Радиоактивті қалдықтарды көмуді әлемдік тәжірибеде талдау

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

Х. ДОСМУХАМЕДОВ АТЫНДАҒЫ АТЫРАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІНІҢ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ КАФЕДРАСЫ

«ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ»

кафедра меңгерушісі,

“”2007 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Радиоактивті қалдықтарды көмуді әлемдік тәжірибеде талдау

Атырау 2007

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАР . . . 6

1. 1. Радиоактивті қалдықтардың көздері, көлемі . . . 6

1. 2. Радиоактивті қалдықтарды жинау және сорттау . . . 10

2. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ ТАЗАЛАП, ЖОЮ ШАРАЛАРЫ . . . 12

2. 1. Радиоактивті қалдықтарды көмуге дайындау . . . 23

3. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ ЖЕР АСТЫНА КӨМУДІҢ ЖАЛПЫ МАҚСАТЫ . . . 30

3. 1. Радиоактивті қалдықтардың көмуіне қойылатын негізгі талаптар . . . 37

3. 2. Радиоактивті қалдықтарды көму әдістері мен тәсілдері . . . 39

4. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ ЖЕР АСТЫНА КӨМУДІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ . . . 43

4. 1. Зерттеудің этаптары және жалпы сипаты . . . 43

4. 2. Көму аудандарын таңдау . . . 46

4. 3. Көму технологиясының элементерін зерттеу . . . 51

5. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРЕБИЕДЕ ТАЛДАУ . . . 56

5. 1. Радиоактивті қалдықтардың жер астындағы қоймалары мен қорымдарын құрудың қазіргі программалары мен жобалары . . . 56

5. 2. Солтүстік Еуропа территориясындағы радиоактивті қалдықтарды

көмудің тәжірибесі . . . 62

5. 3. Қазақстанда қалдықтарды орналастыру . . . 68

5. 3. 1. Радиоактивті қалдықтарды орналастыру орындарының қазіргі жағдайы . . . 70

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 76

ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 78

КІРІСПЕ

Тақырыптың актуалдық негіздемесі

Радиоактивті қалдықтар - бұл кендерді және табиғи байлықтарды өндіру және қайта өңдеу кезінде пайда болатын уран, торий, радий элементтерінің қалдықтары; реаторлар және үдеткіштер мен жұмыс кезінде пайда болатын жасанды радионуклидтер; реактордың мерзімі біткен, бұзуға жатқызылған; радиохимиялық қондырғылар және басқада құрал - жабдықтар.

Радиоактивті қалдықтар - бұл құрамында адамның техникалық әсер етуімен пайда болатын радионуклидтері бар және аз ғана көлемде игерілген жанама биологиялық немесе техникалық улы заттар. Радиоактивті қалдықтар қоршаған ортаға есепсіз түсіп отыратын және ыдырайтын ауаға тарайтын радиоактивті заттармен ерекшеленеді. Бұл қалдықтардың ерекшелігі олардың белсенділігі жер қойнауынан шығарып алынғанан кейінгі биосфераға түсетін табиғи радионуклидтермен емес, елеулі мөлшерде бұрын болмаған жасанды радионуклидтермен анықталынады.

Радиоактивті қалдықтар белсенділгіне байланысты жоғары белсенді, орта белсенді және төмен белсенді болып бөлінеді.

Радиоактивті қалдықтармен нақты жұмыстардың түрлері оларды практикалық игеру сатысынан бастап отандық және халықаралық (МАГАТЭ) ереже, норма және сипаттамаларымен реттейді.

Теориялық және практикалық маңыздылығы

Қазіргі ғылым мен техниканың даму деңгейінде пайдаланылмайтын және экологиялық көзқарастан қатер туғызатын әлемде радиоактивті қалдықтардың елеулі мөлшері жасақталған. Соңғы жиырма жыл радиоактивті қалдықтарды қалай мәселесін жария ету үнемі көтерілуде. Толық болмасада радиоактивті қалдықты жер астына көмуді шешу мәселесінің отандық нормативті құқықтық базасы жасалды.

Мақсаттар мен міндеттер

Диплом жұмысының негізгі мақсаты ол радиоактивті қалдықтарды көмуді әлемдік тәжірибеде талдауын зерттеп, соған байланысты келесі міндеттер қойылды:

радиоактивті қалдықтардың көздері, көлемін және оларды жинау және сорттауын анықтау;
радиоактивті қалдықтарды тазалап, жою шараларын қарастыру;
радиоактивті қалдықтарды көму әдістері мен тәсілдерін зерттеу;
радиоактивті қалдықтарды жер астына көмудің ғылыми негіздерінің ерекшелігін зерттеу,
радиоактивті қалдықтарды әлемдік тәжіребиеде талдау.

1. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАР

1. 1. Радиоактивті қалдықтардың көздері, көлемі

Осы күнгі радиоактивті қалдықтар және олардың пайда болу жағдайына тоқталайық. Газ тәріздісі ядролық отын бөлшектенгенде және басқа жағдайларда пайда болады. Жалпы көлем ішінде олар елеусіз бөлшегін құрайды. Мол тараған түрі сұйық радиоактивті қалдық, олар радиоактивті заттармен жұмыс істейтін әртүрлі өндірістерде үнемі жасақталады. Сұйық қалдықтарға әртүрлі сұйық шламдарда жатады. Мысалы пайдаланылған отындарды қайта өңдеудегі ертінділерді тазалауда пайда болатын ластанған пульпо тектес перлит /1/.

Қатты қалдықтар сұйық және газтәріздес радиоактивті қалдықтарды қайта өңдеуде және бұдан басқа мекемелердің іс әрекетінің өнімі ретінде. Олар әртүрлі байламдар түрінде, конструкциялардың бөлшегі, қою шламдар, қоқыс және басқа түрлерінде болуы мүмкін.

Газтәрізді қалдықтардың құрамында тарағаны криптон-85, көміртегі-14, водорол-3 (тритий) және иод-29. Бұл нуклидтер атмосфераға түскен кезде

ауаға араласады (ауада ериді) . Әдетте мұндай қалдықтарды ары қарай көму үшін газ түрінен қатты түрге айналдырады.

Ядролық энергетикалық қондырғылардың жұмысында радиоактивті заттармен ластанған және құрамында орта белсенді стронций-90, цезий-137, кобальт-60 бар су және басқа сұйық қалдықтар пайда болады. АЭС отыны регенерацияланғанда тансуранды және жерде сирек кездесетін элементті жоғары белсенді қалдықтар шығарылады. Бұл қалдықтардың ішіндегі негізгі радионуклидтер: америций-241, плутоний-238, плутоний-239, плутоний-240, плутоний-237, кюрий-243 және кюрий-244 /2/. Нормативті документтерге сәйкес /5, 6, 9/ су құрамында белгісіз нуклидтердің қосындысы 3⋅10 ^-11 Ku/л асқан концентрация сұйық радиоактивті қалдық болып есептелінеді. Қатты қалдықтар радиоактивті болып саналады, егер олардың үлес белсенділігі төмендегі өлшемді құраса:

бета-белсенді заттар үшін - 74 кБк/кг (2·10 ^-6 Ku/кг) көп болса;

гамма-белсенді заттар үшін - 10 ^-7 г экв. радия көп болса;

альфа-белсенді заттар үшін - 7, 4 кБк/кг (2·10 ^-7 ) Ku/кг көп болса,

трансуранды элементтердің радионуклидтері үшін 0, 37 кБк/кг (10 ^-8 )

Ku/кг көп болса және де егер беткі ластану деңгейі 100 см² көлемге 5 альфа-бөлшек/см² мин. немесе 50 бета-бөлшек см² мин. асса.

Белсенділігінің үлес деңгейі бойынша қатты радиоактивті қалдықтардың классификациясы 1 кестеде берілген.

1 кесте

Белсенділігінің үлес деңгейі бойынша қатты радиоактивті қалдықтардың классификациясы.

№: №

белсенділігі бойынша классификация: белсенділігі бойынша классификация

Белсенділік деңгейі, Ku/кг: Белсенділік деңгейі, Ku/кг

беткі деңгейден 0, 1 м қашықтықтағы гамма сәулелену мөлшерінің қуаты.: беткі деңгейден 0, 1 м қашықтықтағы гамма сәулелену мөлшерінің қуаты.

№: альфа-сәулелену

белсенділігі бойынша классификация: бета-сәулелену

№:

белсенділігі бойынша классификация:

ТБҚ

ОБҚ

ЖБҚ

Белсенділік деңгейі, Ku/кг:

2·10 ^-7 -10 ^-5

10 ^-5 -10 ^-2

>10 ^-2

беткі деңгейден 0, 1 м қашықтықтағы гамма сәулелену мөлшерінің қуаты.:

2·10 ^-6 -10 ^-4

10 ^-4 -10 ^-1

>10 ^-1

3·10 ^-7 -3·10 ^-4

3·10 ^-4 -10 ^-2

>10 ^-2

Қалдықтардың қауіп қатерлі дәрежесі төмендегідей бірнеше факторларға байланысты: белсенділік шамасынан, сәулеленудің түрі мен энергиясынан, қалдықтағы радиоактивті заттардың токсинді дәрежесімен, қалдықтардың физикалық күйінен, қалдықтардың ыдысының түрі мен күйі.

Ең ірі радиоактивті қалдық шығаратын біртұтас атом энергетикасы болып табылады. Кейбір бөлек региондарда жағдай өзгеше болуы мүмкін. Радиоактивті қалдықтардың өндірілуі тек ядролық энергетиканың жұмысынан ғана емес, радиоактивті қалдықтар аз мөлшерде басқа өндірістерде және ғылыми обьектілерде де пайда болады. Бұл уран рудасын өндіру мен қайта өңдеуде, уранды байыту мен өңдеу, бөлінетін және синтез реакцияларының материалдары пайда болғанда, плутоний мен тритийді өндіргенде. Және де ядролық двигатель қондырғылары, экспериментальдық реакторлар, тездеткіштер радионуклидтерді бөлінуі мен оларды алу, приборларға керекті әртүрлі изотоптардың шығарылуында да радиоактивті қалдық пайда болады /2. /. Радиоактивті материалдармен байланысты апат және апатты жағдайларды да ескеру керек. Бұл жағдайлар әртүрлі белсенділіктегі радиоактивті қалдықтардың пайда болуына әкеліп соқтырады. 1 суретте радиоактивті қалдықтардың жалпы түрінің классификациясы берілген /3/.

1 сурет. Радиоактивті қалдықтардың жалпы түрінің классификациясы

Қондырғылардан радиоактивті қалдықтарды жою басталғанша дейін іс қимылдың анық бағдарламасы болу керек екенін әлемдік тәжірибеде көрсетілген. Халықаралық эксперттер бұл жөнінде радиоактивті қалдықтарды өндіретін немесе қайта өңдейтіндерге радиоактивті қалдықтармен қалай жұмыс жасау бағдарламасын жасау үшін алдын ала тәуелсіз эксперттерден кеңес алу керек екендігін ұсынады. Атом өндірісінде шетел елдерде бұл қағиданы елемегендіктен ондаған миллион доллар жұмсалады /4/. Радиоактивті қалдықтармен қалай жұмыс істеу керек екендігі жөніндегі ережелер радиоактивті қалдықтар пайда болған жерінде басқа қоқыстардан бөлек жинағанда мыналарды ескеріп отыруды талап етеді:

физикалық күйі (қатты, сұйық) ;
шыққан тегі (органикалық, бейорганикалық, биологиялық) ;
қалдықтағы радионуклидтердің ыдырау мерзімі (15 тәулікке дейін, 15 тәуліктен көп) ;
жарылу және жану қауіпсіздігі;
қалдық шығаратындардың (алдын ала белгіленген) оны қайта өңдеу мен сақтаудағы пайдалану принциптері.

2000 жылы Ұлыбританияда жоғары активті қалдық 5 мың м³, орта активті қалдық 80 мың м³, төменгі активті қалдық 500 мың м³ құрады. 2000 жылы Францияда 835 мың м³, Ресейде 1, 5 млн. м³, АҚШ-та 3, 6 млн. м³ орта және төмен белсенді қалдықтар жинақталып және қайта өңделген. Швецияның ядролық энергетикалық бағдарламасы бойынша 7800 т. пайдаланылған отын (уран), 90 мың м³ өндіріс қалдықтары және 130 мың м³ АЭС-н демонтаждағаннан шыққан қалдықтар пайда болған /5/. Осы уақытта ТМД елдерінде 160 т. әйнектелген 3, 6·10 ⁶ Ku жоғарғы белсенді қалдық сақталуда. АЭС алаңдарында 135 мың м³ сұйық (белсенділігі 35·10³ Ku), 80 мың м³ қатайтылған және 100 мың м³ қатты қалдықтар сақталған. Төменгі және орта белсенді қалдықтар ядролық қондырғылардағы белсенділіктен бар болғаны 0, 1%-дан кем /5/.

Радиоактивті қалдықтарды жер астына көмудің нақты жоспарлары мен жобалары АЭС пайдаланудан алу мәселесін жоғарғы дәрежеде құптайтынын айта кеткен жөн. Бірінші көңіл аударатын мәселе осы көлемдегі радиоактивті қалдықтарды оңашалау (2 кесте) .

2 кесте

1300 мвт қуатты PWR реакторы бір энергоблокты пайдаланудан

алғандағы көмуге жататын радиоактивті қалдықтардың көлемі

№: №

Компоненттер: Компоненттер

жалпы саны, т: жалпы саны, т

арнаулы сақтау орынында, т: арнаулы сақтау орынында, т

қайта пайдалану және тікелей жою, т: қайта пайдалану және тікелей жою, т

№:

Компоненттер:

Бақылау аймағының металл компоненттері:

беттік ластану

нейтронды-белсенді

Бетон

Темір арматура

Бақылау зонасындағы қалдықтардың жалпы саны

Демонтаждан кейінгі қосымша қаолдықтар

жалпы саны, т:

10389

139090

5844

155323

арнаулы сақтау орынында, т:

1411

776

562

2805

409

қайта пайдалану және тікелей жою, т:

5152

3050

138528

5788

152518

1. 2. Радиоактивті қалдықтарды жинау және сорттау

Жинау мен сорттау ядролық отынды тізбегінде және өнеркәсіптің басқада салалары қатарында пайда болатын барлық қалдықтарды алады. Ядролық энергетиканың түрлі этапы үшін бұл процестер өздерінің қасиеттеріне ие. Уранның шыққан жерлерін қайта өңдеуде, әдетте, әуелі беткі жынысқа көтерілген жынысты сорттайды: рудада уранның құрамына байланысты вагондар әртүрлі үйінділерге бағытталады. Таза жыныс үйінділерінен бастап, үйіндіден бай рудаларға дейін бағытталады. Одан әрі руда байтатын фабрикаларға қайта жіберіледі. Одан қайта өңделіп, одан әрі гидрометаллургиялық зауыттарға жіберіледі. Рудниктерде жұмыс біткеннен кейін, алдыңғы салыстырмалы активтілігі 5 топқа жататын руда үйінділерін ережелерін сақтай отыра тау бұрындысы шегіне көмеді.

Радиоактивті қалдықтардың келесі жиналуы мен сортталуы металл уранда байыту мен шығару және отынды дайындау зауыттарында жүреді. Әдетте бұл процесстер кезінде әртүрлі органикалық және неорганикалық ертінділер және қайта өңдеуге дейін зауыт территорияларында сақталынатын, белсенділігі тек табиғи радионуклидтерге негізделген сұйық қалдықтар пайда болады. Бұл сұйық қалдықтар орташа және төмен белсенділерге жатады.

Қалдықтардың пайда болуының келесі тізбегі АЭС және зерттеу реакторлар әрекеті жатады. Бұл тізбек бойынша отынның бөлінуі мен активация процессі нәтижесінде және көлемі жағынан конструкциясы айтарлықтай емес, бірақ өте жоғары белсенді жартылай ыдырау кезеңі 1 секундтан мың жыл және одан жоғары (трансуранды элементтер) дейінгі техногенді радионуклидтері пайда болады.

Газ тәрізді қалдықтар реакторлармен жұмыс кезінде үнемі пайда болатын, құрамында игі газы және қатты радионуклидтердің жеткілікті жоғары концентрациясының микро бірлігі бар иод пен аэролдардан тұрады. Бұл газдар 100-150м газ шығаратын түтін арқылы атмосфераға тасталмас бұрын тазалау жүйесінен өтеді және әртүрлі сүзгілерде уақытша ұсталады. Отынның регенерациясы кезінде радиоактивті қалдықтардың көлемі кемиді (кейбір деректерде 10 есеге) . АЭС концервациясы процесінде және отынды қайта өңдеу кезінде белсенділігі жоғары қатты және сұйық қалдықтар пайда болады. Категориялары және физикалық жағдайлары бойынша бөлінген бұл қалдықтар жылдар бойы радиоактивтілігі төмендегенше сақталады.

2. РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ ТАЗАЛАП, ЖОЮ ШАРАЛАРЫ

Радиоактивті қалдықтардың тазалап, жою мәселесінің актуалдығы уақытша сақтау орнындағы пайдаланылған қалдықтардың үлкен көлемінің жиналуымен және бірнеше ядролық энергетикалық қондырғыларды пайдаланудан алып тастаумен байланысты.

Мысалы, Францияда табиғаттың радиоактвті ластануы жөніндегі жаңа маңызды мәліметтерді алу және оның механизмі, белсенділігін химиялық, электрохимиялық, физикалық әдістермен жою және оларды ластанған материалдар орналасқан жерлерде пайдалану, сұйық қалдықтарды қайта өңдеу проблемаларын зерттеу және көшпелі станцияларды қайта өңдеуді құру жөніндегі зерттеу проблемасын өңдеді және пайдаланады.

Радиоактивті қалдықтармен қатынас жасауды арнайы фирмалар мен ұйымдар іске асырады (көму орнын) . Халықаралық тәжірибеде осындай фирмалардың жұмысында және олардың мемлекетпен және басқада фирмалармен қатынасы бірінші орында радиоактивті қалдықтармен қатынасы программасын іске асыру жауапгершілігі жөніндегі сұрақты шешеді.

Кейбір мемлекеттерде (Канада, Финляндия, Швейцария, Швеция, Ұлыбритания) қалдықтарды көмуге энергетикалық мекемелерге жүктелген, бірақ барлық жағдайда қойма жөніндегі сұрақтарды федералдық үкімет қарастырады және шешеді немесе лицензиялайды.

Мысалы, неміс АЭС-ның қалдықтарын жою 1976 жылы енгізілген атомдық заңдарға негіздеп жүргізеді. Федералды басшылар заңға сүйене отырып радиоактивті қалдықтармен қатынасты стратегияны шығарды.

Радиоактивті қалдықтармен бай тәжірибесі бар радиоактивті заттармен байланысты АЭС және басқада өндірістерде көптеген элементтер (тасымалдау операциясы, қорғаныш әрекеттер және басқалар) бір типті немесе жақын болғандықтан радиоактивті қалдықтарды жерастылық көмудің соңғы технологиясын өңдеу кезінде белгілі бір қызығушылықтар туғызды.

- - - - - - - - - - Өңдеу - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - Көму - - - - - - - - -

2 сурет. Радиоактивті қалдықтармен қатынасының нұсқаулары мен әдістері

2 суретте радиоактивті қалдықтармен қатынасының нұсқаулары мен әдістері көрсетілген (негізінен төмен белсенді және орта белсенді қалдықтар) /6/.

Ленинград облысының ядролық объектілеріндегі радиоактивті қалдықтармен қатынасының этап бойынша жүйесі 3 суретте көрсетілген. Санкт - Петербургтің «Радон» арнайы комбинатындағы радиоактивті қалдықтарды қайта өңдеу жағдайы мен технологиясына жауап беретін бұл жүйенің іске асыратын бөлігі 4 суретте беріледі.

Радиоактивті қалдықтарды өндірілген жерінен мекемеден тыс жинау мен тасымалдау үшін мыналар қолданылуы қажет:

қатты радиоактивті қалдықтар үшін - біріншілік бумалармен жабдықталған жинақ-контейнерлер, сонымен бірге өзбеттік бума түріндегі пластикалық немесе қағаз қаптар;

сұйық қалдықтар үшін - жинақ-контейнерлер немесе арнаулы цистерналар. Жинақ контейнерлер бірнеше рет пайдаланылатын оптимальды мөлшерде және үйлесімді пішінде болуы керек.

Жинақ-контейнерлердің шамасы мен конструкциясы радиоактивті қалдықтардың типтері мен санымен, түрлерімен, радионуклидтердің сәулеленуімен, белсенділігімен анықталынады. Олар механикалық мықты болуы керек. Сұйық радиоактивті қалдықтарға арналған жинақ-контейнерлер қалдықтарды ваккумдау әдісімен басқада сыйымдылыққа айдау үшін тетікті қосуды қамтамасыз ететін герметикалық түрде және мойынымен жабдықталған болуы керек.

Жинақ-контейнерлерді толтыру сұйық радиоактивті қалдықтарды бөліп құю мүмкіншілігін болдырмау жағдайда жүргізіледі. Жинақ-контейнерден сәулелену мөлшері қуаттылығы 100 мкЗв/сағ. (10 мэбр/сағ. ) жоғары болмау керек. Контейнерлердің сыртқы беті радиоактивті ластануы көрсетілген нормадан жоғары болмауы керек.

Орта және төмен белсенді қалдықтарды әдетте траншейн типті қоймаға немесе жер асты камерасына салады. Бұндай қоймаларға жарылғыш немесе өздігінен тұтанатын қатты және сұйық радиоактивті қалдықтар көміледі.

Сурет 3. Радиоактивті қалдықтармен жұмыс жасау кезеңді схемасы

Сурет 4. Радиоактивті қалдықтарды өңдеу схемасы

Олар алдын ала қарастырылған қауіпсіз жағдайда пайда болған жерлерінде болуы керек.

Радиоактивті қалдықтарды технологиялық көму жақсы дамыған. Ресей территориясында, мысалға, көмуге дайындық кезінде радиоактивті қалдықтармен қатынасты операциясын арнайы жасалған шамамен жасайды. Көмуге қабылдар алдында радиоактивті қалдықтардың бумаларын келесі параметрлер бойынша бақылау жасау қажет: бумалардың салмағы, сыртқы пішіні, маркеровкасы, механикалық төзімділігі, бумалардың ішкі бетінде бирканың немесе радиоактивті қалдықтардың бумалары мен құрамы туралы қосымша мәліметтері жазылған басқада құжаттардың бар болуы, жер бетіндегі сәулелену мөлшерінің күші, сыртқы ортаның радиоактивті заттармен ластануы мен оның көлемі, сенімді бекітілгеніне және саңылаусыз болуы керек. Көму кезінде қысымына, температурасына, ылғалдылығына, бөліну өнімінің құрамына және басқада параметрлерге бақылаулар жасайды.

Көп жағдайда жоғары белсенді қалдықтарды отынды қайта өңдеуден кейін жер бетілік немесе жай қазылған металды немесе темір бетонды сыйымдылыққа салады. Мысалы, әскери өндірістерде жоғары белсенді қалдықтар уақытша (20-30 жыл) арнайы сыйымдылық қоймаларында сұйық күйінде сақталады.

Битумдалған төмен белсенді қалдықтар және орта белсенді қалдықтар өздігінен жану немесе қалдықтың жанғыштығымен жүреді. Битумды блоктар тек 350°С температурада ғана тұрақты болады. Битумды қоспа қабаттануы және бактериальды ыдырауға ұшырауы мүмкін. Сіңірілген мөлшері 10 ⁷ Гр битум ісініп жарылғыш газ бөледі.

Бетонның құрамындағы судың радиолизінен шыққан сутегі радиоактивті қалдықтарды цементтеген кездеде пайда болуы мүмкін /3/. Бұдан басқа радиациялық әсерден тыс сыртқы сулардың ықпалымен бетонның ыдырауы мүмкін (коррозия) /7/.

Радионуклидтердің альфа және бета ыдырауынан радиоактив қарқында сәулеленеді. Бұның әсерінен биосфераға радионуклидтердің еніп кету қатері тууы мүмкін. Мысалы, әйнектелген қалдықтарда құрылым және химиялық өзгерістер пайда болуы мүмкін. Олар жабық энергиясын, механикалық қасиеттерін өзгертуі, әйнектің еру жылдамдығын тездетулері мүмкін.

Пайдаланылған отынды сақтайтын контейнерлер (отынның өзі секілді) 100 р/с дейін сәулеленуі мүмкін. Контейнерлердегі радионуклидтің пайда болу жылдамдығын радиациялық коррозия мен отынның ыдырау жылдамдығына байланысты өсуі мүмкін /8/.

Челябинск-40 әскери өндірісіндегі сұйық қалдықтарды сақтауда ыдыстарды салқындату жүйесі тоқтап қалды. Бір хабар бойынша қалдықтардың кебуінен химиялық жарылғыш заттар концентрациясынан жарылу қауіпі пайда болған. Бұл Орал мен Сібірдің елеулі территориясын радиоактивті қалдықтармен ластайтын қуатты жарылысқа әкеліп соғуы мүмкін еді (журнал «Энергия» №1-3, 10, 11 1990 ж. Комсомольская правда 29. 10. 91) .

Әртүрлі белсенді радиоактивті қалдықтар сақтау практикасы апатты жағдайлар мен апаттар қалдықтарды орналастыру жерлерінің қауіпсіздігін шешу керектігі жөніндегі келесі негізгі спецификалық мәселелерді шешу керектігін көрсетті:

жоғары белсенді қалдықтар: салқындату, газ өткіздірмеу, судан оңашалау, радионуклидтерді таратпау, бақылау;

орта белсенді қалдықтар: газ шығарттырмау, өткіздірмеу, радионуклидтерді таратпау, бақылау;

төмен белсенді қалдықтар: судан оңашалау, радионуклидтерді таратпау, бақылау.

Бұдан басқа, бөліну заттарының кретикалық салмағына, оның ішінде трансуранды элементтер, байланысты түсінік - ядролық қауіпсіздік сақталу керек. Германияның нормативі бойынша ядролық қауіпсіздік жағдай радиоактивті қалдықтардағы бөлінгіш заттардың концентрациясы 100 л 50 г аспау керек.

Радиоактивті қалдықтардың санының көп өсуіне байланысты оларды адамзаттың жер бетінде өмір сүру және биологиялық процестердің ұзақтығынан да асатын уақытқа жою керектігі туындап отыр.

Радиоактивті қалдықтарды көму бойынша МАГАТЭ комиссиялары сақтау қоймаларын құру және жоба есебі кезінде келесі аспектілерге мән берген:

1. Қалдықтарды шығару принципі, егер жоспарланған болса;

2. Жерге орнату, қабылдау және өңдеу, тексеру, дезактивация және қайта орау, көмекші қондырғылар, көтергіштер, желдеткіштер және басқалар.

3. Қоймалардың орналасуы және тереңдігі: су тұтқыш горизонттар мен басқада аз көздердің арасындағы тәуелділік, негізгі формация шекарасының тәуелділігі, ығысу мен басқада геологиялық құрылымның тәуелділігі.

4. Қоймаларға түсу кезіндегі барлық есептерін тексеру.

5. Радиациялық қорғаудың негізгі принциптері: контейнерлердегі радиация мөлшері, қайта орауға берілген қорлар, қалдықтарға кірер жол.

Қоймаларды пайдалану кезінде келесі тәсілдерді пайдалану ұсынылады:

Пайдалану шаралары:

а) қабылдау, қарау және шартқа сәйкестендіруді қайталау;

б) қалдықтарды орналастыру;

в) ұңғымаларды және қуыстарды бітеу;

г) мәліметтерді тіркеу;

д) жұмысшыларды радиациядан қорғау.

Апат жағдайдағы шаралар:

а) жұмысшыларды қорғау, көшіру т. б. ;

б) апат салдарын жою - активтілігін жою;

в) апат себебін жою бағдарламасы.

Қойманы тексеру:

а) қойма мен буфер аймағының радиологиялық, механикалық, жылу және гидрологиялық сипаттамасы.

б) шеттетілген жердің биосфераға әсері.

Толық толтырылғаннан кейінгі шаралар:

а) сақтап қою тәртібі;

б) қойманың жұмысын тоқтату тәртібі;

в) қойманы таңбалау тәртібі;

г) қоршаған ортаны ұзақ уақыт тексеру тәртібі.

Қойма - қорымды толтырғаннан кейін оған бару жағдайын бағалаудың әртүрлі тәсілдері бар. Кейбіреулер қорымды жапқаннан кейін оған қайта барудың ешқандай реті жоқ дейді. Кейбіреулер қойманы жапқаннан кейін бақылап тұру үшін оған кіру жолы болу керек дейді. Бұл мәселеде МАГАТЭ-нің позициясы - қорымның қауіпсіздігі оны бақылау функциясына байланысты болмауы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.