Сырдария суының химиялық құрамы

МАЗМҰНЫ

анықтамалар, белгілеулер МЕН қысқартулар

Берілген диссертацияда сәйкес анықтамалары бар келесі терминдер қолданылады:

АСБ - МКСк алаптық су шаруашылық бірлестігінің атқарушы органы. "Сырдария" АСБ-не Шардара бөгеніне дейін Сырдария өзенінің трансшекаралық су ресурстарын және оның негізгі салаларын бөлу, бөгендер жұмысының жүргісін есептеу және жоспарлық су тұтынуды ұстануды оперативті бақылау міндеттері қойылған. "Сырдария" АБС-ның негізгі гидротехникалық ғимараттармен диспетчерлік пункттер арқылы байланысқан ақпараттық жүйесі мен мәліметтер базасы бар. Ол Сырдария алабы елдерінің энергетика және су шаруашылығының ведомствалық, халықаралық және мемлекетаралық ұйымдарымен ақпараттық байланыстарды жүзеге асырады. "Сырдария" АБС-ның мәліметтер базасы келесі негізгі ақпараттан тұрады: анықтамалық, бөгендер сатысы жұмысының жүргісі туралы, су ресурстарын пайдалану туралы мәліметтерден, реттеу жоспары және ағындыны үлестіру мәліметтерінен, саланы жоспарлау мәліметтерінен, қашыртқылы-кәрізді ағынды туралы мәліметтерден тұрады. АСБ-ның негізгі анықтамалық ақпараты келесіден тұрады: гидроғимараттың төлқұжаттық мәліметтері, өзеннің сызықтық сызбасы, бас тоған құрылымы және телім бойынша қапталдық сала, СЭС арқылы су өтімі қажеттілігі.

Су ресурстары - өзеннің жер беті суының ресурстары. Су ресурстары қалыптасу және пайдалану үдерісінде келесі негізгі құраушылардан тұрады: табиғи жер беттік ресурстары (ағындының қалыптасу зонасының өзен ағындысы) ; негізгі ұңғымаға жер беті суының қапталдық салалығы, бөгенмен өзен ағынын реттеу есебінен өзен ағыныннан қосылатын су көлемі, көл және ойпауыттың су ресурстары, өзен ағынымен өзара байланысты жер асты суының ресурстары; жер беттік көздерден (ирригация, өнеркәсіп, ауыз су және коммуналдық-тұрмыстық сумен қамту) негізгі су тұтынушылардың суды алуы; қайтымды сулар; экологиялық өтімдер; мемлекетаралық тасу; өзен ағындысының жоғалуы. Бұл ақпарат мәліметтер базасында келесідегідей бірігеді: байқау сынамаларының қатары бойынша(өзендер, тұстамалар, бөгендер, су алулар, каналдар, тасталымдар, жер асты суының кен орындары, су теңдестік телімдер, ирригациалық зоналар және т. б. ) ; нысанның техникалық сипаттамасы бойынша (анықтамалық мәліметтер) ; байқау мәліметтері бойынша (су ресурстарының барлығы және пайдаланылуы туралы мәліметтер) .

Гидромет -гидрометеорологиялық орталық. Қазақстан Республикасының гидрометеорологиялық орталығының мәліметтер базасы және өзен ағындысын есептеудің автоматтандырылған жүйесі, Сырдария өзенінің ағындысының қалыптасуын болжауға және есептеуге есептеу технологиялары бар.

СШТ -су шаруашылығы теңдестігі, су ресурстарын пайдалануды негізделген жоспарлау және мемлекеттің халық шаруашылығын және халықтың суға деген қажеттілігін қанағаттандыру бойынша сушаруашылығы шараларын анықтау мақсатында құрылады. Су шаруашылығы балансы су ресурстарын пайдалану деңгейін және барлығын, мемлекеттер, алаптар бойынша су тапшылығы және артықшылығын бағалайды. Суды пайдаланудың ерекшеліктері: су ресурстарын пайдланатын және тұтынатын салалар құрылымы, суармалы алаң да ауылшаруашылық дақылдардың орналасуы, суармалы егін шаруашылында, муниципалды және өнеркәсіптік сумен қамтуда суға деген қажеттіліктің өзгеріс тенденциясы талданады.

США - су шаруашылығы ауданы

СЭС - су электр станциясы

ҚКС - Қашыртқылы-кәрізді ағынды

МКСК - Мемлекетаралық Координациялық Су шаруашылығы Комиссиясы

РРССАМ 1 - Сырдария өзенін және Солтүстік Арал теңізі арнасын реттеу жобасы, жобаның 1 фазасы

САТ - Солтүстік Арал теңізі

А/ш - ауыл шаруашылығы

ОА - Орталық Азия

РМК - Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын

км ³ - шаршы километр

млн м ³ - миллион шаршы метр

м ³ /с - секундына шаршы метр, су өтімі

мг/л - әр литрге миллиграмм

г/кг - әр килограммға граммнан

га - гектар

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы . Бүгінгі таңда трансшекаралық өзендер мәселесі қызығушы жақтардың экономика саласын су ресурстарымен толық қамтамасыздандыру көзқарасынан ғана емес, транзитті ағын сулардағы жылдан жылға нашарлап бара жатқан өтпелі ағынды сапасынан халықты қауіпсіздендіруді қамтамасыз етуде өзекті мәселеге айналуда [1] . Бұл сөзіміздің дәлелдемесі ретінде Орталық Азия елдері арасындағы келіссөздерді және трансшекаралық өзендер проблемасы бойынша Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы арасында басталған келіссөздерді айтуға болады. Қырғызстан, Өзбекстан және Тәжікстан Республикалары өкілдерімен келіссөздерде қазақстандық делегация су бөлісу сұрақтары бойынша өтпелі ағындының сапалық сипаттамалары ерекше маңызды болса да, сұрақтың сандық жағына көп көңіл аударады. Қазақстан Республикасы қоршаған ортаны қорғау министрлігінің жыл сайын басып шығаратын гидрохимиялық бюллетеньдер мен Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын Казгидрометтің маусым сайынғы бюллетеньдерінде ағын су әрқашанда «шамалы ластанған» деп сипатталатын Сырдария өзені ластануының жіктеу дәрежесі отандастарымыздың көңілін жай таптырады. Сырдың суы 3, 5 млн-ға жуық халқы бар Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облыстары үшін бірден-бір су көзі болып табылатындықтан, оның суының сапасы өте зор рөл атқарады. Қазақстанға суының сапасы барынша ластанып, ауыз суға жарамсыз болып жетеді. Сырдария суының сапасы туралы әр жерде айтылып жүргенімен, нақты дәлелденген еңбектер жоқтың қасы [2] .

Мәселе, өзімізге белгілі, өткен жүзжылдықтың 60-шы жылдарының басында мақта, тағам өнімдері өндірісін арттыру мақсатында Орта Азия және Қазақстанда суармалауды кең масштабты кеңейту туралы қабылдаған шешімді іске асыру нәтижесінде туындады. Нәтижесінде алаптағы өзен ағындысының қайтарымсыз алынуына бастамасын салған Қарақұм каналының (1959ж. ) құрылысы, Сырдария және Әмударияда көптеген бөгендер мен суармалау - суландыру каналдарын құру бойынша дамыған гидроқұрылыс басталды [3] . Су ресурстарын экстенсивті және шаруашылық есепсіз пайдалану олардың толық сарқылуына әкелді. Жеке жылдары өзен суы тіпті теңізге жетпеді.

Табиғи ортаның жеке құрамбөліктері арасындағы тұз алмасудың (топырақ, атмосфера, жер асты және жер беті сулары және т. б. ), алаптағы тұз алмасу көрсеткіштерінің бұзылуы және Сырдария экожүйесінің әртүрлі улы химикаттармен жоғары ластану деңгейі ғаламдық сипатқа ие.

Ең көп экологиялық жүктелім болған жылдары улы химикаттармен, тыңайтқыштармен және тұздармен қаныққан қашыртқылы-кәрізді су ағындысы үшін Сырдария табиғи арнаға айналды. Сырдария атырауындағы көптеген ірі көлдер өзеннен бөлінді, тұздануға және ластануға ұшырады.

Мұнымен қатар, Сырдария өзені алабының су шаруашылық аудандарында соңғы жылдары ирригаторлар суармалауға жиі қашыртқылы-кәрізді ағындыларды қолдана бастады. Бұл сулардың минералдануы мен химиялық құрамы жеткіліксіз зерттелінген. Осыған қарамастан, Өзбекстан аумағындағы қашыртқылы−кәрізді сулардың жалпы көлемі бүгінгі таңда 20 км ³ -ты құрайды. Осы суларды қайтадан ауыл шаруашылығында, балық өсіру үшін, кейде өнеркәсіптің жеке салаларында, тіпті ауыз су үшін қолдануға болатындығы күмәнсіз [4] .

Зерттеу тақырыбының өзектілігі зерттеу нысаны - Сырдария өзенінің еліміздің оңтүстік аймақтарындағы экожүйелерді қалыптастырушы фактор және тіршілік көзі екендігімен анықталады және де жаңадан қалыптасқан егемен мемлекеттер арасында су бөлісуге байланысты арта түсетіндігі мәлім. Қоғамның бүгінгі күйінде табиғи орта мониторингі, оның ішінде су нысандарының сапасы жөніндегі мәселелер өзекті мәнге ие болады, бұған қоршаған орта бойынша БҰҰ (ЮНЕП), Бүкіләлемдік метеорологиялық ұйым, Еуропалық экономикалық комиссия, ЮНЕСКО "Человек и биосфера", Орталық Азия мемлекеттер достастығы бағдарламасы шегінде жүзеге асырылатын халықаралық бағдарламалар мен жобалар куә [1, 5 б] .

Қоршаған орта мониторингінің ғаламдық жүйесін құру (ГСМОС) бойынша 1972 жылы Стокгольм конференциясында негізі басталған ластану мониторингін қадағалау Қоршаған орта бойынша БҰҰ конференциясында ары қарайғы дамуға ие болды (Рио-де-Жанейро, 1992 ж. ) . Бұл заңды құбылыс, өйткені экологиялық жағдайды бақылау және ары қарайғы сауықтырудың басқа баламасы жоқ. Бұл жағдай 1997 жылдың тамыз айында қабылданған Қазақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңында қарастырылған. Мұнда елдің су нысандарын қосқанда бірнеше бап қоршаған орта мониторингіне арналған [2, 5 б] .

Су нысандары мониторингі мәселесіне осындай қызығушылық кездейсоқ емес, өйткені соңғы уақытта таза су және су экожүйесін қорғау өзекті және ғаламдық мәселеге айналды. Республикада халық шаруашылығы салаларын су ресурстарымен қамтамасыздандыруда бірінші кезекте табиғи гидрологиялық жүргіні реттеумен байланысты олардың сандық және сапалық сарқылуынан, судың үлкен көлемін қайтымсыз алу және елдің су көздерінің ластануынан барлық жерде қиыншылықтар туындайды. Ағын су жүргісін реттеу және қайтымсыз алумен қатар ластануы елеулі деңгейде өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және тұрмыстық суларды тастаумен байланысты. Осы жағдаймен байланысты қазіргі таңда және болашақта Республиканың су нысандары табиғи үдерістердің төмендеу және биологиялық өзін-өзі тазарту қабілеттілігінің жоғалуы нәтижесінде қиын күйге түседі. Осыған байланысты алапта өмір сүретін халықтың тіршілігінің сапалық көрсеткіштері нашарлауда, яғни зерттеу тақырыбы аса өзекті мәселе.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Сырдария алабының, оның ішінде өзен суының гидрохимиялық жүргісі туралы алғашқы мәліметтерді 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында кездестіреміз. Бастапқыда бұл Ресей империясының жерге орналастырушылар тарапынан жүргізілген жекелеген мәліметтері болды. Өзеннің гидрохимиялық жүргісін зерттеудегі кейбір тәртіп 1910 жылы Түркістан өлкесінің Егін шаруашылығы басқармасында гидрометриялық бөлім құрылғаннан кейін ғана енгізілді [3-6 б. ] . Осы басқарма байқаушылары өзеннің жеке тұстамаларында, мысалы, Сырдария - Запорожская бекеті (қазіргі Беговат) және Сырдария - Қазалы, Әмудария - Керкі және Әмудария - Чатлы, Нарын - Үшқорған, Қарадария - Қампыррават, Шыршық - Чиназ бекеттерінде химиялық талдауға су сынамасын алып отырды. Талдау нәтижелері Санкт-Петербургте басып шығарылатын арнайы «Гидрометриялық бөлім есептерінде» жарық көрді.

Сырдария өңіріндегі гидрохимиялық зерттеулер тек кеңес үкіметі орнағаннан кейін ғана кең ауқымда жүргізіле бастады және тұрақты сипатта болды. 1938 жылдан бастап Қырғыз, Өзбек және Қазақ Республикаларында өзен ағындысын өлшеу барысында да химиялық талдауға су сынамасы алына бастады. 1938…1941 жылдар аралығында Өзбекстан шегінде ғана су минералдылығын байқау 30-дан астам тұстамада жүргізілді. 1972 жылы олардың саны 53-ке жетті, ал 20 ғасырдың 80 жылдары шамамен 100 тұстамаға жетті. Ол жылдары жылына орташа есеппен алты-жеті су сынамасы алынатын, ал 1980 -жылдардан бері сынама ай сайын алынады. Біздің пайымдауымызша, гидрохимиялық зерттеулер басталғалы бері алынған сынамалар саны 15 мыңға жетті.

Орта Азияның суармалы суларының химиялық құрамы және минералдылығы бойынша мәліметтерді алғаш жалпылаған А. С. Уклонский (1925) болды. Автор гидрометриялық бөлім мәліметтерін қолданды және ірілеу өзендер мен каналдардың орташа су шамаларын шығарды. Сонымен қатар А. С. Уклонский талдау мәліметтерін тексерді және де тотық түрінде берілген пішіннен мг-эквивалентті және мг-экв% пішініне қайта есептеді. Оның мәліметтері бойынша, мысалы, Сырдария және Шыршық өзендеріндегі, сондай-ақ Мырзашөл каналындағы су минералдылығы 1911 . . . 1916 жылдары 0, 5 г/дм ³ -тен аспады, су құрамының гидрокарбонатты-кальцийлігі басым болды [5] .

В. А. Ковда «Происхождение и режим засоленных почв» деп аталатын еңбегінде суларды суармаланатын аумақтың негізгі тұздану көзінің бірі ретінде қарастырады. К. М. Степанова гидрохимиялық жағдайымен ерекшеленетін өзендердің екі тұрпатын көрсетті: 1) су құрамында гидрокарбонатты ион және кальций басым аз сулы және қысқа тау өзендері және; 2) негізінен жазда таситын климаты құрғақ, жоғары температуралы таулы-жазықты жерде ағатын мол сулы өзендер. Бұл өзендердің құрамындағы кальций ионы сульфатты ионға орын береді, алайда натрий, магний және хлор иондарының құрамы артады. Өзендердің бірінші тұрпатына К. М. Степанова Өгем, Піскем, Шыршық, Ахангаранды (бұл тек қана Сырдария алабы шегінде), ал екіншісіне - Нарын, Қарадария және Сырдария өзендерін жатқызады.

1950 жылдардың аяғына қарай О. А. Алекин гидрологиялық жылнамалардың мәліметтері бойынша Сырдария алабы өзені суларының минералдану сипаттамасын жасады. Оның бағалауы бойынша, Ферғана аңғарынан төменде Сырдария суы сол жылдары гидрокарбонатты сыныпқа, екінші тұрпатқа (яғни гидрокарбонатты ион құрамы кальций және магний иондарының жиынтығынан аз болды) жатты. Арал теңізіне Сырдария өзені арқылы жылына 6, 05 млн тонна тұз түсіп отырды. Өзеннің орта және төмеңгі ағыстарындағы судың минералдануы 0, 3 г/дм ³ -тен (жазда) 0, 6 г/дм ³ -ке дейін өзгерді.

Э. И. Чембарисов (1973) Арал теңізі алабының көптеген өзендерінің орта және төмеңгі ағыстарындағы жыл сулылығына тәуелсіз суармалаудың дамуына байланысты минералданудың тұрақты артуына назар аударғандардың бірі болды [5, 7 б] .

А. П. Орлова (1973) суды пайдаланудың әртүрлі жағдайындағы Сырдария алабындағы минералдануға болжам жасады. Оның есептеулері бойынша келешекте суармалаумен байланысты өзен суының минералдану шамасының артатындығы күтіледі [5, 7 б] .

И. Н. Степанов және Э. И. Чембарисов (1978) Орта Азия және Әзірбайжанның жеке өзендерінің су минералдануына суармалаудың әсерін анықтады. Олардың мәліметтері бойынша, тек 1938…1971 судың орташа жылдық минералдануы Сырдарияда (Қызылкишлақ тұстамасы) 0, 54-тен 0, 92 г/дм ³ -ге, яғни 1, 7 есе; Шыршықта (Чиназ) 0, 31-ден 0, 44 г/дм ³ -ге артқан. Минералданудың артуымен өзен суының химиялық құрамы да өзгерді, мысалы, Сырдарияда гидрокарбонатты-кальцийлі сыныбынан сульфатты-натрийлі сыныпқа дейін (басым иондары бойынша) [5, 7 б] .

Н. Е. Елибаев (1978) мәліметтері бойынша, Сырдарияның төмеңгі ағысындағы өзен суларының жылдық орташа минералдануы жеті-сегіз жыл аралығында 0, 92-ден 1, 5 г/дм ³ -ге дейін артты, ал суы аз жылдары ол 2, 4 г/дм ³ -ге дейін жетті. Сырдария өзенінің иондық ағынының орташа жылдық шамасы 7, 6…10, 2 млн тонна шегінде құбылады. Оның еңбегі негізінен Сырдария өзенінің төмеңгі ағысындағы суқойманың гидрохимиялық жүргісін зерттеуге және су жүргісінің бұзылуы жағдайында судың химиялық құрамының қалптасу заңдылықтарын анықтауға және шаруашылықтың көптеген салаларының қажеттілігін қанағаттандыру үшін зерттелген суқоймалар суының сапасына баға беруге бағытталған. Берілген мақсатпен байланысты оның алдына қойған міндеттері Сырдария өзені мен көлдер жүйесінің 1938…1978 жылдар аралығындағы минералдану жүргісін, судың иондық құрамын, еріген газдарын, биогенді және органикалық заттарын зерттеу және суқойма суының химиялық құрамы мен метаморфизациясы мен қалыптасуының басты факторларын анықтау болды. Оның жұмысының ғылыми жаңалығы Сырдария өзенінің төмеңгі ағысындағы басты көлдер жүйелерінің гидрохимиялық зерттеу жұмысын орындауында. 1971-1985 жылдары Сырдария өзенінің төмеңгі ағысы мен оның атырауындағы көл жүйесінің гидрохимиялық жүргісін Н. Е. Елибаев жүргізді [6] .

Соңғы 40-жылғы кезеңде көптеген ғылыми еңбектер, оның ішінде су - экологиялық сұрақтарға арналған еңбектер көптеп жазылды. Аталған жұмыстар негізінен 1990-1991 жылға дейін шығарылған. Мұнда шамамен 1985-1987 жылдарға дейінгі кезеңге қатысты байқау нәтижелері қарастырылған. 1991-2004 басып шығарылған Н. И. Андреев, Э. И. Чембарисов, М. Ж. Бурлибаев, Ж. Д. Достай, А. А. Турсунов және Н. Қыпшақбаев жұмыстары Орталық Азия өңіріндегі өзен суының ресурстарын жергілікті пайдалану сұрақтарына арналған. Сырдария өзені алабының қазақстандық бөлігіндегі гидрохимиялық жүргі динамикасы мен барысы туралы мәліметтер Н. Е. Елибаев (1974), Б. А. Беремжанов (1977), М. Ж. Бурлибаев (2001), К. А. Омаров (2002), Н. А. Амиргалиев (2004), Ж. С. Мұқатаева (2006), еңбектерінде кездесіп, геоэкология ғылымының гидрохимиялық қырынан дамуына зор үлес қосуда [7] .

Ж. С. Мұқатаеваның еңбегі 1997…2002 жылдар аралығында Амангелді селосынан Қармақшы селосына дейінгі аралықтағы Сырдария өзені суының минералдық тыңайтқыштармен және радионуклидтермен ластануына және өзен алабының қазіргі химиялық және радиологиялық құрамын анықтауға бағытталған. Зерттеулер нәтижесінде өзен суының тұрпаты мен құрамының өзгеру заңдылықтары, метаморфизация үдерісі, минералды тыңайтқыш қалдықтарының және радиоактивті заттардың зерттелінген уақыт аралдығында Сырдария өзені суында таралу динамикасы мен миграциясы көрсетілген [8] .

Жұмыстың мақсаты экологиялық азып-тозу үдерісінде өтіп жатқан Сырдария суының гидрохимиялық жүргісін жан-жақты зерттей отырып, судағы басты иондардың, минералдану шамасының динамикасын талдау арқылы өзен суының антропогендік түр өзгерту дәрежесін бағалау. Қойған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажеттігі туындады:

• Сырдария өзені алабы бойынша физикалық-географиялық мәліметтерді барынша толық жинау және оны кешенді талдау;

- Сырдарияның қазақстандық бөлігі бойынша гидрологиялық мәліметтерді кешенді талдау;

- "Казгидромет" Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорыны, Су ресурстары комитеті және басқа да мекемелердің судың сапасы жөніндегі материалдарын жинап, зерделеп, талдаудан өткізу;

- Алаптағы су пайдалану, суармалы егіншілік, өнеркәсіпке, коммуналдық шаруашылыққа су алу жөніндегі деректерді жинап талдау;

Зерттеу нысаны және пәні. Бастауын Қырғыз және Тәжік Республикаларынан алып, Өзбекстан аумағы арқылы ағып өтетін Сырдария өзені суының сапасының антропогендік түр өзгертуі.

Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі ретінде Арал−Сырдария алабында жүргізілген О. А. Алекин, А. Захидов, Р. А. Якубова, Э. И. Чембарисов, Б. А. Бахритдинов, Б. А. Беремжанов, Н. А. Амиргалиев, Ж. Д. Достай, М. Ж. Бурлибаев, А. А. Турсунов, К. А. Омаров, Ж. С. Мұқатаева, Н. Е. Елибаев, т. б., ғалымдардың еңбектері басшылыққа алынды.

Зерттеудің бастапқы материалдары. Зерттеу жұмысына бастапқы дерек көзі ретінде автордың жеке ізденіс нәтижесінде жинақталған материалдары, геоэкологиялық әдебиеттер, картографиялық, гидрологиялық және гидрохимиялық деректерді талдауы негізге алынды. Олардың қатарында: Қазақстан Республикасының Ұлттық Атласы, 2006ж., Гидрологиялық жылнама. Т. 5, Орта Азия өзендерінің алабы. шығ. 0-4, 9 Сырдария өзенінің алабы, Гидрохимиялық бюллетень (Қазақ ССР жер беті суының ластануын байқау мәліметтері) . шығ. 2. Алматы, Құрлықтың жер беті суы сапасын жыл сайынғы кешенді бағалау. 1. Б. Өзендер және каналдар; Т. 5, шығ. 3. Алматы бар.

Негізгі зерттеу әдістері. Картографиялық, статистикалық, географиялық, гидрологиялық, гидрохимиялық, геоэкологиялық, салыстырмалы-тарихи әдістер арқылы жүргізілген зерттеулердің нәтижелері қорытындыланды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Ұсынылып отырған зерттеу жұмысында төмендегідей жаңа ғылыми нәтижелер алынды:

• Қазақстан аумағындағы Сырдария суының гидрохимиялық жүргісінің көпжылдық (1938-2006 жж. ) сипаттамасы;
• Сырдария алабының қазақстандық бөлігіндегі өзен суының сапасы талданып, гидрохимиялық сыныбының метаморфизациясы анықталды;
• Егемендік жылдарындағы өзен суының химиялық құрамы талданып, өзен суының қай сыныпқа, қай тұрпатқа жататындығы ғылыми түрде дәлелденді;
• Шартты-табиғи, антропогендік және егемендік кезеңдегі Сырдария алабының қазақстандық бөлігіндегі Көкбұлақ, Төмен-Арық, Қызылорда, Қазалы тұстамалары бойынша 1: 4 500 000 масштабты минералдылық шамасы бойынша геоэкологиялық карта жасалынды.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар. Қорғауға келесі тұжырымдар ұсынылды:

- Сырдария суы сапасының көпжылдық мерзімдегі түр өзгерту дәрежесі және түр өзгертуші геоэкологиялық факторлар;

- Сырдария суы сапасының Қазақстан аумағындағы кеңістіктік динамикасы;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс