді. Мысалы, қан сары су құйғаннан, немесе
дәрілерден.
Клиникалық көрінісі: артериялық гипертензия, протеинурия,
гипопротеинезия, анемия, холестеринемия. Гипертензия механизмінде
ренинангиотензин әсерінен дамитын ишемия орын алады. Бүйрек ісініп,
үлкейіп, қабына симай қысылады, бұл ишемияны күшейтеді. Созылмалы қабыну
процесі эритропоэтин тапшылығына әкеліп, анемия дамиды. Сондықтан аурулар
түсі ақ сарыланып ісініп тұрады.
Бара-бара каналшалар жетіспеушілігі қосылады, реабсорбция
нашарлайды, осыдан полиурия басталады, изостенурия, гипоальбуминемия
дамиды. Ауруда никтурия байқалады, дене горизонтальды жатқанда бүйрек қан
айналысы жақсарып, несеп жасау күшейеді.
Терминалдық фазасында бүйректер қызметінің созылмалы
жетіспеушілігінің белгілер көрінеді. Полиурия, олигоурияға ауысады. Қанда
азот қалдықтары көбейеді (азотемия). Созылмалы нефритте қабыну
процестерімен бірге каналшалар қабырғаларында дистрофиялық өзгерістер
жүреді. Осылай нефротикалық синдром дамиды.
Нефротикалық синдром: Ол аурулар немоенклатурасына ВОЗ бойынша 1968
жылы енгізілді. Дистрофиялық процестері басым болып келетін бүйрек ауруын
нефроз деп ерте кезден білген, оны Р.Брайттың классикалық еңбектерінен
кездестіруге болады. Бұл ауру бүйректерге белок-липоидтық алмасуының
бұзылуымен бірлесе жүреді. Пайда болуына қарай біріншілік және екіншілік
түрлері бар.
Біріншілік түрлері гломерулонефритте, дипондтық нефрозда болады.
Екіншілік түрлері коллагенса, қантты диабет, созылмалы септикалық
эндроардит, токсаплазмоз, жүрек жетіспеушілігі, трансплантациялық
бүйректер симптом жиынтығы сияқты аурулар асқынуынан болады. Нерротикалық
симдром еңбек тәжірибесінде милоидозда, жылан шаққан жағдайларда табылады.
Бұл синдром әрқашан бүйректерде аутоиммундық процестермен
байланысты, өзгеріс негізінен-каналшаларда болады, бірақ, бара-бара
шумақтар да өзгереді.
Клиникалық көріністері: массивті протеинурия, гипоальбуминемия,
диспротеинемия, гиперлипидемия, ісіну, олигоурия. Нефротикалық синдромда
каналшалар аппаратында екіншілік жарақат дамиды, ол протеинурияны үдетеді.
Гипопротеинемия ісік генезінде басшылық орын алады, қанның онкотикалық
қысымы төмендейді. Гиповолемия дамиды, ол волумрефлекс арқылы
антидиуретикалық гормонның шығуын шақырады, осылай олигоурия пайда болады.
Нефротикалық синдромның өршіп дамуы бүйректерде дәнекер тканнің
өсуіне, оның екіншілік бүрісуіне әкеледі және бүйрек жетіспеушілігі
дамиды.
Бүйрек жетіспеушілігі.
Жедел түрі. Пайда болуына қарай пререналды, реналды және постреналды
болып бөлінеді. Пререналды түрінің пайда болуы біріншіден қан көлемінің
азаюымен байланысты, сондықтан қан төгілгеннен кейін, шокта, жүрек
жетіспеушілігінде болады.
Реналдық түрінің себебі: 1) нефротоксикалық әсерлерден, мысалы, ауыр
металдар тұздарымен, органикалық еріткіштермен уланғанда; 2) бүйректердің
инфекциялы-токсикалық аурулары (сепсис); 3) бүйректер қабынуы; 4)
нефрондардың тығындалуы мысалы, гемолиз көбейгенде гемоглобиндер жиналады
немесе ұзақ жаншылу болғанда, миоглобиндер нефронға жиналып ұсталады: 5)
реноваскулярлық бұзылыстар-бүйректер тамырларында тромбоз және эмболия.
Постреналдық жедел бүйректер жетіспеушілігі бүйректен шығатын несеп
жолдарының бітелуінен болады. Несеп тасы аурулары, ісік ауруы немесе
қуықтан шығу жолдың бітелуі, ол простата аденомасында немесе
гипертрофиясында дамиды.
Бүйрек жетіспеушілігінің барлық түрлерінің патогенезінде бүйрек қан
айналысының нашарлауы жалпы себеп болады.
Жедел бүйрек жетіспеушілігінің постреналдық түрінде несеп жолында
қысым көтеріледі, ол қысым жоғары өршіп, нефрондарға дейін жетеді,
бүйректер ішінде қысым көбейіп, оның ұлпасы сығылады. Сүзілу процесі
төмендейді, каналшаларда реабсорбция күшейеді. Бүйрек қанайналысы нашарлап
ренин-ангиотензин механизмі ісікке қосылады.
Жедел бүйректер жетіспеушілігі қолайлы өткен жағдайда төрт
клиникалық кезеңі болады: 1) бастапқы көріністері: 2) олигоурия: 3) диурез
қалпына келуі: 4) сауығу. Егер екінші кезеңі үдеп асқынса, уремия, дамиды.
Бүйрек жетіспеуішілігінің созылмалы түрі - ұзаққа созылған бүйректер
ауруларының және несеп шығару жолдарының бұзылыстарының нәтижесі. Көптеген
нефрондардың үдей бұзылуы олардың дәнекер тканьмен алмасуымен байланысты
(нефросклерозбен) дамиды. Қалған нефрондар гипертрофияланады, бүйректер
жетіспеушісінің басқа даму жолы болуы мүмкін-нефрондар саны қалыпты бірақ
олардан сүзілу жылдамдығы төмендеп кетеді. Осы екі механизм қосылып кетуі
де болып тұрады.
Созылмалы бүйректер жетіспеушілігінде реабсорбция бұзылғандықтан
полиурия байқалады, изостенурия болады. Бүйректердің концентрациялау
қабілеті төмендейді, никтурия дамиды. Фосфаттардың несеппен шығуы азаяды.
Тканьдерде натрии көп ұсталады, клетка аралық су мөлшері көбейеді.
Аурулардың жартысында дерлік артериялық гипертензия дамиды, себебі
ангиотензин II жасалады және возодилятаторлық әсері бар простогландиндер
жетіспейді. Гипертензия нефросклероз шақырады. Анемия дамиды.
Уремия - қанда несеп құрамының көбеюі. Жедел және созылмалы
бүйректер жетіспеушілігінің қолайсыз аяқталуының нәтижесі болады. Азотемия
мөлшері жоғарлайды. (қалыпты жағдайда 20-40 мг%), ол негізінен
мочевинадан, несеп қышқылынан, креатининнен тұрады. Органикалық
қышқылдардың бүйрек арқылы шығуы азаюынан газсыз ацидоз дамиды. Фосфордың
шығуы тоқталады, осыдан салыстырмалы гипокальциемия болады, бірақта,
иондалған кальции көп болғандықтан құрысу дамымайды. Қанда қош иісті
қосындылар-фенол, индол, скатол, индикан мөлшері жоғарылайды, уремиялық
энцефалопатия және кардиомиопатия дамиды.
Азоты бар қосындылар ішек-қарын тізбегінен, тыныс жолдарынан және
тері бетінен бөлініп шығады сондықтан жалпы тітіркену болады. Кілегей
қабықтарда тітіркену уремиялық қабынуға әкеледі (гастрит, энтероколит,
плеврит, перекардит). Мочевинаның бактериялар әсерінен ауыз ішінде ыдырауы
ерекше иіс шығарады, ураттар мен мочевинаның термен шығуы теріні
тітіркендіріп қышытады.
Азотемия деңгейі 200 мг% аса бастауы гемодиализ жасау қажеттілігін
көрсетеді. Оны жасанды бүйрек аппараты арқылы жасайды. Ауру қаны жартылай
өткізгіштік қабырғалары бар түтік арқылы өтеді. Түтік сыртынан диализдеуші
сұйықпен жуылып тұрады. Диализдеуші сұйық-түрлі тұздар және глюкоза
ерітіндісінен тұру қажет. Ең бір ем басқа сау адамның бүйрегін алып салу
керек. Жедел бүйрек жетіспеушілігінде науқасты жасанды бүйрекке бүйрек
жұмысы қалпына келгенше қосу қажет.
Перитониалдық үзіп-үзіп қайталап жасалған диализ белгілі бір
клиникалық түзеліс береді. Бұл әдісте диализдеуші мембрана қызметін іш
перде атқарады. Оны жасау үшін 30-50 литрдей стерильді диализдеуші
ерітінді керек. Іш құрсақты қарама-қарсы жағынан тесіп біреуінен жіберіп,
екіншісінен шығарып алып отырады.
ПИЕЛОНЕФРИТ
Пиелонефрит дегеніміз несеп жолдарының кілегей қабаты және бүйрек
ұлпасының (паренхима) инфекциялық-қабыну аурулары. Процеске
интерстециальды тіндер басым қатысады. Аурудың басталуы жедел симптомдары
айқын болмайды, осылай созылмалы түріне өтеді, бүйрек бүрісіп, оның
қызметінің жетіспеушілігімен өтеді.
Пиелонефриттің клиникалық көрінісі ауыр инфекциялық процестер сияқты
күшті интосикация (әсіресе жедел сатысында) болады, артиериалды
гипертензия бастапқыда 25%, ал аяғында 70% барады, ісіну синдромы және
анемия дямиды, несептік синдромдар бірге жүреді.
Шумақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Бүйректер. Олардың жалпы сипаттамасы.
2. Бүйректер патофизиологиясы.
3. Бүйректердің қабыну аурулары.
4. Бүйрек жетіспеушілігі.
5. Несеп-жыныс жүйесі.
6. Диурез бұзылыстары.
7. Бүйрек ауыруының алдын алу.
Бүйрек — зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін,
арқа жотадан төмен орналасқан, асбұршаққа ұқсас үлкен мүше. Оның жоғары
полюсінде эндокрин бездері -қыртысты және ми қабатынан тұратын бүйрек асты
бездері орналасқан.Адам бүйрегінің массасы-150 г. Бүйрек ұлпасы сыртқы
қоңырқай түсті қыртысты қабаттан және ішкі бозғылт түсті ми затынан
тұрады.Ми затында ұштары бүйрек астауына бағытталған пирамидалар
орналасқан.Бүйректің ішіндегі қуыс бүйрек астауы деп аталады.Бүйректе
түзілген несеп жинағыш түтікшелер арқылы астауға келіп, одан зәрағар
бойымен қуыққа жиналып,зәр шығару өзегі арқылы сыртқа шығады. Бүйректің
ерекшелігі қанмен жақсы қамтамасыз етілуі: бүйрек арқылы тәулігіне 1500-
1700 л қан ағады.Бұл дегеніміз - әрбір 5 минут сайын қан тамырлары арқылы
айналатын барлық қан бүйрек арқылы өтеді деген сөз.Осы кезде организм
ұлпаларында үнемі түзілетін, тіршілік әрекетінің зиянды заттары қаннан
бөлінеді.
Бүйрек — адам мен омыртқалы жануарлар организмінде несеп түзетін және оны
шығаратын жұп орган. Ересек адамда әрбір бүйректің салмағы 120—200 г-дай,
ұзындығы 10—12 см, ені 5—6 см, қалыңд. 3—4 см-дей болады. Бүйрек іш
қуысында, омыртқа бағанасының екі жағында — соңғы кеуде омыртқасы және
жоғ. бел омыртқа тұсында орналасады. Бүйректің ішкі жиегінде бүйрек
қақпасы бар, сол арқылы бүйрекке артерия мен жүйке талшықтары өтеді. Қақпа
бүйректің ішіне тереңдеп еніп, көлемді қуыс — бүйрек қойнауына айналады.
Онда кіші, үлкен бүйрек тостағаншалары және бүйрек түбегі, қан тамырлары,
жүйке талшықтары орналасады. Бүйректі майлы шандыр қабаты жауып жатады.
Бүйрек беткейі қыртыс заттан, терең қабаттары — милы заттан тұрады. Қыртыс
зат тұтас болып келеді, ал милы зат пирамида тәрізді 10 — 15 үшбұрышты
денелерден құралған. Бүйректің анатомиялық құрылым бірлігі нефрон деп
аталады. Олардың саны 1 млн-дай. Нефрон әр түрлі бүйрек өзекшелерінен
түзіледі. Нефрон өзекшелерінің екі бүйректегі жалпы ұз. 100 км шамасында
болады. Нефрон арқылы зат алмасу процесінде пайда болатын организмге
қажетсіз және зиянды заттар сыртқа шығарылады. Пирамиданың бүйрек
қойнауына ашылатын ұшы бүйрек бүртігін құрайды. Осы бүртіктегі түтіктер
арқылы несеп бүйрек қойнауындағы 8 — 9 кіші бүйрек тостағаншаларына
құйылады. Екі-үш кіші бүйрек тостағаншалары өзара қосылып, үлкен бүйрек
тостағаншаларын түзеді. Олар өзара бірігіп, бүйрек түбегін құрайды. Осы
бүйрек түбегі біртіндеп жіңішкеріп, бүйрек қақпасы тұсында несепағарға
жалғасып, қуыққа жиналған несеп сыртқа шығарылады. Бүйрек түбегінің
қабырғасы суды, тұзды, көмірсуларын өткізеді де, қандағы белокты
өткізбейді. Несепке белоктың араласуы бүйректің ауруға шалдыққаны.
Организмдегі барлық қан бүйрек арқылы сүзіліп, тазарады.
Бүйректер патофизиологиясы.
Бүйректердің негізгі қызметтері су-тұз тепе-теңдігін қамтамасыз ету және
белгілі бір заттарды, соның ішінде азот күлдерін ағзадан шығару болып
табылады. Бұлардан басқа олар қышқылды-сілтілік гомеостазды ұстауға,
артериялық қысымды реттеуге, эригропоэзге, гемокоагуляцияға қатысады.
Бүйректердің қышқылдық-сілтілік тепе-теңдікке қатысуы, оларда жүретін
ацидо және аммониогенез процесстеріне байланысты, ацидогенез дегеніміз
каналшалар клеткаларында бос Н* иондарының жасалуы және олардың канал
ішіне бөлініп шығуы болады. Карбон-гидраздардың қатысуымен реакция жүреді,
ол СО2 + Н2О + - Н2СО3 -► Н+ + НСО3-. Бикорбонат анионы НСО3
реабсорбцияға түседі, бұл процесс реттеліп тұрады. Алкалозға қарай ығысу
болса, реабсорбция қаналады да несеп сілтілік реакция алады. Сутегі ионын
шығару механизмінің ең бір бастысы екі қатынасты фосфаттардың (Na2НРО4)
қышқылдық қасиеті бар бір қатынасты фосфаттарға (Ма2НРО4) ауысуы арқылы
болады.
Аммониогенез-бүйректерде жүретін аммони (NH4) және аммиак жасалу процессі.
Оларды шығару (әсіресе алмониді) несепке қышқылдық реакция береді.
Бүйректердің қыртыстық қабатындағы юкстогломерулярлық аппаратта ренин
жасалады, ол қалыпты жағдайда артериялық қысымды бір шамада ұстап тұрады.
Сонымен бірге бүйректерде тамыр кеңіткіш (вазодилятаторлар) заттар да
жасалады - олар простогландиндер. Олардың ішінде тек тромбаксан А2 ғана
вазопрессорлық әсері бар. Бүйректерде простогландиндер милық затында
жасалады. Простогландиндер мен рениндер тепе-теңдігі артериялық қысымның
бір мөлшерін ұстап тұрады.
Юкстогломерулярлық аппарат эритроциттерді жасауды қабілеттендіріп тұратын
этиропоэтиндер синтезделетін жер. Бүйректер урокинзасы плазмогенді
ынталандырады, соның арқасында фибринолитикалық жүйені күшейтеді.
Сондықтан бүйректердің кейбір жарақатында геморрагиялық көріністер тууы
мүмкін.
Бүйректер каналшарының қабырғалары арқылы керек емес заттар
(ксенобиотиктер) бөлініп шығады. Мысалы, аитибиатиктер.
Бүйректердің қабыну аурулары.
Қабыну аурулары: гломерулонефрит, интерстециальды нефрит, тұқым қуалайтын
нефрит, коллогеноз сияқты ағзаға жайылған ауру салдарынан дамитын нефрит.
Жедел гломерулонефрит. Бүйректерде қабыну әуелі инфекциялық
аурулардан: ангина, созылмалы тонзиилиттің қайталап өршуі, пневмония,
пиодермия және кейбірде тұмау-сүзек ауруларынан осындай инфекциялық
аурулар өткесін 2-3 аптадан кейін басталады. Сондықтан ауруды бастап
жіберуші инфекциялық агент болып саналады, олардың ішінде бастысы
стрептококктардың нефрогендік штаммасы. Инфекциялық агент бүйректер
тканінде аутоиммундық қайта құрылу туғызады.
Бүйректер капиллярларының базалдық мембранасының тінінің стрептококк
штаммаларымен ұқсастықтары барлығы дәлелденген. Сондықтан стрептококқа
қарсы жасаған антиденелер базальдық мембрана белоктарымен жиынтық құрап,
мембранада деструкция жасайды. Жоғарыда айтылған 2-3 апта уақыт ағзада
иммундық реакция жүруіне қажет, сол уақыт ішінде иммундық қайта құрылу
процесі жүреді. Бұл аурудың иммунды механизміне дәлел, оны басқа бір
мақсатпен жасалған вакцинация қоздырып жібереді.
Аурудың ең бір міндетті симптомдары: ісіну, артериялық гипертензия,
гематурия, протеинурия. Қабыну процесі жүрген уақытта сүзілу процесі
нашарлайды, сондықтан олигоурия болады, бірақ ұзаққа созылмайды.
Жедел гломерулонефрит денеге жайылған капиллярит шақырады. Бүйрек
каналшаларында натрии және суды реабсорбция -күшейеді, қанның жалпы көлемі
7-9 л жетеді. Осы соңғы жай онымен қоса жайылған капиллярит ісіну процесін
шақырады, ісіну бетке, көз айналасына бос клеткаларда болады. Егер көру
нервсіне ісіну дамыса “көзге қара” көрінеді, уақытша көрмей қалу
(амавроз) болады. Мидағы ісіну және ангиоспазм басты ауырлатады, ауыртады.
Бүйректердегі қан жүру қалыпта, ол күштірек болуы мүмкін. Сондықтан
артериялық гипертания ремин – ангиотензин әсерінен емес, ал ол негізінен
ісіну – гиперволемиядан және су мен натридің ағзада іріктелуінен. Натридің
көбеюі тамыр қабырғаларының сезімталдығын адреналинге күшейтеді,
неврогендік спазымдар тез дамиды.
Эритроциттердің несепте болуы базальдық мембрананың өткізгіштігінің
жоғарылауынан. Әрине белоктың өтуі де күшейеді, бірақ ол каналшаларда
қайта сорылады, сондықтан протеинурия нефротикалық синдромнан бәсең
болады.
Созылмалы гломерулонефрит. Этиологиясы, патогенезі және клиникасы
тұрғысынан біркелкі болып келмейтін ауру. Көбіне ол жедел гломерулонефрит
нәтижесі болады. Даму негізіне байланысты тек инфекциялы-иммундық емес
аутоиммунды болып келеді. Мысалы, қан сары су құйғаннан, немесе
дәрілерден.
Клиникалық көрінісі: артериялық гипертензия, протеинурия,
гипопротеинезия, анемия, холестеринемия. Гипертензия механизмінде
ренинангиотензин әсерінен дамитын ишемия орын алады. Бүйрек ісініп,
үлкейіп, қабына симай қысылады, бұл ишемияны күшейтеді. Созылмалы қабыну
процесі эритропоэтин тапшылығына әкеліп, анемия дамиды. Сондықтан аурулар
түсі ақ сарыланып ісініп тұрады.
Бара-бара каналшалар жетіспеушілігі қосылады, реабсорбция
нашарлайды, осыдан полиурия басталады, изостенурия, гипоальбуминемия
дамиды. Ауруда никтурия байқалады, дене горизонтальды жатқанда бүйрек қан
айналысы жақсарып, несеп жасау күшейеді.
Терминалдық фазасында бүйректер қызметінің созылмалы
жетіспеушілігінің белгілер көрінеді. Полиурия, олигоурияға ауысады. Қанда
азот қалдықтары көбейеді (азотемия). Созылмалы нефритте қабыну
процестерімен бірге каналшалар қабырғаларында дистрофиялық өзгерістер
жүреді. Осылай нефротикалық синдром дамиды.
Нефротикалық синдром: Ол аурулар немоенклатурасына ВОЗ бойынша 1968
жылы енгізілді. Дистрофиялық процестері басым болып келетін бүйрек ауруын
нефроз деп ерте кезден білген, оны Р.Брайттың классикалық еңбектерінен
кездестіруге болады. Бұл ауру бүйректерге белок-липоидтық алмасуының
бұзылуымен бірлесе жүреді. Пайда болуына қарай біріншілік және екіншілік
түрлері бар.
Біріншілік түрлері гломерулонефритте, дипондтық нефрозда болады.
Екіншілік түрлері коллагенса, қантты диабет, созылмалы септикалық
эндроардит, токсаплазмоз, жүрек жетіспеушілігі, трансплантациялық
бүйректер симптом жиынтығы сияқты аурулар асқынуынан болады. Нерротикалық
симдром еңбек тәжірибесінде милоидозда, жылан шаққан жағдайларда табылады.
Бұл синдром әрқашан бүйректерде аутоиммундық процестермен
байланысты, өзгеріс негізінен-каналшаларда болады, бірақ, бара-бара
шумақтар да өзгереді.
Клиникалық көріністері: массивті протеинурия, гипоальбуминемия,
диспротеинемия, гиперлипидемия, ісіну, олигоурия. Нефротикалық синдромда
каналшалар аппаратында екіншілік жарақат дамиды, ол протеинурияны үдетеді.
Гипопротеинемия ісік генезінде басшылық орын алады, қанның онкотикалық
қысымы төмендейді. Гиповолемия дамиды, ол волумрефлекс арқылы
антидиуретикалық гормонның шығуын шақырады, осылай олигоурия пайда болады.
Нефротикалық синдромның өршіп дамуы бүйректерде дәнекер тканнің
өсуіне, оның екіншілік бүрісуіне әкеледі және бүйрек жетіспеушілігі
дамиды.
Бүйрек жетіспеушілігі.
Жедел түрі. Пайда болуына қарай пререналды, реналды және постреналды
болып бөлінеді. Пререналды түрінің пайда болуы біріншіден қан көлемінің
азаюымен байланысты, сондықтан қан төгілгеннен кейін, шокта, жүрек
жетіспеушілігінде болады.
Реналдық түрінің себебі: 1) нефротоксикалық әсерлерден, мысалы, ауыр
металдар тұздарымен, органикалық еріткіштермен уланғанда; 2) бүйректердің
инфекциялы-токсикалық аурулары (сепсис); 3) бүйректер қабынуы; 4)
нефрондардың тығындалуы мысалы, гемолиз көбейгенде гемоглобиндер жиналады
немесе ұзақ жаншылу болғанда, миоглобиндер нефронға жиналып ұсталады: 5)
реноваскулярлық бұзылыстар-бүйректер тамырларында тромбоз және эмболия.
Постреналдық жедел бүйректер жетіспеушілігі бүйректен шығатын несеп
жолдарының бітелуінен болады. Несеп тасы аурулары, ісік ауруы немесе
қуықтан шығу жолдың бітелуі, ол простата аденомасында немесе
гипертрофиясында дамиды.
Бүйрек жетіспеушілігінің барлық түрлерінің патогенезінде бүйрек қан
айналысының нашарлауы жалпы себеп болады.
Жедел бүйрек жетіспеушілігінің постреналдық түрінде несеп жолында
қысым көтеріледі, ол қысым жоғары өршіп, нефрондарға дейін жетеді,
бүйректер ішінде қысым көбейіп, оның ұлпасы сығылады. Сүзілу процесі
төмендейді, каналшаларда реабсорбция күшейеді. Бүйрек қанайналысы нашарлап
ренин-ангиотензин механизмі ісікке қосылады.
Жедел бүйректер жетіспеушілігі қолайлы өткен жағдайда төрт
клиникалық кезеңі болады: 1) бастапқы көріністері: 2) олигоурия: 3) диурез
қалпына келуі: 4) сауығу. Егер екінші кезеңі үдеп асқынса, уремия, дамиды.
Бүйрек жетіспеуішілігінің созылмалы түрі - ұзаққа созылған бүйректер
ауруларының және несеп шығару жолдарының бұзылыстарының нәтижесі. Көптеген
нефрондардың үдей бұзылуы олардың дәнекер тканьмен алмасуымен байланысты
(нефросклерозбен) дамиды. Қалған нефрондар гипертрофияланады, бүйректер
жетіспеушісінің басқа даму жолы болуы мүмкін-нефрондар саны қалыпты бірақ
олардан сүзілу жылдамдығы төмендеп кетеді. Осы екі механизм қосылып кетуі
де болып тұрады.
Созылмалы бүйректер жетіспеушілігінде реабсорбция бұзылғандықтан
полиурия байқалады, изостенурия болады. Бүйректердің концентрациялау
қабілеті төмендейді, никтурия дамиды. Фосфаттардың несеппен шығуы азаяды.
Тканьдерде натрии көп ұсталады, клетка аралық су мөлшері көбейеді.
Аурулардың жартысында дерлік артериялық гипертензия дамиды, себебі
ангиотензин II жасалады және возодилятаторлық әсері бар простогландиндер
жетіспейді. Гипертензия нефросклероз шақырады. Анемия дамиды.
Уремия - қанда несеп құрамының көбеюі. Жедел және созылмалы
бүйректер жетіспеушілігінің қолайсыз аяқталуының нәтижесі болады. Азотемия
мөлшері жоғарлайды. (қалыпты жағдайда 20-40 мг%), ол негізінен
мочевинадан, несеп қышқылынан, креатининнен тұрады. Органикалық
қышқылдардың бүйрек арқылы шығуы азаюынан газсыз ацидоз дамиды. Фосфордың
шығуы тоқталады, осыдан салыстырмалы гипокальциемия болады, бірақта,
иондалған кальции көп болғандықтан құрысу дамымайды. Қанда қош иісті
қосындылар-фенол, индол, скатол, индикан мөлшері жоғарылайды, уремиялық
энцефалопатия және кардиомиопатия дамиды.
Азоты бар қосындылар ішек-қарын тізбегінен, тыныс жолдарынан және
тері бетінен бөлініп шығады сондықтан жалпы тітіркену болады. Кілегей
қабықтарда тітіркену уремиялық қабынуға әкеледі (гастрит, энтероколит,
плеврит, перекардит). Мочевинаның бактериялар әсерінен ауыз ішінде ыдырауы
ерекше иіс шығарады, ураттар мен мочевинаның термен шығуы теріні
тітіркендіріп қышытады.
Азотемия деңгейі 200 мг% аса бастауы гемодиализ жасау қажеттілігін
көрсетеді. Оны жасанды бүйрек аппараты арқылы жасайды. Ауру қаны жартылай
өткізгіштік қабырғалары бар түтік арқылы өтеді. Түтік сыртынан диализдеуші
сұйықпен жуылып тұрады. Диализдеуші сұйық-түрлі тұздар және глюкоза
ерітіндісінен тұру қажет. Ең бір ем басқа сау адамның бүйрегін алып салу
керек. Жедел бүйрек жетіспеушілігінде науқасты жасанды бүйрекке бүйрек
жұмысы қалпына келгенше қосу қажет.
Перитониалдық үзіп-үзіп қайталап жасалған диализ белгілі бір
клиникалық түзеліс береді. Бұл әдісте диализдеуші мембрана қызметін іш
перде атқарады. Оны жасау үшін 30-50 литрдей стерильді диализдеуші
ерітінді керек. Іш құрсақты қарама-қарсы жағынан тесіп біреуінен жіберіп,
екіншісінен шығарып алып отырады.
ПИЕЛОНЕФРИТ
Пиелонефрит дегеніміз несеп жолдарының кілегей қабаты және бүйрек
ұлпасының (паренхима) инфекциялық-қабыну аурулары. Процеске
интерстециальды тіндер басым қатысады. Аурудың басталуы жедел симптомдары
айқын болмайды, осылай созылмалы түріне өтеді, бүйрек бүрісіп, оның
қызметінің жетіспеушілігімен өтеді.
Пиелонефриттің клиникалық көрінісі ауыр инфекциялық процестер сияқты
күшті интосикация (әсіресе жедел сатысында) болады, артиериалды
гипертензия бастапқыда 25%, ал аяғында 70% барады, ісіну синдромы және
анемия дямиды, несептік синдромдар бірге жүреді.
Шумақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz