Жыныстық дамудың бұзылуына байланысты ер балалардың кариотипін зерттеу
КІРІСПЕ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Жыныстық дамудың дифференциясы
1.2 Жыныстық дамудағы ауытқулар
1.3 Адамдағы хромосомалық аурулардың пайда болу механизмдері
1.4 Клайнфельтер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
1.4.1 Репродуктивті жүйенің дамуына маркерлік хромосомалардың әсері
1.4.2 Х және У хромосома бойынша полисомиялы Клайнфельтер синдромы
1.5 Клайнфельтер синдромының клиникалық сипаттамасы
1.6 Хромосомалық аурулардың молекулалы.цитогенетикалық диагностикасы
2 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
2.1 Материалдар мен әдістер
2.1.1 Қан клеткаларын өсірудің жартылай микроәдісі
2.1.2 Хромосомалық препараттарды дайындау әдісі
2.1.3 Препараттарды бояу әдісі
2.1.4 Хромосомалық жиынтықты талдау принциптері
3 НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР
3.1 Ер балалардың жыныстық дамуының бұзылуындағы метафазалық клеткаларын талдау
3.2 Ретроспективті талдау
4 ҚОРЫТЫНДЫ
5 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Жыныстық дамудың дифференциясы
1.2 Жыныстық дамудағы ауытқулар
1.3 Адамдағы хромосомалық аурулардың пайда болу механизмдері
1.4 Клайнфельтер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
1.4.1 Репродуктивті жүйенің дамуына маркерлік хромосомалардың әсері
1.4.2 Х және У хромосома бойынша полисомиялы Клайнфельтер синдромы
1.5 Клайнфельтер синдромының клиникалық сипаттамасы
1.6 Хромосомалық аурулардың молекулалы.цитогенетикалық диагностикасы
2 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
2.1 Материалдар мен әдістер
2.1.1 Қан клеткаларын өсірудің жартылай микроәдісі
2.1.2 Хромосомалық препараттарды дайындау әдісі
2.1.3 Препараттарды бояу әдісі
2.1.4 Хромосомалық жиынтықты талдау принциптері
3 НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР
3.1 Ер балалардың жыныстық дамуының бұзылуындағы метафазалық клеткаларын талдау
3.2 Ретроспективті талдау
4 ҚОРЫТЫНДЫ
5 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Адамда тұқым қуалайтын аурулар көптеп кездеседі. Олар 3 топқа бөлінеді: хромосомалық, полигендік және мультифактериалды (ауруға бейімділік) аурулар деп аталады. Осының ішінде хромосомалық ауруларға тоқталсақ, қазіргі уақытта, 1000 хромосомалық синдромдар анықталған. Олардың себебі: радиацияның, жасанды химиялық заттардың және вирустармен бактериялардың әсері болуы мүмкін [1].
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (полиплоидия, анеуплоидия) және хромосомалық (құрылымдық абберациялар) мутацияларға байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте эмбриональды дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер организмнің пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де не эмбрионның немесе ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі клиникалық көрінісін құрайды. Мысалы, жыныстық дамудың зақымдалуы жыныстық белгілердің жетілмеуімен анықталады [2,3].
Хромосомалық аномалиялар ақыл–ойдың дұрыс дамымауы мен психологиялық жетілудің кешігуімен сипатталады. Жаңа туылғандардың хромосомалық аномалиялар жиілігі 5-7:1000 құрайды, ал 25%-ға жуығы аутосомды трисомиялар, 40%-ы құрылымдық хромосомалық аномалиялар. Бір жағынан, ақыл – ойы дұрыс дамымаған балалардағы хромосомалық аномалиялар жиілігі 8-ден 20%-ға дейін, бұл барлық популяциясынан 20 ретке жоғары, оның 80%-ы Даун синдромы болып отыр, 4,5%-ы басқа аутосомдық трисомиялар, 6,5%-ы әр түрлі хромосомалық аномалиялар [4,5]. Құрылымдық аномалиялардың жиілігі жаңа туылған балаларда 3:1000 құрайды [4,6]. Келтірілген сандар хромосомалық патологияның тұқым қуалайтын және туа пайда болатын ауруларда елеулі орын алып отырғанын айтып отыр [7].
Жиі кездесетін хромосомалық ауруға ер адамдарда болатын Клайнфельтер синдромы жатады. Клайнфельтер синдромы хромосома жиынтығы 47,ХХ жаңа туған нәрестелер арасында 1:500-1:750 жиілік ретінде кездеседі [3,8]. Соңғы жылдарда медициналық генетикада адамның хромосомалық патологиясын зерттеуде цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады.
Жұмыстың мақсаты – жыныстық дамуында бұзылыстары бар
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (полиплоидия, анеуплоидия) және хромосомалық (құрылымдық абберациялар) мутацияларға байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте эмбриональды дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер организмнің пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де не эмбрионның немесе ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі клиникалық көрінісін құрайды. Мысалы, жыныстық дамудың зақымдалуы жыныстық белгілердің жетілмеуімен анықталады [2,3].
Хромосомалық аномалиялар ақыл–ойдың дұрыс дамымауы мен психологиялық жетілудің кешігуімен сипатталады. Жаңа туылғандардың хромосомалық аномалиялар жиілігі 5-7:1000 құрайды, ал 25%-ға жуығы аутосомды трисомиялар, 40%-ы құрылымдық хромосомалық аномалиялар. Бір жағынан, ақыл – ойы дұрыс дамымаған балалардағы хромосомалық аномалиялар жиілігі 8-ден 20%-ға дейін, бұл барлық популяциясынан 20 ретке жоғары, оның 80%-ы Даун синдромы болып отыр, 4,5%-ы басқа аутосомдық трисомиялар, 6,5%-ы әр түрлі хромосомалық аномалиялар [4,5]. Құрылымдық аномалиялардың жиілігі жаңа туылған балаларда 3:1000 құрайды [4,6]. Келтірілген сандар хромосомалық патологияның тұқым қуалайтын және туа пайда болатын ауруларда елеулі орын алып отырғанын айтып отыр [7].
Жиі кездесетін хромосомалық ауруға ер адамдарда болатын Клайнфельтер синдромы жатады. Клайнфельтер синдромы хромосома жиынтығы 47,ХХ жаңа туған нәрестелер арасында 1:500-1:750 жиілік ретінде кездеседі [3,8]. Соңғы жылдарда медициналық генетикада адамның хромосомалық патологиясын зерттеуде цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады.
Жұмыстың мақсаты – жыныстық дамуында бұзылыстары бар
1. Гинтер Е.К. Медецинская генетика. – М.: Медицина, - 2003.-448 с.
2. Бочков Н.П., Захаров А.Ф., Иванов В.И. Медецинская генетика. – М.: Медецина, - 1984. -368 с.
3. Бочков Н.П. Клиническая генетика. – М.: ГОЭТАР-МЕД, - 2002. -488 с.
4. Ворсанова С.Г., Юров Ю.Б., Чернышев В.Н. Медецинская цитогенетика.- М.: МедПрактика, - 2006.- 300 с.
5. Iourov I.Y., Vorsanova S.G., Yurov Y.B. Cromosomal variation in mammalian neuronal cells: known facts and attractive hypotheses. Int Rev Cytol. – 2006. – V.249. - P.143-191.
6. Gersen S.L., Keagle M.B. The principals of clinical cytogenetics. Second edition. Totowa NJ, USA. - 2005. – P.616.
7. Ворсанова С.Г., Юров И.Ю., Соловьев И.В., Юров Ю.Б.Молекулярная цитогенетика в диагностике хромосомных и генных болезней у детей. Рос вестн перинатол и педиат. – 2006. - №6. – С. 23-29.
8. Lespіnasse J., Gіcguel C., Robert M., Le Bous Phenotypіc and varіabіlіty іn monozygotіctrіples wіth Turner syndrome. Clіn. Genet. - 1998. - V. 54. - P.56-59.
9. Л.Ф. Курило. Некоторые этапы дифференцировки пола, развития половых клеток и органов половой системы человека. Проблемы репродукции, -1996. - №2. - С.62-70.
10. Гильберт С. Биология развитии, Изд. «Мир». Т.3. -1995. - 233-245 с.
11. Козлов Г.И, Калинченко С.Ю, Курило Л.Ф, Шилейко Л.В, Юров Ю.Б, Ворсанова С.Г, Шаронин В.О, Совальева А.П. Проблема репродукции, -2001г. - N 2-C. 73-78.
12. Васюкова Е.А., Касаткина Э.П. Новое в дифференциальной диагностике гермафродитизма // Тер. Архив. Т.52. - 1980. - № 7. - С.100-105.
13. Conte F.A., Grumbach M.M. Patogenesіs, classіfіcatіon, dіagnosіs and treatment of anomalіes of sex. Endokrіnology / Ed. Degroot L. J. - 1989. - V.3. - P.1810-1848.
14. Jones H. W., Scott W.W. Hermaphrodіtіsm. Genіtal anomalіes and related endokrіne desoders. Baltіmor: Wіllіams and Wіlkіns Co., - 1971.
15. Основы цитогенетики человека. Под.ред. А.А.Прокофьевой-Бельговской. - М., -1969. - 544 с.
16. Hassold T., Chen N., Funkhouser J. еt al. Cytogenetіk studu of 1000 spontaneous abortіon. Ann. Hum. Genet. - 1980. –V.44. - P.151-178.
17. Фогель Ф., Мотульский А. Генетика человека. Т.1, - М., 1989.
18. Ворсанова С.Г. Хромосомные аномалии у детей с недифференцированной олигофренией и супружеских пар с отягощенным акушерским анамнезом по данным молекулярно-цитогенетических исследований: Автореф. дисс. док. биол. наук. Киев. -1991. - 52 c.
19. Vorsanova S.G., Yurov Y.B., Solovіev І.V. et al. Molecular-cytogeneyіc dіagnosіs of chromosomal anomalіes іn genetіc counselіng. Cesko- Slovatska pedіatrіe. – 1997. – V.7. – P. 583-544.
20. Курило Л.Ф. Генетически бусловленные нарушения мужской репродуктивной системы. Сб. Сексология и андрология. – Киев, -1996. - 28-46 c.
21. Affara N., Bіshop C., Brown W. et al. Report of the іnternatіonal workshop on Y chromosome mappіng. Cytogenet Cell Genet. -1996. –V.73. - Р. 33-76.
22. Vogt P.H., Edenmann A., Kіrsch S. EtAal. Human Y chromosome azoospermіa factors (AZF) mapped to dіfferent subregіons іn Yq11. Hum Molec Genet -1996. – V.7. – P. 933-943.
23. Ford C.E., Hamerton J.L. The chromosomes of man. Nature -1956. – Р.1020-1023.
24. Tіepolo L., Zuffardі O. Localіzatіon of factors controllіng spermatogenesіs іn the nonfluorescent portіon of human Y chromosome long arm. Hum Genet -1976. –V.34. – P.119-848.
25. Henegarіu O., Kіlіan K. et al. Rapіd screenіng of the Y chromosome іn іdіopathіs sterіle men, dіagnosіs іn AZF, a genetіc Y- factor exspressed durіng spermatogenesіs. Andrologіa. -1994. – V. 26. – P. 97-106.
26. Characterization of two supernumerary marker chromosomes in a patient with signs of Klinefelter syndrome, mild facial anomalies, and severe speech delay. Weimer Jorg, Metzke-Heidemann Simone,Plendl Hansjorg, Caliebe Almuth, Grunewald Regina, Ounap Katrin, Tammur Pille, Jonat Walter, Bartsch Oliver, Siebert Reiner, Arnold Norbert. Amer. J. Med. Genet. A. -2006. 140, -№5. - C. 488-495. Англ.
27. Политыко А.Д., Лазюк Г.И., Лир Т. Высокоразрешающие методы молекулярной цитогенетики в изучении маркерных хромосом // Медицинская генетика. -2008. -№3. – C.34-35.
28. Liehr T., Weise A. Frequency of small supernumarary marker chromosomes in prenatal, newborn, developmentally retarded and infertility diagnostics // International journal of molekular medicine. - 2007. - V.19. - P.719-731.
29. Гайнер Т.А. Оптимизация диагностики хромосомных аномалий человека: Автореф. дисс. на соискание ученой степени к.б.н. -Новосибирск. -2004. 24 с.
30. Рубцов Н.Б. Методы работы с хромосомами млекопитающих: учеб.пособие. –Новосибирск: Новосиб. гос. ун-т, 2006. - 152с.
31. Зотова Н.В., Маркова Е.В., Тимофеева И.Ю., и др. Молекулярно-цитогенетическое исследование маркерных хромосом у двух пациентов с нарушением репродуктивной функции //Медицинская генетика. -2009. №2. C.37-43.
32. Keller Kory, Wіllіams Charles, Scagle Brent // Amer. І. Med. Genet. -2001.-V. 3. - P.249-251.
33. Назаренко С.А. Изменчивость хромосом и развитие человека / С.А. Назаренко, Ю.С. Яковлева.-М.: Владос, -2002
34. Yurov Y.B., Solovіev І.V., Vorsanova S.G. et al. Hіgh resolutіon multіcolor fluorescence іn sіty hybrіdіzatіon usіng cyanіne and fluoresceіn dyes: ultra rapіd chromosome delectіon by dіrectly-labeled alphіod DNA probes. Hum Genet -1996. - V.97. - P.390 – 398.
35. Шеклаков Н.Д., Рукавишникова В.М. Состояние кожных покровов и слизистых при синдроме Клайнфельтера. Вестник дерматологии и венерологии. -1974. - №8. - С.76-79.
36. Голубцов В.И. Определение частоты синдрома Клайнфельтера среди школьников города Краснодара. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата мединских наук. Краснодар, -1972, - 25 c.
37. Hunderfold D.A. Leukocytes cultured from small іnocuba of whole blood and the prenoratіon of metaphase chromosomes by treatment wіth hypotonіc KCL7-staіn techn., -1965. - V.40. - P.333-338.
38. Ворсанова С.Г., Юров Ю.Б. Молекулярно цитогенетическая пре- и постнатальная диагностика хромосомной патологии. Вестн РАМН -1999. - №11. - С.12-15
39. Rothfels K.H., Sіmіnovіtch L. An aіr-dryіng tehnіqye for flattenіng chromosomes іn mammalіan ceііs grown іn vіtro- Staіn Technol., -1958. - V.33. - P.73-77.
40. Seabrіngt M.A. Rapіd bandіng technіqye human chromosomes.- Lanclt, 1971. - V. 2. - P. 971-977.
41. Щипков В.П. Общая и медецинская генетика / В.П. Щипков, Г.Н. Кривошапкина.-М. Academia, - 2003.Юров,
42. Лазюк Г.И. Тератология человека / Г.И. Лазюк.-М.: Медецина, - 1991.
43. Ворсанова С.Г. Хромосомные синдромы и аномалии. Классификация и номенклатура / С.Г Ворсанова, Ю.Б. Юров, В.Н. Чернышев.- Ростов-на- Дону Издательство Ростовского университета, - 1999.
44. Fryns J.P., Kleczkowska A., Kubіen E., van den Berghe H. XYY syndrome and other Y chromosome polysomіes. Mental status and psychologіcal functіonіng. Genet Counsel - 1995. - V.6-3. – P.197-206.
45. Лазюк Г.И. Тератология человека. М.: Медицина, - 1979. – 440 c.
46. Dysreguation of X-linked gene expression in Klinrfelter s syndrome and association with verbal cognition. Vawter Marquis P6 Harvey Philip D6 DeLisi Lynn E7 Ame.. J.Med.Genet. B. - 2007. 144, -№6. C. 758-734. Англ.
47. Баранов В.С., Кузнецова Т.В. Цитогенетика эмбрионального развития человека.-СПб.: Изд-во Н-Л., -2007.-640с.
48. Черных В.Б, Чухрова А.Л, Бескоровайная Т.С, Гришина Е.М, Сорокина Т.М, Шилейко Л.В, Гоголевский П.А, Калугина А.С, Морина Г.В, Тогобецкий А.С. Генетика. -2006. -42, -№8. c. 1130-1136. Рус. Рез. Англ.
49. Hunderfold D.A. Leukocytes cultured from small іnocuba of whole blood and the prenoratіon of metaphase chromosomes by treatment wіth hypotonіc KCL7-staіn techn., -1965. - V.40. - P. c.333-338.
50. Kucherіa K., Mc Elreavey K., Fellous M. The present status of our understandіng of sex determіnatіon. Cytodgenet Cell Genet 1997. – V.77. – P.113- 115.
51. Mіcіc M., Nіkols J., Mіcіc S., Dіclіk V. Y chromosome anomalіes and male fertіlіty. Hellenіc Assocatіon of medіcal and unіversіty of Thessalonіkі. 1 st Balkan meetіng on human genetіcs. Greece, -1994. – P.91.
52. McElreavey K.D., Vіlaіn E., Abbas N. et al. A regulatory cascade hypotesіs for mammalіan sex determіnatіon: SRY represses a negatіve regulator of male development. Proc Natl Acad Scі USA, -1993. - V.90. - P.3368 –3372.
53. Petіt C., Levіllers J., Rouyer F. Et al. Іsolatіon of Sequences from Xp22.3 and deletіon mappіng usіng sex chromosomes rearrangements from human X-Y іnterchange sex reversal. Genomіcs. -1990. – V.6. –P.651 – 658.
54. Lіn C.C., Meyne J., Sasі R. Et al. Determіnіng the orіgіn and the structural aberratіon of small marker chromosomes іn two cases of 45,X/46,X,+mar by use of chromosome-specіfіc DNA probes. Am J Med Genet -1990. – V.37. – P.71 – 78.
55. Ворсанова С.Г., Юров Ю.Б. Молекулярно цитогенетическая пре- и постнатальная диагностика хромосомной патологии. Вестн РАМН -1999. №11. - c.12-15
56.Кулешов Н. П. Частота возникновения и судьба хромосомных
аномалий в популяции человека. Доктор. Диссертация, М., -1979.c. 24
57.Кулешов Н. П., Лурье И. В. (ред.) Регистр хромомомных болезней
человека. М., ИМГ АМН СССР, -1984. c.25-27
58. Новые методы анализа хромосом. В кн.:"Итоги науки и техники:
Генетика человека." А.Ф.Захаров. М., ВИНИТИ, 1973.
59. Іon R., Telvі L., Feіngold J. Et al. Y chromosome abnormalіtіes wіth mental and dіsmorphіa. European socіety of human genetіcs. 26th annual meetіng. Parіs, France, -1994. - P.171.
60. Klezkowska A., Fryns J., van den Berhe X – chromosome polysomy іn male: the Leuven experіence -1966-1987. Hum Genet -1988. – V.80. – P.16 – 22.
2. Бочков Н.П., Захаров А.Ф., Иванов В.И. Медецинская генетика. – М.: Медецина, - 1984. -368 с.
3. Бочков Н.П. Клиническая генетика. – М.: ГОЭТАР-МЕД, - 2002. -488 с.
4. Ворсанова С.Г., Юров Ю.Б., Чернышев В.Н. Медецинская цитогенетика.- М.: МедПрактика, - 2006.- 300 с.
5. Iourov I.Y., Vorsanova S.G., Yurov Y.B. Cromosomal variation in mammalian neuronal cells: known facts and attractive hypotheses. Int Rev Cytol. – 2006. – V.249. - P.143-191.
6. Gersen S.L., Keagle M.B. The principals of clinical cytogenetics. Second edition. Totowa NJ, USA. - 2005. – P.616.
7. Ворсанова С.Г., Юров И.Ю., Соловьев И.В., Юров Ю.Б.Молекулярная цитогенетика в диагностике хромосомных и генных болезней у детей. Рос вестн перинатол и педиат. – 2006. - №6. – С. 23-29.
8. Lespіnasse J., Gіcguel C., Robert M., Le Bous Phenotypіc and varіabіlіty іn monozygotіctrіples wіth Turner syndrome. Clіn. Genet. - 1998. - V. 54. - P.56-59.
9. Л.Ф. Курило. Некоторые этапы дифференцировки пола, развития половых клеток и органов половой системы человека. Проблемы репродукции, -1996. - №2. - С.62-70.
10. Гильберт С. Биология развитии, Изд. «Мир». Т.3. -1995. - 233-245 с.
11. Козлов Г.И, Калинченко С.Ю, Курило Л.Ф, Шилейко Л.В, Юров Ю.Б, Ворсанова С.Г, Шаронин В.О, Совальева А.П. Проблема репродукции, -2001г. - N 2-C. 73-78.
12. Васюкова Е.А., Касаткина Э.П. Новое в дифференциальной диагностике гермафродитизма // Тер. Архив. Т.52. - 1980. - № 7. - С.100-105.
13. Conte F.A., Grumbach M.M. Patogenesіs, classіfіcatіon, dіagnosіs and treatment of anomalіes of sex. Endokrіnology / Ed. Degroot L. J. - 1989. - V.3. - P.1810-1848.
14. Jones H. W., Scott W.W. Hermaphrodіtіsm. Genіtal anomalіes and related endokrіne desoders. Baltіmor: Wіllіams and Wіlkіns Co., - 1971.
15. Основы цитогенетики человека. Под.ред. А.А.Прокофьевой-Бельговской. - М., -1969. - 544 с.
16. Hassold T., Chen N., Funkhouser J. еt al. Cytogenetіk studu of 1000 spontaneous abortіon. Ann. Hum. Genet. - 1980. –V.44. - P.151-178.
17. Фогель Ф., Мотульский А. Генетика человека. Т.1, - М., 1989.
18. Ворсанова С.Г. Хромосомные аномалии у детей с недифференцированной олигофренией и супружеских пар с отягощенным акушерским анамнезом по данным молекулярно-цитогенетических исследований: Автореф. дисс. док. биол. наук. Киев. -1991. - 52 c.
19. Vorsanova S.G., Yurov Y.B., Solovіev І.V. et al. Molecular-cytogeneyіc dіagnosіs of chromosomal anomalіes іn genetіc counselіng. Cesko- Slovatska pedіatrіe. – 1997. – V.7. – P. 583-544.
20. Курило Л.Ф. Генетически бусловленные нарушения мужской репродуктивной системы. Сб. Сексология и андрология. – Киев, -1996. - 28-46 c.
21. Affara N., Bіshop C., Brown W. et al. Report of the іnternatіonal workshop on Y chromosome mappіng. Cytogenet Cell Genet. -1996. –V.73. - Р. 33-76.
22. Vogt P.H., Edenmann A., Kіrsch S. EtAal. Human Y chromosome azoospermіa factors (AZF) mapped to dіfferent subregіons іn Yq11. Hum Molec Genet -1996. – V.7. – P. 933-943.
23. Ford C.E., Hamerton J.L. The chromosomes of man. Nature -1956. – Р.1020-1023.
24. Tіepolo L., Zuffardі O. Localіzatіon of factors controllіng spermatogenesіs іn the nonfluorescent portіon of human Y chromosome long arm. Hum Genet -1976. –V.34. – P.119-848.
25. Henegarіu O., Kіlіan K. et al. Rapіd screenіng of the Y chromosome іn іdіopathіs sterіle men, dіagnosіs іn AZF, a genetіc Y- factor exspressed durіng spermatogenesіs. Andrologіa. -1994. – V. 26. – P. 97-106.
26. Characterization of two supernumerary marker chromosomes in a patient with signs of Klinefelter syndrome, mild facial anomalies, and severe speech delay. Weimer Jorg, Metzke-Heidemann Simone,Plendl Hansjorg, Caliebe Almuth, Grunewald Regina, Ounap Katrin, Tammur Pille, Jonat Walter, Bartsch Oliver, Siebert Reiner, Arnold Norbert. Amer. J. Med. Genet. A. -2006. 140, -№5. - C. 488-495. Англ.
27. Политыко А.Д., Лазюк Г.И., Лир Т. Высокоразрешающие методы молекулярной цитогенетики в изучении маркерных хромосом // Медицинская генетика. -2008. -№3. – C.34-35.
28. Liehr T., Weise A. Frequency of small supernumarary marker chromosomes in prenatal, newborn, developmentally retarded and infertility diagnostics // International journal of molekular medicine. - 2007. - V.19. - P.719-731.
29. Гайнер Т.А. Оптимизация диагностики хромосомных аномалий человека: Автореф. дисс. на соискание ученой степени к.б.н. -Новосибирск. -2004. 24 с.
30. Рубцов Н.Б. Методы работы с хромосомами млекопитающих: учеб.пособие. –Новосибирск: Новосиб. гос. ун-т, 2006. - 152с.
31. Зотова Н.В., Маркова Е.В., Тимофеева И.Ю., и др. Молекулярно-цитогенетическое исследование маркерных хромосом у двух пациентов с нарушением репродуктивной функции //Медицинская генетика. -2009. №2. C.37-43.
32. Keller Kory, Wіllіams Charles, Scagle Brent // Amer. І. Med. Genet. -2001.-V. 3. - P.249-251.
33. Назаренко С.А. Изменчивость хромосом и развитие человека / С.А. Назаренко, Ю.С. Яковлева.-М.: Владос, -2002
34. Yurov Y.B., Solovіev І.V., Vorsanova S.G. et al. Hіgh resolutіon multіcolor fluorescence іn sіty hybrіdіzatіon usіng cyanіne and fluoresceіn dyes: ultra rapіd chromosome delectіon by dіrectly-labeled alphіod DNA probes. Hum Genet -1996. - V.97. - P.390 – 398.
35. Шеклаков Н.Д., Рукавишникова В.М. Состояние кожных покровов и слизистых при синдроме Клайнфельтера. Вестник дерматологии и венерологии. -1974. - №8. - С.76-79.
36. Голубцов В.И. Определение частоты синдрома Клайнфельтера среди школьников города Краснодара. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата мединских наук. Краснодар, -1972, - 25 c.
37. Hunderfold D.A. Leukocytes cultured from small іnocuba of whole blood and the prenoratіon of metaphase chromosomes by treatment wіth hypotonіc KCL7-staіn techn., -1965. - V.40. - P.333-338.
38. Ворсанова С.Г., Юров Ю.Б. Молекулярно цитогенетическая пре- и постнатальная диагностика хромосомной патологии. Вестн РАМН -1999. - №11. - С.12-15
39. Rothfels K.H., Sіmіnovіtch L. An aіr-dryіng tehnіqye for flattenіng chromosomes іn mammalіan ceііs grown іn vіtro- Staіn Technol., -1958. - V.33. - P.73-77.
40. Seabrіngt M.A. Rapіd bandіng technіqye human chromosomes.- Lanclt, 1971. - V. 2. - P. 971-977.
41. Щипков В.П. Общая и медецинская генетика / В.П. Щипков, Г.Н. Кривошапкина.-М. Academia, - 2003.Юров,
42. Лазюк Г.И. Тератология человека / Г.И. Лазюк.-М.: Медецина, - 1991.
43. Ворсанова С.Г. Хромосомные синдромы и аномалии. Классификация и номенклатура / С.Г Ворсанова, Ю.Б. Юров, В.Н. Чернышев.- Ростов-на- Дону Издательство Ростовского университета, - 1999.
44. Fryns J.P., Kleczkowska A., Kubіen E., van den Berghe H. XYY syndrome and other Y chromosome polysomіes. Mental status and psychologіcal functіonіng. Genet Counsel - 1995. - V.6-3. – P.197-206.
45. Лазюк Г.И. Тератология человека. М.: Медицина, - 1979. – 440 c.
46. Dysreguation of X-linked gene expression in Klinrfelter s syndrome and association with verbal cognition. Vawter Marquis P6 Harvey Philip D6 DeLisi Lynn E7 Ame.. J.Med.Genet. B. - 2007. 144, -№6. C. 758-734. Англ.
47. Баранов В.С., Кузнецова Т.В. Цитогенетика эмбрионального развития человека.-СПб.: Изд-во Н-Л., -2007.-640с.
48. Черных В.Б, Чухрова А.Л, Бескоровайная Т.С, Гришина Е.М, Сорокина Т.М, Шилейко Л.В, Гоголевский П.А, Калугина А.С, Морина Г.В, Тогобецкий А.С. Генетика. -2006. -42, -№8. c. 1130-1136. Рус. Рез. Англ.
49. Hunderfold D.A. Leukocytes cultured from small іnocuba of whole blood and the prenoratіon of metaphase chromosomes by treatment wіth hypotonіc KCL7-staіn techn., -1965. - V.40. - P. c.333-338.
50. Kucherіa K., Mc Elreavey K., Fellous M. The present status of our understandіng of sex determіnatіon. Cytodgenet Cell Genet 1997. – V.77. – P.113- 115.
51. Mіcіc M., Nіkols J., Mіcіc S., Dіclіk V. Y chromosome anomalіes and male fertіlіty. Hellenіc Assocatіon of medіcal and unіversіty of Thessalonіkі. 1 st Balkan meetіng on human genetіcs. Greece, -1994. – P.91.
52. McElreavey K.D., Vіlaіn E., Abbas N. et al. A regulatory cascade hypotesіs for mammalіan sex determіnatіon: SRY represses a negatіve regulator of male development. Proc Natl Acad Scі USA, -1993. - V.90. - P.3368 –3372.
53. Petіt C., Levіllers J., Rouyer F. Et al. Іsolatіon of Sequences from Xp22.3 and deletіon mappіng usіng sex chromosomes rearrangements from human X-Y іnterchange sex reversal. Genomіcs. -1990. – V.6. –P.651 – 658.
54. Lіn C.C., Meyne J., Sasі R. Et al. Determіnіng the orіgіn and the structural aberratіon of small marker chromosomes іn two cases of 45,X/46,X,+mar by use of chromosome-specіfіc DNA probes. Am J Med Genet -1990. – V.37. – P.71 – 78.
55. Ворсанова С.Г., Юров Ю.Б. Молекулярно цитогенетическая пре- и постнатальная диагностика хромосомной патологии. Вестн РАМН -1999. №11. - c.12-15
56.Кулешов Н. П. Частота возникновения и судьба хромосомных
аномалий в популяции человека. Доктор. Диссертация, М., -1979.c. 24
57.Кулешов Н. П., Лурье И. В. (ред.) Регистр хромомомных болезней
человека. М., ИМГ АМН СССР, -1984. c.25-27
58. Новые методы анализа хромосом. В кн.:"Итоги науки и техники:
Генетика человека." А.Ф.Захаров. М., ВИНИТИ, 1973.
59. Іon R., Telvі L., Feіngold J. Et al. Y chromosome abnormalіtіes wіth mental and dіsmorphіa. European socіety of human genetіcs. 26th annual meetіng. Parіs, France, -1994. - P.171.
60. Klezkowska A., Fryns J., van den Berhe X – chromosome polysomy іn male: the Leuven experіence -1966-1987. Hum Genet -1988. – V.80. – P.16 – 22.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Генетика және молекулалық биология кафедрасы
Бітіру жұмысы
жыныстық дамудың бұзылуына байланысты
ер балалардың кариотипін зерттеу
Орындаған: Ширшикбаева
Н.Н.
Ғылыми жетекшісі: Қалимағамбетов
А.М.
б.ғ.к., генетика және молекулалық
биология кафедрасының доценті
2011 ж
Норма бақылаушы: Сатылған И.А
2011 ж
Кафедра меңгерушісі: Айташева З.Г.
б.ғ.д., профессор
2011 ж
Алматы - 2011 ж.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы компьютермен терілген 37 беттен, 3 суреттен, 5
кестеден тұрады. Қолданылған әдебиеттерге 60 еңбек көздері кірді.
Бітіру жұмысы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ің генетика және молекулалық
биология кафедрасында және Алматы қаласындағы Адам ұрпағын өрбіту
орталығының медико-генетикалық бөлімінің цитогенетика зертханасында
орындалды.
Кілтті сөздер: СПЕРМОТОГЕНЕЗ, МЕТАФАЗАЛЫҚ КЛЕТКА, КАРИОТИП, ГИПОГОНОДИЗМ,
ХРОМОСОМАЛАРДЫҢ АББЕРАЦИЯЛАРЫ, КЛАЙНФЕЛЬТЕР СИНДРОМЫ.
Зерттеу объектісі: ер балалардың перифериялық қан клеткаларының
(лимфоциттердің) метафазалық хромосомалары.
Жұмыстың негізгі мақсаты: ер балалардың жыныстық дамуының бұзылуында
метафазалық хромосомалар жынтығын зерттеу.
Міндеттер:
1. Метафазалық клеткаларды талдау принцптерін игеру.
2. Ер балалардың жыныстық дамуында метафазалық хромосомалар жиынтығына
зерттеу жүргізу.
3. Ер балалардың жыныстық дамуындағы хромосомалық бұзылыстардың пайда
болуына байланысты ретроспективті талдау жасау.
Жұмыстың нәтижесі:
1. Клайнфельтр синдромы диагнозы қойылған екі ер баланың біреуінде Х-
полисомия анықталды, кариотипі – 47,ХХУ; екінші ер баланың кариотипі
қалыпты болды – 46,ХУ.
2. 2006-2011 жылдар аралығында Клайнфельтер синдромының сандық деңгейі
бірқалыпта болды.
3. Клайнфельтр синдромын дәлелдеуде цитогенетикалық зерттеу міндетті
диагностикалық шара болып табылады.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Жыныстық дамудың дифференциясы
1.2 Жыныстық дамудағы ауытқулар
1.3 Адамдағы хромосомалық аурулардың пайда болу механизмдері
1.4 Клайнфельтер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
1.4.1Репродуктивті жүйенің дамуына маркерлік хромосомалардың әсері
1.4.2Х және У хромосома бойынша полисомиялы Клайнфельтер синдромы
1.5 Клайнфельтер синдромының клиникалық сипаттамасы
1.6 Хромосомалық аурулардың молекулалы-цитогенетикалық
диагностикасы
2 Эксперименттік бөлім
2.1 Материалдар мен әдістер
2.1.1Қан клеткаларын өсірудің жартылай микроәдісі
2.1.2Хромосомалық препараттарды дайындау әдісі
2.1.3Препараттарды бояу әдісі
2.1.4Хромосомалық жиынтықты талдау принциптері
3 Нәтижелер мен талқылаулар
3.1 Ер балалардың жыныстық дамуының бұзылуындағы метафазалық
клеткаларын талдау
3.2 Ретроспективті талдау
4 ҚОРЫТЫНДЫ
5 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі
КІРІСПЕ
Адамда тұқым қуалайтын аурулар көптеп кездеседі. Олар 3 топқа
бөлінеді: хромосомалық, полигендік және мультифактериалды (ауруға
бейімділік) аурулар деп аталады. Осының ішінде хромосомалық ауруларға
тоқталсақ, қазіргі уақытта, 1000 хромосомалық синдромдар анықталған.
Олардың себебі: радиацияның, жасанды химиялық заттардың және вирустармен
бактериялардың әсері болуы мүмкін [1].
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе
зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (полиплоидия,
анеуплоидия) және хромосомалық (құрылымдық абберациялар) мутацияларға
байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте эмбриональды
дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер организмнің
пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де не эмбрионның немесе
ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі клиникалық
көрінісін құрайды. Мысалы, жыныстық дамудың зақымдалуы жыныстық белгілердің
жетілмеуімен анықталады [2,3].
Хромосомалық аномалиялар ақыл–ойдың дұрыс дамымауы мен психологиялық
жетілудің кешігуімен сипатталады. Жаңа туылғандардың хромосомалық
аномалиялар жиілігі 5-7:1000 құрайды, ал 25%-ға жуығы аутосомды
трисомиялар, 40%-ы құрылымдық хромосомалық аномалиялар. Бір жағынан, ақыл
– ойы дұрыс дамымаған балалардағы хромосомалық аномалиялар жиілігі 8-ден
20%-ға дейін, бұл барлық популяциясынан 20 ретке жоғары, оның 80%-ы Даун
синдромы болып отыр, 4,5%-ы басқа аутосомдық трисомиялар, 6,5%-ы әр түрлі
хромосомалық аномалиялар [4,5]. Құрылымдық аномалиялардың жиілігі жаңа
туылған балаларда 3:1000 құрайды [4,6]. Келтірілген сандар хромосомалық
патологияның тұқым қуалайтын және туа пайда болатын ауруларда елеулі орын
алып отырғанын айтып отыр [7].
Жиі кездесетін хромосомалық ауруға ер адамдарда болатын Клайнфельтер
синдромы жатады. Клайнфельтер синдромы хромосома жиынтығы 47,ХХ жаңа
туған нәрестелер арасында 1:500-1:750 жиілік ретінде кездеседі [3,8]. Соңғы
жылдарда медициналық генетикада адамның хромосомалық патологиясын зерттеуде
цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады.
Жұмыстың мақсаты – жыныстық дамуында бұзылыстары бар ер балаларының
метафазалық клеткаларын цитогенетикалық әдіспен зерттеу.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Жыныстық дамудың дифференциациясы
Диагностиканың және репродукция бұзылыстарын емдеудің негізгі мәселесі
патологиялық процесс тудыратын аурулардың патогенезін және түйінін анықтау
болып табылады. Түйінін анықтау дифференциалды диагноз қойып, емдеу және
болжам жасап, сәйкес профилактикалық шаралар істеп қана қоймай, сонымен
бірге адам репродукция жүйесін реттелуінің кезеңдері мен түйіндері жөнінде
жаңа ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Аталық индивидтің қалыпты дамуы үшін жыныс У-хромосомасы қажет.
Сондықтан мейоз процесінде Х-хромосома мен У-хромосома гендерінің кездейсоқ
транслокациясы кезінде (мейоздың профаза І кезеңінің зиготена стадиясында
сперматоцитте Х және У хромосоманың жанама конъюгациясында) индивидте 46,ХХ
кариотипті аталық фенотип дамиды (организмде сперматогенез және
фертильділіктің бұзылуымен бірге маскулинизация жүреді). Инактивация немесе
жыныс-детерминациялаушы геннің жоғарлауы кезінде У-хромосомада кариотипі
46,ХУ индивидуумда маскулинизация болмайды және феминизация дамиды [9].
Егер У- хромосома болмаса, онда гонаданың бастамасы аналық безде
дамиды. Аналық безде өндірілетін эстрогендер қынаптағы мюллеров
құйылысының, жатыр мойынының және жатырдың дамуын қамтамасыз етеді. Ал У-
хромосома болған кезде, ол жұмыртқа жолындағы жыныс безінің дамуын
детерминациялаушы фактордың қалыптасуын реттейді, яғни дамып келе жатқан
гонаданы аналық безінде емес жыныс безінде дамуға мәжбүр етеді. Егер осылай
болған жағдайда қалыптасқан жыныс безі екі негізгі гормонды секрециялайды.
Біріншісі – мюллеров құйылысына қарсы бағытталған гормон немесе
антимюллеров гормоны (АМГ) альтернативті жағдайда жатырдың, жұмыртқа
жолының, жатыр мойнының және қынаптың жоғарғы бөлігінің бастамасын беретін
ұлпаны бұзады. Басқа екінші гормон – тестестерон - ұманың , енектің және
еркек анатомиясының басқа бөліктерінің қалыптастыруын тудырады. Егер ұрықты
жыныс мүшесінде бөлінетін екі гормон өзгертпесе, онда организм әйелдік
фенотипте қалады [10].
Адам популяциясында кариотипі - ХХ еркектерде (шамамен 20000 ішінде
біреуі, 1:20000) және кариотипі – ХУ әйелдерде кездеседі. ДНК
гибридизациясы бойынша жүргізілген эксперимент нәтижелері кариотипі – ХХ
еркектерде 1 У -хромосомасы аймағындағы У-спецификалық ДНК солардың
хромосомасының біреуінде транслокацияланғандығын көрсетті. Сондықтан жыныс
безін детерминациялайтын ген факторы 1 У-хромосомасының қысқа иығының ұшына
жақын аймақта карталанған [10].
Еркек фенотипінің қалыптасуы Вольф каналының және Мюллеров
атрофиясының дамуын қамтамасыз ететін тестикулярлы гормондардың
секрециясымен байланысты. Бұл гормондардың біріншісі – антимюллеров гормоны
(АМГ). Бұл Сертоли клеткаларымен секрецияланатын табиғаты жағынан белоктық
гормон, мюллеров каналының дегенерациясын тудырады. Екінші гормон Лейдиг
клеткаларымен өндірілетін стероидты тестестерон. Бұл гормон вольф каналының
жыныс безінің қосымшасына, жыныс жолы каналының жыныс көпіршігіне
дифференциациялануын жүзеге асырады, зәр жыныс бұдырынан (бугарок)
тестестерон әсерінен ұма мен жыныс мүшесі дамиды. Бұл екі тәуелсіз
маскулинизация жүйесі адамдардың андрогендерге сезімтал емес синдромында
көрінеді. ХУ - индивидуумдары жыныс безі детерминациясындағы геном
факторының қасиетіне, және де осыған орай тестестерон және АМГ өндіретін
жыныс безіне ие. Олар сонымен бірге әйел белгілері анық байқалатын бүйрек
үсті эстрогендеріне әсер етеді. Осыған қарай адамдарда тестестеронға әсер
етпей АМГ әсер ететін жыныс бездері болады. Нәтижесінде олардың мюллеров
каналы дегенерацияланады. Бұндай адамдар қалыпты түрде дамиды, бірақ
әйелдерде жатыр мен жұмыртқа жолы жоқ, яғни стерильді болады [10].
Жұмыртқа клетканың ұрықтануы кезінде Х және У хромосомаларға тәуелді
эмбрионның аналық (ХХ) немесе аталық (ХУ) генетикалық жынысы қалыптасады.
Аналық жыныс - конститутивті, яғни жынысты анықтайтын гендер
локализациясында У-хромосома жоқ болса, онда эмбрион аналық типте дамиды
[9].
Қазіргі уақытта аталық репродуктивті жүйенің қалыптасуына жауапты У-
хромосомада бірнеше гендердің локализациясы анықталған: SRY – жыныс
детерминациялаушы ген; TDF – тестис детерминациялаушы фактор (кейбір
зерттеушілер бұл екі генді бірдей деп есептейді ); TSPY – тестис
спецификалық белоктың У- хромосомасымен тіркескен ген; SP -2; SP –3; SP –4
– фертильділік факторы; AZF-емделушінің азооспермиясына қатысты У-
хромосоманың ұзын иығындағы аймақтың жоқ болуы; HYA- және HY–плазматикалық
мембранадағы белоктар өнімін бақылайтын антиген. Гонаданың ми затының
мезодермальды клеткалары Сертоли клеткаларына (олардың шығу тегі)
дифференциацияланады және плазмалық белок HY- антиген және TDF- ген
өнімдерінің әсерінен аталық бездің жыныс жолы (болашақ каналшалары )
қалыптасады деген болжамдар бар. Гонадаларға көшу кезінде оның аталық безге
дифференциациялануына ықпал ететін HY- антиген біріншілік жыныс клеткаларын
түзеді. HY - антиген құрылымдық аутосомды генмен кодталады және У-
хромосомасы жоқ индивидуумдарда репрессияланған болуы мүмкін деген болжам
айтылған. Оның экспрессиясы У-хромосомада орналасқан факторлардың әсеріне
байланысты болуы мүмкін. Констутивті мутациялардың әсерінен У- хромосомасы
жоқ еркектік фенотиптің дамуына әкелетін HY- антиген түзіледі немесе У-
хромосоманың Х-хромосомаға немесе аутосомаға ауысу транслокациясы болуы
мүмкін. HY – антиген 45,Х және 46,ХХ кариотипті еркек емделушіде анықталған
жыныс безінің дифференцировка үшін HY–антигенінің оптимальды концентрациясы
қажет [9].
1.2 Жыныстық дамудағы ауытқулар
Жыныстық қалыптасудағы патологияның негізгі себептері хромосомалық
немесе геннің нәзік бұзылыстарына байланысты болады. Сонымен қатар жынысты
қалыптастыруға жауап беретін гендер жыныс хромосомаларының санының не
құрылымының бұзылысы немесе мутациялар әсерінен болуы мүмкін. Гендік және
гормональдық регуляция жолындағы бұзылыстарда репродуктивті жүйе мүшелері
қалыптасуының және қызметінің дамуында бұзылыстар болады. FISH-талдау
көмегімен эякуляттың жыныс клеткаларындағы (спермотоцит, сперматидалар,
спермотозоидтар) Х,У хромосомалардың ажырамау деңгейі анықталды. Жыныс
клеткаларының спермотозоидтарға дейін дифференциялау мен жетілу мүмкіндігі
Клайнфельтер синдромы бар пациенттерде анықталды. Қандағы лимфоцит бойынша
46, ХУ кариотипі пациенттің жыныс клеткаларында Х хромосомалардың
ажырамауының жоғарғы жиілікті жағдайы сипатталды. Зерттеу нәтижелері
көрсеткендей репродукциясы бұзылған пациенттерге цитогенетикалық ,
молекулалық-генетикалық, молекулалық-цитогенетикалық әдістерді қолданып
медико-генетикалық кеңестен өту қажет.Репродуктивті қызыметтің бұзылысының
әр түрлі формаларында спермотогенез жағдайы маңызды диагностикалық мәнге ие
болады. Осы мақсатта жыныс клеткаларының морфологиясы мен даму сатыларын
зерттеуге негізделген әдістердің қатары жасалды. Дәстүрлі спермиологиялық
талдау лабараториялық зерттеулер тізбегінің алғашқы сатысы болып табылады
және спермотозоидтардың саны, қозғалысы, тіршілік қабілеті, морфологиясы
және жыныс клетккалары талдауға мүмкіндік береді. Алайда аталған әдіс
гаметогенез сатысындағы әрбіреуінің жағдайы туралы сипаттай алмайды [11].
Репродуктивті жүйенің қалыптасуындағы және қызметіндегі кез-келген
бұзылыстар оның әр түрлі деңгейінде (гендік, хромосомдық, клеткалық,
ұлпалық,мүшелік және мүше өзгерістік) еркектік генотипі – еркектік
псевдогермафродитизм болып келетін индивидуумында еркек генотипінің толық
дамымауына алып келеді [9].
Гениталия аномалиясымен ауыратын аурулардың негізгі тобын
гермафродитизм ауруы құрайды [12,13]. Кейбір авторлардың көрсетуі бойынша
псевдогермафродитизм жиілігі шамамен әйелдерде және еркектерде 5041-10000
тірі туғандардың ішінде біреуі және 350 өлі туғандардың ішінде біреуі
болады [14].
Адамдарда қалыпты күйде болатын ХХ-ХУ жынысты анықтау механизмі митоз
немесе мейоз процесі бұрыс жүрген жағдайда бұзылуы мүмкін. Бұның
нәтижесінде жыныс хромосомасының жиынтығы өзгеше индивидуум пайда болады.
Жыныс хромосома жиынтығының бұзылысы фенотиптік жағынан қалыпты жыныстық
дамудағы әртүрлі дәрежедегі ауытқушылығы бар түрде көрінеді: еркектерде -
әйелдер жағына қарай, әйелдерде – еркектер жағына қарай болады. Жыныстың
қалыпты емес түрде дамуы жыныс хромосома жиынтығының ХХ немесе ХУ сыртқы
қалыпты күйінде де байқалады, сонымен бірге аналық генотипке 46,ХХ- аталық
генотип және сол сияқты аталық генотипке 46,ХУ- аналық генотип сәйкес келуі
мүмкін. Аралық гермафродиттік формаға гермафродит формасына тәуелді аталық
сол сияқты аналық генотип жиі сәйкес келеді [15].
Осыған орай патологиялық жағдайда жыныстың фенотиптік көрінуі олардың
генотиптік құрылымына жиі жауап бермейді. Ішкі гениталиялар бұндай жағдайда
жыныс хромосомасының үнемі шынайы көрсеткіші бола алмайды. Көптеген
фенотиптік көріністер кейбір синдромдарда жыныстың жетілу кезеңдерінде
көрінуі мүмкін, бұл ерте жастағы диагностиканы қиындатады. Интерсексуальды
күйді зерттеу практикасына хромосомалық жынысты анықтаудың нақты әдісін
енгізу жеке синдромдар барысында көптеген фенотиптік түрлер анықталды,
сонымен қатар кейбір синдромдардың клиникалық көріну ауытқушылығының
түрлері кеңейді. Жыныстық дамуы бұзылған индивидуумды кез-келген
нозологиялық формаға жатқызу критерийі клиникалық және цитологиялық
мәліметтер жиынтығы болып табылады. Бірақ әлемдік әдебиеттерде қазіргі
кезге дейін көптеген бақылаулар жиналған. Мысалы: индивидуум фенотипі
бойынша бір топқа, ал генотипі бойынша басқа топқа жатады. Бұл жағдай нақты
классификация жасау барысында туындайтын қиындықтарды түсіндіреді.
Клиникалық сонымен қатар цитологиялық негізде құрылған көптеген ұсынылған
классификациялар интерсексуальдылықтың клиникалық формаларының әртүрлілігін
қамти алмайды.
Қазіргі күні белгілі кез-келген фенотипке көптеген белгілі генотиптер
сәйкес келеді және керісінше белгілі генотиптердің кез-келгені жыныстық
бұзылыстардың әртүрлі формаларында сипатталады. Қалыпты еркек 46,ХУ
генотипі таза гонада дисгенезиясында, нағыз гермофродитизмде, жалған еркек
гермофродитизмде, теріс хроматинді Клайнфельтер синдромында сипатталған
[15,2].
Бірақ келтірілген фенотиптердің кез-келгеніне белгілі генотип сәйкес
келеді. Нағыз гермофродитизмде 46,ХУ, 47,ХХУ, 46,ХХ, 49,ХХУУУ және басқа
да сирек генотиптік ауытқулармен қатар 46,ХХ генотипі кездеседі [2].
Бұзылысты зиготаларда жыныс хромосомаларының қалыпты құрамнан ауытқуы
олардың санының артуы немесе азаюы бағытында болуы мүмкін. Жыныс
хромосомалар санының өсуі гомологты локустардың санының артуына,
дупликациясына алып келеді. ХХ және ХУ жыныс хромосомаларының азаю бағытына
ауытқуы Х-хромосомасы бойынша моносомияға, яғни оның барлық гені бойынша
гемизиготалық күйге әкеледі [14].
Жыныс хромосомалар санының бұзылуымен байланысты жыныс бұзылысы екі
топқа бөлінуі мүмкін. Жыныс хромосомалар саны қалыптыдан артық
индивидуумдардағы жыныстық даму бұзылыстары - жыныс хромосомалары бойынша
полисомиялы. Жыныс хромосомалар санын қалыптымен салыстырып қарағанда артық
гаметалардың қосылуы полисомияға әкеледі. Мұндай гаметалар еркектерде сол
сияқты әйелдерде де мейоз процестерінің бұзылуы нәтижесінде туындайды [14].
Екінші топқа жыныс хромосомалар саны қалыптыдан аз индивидуумдар
кіреді, яғни жыныс хромосомалары бойынша – моносомиялы. Бұл бұзылыс
бірқалыпты, ал келесілерінің жыныс хромосомалары жоқ екі гаметалардың
қосылуы барысында туындайды. Егер дұрыс ажырамау әйелдердің мейоз
процесінде орын алса, онда жұмыртқа клеткасында жыныс хромосомалары
болмайды. Осындай жұмыртқа клеткасының қалыпты спермиямен қосылуы
барысында 45,Х және 45,У зигота пайда болады. Дұрыс ажырамау еркектердің
мейоз процесінде орын алса, жыныс хромосомасы жоқ сперма пайда болады,
мұндай спермияның қалыпты жұмыртқа клеткасымен қосылуы да 45,Х зиготаның
пайда болуына әкеледі. Адамдарда жыныс хромосомалары бойынша полисомия
моносомияға қарағанда жиі кездеседі [14,16].
1.3 Адамдағы хромосомалық аурулардың пайда болу механизмдері
1. Ең маңызды механизм ол – ажырамау (бөлінбеу). Қалыпты жағдайда
клеткалық бөліну кезінде бөлінетін хромосомалар біріккен күйінде қалып қоюы
және анафаза кезінде бір полюске жылжиды. Бұл митозды бөліну кезінде жүруі
мүмкін, бірақ көбінесе мейоз кезінде байқалады. Адамда белгісіз бір
себептердің әсерінен көбінесе антроцентрлік хромосомалары бөлінбей
(ажырамай) қалады. Мейозды ажырамауды Бриджес 1916 жылы дрозофилалардан
анықтаған. Бір қосымша хромосомасы бар әр гаметаға хромосомасыз басқасы
келіп қосылады. Қалыпты хромосома жиыны бар гамета ұрықтанғаннан кейін
зигота хромосомасы бойынша трисомалы немесе моносомалы болып қалады.
Дамудың ерте кезеңінде митозды бөлінетін клеткалардың салалық ажырамауы
трисомиктер моносомиктердің қалыпты клеткаларының механизміне әкеліп
соғады.
2. Геномды мутацияны түсіндіретін екінші механизм – ол анафазалық
қалу кезіндегі жеке хромосома жоғалтып алу болып табылады. Анафазалы
қозғалыс кезінде бір хромосома басқаларынан қалып қалуы мүмкін.
Хромосоманың жоқтығы мозаицизмге әкеліп соғады, нәтижесінде бір эуплоидты
және бір моносомалы клеткалық популяция болады. Тышқандарда, әсіресе,
пронуклеус стациясы әкелік Х-хромосоманы жоғалтуға ерекше сезімтал. Бұл
период адамда да болуы мүмкін, себебі көптеген мозаикалар дәл осы стадияда
(сатыда) түзіледі.
3. Үшінші механизм ол – полиплоидизация. Бұл кезде әр клеткадағы геном
толығымен көрсетілген. Адамда тек триплоидия байқалған, бұл кезде хромосома
саны 3n = 69-ға тең. Клеткадаға аномальды хромосома саны мынадай қауіп-
қатерді төндіреді. Мысалы: клеткалық бөліну – анафазалық артта қалу
кезіндегі хромосоманы жоғалтып алу сияқты. Трисомды және эуплоидты
клеткалардың тең пропорциясынан тұратын 2 клеткалы популяциясы бар көптеген
мозаицизм жағдайлары үшін мұндай жауап қанағаттанарлық болып есептеледі.
Мұндай жағдайда жұбынан айрылған хромосома 2 басқа гомологтардың қалыпты
конъюгациясына кедергі келтіреді [17].
1.4 Клайнфельтер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
Адамда сандық және хромосомдық аберрациялар көп жағдайда екінші
мейоздың бөлінуінде бірінші оогенезде хромосоманың бұрыс таралуынан пайда
болады. Постимплатационды эмбрионның және жаңа туған нәрестелердің
анеуплоидия жиілігін зерттеген кезде, ол ана жасының анеуплоидия жиілігінен
жоғарғы көрсеткішті көрсетті [16].
Толық және мозаикалық формада көрсетілген гоносома бұзылыстарын сандық
(моносомия және полисомия) және құрылымдық (транслокация, делеция,
дупликация, инсерция, инверсия) топтарға бөледі [18-19]. Оның ішінде жиі
кездесетін Клайнфельтер синдромы (кариотипі 47,ХХУ ; жиілігі жаңа туған
нәрестелерде 1,5:1000), У -дисомиясы (кариотипі 47,ХУУ; жаңа туған
нәрестелерде 1:1000 жиілікте кездеседі). У-хромосоманың құрылымдық қайта
құрылулары сирек кездеседі [20, 21].
Сперматогенез бұзылысымен байланысты генетикалық негізделген еркектік
тұқым бере алмаушылықтың себебі У-хромосоманың бір локусындағы мутация
әсері болып табылады [22, 23]. Сүтқоректілерде У-хромосоманың қызметі
жыныстық дифференцияциалауды бақылаумен шектеледі [24]. Бірақ 1976 жылы У-
хромосоманың адам сперматогенезі үшін маңызы дәлелденді [25].
1.4.1 Репродуктивті жүйенің дамуына маркерлік хромосомалардың әсері
Клайнфельтер синдромы белгілері бар балада 2 маркерлік хромосом
мозаицизм бар әйелдік кариотип табылған. Хромосомдарды микродиссекциялау
көмегімен, in situ мен ПЦР локус спецфикалы флуоресцентті бірнеше У-
хромосома маркерлерінің гибридизациясы, ең ірі қосымша хромосома сақинасы У-
хромосома екендігін көрсетті. Ондағы SRY локусының болуы еркектік
фенотиптің көрінгендігін түсіндіреді. Аз маркерлерлік хромосома 8
перицентрлік аймағын құрайды. У-хромосома мен трисомия 8 жиі болуы сөйлеу
қабілетінің баяу дамуы мен беттік анамалияларды түсіндіреді [26].
Соңғы жылдарда адамда репродуктивті функциялардың бұзылыстары
маркерлік хромосомалардың әсерінен екендігіне аса мән берілуде. Маркерлік
хромосомаларды тасымалдау жиілігі популяцияда 1:1000 және бедеу жанұяда
1,7-1,9:1000 құрайды [27,28].
Маркерлік хромосомалардың құрамындағы генетикалық материалға
байланысты фенотиптік көріністер әр түрлі болуы мүмкін, мысалы ұрықтағы әр
түрлі кемістіктер немесе оның дұрыс дамымауы, туылысымен күрделі клиникалық
көріністердің пайда болуы, тек репродуктивті функцияның бұзылуы немесе
кейбір көріністердің пайда болмай калуы, т.б.
Жанұялық жағдайдағы маркерлік хромосоманың тасымалдануы мозаицизммен
сипатталады. Аналық сызықпен тасымалданатын маркерлік хромосомадан ерлерде
репродуктивті функцияның бұзылыстары байқалады.
Қазіргі таңда маркерлік хромосоманың құрамы және оларды тасымалдаушылардың
генетикалық мүмкіндігі цитогенетика мен медико – генетикада күрделілік
тудырып отыр. Маркерлік хромосомаларды құрылымдық аномалиялық хромосомалар
секілді анықтайды, яғни оларды кәдімгі стандартты цитогенетикалық
әдістермен анықтау мүмкін емес, өйткені олардың мөлшері 20 хромосомадан да
кіші болып табылады [27,29].
Маркерлік хромосомалардың идентификациясын молекулалық цитогенетиканың
тек флюоресцентті гибридтеу in situ (FISH) әдісі мен оның модификациясы
арқылы ғана жүргізу мүмкін. Маркерлік хромосомалардың идентификациясы үшін
мультитүсті FISH (м-FISH) немесе спектральді кариотиптеу (SKY) әдісі,
микродиссекция әдісі мен салыстырмалы геномды гибридтеу әдісі (CGH)
қолданылады [30,31].
SRY технологиясы ауытқулардың идентификациялауда уақытты үнемдеуге
мүмкіндік береді. Ал FISH әдісі аз материалды қолдана отырып маркерлік
хромосоманы интерфазалық анализдеуде өте тиімді [32].
Ерлердегі репродуктивті функцияның бұзылысы бойынша жаңа мәліметтер
берілген. Жыныстық жетілу бұзылғандағы гоносомалардың аномалиясына көп мән
берілген. Сонымен қатар, ерлердегі жыныстық дифференциялауына жауап беретін
У хромосомасындағы гендерді хромоcомалық картаға салу сұрақтары да
қарастырылуда. Репродуктивті функциясында генетикалық бұзылыстары бар
пациенттерде жыныс хромосомаларындағы (гоносома) аномалиямен байланысты
синдромдар жиі кездеседі. Гоносомалардың аномалиясымен байланысты
синдромдар жаңадан туылған балаға 4,6 келеді. 2℅ ерлер инфертилдіктен
зардап шегеді. Бедеу және спермотогенез бұзылған ерлердің 5-15% -да
хромосомды бұзылыстар болады, 75%-да гоносомалардың аномалиясы, 25%-да
аутосомалардың аномалиясы болады. Гоносомалардың аномалиясында ақыл-есі кем
және жетілмей қалады. Гоносомалардың патологиясында 1% науқастарда ақыл-есі
дамымайды. Бірақ аутосомалардың аномалияларына қарағанда аз байқалады.
Гоносомалардың аномалясын сандық (моносомия және полисомия) және құрылымдық
(транслокация, делеция, дупликация, инсерция, инверция) деп біледі, олар
толық және мозаикалық форомалармен сипатталады. Ең кең таралғаны
Клайнфельтер синдромы (кариотип 47, ХХУ; 1000 балаға 1,5 науқастан келеді),
У дисомиясы (кариотип 47, ХУУ) болып табылады. У хромосоманың қайта
құрылулары сирек болатыны анықталды. Спермотогенездің бұзылуымен байланысты
еркектік бедеуліктің себебі У хромосоманың бір локусындағы мутация болып
табылады. Сүтқоректілердегі У-хромосоманың функциясы жыныстық
дифференциялануымен шектеледі деп есептеп келді. Фенотипі мен азоспермиясы
қалыпты 6 стерильдік еркектің У (Уgll)хромосоманың терминалды делециясын
талдай келе ғалымдар У-хромосоманың ұзын иығындағы еркектік фертильдіктің
гендік комплексінің болатынын анықтады. Бұл локусты азоспермияның факторы
деп атады. (AZF) Y gl аймағындағы AZF-тің локализациясы молекулярлық
зерттеулермен анықталды 1976 жылы У хромосома қарқынды зерттеле бастады.
(және оның цитогенетикалық физикалық және патологиялық картасы жасалды)
[14].
1.4.2 Х- және У- хромосома бойынша полисомды Клайнфельтер синдромы
1962 жылы S.U.Moldal әріптестерімен бірге 15 жастағы теріс хроматинді
гинекомастиялы және санасы дамымаған баладан 48,ХХУУ кариотипті анықтаған.
Оның бойының ұзындығы 168 см., дене бітімі евнухоидты, бұлшықет
қуыстарында түктенуі болмады, маңдайы әйел типті түктенген, екі жақты
equіnovarus. Рентгенограмма арқылы екі жақты цервикальды қабырға
анықталған. Жыныс мүшесі қалыпты, аталық безі кішірейген көлемде.
Гистологиялық көрінісінде Клайнфельтер синдромды 47,ХХУ варианты аурудың
постпубертантты өзгерісін көрсетті. 47,ХХУ вариантының одан кейінгі де
сипатталған бірқатар жағдайларында да алыптылық (гигантизм) және
акромегалоидты белгілер тенденциясы байқалды: иектің, іштің фронтальды
ұлғаюы. Кейде қаңқаның дамуында аномалиялар кездеседі. Ересек
индивидуумдарда тамыр варикозын және төменгі жақтағы трофикалық жараны
байқауға болады. P.Bray және A.Josephіne 1963 жылы ең алғаш сана сезімі
артта қалған 25 жастағы еркектен 49,ХХХУУ кариотипін анықтады. Емделушінің
бойы ұзын, дене бітімі евнухоидты, маңдайында түктері болды, оған
олигофрения диагнозы қойылды [14].
Интелект кең көлемде варияциялайды. Аурулардың 80% қалыпты
көрсеткіштер береді, 17% мүмкіндігі аз класқа, тек 3% олигофрендер болып
табылады. Х полисомиялы Клайнфельтер синдромы барлық ауруларда ақыл есінің
кемдігін мінездейді.
Лабараториялық көрсеткіштер. Диагноз кариологялық анализ негізінде
қойылады. Синдромның цитогенетикалық варианттары әр түрлі болуы мүмкін.
Толық: 47,ХХУ; 48 ХХХУ: 49 ХХХХУ, сонымен қатар мозайкалы формалар: 47, ХХУ
46; 47, ХХУ 46, ХУ 46 ХХ.
Гормоналды зерттеулер кезінде гонадотропиндердің қан мен зәрде көп
болуы диагностикалы маңызды ауытқу болып табылады, негізінде пубертатты
кезеңде пайда болып, аурудың өмірінің соңына дейін сақталады. Бірқатар
жағдайларда тиреоидты гормондар метоболизмнің бұзылу белгілері байқалады
[33].
Қазіргі уақытта ақыл-есі дұрыс емес аурулардардың көп түрі
сипатталған, мысалы терідегі өзгерістер. Тұқым қуалау ауруларындағы терінің
және кілегейлі қабаттың зақымдалуын генодерматозға жатқызады. Клайнфельтер
синдромымен ауырған 21 емделушілердің тері жабындылары және кілегейлі
қабаты зерттелген. Оларда диагноз қоярда аурулардың каритиптік өзгеріс
жағдайларына сүйенді. Барлық аурулардың үлкен салыстырмалы салмағын lіvedo
racemosa, акроционоз, ангиом, телеангиэктазия типіндегі тамыр өзгерістері
құрады. Клайнфельтер синдромындағы тері өзгерістерінің клиникалық,
гистологиялық және гистохимиялық анализдері негізі хромосомалық
бұзылыстарда жатқан гормональдық қозғалысқа негізделген эктодермальды
дисплазияны дәлелдейді [34].
Краснодар қаласындағы мектептің 1-8 сыныптар арасындағы 10011
оқушылардан Клайнфельтер синдромының жиілігін есептегенде ұлдарда оң -
хроматин жиілігі 1:512 көрсетті. Ұлдардағы оң - хроматинді кариологиялық
зерттеу нәтижелері аурулардың 6-да 47,ХХУ кариотипті Клайнфельтер
синдромының негізгі формасы, 4-де 46,ХХ47,ХХУ хромосомдық мозаицизм
анықталды [35].
Қосымша мектептердегі 574 оқушыларға жүргізілген цитогенетикалық
зерттеулер тексерілгендердің ішінде Х-хромосоманың құрылымдық аномалиялар
жиілігі 1:512 көрсетті. Ұлдардағы оң - хроматин жиілігі - 1:45, қыздардағы
екі жыныс хроматиндік жиілік 1:128 болды. Жыныс хроматинінде құрылымдық
аномалиялары бар ұлдарды кариологиялық зерттеу кезінде біреуінде 49,ХХХХУ
кариотипі, 4-де 47,ХХУ кариотипі және екі ауруда 46,ХУ47,ХХУ хромосомдық
мозаицизм анықталған. Клайнфельтер синдромымен ауыратын балалар анасының
орташа жасы 32,6 болды [35].
Кариотиптегі Х-хромосома санының көбеюі туа біткен бұзылыстарға және
микроаномалияларға әкеледі. Мысалы, 49,ХХХХУ кариотипінде бірден көрінетін
бұзылыстар байқалады: пренатальды гипотрофия, өсудің тежелуі, беттегі
аномалиялар (гипертелоризм, эпикант, көздің қылилығы т.б.), құлақ
бақалшақтарының аномалиялары, прогнатизм, шынашақклиндактилиясы,
жалпақтабандылық. Жыныс органдары жетілмеген және өзгерген түрде болады,
Барлық ауруларда гипогонадизм және крипторхизм байқалады. Жыныс
клеткаларының гонадаларында интерстициальды клеткалар байқалмайды [36].
Клайнфельтер синдромының классикалық формасы кездесетін аурудағы
қосымша хромосоманың ата-ананың қайсысынан келгендігін зерттеген. 49%
жағдайда артық Х-хромосома әкеден, ал 51% шешеден келген. Қосымша Х-
хромосоманың әкеден келген емделушілер тобын зерттегенде әке жасының
ұлғаюы әсер еткендігі байқалған. Қосымша артық Х-хромосоманың шешеден
келген жағдайында ана жасы одан да жоғары болған, онда 1 мейоздық
бөлінудегі дұрыс ажырамаулар байқалған. Шығу тегіне байланысты қосымша Х-
хромосоманың клиникалық ешқандай айырмашылығы жоқ [37].
Гоносомдар анеуплоидиясының басқа типтері У-хромосоманың полисомиясы
болып табылады. Соңғы жылдары У-хромосоманың полисомиясы бірнеше ондаған
еркектерде анықталған. Еркектер арасындағы синдромның жиілігі 0,75-1:1000
[38]. Бұл хромосомдық патологияға тән сипат аурулардың 35% кездесетін
әртүрлі психологиялық бұзылыстар болып табылады. Әртүрлі психологиялық
ауытқушылықтар бар еркектер арасындағы синдромның жиілігі 0,45-тен 15%-ға
дейін өзгеріп отырады. 30%-дан астам 47,ХУУ кариотипті емделушілерде
репродуктивті функцияның бұзылысы байқалады [39,40].
Кариотипі 47,Х клеткалық линиясы аурулардағы - хромосоманың 45,Х,
46,ХУ, 47,ХХУ және 47,ХУУ48,ХУУУ49,ХУУУ мозаицизмі сипатталған [4].
6аномалиялары еркектердегі репродуктивті функция бұзылыстарының себебі
болып табылады. Хромосомалық аномалияларды цитогенетикалық және молекулалы-
цитогенетикалық тәсілдермен зерттеу репродуктивті функциясы бұзылған ересек
емделушілердің соматикалық және жыныс клеткасындағы гоносомды аберрация
типтерінің және әртүрлі формадағы жыныстық дамуы бұзылған балалардың
салыстырмалы салмағын анықтауға мүмкіндік береді [3].
Жыныстық дамуы зақымдалған емделушіні қазіргі заманғы
цитогенетикалық және молекулалы- цитогенетикалық тәсілдермен тексеру
жыныстың дұрыс коррекциясына және ауруларды ары қарай зерттеуге мүмкіндік
береді. Ер адамдардағы жыныстық дамудың зақымдалуына себепті хромосомдық
аберрациялардың типтері 1-кестеде көрсетілген.
1.5 Клайнфельтер синдромының клиникалық сипаттамасы
1942 жылы Клайнфельтер синдромы баяндалған. Популяциялық жиілігі 1000
баланың ішінде біреуінде кездеседі. Клайнфельтер синдромы кезінде Х
полисомияның түзілуі көп жағдайда хромосомалардың оогенез бен
спермотогенезде ажырамауымен байланысты. 40% жағдайда қосымша Х-хромосома
әкесі жағынан, ал басқа жағдайларда анасынан қалыптасады [41].
Аталған синдромның клиникалық көрінуі жасқа байланысты преубретантты
кезеңде анамниялар болмайды, гинекомастие жоқ, сондықтан диагноз психикалық
дефект негізінде, немесе жыныс хроматинін зерттеуде қойылады. Пубертатты
кезеңде екіншілік жыныс белгілерінің баяу дамуы, сонымен қатар
гинекомастиканың айқын көрінісі байқалады [42]. Сыртқы жыныс мүшелері еркек
типті. Жыныс мүшесінің өлшемдері қалыпты, жұмыртқалары бірден кішірейген
(диаметрі 1,5 см) әсіресе микроорхидизм Клайнфельтер синдромының басты
клиникалық белгісі болып табылады [43].
Клайнфельтер синдромы еркектік фенотиптерде байқалады. Синдромға
негізгі ерекшелік – аталық бездің дұрыс дамымауы. Жынысты қалыптастыруда
эндокриндік бездердің жетіспеушілігі аурудың клиникалық көрінуіне негіз
болады. Жыныстық жетілу кезеңінде байқалатын аталық бездің гормональді
активтілігінің жетіспеушілігі және осының нәтижесінде болатын гормональді
дисбаланс еркектің жыныстық және физикалық жағынан дұрыс дамымауына және
онда әйел организміне тән белгілердің пайда болуына әкеледі.
Клайнфельтер синдромымен ауыратындарда әдетте бойының ұзындығы, дене
бітімінің евнухоидтылығы, қаңқа құрылысы әйел типтегі тенденциялылығы,
майлардың әйелдер денесіндегідей орналасуы, семіздікке бейімділік, кейде
гинекомастия, бұлшық еттер арасындағы ойыстарда түктіліктің сиректігі
байқалады. Бетінде түктің өсушілігі аз немесе мүлдем жоқ.
Кесте 1
Ер адамдардағы жыныстық дамудың зақымдалуына себепті
хромосомдық аберрациялардың типтері [2]
Кариотиптер
1. 47,ХУУ
2. 47,ХХУ
3. 46,ХУq-
4. 48,ХХУУ
5. 48,ХУУУ
6. 49,ХХХХУ
7. 49,ХУУУУ
8. 49,ХХХУУ
9. 50,ХХХХХУ
10. 46,ХХ47,ХХУ
Жыныс мүшесі қалыпты көлемде немесе аздап кіші, жұмсақ, пальпация
кезінде сперматозоидтарды анықтау мүмкін емес. Аталық бездің гистологиясы
ұрық каналшаларының әр түрлі дәрежедегі гиалиназосымен, каналшалардың
дегенерациясымен, генеративті элементтердің болмауымен немесе бірден
дамымай қалуымен сипатталады. Әдебиетте балалары бар Клайнфельтер
синдромымен ауыратын емделушінің тек бірінші реттік бақылауы сипатталған.
Мұнда Лейдиг клеткаларының көптігі байқалады. 17 – кетостероидтардың зәрмен
бірге бөлінуі еркектер үшін қалыптының төменгі шегінде тұр. Жыныстық жетілу
кезеңінен бастап зәрдегі гонадотропиндер титрінің жоғарлауы байқалады
[14,2,3,17].
Клайнфельтер синдромы жыныстық жетілу кезеңіне дейін диагноз қойылуы
өте сирек, себебі сол кезге дейін осыған тән көрінетін симптомдар
көрінбейді. Бұл аурулардың жыныстық жетілу басталғанға дейінгі дәл сондай
жастағы балалардан аталық безінің гистологиялық көрінісінің азғана
айырмашылығы болады [2,44].
Клайнфельтер синдромды еркектерде ауыз қуысының кілегейлі қабатының
ядросында жыныс хроматинінің денешіктері болады. Осының негізінде 46,ХХ
және 47,ХХУиндивидуумдарында екі Х – хромосома болады деген қорытынды
жасалған. Бұған қалыпты еркектермен салыстырғандағы емделушілердің
дальтонизм ауруының төменгі жиілігі туралы болжам дәлел болды [45].
Қазіргі уақытта денелік клеткадағы және 46,ХХХУ конституциялы жыныс
хромосомасында жыныс хроматинінің екі денешігі бар синдромның түрлері де
белгілі. Бұл индивидуумдар клиникалық жағынан 47,ХХУ айырмашылығы жоқ,
мұнда айтарлықтай дәрежеде санасының жетілмеуі байқалады. 49,ХХХХУ
индивидуумдар үшін сана жетілмеуінің ауыр дәрежесі және аталық бездің күрт
дамымауы тән. Аталық бездер өте кіші, жиі түспей тұрады; гистологтар жас
еркектерде жиі ұрық түтіктері мөлшерінің жеткіліксіздігін және аздаған
сперматозоидтардың дегенеративті формаларын немесе олардың кейде мүлдем
болмай қалатындығын анықтаған. Ересек емделушілерде тубулярлы құрылымның
жоғалуы, бірден көрінетін фибриоз және герминативті элементтердің толық
болмауы анықталған. Қаңқа жүйесінің дамуында бұзылыстар және төменгі жақтың
ұлғаюы байқалады [14,36].
Клайнфельтер синдромының 49,ХХХХУ кариотипті түрі он жастағы балада
сипатталған. Оған имбецибельді дәрежедегі олигофрения диагнозы қойылған.
Сомарикалық статусты тексеру нәтижесінде ауруда мыналар анықталды:
микроцефалия, шүйденің жуандауы, микроретрогнатия, тістерің бұрыс
орналасуы, таңдайдың жоғарылығы. Шынтақ буындары жуандаған және олардың
қозғалуы бірден шектелген. Шынашағы майысқан және қысқарған.
Рентгенограммада екі жақты проксимальді шынтақ синтозы анықталған. Дене
бітімі евнухоидты. Екі жақты микроорхидизм. Жыныс мүшесі дұрыс емес
формада, кіші көлемді. Бірден көрінген имфантилизм [35].
1.6 Хромосомалық аурулардың молекулалы–цитогенетикалық диагностикасы
Микрочиптер технологиясын пайдалана отырып, Клайнфельтер синдромымен
ауыратын аурулардың лимфобласты клеткаларында геном экспрессиясына толық
геномды анализ жүргізілді. Қосымша Х-хромосома 129 гннің экспрессиясының
бағыттылуына алып келетіндігі көрсетілген. Экспрессия дерегуляциясының бір
бөлігі ПЦР қолдану анықталған. 12 гендер экспрессия деңгейі арасында
корреляция көрсетілген және кейбір вербальді белсенділіктің мінездемесі,
мысалы жалпы вербалды белсенділік, сөйлеу экспессивтілігі, сөзді қабылдау,
вербалды жады. 129 геннің ішінде 14-і Клайнфельтер синдромы бар ауру
еркектерде жоғары экспрестенеді.және кариотипі 46, ХХ әйелдерде олай
экспресстенбейді. Бұл гендер Клайнфельтер синдромының дамуымен өте тығыз
байланысқан [46].
Медицина ғылымының соңғы даму кезеңінде молекулалық цитогенетика
саласы диагностика мен клиникалық, сондай-ақ молекулалық деңгейдегі
мутациялық ауытқу мониторингінде біршама мүмкіндікке ие болып отыр. Осыған
байланысты оның әдістері заманға сай клиникалық – зертханалық
диагностиканың ажырамас бөлігіне айналды. Биотехнологияның, клеткалық
биология мен адам генетикасының дамуы, микроскопиялық техниканың жетілуінің
арқасында көптеген әдістердің шығуы молекулалық – цитогенетикалық
диагностиканың негізі болды.
Қазіргі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Генетика және молекулалық биология кафедрасы
Бітіру жұмысы
жыныстық дамудың бұзылуына байланысты
ер балалардың кариотипін зерттеу
Орындаған: Ширшикбаева
Н.Н.
Ғылыми жетекшісі: Қалимағамбетов
А.М.
б.ғ.к., генетика және молекулалық
биология кафедрасының доценті
2011 ж
Норма бақылаушы: Сатылған И.А
2011 ж
Кафедра меңгерушісі: Айташева З.Г.
б.ғ.д., профессор
2011 ж
Алматы - 2011 ж.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы компьютермен терілген 37 беттен, 3 суреттен, 5
кестеден тұрады. Қолданылған әдебиеттерге 60 еңбек көздері кірді.
Бітіру жұмысы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ің генетика және молекулалық
биология кафедрасында және Алматы қаласындағы Адам ұрпағын өрбіту
орталығының медико-генетикалық бөлімінің цитогенетика зертханасында
орындалды.
Кілтті сөздер: СПЕРМОТОГЕНЕЗ, МЕТАФАЗАЛЫҚ КЛЕТКА, КАРИОТИП, ГИПОГОНОДИЗМ,
ХРОМОСОМАЛАРДЫҢ АББЕРАЦИЯЛАРЫ, КЛАЙНФЕЛЬТЕР СИНДРОМЫ.
Зерттеу объектісі: ер балалардың перифериялық қан клеткаларының
(лимфоциттердің) метафазалық хромосомалары.
Жұмыстың негізгі мақсаты: ер балалардың жыныстық дамуының бұзылуында
метафазалық хромосомалар жынтығын зерттеу.
Міндеттер:
1. Метафазалық клеткаларды талдау принцптерін игеру.
2. Ер балалардың жыныстық дамуында метафазалық хромосомалар жиынтығына
зерттеу жүргізу.
3. Ер балалардың жыныстық дамуындағы хромосомалық бұзылыстардың пайда
болуына байланысты ретроспективті талдау жасау.
Жұмыстың нәтижесі:
1. Клайнфельтр синдромы диагнозы қойылған екі ер баланың біреуінде Х-
полисомия анықталды, кариотипі – 47,ХХУ; екінші ер баланың кариотипі
қалыпты болды – 46,ХУ.
2. 2006-2011 жылдар аралығында Клайнфельтер синдромының сандық деңгейі
бірқалыпта болды.
3. Клайнфельтр синдромын дәлелдеуде цитогенетикалық зерттеу міндетті
диагностикалық шара болып табылады.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Жыныстық дамудың дифференциясы
1.2 Жыныстық дамудағы ауытқулар
1.3 Адамдағы хромосомалық аурулардың пайда болу механизмдері
1.4 Клайнфельтер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
1.4.1Репродуктивті жүйенің дамуына маркерлік хромосомалардың әсері
1.4.2Х және У хромосома бойынша полисомиялы Клайнфельтер синдромы
1.5 Клайнфельтер синдромының клиникалық сипаттамасы
1.6 Хромосомалық аурулардың молекулалы-цитогенетикалық
диагностикасы
2 Эксперименттік бөлім
2.1 Материалдар мен әдістер
2.1.1Қан клеткаларын өсірудің жартылай микроәдісі
2.1.2Хромосомалық препараттарды дайындау әдісі
2.1.3Препараттарды бояу әдісі
2.1.4Хромосомалық жиынтықты талдау принциптері
3 Нәтижелер мен талқылаулар
3.1 Ер балалардың жыныстық дамуының бұзылуындағы метафазалық
клеткаларын талдау
3.2 Ретроспективті талдау
4 ҚОРЫТЫНДЫ
5 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі
КІРІСПЕ
Адамда тұқым қуалайтын аурулар көптеп кездеседі. Олар 3 топқа
бөлінеді: хромосомалық, полигендік және мультифактериалды (ауруға
бейімділік) аурулар деп аталады. Осының ішінде хромосомалық ауруларға
тоқталсақ, қазіргі уақытта, 1000 хромосомалық синдромдар анықталған.
Олардың себебі: радиацияның, жасанды химиялық заттардың және вирустармен
бактериялардың әсері болуы мүмкін [1].
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе
зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (полиплоидия,
анеуплоидия) және хромосомалық (құрылымдық абберациялар) мутацияларға
байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте эмбриональды
дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер организмнің
пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де не эмбрионның немесе
ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі клиникалық
көрінісін құрайды. Мысалы, жыныстық дамудың зақымдалуы жыныстық белгілердің
жетілмеуімен анықталады [2,3].
Хромосомалық аномалиялар ақыл–ойдың дұрыс дамымауы мен психологиялық
жетілудің кешігуімен сипатталады. Жаңа туылғандардың хромосомалық
аномалиялар жиілігі 5-7:1000 құрайды, ал 25%-ға жуығы аутосомды
трисомиялар, 40%-ы құрылымдық хромосомалық аномалиялар. Бір жағынан, ақыл
– ойы дұрыс дамымаған балалардағы хромосомалық аномалиялар жиілігі 8-ден
20%-ға дейін, бұл барлық популяциясынан 20 ретке жоғары, оның 80%-ы Даун
синдромы болып отыр, 4,5%-ы басқа аутосомдық трисомиялар, 6,5%-ы әр түрлі
хромосомалық аномалиялар [4,5]. Құрылымдық аномалиялардың жиілігі жаңа
туылған балаларда 3:1000 құрайды [4,6]. Келтірілген сандар хромосомалық
патологияның тұқым қуалайтын және туа пайда болатын ауруларда елеулі орын
алып отырғанын айтып отыр [7].
Жиі кездесетін хромосомалық ауруға ер адамдарда болатын Клайнфельтер
синдромы жатады. Клайнфельтер синдромы хромосома жиынтығы 47,ХХ жаңа
туған нәрестелер арасында 1:500-1:750 жиілік ретінде кездеседі [3,8]. Соңғы
жылдарда медициналық генетикада адамның хромосомалық патологиясын зерттеуде
цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады.
Жұмыстың мақсаты – жыныстық дамуында бұзылыстары бар ер балаларының
метафазалық клеткаларын цитогенетикалық әдіспен зерттеу.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Жыныстық дамудың дифференциациясы
Диагностиканың және репродукция бұзылыстарын емдеудің негізгі мәселесі
патологиялық процесс тудыратын аурулардың патогенезін және түйінін анықтау
болып табылады. Түйінін анықтау дифференциалды диагноз қойып, емдеу және
болжам жасап, сәйкес профилактикалық шаралар істеп қана қоймай, сонымен
бірге адам репродукция жүйесін реттелуінің кезеңдері мен түйіндері жөнінде
жаңа ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Аталық индивидтің қалыпты дамуы үшін жыныс У-хромосомасы қажет.
Сондықтан мейоз процесінде Х-хромосома мен У-хромосома гендерінің кездейсоқ
транслокациясы кезінде (мейоздың профаза І кезеңінің зиготена стадиясында
сперматоцитте Х және У хромосоманың жанама конъюгациясында) индивидте 46,ХХ
кариотипті аталық фенотип дамиды (организмде сперматогенез және
фертильділіктің бұзылуымен бірге маскулинизация жүреді). Инактивация немесе
жыныс-детерминациялаушы геннің жоғарлауы кезінде У-хромосомада кариотипі
46,ХУ индивидуумда маскулинизация болмайды және феминизация дамиды [9].
Егер У- хромосома болмаса, онда гонаданың бастамасы аналық безде
дамиды. Аналық безде өндірілетін эстрогендер қынаптағы мюллеров
құйылысының, жатыр мойынының және жатырдың дамуын қамтамасыз етеді. Ал У-
хромосома болған кезде, ол жұмыртқа жолындағы жыныс безінің дамуын
детерминациялаушы фактордың қалыптасуын реттейді, яғни дамып келе жатқан
гонаданы аналық безінде емес жыныс безінде дамуға мәжбүр етеді. Егер осылай
болған жағдайда қалыптасқан жыныс безі екі негізгі гормонды секрециялайды.
Біріншісі – мюллеров құйылысына қарсы бағытталған гормон немесе
антимюллеров гормоны (АМГ) альтернативті жағдайда жатырдың, жұмыртқа
жолының, жатыр мойнының және қынаптың жоғарғы бөлігінің бастамасын беретін
ұлпаны бұзады. Басқа екінші гормон – тестестерон - ұманың , енектің және
еркек анатомиясының басқа бөліктерінің қалыптастыруын тудырады. Егер ұрықты
жыныс мүшесінде бөлінетін екі гормон өзгертпесе, онда организм әйелдік
фенотипте қалады [10].
Адам популяциясында кариотипі - ХХ еркектерде (шамамен 20000 ішінде
біреуі, 1:20000) және кариотипі – ХУ әйелдерде кездеседі. ДНК
гибридизациясы бойынша жүргізілген эксперимент нәтижелері кариотипі – ХХ
еркектерде 1 У -хромосомасы аймағындағы У-спецификалық ДНК солардың
хромосомасының біреуінде транслокацияланғандығын көрсетті. Сондықтан жыныс
безін детерминациялайтын ген факторы 1 У-хромосомасының қысқа иығының ұшына
жақын аймақта карталанған [10].
Еркек фенотипінің қалыптасуы Вольф каналының және Мюллеров
атрофиясының дамуын қамтамасыз ететін тестикулярлы гормондардың
секрециясымен байланысты. Бұл гормондардың біріншісі – антимюллеров гормоны
(АМГ). Бұл Сертоли клеткаларымен секрецияланатын табиғаты жағынан белоктық
гормон, мюллеров каналының дегенерациясын тудырады. Екінші гормон Лейдиг
клеткаларымен өндірілетін стероидты тестестерон. Бұл гормон вольф каналының
жыныс безінің қосымшасына, жыныс жолы каналының жыныс көпіршігіне
дифференциациялануын жүзеге асырады, зәр жыныс бұдырынан (бугарок)
тестестерон әсерінен ұма мен жыныс мүшесі дамиды. Бұл екі тәуелсіз
маскулинизация жүйесі адамдардың андрогендерге сезімтал емес синдромында
көрінеді. ХУ - индивидуумдары жыныс безі детерминациясындағы геном
факторының қасиетіне, және де осыған орай тестестерон және АМГ өндіретін
жыныс безіне ие. Олар сонымен бірге әйел белгілері анық байқалатын бүйрек
үсті эстрогендеріне әсер етеді. Осыған қарай адамдарда тестестеронға әсер
етпей АМГ әсер ететін жыныс бездері болады. Нәтижесінде олардың мюллеров
каналы дегенерацияланады. Бұндай адамдар қалыпты түрде дамиды, бірақ
әйелдерде жатыр мен жұмыртқа жолы жоқ, яғни стерильді болады [10].
Жұмыртқа клетканың ұрықтануы кезінде Х және У хромосомаларға тәуелді
эмбрионның аналық (ХХ) немесе аталық (ХУ) генетикалық жынысы қалыптасады.
Аналық жыныс - конститутивті, яғни жынысты анықтайтын гендер
локализациясында У-хромосома жоқ болса, онда эмбрион аналық типте дамиды
[9].
Қазіргі уақытта аталық репродуктивті жүйенің қалыптасуына жауапты У-
хромосомада бірнеше гендердің локализациясы анықталған: SRY – жыныс
детерминациялаушы ген; TDF – тестис детерминациялаушы фактор (кейбір
зерттеушілер бұл екі генді бірдей деп есептейді ); TSPY – тестис
спецификалық белоктың У- хромосомасымен тіркескен ген; SP -2; SP –3; SP –4
– фертильділік факторы; AZF-емделушінің азооспермиясына қатысты У-
хромосоманың ұзын иығындағы аймақтың жоқ болуы; HYA- және HY–плазматикалық
мембранадағы белоктар өнімін бақылайтын антиген. Гонаданың ми затының
мезодермальды клеткалары Сертоли клеткаларына (олардың шығу тегі)
дифференциацияланады және плазмалық белок HY- антиген және TDF- ген
өнімдерінің әсерінен аталық бездің жыныс жолы (болашақ каналшалары )
қалыптасады деген болжамдар бар. Гонадаларға көшу кезінде оның аталық безге
дифференциациялануына ықпал ететін HY- антиген біріншілік жыныс клеткаларын
түзеді. HY - антиген құрылымдық аутосомды генмен кодталады және У-
хромосомасы жоқ индивидуумдарда репрессияланған болуы мүмкін деген болжам
айтылған. Оның экспрессиясы У-хромосомада орналасқан факторлардың әсеріне
байланысты болуы мүмкін. Констутивті мутациялардың әсерінен У- хромосомасы
жоқ еркектік фенотиптің дамуына әкелетін HY- антиген түзіледі немесе У-
хромосоманың Х-хромосомаға немесе аутосомаға ауысу транслокациясы болуы
мүмкін. HY – антиген 45,Х және 46,ХХ кариотипті еркек емделушіде анықталған
жыныс безінің дифференцировка үшін HY–антигенінің оптимальды концентрациясы
қажет [9].
1.2 Жыныстық дамудағы ауытқулар
Жыныстық қалыптасудағы патологияның негізгі себептері хромосомалық
немесе геннің нәзік бұзылыстарына байланысты болады. Сонымен қатар жынысты
қалыптастыруға жауап беретін гендер жыныс хромосомаларының санының не
құрылымының бұзылысы немесе мутациялар әсерінен болуы мүмкін. Гендік және
гормональдық регуляция жолындағы бұзылыстарда репродуктивті жүйе мүшелері
қалыптасуының және қызметінің дамуында бұзылыстар болады. FISH-талдау
көмегімен эякуляттың жыныс клеткаларындағы (спермотоцит, сперматидалар,
спермотозоидтар) Х,У хромосомалардың ажырамау деңгейі анықталды. Жыныс
клеткаларының спермотозоидтарға дейін дифференциялау мен жетілу мүмкіндігі
Клайнфельтер синдромы бар пациенттерде анықталды. Қандағы лимфоцит бойынша
46, ХУ кариотипі пациенттің жыныс клеткаларында Х хромосомалардың
ажырамауының жоғарғы жиілікті жағдайы сипатталды. Зерттеу нәтижелері
көрсеткендей репродукциясы бұзылған пациенттерге цитогенетикалық ,
молекулалық-генетикалық, молекулалық-цитогенетикалық әдістерді қолданып
медико-генетикалық кеңестен өту қажет.Репродуктивті қызыметтің бұзылысының
әр түрлі формаларында спермотогенез жағдайы маңызды диагностикалық мәнге ие
болады. Осы мақсатта жыныс клеткаларының морфологиясы мен даму сатыларын
зерттеуге негізделген әдістердің қатары жасалды. Дәстүрлі спермиологиялық
талдау лабараториялық зерттеулер тізбегінің алғашқы сатысы болып табылады
және спермотозоидтардың саны, қозғалысы, тіршілік қабілеті, морфологиясы
және жыныс клетккалары талдауға мүмкіндік береді. Алайда аталған әдіс
гаметогенез сатысындағы әрбіреуінің жағдайы туралы сипаттай алмайды [11].
Репродуктивті жүйенің қалыптасуындағы және қызметіндегі кез-келген
бұзылыстар оның әр түрлі деңгейінде (гендік, хромосомдық, клеткалық,
ұлпалық,мүшелік және мүше өзгерістік) еркектік генотипі – еркектік
псевдогермафродитизм болып келетін индивидуумында еркек генотипінің толық
дамымауына алып келеді [9].
Гениталия аномалиясымен ауыратын аурулардың негізгі тобын
гермафродитизм ауруы құрайды [12,13]. Кейбір авторлардың көрсетуі бойынша
псевдогермафродитизм жиілігі шамамен әйелдерде және еркектерде 5041-10000
тірі туғандардың ішінде біреуі және 350 өлі туғандардың ішінде біреуі
болады [14].
Адамдарда қалыпты күйде болатын ХХ-ХУ жынысты анықтау механизмі митоз
немесе мейоз процесі бұрыс жүрген жағдайда бұзылуы мүмкін. Бұның
нәтижесінде жыныс хромосомасының жиынтығы өзгеше индивидуум пайда болады.
Жыныс хромосома жиынтығының бұзылысы фенотиптік жағынан қалыпты жыныстық
дамудағы әртүрлі дәрежедегі ауытқушылығы бар түрде көрінеді: еркектерде -
әйелдер жағына қарай, әйелдерде – еркектер жағына қарай болады. Жыныстың
қалыпты емес түрде дамуы жыныс хромосома жиынтығының ХХ немесе ХУ сыртқы
қалыпты күйінде де байқалады, сонымен бірге аналық генотипке 46,ХХ- аталық
генотип және сол сияқты аталық генотипке 46,ХУ- аналық генотип сәйкес келуі
мүмкін. Аралық гермафродиттік формаға гермафродит формасына тәуелді аталық
сол сияқты аналық генотип жиі сәйкес келеді [15].
Осыған орай патологиялық жағдайда жыныстың фенотиптік көрінуі олардың
генотиптік құрылымына жиі жауап бермейді. Ішкі гениталиялар бұндай жағдайда
жыныс хромосомасының үнемі шынайы көрсеткіші бола алмайды. Көптеген
фенотиптік көріністер кейбір синдромдарда жыныстың жетілу кезеңдерінде
көрінуі мүмкін, бұл ерте жастағы диагностиканы қиындатады. Интерсексуальды
күйді зерттеу практикасына хромосомалық жынысты анықтаудың нақты әдісін
енгізу жеке синдромдар барысында көптеген фенотиптік түрлер анықталды,
сонымен қатар кейбір синдромдардың клиникалық көріну ауытқушылығының
түрлері кеңейді. Жыныстық дамуы бұзылған индивидуумды кез-келген
нозологиялық формаға жатқызу критерийі клиникалық және цитологиялық
мәліметтер жиынтығы болып табылады. Бірақ әлемдік әдебиеттерде қазіргі
кезге дейін көптеген бақылаулар жиналған. Мысалы: индивидуум фенотипі
бойынша бір топқа, ал генотипі бойынша басқа топқа жатады. Бұл жағдай нақты
классификация жасау барысында туындайтын қиындықтарды түсіндіреді.
Клиникалық сонымен қатар цитологиялық негізде құрылған көптеген ұсынылған
классификациялар интерсексуальдылықтың клиникалық формаларының әртүрлілігін
қамти алмайды.
Қазіргі күні белгілі кез-келген фенотипке көптеген белгілі генотиптер
сәйкес келеді және керісінше белгілі генотиптердің кез-келгені жыныстық
бұзылыстардың әртүрлі формаларында сипатталады. Қалыпты еркек 46,ХУ
генотипі таза гонада дисгенезиясында, нағыз гермофродитизмде, жалған еркек
гермофродитизмде, теріс хроматинді Клайнфельтер синдромында сипатталған
[15,2].
Бірақ келтірілген фенотиптердің кез-келгеніне белгілі генотип сәйкес
келеді. Нағыз гермофродитизмде 46,ХУ, 47,ХХУ, 46,ХХ, 49,ХХУУУ және басқа
да сирек генотиптік ауытқулармен қатар 46,ХХ генотипі кездеседі [2].
Бұзылысты зиготаларда жыныс хромосомаларының қалыпты құрамнан ауытқуы
олардың санының артуы немесе азаюы бағытында болуы мүмкін. Жыныс
хромосомалар санының өсуі гомологты локустардың санының артуына,
дупликациясына алып келеді. ХХ және ХУ жыныс хромосомаларының азаю бағытына
ауытқуы Х-хромосомасы бойынша моносомияға, яғни оның барлық гені бойынша
гемизиготалық күйге әкеледі [14].
Жыныс хромосомалар санының бұзылуымен байланысты жыныс бұзылысы екі
топқа бөлінуі мүмкін. Жыныс хромосомалар саны қалыптыдан артық
индивидуумдардағы жыныстық даму бұзылыстары - жыныс хромосомалары бойынша
полисомиялы. Жыныс хромосомалар санын қалыптымен салыстырып қарағанда артық
гаметалардың қосылуы полисомияға әкеледі. Мұндай гаметалар еркектерде сол
сияқты әйелдерде де мейоз процестерінің бұзылуы нәтижесінде туындайды [14].
Екінші топқа жыныс хромосомалар саны қалыптыдан аз индивидуумдар
кіреді, яғни жыныс хромосомалары бойынша – моносомиялы. Бұл бұзылыс
бірқалыпты, ал келесілерінің жыныс хромосомалары жоқ екі гаметалардың
қосылуы барысында туындайды. Егер дұрыс ажырамау әйелдердің мейоз
процесінде орын алса, онда жұмыртқа клеткасында жыныс хромосомалары
болмайды. Осындай жұмыртқа клеткасының қалыпты спермиямен қосылуы
барысында 45,Х және 45,У зигота пайда болады. Дұрыс ажырамау еркектердің
мейоз процесінде орын алса, жыныс хромосомасы жоқ сперма пайда болады,
мұндай спермияның қалыпты жұмыртқа клеткасымен қосылуы да 45,Х зиготаның
пайда болуына әкеледі. Адамдарда жыныс хромосомалары бойынша полисомия
моносомияға қарағанда жиі кездеседі [14,16].
1.3 Адамдағы хромосомалық аурулардың пайда болу механизмдері
1. Ең маңызды механизм ол – ажырамау (бөлінбеу). Қалыпты жағдайда
клеткалық бөліну кезінде бөлінетін хромосомалар біріккен күйінде қалып қоюы
және анафаза кезінде бір полюске жылжиды. Бұл митозды бөліну кезінде жүруі
мүмкін, бірақ көбінесе мейоз кезінде байқалады. Адамда белгісіз бір
себептердің әсерінен көбінесе антроцентрлік хромосомалары бөлінбей
(ажырамай) қалады. Мейозды ажырамауды Бриджес 1916 жылы дрозофилалардан
анықтаған. Бір қосымша хромосомасы бар әр гаметаға хромосомасыз басқасы
келіп қосылады. Қалыпты хромосома жиыны бар гамета ұрықтанғаннан кейін
зигота хромосомасы бойынша трисомалы немесе моносомалы болып қалады.
Дамудың ерте кезеңінде митозды бөлінетін клеткалардың салалық ажырамауы
трисомиктер моносомиктердің қалыпты клеткаларының механизміне әкеліп
соғады.
2. Геномды мутацияны түсіндіретін екінші механизм – ол анафазалық
қалу кезіндегі жеке хромосома жоғалтып алу болып табылады. Анафазалы
қозғалыс кезінде бір хромосома басқаларынан қалып қалуы мүмкін.
Хромосоманың жоқтығы мозаицизмге әкеліп соғады, нәтижесінде бір эуплоидты
және бір моносомалы клеткалық популяция болады. Тышқандарда, әсіресе,
пронуклеус стациясы әкелік Х-хромосоманы жоғалтуға ерекше сезімтал. Бұл
период адамда да болуы мүмкін, себебі көптеген мозаикалар дәл осы стадияда
(сатыда) түзіледі.
3. Үшінші механизм ол – полиплоидизация. Бұл кезде әр клеткадағы геном
толығымен көрсетілген. Адамда тек триплоидия байқалған, бұл кезде хромосома
саны 3n = 69-ға тең. Клеткадаға аномальды хромосома саны мынадай қауіп-
қатерді төндіреді. Мысалы: клеткалық бөліну – анафазалық артта қалу
кезіндегі хромосоманы жоғалтып алу сияқты. Трисомды және эуплоидты
клеткалардың тең пропорциясынан тұратын 2 клеткалы популяциясы бар көптеген
мозаицизм жағдайлары үшін мұндай жауап қанағаттанарлық болып есептеледі.
Мұндай жағдайда жұбынан айрылған хромосома 2 басқа гомологтардың қалыпты
конъюгациясына кедергі келтіреді [17].
1.4 Клайнфельтер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
Адамда сандық және хромосомдық аберрациялар көп жағдайда екінші
мейоздың бөлінуінде бірінші оогенезде хромосоманың бұрыс таралуынан пайда
болады. Постимплатационды эмбрионның және жаңа туған нәрестелердің
анеуплоидия жиілігін зерттеген кезде, ол ана жасының анеуплоидия жиілігінен
жоғарғы көрсеткішті көрсетті [16].
Толық және мозаикалық формада көрсетілген гоносома бұзылыстарын сандық
(моносомия және полисомия) және құрылымдық (транслокация, делеция,
дупликация, инсерция, инверсия) топтарға бөледі [18-19]. Оның ішінде жиі
кездесетін Клайнфельтер синдромы (кариотипі 47,ХХУ ; жиілігі жаңа туған
нәрестелерде 1,5:1000), У -дисомиясы (кариотипі 47,ХУУ; жаңа туған
нәрестелерде 1:1000 жиілікте кездеседі). У-хромосоманың құрылымдық қайта
құрылулары сирек кездеседі [20, 21].
Сперматогенез бұзылысымен байланысты генетикалық негізделген еркектік
тұқым бере алмаушылықтың себебі У-хромосоманың бір локусындағы мутация
әсері болып табылады [22, 23]. Сүтқоректілерде У-хромосоманың қызметі
жыныстық дифференцияциалауды бақылаумен шектеледі [24]. Бірақ 1976 жылы У-
хромосоманың адам сперматогенезі үшін маңызы дәлелденді [25].
1.4.1 Репродуктивті жүйенің дамуына маркерлік хромосомалардың әсері
Клайнфельтер синдромы белгілері бар балада 2 маркерлік хромосом
мозаицизм бар әйелдік кариотип табылған. Хромосомдарды микродиссекциялау
көмегімен, in situ мен ПЦР локус спецфикалы флуоресцентті бірнеше У-
хромосома маркерлерінің гибридизациясы, ең ірі қосымша хромосома сақинасы У-
хромосома екендігін көрсетті. Ондағы SRY локусының болуы еркектік
фенотиптің көрінгендігін түсіндіреді. Аз маркерлерлік хромосома 8
перицентрлік аймағын құрайды. У-хромосома мен трисомия 8 жиі болуы сөйлеу
қабілетінің баяу дамуы мен беттік анамалияларды түсіндіреді [26].
Соңғы жылдарда адамда репродуктивті функциялардың бұзылыстары
маркерлік хромосомалардың әсерінен екендігіне аса мән берілуде. Маркерлік
хромосомаларды тасымалдау жиілігі популяцияда 1:1000 және бедеу жанұяда
1,7-1,9:1000 құрайды [27,28].
Маркерлік хромосомалардың құрамындағы генетикалық материалға
байланысты фенотиптік көріністер әр түрлі болуы мүмкін, мысалы ұрықтағы әр
түрлі кемістіктер немесе оның дұрыс дамымауы, туылысымен күрделі клиникалық
көріністердің пайда болуы, тек репродуктивті функцияның бұзылуы немесе
кейбір көріністердің пайда болмай калуы, т.б.
Жанұялық жағдайдағы маркерлік хромосоманың тасымалдануы мозаицизммен
сипатталады. Аналық сызықпен тасымалданатын маркерлік хромосомадан ерлерде
репродуктивті функцияның бұзылыстары байқалады.
Қазіргі таңда маркерлік хромосоманың құрамы және оларды тасымалдаушылардың
генетикалық мүмкіндігі цитогенетика мен медико – генетикада күрделілік
тудырып отыр. Маркерлік хромосомаларды құрылымдық аномалиялық хромосомалар
секілді анықтайды, яғни оларды кәдімгі стандартты цитогенетикалық
әдістермен анықтау мүмкін емес, өйткені олардың мөлшері 20 хромосомадан да
кіші болып табылады [27,29].
Маркерлік хромосомалардың идентификациясын молекулалық цитогенетиканың
тек флюоресцентті гибридтеу in situ (FISH) әдісі мен оның модификациясы
арқылы ғана жүргізу мүмкін. Маркерлік хромосомалардың идентификациясы үшін
мультитүсті FISH (м-FISH) немесе спектральді кариотиптеу (SKY) әдісі,
микродиссекция әдісі мен салыстырмалы геномды гибридтеу әдісі (CGH)
қолданылады [30,31].
SRY технологиясы ауытқулардың идентификациялауда уақытты үнемдеуге
мүмкіндік береді. Ал FISH әдісі аз материалды қолдана отырып маркерлік
хромосоманы интерфазалық анализдеуде өте тиімді [32].
Ерлердегі репродуктивті функцияның бұзылысы бойынша жаңа мәліметтер
берілген. Жыныстық жетілу бұзылғандағы гоносомалардың аномалиясына көп мән
берілген. Сонымен қатар, ерлердегі жыныстық дифференциялауына жауап беретін
У хромосомасындағы гендерді хромоcомалық картаға салу сұрақтары да
қарастырылуда. Репродуктивті функциясында генетикалық бұзылыстары бар
пациенттерде жыныс хромосомаларындағы (гоносома) аномалиямен байланысты
синдромдар жиі кездеседі. Гоносомалардың аномалиясымен байланысты
синдромдар жаңадан туылған балаға 4,6 келеді. 2℅ ерлер инфертилдіктен
зардап шегеді. Бедеу және спермотогенез бұзылған ерлердің 5-15% -да
хромосомды бұзылыстар болады, 75%-да гоносомалардың аномалиясы, 25%-да
аутосомалардың аномалиясы болады. Гоносомалардың аномалиясында ақыл-есі кем
және жетілмей қалады. Гоносомалардың патологиясында 1% науқастарда ақыл-есі
дамымайды. Бірақ аутосомалардың аномалияларына қарағанда аз байқалады.
Гоносомалардың аномалясын сандық (моносомия және полисомия) және құрылымдық
(транслокация, делеция, дупликация, инсерция, инверция) деп біледі, олар
толық және мозаикалық форомалармен сипатталады. Ең кең таралғаны
Клайнфельтер синдромы (кариотип 47, ХХУ; 1000 балаға 1,5 науқастан келеді),
У дисомиясы (кариотип 47, ХУУ) болып табылады. У хромосоманың қайта
құрылулары сирек болатыны анықталды. Спермотогенездің бұзылуымен байланысты
еркектік бедеуліктің себебі У хромосоманың бір локусындағы мутация болып
табылады. Сүтқоректілердегі У-хромосоманың функциясы жыныстық
дифференциялануымен шектеледі деп есептеп келді. Фенотипі мен азоспермиясы
қалыпты 6 стерильдік еркектің У (Уgll)хромосоманың терминалды делециясын
талдай келе ғалымдар У-хромосоманың ұзын иығындағы еркектік фертильдіктің
гендік комплексінің болатынын анықтады. Бұл локусты азоспермияның факторы
деп атады. (AZF) Y gl аймағындағы AZF-тің локализациясы молекулярлық
зерттеулермен анықталды 1976 жылы У хромосома қарқынды зерттеле бастады.
(және оның цитогенетикалық физикалық және патологиялық картасы жасалды)
[14].
1.4.2 Х- және У- хромосома бойынша полисомды Клайнфельтер синдромы
1962 жылы S.U.Moldal әріптестерімен бірге 15 жастағы теріс хроматинді
гинекомастиялы және санасы дамымаған баладан 48,ХХУУ кариотипті анықтаған.
Оның бойының ұзындығы 168 см., дене бітімі евнухоидты, бұлшықет
қуыстарында түктенуі болмады, маңдайы әйел типті түктенген, екі жақты
equіnovarus. Рентгенограмма арқылы екі жақты цервикальды қабырға
анықталған. Жыныс мүшесі қалыпты, аталық безі кішірейген көлемде.
Гистологиялық көрінісінде Клайнфельтер синдромды 47,ХХУ варианты аурудың
постпубертантты өзгерісін көрсетті. 47,ХХУ вариантының одан кейінгі де
сипатталған бірқатар жағдайларында да алыптылық (гигантизм) және
акромегалоидты белгілер тенденциясы байқалды: иектің, іштің фронтальды
ұлғаюы. Кейде қаңқаның дамуында аномалиялар кездеседі. Ересек
индивидуумдарда тамыр варикозын және төменгі жақтағы трофикалық жараны
байқауға болады. P.Bray және A.Josephіne 1963 жылы ең алғаш сана сезімі
артта қалған 25 жастағы еркектен 49,ХХХУУ кариотипін анықтады. Емделушінің
бойы ұзын, дене бітімі евнухоидты, маңдайында түктері болды, оған
олигофрения диагнозы қойылды [14].
Интелект кең көлемде варияциялайды. Аурулардың 80% қалыпты
көрсеткіштер береді, 17% мүмкіндігі аз класқа, тек 3% олигофрендер болып
табылады. Х полисомиялы Клайнфельтер синдромы барлық ауруларда ақыл есінің
кемдігін мінездейді.
Лабараториялық көрсеткіштер. Диагноз кариологялық анализ негізінде
қойылады. Синдромның цитогенетикалық варианттары әр түрлі болуы мүмкін.
Толық: 47,ХХУ; 48 ХХХУ: 49 ХХХХУ, сонымен қатар мозайкалы формалар: 47, ХХУ
46; 47, ХХУ 46, ХУ 46 ХХ.
Гормоналды зерттеулер кезінде гонадотропиндердің қан мен зәрде көп
болуы диагностикалы маңызды ауытқу болып табылады, негізінде пубертатты
кезеңде пайда болып, аурудың өмірінің соңына дейін сақталады. Бірқатар
жағдайларда тиреоидты гормондар метоболизмнің бұзылу белгілері байқалады
[33].
Қазіргі уақытта ақыл-есі дұрыс емес аурулардардың көп түрі
сипатталған, мысалы терідегі өзгерістер. Тұқым қуалау ауруларындағы терінің
және кілегейлі қабаттың зақымдалуын генодерматозға жатқызады. Клайнфельтер
синдромымен ауырған 21 емделушілердің тері жабындылары және кілегейлі
қабаты зерттелген. Оларда диагноз қоярда аурулардың каритиптік өзгеріс
жағдайларына сүйенді. Барлық аурулардың үлкен салыстырмалы салмағын lіvedo
racemosa, акроционоз, ангиом, телеангиэктазия типіндегі тамыр өзгерістері
құрады. Клайнфельтер синдромындағы тері өзгерістерінің клиникалық,
гистологиялық және гистохимиялық анализдері негізі хромосомалық
бұзылыстарда жатқан гормональдық қозғалысқа негізделген эктодермальды
дисплазияны дәлелдейді [34].
Краснодар қаласындағы мектептің 1-8 сыныптар арасындағы 10011
оқушылардан Клайнфельтер синдромының жиілігін есептегенде ұлдарда оң -
хроматин жиілігі 1:512 көрсетті. Ұлдардағы оң - хроматинді кариологиялық
зерттеу нәтижелері аурулардың 6-да 47,ХХУ кариотипті Клайнфельтер
синдромының негізгі формасы, 4-де 46,ХХ47,ХХУ хромосомдық мозаицизм
анықталды [35].
Қосымша мектептердегі 574 оқушыларға жүргізілген цитогенетикалық
зерттеулер тексерілгендердің ішінде Х-хромосоманың құрылымдық аномалиялар
жиілігі 1:512 көрсетті. Ұлдардағы оң - хроматин жиілігі - 1:45, қыздардағы
екі жыныс хроматиндік жиілік 1:128 болды. Жыныс хроматинінде құрылымдық
аномалиялары бар ұлдарды кариологиялық зерттеу кезінде біреуінде 49,ХХХХУ
кариотипі, 4-де 47,ХХУ кариотипі және екі ауруда 46,ХУ47,ХХУ хромосомдық
мозаицизм анықталған. Клайнфельтер синдромымен ауыратын балалар анасының
орташа жасы 32,6 болды [35].
Кариотиптегі Х-хромосома санының көбеюі туа біткен бұзылыстарға және
микроаномалияларға әкеледі. Мысалы, 49,ХХХХУ кариотипінде бірден көрінетін
бұзылыстар байқалады: пренатальды гипотрофия, өсудің тежелуі, беттегі
аномалиялар (гипертелоризм, эпикант, көздің қылилығы т.б.), құлақ
бақалшақтарының аномалиялары, прогнатизм, шынашақклиндактилиясы,
жалпақтабандылық. Жыныс органдары жетілмеген және өзгерген түрде болады,
Барлық ауруларда гипогонадизм және крипторхизм байқалады. Жыныс
клеткаларының гонадаларында интерстициальды клеткалар байқалмайды [36].
Клайнфельтер синдромының классикалық формасы кездесетін аурудағы
қосымша хромосоманың ата-ананың қайсысынан келгендігін зерттеген. 49%
жағдайда артық Х-хромосома әкеден, ал 51% шешеден келген. Қосымша Х-
хромосоманың әкеден келген емделушілер тобын зерттегенде әке жасының
ұлғаюы әсер еткендігі байқалған. Қосымша артық Х-хромосоманың шешеден
келген жағдайында ана жасы одан да жоғары болған, онда 1 мейоздық
бөлінудегі дұрыс ажырамаулар байқалған. Шығу тегіне байланысты қосымша Х-
хромосоманың клиникалық ешқандай айырмашылығы жоқ [37].
Гоносомдар анеуплоидиясының басқа типтері У-хромосоманың полисомиясы
болып табылады. Соңғы жылдары У-хромосоманың полисомиясы бірнеше ондаған
еркектерде анықталған. Еркектер арасындағы синдромның жиілігі 0,75-1:1000
[38]. Бұл хромосомдық патологияға тән сипат аурулардың 35% кездесетін
әртүрлі психологиялық бұзылыстар болып табылады. Әртүрлі психологиялық
ауытқушылықтар бар еркектер арасындағы синдромның жиілігі 0,45-тен 15%-ға
дейін өзгеріп отырады. 30%-дан астам 47,ХУУ кариотипті емделушілерде
репродуктивті функцияның бұзылысы байқалады [39,40].
Кариотипі 47,Х клеткалық линиясы аурулардағы - хромосоманың 45,Х,
46,ХУ, 47,ХХУ және 47,ХУУ48,ХУУУ49,ХУУУ мозаицизмі сипатталған [4].
6аномалиялары еркектердегі репродуктивті функция бұзылыстарының себебі
болып табылады. Хромосомалық аномалияларды цитогенетикалық және молекулалы-
цитогенетикалық тәсілдермен зерттеу репродуктивті функциясы бұзылған ересек
емделушілердің соматикалық және жыныс клеткасындағы гоносомды аберрация
типтерінің және әртүрлі формадағы жыныстық дамуы бұзылған балалардың
салыстырмалы салмағын анықтауға мүмкіндік береді [3].
Жыныстық дамуы зақымдалған емделушіні қазіргі заманғы
цитогенетикалық және молекулалы- цитогенетикалық тәсілдермен тексеру
жыныстың дұрыс коррекциясына және ауруларды ары қарай зерттеуге мүмкіндік
береді. Ер адамдардағы жыныстық дамудың зақымдалуына себепті хромосомдық
аберрациялардың типтері 1-кестеде көрсетілген.
1.5 Клайнфельтер синдромының клиникалық сипаттамасы
1942 жылы Клайнфельтер синдромы баяндалған. Популяциялық жиілігі 1000
баланың ішінде біреуінде кездеседі. Клайнфельтер синдромы кезінде Х
полисомияның түзілуі көп жағдайда хромосомалардың оогенез бен
спермотогенезде ажырамауымен байланысты. 40% жағдайда қосымша Х-хромосома
әкесі жағынан, ал басқа жағдайларда анасынан қалыптасады [41].
Аталған синдромның клиникалық көрінуі жасқа байланысты преубретантты
кезеңде анамниялар болмайды, гинекомастие жоқ, сондықтан диагноз психикалық
дефект негізінде, немесе жыныс хроматинін зерттеуде қойылады. Пубертатты
кезеңде екіншілік жыныс белгілерінің баяу дамуы, сонымен қатар
гинекомастиканың айқын көрінісі байқалады [42]. Сыртқы жыныс мүшелері еркек
типті. Жыныс мүшесінің өлшемдері қалыпты, жұмыртқалары бірден кішірейген
(диаметрі 1,5 см) әсіресе микроорхидизм Клайнфельтер синдромының басты
клиникалық белгісі болып табылады [43].
Клайнфельтер синдромы еркектік фенотиптерде байқалады. Синдромға
негізгі ерекшелік – аталық бездің дұрыс дамымауы. Жынысты қалыптастыруда
эндокриндік бездердің жетіспеушілігі аурудың клиникалық көрінуіне негіз
болады. Жыныстық жетілу кезеңінде байқалатын аталық бездің гормональді
активтілігінің жетіспеушілігі және осының нәтижесінде болатын гормональді
дисбаланс еркектің жыныстық және физикалық жағынан дұрыс дамымауына және
онда әйел организміне тән белгілердің пайда болуына әкеледі.
Клайнфельтер синдромымен ауыратындарда әдетте бойының ұзындығы, дене
бітімінің евнухоидтылығы, қаңқа құрылысы әйел типтегі тенденциялылығы,
майлардың әйелдер денесіндегідей орналасуы, семіздікке бейімділік, кейде
гинекомастия, бұлшық еттер арасындағы ойыстарда түктіліктің сиректігі
байқалады. Бетінде түктің өсушілігі аз немесе мүлдем жоқ.
Кесте 1
Ер адамдардағы жыныстық дамудың зақымдалуына себепті
хромосомдық аберрациялардың типтері [2]
Кариотиптер
1. 47,ХУУ
2. 47,ХХУ
3. 46,ХУq-
4. 48,ХХУУ
5. 48,ХУУУ
6. 49,ХХХХУ
7. 49,ХУУУУ
8. 49,ХХХУУ
9. 50,ХХХХХУ
10. 46,ХХ47,ХХУ
Жыныс мүшесі қалыпты көлемде немесе аздап кіші, жұмсақ, пальпация
кезінде сперматозоидтарды анықтау мүмкін емес. Аталық бездің гистологиясы
ұрық каналшаларының әр түрлі дәрежедегі гиалиназосымен, каналшалардың
дегенерациясымен, генеративті элементтердің болмауымен немесе бірден
дамымай қалуымен сипатталады. Әдебиетте балалары бар Клайнфельтер
синдромымен ауыратын емделушінің тек бірінші реттік бақылауы сипатталған.
Мұнда Лейдиг клеткаларының көптігі байқалады. 17 – кетостероидтардың зәрмен
бірге бөлінуі еркектер үшін қалыптының төменгі шегінде тұр. Жыныстық жетілу
кезеңінен бастап зәрдегі гонадотропиндер титрінің жоғарлауы байқалады
[14,2,3,17].
Клайнфельтер синдромы жыныстық жетілу кезеңіне дейін диагноз қойылуы
өте сирек, себебі сол кезге дейін осыған тән көрінетін симптомдар
көрінбейді. Бұл аурулардың жыныстық жетілу басталғанға дейінгі дәл сондай
жастағы балалардан аталық безінің гистологиялық көрінісінің азғана
айырмашылығы болады [2,44].
Клайнфельтер синдромды еркектерде ауыз қуысының кілегейлі қабатының
ядросында жыныс хроматинінің денешіктері болады. Осының негізінде 46,ХХ
және 47,ХХУиндивидуумдарында екі Х – хромосома болады деген қорытынды
жасалған. Бұған қалыпты еркектермен салыстырғандағы емделушілердің
дальтонизм ауруының төменгі жиілігі туралы болжам дәлел болды [45].
Қазіргі уақытта денелік клеткадағы және 46,ХХХУ конституциялы жыныс
хромосомасында жыныс хроматинінің екі денешігі бар синдромның түрлері де
белгілі. Бұл индивидуумдар клиникалық жағынан 47,ХХУ айырмашылығы жоқ,
мұнда айтарлықтай дәрежеде санасының жетілмеуі байқалады. 49,ХХХХУ
индивидуумдар үшін сана жетілмеуінің ауыр дәрежесі және аталық бездің күрт
дамымауы тән. Аталық бездер өте кіші, жиі түспей тұрады; гистологтар жас
еркектерде жиі ұрық түтіктері мөлшерінің жеткіліксіздігін және аздаған
сперматозоидтардың дегенеративті формаларын немесе олардың кейде мүлдем
болмай қалатындығын анықтаған. Ересек емделушілерде тубулярлы құрылымның
жоғалуы, бірден көрінетін фибриоз және герминативті элементтердің толық
болмауы анықталған. Қаңқа жүйесінің дамуында бұзылыстар және төменгі жақтың
ұлғаюы байқалады [14,36].
Клайнфельтер синдромының 49,ХХХХУ кариотипті түрі он жастағы балада
сипатталған. Оған имбецибельді дәрежедегі олигофрения диагнозы қойылған.
Сомарикалық статусты тексеру нәтижесінде ауруда мыналар анықталды:
микроцефалия, шүйденің жуандауы, микроретрогнатия, тістерің бұрыс
орналасуы, таңдайдың жоғарылығы. Шынтақ буындары жуандаған және олардың
қозғалуы бірден шектелген. Шынашағы майысқан және қысқарған.
Рентгенограммада екі жақты проксимальді шынтақ синтозы анықталған. Дене
бітімі евнухоидты. Екі жақты микроорхидизм. Жыныс мүшесі дұрыс емес
формада, кіші көлемді. Бірден көрінген имфантилизм [35].
1.6 Хромосомалық аурулардың молекулалы–цитогенетикалық диагностикасы
Микрочиптер технологиясын пайдалана отырып, Клайнфельтер синдромымен
ауыратын аурулардың лимфобласты клеткаларында геном экспрессиясына толық
геномды анализ жүргізілді. Қосымша Х-хромосома 129 гннің экспрессиясының
бағыттылуына алып келетіндігі көрсетілген. Экспрессия дерегуляциясының бір
бөлігі ПЦР қолдану анықталған. 12 гендер экспрессия деңгейі арасында
корреляция көрсетілген және кейбір вербальді белсенділіктің мінездемесі,
мысалы жалпы вербалды белсенділік, сөйлеу экспессивтілігі, сөзді қабылдау,
вербалды жады. 129 геннің ішінде 14-і Клайнфельтер синдромы бар ауру
еркектерде жоғары экспрестенеді.және кариотипі 46, ХХ әйелдерде олай
экспресстенбейді. Бұл гендер Клайнфельтер синдромының дамуымен өте тығыз
байланысқан [46].
Медицина ғылымының соңғы даму кезеңінде молекулалық цитогенетика
саласы диагностика мен клиникалық, сондай-ақ молекулалық деңгейдегі
мутациялық ауытқу мониторингінде біршама мүмкіндікке ие болып отыр. Осыған
байланысты оның әдістері заманға сай клиникалық – зертханалық
диагностиканың ажырамас бөлігіне айналды. Биотехнологияның, клеткалық
биология мен адам генетикасының дамуы, микроскопиялық техниканың жетілуінің
арқасында көптеген әдістердің шығуы молекулалық – цитогенетикалық
диагностиканың негізі болды.
Қазіргі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz