Алматы және астана қалаларының термикалық режимі

Кіріспе
Әдебиеттерге шолу 5
2 негізгі бөлім 18
21Орташа айлық және орташа жылдық ауа температурасы 20
22Орташа максималды ауа температурасы 21
23Орташа минималды ауа температурасы 22
Қортынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 28

Атмосфераның жылулық режимі деп ауа температурасының атмосферада таралу және өзгеру сипатын айтады. Атмосфераның жылу режимі оның төсеме бетпен және космостық кеңістікпен жылу алмасуы арқылы анықталады. Атмосфераның жоғарғы қабаттарының температурасы негізінен күн сәулесін жұту арқылы, ал төменгі қабаты температурасы жер бетімен жылу алмасу арқылы өзгеріп отырады. Күндіз күн сәулесін жұту арқылы алдымен жер беті қызады, сосын оның шашатын ұзын толқынды инфрақызыл жылулық радиациясы жұту арқылы ауа жылиды. Түнде жер беті сәуле шашу арқылы сақындайды да, керісінше ауадан жылу ала бастайды.
Жер беті мен атмосфера арасында және атмосфера ішінде жылудың тасымалдануы мынандай процестер арқылы жүреді:
1) Молекулалық жылуөткізгіштік. Ауа молекулалары төселме беткейдің молекулаларына соқтығысуы арқылы энергия алады. Бұлай жылу алмасу басқа түрлермен салыстырғанда өте баяу және аз мөлшерде жүреді.
2) Турбуленттік араласу.Атмосфера ауасының үздіксіз бей-берекет параласып тұруын турбуленттік араласу дейді. Турбулеттік араласу арқасында атмосфераның төменгі жылу қабаттарының жоғарғы салқын қабаттарының жылу тасымалданады. Бұлай жылу алмасу молекулалық жылу алмасудың мыңдаған есе аз болады.
3) Жылулық конвекциясы. Жылулық конвекция дегеніміз төменгі ауа қабатының қатты қызуы арқасында пайда болатын, бөлек ауа көлемінің реттелген вертикальды қозғалысын айтады. Жылы ауа жеңіл болғандықтан жоғары көтеріледі, ал ауыр салқын ауа төмен түседі. Белгілі бір уақытта мұндай кіші қозғалыстар реттеліп, жоғары бағытталған ірі ауа ағыны пайда болады. Конвекция құрлықта төселме беткейдің әртүрлі қызуы арқасында пайда болады.
4) Радиациялық жылутасымалдау. Жер беті күн сәулесін жұтып қызғаннан кейін, өзі инфрақызыл жылулық радиация шашады. Ол жылулық радиация атмосфераның төменгі қабатын жылытады.
5) Булану және конденсация процестері арқасында жылудың тасымалдануы. Су жер бетінен буланғанда, оған жылу жұмсалады. Ол су буы атмосфераға көтеріліп, белгілі бір жағдайда конденцация процесі жүрсе, булануға жұмсалған жылу атмосфераға беріледі.
Жоғарыда айтылған бес процестердің ішінде жылу алмасу басым бөлігі турбуленттік және конвекция арқасында жүреді. Ауа температурасының аталған процестер арқасында өзгеруін өзіндік деп атайды, себебі олар жеке ауа массаларында байқалады. Сонымен қатар ауа температурасы адвекция, яғни басқа ауа массасының горизонталь бағытта басып кіруі арқасында да өзгереді.

1. . Хромов С. П.. Петросянец М.А Метеорология и климатология. Издательство МГУ, 1994. ¬520 б

2. Байшоланов С.С. Метеорология және климатология. -Алматы: Қазақ Ұлттық Университеті, 2007. -232 б
3. Утешова А.С. Климат Казахстана.- Л.: Гидрометеоиздат, 1959. -368 б.
4. Маргунов
5. Матвеев Л.Т. Физика атмосферы. –Л.: Гидрометеоиздат, 1984. 738 б.
6. Научно- прикладной справочник по климату СССР. Многолетние данные.// Казахская СССР: Книга 1. –Л.: Гидрометеоиздат, 1989. –Серия 3. –Вып 18., ч. 1-6.
7. Климатологические справочник СССР по Казахская ССР. Физико- Географическое описание метеорологических станций и постов.
Алматы ,1968. ¬ Вып. 18.

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

қазақстан республикасының білім және ғылым министірлігі әлфараби атындағы
қазақ ұлттық

География факультеті

Метеорология кафедрасы

Курстық жұмысы

___________________________________ _______

Орындаған 2 курс студенті ____________________________ З.А. Умарова

Ғылыми жетекшісі __________________________ А.Қ. Жексенба

Норма бақылаушы ___________________________ Т.А. Байхонова
(қолы, күні)
ева
(қолы, күні)

Кафедра меңгерушісінің ___________________________ В.С. Чередниченко

Рұқсатымен қорғауға жіберілді (қолы,күні

Алматы, 2009

Мазмұны

Кіріспе

Әдебиеттерге шолу
5

2 негізгі бөлім
18

21Орташа айлық және орташа жылдық ауа температурасы 20

22Орташа максималды ауа температурасы
21

23Орташа минималды ауа температурасы
22

Қортынды
27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
28

Реферат

Курстық жұмыстың тақырыбы: Алматы және Астана қалаларының термикалық
режиммі.
Курстық жұмыс беттен, 5 кестетен, 3 суреттен тұрады.
Негізгі қолданылатын сөздер: температура, амплетуда, температуралық
шкала.
Зерттеу объектісі – Алматы және Астана қалаларыныңтермикалық режимі

Голасарий

Абсалютті температура- абсалютті нөлден бастап есептелетін
температура. Абсалютті температура ұғымын алғаш У. Томсон енгізген
болатын. Абсалютті температура шкаласын Кельвин немесе
термодинамикалық температура шкаласы деп аталады және ол Кельвинмен
өлшенеді.

даАмплиту- латын тілінен аударылған, шама деген мағына береді. Белгілі
бір заңдылықпен ауытқитын шаманың өзінің орташа мәнінен не шартты
түрде алынған нөлдік мәнінен ең үлкен ауытқуы

Атмосфера жер шарының өзімен бірге айналатын және оның тәуліктік жылдық
айналымына қатысы бар, газ қоспаларынан тұратын, ауа қабаты. Ол газдан, су
тамшыларынан, шаңнан, мұз кристалдарынан тұрады.

1 Әдебиеттерге шолу

Атмосфераның жылулық режимі деп ауа температурасының атмосферада
таралу және өзгеру сипатын айтады. Атмосфераның жылу режимі оның төсеме
бетпен және космостық кеңістікпен жылу алмасуы арқылы анықталады.
Атмосфераның жоғарғы қабаттарының температурасы негізінен күн сәулесін жұту
арқылы, ал төменгі қабаты температурасы жер бетімен жылу алмасу арқылы
өзгеріп отырады. Күндіз күн сәулесін жұту арқылы алдымен жер беті қызады,
сосын оның шашатын ұзын толқынды инфрақызыл жылулық радиациясы жұту арқылы
ауа жылиды. Түнде жер беті сәуле шашу арқылы сақындайды да, керісінше
ауадан жылу ала бастайды.

Жер беті мен атмосфера арасында және атмосфера ішінде жылудың
тасымалдануы мынандай процестер арқылы жүреді:

1) Молекулалық жылуөткізгіштік. Ауа молекулалары төселме беткейдің
молекулаларына соқтығысуы арқылы энергия алады. Бұлай жылу алмасу
басқа түрлермен салыстырғанда өте баяу және аз мөлшерде жүреді.

2) Турбуленттік араласу.Атмосфера ауасының үздіксіз бей-берекет
параласып тұруын турбуленттік араласу дейді. Турбулеттік араласу
арқасында атмосфераның төменгі жылу қабаттарының жоғарғы салқын
қабаттарының жылу тасымалданады. Бұлай жылу алмасу молекулалық жылу
алмасудың мыңдаған есе аз болады.

3) Жылулық конвекциясы. Жылулық конвекция дегеніміз төменгі ауа
қабатының қатты қызуы арқасында пайда болатын, бөлек ауа көлемінің
реттелген вертикальды қозғалысын айтады. Жылы ауа жеңіл болғандықтан
жоғары көтеріледі, ал ауыр салқын ауа төмен түседі. Белгілі бір
уақытта мұндай кіші қозғалыстар реттеліп, жоғары бағытталған ірі ауа
ағыны пайда болады. Конвекция құрлықта төселме беткейдің әртүрлі
қызуы арқасында пайда болады.

4) Радиациялық жылутасымалдау. Жер беті күн сәулесін жұтып қызғаннан
кейін, өзі инфрақызыл жылулық радиация шашады. Ол жылулық радиация
атмосфераның төменгі қабатын жылытады.

5) Булану және конденсация процестері арқасында жылудың тасымалдануы.
Су жер бетінен буланғанда, оған жылу жұмсалады. Ол су буы
атмосфераға көтеріліп, белгілі бір жағдайда конденцация процесі
жүрсе, булануға жұмсалған жылу атмосфераға беріледі.

Жоғарыда айтылған бес процестердің ішінде жылу алмасу басым бөлігі
турбуленттік және конвекция арқасында жүреді. Ауа температурасының аталған
процестер арқасында өзгеруін өзіндік деп атайды, себебі олар жеке ауа
массаларында байқалады. Сонымен қатар ауа температурасы адвекция, яғни
басқа ауа массасының горизонталь бағытта басып кіруі арқасында да өзгереді.
Келген ауа массасының температурасы жоғары болса, оны жылы адвекция, ал
төмен болса салқын адвекция дейді.

Атмосфераның төменгі қабатының жылуына және салқындауына төселме әсері
бірдей емес: қабылдаған сәулелік жылудың басым бөлігі құрлық беті ауаға
береді, ал су беті өзінің төменгі қабаттарына жібереді. Су қоймаларында
булануға жылудың көп бөлігі, ал ауаны жылытуға аз ғана бөлігі жұмсалады.
Сондықтан жылы кезеңде құрлық үстінде ауа теңіз үстіндегіден әлдеқайда жылы
болады. Ал салқын кезеңде теңіз үстіндегі ауа жылырақ болады. Себебі
мұхиттарда, теңіздерде және үлкен көлдерде жылы кезеңде көп мөлшерде
жиналған жылу қыс маусымында ауаға беріледі. Құрлық бетінің өзі де әртүрлі
болғандықтан, ауаға әртүрлі жылулық әсер жасайды. Қыста қар жамылғысы
ауаны одан сайын салқындатады. Өсімдік жамылғысы ашық топырақ бетіне
қарағанда ауаның күндізауаның қызуын, ал түнде салқындауын әлсіретеді.
Себебі, өсімдік жамылғысының жылусиымдылығы жоғары және сәулелі энергияның
бір бөлігі ондағы физикалық және биологиялық процестерге негізінен булануға
жұмсалады.

Атмосфераның шекаралық қабатында ауа температурасының таралуы тәулік
кезеңіне бағынышты болады. Шекаралық қабаттың ең төменгі жерге жақын
бөлігінде температураның вертикальды градиенті өте жоғары, күндіз оң
таңбалы, түнде теріс таңбалы болады. Шекаралық қабатта орташа алғанда
температураның вертикальды градиенті 0,3-04 ºС 100 м шамасында болады.

Ол ендікке бағынышты және оның мәні жыл бойы 30° с.е. солтүстігінде
кішірек, оңтүстігінде үлкенірек болады. Қоңыржай еңдікте вертикалды
градиент қыста 0,050,1°С100 м, жазда 0,44°С100 мге дейін жетеді.

Тропосфераның ортаңғы және жоғарғы қабаттарында температураның вертикалды
градиенті, шекаралық қабатқа қарағанда жоғарылау болады.

Орташа айлық ауа температурасының көпжылдық ауа температурасының көпжылдық
ауа температурасының көпжылдық орташа мәндерінің теңіз деңгейінде таралуын
қарастырсақ, оған географиялық факторлардың әсер ету заңдылықтарын көреміз.
Ең алдымен ендіктің әсері байқалады. Жер бетінде радиациялық баланстың
таралуына байланысты температура экватордан полюстерге қарай төмендейді,
әсіресе қыс мезгілінде. Бірақта картада изотерма сызықтары ендік шеңберлері
мен тура сәйкес келмейді, әсіресе солтүстік жарты шарда. Бұның себебі
құрлықпен теңіздердің орналасуы, атмосфераның жалпы айналымы, құрлық
бетінің орографиясы, мұхиттың жылы және салқын ағыстар, қар жамылғысы әсер
етеді, мысалы, Евразия континентінде ең төменгі температура оның ортасында
емес шығыс бөлігінде байқалады. Оған себеп қоңыржай белдеуде ауаның
батыстық тасымалдануы. Ал мұхиттарда жеке алып қарасақ, онда изотерма
сызықтары ендік шеңберлеріне сәйкестеу келеді.

Орташа жылдық ауа температурасының географиялық таралуын қарастырайық.
Экватордың екі жағында тропіктіктерде орташа жылдық температурасы жоғары
болады. Ол аймақтың ішінде изотерма сызығы тұйықталған жылу аралдары бар:
Солтүстік Африка,Үндістан мен Мексикада. Оңтүстік Америкада, Оңтүстік
Африкада және Австралияда изотерма сызықтары биік ендікте қарай иілген
жылу тілдері бар. Тропиктен тыс ендіктерде изотерма сызықтары ендік
сызықтары ендік сызығына жақындау болып келеді. Солтүстік жарты шарда
изотерма сызықтары материктер ішінде экваторға қарай біршама иіліп келеді.
Бұл ендіктерде жыл бойынша орташа алғанда материктер мұхиттарға қарағанда
салқындау болады.

Қаңтар айында солтүстік шарда қыс, оңтүстік шарда жаз орнайды. Солтүстік
жарты шардың тропигінде температура полюске қарағанда жылдам төмендейді.
Солтүстік Америка және Евразия матерігінде изотермалар экваторға қарай
иіліп суық тілдері байқалады. Солтүстік Атлант мұхитының шығыс бөлігінде
жылы Гольфстрим ағысының арқасында жылу тілі айрықша байқалады,нолдік
изотерма поляр шеңберіне кіріп тұр,ондай жылу тілі Тынық мұхитында да бар.

Қаңтар айында оңтүстік жарты шарында жаз болады, сондықтан экваторлық
жылу аралдары оңтүстік жарты шарға ығысады: Оңтүстік Америкада Аргентинаның
солтүстігінде және Оңтүстік Африкада, Австралияда. Максималды температура
Австралияда плюс 55°Сқа жатады.Оңтүстік Америка мен Оңтүстік Африканың
батыс жағалауы мұхиттарында салқын ағыстарға байланысты салқын тілдері
айқын байқалады.

Шілде айында солтүстік жарты шардың тропигі мен субтропигінде изотерма
сызықтары тұйықталған жылу аралдары айқын байқалады: солтүстік Африкада,
Аравиямен Орта Азияда және Мексикада. Мексика мен Орта Азия теңіз
деңгейінен біршама биік жатқандықтан жергілікті беткей деңгейінде
температура теңіз деңгейіндегіден біршама төмен жатады. Сахара шөлінде
шілденің орташа температурасы 40°С дейін жетеді. Солтүстік Африкадағы Ливия
шөлінде абсалюттік максимум 58°С дейін, Калифорния тау шатқалында жатқан
Өлім аңғарында 57°С дейін жетеді. Мұхиттар үстінде ауа салқынырақ, Тынық
және Атлант мұхиттарында изотерма сызықтары экваторға қарай иіліп
салқынырақ тілдері орнығады. Сонымен қатар салқындық тілдері Охот және
Беринг көлдері үстінде де байқалады.

Бұл кезде оңтүстік жарты шарда қыс, сондықтан материктер үстінде жылу
аралдары жоқ. Оңтүстік Америка мен оңтүстік Африканың батыс жағалауы
мұхиттардағы салқын ағыстармен байланысты салқындық тілдері қыста да
сақталады. Тропиктен тыс ендіктерде температура Антарктидға қарағанда
жылдам азаяды.

Материктің шетінде орташа айлық температура минус 35°С болады,
Антарктиданың ортасында минус 70°С дейін төмендейді. Онда абсалюттік
минималды температура минус 89°С. Бұл салқындық полюсі бүкіл Жер шарының
салқындық полюсі болып табылады.

Ауаның жылулық режимі температурамен сипатталады. Атмосфераның әрбір
нүктесінде ауа температурасы әртүрлі болады. Кеңістікте және уақыт бойынша
үздіксіз өзгеріп тұрады. Жер бетіне жақын ауа қабатының өзгеру мәні өте
үлкен:ең жоғарғы мәні – абсалюттік максимумы 58ºС Ливия шөлінде,ал ең
төменгі мәні –абсалюттік минимум мәні минус 88ºС Антарктидадағы Восток
станциясында тіркелген.

Барлық температуралық шкалалар белгілі тұрақты нүктелерге сүйеніп
жасалады. Негізгі тұрақты нүктелер:стандартты қысым кезінде мұздың қату
және судың қайнау температуралары.

Тұрақты нүктелер арасындағы бөлік санына байланысты метеорологияда бірнеше
температуралық шкалалар бар:

1.Фарангейт (ºF).Қолданысқа 1715жылы енгізілген. Екі тұрақты нүктелер
арасы 180 бөлікке бөлініп, мұздың қату нүктесіне 32ºF,ал судың қайнау
нүктесіне 212ºF температурасы берілген.Фарангейттің 0ºF-і Цельсия бойынша
минус 17,8ºC-ға тең.болады. Бұл температуралық шкала АҚШ пен Англияда
негізгі шкала болып табылады.

2.Реомюр (tºR). Қолданысқа 1730 жылы енгізілген.Екі тұрақты нүктелер арасы
80 бөлікке бөлініп, мұздың қату нүктесіне 0ºR, ал судың қайнау нүктесіне
80ºR температурасы берілген.

3.Цельсия (tºC). Қолданысқа 1742 жылы енгізілген. Екі тұрақты нүктелер
арасы жүз бөлікке бөлініп, мұздың қату нүктесіне 0ºС, ал судың қайнау
нүктесіне 100ºС температурасы берілген.

4.Кельвин (ТºК). Термодинамикалық температуралық шкала, қолданысқа 1848
жылы енгізілген. Бұл шкаланың ең төменгі температурасы абсалюттік ноль
(0ºK) және бір ғана тұрақты нүктеге сүйенеді. Ол тұрақты нүкте – судың
үштік нүктесі,яғни судың үш күйінің теңдік қалыпта тұратын нүктесі.. Ол
температура Цельсия шкаласы бойынша 273,15ºС-ға тең болады.Кельвин шкаласы
бойынша температура тек оң таңбалы болады. Цельсия температурасынана
былайша көшеді: Т=t+273,15

Ауаның жылынуы мен салқындауы төсеме беткейдің жылу режиміне
бағынатындықтан ауа темпераурасының тәуліктік жүрісі төсеме беткейдің
температурасының тәуліктік жүрісімен анықталады. Ауа температурасының
минималды мәні күн шығар алдында байқалады. Көкжиектен күн
көтерілген сайын алғашқы екі сағат ішінде ауа температурасы тез
өседі, сосын оның өсуі баяулайды. Ауа температурасының максималды
мәні талтүстен кейін екі-үш сағат кейін орнығады. Одан кейін
температура төмендейд, алдымен баяу, сосын жылдамырақ.

Мұхиттар мен теңіздер үстінде ауа температурасының максималды мәні
құрлық үстінен екі-үш сағатқа кешірек байқалады. Ірі су
қоймаларының үстіндегі ауа температурасының тәуліктік амплитудасы су
беті температурасының тәуліктік амплитудасыңан жоғалры болады. Оның
себебі- мұхит үсті ауасында су буының мөлшері жоғары болғандықтан күн
радиациясы жақсы жұтылады және ондай ауаның өзіндік сәулешашуы да
жоғары болады. Салқын немесе жылы ауа массалары басып кіргенде ауа
температурасының жоғарыда айтылғандай тәуліктік тербелісі бұзылады,
яғни кейде керісінше күндіз төмендеуі немесе түнде өсуі мүмкін.

Тұрақталған ауа райында ауа температурасы өзгерісі тәуліктік бойында
айқын ажыратылады. Бірақ ауа температурасының тәуліктік амплитудасы
әрқашан топырақ беті температурасының тәуліктік амплитудасынан кіші
болады. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы әртүрлі
факторларға бағынышты. Маңызды факторлар:

1) Географиялық ендік. Ендік өскен сайын ауа температурасының
тәуліктік амплитудасы азаяды. Ең үлкен амплитуда субтропиктік
ендіктерде байқалады.
2) Жыл мезгілі. Қоңыржай белдеуде тәуліктік тәуліктік амплитуданың
ең кіші мәні қыста, ең үлкен мәні жазда орнығады. Көктемде
олар күзгі маусымнан біршама үлкен болады.
3) Төселме беткейдің сипаты. Су беті үстіндегі ауа температурасының
тәуліктік амплитудасы құрлық үстідегіден кіші болады.
4) Бұлттылық. Бұлттылық өскен сайын ау температурасының тәуліктік
амплитудасы азая түседі. Бұлт қабаты күндіз күннен көлеңкелп
температураны азайтса түнде жер бетінің сәуле шашуын атмосфераға
жібермей ауаның салқындауына кедергі жасайды.
5) 5. Жер бедері. Ойпаң жерлерде ауа күндіз тұрып қалатындықтан
қатты қызады, ал түнде керісінше салқын ауа биік жерден ойпаңға
ағып түседі. Сондықтан тегіс жерге қарағанда ойпаң жерде
температураның тәуліктік амплитудасы жоғары болады. Дөңес
рельефтердің шыңында тәуліктік амплитуда тегіс жердікінен кіші
болады.
6) Теңіз деңгейінен биіктік. Теңіз деңгейінен биіктеген сайын ауа
температурасының тәуліктік амплитудасы азаяды, ал максимумы мен
минимумы байқалатын уақыт кешігіп орнығады [ 2 ].
Органикалык және органикалык емес әлемде болып жатқан процестер мен
құбылыстар ортаның термикалық жағдайымен санасады.Аув температурасы
климаттың негігі элементі ретінде ауа райының сипатын және режимін
білдіреді.

Қазақстанның термикалық режилі негізінен радиациялық факторлармен
анықталады. Оны ендіктің ұзындығы мен республиканың физикалық жағдайының
біркелкі еместігімен және ауа райының шұғыл өзгерісімен түсіндіруге
болады. Сонымен қатар, мұндай жағдайда атмосфера циркуляциясының ықпалы,
суық және жылы ауа массаларының күрделі алмасуы мен олардың әр маусымда
барикалық жағдаймен бірігіп әрекет етуі ең бастысы болып табылады. Осы
факторлар Қазақстанның температура жағдайының әр түрлілігімен алып келеді.
Ауа температурасының амплитудасының үлкен қарама-қайшылығы, жылдық және
маусымдық тербелісі,климаттың қатаңдығы, құрғақшылықтың солтүстіктен
оңтүстікке қарай тез өсуі,өз кезегінде барико-циркуляциялық жағдайдың
және жылдың үлкен бөлігінде радиациялық баланстың қалыпты жағдай болып
табылады. Қазақстан суық периодтың үстінде жылы периодқа иелік етеді,өз
кезегінде солтүстіктен оңтүстікке қарай жоғарылай береді. Оңтүстік
аудандарда жылы периодтың ұзақтығы он айға созылады.

Солтүстік аудандарда қарлы қыс ұзақ және суық.кей жылдары қысы қатаң, 45-
50ºС дейін барады. Аз да болса кей жылдары Орталық Азиядан жылы ауа
массалары кіреді.Солтүстіқ аудандарда жазы қоңырсалқын,кей жағдайларда ауа
температурасы 3540ºС барады.Көктемнің соңы мен күздің басында үсік болуы
мүмкін.

Оңтүстік аудандарда қыс аязсыз және жұмсақ болады.Қыста 15-20ºС, кей
кездері аязды күндері минус 30º-35º-ға жетеді. Арктикалық және сібір ауа
массалары кіретіндіктен,кей аудандарда минус 40ºС-қа жетуі мүмкін.

Көктемгі үсік сәуірдің соңында,күзгі үсік қыркүйектің ортасында байқалады.
Қазақстанның оңтүстік аудандарында,таулы аймақтарды қоспағанда,жаз ұзақ
болады.бұл жерде бөлек күндері ауа температурасы 45-47ºС-қа жетеді.ал
топырақ температурасы 70ºС-қа дейін көтеріледі.Шөл зоналарында құрғақ және
өте ыстық ауа райы болады.

Қазақстанның таулы аудандарында термикалық режим бойынша жазық
жерлерден айырмашылық болады.Таулы аудандарда жазық жерге қарағанда
ауа температурасы жазық жерге қарағанда ауа температурасы төмен
болады.Тау зонасында радиациялық-орогафиялық инверция қатты дамыған.Тау
баурайының экспозициясы және биіктігі,рельефтің тілімделу сипаты,таудың
ұзындығы орналасуы және басқа факторлар әр түрлі климаттың орнығуына
септігін тигізеді.
Ауа температурасы режиміне,сонымен қатар үлкен су
обьектілері:Каспий теңізі,Арал теңізі, Балқаш, Зайсан, Теңіз және басқа да
өзендер әсер етеді.Қазақстан територияында жыл мезгілдердің термикалық
әртүрлілігімен ерекшеленді.Шөл зоналарында орташа айлық температурасы
тұрақты болады.Қазақстанда оңтүстік бөлігі үшін қөктем қысқа,ал күз ұзаққа
созылады.
Ауа температурасының режимінің негізгі көрсеткіші ретінде, оның
жылдық амплитудасы оның тербелісі, ең жылы және ең салкын айлардың
орташа айлық темпертурасының айырмашылығы болып табылады. Сәйкес
келетін мәлімет климаттың континентал деңгейін сипаттайды.

Қазақстан териториясында ауа температурасының жылдық амплитудасы 18º-
20ºС-дан биік таулы аймақтарда 38º-40ºС-қа және жазық жерлерде одан да
жоғары өседі. Барлық Қазақстан үшін, ең суық ай- қаңтар айы,ең жылы- ай
маусым. Тек биік таулы аймактарда ауа температурасы жылдық
жүрісінде максимумы тамыз айында байқалады. Жоғарғы амплитуда Торғай
үстіртіне тән. Оңтүстікке жылжи отырып амплитуда төмендейді және
территорияның үлкен
бөлігінде 37º-39ºС құрайды. Оңтүстіктің түпкі аудандарында температураның
жылдық амплитудасы 30º-35ºС төмендейді.

Ауа температурасының режимі жергілікті жердің биіктігіне және рельеф
формасына байланысты болады. Қыстық және жаздық температура айырмашылығы
тауда және жазық жерлерде бірдей болмайды. Бұл Іле Алатауының солтүстік
бөлігінен жақсы көруге болады.

Кесте 1 Іле-Алатауының солтүстік бөлігіндегі ауа температурасының

жылдық амплитудасы

Теңіз Ауаның тем
Станция деңгейіндегі жылдық
биіктігі.(м) амплитудасы
(град)
Іле, т.-ж. ст. 453 37,0
Алматы 848 30,4
Медеу 1529 22,4
Мың-Жылқы 3036 18,9

Кестеден көргеніміздей, тауда (Мың-Жылқы) ауа температудасы жазық жерге
(Іле) қарағанда екі есе төмен. Жылдың суық мезгілінде ауа температурасы
белгілі бір биіктікке дейін жоғарылайды, содан кейін төмендейді. Жылдың
жылы мезгілінде температура биіктік бойынша төмендейді және бұл осы
айлардағы тұрақты инверцияның болмауымен байланысты болады.

Қазақстанда ауа температурасының жылдық таралу сипаты бойынша 7 түрге
бөлінеді:

1) Қысы ұсақ, суық және жылы, ылғалды жаз, ауа температурасының жылулық
амплитудасы 37º-38ºС болады. Бұл орманды дала, дала зонасында
байқалады.
2) Суық қыс және ыстық құрғақ жаз. Жылдық температура амплитудасы
36º-38ºС. Оңтүстік дала зонасы және жартылай шөл зонасы.
3) Ыстық жаз және біркелкі суық қыс. Жылдық амплитудасы 38º-40ºС
құрайды оған Орталық Қазақстан жатады.
4) Ыстық, құрғақ ұзақ жаз және жұмсақ, қысқа қыс, амплитудасы 30º-35ºС
және оңтүстік Қарақұм аймағы жатады.
5) Ыстық- құрғақ жаз және суық қыс. Жылдық амплитудасы 30ºС. Оңтүстік
таулы аймақ және оңтүстік шығыс жатады.
6) Суық қыс және салқын-ылғалды жаз. Жылдық амплитудасы 20º-25ºС және
одан да төмен болады. Таулы және биік таулы аудандар жатады.
7) Қатаң қыс және жылы ылғалды жаз, жылдық амплитуда 40ºС және
одан да жоғары болады. Оған Оңтүстік Алтай, Шығыс Қазақстан
аймақтары кіреді.
Орташа айлық ауа темпераиурасы бұл негізгі термикалық режимнің
сипаты болып табылады. Биік таулы аймақтарды қоспағанда, республиканың
барлық аудандары үшін, үлкен радиациялық баланс бар. Солтүстік
аудандарда Оº-тан жоғары, оңтүстікке қарай жоғарылай береді және ол
плюс 13º-қа жетеді.
Барлық республика аудандары үшін, қаңтар айы қысқы айлардың ең
суық ай болып табылады. Қаңтардың орташа температурасы минус 1º-
5º, оңтүстікте плюс 19º-қа дейін жетеді. Ең төменгі температура
республиканың солтүстік-шығыс бөлігінде байқалады. Қыста территорияның
үлкен бөлігінде кіші немесе үлкен ендіктік бағытқа ие болады.
Мұндай заңдылықтың бұзылуы тау массивтерінің әсерінен болады.
Батыста Мұғалжар тауының әсерінен, сонымен қатар Орталық Азиядан
жылудың келуінен, изотерма солтүстікке қарай жоғарылайды және
солтүстік –батыстан оңтүстік-шығысқа бағытталады. Әсіресе тау
массивтерінің температураның шығысқа, оңтүстік – шығысқа, әсері мол.
Мұнда изотерма тығыз болады. Қыс айларында орташа температура
станция деңгейінде, биік орналасқан, жер инверциясының әсерінен жазық
температура суық ауаның қалыптасуына жағдай жасайды. Қазақстанда
қаңтарда орташа айлық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.