Валюталық жүйе және валюталық қатынастар туралы

Мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Экономиканың толығымен нарықтық қатынастарға өтуі, қазіргі кезде жұмыс жасап отырған валюта нарығының механизмінің жаңаша қызмет етуін талап етеді.

Бүгінгі күні экономиканың басты элементi - валюталық нарық. Валюталық нарықтың қалыптасуына ықпал ететiн факторлар қатары анықталған. Валюталық нарық - экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.

Валюталық нарықтар уақытылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануды, валюталық операцияларға қатысушылардың валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем айналымына қызмет етедi.

Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.

Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталық түсiм алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден; сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахт, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қоғамдары мен банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды және т. б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғалардан туындайды.

Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасының аясына ғана кіреді.

Бұл дипломдық жұмыстың өзіндік ерекшелігі - валюталық нарықтың қызметін ұйымдастыру, реттеу және бағалау, өтімділігін басқару, олардың нарықтық экономикаға өтудегі рөлі мен қызметтері жайлы нақты Қазақстан Республикасының тәжірибесіне сүйене отырып жазылғандығымен сипатталады.

Қазақстан Республикасының валюта нарығындағы шешімін күтіп тұрған келесі бір мәселе - бұл валюта нарығына байланысты арнайы заңдылықтар мен нормативтік актілердің, сондай-ақ ережелердің, нұсқаулардың, жеткіліксіздігі және әрекет етіп отырған ережелер мен нұсқаулардың ескіруінен олардың дер кезінде жаңартылмауы.

Қазіргі валюта нарығының механизмінің осы уақытқа дейін қолданып келген валюта нарығының механизмінен мүлде айрықша деп айту қиын. Дегенмен де, қазіргі валюта нарығының механизімінің қызмет етуінің өзіндік ерекшеліктері болуға тиіс.

Сондай - ақ валюталық нарық механизмін жетілдіру жолдарын қарастыра отырып яғни валюталық нарық механизмі негізінде валюталық қатынасқа қатысушылардың объективтік экономикалық мүдделерінің : бір жағынан шетел инвесторларының, және екінші жағынан мемлекет мүдделерінің жататындығын, валюталық нарық механизмінің жетістіктермен қызмет етудің өзі осы мүдделерді қамтамассыз ететіндігін әрдайым естен шығармаған дұрыс. Керісінше жағдайда, яғни валюталық қатынас қаншалықты субъективтік тұрғыда ұйымдастырылған болса, соғұрлым олар инвесторлар мен мемлекет объективті экономикалық мүдделеріне аз сәйкес келіп, соғұрлым валюталық нарық механизмі қызметінің нәтижесі төмен болады.

Қазіргі валюта нарығы және оның қызмет етуін жетілдіру барысындағы орын алатын шешімін таппай отырған сұрақтардың бүгінгі күнге дейін, отандық ғылыми жұмыстарда жеке зерттелмей келуі, бұл диплом жұмысының тақырыбын таңдап алуыма себеп болды.

Валюталық нарықтың қызмет етуіндегі мәселелерін теориялық тұрғыдан оқып-білу, қазіргі валюталық нарықтың бүгінгі күн талаптарына қаншалықты жауап беретіндігі туралы өзекті мәселелер, өз кезегіндегі диплом жұмысының мақсаты және басты міндеттерін анықтап отыр.

Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының валюталық нарығы және валюталық операциялары

Дипломдық жұмысымның мақсаты нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін валюта нарығының мазмұны мен құрлымдық элементтеріндегі өзгерістерді сипаттай отырып, Қазақстан Респуликасындағы ваюта нарығының тәжірибелері мен даму ағымына талдау жасау, сондай-ақ қазіргі валюталық жүйесін жетілдіру жолдарын іздестіру болып табылады.

Мақсатқа жетуде келесідей міндеттерді шешуді қажет етеді :

• Қазіргі валюта нарығының тұжұрымдамасын ұсыну;
• Қазіргі валюта нарығының құрлымдық элементтерін және өзіндік ерекшелігін зерттеу;
• Валюта нарығына теориялық тұрғыдан баға беру;
• Әлемдік тәжірибедегі валюталық нарықтың ерекшеліктерін оқып-үйреніп, олардың тиімді жақтарын ұсыну;
• Қазақстан Республикасындағы валюталық нарық тәжірибелеріне және даму ағымына талдау жасау;
• Валюталық жүйені талдау;
• Қазіргі валюта жүйесінің жетілдіру жолдарын анықтау және оларды тиімді бағалау.

Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізінде қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің валюталық нарықта орын алатын мәселелер туралы және валюталық қатынастар экономиканың дамуындағы рөлін сипаттайтын зерттеулері пайдаланылады.

Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде Қазақстан Респуликасы Ұлттық банктің ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, Қазақстан Респуликасындағы валюталық нарық туралы жылдық есеп деректері және валюталық нарыққа байланысты түрлі жобалар, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ валюталық нарықтың дамуы жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т. с. с. пайдаланылды.

Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері зерттеу объектісі мен зерттеу заты берілген.

Бірінші бөлімде, валюталық жүйе түсінігі және валюталық жүйенің тарихи тұрғыдан дамуы, валюталық қатынас, оның экономикаға әсері туралы айтылады.

Екінші бөлімде, Қазақстан Республикасының валюталық саясаты, валюталық нарықтар түрлері қарастырылған. Сонымен қатар онда валюталық тәуекелдер және оларды реттеу әдістері жазылған

Үшінші бөлімде, - Қазақстан Республикасындағы валюталық нарық қызметтін ұйымдастыру және реттеу механизмі, Қазақстан Республикасының валюталық заңнамалары, валюталық реттеу, валюталық бағам режимін реттеу туралы айтылады.

Ал қорытынды бөлімде валюталық нарықтың жаңа перспективалары мен даму жолдарын көрсетемін. Сонымен бірге зерттеулердің нәтижелері мен валюта нарығы тұрғысында туындайтын ұсыныстар айтылады.

І Валюталық жүйе және валюталық қатынастар

1. Дүниежүзілік валюталық жүйе эволюциясы.

Валюталық жүйе - ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекет-аралық келісім-шарттармен бекітілген валюталық қатынастарды ұйымдастыру және реттеу формасы.

Валюталық жүйе үш түрге бөлінді:

• Ұлттық валюталық жүйе
• Дүниежүзілік валюталық жүйе
• Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе

Тарихта ұлттық валюталық жүйе ең бірінші қалыптасқан. Ұлттық валюталық жүйе - халықаралық төлем айналымын жүзеге асыратын, ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды құрайтын және оны пайдалануға көмектесетін экономикалық қатынастар жиынтығын білдіреді.

Ұлттық валюталық жүйе - елдің ақша жүйесінің бір бөлігі. Оның ерекшеліктері елдің құрамдас экономикасының сыртқы экономикалық байланыстардың даму дәрежесі мен жағдайына байланысты анықталады.

Ұлттық валюталық жүйе дүниежүзілік валюталық жүйемен тығыз байланысты. Дүниежүзілік валюталық жүйе ХIХ ғасырдың ортасына таман құрылған.

Дүние жүзілік валюталық жүйе - бұл халықаралық несие - қаржы институттары мен қаржы құралдарының қызмет етуін қамтамассыз ететін халықаралық келісімшарттар мен мемлекет аралық құқықтық нормалар кешенін қамтиды. Дүниежүзілік валюталық жүйелердің қызмет ету сипаты мен тұрақтылығы дүниежүзілік шаруашылықтың құрылымдық қағидаларының сәйкес келу дәрежесіне және алдыңғы қатарлы елдердің мүдделеріне байланысты болып келеді.

Ұлттық және дүние жүзілік валюталық жүйелер арасындағы байланыс пен айырмашылықтары олардың негізгі элементтерінен көрінеді.

Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйенің элементтерін 1-ші кестеден көреміз.

Ескерту: Ғ. С. Сейітқасымов “Ақша, Несие, Банктер” Алматы 2001 Оқу құралы.

Кесте 1 - Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйенің элементтері.

Егер де ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға, яғни елдің ақша бірлігіне негізделсе, ал дүниежүзілік валюталық жүйе - бір немесе бірнеше резервтік валюталарға немесе халықаралық есептеу бірліктеріне негізделеді[1] .

Резервтiк валюта - халықаралық төлем және резерв құралы функциясын орындайтын, басқа елдер үшiн валюталық паритет пен валюталық бағамды анықтауға базалық қызмет ететiн, валюталар бағамын реттеу мақсатында валюталық интервенция жүргiзуде пайдаланылатын алдыңғы қатарлы елдердiң айырбасталған ұлттық валюталарының ерекше категориясы.

Резервтiк валюта мәртебесiн алудағы алғы шарттар:

• дүниежүзiлiк өндiрiсте, тауарлар мен капитал экспорттарында елдердiң билiк ету позициясы;
• жоғары тиiмдi байланыс жүйесi бар несиелiк-банктiкмекемелердiң дамыған торабы;
• басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ететiн, халыкаралық айналымдағы валютаның еркiн айналымдығы және валюталық шектеудің болмауы.

Резервтiк валюта мәртебесi эмитент-елдiң экономикасына белгiлi бiр мiндеттемелердi жүктейдi: осы валютаның тұрақтылығын қолдап отыру қажеттiгi, сауда және валюталық шектеулердiн болмауы, девальвация жүргiзбеу. Сонымен қатар, ұлттық валютаны резервтiк дәрежеге көтеру ұлттық шаруашылық үшiн төлем балансының тапшылығын ұлттық валютамен автоматты түрде пайызсыз және мерзiмсiз халықаралық несие алу жолымен жабу мүмкiндіктерi түрiнде бiр қатар артықшылықтар бередi.

Валюталық паритет - бұл валюталық бағамның негiзi болып табылатын және заңды түрде бекiтiлетiн екi валюта арасындағы шектi қатынасты бiлдiредi. ХВҚ Жарғысы бойынша валюталық паритет СДР негiзiнде белгiленеді.

Ұлттық валюталық жүйенiң шегiнде ХВҚ арқылы мемлекетаралық реттеу объектiсi болып саналатын валютамен жасалатын операцияларға шек қою, яғни валюталық шектеу енгiзiлуде.

Халықаралық ақшалай талаптар мен мiндеттемелердi мемлекеттiк реттеумен байланысты бейнелейтiн және жекелеген елдiң немесе барлық елдердiң төлем қабiлетiн сипаттайтын - халықаралық өтiмдiлiк валюталық жүиенiң элементi болып табылады. Халықаралық валюта өтiмдiлiгiнiң құрылымына шетел валютасы, алтын, халықаралық валюталық қатынастағы резервтiк позиция, СДР және ЭКЮ-дағы шоттар кiреді.

Халықаралық несиелiк құралдарды пайдалану ережелерiнiң регламенттелуi және халықаралық есеп айырысулар жүйелiк халықаралық нормаларға (Женева вексельдiк және чектiк конвенция, 1930ж . ) сәйкес жүзеге асырылады[1] .

Валюталық жүйенiң институтционалдық құрылымы ұлттық және мемлекетаралық деңгейлерде реттеледi.

• Европалық валюталық жүйеге мүше елдер халықаралық валюталық қорға қарама-қарсы (МВФ), өзiнiң мемлекетаралық валюталық реттемелеу органын кұрды. Европалық валюталық институт. Оны мүшелiгiне 12 орталық банктiң басқарушылары кiредi.

Европалық Одаққа мүше елдердiң жайғасымын әрi қарай нығайту мақсатында, 1999 жылдың 1-қаңтарынан бастап айналымға "Евро" деп аталатын - европалық валюта шығарылды. Ќәзірге ол 11 мүше елдiң арасында қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға қолданылды, ал, 2002 жылдан бастап қолма-қол есеп айырысуға қолданылады. Қазiргi кезде "Евро" мен доллар, дүниежүзiлiк майданда жетекшiлiк етуге таласуда.

Шаруашылық тұрмысты өрiсiне қарай ұлттық және Халықаралық валюта жүйелерi құрылады. Алдымен тарихи үйлестірiлген және ұлттық заңдармен бекiтiлген ұлттық валюта жүйесi пайда болды. Ұлттық валюта жүйесi тәуелсiз, ұлттық шеңберден шығатын болса да, ұлттық ақша жүйесiнiң негiзгi құрамы.

Қазiргi ұлттық валюта жүйесi мынандай элементтердi қосады:

- Валютаның аты (теңге, рубль, доллар, марка т. т. ) .

- Шетелдердiң валютасына айырбастау жағдайлары. Бұл мағынада мынандай бөлектену бар:

а) еркiн айырбасталымды валюта. Мұндай валюталар кез келген басқа елдiң ақшасына еркiн айырбасталынады. Оларға Американың доллары, Немiстiң маркасы, Жапонның иенi, Француздың франкасы, Англияның фунтстерлингi кiредi;

б) жартылай айырбасталымды валюталар (ел iшiнде ғана айырбасталымды валюта, рубль, теңге т. б. ) ;

в) айырбастауға жатпайтын валюталар (жабық валюталар) .

- валютаның тепе-теңдiгiнiң тәртiптемесi - екi валютаның ара қатынасы;

Ақша бiрлiгiндегi алтынның мөлшерiне негiзделген алтын тепе-теңдiгi Батыс Европада 70 жылдардың (өткен ғасыр) ортасында, Ресейде - 1992 ж. жойылған. Ендi, Халыкаралық валюта қорының жарғысына сәйкес валютаның тепе-теңдiгi, алтынмен емес, СДР - (арнаулы өзара қарыз құқықтары) мен немесе басқа Халықаралық валюта бiрлiгiмен белгiленедi.

Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бастап, валюталық қоржын негiзiндегi, тепе-теңдiк пайдаланылды. Бұл, бiр ақшалық бiрлiктiң орташа бағамын, белгiлi бiр топ валюталардың жиынтығымен өлшейтiн әдiс. Мысалы, СДР валюта қоржынына жоғарыда келтiрiлген 5 еркiн айырбасталымды валюталар кiредi және оның iшiнде Америка долларының үлесi - 40%, Немiс маркасының үлесi - 21%, Жапон иенiнiң үлгiсi - 17% т. с. с.

- Валюталық бағамның тәртiптемесi. Бұл мағынада валютаның "тiркелген", және "еркiн құбылмалы" деген екi түрлi тәртiптемесi бар. Бiрiншi тәртiптеме бойынша, ұлттық валютаның бағамы басқа бiр елдiң валютасына бекiтiледi. Бiрақ бұл тәртiптемемен анықталған бағам не былай, не былай ауытқуы мүмкiн. Мысалы, европалық валюта жүйесiнде, 12 валютаның бағамы, орталық бағамнан +15% ауытқуына жол берiледi. Сондықтан, бұл тәртiптемеде орталық (ұлттық) банктер жоғарыда келтiрiлген шектен шығып кетпес үшiн, валюталық басқыншылық жасап, ұлттық валютаның бағамын бiр қалыпта ұстауға тырысады.

Осындай тәртiптеме, Қазақстанда 1999 ж. 5 сәуірiне дейін қолданылды. Қазақстан Ұлттық банкiсi сол кезде, 1998 ж. Ресейде орын алған опырылудың Қазақстан экономикасына тигiзетiн әсерiн жоққа шығару үшiн, теңгенiң бағамын төмендетпеу үшiн, 600 млн. артық доллар шығарды (теңге сатып алды), ал бұл сол кездегi елдiң алтын-валюталық резервiнiң 1/3 бөлiгi болатын.

Екiншi тәртiптемеде (еркiн құбылмалы) ұлттық валютаның бағамын сұраным мен ұсынымға байланысты нарық анықтайды. Қазақстан мұндай тәртiптемеге 1999ж. 5 сәуірiнде ауысты. "Осының нәтижесiнде инфляцияның деңгейі төмендей бастады, елдiң төлем балансының ағымдағы шотында айтарлықтай оң сальдо шықты, алтын-валюталық активi өстi, ұлттық ақшаның

бағамы тұрақтады, банк саласы нығайды"- деп жазыпты, "Кешкi Алматы" газетi, 2001 жылдын 11 көкек күнгi санында (авторы Асқар Баянов) .

• Валюталық шектеудiң барлығы немесе жоқтығы. Дәстүр бойынша мұндай шектеудi экономикасы тұрақтамаған елдер енгiзедi. Қазақстанда бұл жөнiнде арнаулы заң қабылданған.
• Елдiң Халықаралық валюталық өтiмдiлiгi. Бұл ұғымға елдiң алтын-валюта резервi, СДР-шоты, ЭКЮ және Халықаралық валюталық қордағы (МВФ) резервтiк жайғасымы кiредi. Өйткенi, олар елдiң алған мiндеттемелерiне жауаптылық қабiлетiн суреттейдi. Бұл жөнiнде де Қазақстанның жағдайы оңалып келедi. Мысалы, 1999 ж: көкек айында елдiң халықаралық резервi 1. 600 млн. доллар болса, 2001 жылдьң басында ол 2095, 8 млн. долларға жеттi (өсiм 30%-тен артық) .
• Халықаралық несиелiк айналым құралын және халықаралық, есеп айырысудың нысандарын реттемелеу;
• Халықаралық қолма-қол ақшамен және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды реттемелеу;
• Халықаралық валюталық және несиелiк қатынастарға қызмет көрсетiп, оларды жөнге келтiрiп отыратын ұлттық органдардың Орталық (Ұлттық) банк, мемлекеттiк қазына, биржалар, валюта нарғы т. б. ) мәртебелері.

Ұлттық валюта жүйесiн ұйымдастыру тәртiбiн занды түрде мемлекет бекiтетiн болғандықтан, бұл жүйе бiршама дербестелiнiп, ұлттық шаруашылықтың жұмыс iстеуiне қолайлы жағдай жасау мақсатына бағынады.

Дүниежүзiлiк шаруашылық байланыстарының көбеюiне байланысты, дүниежүзiлiк нарықтың өсу негiзiнде және мемлекетаралық келiсiмдер мен бекiлген Халықаралық валюталық қатынастарды ұйымдастыру нысаны - дүниежүзiлiк валюта жүйесi пайда болды. Ол дүние жүзiлiк қоғамдастықтың ғаламдық мақсатын көздейдi, оған қатынасатын елдердiң мүддесiне бейiмделген және оның жұмыс iстеуiн, ерекше тетiктерi бар.

Ұлттық валюталық жүйе, дүниежүзiлiк валюталық жүйемен тығыз байланысты. Бiрақ мұндай екi валюталық жүйенiң өзара байланыстығы олардың бiрдейлiгiн көрсетпейдi. Өйткенi, олардың мақсаттары, жұмыс iстеуi, оны реттеу тәсiлдерi, әр елдiң экономикасына және дүние жүзiлiк шаруашылыққа әсер ету жағдайлары өзгеше.

Ұзақ жылдар бойы өсiп, өркендеудiң нәтижесiнде, дүние жүзiлiк валюта жүйесiнiң мынандай негiзгi элементтерi құралды:

• Дүниежүзiлiк ақшаның атқарымды нысандары (алтын, резервтiк валюталар, Халықаралық валюталық шот бiрлiгi) ;
• Өзара валюта айырбастаудың жағдайларын реттемелеу;
• Валютаның тепе-тендiгi мен валютаның бағамдарын бiрегейлендiру;

- Валюталық шектеудiң көлемiн реттемелеу (Халықаралық валюта қорының мүше еддерден, валюта құндығы мен жасайтын операцияны шектеудi, белгiлi кезенде тоқтату жөнiндегi талабы) ;

• Халықаралық валюта өтімдiлiгiнiң құрамының құрамдас бөлiктерiн реттемелеу. (Мысалы, 1970 жылдан айналымға жаңа халықаралық валюта бiрлiгi- СДР енгiзiлдi; 1979 жылдан Европалық валюталы бiрлiгi - ЭКЮ енгiзiлдi; 1999 жылдың басынан Евро бiрлiгi енгiзiлді) ;
• Халықаралық несиелiк айналым құралын пайдалану тәртiптерiн, (вексельдер, шектер т. б. ) және Халықаралық есеп айырысу нысандарын бiрегейлендiру;
• Дүниежүзiлiк алтын және валюта нарықтарының тәртiптемесi;

- Халықаралық валюта қорының мәртебесi.

Дүниежүзiлiк валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы, оның құрылысын тұрғызу кағидалары мен дүние жүзiлiк шаруашылықтың құрылысын түрғызу қағидаларының, дүние жүзiлiк майдандағы күштiң орналастырылуына және алдыңғы қатардағы еддердiң мүдделерiне сәйкестiгiне байланысты. Егер, осы қағидалар бiрiмен-бiрi сәйкеспей қалса, дүниежүзiлiк валюталық жүйе дүркiн-дүркiн дағдарысқа ұшырайды, ал ол iстеп жүрген валюталық жүйенiң құлауына, сөйтiп жаңа валюталар жүйесiнiң пайда болуына апарып соғады.

Бірiншi дүние жүзiлiк валюта жүйесi, алтын-валюталық үлгiде, 1867 жыл Парижде өткен, сол кездегi алдыңғы қатардағы елдердің маслихатында, мемлекетаралық келiсiммен занды түрде рәсiмделдi.

Бiрiншi дүниежүзiлiк соғыс кезiнде және одан кейiнгi жылдарда орын алған валюта дағдарысы, екiншi дүниежүзiлiк валюталық жүйе кұруға әкелдi ол, 1922 ж. Генуэсте өткен халықаралық экономикалық маслихатқа қатынасқан еддердiң келiсiмiмен рәсiмделдi. Бұл жүйеде алтын девиздiк үлгiде негiзделдi және ресiмделiнген қаланың атымен Генуэс валюта жүйесi деп аталып кеттi.

Өткен ғасырлардың 20 жылдарынан бастап ұлттық несиелiк ақша, халықаралық төлем-резервтiк құралы ретiнде падаланылды. Екiнші дүние жүзiлiк соғыстың аралығында, резервтiк валюта мәртебесi ешқандай валютаға бекітiлтен жоқ Англияның фунт-стерлингi мен Американың доллары жетекшiлiк үшiн, өзара бәсеке күресiн жүргiзiп келдi.

Үшiншi дүние жүзiлiк валюталық жүйе 1944 жылдың 22 маусымында Американың Бреттевудсе деген қаласында ресiмдеіндi. Бұл жүйеде алтын-девиздiк үлгiде негiзделiнген. Және де тарихта бiрiншi рет резервтiк валютаның мәртебесiне занды түрде, екi валюта ие болды: доллар және фунт-стерлинг.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс