Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды сәулелердің әсерін зерттеу
1. Фрайман Б. Я. Способ защиты человека и животных от действия низкочастотных акустических колебаний и инфразвука. Патент Российской Федерации. Номер патента 2086235 Класс патента A61K31/00. Номер заявки 5051929/14.
2. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». — Днепропетровск: Проминь, 2000. .143 С. (обзор 803 источников литературы).
3. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука. Воронеж, 1983 .. С. 1.8. Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. №Д.6783.
4. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда. Воронеж, 1983 .. С. 1.13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748.83
5. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. «Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . . С.53.59.
6. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. // «Проблемы акустической экологии» . Ленинград, Стройиздат. . 1990 . . С. 13.21.
7. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. «6.th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». 4.6 September 1991. . p.46.56.
8. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. 6.th Internationale Congress. Nice,France,1993.. p. 501—504.
9. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means. «Transport Noise — 94». St.Petersburg, Russia,1994. . p .29.32.
10. Темурьянц Н. А., Мартынюк В. С. Биологическая активность слабых ПЭМП сверхнизких частот. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6.9 апреля, 2004. . С.7
11. Чижевский А. Л. Космический пульс жизни..М.: Мысль.1995. . С.768 .
12. Казаков О.А. Лечение инфразвуком и другие его возможности. Алматы. Полиграфист, 1999..С. 142 .
13. Сорока С.А., Негода А.А. Акустический канал влияния солнечной активности на биосферу. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6.9 апреля, 2004..С.14
14. Бинги В.Н., Савин А.В. Физические проблемы действий слабых магнитных полей на биологические системы // Успехи физических наук. .2003..Т.173.. № 3.. С.265.300.
15. Совмещение разноспектрозональных и прецизионных телевизионных растров: А. В. Петраков — Санкт.Петербург, РадиоСофт, 2009 г.. 208 с.
16. УЗИ при неотложных и критических состояниях: Вики Е. Нобль, Брет Нельсон, А. Николас Сутингко — Москва, Медицинская литература, 2009 .. С. 240 .
17. Ультразвук в медицине. Физические основы применения: — Москва, ФИЗМАТЛИТ, 2008 .. С. 542 .
18. Брегг У.Г. Мир света. Мир звука. . М., 1967.
19. Кок У. Звуковые и световые волны. . М.,1966.
20. Мясников И.Г. Неслышимый звук. . М., 1967.
21. Трофимова Т.И. Курс физики. . М., 1990.
22. Хорбенко И.Г. Звук, ультразвук и инфразвук. . М., 1986.
23. Клюкин Игорь Иванович: «Удивительный мир звука»;2.е издание, 1989.
24. Жан Поль Рожембаль. Рок.н.рол как феномен мирового масштаба.. Москва ,1990 .
25. Новые религиозные организации России деструктивного и оккультного характера. . Белгород, 1997.
26. Записки о ритуальном кодировании. . С.Петербург, 1994 .
27. Москва №7, 1997г, Воробьевский Ю. Творцы серой расы..С.154.161
28. Физическая энциклопедия. гл. ред. А.М. Прохоров, том 2, Советская энциклопедия. . Москва, 1990.
29. Наука. Техника.Сетевой журнал. 01.04.99. Не так уж страшен инфразвук? перевод В.Лесов
30. Негода А.А., Сорока С.А. Акустический канал космического влияния на биосферу Земли.// Космічна наука технология.. 2001..т.7.. №5/6.. С.85.93.
31. Сорока С.А Солнечная активность и инфразвуковые колебания в атмосфере Земли.// Тезисы докладов третьей Всероссийской научной конференции “Физические проблемы экологии (экологическая физика)”. Москва, 2001.. С.48.49.
32. Знак З.О., Негода А.А., Сорока С.А., Акустические колебания в атмосфере как возможный канал космического влияния на биосферу.// Тезисы докладов II Украинской конференции по перспективным космическим исследованиям. Кацивели, 2002.. С.152.
33. Kalita B., Mezentcev V., Soroka S. Electromagnetic responses during acoustic disturbance in atmosphere.// III International Workshop on Magnetic and Electromagnetic Methods in Seismology and Volcanology (MEEMSV.2002). Moscow, 2002. . p.205.
34. Soroka S.A. To Galperin.Hayakava Model of Influence of Ground Acoustic disturbance on Ionosphere. //International Symposium in memory of Professor Yuri Galperin. Aureal Phenomena and Solar.Terrestrial Relations. Moscow, 2003..p.101.
35. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». /Днепропетровск: Проминь, 2000. . С143 . (обзор 803 источников литературы).
36. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука.//Воронеж,1983 ..С.1.8.Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. . №Д.6783.
37. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда./ Воронеж, 1983 .. С. 1.13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748.83
38. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. //«Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . .С .53.59.
39. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. //«Проблемы акустической экологии», Ленинград, Стройиздат, 1990 .. С. 13.21.
40. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. //«6.th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». . 4.6 September 1991. Leiden.. p. 46.56.
41. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. //6.th Internationale Congress. Nice,France,1993.. p. 501—504.
42. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means.// «Transport Noise — 94». St.Petersburg, Russia,1994.. p 29.32.
43. Шебалин О. Д. Физические основы механики и акустики. . М.: Высшая школа, 1981. . C.263 .
2. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». — Днепропетровск: Проминь, 2000. .143 С. (обзор 803 источников литературы).
3. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука. Воронеж, 1983 .. С. 1.8. Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. №Д.6783.
4. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда. Воронеж, 1983 .. С. 1.13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748.83
5. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. «Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . . С.53.59.
6. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. // «Проблемы акустической экологии» . Ленинград, Стройиздат. . 1990 . . С. 13.21.
7. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. «6.th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». 4.6 September 1991. . p.46.56.
8. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. 6.th Internationale Congress. Nice,France,1993.. p. 501—504.
9. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means. «Transport Noise — 94». St.Petersburg, Russia,1994. . p .29.32.
10. Темурьянц Н. А., Мартынюк В. С. Биологическая активность слабых ПЭМП сверхнизких частот. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6.9 апреля, 2004. . С.7
11. Чижевский А. Л. Космический пульс жизни..М.: Мысль.1995. . С.768 .
12. Казаков О.А. Лечение инфразвуком и другие его возможности. Алматы. Полиграфист, 1999..С. 142 .
13. Сорока С.А., Негода А.А. Акустический канал влияния солнечной активности на биосферу. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6.9 апреля, 2004..С.14
14. Бинги В.Н., Савин А.В. Физические проблемы действий слабых магнитных полей на биологические системы // Успехи физических наук. .2003..Т.173.. № 3.. С.265.300.
15. Совмещение разноспектрозональных и прецизионных телевизионных растров: А. В. Петраков — Санкт.Петербург, РадиоСофт, 2009 г.. 208 с.
16. УЗИ при неотложных и критических состояниях: Вики Е. Нобль, Брет Нельсон, А. Николас Сутингко — Москва, Медицинская литература, 2009 .. С. 240 .
17. Ультразвук в медицине. Физические основы применения: — Москва, ФИЗМАТЛИТ, 2008 .. С. 542 .
18. Брегг У.Г. Мир света. Мир звука. . М., 1967.
19. Кок У. Звуковые и световые волны. . М.,1966.
20. Мясников И.Г. Неслышимый звук. . М., 1967.
21. Трофимова Т.И. Курс физики. . М., 1990.
22. Хорбенко И.Г. Звук, ультразвук и инфразвук. . М., 1986.
23. Клюкин Игорь Иванович: «Удивительный мир звука»;2.е издание, 1989.
24. Жан Поль Рожембаль. Рок.н.рол как феномен мирового масштаба.. Москва ,1990 .
25. Новые религиозные организации России деструктивного и оккультного характера. . Белгород, 1997.
26. Записки о ритуальном кодировании. . С.Петербург, 1994 .
27. Москва №7, 1997г, Воробьевский Ю. Творцы серой расы..С.154.161
28. Физическая энциклопедия. гл. ред. А.М. Прохоров, том 2, Советская энциклопедия. . Москва, 1990.
29. Наука. Техника.Сетевой журнал. 01.04.99. Не так уж страшен инфразвук? перевод В.Лесов
30. Негода А.А., Сорока С.А. Акустический канал космического влияния на биосферу Земли.// Космічна наука технология.. 2001..т.7.. №5/6.. С.85.93.
31. Сорока С.А Солнечная активность и инфразвуковые колебания в атмосфере Земли.// Тезисы докладов третьей Всероссийской научной конференции “Физические проблемы экологии (экологическая физика)”. Москва, 2001.. С.48.49.
32. Знак З.О., Негода А.А., Сорока С.А., Акустические колебания в атмосфере как возможный канал космического влияния на биосферу.// Тезисы докладов II Украинской конференции по перспективным космическим исследованиям. Кацивели, 2002.. С.152.
33. Kalita B., Mezentcev V., Soroka S. Electromagnetic responses during acoustic disturbance in atmosphere.// III International Workshop on Magnetic and Electromagnetic Methods in Seismology and Volcanology (MEEMSV.2002). Moscow, 2002. . p.205.
34. Soroka S.A. To Galperin.Hayakava Model of Influence of Ground Acoustic disturbance on Ionosphere. //International Symposium in memory of Professor Yuri Galperin. Aureal Phenomena and Solar.Terrestrial Relations. Moscow, 2003..p.101.
35. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». /Днепропетровск: Проминь, 2000. . С143 . (обзор 803 источников литературы).
36. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука.//Воронеж,1983 ..С.1.8.Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. . №Д.6783.
37. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда./ Воронеж, 1983 .. С. 1.13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748.83
38. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. //«Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . .С .53.59.
39. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. //«Проблемы акустической экологии», Ленинград, Стройиздат, 1990 .. С. 13.21.
40. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. //«6.th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». . 4.6 September 1991. Leiden.. p. 46.56.
41. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. //6.th Internationale Congress. Nice,France,1993.. p. 501—504.
42. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means.// «Transport Noise — 94». St.Petersburg, Russia,1994.. p 29.32.
43. Шебалин О. Д. Физические основы механики и акустики. . М.: Высшая школа, 1981. . C.263 .
Төмен акустикалық тербелістер аймағы 20 Гц төмен болады. Осы жиіліктер естілмейтін жиіліктер диапазонына жатады. Инфрадыбыстардың ерекшеліктеріне толқындардың үлкен ұзындығы және аз мөлшердегі тербеліс жиілігі жатады. Ауада инфрадыбыстардың жұтылуы аз болғандықтан олар ауадада аз энергияны жоғалтумен жақсы таралады. Инфрадыбыстардың осындай физикалық қасиеттері шудың деңгейін төмендетуде қиындықтарды тудырады. Өндірістік инфрадыбыстар – акустикалық тербеліс аймағы 20 Гц төмен. Өндірістік орындардың кез келген аппаратының барлық спектірлерінен инфрадыбыс бөлінеді, ол кейде жағдайларда есту диапазонының жиілік деңгейін жоғарлатады, дыбыс қысымының максимальды деңгейі 8, 16, 31, 5 Гц құрайды. Су және ауа транспорттары, өздігінен жүретін машиналар, дизельді двигательдер, айналмалы бөлшектер бар ауыр машиналар, мартеновты және электрлі доғалы пештер, вибрациялық алаңдар, өндірістік вентиляторлар, кондиционерлер, компрессорлар қазіргі кездегі өндірістердегі және транспорттардағы инфрадыбыстың көздері болып табылады. Егу патогенезі толығымен оқылмаған. Адам ағзасы төмен жиіліктердегі дыбыстардың тербелісіне сезімталдықтары жоғары болып саналады. Тітіргендіргіштерге жауап ретінде сәйкес рецепторларды (тері, есту анализаторлары) нерв импульстары пайда болады, олдар бас миының қыртысты орталығына ең алдымен таламиялық орталыққа түседі. Адам ағзасында өзіне тән тербеліс жиіліктері болғандықтан, инфрадыбыстардың әсерлері кезінде, ағзада жағымсыз сезімдер тууы мүмкін. Инфрадыбыстардың ұзақ уақыт әсер ету нәтижесінен астения еңбек ету қабілетінің төмендеуі, вегетоневротикалық симптомдар пайда болады: тітіркендіргіштік, жүрек айну. Инфрадыбыстардың есту босағасы төмен денгейде орналасуына қарамастан инфрадыбыстардың тербелістерінің жоғары деңгейлері есту ағзасымен қабылданады. Осы қабылдау ортаңғы құлақта инфрадыбыстардың әсер ету кезіндегі дыбыс жиіліктерінің гармониктерінің орналасуына байланысты.
Көптеген зерттеушілердің айтулары бойынша инфрадыбыстардың тербелістері вестибулярлы анализаторларға әсер етеді. Тексерілген адамдарда бас айналу және тепе- теңдіктің бұзылулары анықталған.Инфрадыбыстардың әсері кезіндегі жүрек тамыр жүйесі жағындағы өзгерістерге жүректің жиырылу жиіліктерінің бұзылыстары, көбінесе брадикардия, диастолалық қысымның жоғарлауы жатады. Осыған байланысты инфрадыбыс жалпы биологиялық тітіркендіргіш болып табылады. Сенсорлы жұйенің вестибулярлы, жүйке және жүрек тамыр жүйесі инфрадыбыстарға өте сезімтал болып тобылады. Инфрадыбыстың эритроциттердің төзімділігіне әсері туралы жайлы әдебиет жоқ..
Көптеген зерттеушілердің айтулары бойынша инфрадыбыстардың тербелістері вестибулярлы анализаторларға әсер етеді. Тексерілген адамдарда бас айналу және тепе- теңдіктің бұзылулары анықталған.Инфрадыбыстардың әсері кезіндегі жүрек тамыр жүйесі жағындағы өзгерістерге жүректің жиырылу жиіліктерінің бұзылыстары, көбінесе брадикардия, диастолалық қысымның жоғарлауы жатады. Осыған байланысты инфрадыбыс жалпы биологиялық тітіркендіргіш болып табылады. Сенсорлы жұйенің вестибулярлы, жүйке және жүрек тамыр жүйесі инфрадыбыстарға өте сезімтал болып тобылады. Инфрадыбыстың эритроциттердің төзімділігіне әсері туралы жайлы әдебиет жоқ..
1. Фрайман Б. Я. Способ защиты человека и животных от действия низкочастотных акустических колебаний и инфразвука. Патент Российской Федерации. Номер патента 2086235 Класс патента A61K31/00. Номер заявки 5051929/14.
2. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». — Днепропетровск: Проминь, 2000. -143 С. (обзор 803 источников литературы).
3. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука. Воронеж, 1983 .- С. 1-8. Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. №Д-6783.
4. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда. Воронеж, 1983 .- С. 1-13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748-83
5. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. «Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . - С.53-59.
6. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. // «Проблемы акустической экологии» - Ленинград, Стройиздат. - 1990 . - С. 13-21.
7. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. «6-th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». 4-6 September 1991. - p.46-56.
8. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. 6-th Internationale Congress. Nice,France,1993.- p. 501—504.
9. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means. «Transport Noise — 94». St-Petersburg, Russia,1994. - p .29-32.
10. Темурьянц Н. А., Мартынюк В. С. Биологическая активность слабых ПЭМП сверхнизких частот. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6-9 апреля, 2004. - С.7
11. Чижевский А. Л. Космический пульс жизни.-М.: Мысль.1995. – С.768 .
12. Казаков О.А. Лечение инфразвуком и другие его возможности. Алматы. Полиграфист, 1999.-С. 142 .
13. Сорока С.А., Негода А.А. Акустический канал влияния солнечной активности на биосферу. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6-9 апреля, 2004.-С.14
14. Бинги В.Н., Савин А.В. Физические проблемы действий слабых магнитных полей на биологические системы // Успехи физических наук. -2003.-Т.173.- № 3.- С.265-300.
15. Совмещение разноспектрозональных и прецизионных телевизионных растров: А. В. Петраков — Санкт-Петербург, РадиоСофт, 2009 г.- 208 с.
16. УЗИ при неотложных и критических состояниях: Вики Е. Нобль, Брет Нельсон, А. Николас Сутингко — Москва, Медицинская литература, 2009 .- С. 240 .
17. Ультразвук в медицине. Физические основы применения: — Москва, ФИЗМАТЛИТ, 2008 .- С. 542 .
18. Брегг У.Г. Мир света. Мир звука. - М., 1967.
19. Кок У. Звуковые и световые волны. - М.,1966.
20. Мясников И.Г. Неслышимый звук. - М., 1967.
21. Трофимова Т.И. Курс физики. - М., 1990.
22. Хорбенко И.Г. Звук, ультразвук и инфразвук. - М., 1986.
23. Клюкин Игорь Иванович: «Удивительный мир звука»;2-е издание, 1989.
24. Жан Поль Рожембаль. Рок-н-рол как феномен мирового масштаба.- Москва ,1990 .
25. Новые религиозные организации России деструктивного и оккультного характера. - Белгород, 1997.
26. Записки о ритуальном кодировании. - С.Петербург, 1994 .
27. Москва №7, 1997г, Воробьевский Ю. Творцы серой расы.-С.154-161
28. Физическая энциклопедия. гл. ред. А.М. Прохоров, том 2, Советская энциклопедия. - Москва, 1990.
29. Наука. Техника.Сетевой журнал. 01.04.99. Не так уж страшен инфразвук? перевод В.Лесов
30. Негода А.А., Сорока С.А. Акустический канал космического влияния на биосферу Земли.// Космічна наука технология.- 2001.-т.7.- №5/6.- С.85-93.
31. Сорока С.А Солнечная активность и инфразвуковые колебания в атмосфере Земли.// Тезисы докладов третьей Всероссийской научной конференции “Физические проблемы экологии (экологическая физика)”. Москва, 2001.- С.48-49.
32. Знак З.О., Негода А.А., Сорока С.А., Акустические колебания в атмосфере как возможный канал космического влияния на биосферу.// Тезисы докладов II Украинской конференции по перспективным космическим исследованиям. Кацивели, 2002.- С.152.
33. Kalita B., Mezentcev V., Soroka S. Electromagnetic responses during acoustic disturbance in atmosphere.// III International Workshop on Magnetic and Electromagnetic Methods in Seismology and Volcanology (MEEMSV-2002). Moscow, 2002. - p.205.
34. Soroka S.A. To Galperin-Hayakava Model of Influence of Ground Acoustic disturbance on Ionosphere. //International Symposium in memory of Professor Yuri Galperin. Aureal Phenomena and Solar-Terrestrial Relations. Moscow, 2003.-p.101.
35. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». /Днепропетровск: Проминь, 2000. - С143 . (обзор 803 источников литературы).
36. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука.//Воронеж,1983 .-С.1-8.Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. - №Д-6783.
37. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда./ Воронеж, 1983 .- С. 1-13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748-83
38. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. //«Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . -С .53-59.
39. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. //«Проблемы акустической экологии», Ленинград, Стройиздат, 1990 .- С. 13-21.
40. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. //«6-th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». - 4-6 September 1991. Leiden.- p. 46-56.
41. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. //6-th Internationale Congress. Nice,France,1993.- p. 501—504.
42. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means.// «Transport Noise — 94». St-Petersburg, Russia,1994.- p 29-32.
43. Шебалин О. Д. Физические основы механики и акустики. – М.: Высшая школа, 1981. – C.263 .
2. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». — Днепропетровск: Проминь, 2000. -143 С. (обзор 803 источников литературы).
3. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука. Воронеж, 1983 .- С. 1-8. Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. №Д-6783.
4. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда. Воронеж, 1983 .- С. 1-13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748-83
5. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. «Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . - С.53-59.
6. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. // «Проблемы акустической экологии» - Ленинград, Стройиздат. - 1990 . - С. 13-21.
7. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. «6-th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». 4-6 September 1991. - p.46-56.
8. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. 6-th Internationale Congress. Nice,France,1993.- p. 501—504.
9. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means. «Transport Noise — 94». St-Petersburg, Russia,1994. - p .29-32.
10. Темурьянц Н. А., Мартынюк В. С. Биологическая активность слабых ПЭМП сверхнизких частот. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6-9 апреля, 2004. - С.7
11. Чижевский А. Л. Космический пульс жизни.-М.: Мысль.1995. – С.768 .
12. Казаков О.А. Лечение инфразвуком и другие его возможности. Алматы. Полиграфист, 1999.-С. 142 .
13. Сорока С.А., Негода А.А. Акустический канал влияния солнечной активности на биосферу. Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино, 6-9 апреля, 2004.-С.14
14. Бинги В.Н., Савин А.В. Физические проблемы действий слабых магнитных полей на биологические системы // Успехи физических наук. -2003.-Т.173.- № 3.- С.265-300.
15. Совмещение разноспектрозональных и прецизионных телевизионных растров: А. В. Петраков — Санкт-Петербург, РадиоСофт, 2009 г.- 208 с.
16. УЗИ при неотложных и критических состояниях: Вики Е. Нобль, Брет Нельсон, А. Николас Сутингко — Москва, Медицинская литература, 2009 .- С. 240 .
17. Ультразвук в медицине. Физические основы применения: — Москва, ФИЗМАТЛИТ, 2008 .- С. 542 .
18. Брегг У.Г. Мир света. Мир звука. - М., 1967.
19. Кок У. Звуковые и световые волны. - М.,1966.
20. Мясников И.Г. Неслышимый звук. - М., 1967.
21. Трофимова Т.И. Курс физики. - М., 1990.
22. Хорбенко И.Г. Звук, ультразвук и инфразвук. - М., 1986.
23. Клюкин Игорь Иванович: «Удивительный мир звука»;2-е издание, 1989.
24. Жан Поль Рожембаль. Рок-н-рол как феномен мирового масштаба.- Москва ,1990 .
25. Новые религиозные организации России деструктивного и оккультного характера. - Белгород, 1997.
26. Записки о ритуальном кодировании. - С.Петербург, 1994 .
27. Москва №7, 1997г, Воробьевский Ю. Творцы серой расы.-С.154-161
28. Физическая энциклопедия. гл. ред. А.М. Прохоров, том 2, Советская энциклопедия. - Москва, 1990.
29. Наука. Техника.Сетевой журнал. 01.04.99. Не так уж страшен инфразвук? перевод В.Лесов
30. Негода А.А., Сорока С.А. Акустический канал космического влияния на биосферу Земли.// Космічна наука технология.- 2001.-т.7.- №5/6.- С.85-93.
31. Сорока С.А Солнечная активность и инфразвуковые колебания в атмосфере Земли.// Тезисы докладов третьей Всероссийской научной конференции “Физические проблемы экологии (экологическая физика)”. Москва, 2001.- С.48-49.
32. Знак З.О., Негода А.А., Сорока С.А., Акустические колебания в атмосфере как возможный канал космического влияния на биосферу.// Тезисы докладов II Украинской конференции по перспективным космическим исследованиям. Кацивели, 2002.- С.152.
33. Kalita B., Mezentcev V., Soroka S. Electromagnetic responses during acoustic disturbance in atmosphere.// III International Workshop on Magnetic and Electromagnetic Methods in Seismology and Volcanology (MEEMSV-2002). Moscow, 2002. - p.205.
34. Soroka S.A. To Galperin-Hayakava Model of Influence of Ground Acoustic disturbance on Ionosphere. //International Symposium in memory of Professor Yuri Galperin. Aureal Phenomena and Solar-Terrestrial Relations. Moscow, 2003.-p.101.
35. Сокол Г. И. «Особенности акустических процессов в инфразвуковом диапазоне частот». /Днепропетровск: Проминь, 2000. - С143 . (обзор 803 источников литературы).
36. Боенко И. В., Фрайман Б. Я. Колебания сосудистой стенки при действии инфразвука.//Воронеж,1983 .-С.1-8.Рукопись депонирована во ВНИИМИ 16.09.83. - №Д-6783.
37. Фрайман Б. Я.,Безруков В. Е. Условия, при которых осуществляется прямое действие инфразвука на стенку кровеносного сосуда./ Воронеж, 1983 .- С. 1-13. Рукопись депонирована во ВНИИТИ 13.01.83г. № 6748-83
38. Жуков А. И., Иванников А. Н., Фрайман Б. Я. О необходимости изучения пространственной структуры звукового поля при оценке действия низкочастотного шума. //«Борьба с шумом и звуковой вибрацией», Москва, 1989 . -С .53-59.
39. Жуков А. И., Иванников А.Н, Ларюков А. С., Нюнин Б. Н.,Павлов В. И., Фрайман Б. Я. Определение аномально активной зоны вредного действия инфразвуковых шумов в жилых и административных помещениях. //«Проблемы акустической экологии», Ленинград, Стройиздат, 1990 .- С. 13-21.
40. Fraiman B., Ivannikov A., Zhukov A. On the influence of infranoise fildes on humanus. //«6-th Internacional Meeting on Low friguence Noise and Vibracion». - 4-6 September 1991. Leiden.- p. 46-56.
41. Fraiman B., Voronin A., Fraiman E. The alternative mechanism of the infrasound influence on organism."Noise and Man −93. //6-th Internationale Congress. Nice,France,1993.- p. 501—504.
42. Fraiman B. Mechanism of the infrasound effect in transport means.// «Transport Noise — 94». St-Petersburg, Russia,1994.- p 29-32.
43. Шебалин О. Д. Физические основы механики и акустики. – М.: Высшая школа, 1981. – C.263 .
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министірлігі
Әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Биология және биотехнология факультеті
Биофизика және биомедицина кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі Толеуханов С.Т.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды
сәулелердің әсерін зерттеу
мамандығы 050113- Биология
Орындаған
4 курс студенті
Босмойнова Н.М
Ғылыми жетекшісі
доцент
Бақтыбаева Л.Қ
Нормоконтролер
Кулбаева М.С
Алматы, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.2 Қан жасушалары
1.3 Баланың қан жұйесінің морфо - физиологиялық ерекшеліктері
1.4 Қанның құрамы және оның физикалық, химиялық қасиеттері
1.5 Қанның қызметтері
1.6 Қанның негізгі қызметтері:
2. Гомеостаздық нейро – эндокриндік реттелуі. Гомеостаз және оның
реттелуі. Гомеостаз және оның механизмдері.
2.1 Эритроциттердің физиологиялық сипаттамасы
3 ОСМОСТЫҚ ҚЫСЫМ
4 Биологиялық мембраналар құрылымы, қасиеті.
4.1 Биологиялық мембраналардың негізгі қызметтері
4.2 Тегіс конденсатордың сыиымдылығы
4.3 Мембрана құрылымы жөніндегі заманауи көзқарастар.
4.4 Мембраналар динамикасы. Мембраналардағы фосфолипидтік
молекулалардың қозғалғыштығы.
4.5 Мембраналарға липидтердің физикалық күйі және фазалық ауысуы.
4.6 Модельдік липидтік мембраналар
4.7 Липидтік саңылаулар: мембраналардың тұрақтылығы және
өткізгіштігі.
4.8 Липидтік саңылаулар және мембраналардың тұрақтылығы.
5 Дыбыс
5.1 Жалпы мәліметтер
5.2 Дыбыстың сипаттамалары
5.3 Дыбыстың шағылуы
5.4 Жаңғырық
5.5 Дыбыстың әр түрлі кедергілерден шағылуы барысында естілу
ұзақтығының артуы реверберация деп аталады.
6 Ультрадыбыс
6.1 Инфрадыбыстың әсері.
7 Форманттар
7.1 Aкустика
7.2 Дыбыс қаттылығы
7.3 Дыбыстық қысым
7.4 Дыбыс өткізбеу
7.5 Дыбыс шығару
7.6 Дыбыстық ақпарат
7.7 Дыбыстың күштілігі
8 Адам ағзасына шудың әсері
8.1 Аудиометриялық тексерулердің үш әдісі бар:
РЕФЕРАТ
Негізгі сөздері: эритроцит, тромбоцит, лейкоцит, қан жасушалары,
инфрадыбыс, мембрана, осмостық қысым, акустика, гемоглобин, гранулоциттер,
агронулоциттер, фагоцит, моноцит, гомеостаз, гемостаз, Гц.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Инфрадыбыстың жиілік диапазоны есту
табалдырығынан төмен орналасады, бірақ өндірістік жағдайда инфрадыбыс
төменгі жиілік шуылмен қарастырылады. Адам ағзасының және биологиялық
ұлпаларының резонансын есепке алатын жиілік спектрі бойынша ортақ, жалпы
вибрацияның классификациясы бар: резонансты емес төменгі жиілік -0,1-5 Гц;
резонансты төменгі жиілік 6-10 Гц; резонансты орта жиілік-11-30 Гц;
резонансты емес орта жиілік-31-50 Гц; жоғарғы жиілік -50 Гц – тен жоғары.
Ауру адамдардың жиілігі ұқсас келген кезде, ОЖЖ сияқты функцияның және
жүрек, сүйек аппараты мен асқазанның функциясының бұзылуы байқалады.
Инфрадыбыс cәулелердің эритроцит жасушалар мембранасына тигізетін әсері
туралы әдебиет толық емес.
Жаңалығы: Соңғы жылдар жарияланған ерекше маңызды жаңа экологиялық
факторлар ортадағы акустикалық варияциялық ауытқулар туралы тезис
дәлелдейді. Барлық жеке ғылымға, төмен диапазонды дыбысты биологыялық жүйе
сезімтал болады. Биофизика иондық емес сәуленің моделді көрсеткіштерінің
әсер ету механизімі төменгі дыбысты ауытқуы биосубстратты жақындағанда ғана
сондықтан типотезаның көрсеткішті көрсетті. Механизмның толық және нақты
түсінігі әлі де зерттелмеген. Сондықтан, осмостық резистенттілігі төмен
дыбыс сәулелерден өзгеріп тұрама және эритроцит мембраналардың төзімділігі
қай дыбыс диапазонда және қай ерітіндісінің иондық концентрациясында
өзгеріп тұрады белгілі емес.
Жұмыстың мақсаты:
Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды сәулелердің
әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
2. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының жанама судағы 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
3. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура және жанама судағы осы екі қосындысының 3, 10, 20 мин
ұзақтығымен әсерін зерттеу.
Практикалық маңыздылығы.
Санитарлы – гигиеналық орталықтарға алынған нәтижелер негізінде
инфрадыбыс бар орындарда жұмыс істейтін адамдарға кепілдемелерін беру.
Ғылыми маңыздалағы.
Инфрадыбыс сәулелердің әсерің зерттеп жасуша мембраналардың
тұрақтылығын және осмостық қысымының резистентлілігін анықтау.
ГЛОССАРИЙ
Эритроцит дегеніміз – адам мен жануарлар қанындағы қызыл түйіршіктер.
Тромбоцит дегеніміз - қанның үшін қамтамасыз ететін қан жасушасы.
Лейкоцит дегеніміз - құрамында ядросы бар, бірақ гемоглабині жоқ
клеткалар.
Қан жасушалары дегініміз - адам мен жануарлар организмдерінің
тіршілігіне тым қажет қызметтер атқаратын қанның құрамындағы жасушалар.
Инфрадыбыс дегеніміз – жиілігі адам еститін дыбыс толқыны жиілігінен
төмен (16 Гц-тен төмен) серпімді толқын.
Мембрана дегеніміз – екі қабықшадан тұратын клеткалардың қабығы,
клетканы қорғайтың және ерекше қызметтерің атқаратын.
Осмостық қысым дегеніміз – ерітінді диффузиясы кезіндегі ерітілген
заттың жартылай өтімді мембрана арқылы тудыратын асқын қысымы.
Акустика дегеніміз – толқындар.
Гемоглобин дегеніміз - адамның, омыртқалы және кейбір омыртқасыз
жануарлырдың қанының қызыл пигменті.
Гранулоциттер дегеніміз – лейкоцит түйіршікті клеткалар.
Агронулоциттер дегеніміз - қанның дәншесіз ақ қан жасушасы
(лейкоциті); дәнсіз лейкоцит қанның ақ клеткалары олардың цитоплазмасы
дәнсіз (гранула жоқ). Көптеген омыртқасыз жануарлардың агранулоциттері бір
түрлі – амебациттер - ал омыртқалы жануарларда екі түрлі лимфоциттер және
моноциттер.
Фагоцитоз дегеніміз – бір клеткалы организмдердің немесе кейбір көп
клеткалы жануарлар клеткасының микроскопиялық бөтен тірі нысандар
(бактериялар, т.б.) мен қатты бөлшектерді жұтып алып, қорытып жіберуі.
Моноциттер дегеніміз – қандағы дәншесіз лейкоциттердің бір түрі.
Гомеостаз дегеніміз – тірі ағзада сақталатың тепе теңдік жағдайы.
Гемостаз дегеніміз – қан жүйесінде сақталатың тепе теңдік жағдайы.
Гц – акустикалық тербеліс жиілігі.
КІРІСПЕ
Төмен акустикалық тербелістер аймағы 20 Гц төмен болады. Осы жиіліктер
естілмейтін жиіліктер диапазонына жатады. Инфрадыбыстардың ерекшеліктеріне
толқындардың үлкен ұзындығы және аз мөлшердегі тербеліс жиілігі жатады.
Ауада инфрадыбыстардың жұтылуы аз болғандықтан олар ауадада аз энергияны
жоғалтумен жақсы таралады. Инфрадыбыстардың осындай физикалық қасиеттері
шудың деңгейін төмендетуде қиындықтарды тудырады. Өндірістік инфрадыбыстар
– акустикалық тербеліс аймағы 20 Гц төмен. Өндірістік орындардың кез келген
аппаратының барлық спектірлерінен инфрадыбыс бөлінеді, ол кейде жағдайларда
есту диапазонының жиілік деңгейін жоғарлатады, дыбыс қысымының максимальды
деңгейі 8, 16, 31, 5 Гц құрайды. Су және ауа транспорттары, өздігінен
жүретін машиналар, дизельді двигательдер, айналмалы бөлшектер бар ауыр
машиналар, мартеновты және электрлі доғалы пештер, вибрациялық алаңдар,
өндірістік вентиляторлар, кондиционерлер, компрессорлар қазіргі кездегі
өндірістердегі және транспорттардағы инфрадыбыстың көздері болып табылады.
Егу патогенезі толығымен оқылмаған. Адам ағзасы төмен жиіліктердегі
дыбыстардың тербелісіне сезімталдықтары жоғары болып саналады.
Тітіргендіргіштерге жауап ретінде сәйкес рецепторларды (тері, есту
анализаторлары) нерв импульстары пайда болады, олдар бас миының қыртысты
орталығына ең алдымен таламиялық орталыққа түседі. Адам ағзасында өзіне тән
тербеліс жиіліктері болғандықтан, инфрадыбыстардың әсерлері кезінде, ағзада
жағымсыз сезімдер тууы мүмкін. Инфрадыбыстардың ұзақ уақыт әсер ету
нәтижесінен астения еңбек ету қабілетінің төмендеуі, вегетоневротикалық
симптомдар пайда болады: тітіркендіргіштік, жүрек айну. Инфрадыбыстардың
есту босағасы төмен денгейде орналасуына қарамастан инфрадыбыстардың
тербелістерінің жоғары деңгейлері есту ағзасымен қабылданады. Осы қабылдау
ортаңғы құлақта инфрадыбыстардың әсер ету кезіндегі дыбыс жиіліктерінің
гармониктерінің орналасуына байланысты.
Көптеген зерттеушілердің айтулары бойынша инфрадыбыстардың
тербелістері вестибулярлы анализаторларға әсер етеді. Тексерілген адамдарда
бас айналу және тепе- теңдіктің бұзылулары анықталған.Инфрадыбыстардың
әсері кезіндегі жүрек тамыр жүйесі жағындағы өзгерістерге жүректің жиырылу
жиіліктерінің бұзылыстары, көбінесе брадикардия, диастолалық қысымның
жоғарлауы жатады. Осыған байланысты инфрадыбыс жалпы биологиялық
тітіркендіргіш болып табылады. Сенсорлы жұйенің вестибулярлы, жүйке және
жүрек тамыр жүйесі инфрадыбыстарға өте сезімтал болып тобылады.
Инфрадыбыстың эритроциттердің төзімділігіне әсері туралы жайлы әдебиет
жоқ..
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Инфрадыбыстың физикалық сипаттамасына
дыбыстық қысымның орта квадраттық мәні жатады. Гигиеналық бағалауларға
беген қызығушылықты ортагеметриялық жиіліктермен бірге октавалық жолақтар
көрсетеді. 2; 4; 8; 12 және 16 Гц немесе 12 үшоктавты жолақтар(1,6; 2; 2,5;
3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20 ). Инфрадыбыстың жиілік диапазоны есту
табалдырығынан төмен орналасады, бірақ өндірістік жағдайда инфрадыбыс
төменгі жиілік шуылмен қарастырылады. Дыбыстық диапазонының шуылымен
салыстырғанда инфрадыбыс үлкен де ұзын толқынмен қамтамасыз етіледі,
сондағы дияфракция нәтижесінде экрандарда тоқтап қалмай, ағыстардан оңай,
жеңіл өтіп шығады. Белгілі бір жайға еніп, онымен ара қатынасы үзілмейді.
Атмосферамен әлсіз сіңісуі инфрадыбыстың көптеген километрге орналасуына
мүмкіндік береді. Содан басқа инфрадыбыс резонансы жиілік арқылы күшті
деген обьектілердің вибрациясын тудырта алады. Инфрадыбыстың тұрғындарға
тигізетін ұзақ мерзімді әсері ұйқының бұзылуына және түскі уақыттағы
демалыстың бұзылуына, түрлі бас айналуға, құсу, дірілдеу, жұтқыншақтағы
ауруларға, қорқыныш, қобалжу сезімдерінің пайда болуына, асқазан
функциясының бұзылуы мен тыныс алу жолының қиындығына алып келеді, сонымен
қатар, түрлі вегетативті және вестибулосоматикалық реакцияларды тудырады.
Инфрадыбыстың шектелген зиянсыз деңгейінің ауруға тигізетін әсері мен
психоэмоционалды сферадағы күйдің және адамдағы когнитивті функцияға,
сонымен қатар жануарға жүргізілген эксперименталды зерттеулердің
нәтижелерінің негізіндегі белгілі бір есеп шартпен орнатылған (
вестибулярлы және есту анализаторының күйі, нейрогуморалды реттеу мен
гомеостаздың көрсеткіштері). Сонымен бірге, біздің елде инфрадыбыстың
тұрған құрылыстары мен қоғамдық зәулім үйлердің территориясына арналған
мүмкін болатын деңгейлері бар. Бірақ та, қозғалыстағы механикалық
тербелістерді дене вибрациясы мен оның әр мүшесіне тигізетін әсер ету
фактілерін есепке алу қажет. Вибрация резонанс эффектісіне бағыттала, яғни
ол дегенің тербеліс қозғалыстарының вибрация жиіліктерімен сәикестендірулі
кезінде, оның күшеюі кезінде байқалады. Бауырдың тербелістік резонанстық
жиілігі 5 Гц, бүйректің 7 Гц, жүректікі 6 Гц, бас 20 Гц- ті құрайды.
Дененің отыру кезінде резонанс 4-6 Гц жиілікті көрсетеді. Ағзаның өзіндік
резонанстық жиілігі мен вибрация жиілігі қарама – қарсы болғанда,
организмге деген жағымсыз әсердің жоғары мәнділігі өсе бастайды. Адамның
ішкі ағзасындағы тербеліс жиіліктерінің бәрі төменгі диапозондық деңгейді
құрайды және оның табиғи жиілігіне диапазонның сыртқы жиілігін қосу
жасушалардың бұзылуына алып келеді. Адам ағзасының және биологиялық
ұлпаларының резонансын есепке алатын жиілік спектрі бойынша ортақ, жалпы
вибрацияның классификациясы бар: резонансты емес төменгі жиілік -0,1-5 Гц;
резонансты төменгі жиілік 6-10 Гц; резонансты орта жиілік-11-30 Гц;
резонансты емес орта жиілік-31-50 Гц; жоғарғы жиілік -50 Гц – тен жоғары.
Ауру адамдардың жиілігі ұқсас келген кезде, ОНЖ сияқты функцияның және
жүрек, сүйек аппараты мен асқазанның функциясының бұзылуы байқалады.
Инфрадыбыс cәулелердің эритроцит жасушалар мембранасына тигізетін әсері
туралы әдебиет толық емес.
Жаңалығы:
Соңғы жылдар жарияланған ерекше маңызды жаңа экологиялық факторлар
ортадағы акустикалық варияциялық ауытқулар туралы тезис дәлелдейді. Барлық
жеке ғылымға, төмен диапозонды дыбысты биологыялық жүйе сезімтал болады.
Биофизика иондық емес сәуленің моделді көрсеткіштерінің әсер ету механизімі
төменгі дыбысты ауытқуы биосубстратты жақындағанда ғана сондықтан
типотезаның көрсеткішті көрсетті. Механизмның толық және нақты түсінігі әлі
де зерттелмеген. Сондықтан, осмостық резистенттілігі төмен дыбыс
сәулелерден өзгеріп тұрама және эритроцит мембраналардың төзімділігі қай
дыбыс диапазонда және қай ерітіндісінің иондық концентрациясында өзгеріп
тұрады.
Жұмыстың мақсаты:
Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды сәулелердің
әсерін зерттеу
Жұмыстың міндеттері:
1. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
2. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының жанама судағы 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
3. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура және жанама судағы осы екі қосындысының 3, 10, 20 мин
ұзақтығымен әсерін зерттеу.
Практикалық маңыздылығы.
Санитарлы – гигиеналық орталықтарға алынған нәтижелер негізінде
инфрадыбыс бар орындарда жұмыс істейтін адамдарға шағын кепілдемелерін
беру.
Ғылыми маңыздалағы.
Инфрадыбыс сәулелердің әсерін зерттеп жасуша мембраналардың
тұрақтылығын және осмостық қысымының резистентлілігін анықтау.
НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
1 Әдебиет шолу
1.2 Қан жасушалары
Солдан оңға: эритроцит, тромбоцит и лейкоцит (T-лимфоцит).
Сканерлейтін электронды микроскоптан алынған. Қан жасушалары — адам мен
жануарлар организмдерінің тіршілігіне тым қажет қызметтер атқаратын қанның
құрамындағы жасушалар. Қан жасушаларына: эритроциттер (қанның қызыл
жасушалары), лейкоциттер (қанның ақ жасушалары) және қан табақшалары
(құстар мен төменгі омыртқалы жануарларда — тромбоциттер) жатады.
Сүтқоректі жануарлар эритроциттерінде ядро және көптеген органеллалар
болмайды. Эритроцит цитоплазмасы құрамында қанға қызыл түс беретін, тотығу-
тотықсыздану реакцияларына қатысып, организмдегі газ алмасу процесін іс
жүзіне асыратын күрделі белок — гемоглобин болады. Гемоглобиннің құрамына
темір (Ғе) кіреді. Ал құстар мен төменгі омыртқалы жануарлар
эритроциттерінде ядро болады. Лейкоциттер гранулоциттер (дәншелі,
түйіршікті) және агранулоциттер (дәншесіз, түйіршіксіз) болып екі топқа
бөлінеді. Гранулоциттерге эозинофилдер (жасуша цитоплазмасында ірі қызыл
түйіршіктер болады), базофилдер (клетка цитоплазмасында көкшіл түсті
түйіршіктер болады) және нейтрофилдер (жасуша цитоплазмасында қызғылт майда
түйіршіктер болады) жатады. Гранулоциттердің ядролары бірнеше бөліктерден
(сегменттерден) тұрады. Сондықтан, бұларды "сегментті ядролы лейкоциттер"
деп атайды. Гранулоциттер фагоцитоз процесіне қатысып, қорғаныс қызметін
атқарады. Агранулоциттерге лимфоциттер мен моноциттер жатады. Лимфоциттер—
ірі дөңгелек ядролы, ұсақ жасушалар. Лимфоциттер өз кезегінде Т-
лимфоциттер және В- лимфоциттер болып екі топқа бөлінеді. Т- лимфоциттер
организмдегі клеткалық иммунитетке, ал В- лимфоциттер гуморальдық
(сұйықтық) иммунитетке жауапты. Моноциттер — ядросының пішіні лобия тәрізді
ірі жасушалар. Моноциттерден ұлпа макрофагтары дамып жетіледі. Қан
табақшалары (тромбоциттер) қанның ұюын қамтамасыз етеді. Қан — сұйық ішкі
орта ретінде жануарлар организміндегі жасушалық және ұлпалық деңгейдегі зат
алмасуды (қоректік заттарды мүшелерге, ұлпаларға, жасушаларға, ал
организмде түзілген ыдырау өнімдерін, керісінше, бөлу мүшелеріне жеткізу,
газ алмасу) қамтамасыз ету, заттарды тасымалдау, организмнің ішкі құрам
тұрақтылығын сақтау, қорғаныс (фагоцитоз, антиденелер, ұю) қызметтерін
атқарады. Қан омыртқалы организмдердің аса маңызды ұлпасы.
Клеткалар өзін қоршаған ортадан тек қанныкөмегімен ғана қоректік
заттар алады. Сол сияқты зат алмасудың қажетсіз өнімдер де клеткадан қанмен
бөлініп шығады. Қанның мөлшері дененің 8%шамасында. Ол плазмадан және
плазмаға араласқан пішінді заттардан құралады. Ондай пішінді заттарға
эритроциттер (қанның қызыл түйіршіктері ), лейкоциттер (қанның ақ
түйіршіктері ) және тромбоциттер (қан пластинкалары ) жатады. Жоғары
сатыдағы омыртқалы жануарларда пішінді заттардың шамасы барлық қан
көлемінен 35-54% мөлшерінде. Эритроциттер- ядросыз және ішкі мембранасыз
ұсақ клеткалар. Оның іші оттегі байланыстырушы белок – гемоглабинге толы.
Қан құрамының 1мм мөлшерінде 5 000 000 эритроцит бар. Эритроциттің орташа
үлкендігі ересек адамда 7,5 мкм , әдепкі пішіні екі жағы да қушиған дискіге
ұқсайды. Осындай пішінінің арқасында, шар тәріздес пішінімен салыстырғанда,
сыртқы аумағы үлкен келеді. Эритроциттің осындай ерекше пішіні негізгі
қызметін – тыныс алуға қажетті газдарды жеткізуге тиімді атқаруға
жәрдемдеседі. эритроциттіңмұндай пішінді газдармен байланысатын аумағын
ұлғайтады. Хромопротеиндер алмасуы деп аталатын бөлімде баяндалғандай,
эритроциттердің тіршілігі – 110-130 күн. Есептеуларге қарағанда әр тәулік
сайын ересек адамдарға олардың 0,8 % мөлшері жаңарады, әр минут сайын 160
млн эритроцит ыдырайды және қайтадан түзіледі.
Лейкоциттер- құрамында ядросы бар, бірақ гемоглабині жоқ клеткалар.
Ересек адам қанының 1 мкл мөлшерінде 4000-10 000 лейкоцит болады. Дені сау
сақа мал мен ересек адам қанындағы эритроциттер саны біршама тұрақты. Ал
лейкоциттер саны организм күйіне, тәулік мезгіліне байланысты өзгеріп
отырады. Лейкоциттердің бірнеше түрі бар. Олардың ішінде негізгі екі түрі-
полиморфты ядролы лейкоциттер мен лимфациттер организмді табиғаты бөтен,
зиянды заттардан қорғайды. Полиморфты ядролы лейкоциттер организмге енген
бактерияларды және басқа да зиянды заттарды жояды. Олар активті түрде кез-
келген микробты ұстап алып, жеп қояды, ондай микробтардың ыдырап өзгеруіне
лизоцим белсенді қызмет атқарады. Лимфациттер – антиденелер синтезіне және
улы заттарды зиянсыздандыруға қатысады. Лимфоциттер қандағы барлық
лейкоциттердің 25- 40 %мөлшеріндей болады. Қанның 1 мкл мөлщерінде 1000-
3600 шамасындай лймфацит клеткалары бар. Олар лимфа түйіндерінде,
жұтқыншақтың бадамша безінде, көкбауырда, тимус безінде және жілік майында
түзіледі. Тромбоциттер- ядросыз жалпақ клеткалар, домаланған пішінді
келеді. Олар жілік майында түзіледі де қан құрамындағы 5-11 күн шамасындай
болады, одан кейін бауырда, өкпеде және көкбауырда ыдырап бұзылады
да,организмде қайтадан жаңасы түзіледі. Тромбоциттердің негізгі қызметі-
қан ағуын тоқтатуға және қанның ұюына қатысу.
1.3 Баланың қан жұйесінің морфо - физиологиялық ерекшеліктері
Қан жұйесінің маңызы мен мөлшері және қан өндіру. Адам организмінің
тіршілігі днеге қуат беретін қоректік заттарды қабылдап, оларды қорыту
арқылы сақталады. Тамақ құрамындағы қоректік заттар организмде қорытылып,
оттегінің қатысуымен болатын тотығу барысында энергия бөледі. Қоректік
заттардықң осы өзгерістерінің нәтижесінде адамның денесінде зат алмасудан
пайда болған организмге қажетті заттармен қоса, қажетсіз, тіпті денені
уландыратын заттар да пайда болады. Айталық, зат алмасуының нәтижесінде
денеде аммиак, мочевина, фенол, индол, кетондар т.с.с. улы заттар пайда
болады. Сонымен, адамның өмірі клеткаларға аса қажетті қоректік заттар мен
оттегіне және организмдегі зат алмасудан пайда болатын қажетсіз улы
заттардың шығуына байланысты. Мұның бәрін тасымалдау қызметін денедегі қан
атқарады. Қан күллі денені аралап, оның ұлпаларындағы клеткалардағы заттың
алмасуына қажетті химиялық заттарды әкеліп, қажетсіз заттарын әкетеді.
Мұнымен қоса, қан дененің тұрақты температурасын сақтауға қатысады,
организмнің иммундық қасиеттерін қамтамасыз етеді және мүшелердің қызметін
гуморальдық реттеуге қатысады. Ерте заманда адамдар қанды “тіршілік өзені”
деп бекер атамаған. Яғни қан және өмір бір – бірінен айырылмай, қосарланып
жүреді: қан бар жерде өмір бар, қан болмаса тіршілік тоқталады. Қанның
маңызды қызметтерінің іске асып орындалуы, оның ерекше құрылысы мен
қасиеттеріне байланысты.
Адамның денесіндегі қан – организмнің сұйық негізгі ішкі ортасы.
Қанның жалпы мөлшері ересек адамда 4,5-6 л шамасында, яғни дененің жалпы
салмағының 6-8%. Жаңа туған нәрестеде ол 10-20%, 1 жаста 9-13%, 5-7 жаста 7-
8% болады. Организмдегі барлық қанның 50% қан деполарында қор болып
сақталады. Ондай мүшелерге бауыр, көк бауыр, өкпе және тері жатады. Бұл
мүшелердегі қан қоры адам жараланып, қансырағанда қан айналымынашығып,
тіршілікті сақтап қалады, ал денедегі қанның 50-60%жоғалса, адам өліп
қалады. Қан өндіру ұрықтық кезеңде басталады. Бұл екзде қан сары денеде,
бауырда, көк бауырда және сүйектің кемігінде өндіріледі. Ұрықтың мүшелері
кезектесіп, яғни бірінің қан өндіру қызметі төмендегенде екіншісінің
қызметі басталады да, қанның үнемі өндірілуін қамтамасыз етеді. Қан ұрықтың
2-3 апталық кезеңінде сары денеде алғаш өндіріле бастайды. Сары дене семіп,
азайып, кішірейе бастағанда, қан өндіру қызметі бауырға ауысады. Бауыр
ұрықтың 3-4 апталық өмірінде пайда бола бастайды. Жаңа туған сәбидің бауыры
оның құрсақ қуысының 23 бөлігін алып жатады. Туғаннан кейін алғашқы
айлардан бастап бауырдың аумағы кішірейеді де, 3-4 жаста бауырдың аумағы
ересек адамдікіндей болады. Жаңа туған сәбидің бауырының салмағы жалпы
денесінің 4,33%-ына тең болса, ересек адамда ол 2,85%-ға тең. 8-10 айда
бауырдың салмағы 2 есе, 2-3 жаста 3 есе артады. Бауырдың атқаратын қызметі
өте көп ол барлық зат алмасуға қатысады, қорғаныс және усыздандыру
қызметтерін атқарады. Ұрықтық кезде бауырдың қан өндіретін 5 апталық
өмірінде ол қан өндірісінің орталығына айналады, ал бала туғаннан кейін қан
өндіру мүшелерінің қызметі әлсіз болғанда бауырдың қан өндіру қызметі
жалғасады. Ұрықтың 14 апталық өмірінде көк бауырда қан өндіру басталады.
Ұрықтың көк бауырында қан клеткаларының бәрі де өндіріледі. Жаңа туған
сәбидің көк бауырының салмағы баланың денесінің жалпы салмағы мен
ұзындығына байланысты болады. Баланың денесі өсе келе, көк бауырының
салмағы да артады. 5 айда оның салиағы жаңа туған кезіндегі салмағынан 2
есе, 1 жаста 3 есе, 10 жаста 10 есе артады. Сүйектің қызыл кемігі ұрықтық
мерзімнің 4- ші айында қызмет ете бастайды да 6- шы айдан бастап ол қан
өндірудің орталығына айналады. Бала туар кезде барлық сүйектердің кемігі
сүйек “майына” толы болады. Ол негізінен қан клеткаларынан тұрады. Тек 3-4
жастан бастап қан клеткаларының арасында май клеткалары пайда бола бастайды
да, 7 жаста майлы сүйек кемігі жілік сүйектерінің бастарында ғана қалады.
15 жаста барлық жіліктер майға толады деуге болады. Қызыл кеміктің маймен
ығыстырылуы сүйектерде біркелкі емес. Алдымен кәрі жілік пен асықты
жілікте, кейіннен тоқпан жілік пен ортан жіліктің қызыл кемік маймен
ығыстырылады. Сүйектің қызыл кемігіндегі қан өндіру қызметі 3 жаста, 7, 10
және 13 жаста маңызды орын алады. Лимфа түйіндері ұрықтың кезеңнің 2- ші
айында қан тамырлары жолының бойында пайда бола бастайды да, кейбіреуларі
бала туғаннан кейін түзіледі. 4-8 жас арасында лимфа түйіндерінің ретикуло-
эндотелиалдық жүйелері күшті дамып, 8-12 жас аралығында лимфа түйіні мүше
ретінде толық жетіледі. Лимфа түйіндерінің құрылысы баланың денесінің
барлық жерінде біркелкі емес, олардың құрылысы тұрған орнына байланысты:
терең орналасқан лимфа түйіндерінен гөрі тері астындағы лимфа
түйіндеріндегі трабекулалар көбірек болады. Дененің тұла бойындағы және аяқ-
қолдардағы түйіндердің милы қабаты күштірек дамиды, ал кеуде қуысы мен
құрсақтағы түйіндердің милы заттары көбірек болады. Лимфа түйіндерінің
аумағы баланың жасы ұлғая келе өседі. Лимфа түйіндері тікелей қан өндіру
қызметінен басқа қорғаныс, сұзгіш, фагацитарлық және лимфа сұйықтығының
қозғалысын реттеу қызметтерін де атқарады.
Қан өндіру мүшелерін қанды қан клеткаларымен қамтамасыз етедіжәне
бірінің қан өндіру қызметі бұзылса, босқа мүшелер оның орнын басады. Қан
өндіру мүшелерінің бәрі құрамындағы фагацитарлық қасиеті бар ерекше
клеткалардың көмегімен қанды бактериялардан, өлі клеткалардан т.с.с.
тазартады. Бұған қоса, қан өндіру мүшелерінде өздері арқылы өтетін сұйықты
жинау қабілеттері болады, қажет болған кезде сол сұйықты қан айналасына
құяды. Ұрықтың алғашқы апталарында сары денеде түзілген қан клеткаларында
пигмент болмайды, кейіннен ғана гемоглабині бар эритроциттер түзіледі. Сары
денеде лейкоциттер өндірілмейді. Бауырда ядролы және ядросыз эритроциттер,
лейкоциттер мен тромбоциттер өндіріледі. Лимфа түйіндері мен көкбауырда
эритроциттер, дәнді лейкоциттер, сүйек кемігінде эритроциттер мен
тромбоциттер өндіріледі. Қан өндіру мүшелерінің қызметі жұйке және
гуморалдық жолдармен реттеледі. Балалардың қан өндіру қабілеті сыртқы және
ішкі орталардың жағдайларына байланысты болады. Тамақ, оның құрамындағы
витаминдердің мөлшері, ауру, дене шынығу қалпы, сыртқы ортаның экологиялық
жағдайларының қан өндіру қызметіне әсері күшті.
1.4 Қанның құрамы және оның физикалық, химиялық қасиеттері
Қанның құрамы мен қасиеттері. Қанның құрамы өте күрделі. Қан пішінді
элементтер, яғни қан клеткаларынан және сүйық плазмадан тұрады. Қанның
пішінді элементтеріне қанның қызыл клеткалары эритроциттер, ақ клеткалары
лейкоциттер және қызыл пластинкалары тромбоциттер жатады. Қанның бұл
клеткалары күллі қанның 55-60%- ын, ал плазма 40-45%-ын құрады. Қан
плазмасының құрамы да күрделі: оның 90%-ға жуығы су, 7-8%белоктар, 2%түрлі
органикалық және бейорганикалық заттар. Оның құрамында белок 0,3-0,6%май
және липидтер 0,1%, 120 мг% глюкоза қанты, 0,9% көмір сутегі, минералды
заттар- натрий, кллий, кальций, хлор тұздары, амин қышқылдары мен
полипептидтер 4-10 мг %, мочевина 10-25 мг% тұрлі ферменттер, гормондар
түрлі витаминдер, холестерин т.б. заттар болады. Плазманың белоктарының
негізгілеріне альбуминдер 4,5% ά, β, γ глобулиндер 2-3%, фибриногендер 0,2-
0,3% жатады. Плазманың осмостың қысымы мен белсенді реакциясы қанның
маңызды физикалық және химиялық қасиеттеріне жатады. Плазманың осмостық
қысымы деп аның құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттардың
ерітінділерін тудырытын қысымын айтады. Плазманың осмостық қысымы ондағы
минерал заттарының мөлшеріне байланысты: неғұрлымолардың плазмадағы
концентрациясы көп болса, соғұрлым осмостық қысым да көп болады. Қан
клеткалары мен денедегі ұлпалардың тірлігі үшін, плазманың осмостық
қысымының тұрақтылығының маңызы зор. Қанның белсенді реакциясы оның
құрамындағы сутегінің иондарының концентрациясының байланысты және оны pH
реакциясы деп белгілейді. Қанның белсенді реакциясының тұрақтылығы денедегі
күллі ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін маңызды.
Қалыпты жағдайда қанның pH=7,36 тең,бұл әлсіз сілтінің реакциясы.
Қанның белсенді реакйиясының тұрақтылығына қанның буферлік жүйесінің үлкен
маңызы бар. Кейбір бейорганикалық қосындылыр, белок заттары қанға келетін
зат алмасуының нәтижесінде қышқыл немесе сілтілі қасиеттері бар заттармен
қосылыстар жасайды. Мысалы, дене еңбегімен мұғылданғанда қанға зат
алмасуынан пайда болған қышқыл заттар келеді. Қанның буферлік қасиеті
гемоглобин, карбонаттар, плазманың белоктарының буферлік дүйелеріне
байланысты. Бұлардың ішіндегі аса маңыздылары гемоглобиндік және
корбонаттық буферлік жүйелер. Қанның меншікті салмағы ересек адамда 1,055-
1,063 кгм³. Жаңа туған нәрестенің қанының меншікті салмағы аздап жоғарырақ
1,060-1,080 кгм³. Сәбидің өмірінің алғашқы айында ол 1,050 кгм³ шамасына
дейін төмендейді де кейіннен қайта көтеріліп ересек адамдікіндей болып,
өмір бойы сол мөлшерде сақталады. Қанның тағы да бір физикалық қасиеті
тұтқырлығы. Қанның тұтқырлығын судың тұтқырлығымен салыстырады. Судың
тұтқырлығы 1- ге тең деп алынса, жаңа туған сәбидің қанының тұтқырлығы
алғашқы күндері 10,0-14,8 болады. 1- ші айдың соңында ол 4,8 дейін төмендеп
шамамен тұрақты болып, осы күйінде сақталады. Оның ауытқуы онша көп емес,
алғашқы 1 жаста орта есеппен 4,6, 1-3 жасқа дейін 4,57, 3-15 жас арасында
4,61 шамасында болады.
Дегенмен 8-11 жас арасында ғана қанның тұтқырлығы айтарлықтай 2,9-дан
5,5-ке дейін ауытқиды деген мәліметтер кездеседі. Қанның тұтқырлық шамасы
жынысқа байланысты емес, орта есеппен алғанда ер балаларда 4,6, ал қыз
балаларда 4,58-ге тең болады. Қан плазмасының тұтқырлығы оның жалпы
тұтқырлығына қарағанда аз, не бары 1,88. Сонымен, қанның құрамы, оның
мөлшері, физикалық және химиялық қасиеттері шамамен алғанда тұрақты болуы
тиіс. Бұл тұрақтылықты жүйке жүйесі мен гуморальдық жүйелер реттейді.
Адамның қанының температурасы тұрақты болады. Бір тәуліктің ішінде
денесінің температурасы 36,6-37ºС шамасында ғана өзгереді. Температураның
аз мөлшерде көбейгені – денедегі аурудың белгісі. Ал температура төмендесе
адамның “әлі құриды”, яғни әлсіздік байқалады. Қан бауырда және бұлшық
еттерде жылытылып, теріде салқындатылады. Қанның құрамы мен қасиеттеріндегі
өзгерістер орталық жүйке жүйесінің әсер етеді.
Көрсеткіштері Жеткіліксіз болуы Көбеюі
1. Температура Қозғалыс қиындайды. Есеңгірейді.
2. Оттегі Есінен танады 3-4 атмосфералық қысымда
өкпе қабынып өліп
3. Қанның белсенді Бас ауырады кетеді.
реакциясы, рН Есінен танады.
4. Глюкоза (қант) Мазасызданады.Әлі құрып,
5. Су есінен танатындай сезім Артерия қан қысымы
пайда болады.Қарыны артады, мазасызданады.
6. Натрий ашады.
Әлсіздік. Шөлдеу. Бас ауырады. Басы
айналып жүрегі айниды.
7. Кальций Қимылдары дәл емес.
Қызба (безгек іспетті). Әлсіздік.
Ашуланшақ, мазасыз.
Әлсіздік.
Бұлшық еттері тартады.
(сіңірі тартады). Селқостық. Ұйқы басады.
Конвульсия. Бұлшық еттерінің
әлсіздігі.
Кесте 1 - Қандағы сәл өзгерістердің жүйке жүйесіне әсері
Бұл кестеде ішкі орта, яғни қанның құрамы, жүйке жүйесінің қызметінде
қаншалықты маңызды орын алатынын көрсетеді. Қанның құрамының сәл ғана
өзгерісі орталық жүйку жүйесіндегі клеткалардың жұмысына және адамның көңіл-
күйіне, әсіресе балалардың мінез-құлықтарына үлкен әсер етеді. Бірақ қанның
өте тамашабір қасиеті бар: ол бір мезгілде өз құрамының тұрақтылығын сақтай
отырып, құрамындағы барлық заттардың өзгеруін қамтамасыз етеді. Үнемі
өзгере отырып, көптеген физиологиялық жүйелердің қызметіне байланысты
өзінің құрамындағы маңызды заттардың бәрін сақтай алады.
1.5 Қанның қызметтері
1. Қанның тыныс алуға қатысты қызметі – негізгі қызметінің бірі. Ол
қызметте қан молекулалық оттегін өкпеден барлық ұлпаларға жеткізеді. Сөйтіп
оларлы оттегімен қамтамасыз етеді. Сол сияқты ұлпалардан көмірқышқыл газды
тыныс алу мүшесіне жеткізеді. Бұл қызметті қан құрамындағы эритроцит, оның
гемоглабині атқарады. Оттегі феррум байланысады, гемоглобин молекуласында
төрт гем бар. Демек феррум саны да төртеу және оның әр молекуласы 4молекула
оттегі жеткізеді. Көмірқышқыл газдың да негізгі бөлігі гемоглобиннің
қатысуымен тасымалданады, дәлірек айтқанда ол қызметті гемоглобинмен
байланысқан катиондар атқарады. Көмір қышқыл газдың аздаған бөлігі ғана
плазма катиондарының көмегімен тасымалданады.
2 Қанның тасымалдық қызметі – ас қорыту мүшелері қоректі қорытып,
өзіне сіңіргеннен кейін амин қышқылдары, қанттар, май қышқылдары,
витаминдер, бейорганикалық қосылыстары, су және басқа да қоректі заттарды
қан организмнің ұлпаларына және мүшелеріне жеткізеді. Сол сияқты зат
алмасудың ақырғы қалдық өнімдерін ол сияқты зат алмасудың ақырғы қалдық
өнімдерін ол сияқты зат алмасудың ақырғы қалдық өнімдерін бөліп сыртқа
шығарушы мүшеге жеткізеді.
3 Қанның жылуға қатысты қызметі- судың жоғары жылу сыиымдылығына
байланысты (қан құрамының 83%су ), қан энергиялы заттардың тотығуы
нәтижесінде пайда болатын жылудың организмге таралуына мүмкіндік жасайды.
Сол сияқты жылудың тыныс алу мүшесі және тері қабаты арқылы бөлініп шығуына
мүмкіндік береді. Денеде температураны тұрақты деңгейде ұстау үшін де қан
маңызды қызмет атқарады.
4. Қанның реттеушілік қызметі – қан гуморальдық реттеуші қызметін
атқарады. Ол гормондарды және басқа да биологиялық активті заттарды,
биохимиялық реакция жұретін нысана – мүшелерге жеткізеді. Сол сияқты су –
тұз алмасуын, қышқылдық – сілтілік теңесуді, pH көрсеткішінің тұрақтылығын
реттейді. Осылайша гомеостаз – организмнің ішкі ортасының тұрақтылығы
сақталады, яғни организмнің ішкі ортасының құрамы және қасиеттері біршама
тұрақты қалыпта сақталады.
5. Қанның қорғаныш қызметі – қан құрамында антиденелер, антитоксин
(уға қарсы) бар. Олар организмге енген зиянды заттардан, улы
микроорганизмдерді зиянсыздандырады. Қанның маңызды қорғаныс қызметіне
нәтижесінде оның ағуы тоқталады.
1.6 Қанның негізгі қызметтері:
Тіршілікке қажет заттарды тіндерге жеткізеді, ал зат алмасу өнімдерін
сыртқа уақытында шығарып отырады (тасымалдау қызметі).
Оттегін өкпеден тіндерге, жасушалардағы көмір қышқыл газды өкпеге
жеткізеді (тыныс алу қызметі). Ішек - қарыннан қоректік заттарды,
витаминдерді, су мен тұздарды (минералдарды) тіндерге жеткізеді (трофикалық
яғни нәрлендіру қызметі). Зат алмасу барысында пайда болған өнімдерді,
мәселен, адамденесіндегі уытты заттар, азот қалдықтарын тіндерден бүйрекке,
өкпеге, тер бездеріне, ішекке апарады. Сөйтіп оларды шығарып тастайды
(экскрециялық қызмет). Қан жасушалары (лейкоциттер), плазмадағы антитәндер
денеге енген микробтарды, вирустарды, табиғаты жат, улы заттарды
бейтараптайды (қорғаныс қызметі). Адам денесіндегі көптеген әрекеттерді,
үрдістерді реттеуге катысады (гуморалдық реттеу). Қандағы биологиялық әсері
күшті заттар гормондар, медиаторлар, метаболиттер ағзалар мен тіндерге өтіп
тікелей немесе қантамырларының ішкі бетінде орналасқан хеморецепторларды
тітіркендіру арқылы әсер етеді (рефлекстік реттеу) Қан жасушалары (пішінді
элементтер) тін жасушаларымен креаторлық байланыста болады. Креаторлық
байланыс жаңарған жасушалардың және жасушалардың табиғи құрылысы мен
кейпінің сақталуын қамтамасыз етеді. Жаңа жасушалар құрылысы жағынан
ескілеріне ұқсас болу үшін олардағы ақпараттардың маңызы өте зор. Тіндерге
қажет мағлұматтарды макромолекулалар тасиды. Мағлұматтар бір жасушадан
екіншісіне аралық арналар арқылы және пиноцитоз жолымен жеткізіледі. Мұндай
макромолекулаларды басқа тіндерге қан да жеткізіп отырады. Қан бүкіл денеге
тән гомеостазды сақтай отырып жасушалар мен тінаралық сұйықтықтың
коллоидтық, осмостық тұрақтылығын сақтайды. Осмостық тұрақтылық бұзылса
жасушалар ісіп не бүрісіп қалады. PH тұрақтылығын сақтауда буферлік рөл
атқарады. Қан көп энергия шығарып қызып кеткен ағзаларды суытады, ал суыған
ағзаларды жылытады. Сөйтіп, дене қызуын бірқалыпта сақтауға қатысады. Қан
жүйесіне қан жасушалары түзілетін, олар бұзылатын ағзалар және қанның өзі
жатады (Ланг). Қан жасушалары сүйек кемігінде (жілік майында) жасалады.
Лимфоциттердің әрі қарай дамуы, жетілуі лимфоидтық тіндерде лимфа
түйіндерінде, тимуста ішекте, бадамша бездерде өтеді.
Эритроциттердің пісіп жетілуі, жарылуы – эритропоэз, лейкоциттердікі –
лейкопоэз, сондай – ақ тромбоцитопоэз үздіксіз өтіп жататын үрдістер.
Тәулік сайын қан жасушаларының біразы бұзылады, ыдырайды, олардың орындарын
жаңа, жас жасушалар басады. Эритроцит, лейкоцит, тромбоциттер саны
биологиялық константаларға жатады. Қан ағынына шыққан ең жас эритроциттер
ретикулоциттер деп аталады, олардың саны сау адамда эритроциттердің жалпы
санының 1% - нен көп емес. Ретикулоцит протоплазмадсына арнайы бояумен
боялатын торлы зат болады. Бұл зат, эритроциттер сүйек кемігінен шыққан соң
20 – 40 сағат өтісімен, яғни эритроцит жетілген соң жойылады.
Ретикулоциттер санының көбеюі қанға толық жетілмеген эритроциттердің
шыққанын көрсетеді. Эритроцит қанда 120 тәулік, ал лейкоцит бірнеше
сағаттан бірнеше күнге дейін жасайды. Кейбір лимфоциттер адам қанша жасаса,
сонша жасайды. Ал тромбоциттердің тіршілігі 8 – 11 тәуліктен аспайды.
Эритроциттердің көбі көкбауырда, біразы бауырда ыдырайды. Жарылып ыдыраған
эритроцит құрамындағы темірдің 95% - і қайтадан пайдаланылып, жаңа
эритроциттің құрамына кіреді. Эритроциттер 3 түрлі жолмен ыдырайды. Ең жас
эритроциттер қан ағысына ілесіп жүріп жарақаттанады да ұсақ бөлшектерге
бөлінеді (фрагментация), қанда ең тұрақты эритроциттер ғана қалады. "Кәрі"
эритроциттерді мононуклеарлы (бір ядролы) фагоциттік жүйе (МФЖ) қармап
жұтып жібереді (фагоцитоз), МФЖ бауыр мен көкбауырда көп болады. Кейбір
көне эритроциттер қанның өзінде гемолизге ұшырайды. Лейкоциттер де жаңарып
отырады. Олардың көбі қан тамырынан тысқары шығатын болғандықтан, ішек –
қарын, ауыз, көздің, шырышты қабығынан өтіп, сыртқа шығады. Қандағы
ыдыраған эритроциттер саны әрқашан жаңадан қанға келіп түскен эритроциттер
санына сәйкес келуге тиіс. Бұл сәйкестік жүйке жүйесі және қан (гуморалдық
заттар) арқылы реттеліп отырады. Көптеген тәжірибелерге қарағанда
симпатикалық жүйке қан жасушаларының түзілуін тездетсе, парасимпатикалық
жүйке (кезеген жүйке) оны керісінше тежейді.
В.Н.Черниговский, А.Я.Ярошевский қабылдағыштардың қан түзілетін
ағзаларда қалай орналасқанын, сол ағзалардың жүйке жүйесімен қалайша екі
жақты байланыс жасайтынын анықтады. Қан түзілетін ағзалардың жағдайы
өзгерсе, тиісті рецепторлар арқылы хабар бірден орталық жүйке жүйесіне
жетеді. Ал одан шыққан серпіністер тиісті бұйрықтар арқылы қан түзілетін
ағзаларға бағытталады. Рефлекстік әсерленіске гипоталамус, гипофиз және
вегетативтік жүйке жүйесі қатысады. Қан түзілу үрдісіне эндокриндік бездер
де әсер етеді. Қан түзілуін гипофиз (СГГ, АКГГ) бүйрекүсті безі, қалқанша
без гормондары шапшаңдатады. Аналық без гормондары эритроцитопоэзді
тежейтін болса, ер адам гормондары керісінше, оны үдетеді. Жүйке жүйесі,
эндокринді бездер қан түзілуіне (гомопоэзге) көбінесе гормондар арқылы әсер
етеді. Эритропоэтин, лейкопоэтин, тромбоцитопоэтин (глюкопротеидтер)
негізінен бүйректе, сондай – ақ бауырда, көкбауырда түзіледі. Қанда оттегі
жетіспесе (гипоксия) эритропоэтин рефлекстік жолмен көбейеді. Лейкопоэзді
лейкопоэтин үдетеді. Лейкоциттердің саны азая бастаса, рефлекстік жолмен
лейкопоэтин саны көбейе түседі. Тромбоциттер түзілуіне тромбоцитопоэтиндер
әсер етеді. Қан жасушаларының түзілуіне B12, B15, C витаминдері қатысады.
Биология мен медицина ғылымдарының табыстары гомеостаз туралы көзқарасты
одан әрі кеңейте түсті. Гомеостазды тұрақты сақтауға организмнің барлық
жүйелері қатысатын болса, өз кезегінде, гомеостаз жүйелердің қалыпты қызмет
атқаруларына ықпал етеді. Егер организмнің ішкі ортасының химиялық құрамы
мен физикалық, химиялық қасиеттері өзгеретін болса, оларды тұрақтандыруға
бағытталған көптеген физиологиялық жүйелер біртіндеп активтеніп, іске
қосылады. Мысалы, клеткадан тыс ортада судың мөлшері азайса, қандағы
вазопрессин гормонының концентрациясы көбейеді. Вазопрессин – бүйрек арқылы
сыртқа шығарылатын суды қайтадан денеге сіңіреді. Сонымен, денеде жүріп
жатқан кез келген физиологиялық процестер эндокриндік механизмдердің
қатысуымен жүреді. Организмнің жатырлық дамуының бастапқы кезеңдерінде
олардың физиологиялық функцияларын реттеуді дамып келе жатқан клеткалардың
өз ішінде түзілетін химиялық заттар атқарады.
Функцияларды реттеудің осы сияқты жолдары организм дамуының кейінгі
кезеңдерінде де сақталып, белгілі бір шектелген аумақты ғана қамтитын
болады. Жоғары сатыдағы жануарлар организміндегі тканьдік реттелу
процестері, көбіне, осы жолмен жүзеге асады. Функцияларды реттеудің мұндай
жолы тарихи жағынан (филогенетикалық) көне жол болып есептеледі. Бұл жол
қазіргі дәуірдегі қарапайым организмдер тіршілігінде кең тараған. Олардың
организміндегі функцияларды реттеу рөлін зат алмасу барысында түзілетін
клетка ішілік химиялық активаторлар деп аталатын химиялық заттар атқарады.
Пайда болған химиялық активаторлар өзара жақын орналасқан бір клеткадан
екіншісіне еркін таралып отырады. Эволюциялық дамудың барысында нерв жүйесі
қалыптасты және көп клеткалы организмдердің жекелеген мүшелерінің өзара
үйлесімді қызмет атқаруында жетекшілік рөлге ие болды. Дамудың одан кейінгі
барысында нерв элементтердің кейбіреулері биологиялық активті заттар түзіп,
оларды сыртқа шығара алатын қасиетке ие болады.Нерв клеткаларының мұндай
жүйелерін нейросекторлық клеткалар деп атады. Кейіннен эндокриндік мүшелер
немесе ішкі секреция бездері пайда болып, қалыптасады. Ішкі секрециялық
бездерде түзілетін секреттер бірден қанға өтіп, өздері түзілген жерден
алшақ орналасқан мүшелер мен жүйелерге әсер ете бастады. Сонымен
функцияларды реттеу жүйесінің эволюциясы мына бағытта дамыған: клетка
ішілік химиялық заттар нерв клеткалары нейросекреторлық
клеткалар эндокриндік мүшелер. Омыртқалы жануарлар организмінде
жоғарыда келтірілген реттеу механизмдерінің барлық түрі сақталған. Бірақ
организмінің біртұтастық қасиетін сақтап, оны қоршаған орта жағдайымен
сәйкестіндіруде нерв жүйесі ерекше роль атқарады.
2. Гомеостаздық нейро – эндокриндік реттелуі. Гомеостаз және оның
реттелуі. Гомеостаз және оның механизмдері.
1929 ж. Америка физиологі Уолтер Кэннон ішкі ортаның, организмнің
басты – басты биологиялық көрсеткіштерінің (константалардың) тұрақтылық
дәрежесін белгілеу үшін гомеостаз деген жаңа термин ұсынды. Гомеостаз деп
қан көлемі мен құрамының және физикалық, химиялық, биологиялық
қасиеттерінің тұрақтылығы, яғни барлық биологиялық константаларды
(артериялық қан қысымы, дене температурасы т.т.) айтады.
Жасушалардың тіршілігіне байланысты және олардың айналадағы табиғи
құбылыстарымен ойдағыдай қарым қатынас жасауы әрдайым гомеостаздың
сақталуына қауіп төндіретін жағдай болып саналады. Бірақ бүйрек, тер
бездері, өкпе сияқты көптеген ағзалардың қызметі арқасында, сондай ақ
денедегі арнайы механизмдердің қатысуымен гомеостаз әдетте бұзылмайды.
Осыған орай ішкі орта үшін абсолюттік тұрақтылықтан гөрі салыстырмалы және
динамикалық гомеостаз тән. Мұны гемокинез дейді.
Қан - жан - жануарлардың тіршілік етуіне аса қажет сұйықтық.
Жарақаттану салдарынан қанның 25-30% сыртқа ағып кетсе, тіршілікке қауіп
төнеді, ал 50% ағып кетсе өледі. Қан тамырда жылжымай тоқтап қалса не қан
ағысы тым баяуласа адам өлуі мүмкін. Мысалы, денедегі кейбір жасушалар,
әсіресе ми қыртысының нейрондары уақытында келетін қан мөлшері азайса, 5-6
минуттан кейін бұзыла бастайды.
2.1 Эритроциттердің физиологиялық сипаттамасы
Эритроциттер. Қанның пішінді элементтеріне эритроциттер, лейкоциттер
және тромбоциттер жатады. Бұлардың ішіндегі ең көбі эритроциттер, яғни
қанның қызыл клеткалары. Олардың саны адамның жынысына байланысты: ер
адамда 1мкл қанда 4,5-5 млн., әйелде 4-4,5 млн. Қанның қызыл клеткалары
ядросыз, диаметрі 7-8 мкм, ал қалыңдығы 2 мкм. Эритроциттердің пішіні екі
жағы ойыңқы келетін линза іспетті болады. Мұндай пішін клетканың бетінің
ауданын үлкейтіп, тасымалдау қызметін атқаруын жеңілдетеді, әсіресе оттегін
өкпеден дененің күллі клеткаларына және ұлпаларына тасуға ыңғайлы етеді.
Бұл қызметі эритроциттердің құрамындағы белок заты гемоглабиннің қатысуымен
орындалады. Гемоглабин күрделі зат. Ол гем деп аталатын, құрамында екі
валентті темірі бар бояулы заттан және глобин белогынан тұрады. Гемоглобин
өкпе қуысында оттегімен оңай қосылып, оксигемоглобинге айналады.
Оксигемоглобин организмнің ұлпаларына қанмен тасылады да, ұлпаларға
келгенде оңай ыдырайды, нәтижесінде глобин мен О2 пайда болады. Босаған
оттегі ұлпалардың клеткаларының тотығуына қатысады, ал глобин белогы
ұлпаларда зат алмасуынан пайда болған көмір қышқылын қосып алып
карбоксигемоглобинге айналады. Бұл да жеңіл ыдырайтын қосынды, қанмен
өкпеге барып, көмірқышқыл газын босатады, глобинге қайтадан оттегі
қосылады. Сөйтіп гемоглобин өкпеден ұлпаларға оттегін, ұлпалардан өкпе
қуысына көмір қышқыл газын тасиды. Көмір қышқыл газы деммен бірге сыртка
шығады.
Оттегі мен көмірсутегін қосып алу екі валентті темірдің қасиетіне
байланысты. Кейбір жағдайда (жыланның уымен немесе иіс газымен уланғанда)
гемоглобиннің құрамындағы екі валентті темір үш валентті темірге айналып,
ол СО2 карбоглобин деп аталатын берік қосылысқа айналады, содан барып
уланған адамның денесіндегі тотығуғак оттегі жетіспейді, гемоглобиннің көп
мөлшері карбоглобинге айналғанда бала өліп қалады. Мұндай жағдайда уланған
адамды жылдам оттегі мол жерге шығару қажет, сонда гемоглобин екі валентті
темірі бар дұрыс қалпына келіп, адам тірі қалады. Эритроциттер қан
плазмасының осмостық қысымының өзгерісіне аса сезімтал болады. Осмостық
қысымның төмендеуі эритроциттерді бұзып, оның құрамындағы гемоглобин қан
плазмасына шығады. Соның нәтижесінде эритроциттер өзінің басты міндеті –
оттегін тасымалдау қабілетінен айырылады. Гемоглобиннің қан плазмасына
шығуын гемолиз деп атайды. Гемолиздің әсерінен қанның тұтқырлығы
айтарлықтай күшейеді де, қан жүрісін қиындатады. Егер қанды алып,
прбирканың ішінде біраз уақыт қойса, оның құрамындағы эритроциттер тұна
бастайды да, бетіне қанның сары суы шығады. Эритроциттердің тұну жылдамдығы
(ЭТЖ; емханада орысша РОЭ немесе СОЭ дейді) қалыпты жағдайда ер адамда 3-9
ммсағ, әйелде 7-12 ммсағ шамасында болады. Эритроциттердің тұну
жылдамдығы аурудың диагностикасында аса маңызды көрсеткіш. Жаңа туған
сәбидің қанында 2 түрлі эритроциттер бар: а) ұрықтық эритроциттер; б)
қалыпты эритроциттер. Бала туар алдында оның қанында көп мөлшерде қалыпты
эритроциттер қосылады. Сондықтан жаңа туған сәбидің алғашқы сағатында 1 мм3
қанында 6,5 – 7,2 млн эритроциттер болады. Өмірге жаңадан келген баланың
қанына біраз шамада жаңа эритроциттер қосылады да алғашқы 5-6 сағатында 1
мм3 6,62 – 7,5 млн эритроциттер болады. Бірақ алғашқы күннен бастап,
ұрықтық эритроциттер ыдырап, орнына жаңа эритроциттер қосылады, сондықтан
олардың саны бірінші тәуліктен бастап азая бастайды. 24 сағаттан кейін
1 мм3 қанда 6,11-7,06 эритроциттер болса, 1 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Биология және биотехнология факультеті
Биофизика және биомедицина кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі Толеуханов С.Т.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды
сәулелердің әсерін зерттеу
мамандығы 050113- Биология
Орындаған
4 курс студенті
Босмойнова Н.М
Ғылыми жетекшісі
доцент
Бақтыбаева Л.Қ
Нормоконтролер
Кулбаева М.С
Алматы, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.2 Қан жасушалары
1.3 Баланың қан жұйесінің морфо - физиологиялық ерекшеліктері
1.4 Қанның құрамы және оның физикалық, химиялық қасиеттері
1.5 Қанның қызметтері
1.6 Қанның негізгі қызметтері:
2. Гомеостаздық нейро – эндокриндік реттелуі. Гомеостаз және оның
реттелуі. Гомеостаз және оның механизмдері.
2.1 Эритроциттердің физиологиялық сипаттамасы
3 ОСМОСТЫҚ ҚЫСЫМ
4 Биологиялық мембраналар құрылымы, қасиеті.
4.1 Биологиялық мембраналардың негізгі қызметтері
4.2 Тегіс конденсатордың сыиымдылығы
4.3 Мембрана құрылымы жөніндегі заманауи көзқарастар.
4.4 Мембраналар динамикасы. Мембраналардағы фосфолипидтік
молекулалардың қозғалғыштығы.
4.5 Мембраналарға липидтердің физикалық күйі және фазалық ауысуы.
4.6 Модельдік липидтік мембраналар
4.7 Липидтік саңылаулар: мембраналардың тұрақтылығы және
өткізгіштігі.
4.8 Липидтік саңылаулар және мембраналардың тұрақтылығы.
5 Дыбыс
5.1 Жалпы мәліметтер
5.2 Дыбыстың сипаттамалары
5.3 Дыбыстың шағылуы
5.4 Жаңғырық
5.5 Дыбыстың әр түрлі кедергілерден шағылуы барысында естілу
ұзақтығының артуы реверберация деп аталады.
6 Ультрадыбыс
6.1 Инфрадыбыстың әсері.
7 Форманттар
7.1 Aкустика
7.2 Дыбыс қаттылығы
7.3 Дыбыстық қысым
7.4 Дыбыс өткізбеу
7.5 Дыбыс шығару
7.6 Дыбыстық ақпарат
7.7 Дыбыстың күштілігі
8 Адам ағзасына шудың әсері
8.1 Аудиометриялық тексерулердің үш әдісі бар:
РЕФЕРАТ
Негізгі сөздері: эритроцит, тромбоцит, лейкоцит, қан жасушалары,
инфрадыбыс, мембрана, осмостық қысым, акустика, гемоглобин, гранулоциттер,
агронулоциттер, фагоцит, моноцит, гомеостаз, гемостаз, Гц.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Инфрадыбыстың жиілік диапазоны есту
табалдырығынан төмен орналасады, бірақ өндірістік жағдайда инфрадыбыс
төменгі жиілік шуылмен қарастырылады. Адам ағзасының және биологиялық
ұлпаларының резонансын есепке алатын жиілік спектрі бойынша ортақ, жалпы
вибрацияның классификациясы бар: резонансты емес төменгі жиілік -0,1-5 Гц;
резонансты төменгі жиілік 6-10 Гц; резонансты орта жиілік-11-30 Гц;
резонансты емес орта жиілік-31-50 Гц; жоғарғы жиілік -50 Гц – тен жоғары.
Ауру адамдардың жиілігі ұқсас келген кезде, ОЖЖ сияқты функцияның және
жүрек, сүйек аппараты мен асқазанның функциясының бұзылуы байқалады.
Инфрадыбыс cәулелердің эритроцит жасушалар мембранасына тигізетін әсері
туралы әдебиет толық емес.
Жаңалығы: Соңғы жылдар жарияланған ерекше маңызды жаңа экологиялық
факторлар ортадағы акустикалық варияциялық ауытқулар туралы тезис
дәлелдейді. Барлық жеке ғылымға, төмен диапазонды дыбысты биологыялық жүйе
сезімтал болады. Биофизика иондық емес сәуленің моделді көрсеткіштерінің
әсер ету механизімі төменгі дыбысты ауытқуы биосубстратты жақындағанда ғана
сондықтан типотезаның көрсеткішті көрсетті. Механизмның толық және нақты
түсінігі әлі де зерттелмеген. Сондықтан, осмостық резистенттілігі төмен
дыбыс сәулелерден өзгеріп тұрама және эритроцит мембраналардың төзімділігі
қай дыбыс диапазонда және қай ерітіндісінің иондық концентрациясында
өзгеріп тұрады белгілі емес.
Жұмыстың мақсаты:
Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды сәулелердің
әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
2. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының жанама судағы 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
3. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура және жанама судағы осы екі қосындысының 3, 10, 20 мин
ұзақтығымен әсерін зерттеу.
Практикалық маңыздылығы.
Санитарлы – гигиеналық орталықтарға алынған нәтижелер негізінде
инфрадыбыс бар орындарда жұмыс істейтін адамдарға кепілдемелерін беру.
Ғылыми маңыздалағы.
Инфрадыбыс сәулелердің әсерің зерттеп жасуша мембраналардың
тұрақтылығын және осмостық қысымының резистентлілігін анықтау.
ГЛОССАРИЙ
Эритроцит дегеніміз – адам мен жануарлар қанындағы қызыл түйіршіктер.
Тромбоцит дегеніміз - қанның үшін қамтамасыз ететін қан жасушасы.
Лейкоцит дегеніміз - құрамында ядросы бар, бірақ гемоглабині жоқ
клеткалар.
Қан жасушалары дегініміз - адам мен жануарлар организмдерінің
тіршілігіне тым қажет қызметтер атқаратын қанның құрамындағы жасушалар.
Инфрадыбыс дегеніміз – жиілігі адам еститін дыбыс толқыны жиілігінен
төмен (16 Гц-тен төмен) серпімді толқын.
Мембрана дегеніміз – екі қабықшадан тұратын клеткалардың қабығы,
клетканы қорғайтың және ерекше қызметтерің атқаратын.
Осмостық қысым дегеніміз – ерітінді диффузиясы кезіндегі ерітілген
заттың жартылай өтімді мембрана арқылы тудыратын асқын қысымы.
Акустика дегеніміз – толқындар.
Гемоглобин дегеніміз - адамның, омыртқалы және кейбір омыртқасыз
жануарлырдың қанының қызыл пигменті.
Гранулоциттер дегеніміз – лейкоцит түйіршікті клеткалар.
Агронулоциттер дегеніміз - қанның дәншесіз ақ қан жасушасы
(лейкоциті); дәнсіз лейкоцит қанның ақ клеткалары олардың цитоплазмасы
дәнсіз (гранула жоқ). Көптеген омыртқасыз жануарлардың агранулоциттері бір
түрлі – амебациттер - ал омыртқалы жануарларда екі түрлі лимфоциттер және
моноциттер.
Фагоцитоз дегеніміз – бір клеткалы организмдердің немесе кейбір көп
клеткалы жануарлар клеткасының микроскопиялық бөтен тірі нысандар
(бактериялар, т.б.) мен қатты бөлшектерді жұтып алып, қорытып жіберуі.
Моноциттер дегеніміз – қандағы дәншесіз лейкоциттердің бір түрі.
Гомеостаз дегеніміз – тірі ағзада сақталатың тепе теңдік жағдайы.
Гемостаз дегеніміз – қан жүйесінде сақталатың тепе теңдік жағдайы.
Гц – акустикалық тербеліс жиілігі.
КІРІСПЕ
Төмен акустикалық тербелістер аймағы 20 Гц төмен болады. Осы жиіліктер
естілмейтін жиіліктер диапазонына жатады. Инфрадыбыстардың ерекшеліктеріне
толқындардың үлкен ұзындығы және аз мөлшердегі тербеліс жиілігі жатады.
Ауада инфрадыбыстардың жұтылуы аз болғандықтан олар ауадада аз энергияны
жоғалтумен жақсы таралады. Инфрадыбыстардың осындай физикалық қасиеттері
шудың деңгейін төмендетуде қиындықтарды тудырады. Өндірістік инфрадыбыстар
– акустикалық тербеліс аймағы 20 Гц төмен. Өндірістік орындардың кез келген
аппаратының барлық спектірлерінен инфрадыбыс бөлінеді, ол кейде жағдайларда
есту диапазонының жиілік деңгейін жоғарлатады, дыбыс қысымының максимальды
деңгейі 8, 16, 31, 5 Гц құрайды. Су және ауа транспорттары, өздігінен
жүретін машиналар, дизельді двигательдер, айналмалы бөлшектер бар ауыр
машиналар, мартеновты және электрлі доғалы пештер, вибрациялық алаңдар,
өндірістік вентиляторлар, кондиционерлер, компрессорлар қазіргі кездегі
өндірістердегі және транспорттардағы инфрадыбыстың көздері болып табылады.
Егу патогенезі толығымен оқылмаған. Адам ағзасы төмен жиіліктердегі
дыбыстардың тербелісіне сезімталдықтары жоғары болып саналады.
Тітіргендіргіштерге жауап ретінде сәйкес рецепторларды (тері, есту
анализаторлары) нерв импульстары пайда болады, олдар бас миының қыртысты
орталығына ең алдымен таламиялық орталыққа түседі. Адам ағзасында өзіне тән
тербеліс жиіліктері болғандықтан, инфрадыбыстардың әсерлері кезінде, ағзада
жағымсыз сезімдер тууы мүмкін. Инфрадыбыстардың ұзақ уақыт әсер ету
нәтижесінен астения еңбек ету қабілетінің төмендеуі, вегетоневротикалық
симптомдар пайда болады: тітіркендіргіштік, жүрек айну. Инфрадыбыстардың
есту босағасы төмен денгейде орналасуына қарамастан инфрадыбыстардың
тербелістерінің жоғары деңгейлері есту ағзасымен қабылданады. Осы қабылдау
ортаңғы құлақта инфрадыбыстардың әсер ету кезіндегі дыбыс жиіліктерінің
гармониктерінің орналасуына байланысты.
Көптеген зерттеушілердің айтулары бойынша инфрадыбыстардың
тербелістері вестибулярлы анализаторларға әсер етеді. Тексерілген адамдарда
бас айналу және тепе- теңдіктің бұзылулары анықталған.Инфрадыбыстардың
әсері кезіндегі жүрек тамыр жүйесі жағындағы өзгерістерге жүректің жиырылу
жиіліктерінің бұзылыстары, көбінесе брадикардия, диастолалық қысымның
жоғарлауы жатады. Осыған байланысты инфрадыбыс жалпы биологиялық
тітіркендіргіш болып табылады. Сенсорлы жұйенің вестибулярлы, жүйке және
жүрек тамыр жүйесі инфрадыбыстарға өте сезімтал болып тобылады.
Инфрадыбыстың эритроциттердің төзімділігіне әсері туралы жайлы әдебиет
жоқ..
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Инфрадыбыстың физикалық сипаттамасына
дыбыстық қысымның орта квадраттық мәні жатады. Гигиеналық бағалауларға
беген қызығушылықты ортагеметриялық жиіліктермен бірге октавалық жолақтар
көрсетеді. 2; 4; 8; 12 және 16 Гц немесе 12 үшоктавты жолақтар(1,6; 2; 2,5;
3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20 ). Инфрадыбыстың жиілік диапазоны есту
табалдырығынан төмен орналасады, бірақ өндірістік жағдайда инфрадыбыс
төменгі жиілік шуылмен қарастырылады. Дыбыстық диапазонының шуылымен
салыстырғанда инфрадыбыс үлкен де ұзын толқынмен қамтамасыз етіледі,
сондағы дияфракция нәтижесінде экрандарда тоқтап қалмай, ағыстардан оңай,
жеңіл өтіп шығады. Белгілі бір жайға еніп, онымен ара қатынасы үзілмейді.
Атмосферамен әлсіз сіңісуі инфрадыбыстың көптеген километрге орналасуына
мүмкіндік береді. Содан басқа инфрадыбыс резонансы жиілік арқылы күшті
деген обьектілердің вибрациясын тудырта алады. Инфрадыбыстың тұрғындарға
тигізетін ұзақ мерзімді әсері ұйқының бұзылуына және түскі уақыттағы
демалыстың бұзылуына, түрлі бас айналуға, құсу, дірілдеу, жұтқыншақтағы
ауруларға, қорқыныш, қобалжу сезімдерінің пайда болуына, асқазан
функциясының бұзылуы мен тыныс алу жолының қиындығына алып келеді, сонымен
қатар, түрлі вегетативті және вестибулосоматикалық реакцияларды тудырады.
Инфрадыбыстың шектелген зиянсыз деңгейінің ауруға тигізетін әсері мен
психоэмоционалды сферадағы күйдің және адамдағы когнитивті функцияға,
сонымен қатар жануарға жүргізілген эксперименталды зерттеулердің
нәтижелерінің негізіндегі белгілі бір есеп шартпен орнатылған (
вестибулярлы және есту анализаторының күйі, нейрогуморалды реттеу мен
гомеостаздың көрсеткіштері). Сонымен бірге, біздің елде инфрадыбыстың
тұрған құрылыстары мен қоғамдық зәулім үйлердің территориясына арналған
мүмкін болатын деңгейлері бар. Бірақ та, қозғалыстағы механикалық
тербелістерді дене вибрациясы мен оның әр мүшесіне тигізетін әсер ету
фактілерін есепке алу қажет. Вибрация резонанс эффектісіне бағыттала, яғни
ол дегенің тербеліс қозғалыстарының вибрация жиіліктерімен сәикестендірулі
кезінде, оның күшеюі кезінде байқалады. Бауырдың тербелістік резонанстық
жиілігі 5 Гц, бүйректің 7 Гц, жүректікі 6 Гц, бас 20 Гц- ті құрайды.
Дененің отыру кезінде резонанс 4-6 Гц жиілікті көрсетеді. Ағзаның өзіндік
резонанстық жиілігі мен вибрация жиілігі қарама – қарсы болғанда,
организмге деген жағымсыз әсердің жоғары мәнділігі өсе бастайды. Адамның
ішкі ағзасындағы тербеліс жиіліктерінің бәрі төменгі диапозондық деңгейді
құрайды және оның табиғи жиілігіне диапазонның сыртқы жиілігін қосу
жасушалардың бұзылуына алып келеді. Адам ағзасының және биологиялық
ұлпаларының резонансын есепке алатын жиілік спектрі бойынша ортақ, жалпы
вибрацияның классификациясы бар: резонансты емес төменгі жиілік -0,1-5 Гц;
резонансты төменгі жиілік 6-10 Гц; резонансты орта жиілік-11-30 Гц;
резонансты емес орта жиілік-31-50 Гц; жоғарғы жиілік -50 Гц – тен жоғары.
Ауру адамдардың жиілігі ұқсас келген кезде, ОНЖ сияқты функцияның және
жүрек, сүйек аппараты мен асқазанның функциясының бұзылуы байқалады.
Инфрадыбыс cәулелердің эритроцит жасушалар мембранасына тигізетін әсері
туралы әдебиет толық емес.
Жаңалығы:
Соңғы жылдар жарияланған ерекше маңызды жаңа экологиялық факторлар
ортадағы акустикалық варияциялық ауытқулар туралы тезис дәлелдейді. Барлық
жеке ғылымға, төмен диапозонды дыбысты биологыялық жүйе сезімтал болады.
Биофизика иондық емес сәуленің моделді көрсеткіштерінің әсер ету механизімі
төменгі дыбысты ауытқуы биосубстратты жақындағанда ғана сондықтан
типотезаның көрсеткішті көрсетті. Механизмның толық және нақты түсінігі әлі
де зерттелмеген. Сондықтан, осмостық резистенттілігі төмен дыбыс
сәулелерден өзгеріп тұрама және эритроцит мембраналардың төзімділігі қай
дыбыс диапазонда және қай ерітіндісінің иондық концентрациясында өзгеріп
тұрады.
Жұмыстың мақсаты:
Қан эритроцит осмостық резистенттілігіне төмен диапазонды сәулелердің
әсерін зерттеу
Жұмыстың міндеттері:
1. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
2. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының жанама судағы 3, 10, 20 мин ұзақтығымен әсерін зерттеу.
3. Эритроциттердің осмостық төзімділігінің көрсеткіштеріне инфрадыбыс
толқындарының тура және жанама судағы осы екі қосындысының 3, 10, 20 мин
ұзақтығымен әсерін зерттеу.
Практикалық маңыздылығы.
Санитарлы – гигиеналық орталықтарға алынған нәтижелер негізінде
инфрадыбыс бар орындарда жұмыс істейтін адамдарға шағын кепілдемелерін
беру.
Ғылыми маңыздалағы.
Инфрадыбыс сәулелердің әсерін зерттеп жасуша мембраналардың
тұрақтылығын және осмостық қысымының резистентлілігін анықтау.
НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
1 Әдебиет шолу
1.2 Қан жасушалары
Солдан оңға: эритроцит, тромбоцит и лейкоцит (T-лимфоцит).
Сканерлейтін электронды микроскоптан алынған. Қан жасушалары — адам мен
жануарлар организмдерінің тіршілігіне тым қажет қызметтер атқаратын қанның
құрамындағы жасушалар. Қан жасушаларына: эритроциттер (қанның қызыл
жасушалары), лейкоциттер (қанның ақ жасушалары) және қан табақшалары
(құстар мен төменгі омыртқалы жануарларда — тромбоциттер) жатады.
Сүтқоректі жануарлар эритроциттерінде ядро және көптеген органеллалар
болмайды. Эритроцит цитоплазмасы құрамында қанға қызыл түс беретін, тотығу-
тотықсыздану реакцияларына қатысып, организмдегі газ алмасу процесін іс
жүзіне асыратын күрделі белок — гемоглобин болады. Гемоглобиннің құрамына
темір (Ғе) кіреді. Ал құстар мен төменгі омыртқалы жануарлар
эритроциттерінде ядро болады. Лейкоциттер гранулоциттер (дәншелі,
түйіршікті) және агранулоциттер (дәншесіз, түйіршіксіз) болып екі топқа
бөлінеді. Гранулоциттерге эозинофилдер (жасуша цитоплазмасында ірі қызыл
түйіршіктер болады), базофилдер (клетка цитоплазмасында көкшіл түсті
түйіршіктер болады) және нейтрофилдер (жасуша цитоплазмасында қызғылт майда
түйіршіктер болады) жатады. Гранулоциттердің ядролары бірнеше бөліктерден
(сегменттерден) тұрады. Сондықтан, бұларды "сегментті ядролы лейкоциттер"
деп атайды. Гранулоциттер фагоцитоз процесіне қатысып, қорғаныс қызметін
атқарады. Агранулоциттерге лимфоциттер мен моноциттер жатады. Лимфоциттер—
ірі дөңгелек ядролы, ұсақ жасушалар. Лимфоциттер өз кезегінде Т-
лимфоциттер және В- лимфоциттер болып екі топқа бөлінеді. Т- лимфоциттер
организмдегі клеткалық иммунитетке, ал В- лимфоциттер гуморальдық
(сұйықтық) иммунитетке жауапты. Моноциттер — ядросының пішіні лобия тәрізді
ірі жасушалар. Моноциттерден ұлпа макрофагтары дамып жетіледі. Қан
табақшалары (тромбоциттер) қанның ұюын қамтамасыз етеді. Қан — сұйық ішкі
орта ретінде жануарлар организміндегі жасушалық және ұлпалық деңгейдегі зат
алмасуды (қоректік заттарды мүшелерге, ұлпаларға, жасушаларға, ал
организмде түзілген ыдырау өнімдерін, керісінше, бөлу мүшелеріне жеткізу,
газ алмасу) қамтамасыз ету, заттарды тасымалдау, организмнің ішкі құрам
тұрақтылығын сақтау, қорғаныс (фагоцитоз, антиденелер, ұю) қызметтерін
атқарады. Қан омыртқалы организмдердің аса маңызды ұлпасы.
Клеткалар өзін қоршаған ортадан тек қанныкөмегімен ғана қоректік
заттар алады. Сол сияқты зат алмасудың қажетсіз өнімдер де клеткадан қанмен
бөлініп шығады. Қанның мөлшері дененің 8%шамасында. Ол плазмадан және
плазмаға араласқан пішінді заттардан құралады. Ондай пішінді заттарға
эритроциттер (қанның қызыл түйіршіктері ), лейкоциттер (қанның ақ
түйіршіктері ) және тромбоциттер (қан пластинкалары ) жатады. Жоғары
сатыдағы омыртқалы жануарларда пішінді заттардың шамасы барлық қан
көлемінен 35-54% мөлшерінде. Эритроциттер- ядросыз және ішкі мембранасыз
ұсақ клеткалар. Оның іші оттегі байланыстырушы белок – гемоглабинге толы.
Қан құрамының 1мм мөлшерінде 5 000 000 эритроцит бар. Эритроциттің орташа
үлкендігі ересек адамда 7,5 мкм , әдепкі пішіні екі жағы да қушиған дискіге
ұқсайды. Осындай пішінінің арқасында, шар тәріздес пішінімен салыстырғанда,
сыртқы аумағы үлкен келеді. Эритроциттің осындай ерекше пішіні негізгі
қызметін – тыныс алуға қажетті газдарды жеткізуге тиімді атқаруға
жәрдемдеседі. эритроциттіңмұндай пішінді газдармен байланысатын аумағын
ұлғайтады. Хромопротеиндер алмасуы деп аталатын бөлімде баяндалғандай,
эритроциттердің тіршілігі – 110-130 күн. Есептеуларге қарағанда әр тәулік
сайын ересек адамдарға олардың 0,8 % мөлшері жаңарады, әр минут сайын 160
млн эритроцит ыдырайды және қайтадан түзіледі.
Лейкоциттер- құрамында ядросы бар, бірақ гемоглабині жоқ клеткалар.
Ересек адам қанының 1 мкл мөлшерінде 4000-10 000 лейкоцит болады. Дені сау
сақа мал мен ересек адам қанындағы эритроциттер саны біршама тұрақты. Ал
лейкоциттер саны организм күйіне, тәулік мезгіліне байланысты өзгеріп
отырады. Лейкоциттердің бірнеше түрі бар. Олардың ішінде негізгі екі түрі-
полиморфты ядролы лейкоциттер мен лимфациттер организмді табиғаты бөтен,
зиянды заттардан қорғайды. Полиморфты ядролы лейкоциттер организмге енген
бактерияларды және басқа да зиянды заттарды жояды. Олар активті түрде кез-
келген микробты ұстап алып, жеп қояды, ондай микробтардың ыдырап өзгеруіне
лизоцим белсенді қызмет атқарады. Лимфациттер – антиденелер синтезіне және
улы заттарды зиянсыздандыруға қатысады. Лимфоциттер қандағы барлық
лейкоциттердің 25- 40 %мөлшеріндей болады. Қанның 1 мкл мөлщерінде 1000-
3600 шамасындай лймфацит клеткалары бар. Олар лимфа түйіндерінде,
жұтқыншақтың бадамша безінде, көкбауырда, тимус безінде және жілік майында
түзіледі. Тромбоциттер- ядросыз жалпақ клеткалар, домаланған пішінді
келеді. Олар жілік майында түзіледі де қан құрамындағы 5-11 күн шамасындай
болады, одан кейін бауырда, өкпеде және көкбауырда ыдырап бұзылады
да,организмде қайтадан жаңасы түзіледі. Тромбоциттердің негізгі қызметі-
қан ағуын тоқтатуға және қанның ұюына қатысу.
1.3 Баланың қан жұйесінің морфо - физиологиялық ерекшеліктері
Қан жұйесінің маңызы мен мөлшері және қан өндіру. Адам организмінің
тіршілігі днеге қуат беретін қоректік заттарды қабылдап, оларды қорыту
арқылы сақталады. Тамақ құрамындағы қоректік заттар организмде қорытылып,
оттегінің қатысуымен болатын тотығу барысында энергия бөледі. Қоректік
заттардықң осы өзгерістерінің нәтижесінде адамның денесінде зат алмасудан
пайда болған организмге қажетті заттармен қоса, қажетсіз, тіпті денені
уландыратын заттар да пайда болады. Айталық, зат алмасуының нәтижесінде
денеде аммиак, мочевина, фенол, индол, кетондар т.с.с. улы заттар пайда
болады. Сонымен, адамның өмірі клеткаларға аса қажетті қоректік заттар мен
оттегіне және организмдегі зат алмасудан пайда болатын қажетсіз улы
заттардың шығуына байланысты. Мұның бәрін тасымалдау қызметін денедегі қан
атқарады. Қан күллі денені аралап, оның ұлпаларындағы клеткалардағы заттың
алмасуына қажетті химиялық заттарды әкеліп, қажетсіз заттарын әкетеді.
Мұнымен қоса, қан дененің тұрақты температурасын сақтауға қатысады,
организмнің иммундық қасиеттерін қамтамасыз етеді және мүшелердің қызметін
гуморальдық реттеуге қатысады. Ерте заманда адамдар қанды “тіршілік өзені”
деп бекер атамаған. Яғни қан және өмір бір – бірінен айырылмай, қосарланып
жүреді: қан бар жерде өмір бар, қан болмаса тіршілік тоқталады. Қанның
маңызды қызметтерінің іске асып орындалуы, оның ерекше құрылысы мен
қасиеттеріне байланысты.
Адамның денесіндегі қан – организмнің сұйық негізгі ішкі ортасы.
Қанның жалпы мөлшері ересек адамда 4,5-6 л шамасында, яғни дененің жалпы
салмағының 6-8%. Жаңа туған нәрестеде ол 10-20%, 1 жаста 9-13%, 5-7 жаста 7-
8% болады. Организмдегі барлық қанның 50% қан деполарында қор болып
сақталады. Ондай мүшелерге бауыр, көк бауыр, өкпе және тері жатады. Бұл
мүшелердегі қан қоры адам жараланып, қансырағанда қан айналымынашығып,
тіршілікті сақтап қалады, ал денедегі қанның 50-60%жоғалса, адам өліп
қалады. Қан өндіру ұрықтық кезеңде басталады. Бұл екзде қан сары денеде,
бауырда, көк бауырда және сүйектің кемігінде өндіріледі. Ұрықтың мүшелері
кезектесіп, яғни бірінің қан өндіру қызметі төмендегенде екіншісінің
қызметі басталады да, қанның үнемі өндірілуін қамтамасыз етеді. Қан ұрықтың
2-3 апталық кезеңінде сары денеде алғаш өндіріле бастайды. Сары дене семіп,
азайып, кішірейе бастағанда, қан өндіру қызметі бауырға ауысады. Бауыр
ұрықтың 3-4 апталық өмірінде пайда бола бастайды. Жаңа туған сәбидің бауыры
оның құрсақ қуысының 23 бөлігін алып жатады. Туғаннан кейін алғашқы
айлардан бастап бауырдың аумағы кішірейеді де, 3-4 жаста бауырдың аумағы
ересек адамдікіндей болады. Жаңа туған сәбидің бауырының салмағы жалпы
денесінің 4,33%-ына тең болса, ересек адамда ол 2,85%-ға тең. 8-10 айда
бауырдың салмағы 2 есе, 2-3 жаста 3 есе артады. Бауырдың атқаратын қызметі
өте көп ол барлық зат алмасуға қатысады, қорғаныс және усыздандыру
қызметтерін атқарады. Ұрықтық кезде бауырдың қан өндіретін 5 апталық
өмірінде ол қан өндірісінің орталығына айналады, ал бала туғаннан кейін қан
өндіру мүшелерінің қызметі әлсіз болғанда бауырдың қан өндіру қызметі
жалғасады. Ұрықтың 14 апталық өмірінде көк бауырда қан өндіру басталады.
Ұрықтың көк бауырында қан клеткаларының бәрі де өндіріледі. Жаңа туған
сәбидің көк бауырының салмағы баланың денесінің жалпы салмағы мен
ұзындығына байланысты болады. Баланың денесі өсе келе, көк бауырының
салмағы да артады. 5 айда оның салиағы жаңа туған кезіндегі салмағынан 2
есе, 1 жаста 3 есе, 10 жаста 10 есе артады. Сүйектің қызыл кемігі ұрықтық
мерзімнің 4- ші айында қызмет ете бастайды да 6- шы айдан бастап ол қан
өндірудің орталығына айналады. Бала туар кезде барлық сүйектердің кемігі
сүйек “майына” толы болады. Ол негізінен қан клеткаларынан тұрады. Тек 3-4
жастан бастап қан клеткаларының арасында май клеткалары пайда бола бастайды
да, 7 жаста майлы сүйек кемігі жілік сүйектерінің бастарында ғана қалады.
15 жаста барлық жіліктер майға толады деуге болады. Қызыл кеміктің маймен
ығыстырылуы сүйектерде біркелкі емес. Алдымен кәрі жілік пен асықты
жілікте, кейіннен тоқпан жілік пен ортан жіліктің қызыл кемік маймен
ығыстырылады. Сүйектің қызыл кемігіндегі қан өндіру қызметі 3 жаста, 7, 10
және 13 жаста маңызды орын алады. Лимфа түйіндері ұрықтың кезеңнің 2- ші
айында қан тамырлары жолының бойында пайда бола бастайды да, кейбіреуларі
бала туғаннан кейін түзіледі. 4-8 жас арасында лимфа түйіндерінің ретикуло-
эндотелиалдық жүйелері күшті дамып, 8-12 жас аралығында лимфа түйіні мүше
ретінде толық жетіледі. Лимфа түйіндерінің құрылысы баланың денесінің
барлық жерінде біркелкі емес, олардың құрылысы тұрған орнына байланысты:
терең орналасқан лимфа түйіндерінен гөрі тері астындағы лимфа
түйіндеріндегі трабекулалар көбірек болады. Дененің тұла бойындағы және аяқ-
қолдардағы түйіндердің милы қабаты күштірек дамиды, ал кеуде қуысы мен
құрсақтағы түйіндердің милы заттары көбірек болады. Лимфа түйіндерінің
аумағы баланың жасы ұлғая келе өседі. Лимфа түйіндері тікелей қан өндіру
қызметінен басқа қорғаныс, сұзгіш, фагацитарлық және лимфа сұйықтығының
қозғалысын реттеу қызметтерін де атқарады.
Қан өндіру мүшелерін қанды қан клеткаларымен қамтамасыз етедіжәне
бірінің қан өндіру қызметі бұзылса, босқа мүшелер оның орнын басады. Қан
өндіру мүшелерінің бәрі құрамындағы фагацитарлық қасиеті бар ерекше
клеткалардың көмегімен қанды бактериялардан, өлі клеткалардан т.с.с.
тазартады. Бұған қоса, қан өндіру мүшелерінде өздері арқылы өтетін сұйықты
жинау қабілеттері болады, қажет болған кезде сол сұйықты қан айналасына
құяды. Ұрықтың алғашқы апталарында сары денеде түзілген қан клеткаларында
пигмент болмайды, кейіннен ғана гемоглабині бар эритроциттер түзіледі. Сары
денеде лейкоциттер өндірілмейді. Бауырда ядролы және ядросыз эритроциттер,
лейкоциттер мен тромбоциттер өндіріледі. Лимфа түйіндері мен көкбауырда
эритроциттер, дәнді лейкоциттер, сүйек кемігінде эритроциттер мен
тромбоциттер өндіріледі. Қан өндіру мүшелерінің қызметі жұйке және
гуморалдық жолдармен реттеледі. Балалардың қан өндіру қабілеті сыртқы және
ішкі орталардың жағдайларына байланысты болады. Тамақ, оның құрамындағы
витаминдердің мөлшері, ауру, дене шынығу қалпы, сыртқы ортаның экологиялық
жағдайларының қан өндіру қызметіне әсері күшті.
1.4 Қанның құрамы және оның физикалық, химиялық қасиеттері
Қанның құрамы мен қасиеттері. Қанның құрамы өте күрделі. Қан пішінді
элементтер, яғни қан клеткаларынан және сүйық плазмадан тұрады. Қанның
пішінді элементтеріне қанның қызыл клеткалары эритроциттер, ақ клеткалары
лейкоциттер және қызыл пластинкалары тромбоциттер жатады. Қанның бұл
клеткалары күллі қанның 55-60%- ын, ал плазма 40-45%-ын құрады. Қан
плазмасының құрамы да күрделі: оның 90%-ға жуығы су, 7-8%белоктар, 2%түрлі
органикалық және бейорганикалық заттар. Оның құрамында белок 0,3-0,6%май
және липидтер 0,1%, 120 мг% глюкоза қанты, 0,9% көмір сутегі, минералды
заттар- натрий, кллий, кальций, хлор тұздары, амин қышқылдары мен
полипептидтер 4-10 мг %, мочевина 10-25 мг% тұрлі ферменттер, гормондар
түрлі витаминдер, холестерин т.б. заттар болады. Плазманың белоктарының
негізгілеріне альбуминдер 4,5% ά, β, γ глобулиндер 2-3%, фибриногендер 0,2-
0,3% жатады. Плазманың осмостың қысымы мен белсенді реакциясы қанның
маңызды физикалық және химиялық қасиеттеріне жатады. Плазманың осмостық
қысымы деп аның құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттардың
ерітінділерін тудырытын қысымын айтады. Плазманың осмостық қысымы ондағы
минерал заттарының мөлшеріне байланысты: неғұрлымолардың плазмадағы
концентрациясы көп болса, соғұрлым осмостық қысым да көп болады. Қан
клеткалары мен денедегі ұлпалардың тірлігі үшін, плазманың осмостық
қысымының тұрақтылығының маңызы зор. Қанның белсенді реакциясы оның
құрамындағы сутегінің иондарының концентрациясының байланысты және оны pH
реакциясы деп белгілейді. Қанның белсенді реакциясының тұрақтылығы денедегі
күллі ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін маңызды.
Қалыпты жағдайда қанның pH=7,36 тең,бұл әлсіз сілтінің реакциясы.
Қанның белсенді реакйиясының тұрақтылығына қанның буферлік жүйесінің үлкен
маңызы бар. Кейбір бейорганикалық қосындылыр, белок заттары қанға келетін
зат алмасуының нәтижесінде қышқыл немесе сілтілі қасиеттері бар заттармен
қосылыстар жасайды. Мысалы, дене еңбегімен мұғылданғанда қанға зат
алмасуынан пайда болған қышқыл заттар келеді. Қанның буферлік қасиеті
гемоглобин, карбонаттар, плазманың белоктарының буферлік дүйелеріне
байланысты. Бұлардың ішіндегі аса маңыздылары гемоглобиндік және
корбонаттық буферлік жүйелер. Қанның меншікті салмағы ересек адамда 1,055-
1,063 кгм³. Жаңа туған нәрестенің қанының меншікті салмағы аздап жоғарырақ
1,060-1,080 кгм³. Сәбидің өмірінің алғашқы айында ол 1,050 кгм³ шамасына
дейін төмендейді де кейіннен қайта көтеріліп ересек адамдікіндей болып,
өмір бойы сол мөлшерде сақталады. Қанның тағы да бір физикалық қасиеті
тұтқырлығы. Қанның тұтқырлығын судың тұтқырлығымен салыстырады. Судың
тұтқырлығы 1- ге тең деп алынса, жаңа туған сәбидің қанының тұтқырлығы
алғашқы күндері 10,0-14,8 болады. 1- ші айдың соңында ол 4,8 дейін төмендеп
шамамен тұрақты болып, осы күйінде сақталады. Оның ауытқуы онша көп емес,
алғашқы 1 жаста орта есеппен 4,6, 1-3 жасқа дейін 4,57, 3-15 жас арасында
4,61 шамасында болады.
Дегенмен 8-11 жас арасында ғана қанның тұтқырлығы айтарлықтай 2,9-дан
5,5-ке дейін ауытқиды деген мәліметтер кездеседі. Қанның тұтқырлық шамасы
жынысқа байланысты емес, орта есеппен алғанда ер балаларда 4,6, ал қыз
балаларда 4,58-ге тең болады. Қан плазмасының тұтқырлығы оның жалпы
тұтқырлығына қарағанда аз, не бары 1,88. Сонымен, қанның құрамы, оның
мөлшері, физикалық және химиялық қасиеттері шамамен алғанда тұрақты болуы
тиіс. Бұл тұрақтылықты жүйке жүйесі мен гуморальдық жүйелер реттейді.
Адамның қанының температурасы тұрақты болады. Бір тәуліктің ішінде
денесінің температурасы 36,6-37ºС шамасында ғана өзгереді. Температураның
аз мөлшерде көбейгені – денедегі аурудың белгісі. Ал температура төмендесе
адамның “әлі құриды”, яғни әлсіздік байқалады. Қан бауырда және бұлшық
еттерде жылытылып, теріде салқындатылады. Қанның құрамы мен қасиеттеріндегі
өзгерістер орталық жүйке жүйесінің әсер етеді.
Көрсеткіштері Жеткіліксіз болуы Көбеюі
1. Температура Қозғалыс қиындайды. Есеңгірейді.
2. Оттегі Есінен танады 3-4 атмосфералық қысымда
өкпе қабынып өліп
3. Қанның белсенді Бас ауырады кетеді.
реакциясы, рН Есінен танады.
4. Глюкоза (қант) Мазасызданады.Әлі құрып,
5. Су есінен танатындай сезім Артерия қан қысымы
пайда болады.Қарыны артады, мазасызданады.
6. Натрий ашады.
Әлсіздік. Шөлдеу. Бас ауырады. Басы
айналып жүрегі айниды.
7. Кальций Қимылдары дәл емес.
Қызба (безгек іспетті). Әлсіздік.
Ашуланшақ, мазасыз.
Әлсіздік.
Бұлшық еттері тартады.
(сіңірі тартады). Селқостық. Ұйқы басады.
Конвульсия. Бұлшық еттерінің
әлсіздігі.
Кесте 1 - Қандағы сәл өзгерістердің жүйке жүйесіне әсері
Бұл кестеде ішкі орта, яғни қанның құрамы, жүйке жүйесінің қызметінде
қаншалықты маңызды орын алатынын көрсетеді. Қанның құрамының сәл ғана
өзгерісі орталық жүйку жүйесіндегі клеткалардың жұмысына және адамның көңіл-
күйіне, әсіресе балалардың мінез-құлықтарына үлкен әсер етеді. Бірақ қанның
өте тамашабір қасиеті бар: ол бір мезгілде өз құрамының тұрақтылығын сақтай
отырып, құрамындағы барлық заттардың өзгеруін қамтамасыз етеді. Үнемі
өзгере отырып, көптеген физиологиялық жүйелердің қызметіне байланысты
өзінің құрамындағы маңызды заттардың бәрін сақтай алады.
1.5 Қанның қызметтері
1. Қанның тыныс алуға қатысты қызметі – негізгі қызметінің бірі. Ол
қызметте қан молекулалық оттегін өкпеден барлық ұлпаларға жеткізеді. Сөйтіп
оларлы оттегімен қамтамасыз етеді. Сол сияқты ұлпалардан көмірқышқыл газды
тыныс алу мүшесіне жеткізеді. Бұл қызметті қан құрамындағы эритроцит, оның
гемоглабині атқарады. Оттегі феррум байланысады, гемоглобин молекуласында
төрт гем бар. Демек феррум саны да төртеу және оның әр молекуласы 4молекула
оттегі жеткізеді. Көмірқышқыл газдың да негізгі бөлігі гемоглобиннің
қатысуымен тасымалданады, дәлірек айтқанда ол қызметті гемоглобинмен
байланысқан катиондар атқарады. Көмір қышқыл газдың аздаған бөлігі ғана
плазма катиондарының көмегімен тасымалданады.
2 Қанның тасымалдық қызметі – ас қорыту мүшелері қоректі қорытып,
өзіне сіңіргеннен кейін амин қышқылдары, қанттар, май қышқылдары,
витаминдер, бейорганикалық қосылыстары, су және басқа да қоректі заттарды
қан организмнің ұлпаларына және мүшелеріне жеткізеді. Сол сияқты зат
алмасудың ақырғы қалдық өнімдерін ол сияқты зат алмасудың ақырғы қалдық
өнімдерін ол сияқты зат алмасудың ақырғы қалдық өнімдерін бөліп сыртқа
шығарушы мүшеге жеткізеді.
3 Қанның жылуға қатысты қызметі- судың жоғары жылу сыиымдылығына
байланысты (қан құрамының 83%су ), қан энергиялы заттардың тотығуы
нәтижесінде пайда болатын жылудың организмге таралуына мүмкіндік жасайды.
Сол сияқты жылудың тыныс алу мүшесі және тері қабаты арқылы бөлініп шығуына
мүмкіндік береді. Денеде температураны тұрақты деңгейде ұстау үшін де қан
маңызды қызмет атқарады.
4. Қанның реттеушілік қызметі – қан гуморальдық реттеуші қызметін
атқарады. Ол гормондарды және басқа да биологиялық активті заттарды,
биохимиялық реакция жұретін нысана – мүшелерге жеткізеді. Сол сияқты су –
тұз алмасуын, қышқылдық – сілтілік теңесуді, pH көрсеткішінің тұрақтылығын
реттейді. Осылайша гомеостаз – организмнің ішкі ортасының тұрақтылығы
сақталады, яғни организмнің ішкі ортасының құрамы және қасиеттері біршама
тұрақты қалыпта сақталады.
5. Қанның қорғаныш қызметі – қан құрамында антиденелер, антитоксин
(уға қарсы) бар. Олар организмге енген зиянды заттардан, улы
микроорганизмдерді зиянсыздандырады. Қанның маңызды қорғаныс қызметіне
нәтижесінде оның ағуы тоқталады.
1.6 Қанның негізгі қызметтері:
Тіршілікке қажет заттарды тіндерге жеткізеді, ал зат алмасу өнімдерін
сыртқа уақытында шығарып отырады (тасымалдау қызметі).
Оттегін өкпеден тіндерге, жасушалардағы көмір қышқыл газды өкпеге
жеткізеді (тыныс алу қызметі). Ішек - қарыннан қоректік заттарды,
витаминдерді, су мен тұздарды (минералдарды) тіндерге жеткізеді (трофикалық
яғни нәрлендіру қызметі). Зат алмасу барысында пайда болған өнімдерді,
мәселен, адамденесіндегі уытты заттар, азот қалдықтарын тіндерден бүйрекке,
өкпеге, тер бездеріне, ішекке апарады. Сөйтіп оларды шығарып тастайды
(экскрециялық қызмет). Қан жасушалары (лейкоциттер), плазмадағы антитәндер
денеге енген микробтарды, вирустарды, табиғаты жат, улы заттарды
бейтараптайды (қорғаныс қызметі). Адам денесіндегі көптеген әрекеттерді,
үрдістерді реттеуге катысады (гуморалдық реттеу). Қандағы биологиялық әсері
күшті заттар гормондар, медиаторлар, метаболиттер ағзалар мен тіндерге өтіп
тікелей немесе қантамырларының ішкі бетінде орналасқан хеморецепторларды
тітіркендіру арқылы әсер етеді (рефлекстік реттеу) Қан жасушалары (пішінді
элементтер) тін жасушаларымен креаторлық байланыста болады. Креаторлық
байланыс жаңарған жасушалардың және жасушалардың табиғи құрылысы мен
кейпінің сақталуын қамтамасыз етеді. Жаңа жасушалар құрылысы жағынан
ескілеріне ұқсас болу үшін олардағы ақпараттардың маңызы өте зор. Тіндерге
қажет мағлұматтарды макромолекулалар тасиды. Мағлұматтар бір жасушадан
екіншісіне аралық арналар арқылы және пиноцитоз жолымен жеткізіледі. Мұндай
макромолекулаларды басқа тіндерге қан да жеткізіп отырады. Қан бүкіл денеге
тән гомеостазды сақтай отырып жасушалар мен тінаралық сұйықтықтың
коллоидтық, осмостық тұрақтылығын сақтайды. Осмостық тұрақтылық бұзылса
жасушалар ісіп не бүрісіп қалады. PH тұрақтылығын сақтауда буферлік рөл
атқарады. Қан көп энергия шығарып қызып кеткен ағзаларды суытады, ал суыған
ағзаларды жылытады. Сөйтіп, дене қызуын бірқалыпта сақтауға қатысады. Қан
жүйесіне қан жасушалары түзілетін, олар бұзылатын ағзалар және қанның өзі
жатады (Ланг). Қан жасушалары сүйек кемігінде (жілік майында) жасалады.
Лимфоциттердің әрі қарай дамуы, жетілуі лимфоидтық тіндерде лимфа
түйіндерінде, тимуста ішекте, бадамша бездерде өтеді.
Эритроциттердің пісіп жетілуі, жарылуы – эритропоэз, лейкоциттердікі –
лейкопоэз, сондай – ақ тромбоцитопоэз үздіксіз өтіп жататын үрдістер.
Тәулік сайын қан жасушаларының біразы бұзылады, ыдырайды, олардың орындарын
жаңа, жас жасушалар басады. Эритроцит, лейкоцит, тромбоциттер саны
биологиялық константаларға жатады. Қан ағынына шыққан ең жас эритроциттер
ретикулоциттер деп аталады, олардың саны сау адамда эритроциттердің жалпы
санының 1% - нен көп емес. Ретикулоцит протоплазмадсына арнайы бояумен
боялатын торлы зат болады. Бұл зат, эритроциттер сүйек кемігінен шыққан соң
20 – 40 сағат өтісімен, яғни эритроцит жетілген соң жойылады.
Ретикулоциттер санының көбеюі қанға толық жетілмеген эритроциттердің
шыққанын көрсетеді. Эритроцит қанда 120 тәулік, ал лейкоцит бірнеше
сағаттан бірнеше күнге дейін жасайды. Кейбір лимфоциттер адам қанша жасаса,
сонша жасайды. Ал тромбоциттердің тіршілігі 8 – 11 тәуліктен аспайды.
Эритроциттердің көбі көкбауырда, біразы бауырда ыдырайды. Жарылып ыдыраған
эритроцит құрамындағы темірдің 95% - і қайтадан пайдаланылып, жаңа
эритроциттің құрамына кіреді. Эритроциттер 3 түрлі жолмен ыдырайды. Ең жас
эритроциттер қан ағысына ілесіп жүріп жарақаттанады да ұсақ бөлшектерге
бөлінеді (фрагментация), қанда ең тұрақты эритроциттер ғана қалады. "Кәрі"
эритроциттерді мононуклеарлы (бір ядролы) фагоциттік жүйе (МФЖ) қармап
жұтып жібереді (фагоцитоз), МФЖ бауыр мен көкбауырда көп болады. Кейбір
көне эритроциттер қанның өзінде гемолизге ұшырайды. Лейкоциттер де жаңарып
отырады. Олардың көбі қан тамырынан тысқары шығатын болғандықтан, ішек –
қарын, ауыз, көздің, шырышты қабығынан өтіп, сыртқа шығады. Қандағы
ыдыраған эритроциттер саны әрқашан жаңадан қанға келіп түскен эритроциттер
санына сәйкес келуге тиіс. Бұл сәйкестік жүйке жүйесі және қан (гуморалдық
заттар) арқылы реттеліп отырады. Көптеген тәжірибелерге қарағанда
симпатикалық жүйке қан жасушаларының түзілуін тездетсе, парасимпатикалық
жүйке (кезеген жүйке) оны керісінше тежейді.
В.Н.Черниговский, А.Я.Ярошевский қабылдағыштардың қан түзілетін
ағзаларда қалай орналасқанын, сол ағзалардың жүйке жүйесімен қалайша екі
жақты байланыс жасайтынын анықтады. Қан түзілетін ағзалардың жағдайы
өзгерсе, тиісті рецепторлар арқылы хабар бірден орталық жүйке жүйесіне
жетеді. Ал одан шыққан серпіністер тиісті бұйрықтар арқылы қан түзілетін
ағзаларға бағытталады. Рефлекстік әсерленіске гипоталамус, гипофиз және
вегетативтік жүйке жүйесі қатысады. Қан түзілу үрдісіне эндокриндік бездер
де әсер етеді. Қан түзілуін гипофиз (СГГ, АКГГ) бүйрекүсті безі, қалқанша
без гормондары шапшаңдатады. Аналық без гормондары эритроцитопоэзді
тежейтін болса, ер адам гормондары керісінше, оны үдетеді. Жүйке жүйесі,
эндокринді бездер қан түзілуіне (гомопоэзге) көбінесе гормондар арқылы әсер
етеді. Эритропоэтин, лейкопоэтин, тромбоцитопоэтин (глюкопротеидтер)
негізінен бүйректе, сондай – ақ бауырда, көкбауырда түзіледі. Қанда оттегі
жетіспесе (гипоксия) эритропоэтин рефлекстік жолмен көбейеді. Лейкопоэзді
лейкопоэтин үдетеді. Лейкоциттердің саны азая бастаса, рефлекстік жолмен
лейкопоэтин саны көбейе түседі. Тромбоциттер түзілуіне тромбоцитопоэтиндер
әсер етеді. Қан жасушаларының түзілуіне B12, B15, C витаминдері қатысады.
Биология мен медицина ғылымдарының табыстары гомеостаз туралы көзқарасты
одан әрі кеңейте түсті. Гомеостазды тұрақты сақтауға организмнің барлық
жүйелері қатысатын болса, өз кезегінде, гомеостаз жүйелердің қалыпты қызмет
атқаруларына ықпал етеді. Егер организмнің ішкі ортасының химиялық құрамы
мен физикалық, химиялық қасиеттері өзгеретін болса, оларды тұрақтандыруға
бағытталған көптеген физиологиялық жүйелер біртіндеп активтеніп, іске
қосылады. Мысалы, клеткадан тыс ортада судың мөлшері азайса, қандағы
вазопрессин гормонының концентрациясы көбейеді. Вазопрессин – бүйрек арқылы
сыртқа шығарылатын суды қайтадан денеге сіңіреді. Сонымен, денеде жүріп
жатқан кез келген физиологиялық процестер эндокриндік механизмдердің
қатысуымен жүреді. Организмнің жатырлық дамуының бастапқы кезеңдерінде
олардың физиологиялық функцияларын реттеуді дамып келе жатқан клеткалардың
өз ішінде түзілетін химиялық заттар атқарады.
Функцияларды реттеудің осы сияқты жолдары организм дамуының кейінгі
кезеңдерінде де сақталып, белгілі бір шектелген аумақты ғана қамтитын
болады. Жоғары сатыдағы жануарлар организміндегі тканьдік реттелу
процестері, көбіне, осы жолмен жүзеге асады. Функцияларды реттеудің мұндай
жолы тарихи жағынан (филогенетикалық) көне жол болып есептеледі. Бұл жол
қазіргі дәуірдегі қарапайым организмдер тіршілігінде кең тараған. Олардың
организміндегі функцияларды реттеу рөлін зат алмасу барысында түзілетін
клетка ішілік химиялық активаторлар деп аталатын химиялық заттар атқарады.
Пайда болған химиялық активаторлар өзара жақын орналасқан бір клеткадан
екіншісіне еркін таралып отырады. Эволюциялық дамудың барысында нерв жүйесі
қалыптасты және көп клеткалы организмдердің жекелеген мүшелерінің өзара
үйлесімді қызмет атқаруында жетекшілік рөлге ие болды. Дамудың одан кейінгі
барысында нерв элементтердің кейбіреулері биологиялық активті заттар түзіп,
оларды сыртқа шығара алатын қасиетке ие болады.Нерв клеткаларының мұндай
жүйелерін нейросекторлық клеткалар деп атады. Кейіннен эндокриндік мүшелер
немесе ішкі секреция бездері пайда болып, қалыптасады. Ішкі секрециялық
бездерде түзілетін секреттер бірден қанға өтіп, өздері түзілген жерден
алшақ орналасқан мүшелер мен жүйелерге әсер ете бастады. Сонымен
функцияларды реттеу жүйесінің эволюциясы мына бағытта дамыған: клетка
ішілік химиялық заттар нерв клеткалары нейросекреторлық
клеткалар эндокриндік мүшелер. Омыртқалы жануарлар организмінде
жоғарыда келтірілген реттеу механизмдерінің барлық түрі сақталған. Бірақ
организмінің біртұтастық қасиетін сақтап, оны қоршаған орта жағдайымен
сәйкестіндіруде нерв жүйесі ерекше роль атқарады.
2. Гомеостаздық нейро – эндокриндік реттелуі. Гомеостаз және оның
реттелуі. Гомеостаз және оның механизмдері.
1929 ж. Америка физиологі Уолтер Кэннон ішкі ортаның, организмнің
басты – басты биологиялық көрсеткіштерінің (константалардың) тұрақтылық
дәрежесін белгілеу үшін гомеостаз деген жаңа термин ұсынды. Гомеостаз деп
қан көлемі мен құрамының және физикалық, химиялық, биологиялық
қасиеттерінің тұрақтылығы, яғни барлық биологиялық константаларды
(артериялық қан қысымы, дене температурасы т.т.) айтады.
Жасушалардың тіршілігіне байланысты және олардың айналадағы табиғи
құбылыстарымен ойдағыдай қарым қатынас жасауы әрдайым гомеостаздың
сақталуына қауіп төндіретін жағдай болып саналады. Бірақ бүйрек, тер
бездері, өкпе сияқты көптеген ағзалардың қызметі арқасында, сондай ақ
денедегі арнайы механизмдердің қатысуымен гомеостаз әдетте бұзылмайды.
Осыған орай ішкі орта үшін абсолюттік тұрақтылықтан гөрі салыстырмалы және
динамикалық гомеостаз тән. Мұны гемокинез дейді.
Қан - жан - жануарлардың тіршілік етуіне аса қажет сұйықтық.
Жарақаттану салдарынан қанның 25-30% сыртқа ағып кетсе, тіршілікке қауіп
төнеді, ал 50% ағып кетсе өледі. Қан тамырда жылжымай тоқтап қалса не қан
ағысы тым баяуласа адам өлуі мүмкін. Мысалы, денедегі кейбір жасушалар,
әсіресе ми қыртысының нейрондары уақытында келетін қан мөлшері азайса, 5-6
минуттан кейін бұзыла бастайды.
2.1 Эритроциттердің физиологиялық сипаттамасы
Эритроциттер. Қанның пішінді элементтеріне эритроциттер, лейкоциттер
және тромбоциттер жатады. Бұлардың ішіндегі ең көбі эритроциттер, яғни
қанның қызыл клеткалары. Олардың саны адамның жынысына байланысты: ер
адамда 1мкл қанда 4,5-5 млн., әйелде 4-4,5 млн. Қанның қызыл клеткалары
ядросыз, диаметрі 7-8 мкм, ал қалыңдығы 2 мкм. Эритроциттердің пішіні екі
жағы ойыңқы келетін линза іспетті болады. Мұндай пішін клетканың бетінің
ауданын үлкейтіп, тасымалдау қызметін атқаруын жеңілдетеді, әсіресе оттегін
өкпеден дененің күллі клеткаларына және ұлпаларына тасуға ыңғайлы етеді.
Бұл қызметі эритроциттердің құрамындағы белок заты гемоглабиннің қатысуымен
орындалады. Гемоглабин күрделі зат. Ол гем деп аталатын, құрамында екі
валентті темірі бар бояулы заттан және глобин белогынан тұрады. Гемоглобин
өкпе қуысында оттегімен оңай қосылып, оксигемоглобинге айналады.
Оксигемоглобин организмнің ұлпаларына қанмен тасылады да, ұлпаларға
келгенде оңай ыдырайды, нәтижесінде глобин мен О2 пайда болады. Босаған
оттегі ұлпалардың клеткаларының тотығуына қатысады, ал глобин белогы
ұлпаларда зат алмасуынан пайда болған көмір қышқылын қосып алып
карбоксигемоглобинге айналады. Бұл да жеңіл ыдырайтын қосынды, қанмен
өкпеге барып, көмірқышқыл газын босатады, глобинге қайтадан оттегі
қосылады. Сөйтіп гемоглобин өкпеден ұлпаларға оттегін, ұлпалардан өкпе
қуысына көмір қышқыл газын тасиды. Көмір қышқыл газы деммен бірге сыртка
шығады.
Оттегі мен көмірсутегін қосып алу екі валентті темірдің қасиетіне
байланысты. Кейбір жағдайда (жыланның уымен немесе иіс газымен уланғанда)
гемоглобиннің құрамындағы екі валентті темір үш валентті темірге айналып,
ол СО2 карбоглобин деп аталатын берік қосылысқа айналады, содан барып
уланған адамның денесіндегі тотығуғак оттегі жетіспейді, гемоглобиннің көп
мөлшері карбоглобинге айналғанда бала өліп қалады. Мұндай жағдайда уланған
адамды жылдам оттегі мол жерге шығару қажет, сонда гемоглобин екі валентті
темірі бар дұрыс қалпына келіп, адам тірі қалады. Эритроциттер қан
плазмасының осмостық қысымының өзгерісіне аса сезімтал болады. Осмостық
қысымның төмендеуі эритроциттерді бұзып, оның құрамындағы гемоглобин қан
плазмасына шығады. Соның нәтижесінде эритроциттер өзінің басты міндеті –
оттегін тасымалдау қабілетінен айырылады. Гемоглобиннің қан плазмасына
шығуын гемолиз деп атайды. Гемолиздің әсерінен қанның тұтқырлығы
айтарлықтай күшейеді де, қан жүрісін қиындатады. Егер қанды алып,
прбирканың ішінде біраз уақыт қойса, оның құрамындағы эритроциттер тұна
бастайды да, бетіне қанның сары суы шығады. Эритроциттердің тұну жылдамдығы
(ЭТЖ; емханада орысша РОЭ немесе СОЭ дейді) қалыпты жағдайда ер адамда 3-9
ммсағ, әйелде 7-12 ммсағ шамасында болады. Эритроциттердің тұну
жылдамдығы аурудың диагностикасында аса маңызды көрсеткіш. Жаңа туған
сәбидің қанында 2 түрлі эритроциттер бар: а) ұрықтық эритроциттер; б)
қалыпты эритроциттер. Бала туар алдында оның қанында көп мөлшерде қалыпты
эритроциттер қосылады. Сондықтан жаңа туған сәбидің алғашқы сағатында 1 мм3
қанында 6,5 – 7,2 млн эритроциттер болады. Өмірге жаңадан келген баланың
қанына біраз шамада жаңа эритроциттер қосылады да алғашқы 5-6 сағатында 1
мм3 6,62 – 7,5 млн эритроциттер болады. Бірақ алғашқы күннен бастап,
ұрықтық эритроциттер ыдырап, орнына жаңа эритроциттер қосылады, сондықтан
олардың саны бірінші тәуліктен бастап азая бастайды. 24 сағаттан кейін
1 мм3 қанда 6,11-7,06 эритроциттер болса, 1 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz