Инновациялық менеджмент
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.Инновациялық менеджменттің даму эволюциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Венчурлық бизнесті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Шетел мемлекеттерінің инновациялық урдістерді ұйымдастыру және басқару тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.Қазақстан Республикасындағы инновациялық бизнестің дамуы ... ... ... ... 24
2.1 ҚР.ғы инновациялық қызметтердің дамуының қазіргі жағдайы ... ... ... 24
2.2 ҚР.да инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... 31
2.3 ҚР.ғы инновациялық бизнесті ұйымдастыруда мемлекеттің рөлі ... ... ...41
3.”ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК.ның негізінде инновация қызметін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
3.1 “ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК.ның сипаттамасы мен инновациялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Инновациялық қызметті басқару деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.3 Инновациялық жобаны іске асыру, инновациялық қызметті басқару деңгейін көтеру үшін ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 85
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
1.Инновациялық менеджменттің даму эволюциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Венчурлық бизнесті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Шетел мемлекеттерінің инновациялық урдістерді ұйымдастыру және басқару тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.Қазақстан Республикасындағы инновациялық бизнестің дамуы ... ... ... ... 24
2.1 ҚР.ғы инновациялық қызметтердің дамуының қазіргі жағдайы ... ... ... 24
2.2 ҚР.да инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... 31
2.3 ҚР.ғы инновациялық бизнесті ұйымдастыруда мемлекеттің рөлі ... ... ...41
3.”ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК.ның негізінде инновация қызметін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
3.1 “ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК.ның сипаттамасы мен инновациялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Инновациялық қызметті басқару деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.3 Инновациялық жобаны іске асыру, инновациялық қызметті басқару деңгейін көтеру үшін ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 85
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
Қазақстан Республикасының 2002 жылғы "Инновациялық қызмет туралы" қабылданған заңында қазіргі ғылыми-техникалық саясатты, инновациялық қызметті жетілдіруде орны ерекше. Осы заңда инновациялық қызметті дамытудың басты бағыттары көрсетілген.
Инновация қызметі қоғамда, ғылымда, элеуметтік өмірде, саяси жүйеде, маркетингте, менеджмент сияқты тағы басқа да салаларда қолданылады.
Инновациялық қызметтің басты мақсаты – отандық өнімдердің бәсеке қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Инновация қызметін басқару тақырыбындағы зерттеудің көкейкесті мәселесі:
ХХІ ғасырда елдің ғылыми-техникалық даму және интеллектуалды факторларды кең көлемде қолдану арқылы экономикалық даму. Елдің экономикалық даму негізі, болашақта инновациялық қызметке бағытталуы, яғни жаңа өндіріс пен құрылымдарды алу арқылы, бәсекеге қабілетті жаңа технологиялар мен өнімдер өндіру нәтижесінде шектелген ресурстарды тиімді пайдалану.
Инновациялық қызметтің тиімділік мәселелері, басқа да экономикалық дамудың маңызды факторлары сияқты, аймақтық, ұлттық, экономикалық ерекшеліктерін ескеретін және біздің мемлекетіміздің мүддесін қорғайтын саналы мемлекеттік саясатты әзірлеуді қажет етеді. Соңғы кезде елімізде ғылыми-техникалық және өндірістік саясаттың мемлекеттік механизімі айқындалып отыр. Сонымен, 2000 жылы "Қазақстан Республикасының ғылыми және ғылыми-техникалық концепциясы" қабылданды, 2015 жылға дейін жүзеге асырылуға тиіс Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді (2003 жыл, мамыр). Оның негізгі мақсаты ішкі нарықта бәсеке қабілетті, жоғары қосымша құны бар экспортқа бағытталған өндіріс орнын салу. Бұл қойылған мақсат ғылымды көп қажет ететін, жоғары технологиялы өндірістер салуға ынталандырады, қаржылық және нақтылы секторлар арасында "ғылым-өндіріс-нарық" циклы бойынша тиімді байланыс жасауға мүмкіндік береді. Өндірісті диверсификациялау және модернизациалау шикізат бағытынан өңдеуші бағытына өтудің негізгі факторлары болып есептеледі. Берілген бағдарлама шеңберінде жаңа даму институттары құрылды: Инновациялық қор, Инвестициялық қор, Қазақстанның даму банкі.
Бітіру жұмысының мақсаты: экономикадағы инновациялық қызметті басқаруды сипаттайтын экономикалық қатынастарды зерттеу және инновациялық қызметі атқарушы кәсіпорындардың инновациялық менеджменттік қызметін талдау.
Инновация қызметі қоғамда, ғылымда, элеуметтік өмірде, саяси жүйеде, маркетингте, менеджмент сияқты тағы басқа да салаларда қолданылады.
Инновациялық қызметтің басты мақсаты – отандық өнімдердің бәсеке қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Инновация қызметін басқару тақырыбындағы зерттеудің көкейкесті мәселесі:
ХХІ ғасырда елдің ғылыми-техникалық даму және интеллектуалды факторларды кең көлемде қолдану арқылы экономикалық даму. Елдің экономикалық даму негізі, болашақта инновациялық қызметке бағытталуы, яғни жаңа өндіріс пен құрылымдарды алу арқылы, бәсекеге қабілетті жаңа технологиялар мен өнімдер өндіру нәтижесінде шектелген ресурстарды тиімді пайдалану.
Инновациялық қызметтің тиімділік мәселелері, басқа да экономикалық дамудың маңызды факторлары сияқты, аймақтық, ұлттық, экономикалық ерекшеліктерін ескеретін және біздің мемлекетіміздің мүддесін қорғайтын саналы мемлекеттік саясатты әзірлеуді қажет етеді. Соңғы кезде елімізде ғылыми-техникалық және өндірістік саясаттың мемлекеттік механизімі айқындалып отыр. Сонымен, 2000 жылы "Қазақстан Республикасының ғылыми және ғылыми-техникалық концепциясы" қабылданды, 2015 жылға дейін жүзеге асырылуға тиіс Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді (2003 жыл, мамыр). Оның негізгі мақсаты ішкі нарықта бәсеке қабілетті, жоғары қосымша құны бар экспортқа бағытталған өндіріс орнын салу. Бұл қойылған мақсат ғылымды көп қажет ететін, жоғары технологиялы өндірістер салуға ынталандырады, қаржылық және нақтылы секторлар арасында "ғылым-өндіріс-нарық" циклы бойынша тиімді байланыс жасауға мүмкіндік береді. Өндірісті диверсификациялау және модернизациалау шикізат бағытынан өңдеуші бағытына өтудің негізгі факторлары болып есептеледі. Берілген бағдарлама шеңберінде жаңа даму институттары құрылды: Инновациялық қор, Инвестициялық қор, Қазақстанның даму банкі.
Бітіру жұмысының мақсаты: экономикадағы инновациялық қызметті басқаруды сипаттайтын экономикалық қатынастарды зерттеу және инновациялық қызметі атқарушы кәсіпорындардың инновациялық менеджменттік қызметін талдау.
1 Й.Шумпетер Теория экономического развития. -Москва: Прогресс, 1982 г. стр. 453
2 Нарибаев К. Джумабаев С.К., Нусупова А Инновационный менеджмент
3 П.Друкер Рынок: как войти в лидеры. Практика и принципы,- Москва: 1992 г. 300 стр.
4 Длинные волны: научно-технический прогрес и социально-экономическое развития.
Глазьев К.Ю., Микерин Г.И., Тосля Г.Н. и др.,- Новосибирск: Наука сибирское отделение 1991 г.
5 Санто Борис Инновация как средство экономического развития. Перевод с венгерского с изменениемии и дополнением. авт. общ. ред. и вступ. ст. В.В. Сазанова- М: Прогресс 1990 г.
6 Кенжегузин М.Б., Днишев Ф.М. Наука инновации в рыночной экономике мировой опыт и Казахстан. Министерство образования и науки РК. 2005-г 256 стр.
7 Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента. -Алматы: "Қазақ университеті", 2005 г. 486 стр.
8 Г.Х.Кузбаева Проблемы формирования и функционирования инфроструктуры инновационной деятельности в РК // ҚазҰҰ хабаршы, № 2 (48) 2005 ж.
9 К.Кажымуратов, А.Кравцов, В.Даримбетов Индустриально-инновационное развития Казахстана: проблемы и их решение // Саясат журн. № 6. 2003 ж.
10 «2003-2015 жж. Арналған индустриалды-инновациялық бағдарлама»: -Астана: 2003.
11 h t t p: / w w w nif kz. Инновациялық қор.
12 Кубаев К.Е. Государственное регулирование инновационным развитиям международной научно-практической конференции.-Алматы: Қазақ университеті, 2004 ж.
13 Кубаев К.Е. государственное регулирование организация и управление венчурным бизнесом. // Материалы Международной научно-практической конференции: "Индустриально-инновационные развитие РК: опыты и задачи, перспективы". –Алматы: Минстерство индустрии и торговли РК, -2004 ж.
14 Орынбаев Е.Т. Развитие научно-технологического прогресса за рубежом, выводы для Казахстана, Министерство экономики и бюджетного планирования РК.2004 ж
15 Купешова С.Т. Шағын инновациялық кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. // Қаржы-қаражат № 2 2001 ж.
16 Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны // саясат, № 2, 2001 ж.
17 Ж.Н.Нурпейсова Особенности бизнес-инкубаторов в Казахстане // ҚазҰҰ хабаршы № 1 (47) 2005 ж.
18 «2007 жылға арналған Елбасы жолдауынан»- Алматы: 2007 ж.
19 Овчинников В.А. формирование экономической зоны большого Китая // Деловой мир 1996г.
20 Е. Махницкая факторы развития инновационных процессов в экономике Казахстана // Саясат №3 2004 ж.
21 М.Ж. Арзаева кәсіпкерлікті салықтық реттеу // ҚазҰҰ хабаршы № 2 2003 ж.
22 Иманбаева Б. Қоғамдағы инновациялық саясат // саясат № 3, 2005 ж.
23 Бектурганов Н.С. Научно-техническое обепечение инновационной деятельности // Инновации №3, 2005г.
24 Статический ежегодник,- Алматы:2006г.
25 Т.Исахметов Механизмы совершенствования инновационной политики в современных условиях // Каржы-каражат,№5 2005г.
26 М.С. Тулегенова К вопросу о модернизации и реализации инновационных возможностей Казахстана // ҚазҰУ хабаршы № 6, 2006 ж
2 Нарибаев К. Джумабаев С.К., Нусупова А Инновационный менеджмент
3 П.Друкер Рынок: как войти в лидеры. Практика и принципы,- Москва: 1992 г. 300 стр.
4 Длинные волны: научно-технический прогрес и социально-экономическое развития.
Глазьев К.Ю., Микерин Г.И., Тосля Г.Н. и др.,- Новосибирск: Наука сибирское отделение 1991 г.
5 Санто Борис Инновация как средство экономического развития. Перевод с венгерского с изменениемии и дополнением. авт. общ. ред. и вступ. ст. В.В. Сазанова- М: Прогресс 1990 г.
6 Кенжегузин М.Б., Днишев Ф.М. Наука инновации в рыночной экономике мировой опыт и Казахстан. Министерство образования и науки РК. 2005-г 256 стр.
7 Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента. -Алматы: "Қазақ университеті", 2005 г. 486 стр.
8 Г.Х.Кузбаева Проблемы формирования и функционирования инфроструктуры инновационной деятельности в РК // ҚазҰҰ хабаршы, № 2 (48) 2005 ж.
9 К.Кажымуратов, А.Кравцов, В.Даримбетов Индустриально-инновационное развития Казахстана: проблемы и их решение // Саясат журн. № 6. 2003 ж.
10 «2003-2015 жж. Арналған индустриалды-инновациялық бағдарлама»: -Астана: 2003.
11 h t t p: / w w w nif kz. Инновациялық қор.
12 Кубаев К.Е. Государственное регулирование инновационным развитиям международной научно-практической конференции.-Алматы: Қазақ университеті, 2004 ж.
13 Кубаев К.Е. государственное регулирование организация и управление венчурным бизнесом. // Материалы Международной научно-практической конференции: "Индустриально-инновационные развитие РК: опыты и задачи, перспективы". –Алматы: Минстерство индустрии и торговли РК, -2004 ж.
14 Орынбаев Е.Т. Развитие научно-технологического прогресса за рубежом, выводы для Казахстана, Министерство экономики и бюджетного планирования РК.2004 ж
15 Купешова С.Т. Шағын инновациялық кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. // Қаржы-қаражат № 2 2001 ж.
16 Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны // саясат, № 2, 2001 ж.
17 Ж.Н.Нурпейсова Особенности бизнес-инкубаторов в Казахстане // ҚазҰҰ хабаршы № 1 (47) 2005 ж.
18 «2007 жылға арналған Елбасы жолдауынан»- Алматы: 2007 ж.
19 Овчинников В.А. формирование экономической зоны большого Китая // Деловой мир 1996г.
20 Е. Махницкая факторы развития инновационных процессов в экономике Казахстана // Саясат №3 2004 ж.
21 М.Ж. Арзаева кәсіпкерлікті салықтық реттеу // ҚазҰҰ хабаршы № 2 2003 ж.
22 Иманбаева Б. Қоғамдағы инновациялық саясат // саясат № 3, 2005 ж.
23 Бектурганов Н.С. Научно-техническое обепечение инновационной деятельности // Инновации №3, 2005г.
24 Статический ежегодник,- Алматы:2006г.
25 Т.Исахметов Механизмы совершенствования инновационной политики в современных условиях // Каржы-каражат,№5 2005г.
26 М.С. Тулегенова К вопросу о модернизации и реализации инновационных возможностей Казахстана // ҚазҰУ хабаршы № 6, 2006 ж
Реферат
Бітіру жұмысында: 17-кесте, 14-сурет бейнеленген,қолданылған әдебиетер
саны 26. Барлығы 88 бет
ИННОВАЦИЯЛЫҚ БИЗНЕС, ВЕНЧУРЛЫҚ ҚОР,ДАМУ ИНСТИТУТТАРЫ,ИННОВАЦИЯЛЫҚ
ИНФРАҚҰРЫЛЫМ
Бітіру жұмысым инновациялық қызметті басқару тақырыбына арналған.
Инновациялық бизнестің басты мақсаты - өнімдердің бәсекеге
қабілетті болуын қамтамасыз ету арқылы жаңа өнімдер шығару, сол арқылы
экономиканың дамуына ықпал ету.
Бітіру жұмысымның мақсаты: экономикадағы инновациялық басқаруды
сипаттайтын экономикалық қатынастарды зерттеу.Қазақстандағы инновациялық
бизнестің даму жағдайын оның экономикаға қосатын үлесін анықтау.Осы
мақсаттарға жету үшін келесі мәселелерді қарастыру көзделген:
-Инновация түсінігін ашу үшін теориялық ұстанымдарды жалпылау;
-инновация құрлымы мен басқару ерекшеліктерін талдау;
-ҚР-да инновациялық ортаның дамуын талдау;
-ҚР-да инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуын талдау;
-ҚР-да инновациялық қызметті ұйымдастыру да мемлекеттің рөлін талдау.
Бітіру жұмысы 3-бөлімнен, кіріспеден, қортындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады:
1-ші бөлімде инновациның теориялық негізі қарастырылады.
2-ші бөлімде ҚР-дағы инновацилық қызметтің қалыптасуы мен дамуы
қарастырылады;
3-ші бөлімде РМК-ның инновациялық қызметтің жүзеге асырылуы қарастырылған.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.Инновациялық менеджменттің даму эволюциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісі
... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Венчурлық бизнесті ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Шетел мемлекеттерінің инновациялық урдістерді ұйымдастыру және басқару
тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 19
2.Қазақстан Республикасындағы инновациялық бизнестің
дамуы ... ... ... ... 24
2.1 ҚР-ғы инновациялық қызметтердің дамуының қазіргі жағдайы ... ... ... 24
2.2 ҚР-да инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуы
... ... ... ... ... ... ... 31
2.3 ҚР-ғы инновациялық бизнесті ұйымдастыруда мемлекеттің рөлі ... ... ...41
3.”ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК-ның негізінде инновация қызметін басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
3.1 “ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК-ның сипаттамасы мен инновациялық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Инновациялық қызметті басқару
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.3 Инновациялық жобаны іске асыру, инновациялық қызметті басқару деңгейін
көтеру үшін
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..87
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының 2002 жылғы "Инновациялық қызмет туралы"
қабылданған заңында қазіргі ғылыми-техникалық саясатты, инновациялық
қызметті жетілдіруде орны ерекше. Осы заңда инновациялық қызметті дамытудың
басты бағыттары көрсетілген.
Инновация қызметі қоғамда, ғылымда, элеуметтік өмірде, саяси жүйеде,
маркетингте, менеджмент сияқты тағы басқа да салаларда қолданылады.
Инновациялық қызметтің басты мақсаты – отандық өнімдердің бәсеке
қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру
және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Инновация қызметін басқару тақырыбындағы зерттеудің көкейкесті
мәселесі:
ХХІ ғасырда елдің ғылыми-техникалық даму және интеллектуалды
факторларды кең көлемде қолдану арқылы экономикалық даму. Елдің
экономикалық даму негізі, болашақта инновациялық қызметке бағытталуы, яғни
жаңа өндіріс пен құрылымдарды алу арқылы, бәсекеге қабілетті жаңа
технологиялар мен өнімдер өндіру нәтижесінде шектелген ресурстарды тиімді
пайдалану.
Инновациялық қызметтің тиімділік мәселелері, басқа да экономикалық
дамудың маңызды факторлары сияқты, аймақтық, ұлттық, экономикалық
ерекшеліктерін ескеретін және біздің мемлекетіміздің мүддесін қорғайтын
саналы мемлекеттік саясатты әзірлеуді қажет етеді. Соңғы кезде елімізде
ғылыми-техникалық және өндірістік саясаттың мемлекеттік механизімі
айқындалып отыр. Сонымен, 2000 жылы "Қазақстан Республикасының ғылыми және
ғылыми-техникалық концепциясы" қабылданды, 2015 жылға дейін жүзеге
асырылуға тиіс Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді (2003
жыл, мамыр). Оның негізгі мақсаты ішкі нарықта бәсеке қабілетті, жоғары
қосымша құны бар экспортқа бағытталған өндіріс орнын салу. Бұл қойылған
мақсат ғылымды көп қажет ететін, жоғары технологиялы өндірістер салуға
ынталандырады, қаржылық және нақтылы секторлар арасында "ғылым-өндіріс-
нарық" циклы бойынша тиімді байланыс жасауға мүмкіндік береді. Өндірісті
диверсификациялау және модернизациалау шикізат бағытынан өңдеуші бағытына
өтудің негізгі факторлары болып есептеледі. Берілген бағдарлама шеңберінде
жаңа даму институттары құрылды: Инновациялық қор, Инвестициялық қор,
Қазақстанның даму банкі.
Бітіру жұмысының мақсаты: экономикадағы инновациялық қызметті басқаруды
сипаттайтын экономикалық қатынастарды зерттеу және инновациялық қызметі
атқарушы кәсіпорындардың инновациялық менеджменттік қызметін талдау.
Міндеттері:
1.Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісін зерттеу
2.Венчурлық бизнесті ұйымдастырудың әдістері
3.Шетел мемлекеттерінің инновациялық үрдістеріне жәнебасқару
тәжірбиесіне шолу
4.Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметтің дамуын талдау
5. ҚР МШКҰЖ ҰО РМК-ның инновациялық қызметті басқарудағы
ерекшеліктері
Инновация үрдісін зерттеген шетелдік ғалымдар: Й.Шумпетер, Г.Менш,
П.Дуркер, Р.Фостер, М.Портер, В.Санто және т.б.
Отандық ғылымда инновациялық үрдістерді зерттеумен айналысатын
ғалымдар:
С.Б. Әбдіғаппарова, А.А.Әлімбаева, К.Е.Кубаев, Ф.М.Днишев,
Е.Б.Жатқанбаев, Р.Е.Елемесов, М.Б.Кенжегузин, С.Т.Купешова және т.б.
1 БӨЛІМ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ДАМУ
ЭВОЛЮЦИЯСЫ
1.1 Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісі
"Инновация" термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда болған.
Жалпы алғанда "инновация" сөзі ағылшын тілінен аударғанда "innovation"
"жаңарту", "заттарды бөлудің жаңа жолы", "жаңалық енгізу" деген сөздерді
білдіреді.
ХХ ғасырдың 30 жылдарында австриялық ғалым Й. Шумпетер инновация
түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды
тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды
ұйымдастырудың формалары мен нарықты өндіріске енгізу мақсатында
қолданылды. Й. Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рол болып, экономикалық
теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және
экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін
кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, "инновациялық" жалпы қабылданған
термин ретінде қолданылады.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар
өндірістің жаңа қызметі болып табылады.
Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс және
И.Шумпетер қолданған.
Й. Шумпетердің айтуы бойынша кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол тәуекел
бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік технологиялық
дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз байланысты.
Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа тәуекелді
кәсіпорындардан қарағанда көбірек пайда әкеледі.
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша "инновация " бұл жаңалық енгізу,
жаңашылдық, өзгеріс деген сөздерді білдіреді.
Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал кең
мағанасында ашсақ рәсімделген өнер табыс түрінде, патенттер, товарлық
белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, нау-хау түріндегі инновациялық
үрдістер нәтижесі.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз.
Инновация –ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді жүзеге асырады.
Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың
"қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер" сөздігінде: "инновация" (ағылшын
"innovation" -жаңалық енгізу, "жаңалық", латын тілінде "innovation" -
"жаңарту", "жаңғырту") бұл:
1. Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін
экономикаға жұмсалынатын қаражат.
2. Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі.
3. Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгзуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б.
4. Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Й. Шумпетердің "Теория экономического развития" атты атақты еңбегінде
дәстүрлі экономикаға қарама-қарсы тезисті қозғайды, яғни экономикалық
өсудің, дамуының нормасы, басты нақты экономикалық теориясы мен
тәжірибесі болып, тепе-теңдік емес динамикалық теңсіздікті (дисбаланс)
тудыратын жаңалық енгізуші кәсіпкерлік қызметінде. Табыс көзі болып тек
қана база өзгерісі мен шығындағы экономия ғана емес, сонымен қатар
шығарылған өнімнің радикалды өзгерісі болады [1.89б] Й.Шумпетердің
пікірінше, экономикалық ресурстарды үлестірудің барлық жаңаша тәсілдері
кәсіпкерліктің жұмысы болып табылады. Кәсіпкер тұтынушыға беймәлім жаңа
игіліктерді: өткізу нарығының жаңасын игереді. Сонымен қатар нарықтағы
жағдайға, сұраныс пен ұсыныс динамикасына, баға деңгейіне, жалпы тауар-
ақша қатынастары жүйесіндегі қалыптасқан жағдайларға тәуелді болып келеді.
Осы тұста кәсіпкерлік қызметінің тұрақты серігі-тәуекелділік, қауіп-қатер
беймәлімділікпен байланысты және жүргізілген болжам мен есептің өзі
күтпеген жағдайдың алдын ала алмайды [21.27б].
Өндіріс факторларының "жаңа комбинацияларын" жүргізу барысында, ол
инновацияға алып келеді. Өндіріс факторларының "жаңа комбинациялары"
келесілер:
• жаңа өнімді шығару, дайындау;
• өндірісте жаңа технологияларды қолдану;
• жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;
• жаңа тұтыну нарықтарын ашу;
• жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу [1. 159б]
Американдық "Маккинзи" кеңес компаниясының басқарушысы Р.Фостердің
инновация феноменін талдау барысында "технологиялық айырылым" түсінігі
маңызды рол атқарады. "Технологиялық айырылым " – бір технологиядан басқа
технологияға ауысуды білдіреді. Р.Фостер әр бір технологияның тағдырын
логикалық S – тәрізді ауытқу белгісімен бейнелейді. Қолданыста сирек тек
бір ғана технология тұтынушының барлық қателігін қанағаттандыруға
қабілетті. Жалпы әр уақытта S – тәрізді ауытқымасы бар бәсекелесетін
технологиялар болады. "Айқасқа" 3-4 технологиялар қатысады, олардың
кейбіреуі қорғанса, келесілері шабуыл жасайды( 1-сурет) [7.252б].
Сурет 1 - Технологиялық айырылым
Дәл осы уақытта бір технология өзінің шегіне жеткенде келесі жаңа
технология пайда болады да, бұл жаңа технология туғызады. Технологиялық
айырылымның нәтижесінде жаңа өнім, жаңа үрдіс, яғни инновацияға алып
келеді.
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл "технологиялық айырылымның"
жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың жаңа әдісінің
пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация
бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен
қатар жаңа технологияларды талап етеді.
Жоғарыдағы сұрақтарға жауапты И. Ансоффтың зерттеулерінен табуға
болады. Ол 4-циклмен ұштастырылған: өнім, технология, сұраныс кестелерін
ұсынады.
Технологияның өзгеріс тәуекелділігіне байланысты, яғни бір
технологияның басқа технологияға ауысу жиілігіне байланысты, оларды
негізгі үш типке: тұрақты, жемісті және өзгерісті деп бөледі.
2-ші суретте тұрақты технологияны көреміз. Мұнда негізінен сұраныстың
барлық өміршеңдік кезеңінде технология өзгеріссіз қалады. Бұл технологиялар
түрін өндіріс саласының бірінші кезеңдеріне жатқызуға болады. Олар ХІХ ғ.
соңында негізделіп ХХ ғасырдың 50 жылдарында өздерінің келешегіне жетті.
Нарықтық кемелдену мен молықтыру кезеңдерінде сұраныс модификация есебінен
қанағаттандырылады, ұсынылатын өнім өзгеріссіз қалады да, тек жекеленген
параметрлері мен бұйым конструкциясы жақсарады, бұл технологиялық
инновация есебінен болмайды.
Өнім-инновациясы, үрдіс-инновациясының сұраныспен байланысы.
Сурет-2- Тұрақты технология
Мұнда негізгі технология ұзақ уақыт кезеңінде өзгеріссіз қалады, бірақ
бірін-бірі ауыстыратын жақсы көрсеткіштері мен кең диапазонда қолданылатын
өнімдер әзірленеді. Жемісті технология кезінде жаңа тауарды әзірлеу
экономикалық өсудің негізгі факторы болады. Жемісті технология жұмыс
істеуде уақыт өтке келе амалсыздан инновацияны және өнімді жетілдіруді
енгізуі керек. Жаңа инновациялық өнім нарықты жаулап алады, бірақ бұл
инновацияның өміршеңдік кезеңі бәсекелестер ұсынған жаңа өнімнің тиімді
түрінің пайда болуынан қысқарады, яғни нарықтан ығысады. Нәтижесінде
кәсіпкерлер үнемі жаңа өнімдерді, инновацияны іздестіруді қажет етеді.
Сурет-3- Өзгеріс технологиясы
3-ші Суретте өзгерісті технологиялар белгіленген. Сұраныстың өміршеңдік
кезеңінде жаңа бұйымның пайда болуынан басқа бірін-бірі ауыстыратын базалық
технологиялар да пайда болады. Технологияның ауысуы – бұл "технологиялық
айырылым".
Сурет-4- Жемісті технология
Сұраныстың өміршеңдік кезеңі
Технологияның өміршеңдік кезеңі
Өнімдердің өміршеңдік кезеңі
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады.
Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің
жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып табылады.
ХХ ғ. 50 жылдарында американдық ғалым Роберт Салоу экономикалық өсудің
жетекші факторы ҒТП болатынына назар аударды. Ұзақ болжамдарды басқа да
экономистер: ДЖон Кендрик, Эдвард Денисон берген. Экономикалық өсуде
технологиялық прогрестің ерекше ролін Сайман Кузнец көрсетті. Оның
ойынша, қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын, ұлттық өнімнің үнемі
өсуі, технологиялық прогрестің арқасында жетеді. Кейіннен Э.Денисон
экономикалық өсу факторларының сипаттамасын жасады. 23 фактордың: 4-і
капиталға, 1-жер, қалған 14-і ҒТП-ң жемісі.
Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе
технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда
қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін
өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату есебінен
бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім
ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.
Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде
қызметкерлер мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік
бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді
қолдану кезінде болады.
Институтционалды мектептің эконом теория зерттеушілері инновацияларды
қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі
ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және
мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы
артықшылықтарға ие.
Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны
барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін
өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.
Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі
өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін
қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен шектеледі.
Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады. Өнертабыс
құқығымен, патенттер бар кездегі жеке игілікті жүзеге асыру үшін
құрылған. Бастапқы кезде жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол монополиялық
сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы (авторы)
"инноватор рентасын", жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын, монополиялық
жоғары пайда алады.
Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға
болады.
П.Друкер инновациялық идеялардың көздері- тәуекелділік көздерінен басқа
келесі түрлерге бөледі [3.49б].
• күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізіндегі
инновациялар;
• өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
• сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
• жаңа білімдерге негізделген инновациялар;
Ұзын толқындарды зерттегенде экономикалық динамикада экономикалық цикл
жағынан инновациялық сипатамасына көзқарастар бар. Мұнда әртүрлі инновация
типтерінің пайда болуы мен кластерленуі түрлі ұзын толқынды фазалармен
байланысты деген гипотеза айтылады.
Ұзын толқын теориясында дискуссия ашқан Г.Менше жаңалық енгізуді
келесі түрлерге бөледі [4. 93-94б]:
• Адам өмірінде жаңа өндіріс саласы мен жаңа кәсіп түрін қалыптастыратын
базалық инновациялар.
• Саладағы бар технологияларды жетілдіруді жақсартатын инновациялар.
• Псевдоинновациялар.
Базалық иннновацияларды енгізу бірқалыпты жүрмейді, олардың көпшілік
бөлігі ұзын толқынды депрессия фазасында шоғырланады. Жақсартатын
инновациялар басқа да фазаларға енгізіледі, құлдырау фазасында
псевдоинновацияны енгізумен аяқталады.
Инновацияны енгізудің барысында түрлі әсерлер ажыратылады. Олар:
ғылыми-техникалық, экономикалық және экологиялық.
Жаңа білімдерді мақұлдау, растау нәтижелері және басқа да концептуалды
құрылымдар инновацияның ғылыми-техникалық әсерін білдіреті.
Егер экономикалық әсерлерге келетін болсақ, бұл жерде инновация ретінде
экономикалық ресурстарды ұтымды қолдану, бәсекелестік қабілетті жоғарылату,
жаңа нарықтар мен нарық құрылымының өзгерулерімен сипатталады.
Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер мен
технологиялар әлеуметтік әсерлерді тудырады.
Қоршаған ортаға әсерді білдіретін инновациялар экономикалық
инновацияларды білдіреді.
Жоғарыдағы айтылған тәсілдерді талдай келе келесі түрде көрсетуге
болады:
1. Радикалды деңгейі бойынша:
• технологияның жаңа кезеңі мен бағыттарын дамытуды қалыптастыру негізі
болып қаланатын ірі өнертабыстарды жасайтын базалық инновациялар;
• ғылыми-техникалық циклдың тұрақты дамуы және таралу фазасындағы шағын
және орта өнертабыстарды жүзеге асыратын жаңартушы инновациялар;
• ескірген техника мен технологияларды ішінәра жаңартуға бағытталған
псевдоинновациялар;
2. Қолданылу сипаты бойынша:
• Жаңа өнімдерді өндіру мен жетілдіруге бағытталған өнім-инновациялар;
• Жаңа технологияларды қолдану мен жетілдіруге бағытталған технологиялық-
инновациялар;
• Жаңа құрылымдарды жасау мен құрастыруға бағытталған әлеуметтік
инновациялар;
3. Пайда болу стимулы бойынша:
• Ғылым мен техниканың көмегімен пайда болған инновациялар;
• өндірістің қажеттілігімен туындаған инновациялар;
• нарықтық қажеттілігімен туындаған инновациялар;
жаңа өнімдер мен жеке ғылыми-техникалық потенциалындағы үрдістерді
жасайтын "өсіру" инновациясы;
• шетелдік немесе басқа да инновацияларды модификациялайтын "имитация"
инновациясы;
5. Өнім түрі бойынша:
• қоғамдық;
• аралас (клубтық);
• жеке;
6. Тиімділігіне байланысты:
• экономикалық әсерлерді қамтитын инновациялар;
• әлеуметтік әсерлері бар инновациялар;
• экологиялық әсерлерді қамтитын инновациялар;
• ғылыми-техникалық әсерлерді қамтитын инновациялар 5-сурет.
Псевдоним Әлеуметтік
Псевдоним Әлеуметтік
Нарық акциялар
қажетілігі
1.2 Венчурлық бизнесті ұйымдастыру.
Шағын инновациялық бизестердің ең маңызды мәселесі - бұл шағын
фирмалардағы инновациялық жобаларды қаржыландыру болып табылады. Жоғарыда
айтқанымыздай шағын инновациялық бизнестердің деңгейінде әрбір 10 жобаның
1-2-уі ғана жетістікке жетеді. Сонымен қоса инновациялық жобаларды енгізуде
пайда өте жоғары, олар бастапқы кеткен шығындардың орнын толтырады. Егер
мұндай жобалар көп болса, үлкен сандар заңы бойынша тәуекелдік төмендейді
және инновациялық бизнестің жетістікке жету ықтималдығы жоғарылайды.
Инновациялық бизнестің дамуымен байланысты барлық дамыған елдерде венчурлық
қаржыландыру, инновациялық жобаларды орталықтандыратын және диверсификация
негізінде енгізуді ұйымдастыру кеңінен қолданылады.
Тәуекелдік қаржылар банктық және өнеркәсіптік компаниялардан
өзгешелейтін келесі ерекшеліктермен сипатталады:
• техникалық және коммерциялық апробациялары болмайтын жобаларды өткізу
барысында жоғары тәуекелділік;
• шағын инновациялық фирмалардың сақтандыру капитал көлемі жай шағын
фирмалардан қарағанда көбірек;
• тәуекелдік капитал шағын фирманың жарғылық капиталына несие ретінде не
пайлық жарна ретінде болады;
• жаңа фирманың жетістігіндегі тәуекелдік капиталға жеке қызығушылық
жоғары.
Өндірісі дамыған елдерде шағын инновациялық бизнес 2 жолмен
қаржыландырылады:
1. венчурлық қаржыландыру;
2. біріншілік ұсынылатын акциялар арқылы.
Бұл саладағы ең маңызды суъбект – венчурлық қорлар болып табылады.
Венчурлық қорлар арнайы инновациялық бизнесті қаржыландыру мақсатында
құрылады және олар тек қана венчурлық операциялармен, сонымен қатар
эксперттік-кеңес, менеджмент және маркетингке алмасады.
Венчурлық қорлардың капиталы: зейнетақы, басқа да қорлардан және жеке
тұлғалардан, сақтандыру капиталдары мен банктердің салымдарынан құралады.
Салымдар ұзақ мерзімге 8-10 жылға салынады.
Венчурлық қаржыландырудың келесі түрі – ірі корпорациялардың қорлары.
Ірі кәсіпорындар инновациялық жобаларды қаржыландыруды үш әдіспен
жүзеге асырады:
• инновациялық жобаларды жүзеге асыратын өздері құрған шағын
фирмаларды тікелей қаржыландыру;
• бірнеше корпорация ретінде құрылған фирмалар арқылы қаржыландыру;
• венчурлық қордың капиталына корпорацияның пайдалы қатысуы арқылы
Шағын инновациялық кәсіпорындардың басым бөлігін инвестициялық
компаниялар қаржыландырады. Олар мемлекеттің қатысуымен құрылады. Салықтық
және қаржылық жеңілдіктерге, шағын фирмаларға берілетін несие бойынша
мемлекеттік кепілге ие. Шағын инновациялық мемлекет субсидиялайтын
капиталын қаржыландырады.Сонымен қатар инновациялық фирмаларды біріншілік
акцияларды ұсыну нарығында биржалық және биржадан тыс қаржыланады.
Бағалы қағаз нарығы арқылы қаржыландыру ірі фирмаларда жүзеге асады.
Ал шағын инновациялық фирмалар бағалы қағаздан тыс нарықтық қаржыланады.
Бағалы қағаз нарығында акциялар, бағалы қағаздар комиссиясының рұқсаты
бойынша жіберіледі, ал бұл үрдіс шағын фирмалар үшін қымбатқа түседі [12].
Венчурлық бизнестің субъектілері:
1. Қаржылық акциялар – венчурлық компаниялар;
2. Қаржылық донорлар – жеке тұлғалар, "бизнес періштелері",
компаниялар мен арнайы қорлар;
3. Қаржылық және ақпараттық делдалдар
Венчурлық капитал – жаңа акциялар мен тез дамушы компанияларды қор
биржасында осы компаниялардың акцияларын тіркеуден кейін жоғары пайда
алу мақсатында қаржыландыратын, тәуекелді капитал.
Венчурлық капитал ресми және бейресми секторларға беріледі.
Бейресми сектордың қатысушылары – венчур капиталдың жеке секторлары.
Оларға "бизнес-періштелер" – бизнесте тәжірибесі бар мамандарды жатқызуға
болады.
Бейресми инвесторлар өз еңбектерінің арқасында бірқатар қаржылық
жинақтарды иеленеді. Көптеген "бизнес-періштелер" тікелей жаңа дамып келе
жатқан фирмаларды қаржыландырады. "Бизнес-періштелер" АҚШ-та және көптеген
Европаның елдерінде, сонымен қатар Оңтүстік Европада белсенді жұмыс
жасайды.
Көптеген технологиялық революциялар венчурлық капиталды қаржыландырудың
нәтижесінде болды. Венчурлық капиталды қолдау арқасында көптеген
компаниялар аяғынан тік тұрды.
Олар: Экпил Компьютер, Компак, Сан Минросистеме, Федерал Экспрес,
Майкрософт, Лотус, Интел және Нетскейп.
Венчурлы капитал көптен дамып келе жатқан салаларға қолдау жасап,
елдегі халықаралық бәсекелестік қабілетті қамтамасыз етеді [13].
АҚШ венчурлы капиталдық қаржыландыру көлемі бойынша көшбасшы деп айтуға
болады.
АҚШ үшін сапаның көп бөлігіне жоғары технологияға, ақпараттақ
технологияларға, биотехнологияларға венчурлық капитал көп бөлінген. 1999
жылы инвестициялардың 78 % осы салалар алған. Осындай динамикалық дамудың
нәтижесінде 2003 жылы жоғары технологиялардың бөлігі ЖҰӨ-нің 15%, ал 2005
жылы 20-25% құрады.
Қазақстанда венчурлық капитал енді дамып келе жатыр. Инновациялық
бизнес қатысушының айтуы бойынша ссуда, банктік сақтандыру капиталы,
зейнетақы қорлары шағын инновациялық жобалар болып табылады. Әрине,
венчурлық қаржыландыруға бағытталған бірқатар жобалар жасалуда [2.18б].
6- сурет- Венчурлық қаржыландыру түрлері
Қазіргі күні Қазақтан Республикасында венчурлы бизнес жаңа ғана
қалыптасып дамып келеді. Бірақ әлі венчурлы бизнес туралы нақты түсініктер
мен тәжербиелер қалыптасып үлгермеген, сондай-ақ венчурлы қаржыландырудың
механизімі де толық ұйымдастырылмаған.
Қазір Қазақтанда күнде белгілі бес Венчурлы қор бар.Ұлттық
Инновациялық Қордың негізгі мақсатының бірі- Қазақстандағы венчурлы
инфрақұрылымды дамыту болып саналады.Осы уақытта республикамызда отандық
серіктестіктермен бірге жұмыс жасайтын қорлар, мыналар: АҚ АИФРИ
Сентрас Венчурлық Қоры,АҚ Әрекет Жоғары Технологиялар Қоры, АҚ
АдвантВенчурлық Қоры, АҚ АИФРИ Glotur Technology Fund, АҚ Almaty
venture capital. Ұлттық Инновациялық Қор 2005 жылдан бері венчурлік
инвестициялаудың Европалық ассоциациясының EVCA және венчурлік
инвестициялаудың Сингапурлік ассоциациясының SVCA мүшесі болып саналады.
АҚ АИФРИ Сентрас Венчурлық Қоры- 2005 жылдың наурыз айында АҚ
Сентрас Секьюритиз және АҚ Қазақстан Республикасының Ұлттық Инновациялық
Қоры мен бірге жаңа инновациялық және жоғары технологиялық жобаларды
қаржыландыру үшін құрылды.Сонымен қатар бұл Венчурлық қор Интелектуалды
меншіктің Ұлттық институты және қазақстандағы басты ғылыми зерттеу ұйымдары
мен институттары,химиялықтехнологиялық зерттеу Орталығы, Физика
технологиялық институты,Химия ғылымдары институттарымен бірге жұмыс
істейді.Бұл қордың алғашқы белгілі жобасы Күн кремниі өндірісін шығару
технологиясы.Күн сапалы таза кремниі өндірістегі озық технологияларды
шығаруды көздейтін жоба болып саналады.Бұл жобаны іске асыру жүргізетін –
Кремнилі технологиялар компаниясы. Жобаның бірінші кезеңіндегі іске асыру
құны- 65 млн теңгені құрайды, ал мерзімі 1,5 жыл.
АҚ Әрекет Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 30 млн$, Ұлттық
Инновациялық Қордың үлесі 10 млн$,ҰИҚ- ң серіктесі болып АҚ Тұран Әлем
Секьюритис.
АҚ Адвант Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 20 млн$,ҰИҚ- ң
үлесі 9,8 млн$, ҰИҚ- ң серіктесі болып ТОО Lancaster Group Kazakhstan.
Almaty venture capital Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 20
млн$, ҰИҚ- ң үлесі 9,8 млн$, ҰИҚ- ң серіктесі болып АҚ Алматы Бизнес
Групп.
Glotur Technology Fund Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 20
млн$, ҰИҚ- ң үлесі 9,8 млн $, ҰИҚ- ң серіктесі болып АҚ Глотур.
Ұлтық Инновациялық Қор осы уақытта 5 шет ел венчурлы қорларын
инвестициялады, олар:
1.CASEF- венчурлы қор көлемі- 4,8 млн $, 2002 жылдың маусым айында
құрылған.Құрамында ҰИҚ 2005 жылдың сәуір айынан бері 2 млн$ көлемінде
қатысады.
2.Wellington Partners III Technology Fund- венчурлық қор көлемі- 150
млн $,2004 жылдың желтоқсан айынан бері қызмет атқарады, 30 инвестициялық
жобаға қатысқан.ҰИҚ 7,7 млн$ көлемінде осы қор құрамына енді.
3.Flfgship- венчурлық қор көлемі- 150 млн $,2004 жылдан бері қызмет
атқарады,2005 жылдың қыркүйегінен бері ҰИҚ 10 млн $ көлемінде қатысады.
4.Mayban Jaic- венчурлық қор көлемі- 50 млн $,2006 жылдың наурыз айынан
бері жұмыс істейді. ҰИҚ 5 млн$ көлемінде осы қор құрамына енді.
5.Vertex- венчурлық қор көлемі- 150 млн $,2005 жылдың соңынан бері
қызмет атқарады. ҰИҚ 5 млн$ көлемінде осы қор құрамына енді.
1.3.Шетелдің мемлекеттерінің инновациялық қызметтерді ұйымдастыру
және басқару тәжірибесі
Дүние жүзілік тәжірибе көрсеткендей, барлық өркениетті елдер ғылыми-
техникалық саясатқа ерекше назар аударып, мемлекет тарапынан қомақты қаржы
бөлуде. ХХ ғасырдағы дүние жүзілік ғылыми-техникалық саясатта алда келе
жатқан АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Гермения, Корея, Жапония сияқты т.б.
мемлекеттер.
Тәжірибелі мамандардың пайымдауы бойынша, әр бір ғылыми жобаның
жетістіктерінің 80% нақты талдау мен дұрыс таңдалған стратегияға байланысты
дейді [22.13б].
Азиялық мемлекеттерде инновациялық қызметтерге көп көңіл бөліп отырған
мемлекеттердің бірі – Қытай. Бұл елде ғылым академиясы қайта құрылған.
Қытайда академиялық зерттеулер коммерциялық бірлескен жағдайда жүзеге
асады. Бұл елде ғылыми-зерттеу институттары негізінде жұмыс істейтін
фирмалар мен корпорациялар өте көп. Жергілікті басшылықтың қолдауымен
зерттеу орталықтары негізінде 50 кәсіпорын құрылған. Мұндай құрылымдарға
нақты мысал ретінде Қытайдың "Сынь-Хуань" корпорациясын келтіруге болады.
Бұл корпорация физика математиканың ғалымдары мен бірнеше кәсіпорынның
басын біріктіріп, сирек кездесетін элементтер негізінде магнитті
материалдар жасап шығаруды қолға алған. Бұл кәсіпорында шығарылатын
магнитті материалдар әлемде ең үздік деп танылады. Соңғы үш жылдың ішінде
бұл өнімді экспорттаудан түскен пайданың көлемі 800 000 долларға дейін
жеткен. Қытайда технопарктер "экономиканың және технологияның даму"
аймақтары деп аталады. ҚХР-да алғаш технопарктер 1985 жылдан бастап
құрылған.
"Экономиканың және технологияның даму" аймақтарында 43 мың адам жұмыс
істеп, мұнда 10 көлемінде Қытайда ғылымды көп қажет ететін өнімнің жартысы
өндірілген [19].
Ғылыми-техникалық дамуда үлкен жетістікке жеткен елдің бірі – Оңтүстік
Корея. Бұл мемлекет өз инновациялық саясатын алғашында басқа
мемлекеттердің ғылыми жетістіктерін пайдалану арқылы жүзеге асырған
болатын.
Бұл елде алпысыншы жылдардың өзінде-ақ күншығыс елінің мемлекеттік
академиялық және жеке меншік ұйымдарының қызметін біріктіру тәжірибесін
іске асыра бастады. Корея университетінде іргелі ғылымға үлкен көңіл
бөлінген. Ал жеке меншік кәсіпорындар мен мекемелер көп жағдайда ғылыми
зерттеулердің қаржылай қайтарылымын ғана назарда ұстайды.
Корея – үкіметі өндірістік технологияларды дамытуда елеулі орынға ие,
бірнеше компаниялар мүддесіне сай келетін бірқатар шараларды жүзеге асырған
болатын. Егер ірі компаниялар тұтастай қоғам үшін қажетті зерттеулер
жүргізген болса, онда мемлекет тікелей және жанама түрде олардың қызметіне
жағдай жасауға келісім берген.
1982 жылдан бастап Корея үкіметі шетелдік технологияларға тәуелділікті
жою және шығарылған өнімнің бәсеке қабілетті болуы үшін өндірістің басты
салаларын дамыту мақсатында қажетті жалпы ұлттық масштабтағы ғылыми
жобаларды жүзеге асыру мен ғылыми зерттеулерді жүзеге асыруды қолға алған.
Зор әлеует пен қаржыны, электрондық, электро-техникалық, автомобиль
жасау, мұнай-химия, аэрокосмос, роботық техника сияқты салалардағы ғылыми
зерттеулер мен конструкциялық жұмыстарды дамытуға жұмылдырудың басты
мақсаты-ғылыми жүктемесі көп тауарлардың мұндай мөлшерін ұлғайту мен
бәсекеге қабілетті көтеру.
Осы елдің үкіметі ұсынған Кореяны 2000 ж. дейін дамыған мемлекетке
айналдыру жоспарында ғылым мен техникаға үлкен орын берілген.
Бұл мемлекеттің аумағында ғылым мен техниканы жүйелі түрде дамыту
қарастырылған. Бұл мақсатта "ғылыми қалашықтарын" құру қолға алынған.
Мұндай қалашықтардың ең ірісі – Даедук. Даедуктағы зерттеулер жаңа
технология мен материалдарды шығарумен жалғасып жатады. Технологиялық
жағынан онда жасап шығарылған технологияларды пайдаланатын өнеркәсіптік
кешендер дами бастаған. Бұл арқылы ғылыми зерттеу орталықтарын дамыған
телекоммуникация және көлік жүйелері арқылы өзара байланыстыру
ойластырылған.
Оңтүстік Кореяда ғылым мен техника министрлігі құрылған. Бұл
министрлікте техника, техникалық ынтымақтастық, атом энергиясы, ақпараттық
өнеркәсіппен тікелей айналысатын арнай бөлім жұмыс істейді. Кең ауқымды
шағын және орта кәсіпорындарға ғылыми-техникалық тұрғыда қолдау көрсетуге
мемлекет үлкен мән беріп отыр. Мұндай қолдау Корея өндірісін технологиялар
академиясы арқылы жүзеге асады.
1973 ж. Кореяда "Инженерлік қызметті дамыту туралы" заң қабылданған
соң, инженерлік қызмет қатты дами бастаған болатын. 1992 ж бұл елдің ғылым
мен техника министрлігінде 723 инженерлік-конструкторлық фирма тіркелген.
Бұл фирмаларда 12,5 мың жоғары маман жұмыс істеді.
Академия Кореядағы техникалық орталыққа аса бай мемлекеттердің бірі.
Бұл мекемемен қатар шағын және орта кәсіпорындаға көптеген корпорациялар
қолдау білдіріп отырады. Оңтүстік Кореяда шағын және орташа кәсіпорындарға
арналған банк, техниканы тарату корпорациясы, кореяның техникалық даму
корпорациясы және банктік корпорация жұмыс істейді. Аталған құрылымдардың
қызметі шағын және орта кәсіпорындаға ғылыми-техникалық қолдау көрсетуді
жүзеге асыру үшін бағытталған. Жапониядағыдай Кореяда да ғылыми-техникалық
прогресті жылдамтату үшін құрылған қоғамдық және жартылай мемлекеттік
бірлестіктер жоғары толқынды телевизия құралдарына пайдаланатын интегралды
сызбалардың ең жаңа үлгілерін жасап шығару қолданылуда. Бұл үшін осы
жобамен айналысуға келісім берген фирмалар120 мин. АҚШ доллры көлемінде
мемлекеттен қаржылай көмек алған болатын.
1986 жылы жеке меншік ғылыми-зерттеу институттарының саны 52 болса,
онда 1992 жылы олардың саны 1445-ке жеткен. Осы уақыт арасында 683 жаңа
ғылыми зерттеу корпорациясы құрылған болатын.
Мұнымен қатар телекомуникациялар мен электр энергиясын шығаратын
корпорациялар мен компаниялар пайдалануының көп бөлігін өз жүйелерін
техникалық жағынан жетілдіруге, жұмсауға үкімет көп көңіл бөліп отыр.
Өндірістік корпорациялардың ғылыми зерттеулерге бөлген қаржысы он есеге
дейін жоғарылап, тоқсаныншы жылдардың басында 14 млрд. доллорға дейін
жеткен. Мысалы, "Самсунг" корпорациясының жұмсаған 3,1 трин. Вон қаржысының
600 млрд. ғылыми зерттеуге бағытталған.
АҚШ-тағы инновациялық үрдістердің дамуы. АҚШ-тың ғылыми-зерттеу
жұмыстарына мемлекет таратынан көп қаржы бөлінеді. Мысалы, Mowery мен
Rosenberg айтуы бойынша соғыстан кейінгі ұзақ уақыт аралықтарында АҚШ-тың
дамуында зерттеулерге жұмсалған инвестициялар көлемі осы мақсатта
бағытталған "экономикалық бірлескен ұйымдардың" барлық инвестициялар
көлемінің қосындысынан асқан.
1992 жылы зерттеулерге кеткен инвестициялардың жалпы көлемі 189 млрд.
доллор немесе ЖҰО-ның 2,6 % құраған. Ал 1999 ж. АҚШ-тың федералды
зерттеулерге жұмсаған шығындары 73 млрд. доллардан немесе ЖҰО-нің 0,8 %
құраған.
АҚШ экономикасында ҒТП-тің дамуын 3- кезеңге бөлуге болады: 1945
жылдардан дейінгі, 1945 жылдан 1980 жылға дейін және 1980 жылдан кейінгі
кезеңдер.
1945 жылға дейін АҚШ экономикасында ауыл шаруашылығын қосқанда жан-
жақты зерттеліп жасалған ҒТП болған емес. Мысалы, 1940 ж. ҒТП зерттеулерге
жұмсалған федералды шығындарды көлемі тек 74 млн. доллорды құраған. Осы
шығындардың ішінен тек 29 млн. доллар ауыл шаруашылығына жұмсалған. Бұл
кезеңдерде индустриалды –инновациялық басты мақсат - механикалық
машиналарды жетілдіруге бағытталған.
Сонымен қатар үкімет тарапынан технологияларды, машиналарды,
технологиялық сызбаларды және жоғары квалификациялы мамандарды Европадан
және басқа да шетелдерден импорттауды ынталандырды.
Осы кезеңдерде мемлекеттік антимонополиялық саясат өнеркәсіп
салаларына ғылыми-техникалық прогресті жетілдіруге және зерттеулер
жүргізуге бағытталды. Осы уақыт аралығында ғылыми-зерттеулер жүргізетін
инфроқұрылым қалыптасты. Университтетер құрыла бастады, өнеркәсіптер
өздерінің жеке ғылыми зерттеу зертханаларын ашты.
2-ші Дүние жүзілік соғыс қарасыңында АҚШ ҒТП-сі бірқатар өзгерістерге
ұшырады. Федералды шығындар 83,2 млн. доллардан 1313,6 млн. долларға дейін
өсті. Бұл АҚШ-тың саясаты ғылым мен техника саласындағы ірі державаға
айналдырды.
1980 жылдардан кейін ғылым мен техника саласындағы көшбасылық
әлсіреді. Осы уақытта АҚШ өзінің өнеркәсіп салаларындағы жоғары сапалы
технологиялардың жетекші ролін сақтап қалғанмен, олардың әлемдік нарықта
өзінің үлесін жоғалтты және көптеген салаларда артта қалды.
Қазіргі уақытта АҚШ-тың ғылыми-техникалық саясаты абсолютті және
салыстырмалы түрде кең масштабты алып отыр. Зерттеулерге бөлінген
Үкіметтік қаржылары негізінен іргелі ғылымдарға бағытталған. Елде білім
және зерттеу инфроқұрылымдары жақсы қалыптасқан.
Жапондық инновациялық қызмет (саясат). Ғылыми-техникалық саясатқа
үлкен көңіл бөліп отырған мемлекеттердің бірі – Жапония. 1997 жылы
Жапонияда ғылыми-зерттеулерге бөлінген мемлекеттік және инвестицияның жалпы
көлемі 81 млрд доллар немесе ЖҰО-нің 2,9% құраған. Жапония тарихында ғылым
мен техниканың жаңалық енгізуде орны ерекше. Токукхувай Эро уақытында
(1868ж. дейін) үкімет жаңа технологияларды Голландиядан және Португалиядан
әкелуді ынталандырды. Осының арқасында шетел тәжірибесін, білім және жаңа
технологияларды игерді. Мысалы, қару-жарақтар, бастапқы уақытта
португалиядан көшіріп алынып, олардың машиналарының көмегімен шығарылды.
Кейінен Жапондықтар технологияларыды игеру арқасында өздері қару-жарақты
португалдықтардың сапасынан кем емес қару-жарақ шығара бастады. Сондай-ақ,
алғашқы самурайдан жасалынған темір пеш голлондық үлгімен жасалынған. ҒТП-
тің дамуы Мейджи Эра кезінде (1868-1911жж.) болған. Мемлекет
инвестицияларды тау-кен және тоқыма өндірісіне, темір жол, машина жасау
сияқты салаларға бөлген. Жапонияда 1933 жылы ғылыми кеңес құрылған. Ғылыми
кеңес университтетер мен жеке зерттеулердің қатысуымен зерттеулерді грант
негізінде қаржыландырды.
Осы кездерде жеке компанияларда зертханалар ашыла бастады. 1923 жылы
162 ғылыми зерттеу орталықтары болған. Оларды 71- химия өнеркәсібінде, 27-
металлургия және машина жасау саласында, 24 азық-түлік өнеркәсібінде болды.
1942 жылы елде 711 жеке зерттеу орталықтары және 443 қоғамдық зерттеу
ұйымдары қалыптасқан.
1960 жылдардан бастап Жапонияда жаңа технологияларды импорттау қиынға
түсті, себебі, осы мақсатта бағытталған мемлекеттік инвестициялық көлемі
қысқарды. Сол себептен шетелдік технологияларға тәуелділікті жою үшін,
елде осы кезде негізгі бағыт отандық технология мен ғылыми зерттеулерді
дамытуға бағытталды. Дегенмен, ҒТП-тің мемлекеттік қолдау тиімділігі
салықтық жеңілдіктер, субсидиялар, төмен пайызды ссудалар, пайыздық
қойылымдар есебінен болды.
Қазіргі кезеңде Жапония АҚШ-тан кейінгі ҒТП дамыған елдердің бірі.
Австралияның ғылыми-техникалық дамуы.
Австрия табиғи ресурстаға бай мемлекеттердің бірі. Экспорттың шамамен
80% шикізаттан тұрады. Оның жартысы – ауыл шаруашлығының шикізаты, 2-ші
жартысы - өнеркәсіп саласының өнімдері. Өнеркәсіптік сала ЖҰӨ-нің 16%
құрайды.
1980 жылдары ғылыми-зерттеулерге кеткен шығындар ЖҰӨ-нің 16% құрады,
1998 жылы бұл 6,7 млрд. АҚШ долларына өсті.
Австралияның ғылыми-зерттеулерге кеткен шығындары жоғарыда айтылған 3
мемлекеттің шығандарынан анағұрлым төмен. Австралияның басқа дамыған
елдермен салыстырғанда ЖҰӨ-нің өсу қарқыны төмен болғандықтан, үкімет ұзақ
мерзімді кезеңге экономикалық өсуді қамтамасыз ететін ғылыми-техникалық
прогреске көп көңіл бөле бастады.
2 БӨЛІМ Қазақстан Республикасында инновациялық қызметтің дамуы
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметтің дамуының қазіргі
жағдайы
Қазақстанда тәуелсіздік алған жылдары, экономикалық қатынастар мен
нарықтық механизмге өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер болды.
Әлемдік нарық пен әлемдік шаруашылық байланыстарын интеграциялау,
ұлттық экономиканы қалыптастыру, экономиканың нарықтық қатынастарға өтуіне
орай пайда болған экономикалық тоқырауды толығымен жеңіп шықты. Өз
кезегінде интеграциялық үрдіс әлемдік экономикада қазіргі кезеңде
экономикалық және әлеуметтік үрдістерді ауқымдандырып отыр, жаңа
технологиялар мен ақпараттар жүйесі негізінде әлемдік нарықтың түрлі
субъектілері арасында бәсекелестік күрестің күшейгенін айтады. Әлемдік
тәжірибе көрсеткендей, нарықтық бәсекеде дамыған өндірістік және еңбек
факторлары, тиімді шикізат және сату көздері бар жоғары технологиялы
дамыған елдер жеңіске жетіп отырады. Қалыптасқан жағдайларда еліміз үшін
басты басымдылық ұлттық экономикамыздың тұрақты дамуына ықпал ету, әлемдік
шаруашылық жүйесінде өзінің тиесілі орынын алу және халықтың өмір сүру
деңгейін көтеру үшін жағдай жасау. Сондықтанда алдымызға қойған мақсатты
шешудің бір жолы, объективті қажеттілік сияқты, инновациялық үрдісті
қарқындату болып есептеледі.
Инновациялық үрдіс – шығармашылықтың бірнеше түрін біріктіретін
үздіксіз өзгеріп отыратын әрекет, ол өзіне бір мақсатты бағытта жинақталған
жаңа енгізулер мен ерекше басқару және ұйымдастыруды біріктіреді. Оның
динамикалық дамуының негізгі факторлары деп алдымен мыналарды қарастыру
керек: еңбек элементі, оның мотивациясы (себеп-салдары), ресурстық
қамтамасыздығы; ұйымдастыру және басқару; бәсекелестік; қоршаған ортаның
жағдайы. Объективті факторлардың бұл жиынтығымен қатар субъективті
факторлық топтар да әсер етеді: стратегия, саясат, тәуекел және т.б.
Осыған орай өндірістік және білімдік, маркетингтік, басқару,
ұйымдастыру инновациясы айырма жасайды. Дамыған елдерде ғылымды көп қажет
ететін өндірістердің жұмыс істеуін технологиялық инновацияны пайдаланумен
байланыстырады. Инновациялық үрдістердің даму белсенділігі өндірісте іргелі
және қолданбалы ғылымның дамуымен байланысты. Қызметтің барлық салаларында
жаңалықтар енгізу күннен-күнге өсіп келеді. Инновациялық үрдіс ұлттық
экономиканың басты даму тетігі (ричагы). Соған қарамастан, бүгінгі таңда
инновацияны ендіру көкей кесті мәселелердің бірі.
Инновацияға, зерттемелер мен әзірлеулерге деген қызығушылық қазіргі
өндірістік корпорациялардың құрылуымен туындап отыр деген болжам бар.
Зерттеушілердің қай уақытта да негізгі ынталары технология, технологиялық
алшақтық, ғылыми-техникалық прогрес мәселелері болған. ҒТП мәселелері 50-
60 жылдары экономикалық өсуге ықпалын тигізетін немесе кері әсере ететін
макродеңгейде қаралған болса, ал 70- жылдары бұл мәселе макродан
микроэкономика мақсатына өтті. Ақыр соңында 90 жылдары инновациялық қызмет
нарықтың стратегиялық факторы болады деді, саладағы өзінің монополиялық
позициясын ұстап тұру немесе оны жеңіп алуға бағытталған фирманың жалпы
стратегиялық жағдайы.
Қазақстанның қазіргі экономикалық дамуы ЖІӨ сондай-ақ өндірістің
физикалық даму көлемінің өсуімен сипатталады. Мысалы, 2006 жылдың
қорытындысы бойынша аймақтық жалпы өнім көлемі (АЖӨ) тек Батыс Қазақстан
облысында 258,4 млрд теңге немесе алдыңғы жылдармен салыстырғанда 28,7 %
өсті. АЖӨ көлемі жанбасына шаққанда 28,3 %-ды немесе 427 мың теңгені
құрады. Бұл мәліметтер экономиканың дамуын ғана көрсетіп қоймай, еліміздің
әлеуетінің мықты екендігінде көрсетеді (кесте 1) [24.13б].
Кесте 1 - ЖІӨ-нің көрсеткіштері 2000-2005жж
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Ішкі жалпы өнім, млрд. теңге2599,9 3250,6 3776,3 4612 5542,5 7453
Іргелі зылыми зерттеу
жұмыстарына жұмсалған 1,5 2,3 2,7 0,4 1,9 5,4
мемлекеттік бюджет шығыны,
млрд. теңге
ІЖӨ қарағанда іргелі
зерттеулерге кететін 0,11 0,06 0.07 0,07 0,06 0,06
меншікті шығын салмағы %
бойынша
Ғылыми-техникалық жұмыстар 4,9 6,1 9,2 13,8 14,4 180
көлемі, млрд. теңге
ІЖӨ қарағанда орындалған
ғылыми-техникалық 0,24 0,23 0,28 0,37 0,31 0,33
жұмыстардың өзіндік салмағы
% бойынша
"Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдардағы индустриялды-
инновациялық даму стратегиясы" туралы мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру
шикізат бағытынан кетіп, ұзақ мерзімге жоспарланған техникалық – қызмет
көрсету экономикасына өтуге жағдай жасайтын экономикалық салаларды
диверсификациялау жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге болатындығын
көрсетеді. Мемлекеттің индустриялды-инновациялық саясатының басты мақсаты
өңдеуші кәсіпорынның жұмыстары мен қызметі және қызмет көрсетуі,
бәсекеқабілетті, экспорт-бағытты тауар өндіру. Сондай-ақ стратегия елдің
инновациялық және ғылыми қызметін ынталандыруға бағытталған мемлекеттік
белсенді ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздеп отыр. Алдыға
қойған мақсатқа жету үшін келешекте қаржылық нарықты, фискалдықты
жетілдіру, білімдік, антимонополиялық және инфроқұрылымдық саясатты
дамытуды көрек. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың барлық саласы
бойынша әлемдік стандартқа өту керек.
Диаграммада біздің еліміздің мүмкін болатын даму жолы көрсетілген.
Қазіргі жағдай 1500 доллар болғанда 2010 жылы ІЖӨ жан басына шаққанда 300
АҚШ долларын құрау мүмкін [4.26.б].
Индустриалды даму жолы
ІЖӨ жан басына шаққанда, АҚШ
1 –табиғи ресурстарды сату көлемін арттыру есебінен экстенсивті даму,
сонымен бірге қол жеткізген ғылыми-техникалық прогрестерді пайдалану;
2 - табиғи ресурстарды кешенді пайдалану есебінен интенсивті даму, яғни
ресурс сыйымдылығын төмендету және табиғат пайдалануды экологиялау
есебінен;
3 – инновациялық (ғылымды көп қажет ететін) өндірістер құру есебінен
технологиялық (инновациялықу) дамуы
Қазіргі уақытта осыдан 10 жыл бұрынғы сияқты, тек ішінара интенсивті
даму элементтерінің байқалғаны болмаса, негізінен экстенсивті даму жолымен
келеді. Оның дәлелі ретінде мынаны қарастырайық, совет үкіметі кезінде
Қазақстанда жан басына шаққанда жылына 111 тонна қатты минералды шикізат
өндірілсе, ал қазір не бары 50-ақ тонна. Оның да 95% астамы қалдыққа
шығарылады. Бұл жер шарындағы ең масқара қалдық. Салыстырып көрелік: ФРГ-де
жылына жанбасына шаққанда 8 тонна қатты минералды шикізат өндіріледі.
Сонымен бірге негізгі металдар өндірісі өсіп келеді, Қазақстан жылына
машинажасау кешендері, құрылыс индустриясы, ауыл шаруашылығы және
экономиканың басқа да салалары үшін қажетті 400 мың тонна, құны 170 млн.
АҚШ доллор болатын, болат сұрыпты прокаттарды шығарып отырады.
Қазақстан 2005 жылы 2200 тонна қара металл сынықтарын экспортқа
шығарды, ол 95,5 млн. АҚШ долларын құрады. Ал 2006 жылдың бірінші
жартысында 11,8 млн доллар тұратын 18 тың тонна алюминий сынығын
экспорттады. Соған қарамастан осы уақыт ішінде республика бағасы 20 млн.
АҚШ доллары тұратын 6,6 мың тонна алюминилі балқыманы сатып алды.
Жоғарыда келтіріліген мысалдардан республиканың экономикасында әлі де
болса шикізат бағыттарының басым екендіні, ал өңдеуші кәсіпорындардың нашар
дамығаны көрініп тұр. Барлық өндіріліген минералды шикізаттың 80 %
астамынын өндіретін республика жерінде тұйық технологиялық циклы жоқ.
Сонымен мұнайхимиясы мен соның жетегінде жүрген химия өндірісінің үлесі
20%-данда төмен, ал ол экономикасы дамыған елдерде 50-60% асып жығылады.
Осындай жағдайлар экономиканың барлық салаларында да байқалады.
Әлемдік экономиканы ауқымдандыру кезеңінде Қазақстанның БӘСҰ–на енуі
жақын жылдарда экономиканың тоқырауға түсу тәуекелі байқалады. Осыған
қарамастан минералды-шикізат ресурстарынының сату көлемін ұлғайту үшін
ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалану экономикалық дағдарысты тездете
түседі.
Сонымен бірге бірқатар жаңсақ пікірлерде бар, араб елдері сияқты
минералды шикізатты өндіру және сату есебінен экономиканы көтеруге және
тұрақтандыруға болады деген. Сондай-ақ мынандай да ұсыныстар бар, жақын
келешекте мұнайды күніне 76 млн баррелейден 105-110 млн дейін жеткізу.
Ғылыми жетістіктерді ескермеген жағдайда бұл, әбден, мүмкін. Қазірдің
өзінде энергиятасымалдағыштардың өзін мұнайды пайдалануды қысқартатын жаңа
технологиялар бар. Металды пайдалануда дәп осылай, металға деген сұраныс,
оның сапасын арттыру және оларды алмастыратын басқа компазиттік
материалдармен жабылуы мүмкін.
Алайда Қазақстан экономикасының интенсивті даму мүмкіндігі бар. Яғни
бұл дегеніміз ресурс сыйымдылықты төмендету және табиғат пайдалануды
экологиялау үшін ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалану деген сөз. Басқа
сөзбен айтқанда шикізатты тереңдікте өңдеу және кешенді пайдалану, бұл
импортталастыруға, қалдықтардың көлемін азайтуға және өнімнің тауарлығын
арттыруға алып келеді, бұл тұрақты даму деген сөз. Бұндай жол мысалы,
Австралия мен Канада үшін тән.
Дамыған экономикада, барлық елдер үшін экономикалық прогрестің
қозғаушысы болып технологиялық өнертапқыштық есептеледі. Қызметтегі және
өнімдегі техникалық компоненттер мен өнертапқыштықтың үлесі үлкен болған
сайын, экспор үлесі де жоғары, халықтың өмір сүру деңгейі де жоғары, және
де соған қатысы бар басқа да жағдайлардың деңгейі жоғарылайды. Негізгі
дамыған елдер ІЖӨ өсімінің жартысынан астамы екінші дүние жүзілік
соғыстың аяғында жаңа технологиялар есебінен қамтамасыз етілді. Тек
технология ғана бай және кедей елдерге бөле алады. Биржалық тауарлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бітіру жұмысында: 17-кесте, 14-сурет бейнеленген,қолданылған әдебиетер
саны 26. Барлығы 88 бет
ИННОВАЦИЯЛЫҚ БИЗНЕС, ВЕНЧУРЛЫҚ ҚОР,ДАМУ ИНСТИТУТТАРЫ,ИННОВАЦИЯЛЫҚ
ИНФРАҚҰРЫЛЫМ
Бітіру жұмысым инновациялық қызметті басқару тақырыбына арналған.
Инновациялық бизнестің басты мақсаты - өнімдердің бәсекеге
қабілетті болуын қамтамасыз ету арқылы жаңа өнімдер шығару, сол арқылы
экономиканың дамуына ықпал ету.
Бітіру жұмысымның мақсаты: экономикадағы инновациялық басқаруды
сипаттайтын экономикалық қатынастарды зерттеу.Қазақстандағы инновациялық
бизнестің даму жағдайын оның экономикаға қосатын үлесін анықтау.Осы
мақсаттарға жету үшін келесі мәселелерді қарастыру көзделген:
-Инновация түсінігін ашу үшін теориялық ұстанымдарды жалпылау;
-инновация құрлымы мен басқару ерекшеліктерін талдау;
-ҚР-да инновациялық ортаның дамуын талдау;
-ҚР-да инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуын талдау;
-ҚР-да инновациялық қызметті ұйымдастыру да мемлекеттің рөлін талдау.
Бітіру жұмысы 3-бөлімнен, кіріспеден, қортындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады:
1-ші бөлімде инновациның теориялық негізі қарастырылады.
2-ші бөлімде ҚР-дағы инновацилық қызметтің қалыптасуы мен дамуы
қарастырылады;
3-ші бөлімде РМК-ның инновациялық қызметтің жүзеге асырылуы қарастырылған.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.Инновациялық менеджменттің даму эволюциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісі
... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Венчурлық бизнесті ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Шетел мемлекеттерінің инновациялық урдістерді ұйымдастыру және басқару
тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 19
2.Қазақстан Республикасындағы инновациялық бизнестің
дамуы ... ... ... ... 24
2.1 ҚР-ғы инновациялық қызметтердің дамуының қазіргі жағдайы ... ... ... 24
2.2 ҚР-да инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуы
... ... ... ... ... ... ... 31
2.3 ҚР-ғы инновациялық бизнесті ұйымдастыруда мемлекеттің рөлі ... ... ...41
3.”ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК-ның негізінде инновация қызметін басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
3.1 “ҚР МШКҰЖ ҰО” РМК-ның сипаттамасы мен инновациялық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Инновациялық қызметті басқару
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.3 Инновациялық жобаны іске асыру, инновациялық қызметті басқару деңгейін
көтеру үшін
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..87
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының 2002 жылғы "Инновациялық қызмет туралы"
қабылданған заңында қазіргі ғылыми-техникалық саясатты, инновациялық
қызметті жетілдіруде орны ерекше. Осы заңда инновациялық қызметті дамытудың
басты бағыттары көрсетілген.
Инновация қызметі қоғамда, ғылымда, элеуметтік өмірде, саяси жүйеде,
маркетингте, менеджмент сияқты тағы басқа да салаларда қолданылады.
Инновациялық қызметтің басты мақсаты – отандық өнімдердің бәсеке
қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру
және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Инновация қызметін басқару тақырыбындағы зерттеудің көкейкесті
мәселесі:
ХХІ ғасырда елдің ғылыми-техникалық даму және интеллектуалды
факторларды кең көлемде қолдану арқылы экономикалық даму. Елдің
экономикалық даму негізі, болашақта инновациялық қызметке бағытталуы, яғни
жаңа өндіріс пен құрылымдарды алу арқылы, бәсекеге қабілетті жаңа
технологиялар мен өнімдер өндіру нәтижесінде шектелген ресурстарды тиімді
пайдалану.
Инновациялық қызметтің тиімділік мәселелері, басқа да экономикалық
дамудың маңызды факторлары сияқты, аймақтық, ұлттық, экономикалық
ерекшеліктерін ескеретін және біздің мемлекетіміздің мүддесін қорғайтын
саналы мемлекеттік саясатты әзірлеуді қажет етеді. Соңғы кезде елімізде
ғылыми-техникалық және өндірістік саясаттың мемлекеттік механизімі
айқындалып отыр. Сонымен, 2000 жылы "Қазақстан Республикасының ғылыми және
ғылыми-техникалық концепциясы" қабылданды, 2015 жылға дейін жүзеге
асырылуға тиіс Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді (2003
жыл, мамыр). Оның негізгі мақсаты ішкі нарықта бәсеке қабілетті, жоғары
қосымша құны бар экспортқа бағытталған өндіріс орнын салу. Бұл қойылған
мақсат ғылымды көп қажет ететін, жоғары технологиялы өндірістер салуға
ынталандырады, қаржылық және нақтылы секторлар арасында "ғылым-өндіріс-
нарық" циклы бойынша тиімді байланыс жасауға мүмкіндік береді. Өндірісті
диверсификациялау және модернизациалау шикізат бағытынан өңдеуші бағытына
өтудің негізгі факторлары болып есептеледі. Берілген бағдарлама шеңберінде
жаңа даму институттары құрылды: Инновациялық қор, Инвестициялық қор,
Қазақстанның даму банкі.
Бітіру жұмысының мақсаты: экономикадағы инновациялық қызметті басқаруды
сипаттайтын экономикалық қатынастарды зерттеу және инновациялық қызметі
атқарушы кәсіпорындардың инновациялық менеджменттік қызметін талдау.
Міндеттері:
1.Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісін зерттеу
2.Венчурлық бизнесті ұйымдастырудың әдістері
3.Шетел мемлекеттерінің инновациялық үрдістеріне жәнебасқару
тәжірбиесіне шолу
4.Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметтің дамуын талдау
5. ҚР МШКҰЖ ҰО РМК-ның инновациялық қызметті басқарудағы
ерекшеліктері
Инновация үрдісін зерттеген шетелдік ғалымдар: Й.Шумпетер, Г.Менш,
П.Дуркер, Р.Фостер, М.Портер, В.Санто және т.б.
Отандық ғылымда инновациялық үрдістерді зерттеумен айналысатын
ғалымдар:
С.Б. Әбдіғаппарова, А.А.Әлімбаева, К.Е.Кубаев, Ф.М.Днишев,
Е.Б.Жатқанбаев, Р.Е.Елемесов, М.Б.Кенжегузин, С.Т.Купешова және т.б.
1 БӨЛІМ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ДАМУ
ЭВОЛЮЦИЯСЫ
1.1 Инновациялық менеджменттің теориялық аспектісі
"Инновация" термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда болған.
Жалпы алғанда "инновация" сөзі ағылшын тілінен аударғанда "innovation"
"жаңарту", "заттарды бөлудің жаңа жолы", "жаңалық енгізу" деген сөздерді
білдіреді.
ХХ ғасырдың 30 жылдарында австриялық ғалым Й. Шумпетер инновация
түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды
тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды
ұйымдастырудың формалары мен нарықты өндіріске енгізу мақсатында
қолданылды. Й. Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рол болып, экономикалық
теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және
экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін
кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, "инновациялық" жалпы қабылданған
термин ретінде қолданылады.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар
өндірістің жаңа қызметі болып табылады.
Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс және
И.Шумпетер қолданған.
Й. Шумпетердің айтуы бойынша кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол тәуекел
бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік технологиялық
дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз байланысты.
Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа тәуекелді
кәсіпорындардан қарағанда көбірек пайда әкеледі.
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша "инновация " бұл жаңалық енгізу,
жаңашылдық, өзгеріс деген сөздерді білдіреді.
Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал кең
мағанасында ашсақ рәсімделген өнер табыс түрінде, патенттер, товарлық
белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, нау-хау түріндегі инновациялық
үрдістер нәтижесі.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз.
Инновация –ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді жүзеге асырады.
Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың
"қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер" сөздігінде: "инновация" (ағылшын
"innovation" -жаңалық енгізу, "жаңалық", латын тілінде "innovation" -
"жаңарту", "жаңғырту") бұл:
1. Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін
экономикаға жұмсалынатын қаражат.
2. Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі.
3. Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгзуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б.
4. Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Й. Шумпетердің "Теория экономического развития" атты атақты еңбегінде
дәстүрлі экономикаға қарама-қарсы тезисті қозғайды, яғни экономикалық
өсудің, дамуының нормасы, басты нақты экономикалық теориясы мен
тәжірибесі болып, тепе-теңдік емес динамикалық теңсіздікті (дисбаланс)
тудыратын жаңалық енгізуші кәсіпкерлік қызметінде. Табыс көзі болып тек
қана база өзгерісі мен шығындағы экономия ғана емес, сонымен қатар
шығарылған өнімнің радикалды өзгерісі болады [1.89б] Й.Шумпетердің
пікірінше, экономикалық ресурстарды үлестірудің барлық жаңаша тәсілдері
кәсіпкерліктің жұмысы болып табылады. Кәсіпкер тұтынушыға беймәлім жаңа
игіліктерді: өткізу нарығының жаңасын игереді. Сонымен қатар нарықтағы
жағдайға, сұраныс пен ұсыныс динамикасына, баға деңгейіне, жалпы тауар-
ақша қатынастары жүйесіндегі қалыптасқан жағдайларға тәуелді болып келеді.
Осы тұста кәсіпкерлік қызметінің тұрақты серігі-тәуекелділік, қауіп-қатер
беймәлімділікпен байланысты және жүргізілген болжам мен есептің өзі
күтпеген жағдайдың алдын ала алмайды [21.27б].
Өндіріс факторларының "жаңа комбинацияларын" жүргізу барысында, ол
инновацияға алып келеді. Өндіріс факторларының "жаңа комбинациялары"
келесілер:
• жаңа өнімді шығару, дайындау;
• өндірісте жаңа технологияларды қолдану;
• жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;
• жаңа тұтыну нарықтарын ашу;
• жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу [1. 159б]
Американдық "Маккинзи" кеңес компаниясының басқарушысы Р.Фостердің
инновация феноменін талдау барысында "технологиялық айырылым" түсінігі
маңызды рол атқарады. "Технологиялық айырылым " – бір технологиядан басқа
технологияға ауысуды білдіреді. Р.Фостер әр бір технологияның тағдырын
логикалық S – тәрізді ауытқу белгісімен бейнелейді. Қолданыста сирек тек
бір ғана технология тұтынушының барлық қателігін қанағаттандыруға
қабілетті. Жалпы әр уақытта S – тәрізді ауытқымасы бар бәсекелесетін
технологиялар болады. "Айқасқа" 3-4 технологиялар қатысады, олардың
кейбіреуі қорғанса, келесілері шабуыл жасайды( 1-сурет) [7.252б].
Сурет 1 - Технологиялық айырылым
Дәл осы уақытта бір технология өзінің шегіне жеткенде келесі жаңа
технология пайда болады да, бұл жаңа технология туғызады. Технологиялық
айырылымның нәтижесінде жаңа өнім, жаңа үрдіс, яғни инновацияға алып
келеді.
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл "технологиялық айырылымның"
жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың жаңа әдісінің
пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация
бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен
қатар жаңа технологияларды талап етеді.
Жоғарыдағы сұрақтарға жауапты И. Ансоффтың зерттеулерінен табуға
болады. Ол 4-циклмен ұштастырылған: өнім, технология, сұраныс кестелерін
ұсынады.
Технологияның өзгеріс тәуекелділігіне байланысты, яғни бір
технологияның басқа технологияға ауысу жиілігіне байланысты, оларды
негізгі үш типке: тұрақты, жемісті және өзгерісті деп бөледі.
2-ші суретте тұрақты технологияны көреміз. Мұнда негізінен сұраныстың
барлық өміршеңдік кезеңінде технология өзгеріссіз қалады. Бұл технологиялар
түрін өндіріс саласының бірінші кезеңдеріне жатқызуға болады. Олар ХІХ ғ.
соңында негізделіп ХХ ғасырдың 50 жылдарында өздерінің келешегіне жетті.
Нарықтық кемелдену мен молықтыру кезеңдерінде сұраныс модификация есебінен
қанағаттандырылады, ұсынылатын өнім өзгеріссіз қалады да, тек жекеленген
параметрлері мен бұйым конструкциясы жақсарады, бұл технологиялық
инновация есебінен болмайды.
Өнім-инновациясы, үрдіс-инновациясының сұраныспен байланысы.
Сурет-2- Тұрақты технология
Мұнда негізгі технология ұзақ уақыт кезеңінде өзгеріссіз қалады, бірақ
бірін-бірі ауыстыратын жақсы көрсеткіштері мен кең диапазонда қолданылатын
өнімдер әзірленеді. Жемісті технология кезінде жаңа тауарды әзірлеу
экономикалық өсудің негізгі факторы болады. Жемісті технология жұмыс
істеуде уақыт өтке келе амалсыздан инновацияны және өнімді жетілдіруді
енгізуі керек. Жаңа инновациялық өнім нарықты жаулап алады, бірақ бұл
инновацияның өміршеңдік кезеңі бәсекелестер ұсынған жаңа өнімнің тиімді
түрінің пайда болуынан қысқарады, яғни нарықтан ығысады. Нәтижесінде
кәсіпкерлер үнемі жаңа өнімдерді, инновацияны іздестіруді қажет етеді.
Сурет-3- Өзгеріс технологиясы
3-ші Суретте өзгерісті технологиялар белгіленген. Сұраныстың өміршеңдік
кезеңінде жаңа бұйымның пайда болуынан басқа бірін-бірі ауыстыратын базалық
технологиялар да пайда болады. Технологияның ауысуы – бұл "технологиялық
айырылым".
Сурет-4- Жемісті технология
Сұраныстың өміршеңдік кезеңі
Технологияның өміршеңдік кезеңі
Өнімдердің өміршеңдік кезеңі
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады.
Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің
жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып табылады.
ХХ ғ. 50 жылдарында американдық ғалым Роберт Салоу экономикалық өсудің
жетекші факторы ҒТП болатынына назар аударды. Ұзақ болжамдарды басқа да
экономистер: ДЖон Кендрик, Эдвард Денисон берген. Экономикалық өсуде
технологиялық прогрестің ерекше ролін Сайман Кузнец көрсетті. Оның
ойынша, қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын, ұлттық өнімнің үнемі
өсуі, технологиялық прогрестің арқасында жетеді. Кейіннен Э.Денисон
экономикалық өсу факторларының сипаттамасын жасады. 23 фактордың: 4-і
капиталға, 1-жер, қалған 14-і ҒТП-ң жемісі.
Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе
технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда
қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін
өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату есебінен
бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім
ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.
Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде
қызметкерлер мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік
бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді
қолдану кезінде болады.
Институтционалды мектептің эконом теория зерттеушілері инновацияларды
қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі
ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және
мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы
артықшылықтарға ие.
Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны
барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін
өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.
Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі
өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін
қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен шектеледі.
Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады. Өнертабыс
құқығымен, патенттер бар кездегі жеке игілікті жүзеге асыру үшін
құрылған. Бастапқы кезде жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол монополиялық
сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы (авторы)
"инноватор рентасын", жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын, монополиялық
жоғары пайда алады.
Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға
болады.
П.Друкер инновациялық идеялардың көздері- тәуекелділік көздерінен басқа
келесі түрлерге бөледі [3.49б].
• күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізіндегі
инновациялар;
• өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
• сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
• жаңа білімдерге негізделген инновациялар;
Ұзын толқындарды зерттегенде экономикалық динамикада экономикалық цикл
жағынан инновациялық сипатамасына көзқарастар бар. Мұнда әртүрлі инновация
типтерінің пайда болуы мен кластерленуі түрлі ұзын толқынды фазалармен
байланысты деген гипотеза айтылады.
Ұзын толқын теориясында дискуссия ашқан Г.Менше жаңалық енгізуді
келесі түрлерге бөледі [4. 93-94б]:
• Адам өмірінде жаңа өндіріс саласы мен жаңа кәсіп түрін қалыптастыратын
базалық инновациялар.
• Саладағы бар технологияларды жетілдіруді жақсартатын инновациялар.
• Псевдоинновациялар.
Базалық иннновацияларды енгізу бірқалыпты жүрмейді, олардың көпшілік
бөлігі ұзын толқынды депрессия фазасында шоғырланады. Жақсартатын
инновациялар басқа да фазаларға енгізіледі, құлдырау фазасында
псевдоинновацияны енгізумен аяқталады.
Инновацияны енгізудің барысында түрлі әсерлер ажыратылады. Олар:
ғылыми-техникалық, экономикалық және экологиялық.
Жаңа білімдерді мақұлдау, растау нәтижелері және басқа да концептуалды
құрылымдар инновацияның ғылыми-техникалық әсерін білдіреті.
Егер экономикалық әсерлерге келетін болсақ, бұл жерде инновация ретінде
экономикалық ресурстарды ұтымды қолдану, бәсекелестік қабілетті жоғарылату,
жаңа нарықтар мен нарық құрылымының өзгерулерімен сипатталады.
Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер мен
технологиялар әлеуметтік әсерлерді тудырады.
Қоршаған ортаға әсерді білдіретін инновациялар экономикалық
инновацияларды білдіреді.
Жоғарыдағы айтылған тәсілдерді талдай келе келесі түрде көрсетуге
болады:
1. Радикалды деңгейі бойынша:
• технологияның жаңа кезеңі мен бағыттарын дамытуды қалыптастыру негізі
болып қаланатын ірі өнертабыстарды жасайтын базалық инновациялар;
• ғылыми-техникалық циклдың тұрақты дамуы және таралу фазасындағы шағын
және орта өнертабыстарды жүзеге асыратын жаңартушы инновациялар;
• ескірген техника мен технологияларды ішінәра жаңартуға бағытталған
псевдоинновациялар;
2. Қолданылу сипаты бойынша:
• Жаңа өнімдерді өндіру мен жетілдіруге бағытталған өнім-инновациялар;
• Жаңа технологияларды қолдану мен жетілдіруге бағытталған технологиялық-
инновациялар;
• Жаңа құрылымдарды жасау мен құрастыруға бағытталған әлеуметтік
инновациялар;
3. Пайда болу стимулы бойынша:
• Ғылым мен техниканың көмегімен пайда болған инновациялар;
• өндірістің қажеттілігімен туындаған инновациялар;
• нарықтық қажеттілігімен туындаған инновациялар;
жаңа өнімдер мен жеке ғылыми-техникалық потенциалындағы үрдістерді
жасайтын "өсіру" инновациясы;
• шетелдік немесе басқа да инновацияларды модификациялайтын "имитация"
инновациясы;
5. Өнім түрі бойынша:
• қоғамдық;
• аралас (клубтық);
• жеке;
6. Тиімділігіне байланысты:
• экономикалық әсерлерді қамтитын инновациялар;
• әлеуметтік әсерлері бар инновациялар;
• экологиялық әсерлерді қамтитын инновациялар;
• ғылыми-техникалық әсерлерді қамтитын инновациялар 5-сурет.
Псевдоним Әлеуметтік
Псевдоним Әлеуметтік
Нарық акциялар
қажетілігі
1.2 Венчурлық бизнесті ұйымдастыру.
Шағын инновациялық бизестердің ең маңызды мәселесі - бұл шағын
фирмалардағы инновациялық жобаларды қаржыландыру болып табылады. Жоғарыда
айтқанымыздай шағын инновациялық бизнестердің деңгейінде әрбір 10 жобаның
1-2-уі ғана жетістікке жетеді. Сонымен қоса инновациялық жобаларды енгізуде
пайда өте жоғары, олар бастапқы кеткен шығындардың орнын толтырады. Егер
мұндай жобалар көп болса, үлкен сандар заңы бойынша тәуекелдік төмендейді
және инновациялық бизнестің жетістікке жету ықтималдығы жоғарылайды.
Инновациялық бизнестің дамуымен байланысты барлық дамыған елдерде венчурлық
қаржыландыру, инновациялық жобаларды орталықтандыратын және диверсификация
негізінде енгізуді ұйымдастыру кеңінен қолданылады.
Тәуекелдік қаржылар банктық және өнеркәсіптік компаниялардан
өзгешелейтін келесі ерекшеліктермен сипатталады:
• техникалық және коммерциялық апробациялары болмайтын жобаларды өткізу
барысында жоғары тәуекелділік;
• шағын инновациялық фирмалардың сақтандыру капитал көлемі жай шағын
фирмалардан қарағанда көбірек;
• тәуекелдік капитал шағын фирманың жарғылық капиталына несие ретінде не
пайлық жарна ретінде болады;
• жаңа фирманың жетістігіндегі тәуекелдік капиталға жеке қызығушылық
жоғары.
Өндірісі дамыған елдерде шағын инновациялық бизнес 2 жолмен
қаржыландырылады:
1. венчурлық қаржыландыру;
2. біріншілік ұсынылатын акциялар арқылы.
Бұл саладағы ең маңызды суъбект – венчурлық қорлар болып табылады.
Венчурлық қорлар арнайы инновациялық бизнесті қаржыландыру мақсатында
құрылады және олар тек қана венчурлық операциялармен, сонымен қатар
эксперттік-кеңес, менеджмент және маркетингке алмасады.
Венчурлық қорлардың капиталы: зейнетақы, басқа да қорлардан және жеке
тұлғалардан, сақтандыру капиталдары мен банктердің салымдарынан құралады.
Салымдар ұзақ мерзімге 8-10 жылға салынады.
Венчурлық қаржыландырудың келесі түрі – ірі корпорациялардың қорлары.
Ірі кәсіпорындар инновациялық жобаларды қаржыландыруды үш әдіспен
жүзеге асырады:
• инновациялық жобаларды жүзеге асыратын өздері құрған шағын
фирмаларды тікелей қаржыландыру;
• бірнеше корпорация ретінде құрылған фирмалар арқылы қаржыландыру;
• венчурлық қордың капиталына корпорацияның пайдалы қатысуы арқылы
Шағын инновациялық кәсіпорындардың басым бөлігін инвестициялық
компаниялар қаржыландырады. Олар мемлекеттің қатысуымен құрылады. Салықтық
және қаржылық жеңілдіктерге, шағын фирмаларға берілетін несие бойынша
мемлекеттік кепілге ие. Шағын инновациялық мемлекет субсидиялайтын
капиталын қаржыландырады.Сонымен қатар инновациялық фирмаларды біріншілік
акцияларды ұсыну нарығында биржалық және биржадан тыс қаржыланады.
Бағалы қағаз нарығы арқылы қаржыландыру ірі фирмаларда жүзеге асады.
Ал шағын инновациялық фирмалар бағалы қағаздан тыс нарықтық қаржыланады.
Бағалы қағаз нарығында акциялар, бағалы қағаздар комиссиясының рұқсаты
бойынша жіберіледі, ал бұл үрдіс шағын фирмалар үшін қымбатқа түседі [12].
Венчурлық бизнестің субъектілері:
1. Қаржылық акциялар – венчурлық компаниялар;
2. Қаржылық донорлар – жеке тұлғалар, "бизнес періштелері",
компаниялар мен арнайы қорлар;
3. Қаржылық және ақпараттық делдалдар
Венчурлық капитал – жаңа акциялар мен тез дамушы компанияларды қор
биржасында осы компаниялардың акцияларын тіркеуден кейін жоғары пайда
алу мақсатында қаржыландыратын, тәуекелді капитал.
Венчурлық капитал ресми және бейресми секторларға беріледі.
Бейресми сектордың қатысушылары – венчур капиталдың жеке секторлары.
Оларға "бизнес-періштелер" – бизнесте тәжірибесі бар мамандарды жатқызуға
болады.
Бейресми инвесторлар өз еңбектерінің арқасында бірқатар қаржылық
жинақтарды иеленеді. Көптеген "бизнес-періштелер" тікелей жаңа дамып келе
жатқан фирмаларды қаржыландырады. "Бизнес-періштелер" АҚШ-та және көптеген
Европаның елдерінде, сонымен қатар Оңтүстік Европада белсенді жұмыс
жасайды.
Көптеген технологиялық революциялар венчурлық капиталды қаржыландырудың
нәтижесінде болды. Венчурлық капиталды қолдау арқасында көптеген
компаниялар аяғынан тік тұрды.
Олар: Экпил Компьютер, Компак, Сан Минросистеме, Федерал Экспрес,
Майкрософт, Лотус, Интел және Нетскейп.
Венчурлы капитал көптен дамып келе жатқан салаларға қолдау жасап,
елдегі халықаралық бәсекелестік қабілетті қамтамасыз етеді [13].
АҚШ венчурлы капиталдық қаржыландыру көлемі бойынша көшбасшы деп айтуға
болады.
АҚШ үшін сапаның көп бөлігіне жоғары технологияға, ақпараттақ
технологияларға, биотехнологияларға венчурлық капитал көп бөлінген. 1999
жылы инвестициялардың 78 % осы салалар алған. Осындай динамикалық дамудың
нәтижесінде 2003 жылы жоғары технологиялардың бөлігі ЖҰӨ-нің 15%, ал 2005
жылы 20-25% құрады.
Қазақстанда венчурлық капитал енді дамып келе жатыр. Инновациялық
бизнес қатысушының айтуы бойынша ссуда, банктік сақтандыру капиталы,
зейнетақы қорлары шағын инновациялық жобалар болып табылады. Әрине,
венчурлық қаржыландыруға бағытталған бірқатар жобалар жасалуда [2.18б].
6- сурет- Венчурлық қаржыландыру түрлері
Қазіргі күні Қазақтан Республикасында венчурлы бизнес жаңа ғана
қалыптасып дамып келеді. Бірақ әлі венчурлы бизнес туралы нақты түсініктер
мен тәжербиелер қалыптасып үлгермеген, сондай-ақ венчурлы қаржыландырудың
механизімі де толық ұйымдастырылмаған.
Қазір Қазақтанда күнде белгілі бес Венчурлы қор бар.Ұлттық
Инновациялық Қордың негізгі мақсатының бірі- Қазақстандағы венчурлы
инфрақұрылымды дамыту болып саналады.Осы уақытта республикамызда отандық
серіктестіктермен бірге жұмыс жасайтын қорлар, мыналар: АҚ АИФРИ
Сентрас Венчурлық Қоры,АҚ Әрекет Жоғары Технологиялар Қоры, АҚ
АдвантВенчурлық Қоры, АҚ АИФРИ Glotur Technology Fund, АҚ Almaty
venture capital. Ұлттық Инновациялық Қор 2005 жылдан бері венчурлік
инвестициялаудың Европалық ассоциациясының EVCA және венчурлік
инвестициялаудың Сингапурлік ассоциациясының SVCA мүшесі болып саналады.
АҚ АИФРИ Сентрас Венчурлық Қоры- 2005 жылдың наурыз айында АҚ
Сентрас Секьюритиз және АҚ Қазақстан Республикасының Ұлттық Инновациялық
Қоры мен бірге жаңа инновациялық және жоғары технологиялық жобаларды
қаржыландыру үшін құрылды.Сонымен қатар бұл Венчурлық қор Интелектуалды
меншіктің Ұлттық институты және қазақстандағы басты ғылыми зерттеу ұйымдары
мен институттары,химиялықтехнологиялық зерттеу Орталығы, Физика
технологиялық институты,Химия ғылымдары институттарымен бірге жұмыс
істейді.Бұл қордың алғашқы белгілі жобасы Күн кремниі өндірісін шығару
технологиясы.Күн сапалы таза кремниі өндірістегі озық технологияларды
шығаруды көздейтін жоба болып саналады.Бұл жобаны іске асыру жүргізетін –
Кремнилі технологиялар компаниясы. Жобаның бірінші кезеңіндегі іске асыру
құны- 65 млн теңгені құрайды, ал мерзімі 1,5 жыл.
АҚ Әрекет Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 30 млн$, Ұлттық
Инновациялық Қордың үлесі 10 млн$,ҰИҚ- ң серіктесі болып АҚ Тұран Әлем
Секьюритис.
АҚ Адвант Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 20 млн$,ҰИҚ- ң
үлесі 9,8 млн$, ҰИҚ- ң серіктесі болып ТОО Lancaster Group Kazakhstan.
Almaty venture capital Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 20
млн$, ҰИҚ- ң үлесі 9,8 млн$, ҰИҚ- ң серіктесі болып АҚ Алматы Бизнес
Групп.
Glotur Technology Fund Венчурлық қоры: жарғылық капиталының құны 20
млн$, ҰИҚ- ң үлесі 9,8 млн $, ҰИҚ- ң серіктесі болып АҚ Глотур.
Ұлтық Инновациялық Қор осы уақытта 5 шет ел венчурлы қорларын
инвестициялады, олар:
1.CASEF- венчурлы қор көлемі- 4,8 млн $, 2002 жылдың маусым айында
құрылған.Құрамында ҰИҚ 2005 жылдың сәуір айынан бері 2 млн$ көлемінде
қатысады.
2.Wellington Partners III Technology Fund- венчурлық қор көлемі- 150
млн $,2004 жылдың желтоқсан айынан бері қызмет атқарады, 30 инвестициялық
жобаға қатысқан.ҰИҚ 7,7 млн$ көлемінде осы қор құрамына енді.
3.Flfgship- венчурлық қор көлемі- 150 млн $,2004 жылдан бері қызмет
атқарады,2005 жылдың қыркүйегінен бері ҰИҚ 10 млн $ көлемінде қатысады.
4.Mayban Jaic- венчурлық қор көлемі- 50 млн $,2006 жылдың наурыз айынан
бері жұмыс істейді. ҰИҚ 5 млн$ көлемінде осы қор құрамына енді.
5.Vertex- венчурлық қор көлемі- 150 млн $,2005 жылдың соңынан бері
қызмет атқарады. ҰИҚ 5 млн$ көлемінде осы қор құрамына енді.
1.3.Шетелдің мемлекеттерінің инновациялық қызметтерді ұйымдастыру
және басқару тәжірибесі
Дүние жүзілік тәжірибе көрсеткендей, барлық өркениетті елдер ғылыми-
техникалық саясатқа ерекше назар аударып, мемлекет тарапынан қомақты қаржы
бөлуде. ХХ ғасырдағы дүние жүзілік ғылыми-техникалық саясатта алда келе
жатқан АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Гермения, Корея, Жапония сияқты т.б.
мемлекеттер.
Тәжірибелі мамандардың пайымдауы бойынша, әр бір ғылыми жобаның
жетістіктерінің 80% нақты талдау мен дұрыс таңдалған стратегияға байланысты
дейді [22.13б].
Азиялық мемлекеттерде инновациялық қызметтерге көп көңіл бөліп отырған
мемлекеттердің бірі – Қытай. Бұл елде ғылым академиясы қайта құрылған.
Қытайда академиялық зерттеулер коммерциялық бірлескен жағдайда жүзеге
асады. Бұл елде ғылыми-зерттеу институттары негізінде жұмыс істейтін
фирмалар мен корпорациялар өте көп. Жергілікті басшылықтың қолдауымен
зерттеу орталықтары негізінде 50 кәсіпорын құрылған. Мұндай құрылымдарға
нақты мысал ретінде Қытайдың "Сынь-Хуань" корпорациясын келтіруге болады.
Бұл корпорация физика математиканың ғалымдары мен бірнеше кәсіпорынның
басын біріктіріп, сирек кездесетін элементтер негізінде магнитті
материалдар жасап шығаруды қолға алған. Бұл кәсіпорында шығарылатын
магнитті материалдар әлемде ең үздік деп танылады. Соңғы үш жылдың ішінде
бұл өнімді экспорттаудан түскен пайданың көлемі 800 000 долларға дейін
жеткен. Қытайда технопарктер "экономиканың және технологияның даму"
аймақтары деп аталады. ҚХР-да алғаш технопарктер 1985 жылдан бастап
құрылған.
"Экономиканың және технологияның даму" аймақтарында 43 мың адам жұмыс
істеп, мұнда 10 көлемінде Қытайда ғылымды көп қажет ететін өнімнің жартысы
өндірілген [19].
Ғылыми-техникалық дамуда үлкен жетістікке жеткен елдің бірі – Оңтүстік
Корея. Бұл мемлекет өз инновациялық саясатын алғашында басқа
мемлекеттердің ғылыми жетістіктерін пайдалану арқылы жүзеге асырған
болатын.
Бұл елде алпысыншы жылдардың өзінде-ақ күншығыс елінің мемлекеттік
академиялық және жеке меншік ұйымдарының қызметін біріктіру тәжірибесін
іске асыра бастады. Корея университетінде іргелі ғылымға үлкен көңіл
бөлінген. Ал жеке меншік кәсіпорындар мен мекемелер көп жағдайда ғылыми
зерттеулердің қаржылай қайтарылымын ғана назарда ұстайды.
Корея – үкіметі өндірістік технологияларды дамытуда елеулі орынға ие,
бірнеше компаниялар мүддесіне сай келетін бірқатар шараларды жүзеге асырған
болатын. Егер ірі компаниялар тұтастай қоғам үшін қажетті зерттеулер
жүргізген болса, онда мемлекет тікелей және жанама түрде олардың қызметіне
жағдай жасауға келісім берген.
1982 жылдан бастап Корея үкіметі шетелдік технологияларға тәуелділікті
жою және шығарылған өнімнің бәсеке қабілетті болуы үшін өндірістің басты
салаларын дамыту мақсатында қажетті жалпы ұлттық масштабтағы ғылыми
жобаларды жүзеге асыру мен ғылыми зерттеулерді жүзеге асыруды қолға алған.
Зор әлеует пен қаржыны, электрондық, электро-техникалық, автомобиль
жасау, мұнай-химия, аэрокосмос, роботық техника сияқты салалардағы ғылыми
зерттеулер мен конструкциялық жұмыстарды дамытуға жұмылдырудың басты
мақсаты-ғылыми жүктемесі көп тауарлардың мұндай мөлшерін ұлғайту мен
бәсекеге қабілетті көтеру.
Осы елдің үкіметі ұсынған Кореяны 2000 ж. дейін дамыған мемлекетке
айналдыру жоспарында ғылым мен техникаға үлкен орын берілген.
Бұл мемлекеттің аумағында ғылым мен техниканы жүйелі түрде дамыту
қарастырылған. Бұл мақсатта "ғылыми қалашықтарын" құру қолға алынған.
Мұндай қалашықтардың ең ірісі – Даедук. Даедуктағы зерттеулер жаңа
технология мен материалдарды шығарумен жалғасып жатады. Технологиялық
жағынан онда жасап шығарылған технологияларды пайдаланатын өнеркәсіптік
кешендер дами бастаған. Бұл арқылы ғылыми зерттеу орталықтарын дамыған
телекоммуникация және көлік жүйелері арқылы өзара байланыстыру
ойластырылған.
Оңтүстік Кореяда ғылым мен техника министрлігі құрылған. Бұл
министрлікте техника, техникалық ынтымақтастық, атом энергиясы, ақпараттық
өнеркәсіппен тікелей айналысатын арнай бөлім жұмыс істейді. Кең ауқымды
шағын және орта кәсіпорындарға ғылыми-техникалық тұрғыда қолдау көрсетуге
мемлекет үлкен мән беріп отыр. Мұндай қолдау Корея өндірісін технологиялар
академиясы арқылы жүзеге асады.
1973 ж. Кореяда "Инженерлік қызметті дамыту туралы" заң қабылданған
соң, инженерлік қызмет қатты дами бастаған болатын. 1992 ж бұл елдің ғылым
мен техника министрлігінде 723 инженерлік-конструкторлық фирма тіркелген.
Бұл фирмаларда 12,5 мың жоғары маман жұмыс істеді.
Академия Кореядағы техникалық орталыққа аса бай мемлекеттердің бірі.
Бұл мекемемен қатар шағын және орта кәсіпорындаға көптеген корпорациялар
қолдау білдіріп отырады. Оңтүстік Кореяда шағын және орташа кәсіпорындарға
арналған банк, техниканы тарату корпорациясы, кореяның техникалық даму
корпорациясы және банктік корпорация жұмыс істейді. Аталған құрылымдардың
қызметі шағын және орта кәсіпорындаға ғылыми-техникалық қолдау көрсетуді
жүзеге асыру үшін бағытталған. Жапониядағыдай Кореяда да ғылыми-техникалық
прогресті жылдамтату үшін құрылған қоғамдық және жартылай мемлекеттік
бірлестіктер жоғары толқынды телевизия құралдарына пайдаланатын интегралды
сызбалардың ең жаңа үлгілерін жасап шығару қолданылуда. Бұл үшін осы
жобамен айналысуға келісім берген фирмалар120 мин. АҚШ доллры көлемінде
мемлекеттен қаржылай көмек алған болатын.
1986 жылы жеке меншік ғылыми-зерттеу институттарының саны 52 болса,
онда 1992 жылы олардың саны 1445-ке жеткен. Осы уақыт арасында 683 жаңа
ғылыми зерттеу корпорациясы құрылған болатын.
Мұнымен қатар телекомуникациялар мен электр энергиясын шығаратын
корпорациялар мен компаниялар пайдалануының көп бөлігін өз жүйелерін
техникалық жағынан жетілдіруге, жұмсауға үкімет көп көңіл бөліп отыр.
Өндірістік корпорациялардың ғылыми зерттеулерге бөлген қаржысы он есеге
дейін жоғарылап, тоқсаныншы жылдардың басында 14 млрд. доллорға дейін
жеткен. Мысалы, "Самсунг" корпорациясының жұмсаған 3,1 трин. Вон қаржысының
600 млрд. ғылыми зерттеуге бағытталған.
АҚШ-тағы инновациялық үрдістердің дамуы. АҚШ-тың ғылыми-зерттеу
жұмыстарына мемлекет таратынан көп қаржы бөлінеді. Мысалы, Mowery мен
Rosenberg айтуы бойынша соғыстан кейінгі ұзақ уақыт аралықтарында АҚШ-тың
дамуында зерттеулерге жұмсалған инвестициялар көлемі осы мақсатта
бағытталған "экономикалық бірлескен ұйымдардың" барлық инвестициялар
көлемінің қосындысынан асқан.
1992 жылы зерттеулерге кеткен инвестициялардың жалпы көлемі 189 млрд.
доллор немесе ЖҰО-ның 2,6 % құраған. Ал 1999 ж. АҚШ-тың федералды
зерттеулерге жұмсаған шығындары 73 млрд. доллардан немесе ЖҰО-нің 0,8 %
құраған.
АҚШ экономикасында ҒТП-тің дамуын 3- кезеңге бөлуге болады: 1945
жылдардан дейінгі, 1945 жылдан 1980 жылға дейін және 1980 жылдан кейінгі
кезеңдер.
1945 жылға дейін АҚШ экономикасында ауыл шаруашылығын қосқанда жан-
жақты зерттеліп жасалған ҒТП болған емес. Мысалы, 1940 ж. ҒТП зерттеулерге
жұмсалған федералды шығындарды көлемі тек 74 млн. доллорды құраған. Осы
шығындардың ішінен тек 29 млн. доллар ауыл шаруашылығына жұмсалған. Бұл
кезеңдерде индустриалды –инновациялық басты мақсат - механикалық
машиналарды жетілдіруге бағытталған.
Сонымен қатар үкімет тарапынан технологияларды, машиналарды,
технологиялық сызбаларды және жоғары квалификациялы мамандарды Европадан
және басқа да шетелдерден импорттауды ынталандырды.
Осы кезеңдерде мемлекеттік антимонополиялық саясат өнеркәсіп
салаларына ғылыми-техникалық прогресті жетілдіруге және зерттеулер
жүргізуге бағытталды. Осы уақыт аралығында ғылыми-зерттеулер жүргізетін
инфроқұрылым қалыптасты. Университтетер құрыла бастады, өнеркәсіптер
өздерінің жеке ғылыми зерттеу зертханаларын ашты.
2-ші Дүние жүзілік соғыс қарасыңында АҚШ ҒТП-сі бірқатар өзгерістерге
ұшырады. Федералды шығындар 83,2 млн. доллардан 1313,6 млн. долларға дейін
өсті. Бұл АҚШ-тың саясаты ғылым мен техника саласындағы ірі державаға
айналдырды.
1980 жылдардан кейін ғылым мен техника саласындағы көшбасылық
әлсіреді. Осы уақытта АҚШ өзінің өнеркәсіп салаларындағы жоғары сапалы
технологиялардың жетекші ролін сақтап қалғанмен, олардың әлемдік нарықта
өзінің үлесін жоғалтты және көптеген салаларда артта қалды.
Қазіргі уақытта АҚШ-тың ғылыми-техникалық саясаты абсолютті және
салыстырмалы түрде кең масштабты алып отыр. Зерттеулерге бөлінген
Үкіметтік қаржылары негізінен іргелі ғылымдарға бағытталған. Елде білім
және зерттеу инфроқұрылымдары жақсы қалыптасқан.
Жапондық инновациялық қызмет (саясат). Ғылыми-техникалық саясатқа
үлкен көңіл бөліп отырған мемлекеттердің бірі – Жапония. 1997 жылы
Жапонияда ғылыми-зерттеулерге бөлінген мемлекеттік және инвестицияның жалпы
көлемі 81 млрд доллар немесе ЖҰО-нің 2,9% құраған. Жапония тарихында ғылым
мен техниканың жаңалық енгізуде орны ерекше. Токукхувай Эро уақытында
(1868ж. дейін) үкімет жаңа технологияларды Голландиядан және Португалиядан
әкелуді ынталандырды. Осының арқасында шетел тәжірибесін, білім және жаңа
технологияларды игерді. Мысалы, қару-жарақтар, бастапқы уақытта
португалиядан көшіріп алынып, олардың машиналарының көмегімен шығарылды.
Кейінен Жапондықтар технологияларыды игеру арқасында өздері қару-жарақты
португалдықтардың сапасынан кем емес қару-жарақ шығара бастады. Сондай-ақ,
алғашқы самурайдан жасалынған темір пеш голлондық үлгімен жасалынған. ҒТП-
тің дамуы Мейджи Эра кезінде (1868-1911жж.) болған. Мемлекет
инвестицияларды тау-кен және тоқыма өндірісіне, темір жол, машина жасау
сияқты салаларға бөлген. Жапонияда 1933 жылы ғылыми кеңес құрылған. Ғылыми
кеңес университтетер мен жеке зерттеулердің қатысуымен зерттеулерді грант
негізінде қаржыландырды.
Осы кездерде жеке компанияларда зертханалар ашыла бастады. 1923 жылы
162 ғылыми зерттеу орталықтары болған. Оларды 71- химия өнеркәсібінде, 27-
металлургия және машина жасау саласында, 24 азық-түлік өнеркәсібінде болды.
1942 жылы елде 711 жеке зерттеу орталықтары және 443 қоғамдық зерттеу
ұйымдары қалыптасқан.
1960 жылдардан бастап Жапонияда жаңа технологияларды импорттау қиынға
түсті, себебі, осы мақсатта бағытталған мемлекеттік инвестициялық көлемі
қысқарды. Сол себептен шетелдік технологияларға тәуелділікті жою үшін,
елде осы кезде негізгі бағыт отандық технология мен ғылыми зерттеулерді
дамытуға бағытталды. Дегенмен, ҒТП-тің мемлекеттік қолдау тиімділігі
салықтық жеңілдіктер, субсидиялар, төмен пайызды ссудалар, пайыздық
қойылымдар есебінен болды.
Қазіргі кезеңде Жапония АҚШ-тан кейінгі ҒТП дамыған елдердің бірі.
Австралияның ғылыми-техникалық дамуы.
Австрия табиғи ресурстаға бай мемлекеттердің бірі. Экспорттың шамамен
80% шикізаттан тұрады. Оның жартысы – ауыл шаруашлығының шикізаты, 2-ші
жартысы - өнеркәсіп саласының өнімдері. Өнеркәсіптік сала ЖҰӨ-нің 16%
құрайды.
1980 жылдары ғылыми-зерттеулерге кеткен шығындар ЖҰӨ-нің 16% құрады,
1998 жылы бұл 6,7 млрд. АҚШ долларына өсті.
Австралияның ғылыми-зерттеулерге кеткен шығындары жоғарыда айтылған 3
мемлекеттің шығандарынан анағұрлым төмен. Австралияның басқа дамыған
елдермен салыстырғанда ЖҰӨ-нің өсу қарқыны төмен болғандықтан, үкімет ұзақ
мерзімді кезеңге экономикалық өсуді қамтамасыз ететін ғылыми-техникалық
прогреске көп көңіл бөле бастады.
2 БӨЛІМ Қазақстан Республикасында инновациялық қызметтің дамуы
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметтің дамуының қазіргі
жағдайы
Қазақстанда тәуелсіздік алған жылдары, экономикалық қатынастар мен
нарықтық механизмге өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер болды.
Әлемдік нарық пен әлемдік шаруашылық байланыстарын интеграциялау,
ұлттық экономиканы қалыптастыру, экономиканың нарықтық қатынастарға өтуіне
орай пайда болған экономикалық тоқырауды толығымен жеңіп шықты. Өз
кезегінде интеграциялық үрдіс әлемдік экономикада қазіргі кезеңде
экономикалық және әлеуметтік үрдістерді ауқымдандырып отыр, жаңа
технологиялар мен ақпараттар жүйесі негізінде әлемдік нарықтың түрлі
субъектілері арасында бәсекелестік күрестің күшейгенін айтады. Әлемдік
тәжірибе көрсеткендей, нарықтық бәсекеде дамыған өндірістік және еңбек
факторлары, тиімді шикізат және сату көздері бар жоғары технологиялы
дамыған елдер жеңіске жетіп отырады. Қалыптасқан жағдайларда еліміз үшін
басты басымдылық ұлттық экономикамыздың тұрақты дамуына ықпал ету, әлемдік
шаруашылық жүйесінде өзінің тиесілі орынын алу және халықтың өмір сүру
деңгейін көтеру үшін жағдай жасау. Сондықтанда алдымызға қойған мақсатты
шешудің бір жолы, объективті қажеттілік сияқты, инновациялық үрдісті
қарқындату болып есептеледі.
Инновациялық үрдіс – шығармашылықтың бірнеше түрін біріктіретін
үздіксіз өзгеріп отыратын әрекет, ол өзіне бір мақсатты бағытта жинақталған
жаңа енгізулер мен ерекше басқару және ұйымдастыруды біріктіреді. Оның
динамикалық дамуының негізгі факторлары деп алдымен мыналарды қарастыру
керек: еңбек элементі, оның мотивациясы (себеп-салдары), ресурстық
қамтамасыздығы; ұйымдастыру және басқару; бәсекелестік; қоршаған ортаның
жағдайы. Объективті факторлардың бұл жиынтығымен қатар субъективті
факторлық топтар да әсер етеді: стратегия, саясат, тәуекел және т.б.
Осыған орай өндірістік және білімдік, маркетингтік, басқару,
ұйымдастыру инновациясы айырма жасайды. Дамыған елдерде ғылымды көп қажет
ететін өндірістердің жұмыс істеуін технологиялық инновацияны пайдаланумен
байланыстырады. Инновациялық үрдістердің даму белсенділігі өндірісте іргелі
және қолданбалы ғылымның дамуымен байланысты. Қызметтің барлық салаларында
жаңалықтар енгізу күннен-күнге өсіп келеді. Инновациялық үрдіс ұлттық
экономиканың басты даму тетігі (ричагы). Соған қарамастан, бүгінгі таңда
инновацияны ендіру көкей кесті мәселелердің бірі.
Инновацияға, зерттемелер мен әзірлеулерге деген қызығушылық қазіргі
өндірістік корпорациялардың құрылуымен туындап отыр деген болжам бар.
Зерттеушілердің қай уақытта да негізгі ынталары технология, технологиялық
алшақтық, ғылыми-техникалық прогрес мәселелері болған. ҒТП мәселелері 50-
60 жылдары экономикалық өсуге ықпалын тигізетін немесе кері әсере ететін
макродеңгейде қаралған болса, ал 70- жылдары бұл мәселе макродан
микроэкономика мақсатына өтті. Ақыр соңында 90 жылдары инновациялық қызмет
нарықтың стратегиялық факторы болады деді, саладағы өзінің монополиялық
позициясын ұстап тұру немесе оны жеңіп алуға бағытталған фирманың жалпы
стратегиялық жағдайы.
Қазақстанның қазіргі экономикалық дамуы ЖІӨ сондай-ақ өндірістің
физикалық даму көлемінің өсуімен сипатталады. Мысалы, 2006 жылдың
қорытындысы бойынша аймақтық жалпы өнім көлемі (АЖӨ) тек Батыс Қазақстан
облысында 258,4 млрд теңге немесе алдыңғы жылдармен салыстырғанда 28,7 %
өсті. АЖӨ көлемі жанбасына шаққанда 28,3 %-ды немесе 427 мың теңгені
құрады. Бұл мәліметтер экономиканың дамуын ғана көрсетіп қоймай, еліміздің
әлеуетінің мықты екендігінде көрсетеді (кесте 1) [24.13б].
Кесте 1 - ЖІӨ-нің көрсеткіштері 2000-2005жж
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Ішкі жалпы өнім, млрд. теңге2599,9 3250,6 3776,3 4612 5542,5 7453
Іргелі зылыми зерттеу
жұмыстарына жұмсалған 1,5 2,3 2,7 0,4 1,9 5,4
мемлекеттік бюджет шығыны,
млрд. теңге
ІЖӨ қарағанда іргелі
зерттеулерге кететін 0,11 0,06 0.07 0,07 0,06 0,06
меншікті шығын салмағы %
бойынша
Ғылыми-техникалық жұмыстар 4,9 6,1 9,2 13,8 14,4 180
көлемі, млрд. теңге
ІЖӨ қарағанда орындалған
ғылыми-техникалық 0,24 0,23 0,28 0,37 0,31 0,33
жұмыстардың өзіндік салмағы
% бойынша
"Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдардағы индустриялды-
инновациялық даму стратегиясы" туралы мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру
шикізат бағытынан кетіп, ұзақ мерзімге жоспарланған техникалық – қызмет
көрсету экономикасына өтуге жағдай жасайтын экономикалық салаларды
диверсификациялау жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге болатындығын
көрсетеді. Мемлекеттің индустриялды-инновациялық саясатының басты мақсаты
өңдеуші кәсіпорынның жұмыстары мен қызметі және қызмет көрсетуі,
бәсекеқабілетті, экспорт-бағытты тауар өндіру. Сондай-ақ стратегия елдің
инновациялық және ғылыми қызметін ынталандыруға бағытталған мемлекеттік
белсенді ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздеп отыр. Алдыға
қойған мақсатқа жету үшін келешекте қаржылық нарықты, фискалдықты
жетілдіру, білімдік, антимонополиялық және инфроқұрылымдық саясатты
дамытуды көрек. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың барлық саласы
бойынша әлемдік стандартқа өту керек.
Диаграммада біздің еліміздің мүмкін болатын даму жолы көрсетілген.
Қазіргі жағдай 1500 доллар болғанда 2010 жылы ІЖӨ жан басына шаққанда 300
АҚШ долларын құрау мүмкін [4.26.б].
Индустриалды даму жолы
ІЖӨ жан басына шаққанда, АҚШ
1 –табиғи ресурстарды сату көлемін арттыру есебінен экстенсивті даму,
сонымен бірге қол жеткізген ғылыми-техникалық прогрестерді пайдалану;
2 - табиғи ресурстарды кешенді пайдалану есебінен интенсивті даму, яғни
ресурс сыйымдылығын төмендету және табиғат пайдалануды экологиялау
есебінен;
3 – инновациялық (ғылымды көп қажет ететін) өндірістер құру есебінен
технологиялық (инновациялықу) дамуы
Қазіргі уақытта осыдан 10 жыл бұрынғы сияқты, тек ішінара интенсивті
даму элементтерінің байқалғаны болмаса, негізінен экстенсивті даму жолымен
келеді. Оның дәлелі ретінде мынаны қарастырайық, совет үкіметі кезінде
Қазақстанда жан басына шаққанда жылына 111 тонна қатты минералды шикізат
өндірілсе, ал қазір не бары 50-ақ тонна. Оның да 95% астамы қалдыққа
шығарылады. Бұл жер шарындағы ең масқара қалдық. Салыстырып көрелік: ФРГ-де
жылына жанбасына шаққанда 8 тонна қатты минералды шикізат өндіріледі.
Сонымен бірге негізгі металдар өндірісі өсіп келеді, Қазақстан жылына
машинажасау кешендері, құрылыс индустриясы, ауыл шаруашылығы және
экономиканың басқа да салалары үшін қажетті 400 мың тонна, құны 170 млн.
АҚШ доллор болатын, болат сұрыпты прокаттарды шығарып отырады.
Қазақстан 2005 жылы 2200 тонна қара металл сынықтарын экспортқа
шығарды, ол 95,5 млн. АҚШ долларын құрады. Ал 2006 жылдың бірінші
жартысында 11,8 млн доллар тұратын 18 тың тонна алюминий сынығын
экспорттады. Соған қарамастан осы уақыт ішінде республика бағасы 20 млн.
АҚШ доллары тұратын 6,6 мың тонна алюминилі балқыманы сатып алды.
Жоғарыда келтіріліген мысалдардан республиканың экономикасында әлі де
болса шикізат бағыттарының басым екендіні, ал өңдеуші кәсіпорындардың нашар
дамығаны көрініп тұр. Барлық өндіріліген минералды шикізаттың 80 %
астамынын өндіретін республика жерінде тұйық технологиялық циклы жоқ.
Сонымен мұнайхимиясы мен соның жетегінде жүрген химия өндірісінің үлесі
20%-данда төмен, ал ол экономикасы дамыған елдерде 50-60% асып жығылады.
Осындай жағдайлар экономиканың барлық салаларында да байқалады.
Әлемдік экономиканы ауқымдандыру кезеңінде Қазақстанның БӘСҰ–на енуі
жақын жылдарда экономиканың тоқырауға түсу тәуекелі байқалады. Осыған
қарамастан минералды-шикізат ресурстарынының сату көлемін ұлғайту үшін
ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалану экономикалық дағдарысты тездете
түседі.
Сонымен бірге бірқатар жаңсақ пікірлерде бар, араб елдері сияқты
минералды шикізатты өндіру және сату есебінен экономиканы көтеруге және
тұрақтандыруға болады деген. Сондай-ақ мынандай да ұсыныстар бар, жақын
келешекте мұнайды күніне 76 млн баррелейден 105-110 млн дейін жеткізу.
Ғылыми жетістіктерді ескермеген жағдайда бұл, әбден, мүмкін. Қазірдің
өзінде энергиятасымалдағыштардың өзін мұнайды пайдалануды қысқартатын жаңа
технологиялар бар. Металды пайдалануда дәп осылай, металға деген сұраныс,
оның сапасын арттыру және оларды алмастыратын басқа компазиттік
материалдармен жабылуы мүмкін.
Алайда Қазақстан экономикасының интенсивті даму мүмкіндігі бар. Яғни
бұл дегеніміз ресурс сыйымдылықты төмендету және табиғат пайдалануды
экологиялау үшін ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалану деген сөз. Басқа
сөзбен айтқанда шикізатты тереңдікте өңдеу және кешенді пайдалану, бұл
импортталастыруға, қалдықтардың көлемін азайтуға және өнімнің тауарлығын
арттыруға алып келеді, бұл тұрақты даму деген сөз. Бұндай жол мысалы,
Австралия мен Канада үшін тән.
Дамыған экономикада, барлық елдер үшін экономикалық прогрестің
қозғаушысы болып технологиялық өнертапқыштық есептеледі. Қызметтегі және
өнімдегі техникалық компоненттер мен өнертапқыштықтың үлесі үлкен болған
сайын, экспор үлесі де жоғары, халықтың өмір сүру деңгейі де жоғары, және
де соған қатысы бар басқа да жағдайлардың деңгейі жоғарылайды. Негізгі
дамыған елдер ІЖӨ өсімінің жартысынан астамы екінші дүние жүзілік
соғыстың аяғында жаңа технологиялар есебінен қамтамасыз етілді. Тек
технология ғана бай және кедей елдерге бөле алады. Биржалық тауарлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz