Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмді дамыту және жақсарту-арттыру жолдары
КІРІСПЕ
1 ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазіргі жіктелудегі іскерлік туризмнің орны, рөлі және мәні
1.2 Әлемдегі халықаралық іскерлік туризмнің дамуының негізгі бағыттары
1.3 Іскерлік туризмді ұйымдастырудағы шетелдік қоры
2 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Географиялық Орны
2.2 Экономикасы
2.3 Маңғыстау облысының туристік аймақтары
3 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖАҚСАРТУ.АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 «Каспий Тур» ЖШС.тің жалпы сипаты және экономикалық көрсеткіштері
3.2 Маңғыстау облысы бойынша шетел қонақтарға іскерлік туризмді ұйымдастыру мен жоспарлау
3.3 Маңғыстау облысының іскерлік туризмнің дамыту мәселелері
4. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ТУРИСТІК ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
4.1 Маңғыстау облысындағы туризмнің қазіргі жағдайы мен болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
ҚОСЫМША Ә
1 ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазіргі жіктелудегі іскерлік туризмнің орны, рөлі және мәні
1.2 Әлемдегі халықаралық іскерлік туризмнің дамуының негізгі бағыттары
1.3 Іскерлік туризмді ұйымдастырудағы шетелдік қоры
2 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Географиялық Орны
2.2 Экономикасы
2.3 Маңғыстау облысының туристік аймақтары
3 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖАҚСАРТУ.АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 «Каспий Тур» ЖШС.тің жалпы сипаты және экономикалық көрсеткіштері
3.2 Маңғыстау облысы бойынша шетел қонақтарға іскерлік туризмді ұйымдастыру мен жоспарлау
3.3 Маңғыстау облысының іскерлік туризмнің дамыту мәселелері
4. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ТУРИСТІК ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
4.1 Маңғыстау облысындағы туризмнің қазіргі жағдайы мен болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
ҚОСЫМША Ә
Жұмыстың өзектілігі Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмінің дамуының мүмкіншілігін зерттеу. Мұнайлы өлке болған соң іскер мақсатта туристер көптеп келеді. Мұнай бар жерде іскер турист бар.
Туризм индустриясы шаруашылықтың бір саласы ретінде бизнеспен кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде қарастырылуда.
Әлемдік туристік нарықтағы Қазақстанның тартымды туристік имиджін қалыптастыру мақсатында Қазақстанның туристік әлеуетін ілгерілетудің мақсатты бағдарламасы жасалды. Онда халықаралық деңгейге іскерлік туризм түрін шығару және біздің кәсіпкерлер бизнестік форумдарға қатысуға арнайы іскерлік туризмді дамытуға бағыт алынды. Өткен жылғы туризм саласындағы негізгі көрсеткіштер:
- сырттан келу туризм 8 пайызға артып, 4 млн. 706 мың адамды құрады;
- ішкі туризм 7% артты, 3 млн. 495 мың адамнан тұрды;
- сыртқа шығу 23% және 3 млн. 687 мың адамды құрады.
Жалпы көрсетілген қызмет көлемі 3932,6 млрд.тенге. Сатылған турөнімдер 13890,7 млн. тенге. Бұл көрсеткіштер 2006 жылға карағанда 1,9 есеге өскен.
Осы жоғарыда көрсетілген мәлеметтерден дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты құрылды, яғни Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмнің қалыптастыру мәселелерің ілімдік және практикалық тұрғыда сараптай отырып төмендегі міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы іскерлік туризм түрін талдау;
- іскерлік туризм түрінің қалыптастырудағы басқару мәселелерінің анықтау;
- іскерлік туризм түрінің негізгі міндеттерін айқындау;
- іскерлік туризм түрін қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Каспий Тур ЖШС –тің мысалында Маңғыстау облысының іскерлік туризмін қарастыру.
Туристік фирмалардың жұмыстарымен танысу. Практикалық маңыздылығы: ілімдік негізде Маңғыстау облысының туризмі туралы деректерді талдау барысында іскерлік туризм түсінігін туризм индустриясында пайдалану жолдарын көрсету. Туристік өнім бейнесін анықтай отырып Республикадағы іскерлік туризмнің жүйесін қалыптастыру. Еліміздегі іскерлік туризмнің қалыптастыру концепциясын жасауда алғы шарттар берілуі еліміздегі туризм индустриясының дамуына өзіндік септігін тигізуге тиісті.
Дипломдық жұмыс үш тараудан турады. Бірінші тарау – Іскерлік туризмнің қалыптасуының ілімдік және әдістемелік негіздері қарастырылды. Екінші тарау Маңғыстау облысының физикалық географиялық жағдайы Үшінші тарау Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмді дамыту және жақсарту шараларын қарастыру.
Туризм индустриясы шаруашылықтың бір саласы ретінде бизнеспен кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде қарастырылуда.
Әлемдік туристік нарықтағы Қазақстанның тартымды туристік имиджін қалыптастыру мақсатында Қазақстанның туристік әлеуетін ілгерілетудің мақсатты бағдарламасы жасалды. Онда халықаралық деңгейге іскерлік туризм түрін шығару және біздің кәсіпкерлер бизнестік форумдарға қатысуға арнайы іскерлік туризмді дамытуға бағыт алынды. Өткен жылғы туризм саласындағы негізгі көрсеткіштер:
- сырттан келу туризм 8 пайызға артып, 4 млн. 706 мың адамды құрады;
- ішкі туризм 7% артты, 3 млн. 495 мың адамнан тұрды;
- сыртқа шығу 23% және 3 млн. 687 мың адамды құрады.
Жалпы көрсетілген қызмет көлемі 3932,6 млрд.тенге. Сатылған турөнімдер 13890,7 млн. тенге. Бұл көрсеткіштер 2006 жылға карағанда 1,9 есеге өскен.
Осы жоғарыда көрсетілген мәлеметтерден дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты құрылды, яғни Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмнің қалыптастыру мәселелерің ілімдік және практикалық тұрғыда сараптай отырып төмендегі міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы іскерлік туризм түрін талдау;
- іскерлік туризм түрінің қалыптастырудағы басқару мәселелерінің анықтау;
- іскерлік туризм түрінің негізгі міндеттерін айқындау;
- іскерлік туризм түрін қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Каспий Тур ЖШС –тің мысалында Маңғыстау облысының іскерлік туризмін қарастыру.
Туристік фирмалардың жұмыстарымен танысу. Практикалық маңыздылығы: ілімдік негізде Маңғыстау облысының туризмі туралы деректерді талдау барысында іскерлік туризм түсінігін туризм индустриясында пайдалану жолдарын көрсету. Туристік өнім бейнесін анықтай отырып Республикадағы іскерлік туризмнің жүйесін қалыптастыру. Еліміздегі іскерлік туризмнің қалыптастыру концепциясын жасауда алғы шарттар берілуі еліміздегі туризм индустриясының дамуына өзіндік септігін тигізуге тиісті.
Дипломдық жұмыс үш тараудан турады. Бірінші тарау – Іскерлік туризмнің қалыптасуының ілімдік және әдістемелік негіздері қарастырылды. Екінші тарау Маңғыстау облысының физикалық географиялық жағдайы Үшінші тарау Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмді дамыту және жақсарту шараларын қарастыру.
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмінің дамуының
мүмкіншілігін зерттеу. Мұнайлы өлке болған соң іскер мақсатта туристер
көптеп келеді. Мұнай бар жерде іскер турист бар.
Туризм индустриясы шаруашылықтың бір саласы ретінде бизнеспен
кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен салауатты өмір сүру салтын
қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде қарастырылуда.
Әлемдік туристік нарықтағы Қазақстанның тартымды туристік имиджін
қалыптастыру мақсатында Қазақстанның туристік әлеуетін ілгерілетудің
мақсатты бағдарламасы жасалды. Онда халықаралық деңгейге іскерлік туризм
түрін шығару және біздің кәсіпкерлер бизнестік форумдарға қатысуға арнайы
іскерлік туризмді дамытуға бағыт алынды. Өткен жылғы туризм саласындағы
негізгі көрсеткіштер:
- сырттан келу туризм 8 пайызға артып, 4 млн. 706 мың адамды құрады;
- ішкі туризм 7% артты, 3 млн. 495 мың адамнан тұрды;
- сыртқа шығу 23% және 3 млн. 687 мың адамды құрады.
Жалпы көрсетілген қызмет көлемі 3932,6 млрд.тенге. Сатылған турөнімдер
13890,7 млн. тенге. Бұл көрсеткіштер 2006 жылға карағанда 1,9 есеге өскен.
Осы жоғарыда көрсетілген мәлеметтерден дипломдық жұмыстың негізгі
мақсаты құрылды, яғни Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмнің қалыптастыру
мәселелерің ілімдік және практикалық тұрғыда сараптай отырып төмендегі
міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы іскерлік туризм түрін талдау;
- іскерлік туризм түрінің қалыптастырудағы басқару мәселелерінің анықтау;
- іскерлік туризм түрінің негізгі міндеттерін айқындау;
- іскерлік туризм түрін қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Каспий Тур ЖШС –тің мысалында Маңғыстау облысының
іскерлік туризмін қарастыру.
Туристік фирмалардың жұмыстарымен танысу. Практикалық маңыздылығы:
ілімдік негізде Маңғыстау облысының туризмі туралы деректерді талдау
барысында іскерлік туризм түсінігін туризм индустриясында пайдалану
жолдарын көрсету. Туристік өнім бейнесін анықтай отырып Республикадағы
іскерлік туризмнің жүйесін қалыптастыру. Еліміздегі іскерлік туризмнің
қалыптастыру концепциясын жасауда алғы шарттар берілуі еліміздегі туризм
индустриясының дамуына өзіндік септігін тигізуге тиісті.
Дипломдық жұмыс үш тараудан турады. Бірінші тарау – Іскерлік туризмнің
қалыптасуының ілімдік және әдістемелік негіздері қарастырылды. Екінші тарау
Маңғыстау облысының физикалық географиялық жағдайы Үшінші тарау Маңғыстау
облысындағы іскерлік туризмді дамыту және жақсарту шараларын қарастыру.
1 Іскерлік туризмнің ұйымдастыру және дамытудың теориялық негіздері
Іскерлік туризмге анықтама, және қызметтер түрлері. Іскерлік туризммен
бүкіл халықаралық тарихты байланыстыруға болады. Ұлы Жібек жолымен жүрген
саудагерлер, Марко Поло, Афанаси Никитин, Васко да Гама, Христофор
Колумбтар сапарларын белгілі бір мақсатпен байланыстырады, былайша,
іскерлік сапар жасаған десек те болады.
Қазіргі таңда саяхатшылардың әрбір төртіншісі сапарларын іскерлік
мақсатпен байланыстырады. Және осы іскерлік сапарлардың әр түрлі мақсатта
жасалатын үлкен саяхаттар секторын іскерлік туризм дейміз.
Іскерлік туризм – дегенде туристік қызметтердің толық пакетін
жатқызамыз. әуе билетін броньдаудан бастап бизнес виза жасау және
трансферлер іскерлік кездесулерді, демалуларды ұйымдастыруларды айтамыз
[1].
Іскерлік туризм - әр елдің ұлттық экономикасының дамуында үлкен рөл
атқарады. Және сол экономиканың әлемдік нарыққа интеграциалануына септігін
тигізеді. Іскерлік туризм әр қилы , ол өз құрамына жеке сапарлар мен топтық
сапарларды қамтиды. Және бұл сапар шегулер әр түрлі халықаралық
корпорациялар ұйымдастыратын іс шараларға қатысады. Ал бұндай іс
сапарлардың түрі көп. Съездер, конференциялар, семинарлар, тағы басқадай
шаралар. Бұндай іс шараларды көптеген саяси, экономикалық, ғылыми, мәдени,
діни және басқа да ұйымдар ұйымдастырады. Бұнымен қатар әр түрлі
жәрмеңкелер, бизнес трэйнингтер, бизнес курстар тағы басқада іс шараларға
қатысу, бұлардың барлығы іскерлік туризмнің бір бөлігі. Сонымен қатар
бұндай іс шаралар әрқашан экскурсиялармен, танымдық бағдарламалармен
байланыстырылады.
Іскерлік туризм тұтынушылармен, инвесторлармен, іскерлік әріптестермен
кездесуге, жаңа технологиялармен танысуға, бизнестің дамуына оң септігін
тигізеді. Ал жекелеген бизнестің дамуы дегеніміз сол мемлекеттің барлық
экономикасының алға жылжуы, дамуы екендігі айтпаса да белгілі. Осы себептен
біз іскерлік туризмді экономиканың маңызды бір бөлігі дей аламыз.
Іскерлік туризм дегеніміз не? Алдымен турист мағынасын ашып көрелік.
Сөз жоқ, көз алдымызға табиғат аясындағы жорық көлбең ете қалар: тігілген
шатыр, арқадағы рюкзак, шалқыма от басындағы шабытты ән, түрлі спорттық
ойындар, тәбет ашар балық қалбырының кермек иісі. Тіпті турист дегенімізді
қашық жерге шығып, тәуліктен астам уақыт тұрақты жүріп-тұрған адамды ен
тағып даралап, дәлдеп атап жатады. Ал іскерлікті ту еткен туристің жайы
белгілі. Бизнесін бекемдеу мақсатымен айшылық алыс жерден келген іскер адам
ойындағысын тындырған соң, тосын шаһардың тарихи, мәдени орындарын аралап,
сұлулық көрінісін тамашаласа, оның туристен несі кем? Мысалы, Парижге
бардыңыз делік. Құмарлық отың маздап жүре берер...
Енисей алқабын аралау, Луврды тамашалау, опера театрына бару... Ой-
өрісің танымдық жағынан байи түсер. Аралаған жеріңнің бәрі сені турист
ретінде бағалап, құрметтейді, мінсіз қызметін көрсетеді. Туриспін деп кеуде
соғуыңа болады. Яғни, іскер-турист! Осы түсінік астаналық шенеуніктерге көп
парыз жүктейді. Елорданы осы заманғы әлемдік стандарттарға сай келетін қала
ретінде, сондай-ақ оны Еуразиядағы халықаралық ықпалдастықтың ірі
орталықтарының бірі ретінде дамыту жолында күрделі шаралар жүзеге асып
жатқан кезеңде іскерлік туризм проблемаларын бүге-шігесіне дейін зерттеп,
нақты жұмыс істеуге ықыласты олар. Сондықтан да шығар, әкім Асқар Мамин
кезекті бір жедел кеңесте осы мәселені күн тәртібіне шығарып, тиісті сала
мамандарын біраз ширықтырып алған. Онымен де шектелмей, бұл мәселені үнемі
бақылау қырынан шығармай отырады [1-3].
Туризмге деген ықылас қаланың кластерлік экономикасының ең басым
бағыттарының бірі есептелетіндіктен де айрықша мәнге ие болып отыр деуге
негіз бар.
Келімді-кетімді адамдардың туристік сапарларының мәнісін сараптағанда
белгілі болған жәйт мынадай. Олардың саны жылдан-жылға орта есеппен 20-30
пайыз өсіп келеді. Дегенмен, бір нәрсенің басы ашық қалып отырғандай.
Іссапармен келушілер қатарының көбейгенімен, Ал шетелдік туристік топтарға
мінсіз қызмет ету, міне, мақсатты іс сонда ғана кемелдене түспекші. Бізде
осы жағы қандай деңгейде екен?
Іскерлік туризмнің басқа туризм түрлеріне қарағанда өз ерекшеліктері
бар. Бұл туризмнің қызметін тұтынушыларына сапарларының басты мақсаты сол
елдегі іскерлік мақсат. Бұл әртүрлі халық аралық конференциялар,
симпозиумдер, жиналыстар, көрмелер, компаниялардың еншілес фирмаларына
сапарлары, тәжірибе алмасуы. Сол елдің ішкі іскерлік сапарлары. Осындай
сапарлардың туризммен ара қатынасын анықтап алу керек. Анықтап алу үшін
сапар шегушілердің туризмнің қандай қызметтерін пайдаланатынын анықтау
керек. Бұл қызметтер ішіне қонақ үй қызметі, тамақтану, транспорт,
экскурсиялық қызметтер тағы басқа.
Іскерлік туризм тікелей экономикалық жағдаймен байланысты. Олардың
дамуы тура пропорционал болып келеді. Қазақстанға жыл сайын 50 млрд. тан
астам шетелдік инвестиция құйылады. Республика аймағында жүздеген шетелдік
компаниялар жұмыс істейді. Жыл сайын көптеп кәсіпорындар мен
кәсіпкершіліктер бой көтеруде. Бұл дегеніміз осы мекемелердің мыңдаған
қызметкерлері іскерлік сапар шегеді деген сөз. Осы сапарлар барысында
қызметтерді тұтыну арқылы туризмге әсер етеді.
1.1 Қазіргі жіктелудегі іскерлік туризмнің орны, рөлі және мәні
Іскерлік туризм – адамдардың іс-сапарлары, жиірек кәсіпкерлер мен
мемлекеттік қызметшілердің ресми мақсатпен:келісімшартқа отыру, контракт,
жиналыс өткізу, консультация, тәжірибе алмасуы және т.б. Сонымен қатар,
іскерлік туризмге съездерге қатысу, конгресс, конференция, көрмелер мен
жәрмеңкелер жатады. Іскерлік туризммен көбінесе тұрмыс жағдайы жақсы
қамсызданған, көлікке, қонақ үйге, сувенирлерге, экскурсияларына қомақты
қаржы жұмсайтын адамдар айналысады. Айтып кету керек, іскер туристер
туризмнің жаңа бағыттарын ашып жатады. Туристік емес елдерде іскерлік
мақсатта басқа елдерге бару 70-75% , ал туристік елде осындай мақсатпен
сыртқа шығу 10-15% құрайды. Ал жалпы алғанда әлемде бұл туризм түрі 20%-ды
алады. Басым бағыттары Еуропа, Солтүстік Америка және Оңтүстік Шығыс Азияға
бағытталады. 1991 жылы Еуропа мемлекеттері 27,5 млн іскерлік туристерді
қабылдады. Бұл 56% кәсіпкерлердің іссапары, 20% конгрестік турлар, 20% -
жәрмеңкелер мен көрмелер, 4 %-ын т.б. Еуропа сонымен қатар шығу іскерлік
туризімінен де алғашқы орында. Кіру және шығудан Еуропада Германия елі көш
басында. Ал іскер адамдарды күтіп алудан Ұлыбритания, Франция, Нидерланды,
Италия, Испания, Швеция, Швейцария Бельгия елдері алғашқы орында. Бірақ
қазіргі уақытта кіру және шығу іскерлік туризмнің дамуы АҚШ және Оңтүстік
Шығыс Азия елдерінде байқалуда. 1992 жылы АҚШ-қа 3,1 млн іскер адамдарды
қабылдады. Ал Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері бойынша Сингапур (1,1 млн.)
және Жапония (935 мың.) елдері ерекшеленіп отыр [1-5].
Сурет 1. Іскерлік туризмнің жіктелуі [авторлық]
Конгрестер мен көрмелерге қоса іскерлік туризмге инсентив турлар
кіреді. incentive мағынасы ағылшыннан түрткі болатын дегенді білдіреді.
Мұндай туризм түрі коммерциялық фирмалардың ең жоғары нәтиже көрсеткені
және шығу семинарлар мен жиналыстар жүргізгені үшін қыметкерлерін мадақтап,
сапарға жіберуі. Инсентив турды 2-ге бөліп қарастырады: жеке және шығу
семинарлары, конференциялар, диллерлік мектептер.
Ең алғашқы инсентив тур 1910 жылы АҚШ-тың National Cash Register
Company of Danton компаниясымен жүргізілді. Компанияның агенттері мен
диллерлері өте жақсы нәтижелі жұмыстары үшін Нью-Йоркке тегін сапармен
марапатталды. ХХғ 60-жылдары азаматтық реативті ұшақтардың ұшуына
байланысты мұндай турлар тұрақтана бастады.
Инсентив туризмнің бірнеше мақсаты бар:
Презентация және жаңа өнім мен қызметтердің алға жылжуын;
Өнімнің сапасын жоғарылату;
Диллерлік және агенттік жүйелерді құру;
Лояльді және бірге жұмыс атқаратын топ жасау;
Мақсат тәуелділігіне сәйкес 3 инсентив бағдарламадан тұрады:
Марапаттау бағдарламасы
Мотивациялық бағдарлама
Топ құрастыру (team building).
Инсентив бағдарлама – эффектісі көп уақытқа созылатын клиенттер мен
диллерлерді, қызметкерлерді марапаттайтын ең жақсы шешім.
Инсентив бағдарламаның ерекшелігі нақты тапсырыс берушінің жеке өзімен
іске асырылады. Бұл турлар маршрутта ең жоғарғы класты орналастыру мен
қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. Іскерлік туризмде инсентивтің алатын
үлесі 8 %, ал Испания мен Францияға баратын марапатталған туристер 5-7%
құрайды. Инсентив турлардан пайда айтарлықтай жоғары. Себебі мұндай турлар
қарапайым турларға қарағанда әлдеқайда қымбат. Мысалы, небәрі 20
туроператор мен 230 турагенттік айналысатын Швейцарияда инсентив туризмнің
айналымы 460 млн. АҚШ долларын құрайды. Ал жалпы Еуропа бойынша инсентив
туризм айналымы 4,5 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Жақсы жұмыс істегені үшін сапарға жіберу АҚШ-та ХХғ 60-жылдары
басталды. Әлемнің әр аймағында туризмнің басқа түрлері сияқты инсентив
туризм те етек алып, тарап кете қоймады. Тек 1970-80ж.ж. мадақталған
туристер ағымы ескі континентке жылжуымен, Еуропаны жаулады, содан соң Азия
едеріне бағыт алды. Дәл осы кезеңде Еуропа мен Азида 5* отельдер қарқынды
жұмыс істей бастады.
Осыдан бері интенсив туризмнің географиясы өзгермеді. АҚШ баяғысынша
мадақталған туристердің басты жеткізуші көзі болып табылады. Еуропаға
сапардың 60% үлесі инсентив сызығы бойынша турға кіреді. Мадақталған
турлардың қалаулы бағыттары АҚШ-тан Мексика, Ұлыбритания, Азия және Тынық
мұхит елдері. Инсентив туризм сапарларының 80% Еуропа, 10% АҚШ, 6% Оңтүстік
Шығыс Азия, 4% басқа бағыттар құрайды. Еуропалық туристер көбінесе Франция,
Испания, Швейцария, Австрия, Кипр, АҚШ, сонымен қатар Кариб теңізінің
аралдарына барғанды қалайды. Осындай инсентив турлар Еуропада кең етек
жаюда. Тәжірибе көрсеткендей, тұтынушы тауарына қарағанда инсентив турлар
әлдеқайда қызықтырарлық.
Ұлыбританияда фирманың жалпы шығынының 25 бөлігі осындай турларға
жұмсалады екен, ал Франция мен Германияда тең жартысы. Инсентив турдың
бағасы адам басына шаққанда 500-ден 1500 АҚШ долларын құрайды, ал ұзақтығы
3-7 күн.
Еуропалық ассоциацияның мәліметі бойынша, мадақталған туристерді
жеткізуден баяғысынша АҚШ көш басында (60 %), Ұлыбритания (20%), Германия
(11%). Соңғы жылдары инсентив туризммен Жапонияға келушілер саны да
көбейді. Ал Қазақстанда мұндай турлар саусақпен санарлықтай. Инсентив
топтың құрамы мынадай: басқарушы персонал (31%), сату бөлімінің
менеджерлері (20%), тұтынушылар (20%), агенттер мен дистрибьютерлер (14%).
Инсентив турды құрастырғанда ең алдымен сапардың тартымдылығына, жас
құрамына, денсаулығына, діни көзқарасына және жеке қызығушылығына басты
назар аудару қажет. Инсентив туризмнің нарықта кең тарауына байланысты
осындай турларды ұйымдастыратын фирмалар пайда болды.
АҚШ-та мұндай турфирмалар қатарына Е.Ф. МакДоналд Трэвел Компани,
Мариц Трэвел Компани және Топ Вэлью Интерпрайзискіреді.
Инсентив турдың ең қарапайымы бұл – 4*немесе 5* отельде орналасу және
экскурсиясы толы бағдарлама. Мұндай турларды көбінесе американдық туристер
қалайды екен. Сонымен қатар инсентив турдың басқада түрлеі жетерлік. Олар
көбінесе бір идеяға бағытталады. Олар гольфтен жарыс, үрленген шарда
серуендеу, Альні шыңына шығу, ән, би кештері бар круиздер, гастрономиялы
немесе тамақтану турлары.
Инсентив турдың өсуіне байланысты конгресті көрмелік кәсіпкерліктің,
форумдардың кең тарауының түрткісі болды. Солардың бірі Нью-Йоркте
орналасқан Мадақталған туризмнің қоғамдық қызмет түрлерінің сферасы (SIТЕ).
Ол 650 мүшеден тұрады. Қазіргі уақытта SITE-ң 18 комитеті жұмыс атқарады.
Олар инсентив туризм университетін басқарады, аймақтық жиналыстар
семинарлар, сауда көрмелерін жүргізеді. Эксперттердің болжауы бойынша
инсентив турдың болшағы зор. ХХI ғ инсентив туризм әлемдік шаруашылық
қызметкерлерін мадақтаудағы басты формасына айналмақ.
Инсентив турлардың ұйымдастырылуы маманданған ұйымдастырушылар мен
аймаққа байланысты. Іскерлік орталықтар мен рекреациялық аймақтар инсентив
сапарларды жүргізудің басты аудандары болып табылады.
Инсентив турдың географиясы күннен-күнге кең етек жаюда. Осындай турларға
байланысты арнайы инсентив турларға арналған қонақ үйлер торабы жұмыс
істеуде.
Іскерлік саяхаттарда конгресті көрмелік туризм динамикалық сегментке
айналып отыр. Конгресті көрмелік туризм қатарына конгрестер, көрмелер,
конференциялар, ісшаралар кіреді. ДТҰ-ның статистикасы бойынша конгресті
көрмелік туризм іскерлік сапарлардың 10-12% құрайды. Әлемде форумдар,
конференциялар, симпозиумдар, жиналыстар, семинарлар, жәрмеңкелер мен
көрмелерге деген қызығушылық артуда. Ғалымдар, кәсіпкерлер, дәрігерлер,
өнер адамдары, туризм және басқа сала қызметкерлері (құрылыс, жеңіл
өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы т.б.) жаңа ақпарат алу, әріптестерімен көрісу,
тәжірибелерімен алмасу, күнделікті тіршіліктен құтылу үшін осындай
ісшараларға жанталаса қатысады. Конгрестер мен көрмелердің бірге берілу
себебі олардың мағыналарының бір-біріне өте жақындығында.
Әдетте конгересті көрмелік туризмі дамыған елдердің ғылыми- техникалық
бағыттағы репутациясы көш алдында. Мұндай елдер ең алдымен мамандарды
қызықтырады және де басқа келушілерді өздеріне тартады. Конгересті көрмелік
туримнің қатысушыларды өзіне тартудың басты шарттары болып елдегі
экономиканың дамуы, транспорттық инфроқұрылымы, байланыс құралдары, қонақ
үй қорының болуы. Көрмеге қатысу – шығыны көп ісшара. Себебі стендистердің
іссапар бағасы, құралдарды жеткіу, стендтің алатын орнының құны осылардың
бәрі ескеріледі. Конгресті туризм көрмелік туризмнің әртүрлілігін
көрсетеді.
Іскерлік туризм жан жақты болып келеді. Жоғарыда айтылғандай, мамандар
бизнес туризмі түсінігінің орнына ағылшын термині “MICE” көп қолданады. Бұл
бизнес туризмінің құрылымы болып табылады [1-3].
1. Бүгінгі таңда іскерлік туризм құрылымында көп кездесетін түрі жеке
іскерлік саяхаттар болып табылады, оның үлесі – 70,8 % (2 сурет).
2. Конференциялар мен семинарлар - 12,6%.
3. Көрмелер – 10,9 %.
4. Конгрестік туризм – 3,3 %.
5. Инсентив туризм – 2 %.
Сурет 2. Іскерлік туризмнің үлесі [5]
Енді іскерлік туризм түрлеріне жеке тоқталып өтейік. Жеке іскерлік
саяхаттар, қазіргі бизестердің ең көп жасайтын саяхаттарының бірі.
Негізінен бұндай саяхаттардың мақсаты жаңа нарықты барлауға жаңа
байланыстар құруға арналған болып келеді. Бұл жағдайда бизнесмендер өз
саяхаттарын алдын ала жоспарламайды.
Конференциялар мен семинарлар осы шараларды өткізу әдетте алдын ала
жоспарланады. Бұндай шараларға компаниялардың бір адамы немесе топ, ғалым,
жай ғана бақылауша жіберіледі.
Конгрестік туризм. Конгрестік қызмет көрсету туристік көрсетудің
ішіндегі спецификалық түрдің бірі. Конгрестік туризм ең табысты түрі болып
келеді. Осы туризм түрінің басқа саяхаттарға қарағанда айта кететін екі
артықшылығы бар :
- конгрестік туризм маусымаралық кезеңде немесе маусымсыздықта да
материалдық базаны қолдануға мүмкіндік береді;
- конгреске қатысушылардың орнын шараның басталуынан алдын ала бронь жасап
қою керек, және орналасу жері ыңғайлы, конгресс өтетеін жерге жақын болуы
керек, сонымен қатар көңіл көтеру, демалу, спортпен айналысуға мүмкіндігі
бар жер болуы тиіс;
Осы туризм түрі бір мезгілде екі түрлі қажеттілікті қанағаттандырып
отырады: ақпарат алу және демалу. Конгрестік туризмнен түсетін табыстың 30%
ын экскурсиялық бағдарламалар мен банкеттер құрайды.
Инсентив туризм (ағылшын сөзі incetntive – стимул, марапаттау) пайда
болуына онша көп болған жоқ. Қазіргі заманда көптеген компаниялар өз
ұйымдарын мотивациялау мен біріктіру саясатын жүргізе бастады. Бұл біріккен
саяхаттар, корпоративтік кеш, ұйымдық демалыс, табиғаттағы пикник ретінде
жүзеге асады.
Компаниялар басшылары өз жұмысшыларына жақсы жұмыс істегені үшін
алғысын білдірудің бір тәсілі ретінде де инсентив туризмді қолдануға
болады.
Оқу семинарларды, треннингтер, персоналдың потенциалын дамытып қана қоймай,
күш қуатын арттыруға да көмегін тигізеді. Кең ауқымды ұсыныстарды қолдана
отырып турфирмалар мен консалтинг компаниялар әр ұйымға салалық, кадрлық
және басқа да ерекшеліктерін ескере отырып жеке бағдарламалар құрастырады.
Осы туризм түрінің болашағы өте зор. Өйткені компаниялар саны жылдан
жылға артуда. Ал егер бір ұйымға көрсетілген қызметтер ұнаса олар әрдайым
клиент болуға даяр болады. Халықаралық туристік бизнесте incentive
destination деген ұғым қолданады. Ол қалалардың тізімі. Оны ірі компаниялар
корпоративтік демалыстары үшін таңдайды. SITE халықаралық ассоцациясы
осындай қалаларға есеп жүргізеді. Олар әр түрлі параметрлерге қарап демалыс
орындарын бағалайды: жақсы көлік торабы, тұрақты саяси жағдай, халықаралық
санитарлық нормаларға сәйкестігі, отельдердің дамыған жүйесі, рекреациялық
орындардың көптігі [1, 5-7].
Іскерлік туризмдегі қызмет, олардың түрлері. Әрине, туристік мақсаттағы
келіп-кетудің жөні бір басқа екендігінде дау бар ма? Айдай әлемге атақ-
даңқы жайыла бастаған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық, мәдени, рухани
тіршілігімен танысу сырт қонақтың көздегені болса, соның бәріне қолайлылық
туғызу да оңай міндет емес. Бірақ жаман үйді қонағы билейдінің кебін
келтірмес үшін басты қаланың намысын үлгілі қызмет ауанымен қорғап қалу
қандай ғанибет десеңізші. Өкінішке қарай, турист күтудің дәл осы буынында
кемшін тұстар көп.
Сондықтан мемлекетте туризм кластерін дамытқан кезде іскерлік туризммен
айналысатын мекемелерге де көп көңіл бөлген жөн. Мемлекет дамыған сайын сол
мемлекетке келетін туристер саны да арта түседі. Және келетін туристер
дамыған мемлекеттерден келуі көбірек болады. Ал сол дамыған мемлекетте
қызмет көрсету саласы әлде қайда дамыған болып келеді. Сол себептен де
туристері де таңдағыш келеді. Туристік мекемелер қызмет сапасына көңіл
бөлулері тиіс.
Негізгі стандарт бойынша белгіленген қызмет түрлері бар [1].
Олар:
Стандарттық конференстік пакет:
әуе қатынасы
транферлер
орналастыру
тамқтандыру
бағдарлама бойынша алып жүрулер
конференц залды арендаға алу
кофе брэйктер
конференц зал үшін жабдықтармен қамтамасыз ету
аудармашылар қызметі
кешкі іс шаралар
экскурсиялық бағдарламалар
сақтандыру
визалық қызметтер
Сонымен қатар қосымша қызмет түрлері де көрсетіледі:
қарсы алу – шығарып салу
басқа қаладан келушілерді орналастыру
әуе жайда VIP қызметтерді ұйымдастыру
іскерлік кездесулерді ұйымдастыру
дөңгелек стөл кездесулерді өткізу үшін қосымша залдар алу
жарнамалық компаниялар жүргізуді ұйымдастыруға көмек
комфортты демалыс
Міне осындай қызметтер түрлері іскерлік туризмде көрсетілуі тиіс
тізімі. Қызметтер түрі тағы да көбеюі мүмкін, ол туристердің өз қалауларына
байланысты болуы мүмкін. Осы қызметтерді ұсыну туристік мекемелердің
құзырында болуы тиіс, осындай қызметтерді комплексті түрде көрсете отырып,
және осы қызметтердің әр түрлілігін ұлғайтып, сапасын көтере отырып
іскерлік туризмді дамытуға болады десек те болады.
1.2 Әлемдегі халықаралық іскерлік туризмнің дамуының негізгі бағыттары
Жылына 10 миллионнан аса адам іскерлік мақсатта саяхат жасайды. Бұл
саяхаттардың географиялық таралуы әртүрлі. Мұндай саяхаттардың көп бөлігі
Еуропа аймағына жасалады. Негізінен бұлар бизнесмендердің іссапары немесе
арнайы бір конференция мен симпозиумдарға қатысу мақсатында жасалады [13].
Іскерлік туризм – бұл табысты бизнестің бірден-бір шарты.
XXI ғасырда іскерлік туризм түрі дамыған туризм түрі болады деп күтілуде.
Шет ел эксперттерінің болжамы бойынша, 2020 жылы іссапарлар көлемі 3 есе
көбейеді. Жылына 564 млн.-нан 1,6 млрд.-қа дейін.. Ал түсетін табыс 5 есе –
400 млрд. доллардан 2,0 трлн. долларға дейін. Америкалық Іскерлік
туризмнің дөңгелек үстеліұйымының пайымдауы бойынша айналымдағы ақша
қаражатының жоғарылауы 100 000 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді.
Қарапайым туристтің шығынына қарағанда іскерлік мақсатпен саяхаттаушы адам
3 есе көп қаражат жұмсайды екен. Іссапарлардың мотивациясы ретінде кез-
келген оқиға, мәселе түрткі болуы мүмкін. Мысалға, ұлтаралық конфликтті
алсақ, жағдай қаншалықты қиын болса, оның шешімін табу үшін саяси
келіссөздер мен консультациялар жүргізіледі. Ол елдерге халықаралық
бақылаушылар мен гуманитарлық миссиялар жіберіледі (3 сурет).
Сурет 3. Іскерлік туризмге әсер етуші факторлар [1]
Іскерлік мақсаттағы әртүрлі бағыттағы сапарлар іскерлік туризм деген
атаумен белгілі. Іскерлік туризм ел экономикасында беделді рөл ойнайды.
Көптеген әдебиеттерде іскерлік туризм орнына бизнес-туризм немесе осы
туризм түрінің нақты мағынасын ашатын MICE термині қолданады. MICE -
Meetings Incentives Conferences Exibitions – Іскерлік
кездесулеринсентив-туризмКонферен цияларКөрмелер.
Іскерлік туризм бағыттары өте көп. 73%-ын корпоративтік турлар
(сorporate travel) – жеке іссапарлар немесе топпен өндіріс орындарына бару.
Мұндай турларға инсентив- турларды да кіргіземіз (incentive – стимул) –
бұл, компанияның өз қызметкерлерінің мотивация мен жақсы жұмыс істеуі үшін
жасалатын турлар [8].
Конференция, семинарлар мен симпозиумдарға қатысу іскерлік туризм
нарығының 16%-ын қамтиды. Қазіргі кезде көбінесе форумдар мен
конференциялардың негізгі мақсаты саяси, мәдени бағытта дамыған (4 сурет).
Сурет 4 Іскерлік туризмді дамыту факторлар [авторлық].
Іскерлік туризмнің қалған 11% көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу және
олардың жұмысын ұйымдастыруға байланысты болады. Мамандырылған туристік
көрмелер мен биржалар ерекше назар аударады. Туристік өнімдерді ілгері
жылжыту үшін олар 40 жыл бойы өткізіліп келеді. Жыл сайын Еуропаның өзінде
200-ден артық халықаралық туристік көрмелер мен биржалар ұйымдастырылады:
1) Берлинде өтетін халықаралық туристік биржа (Іnternatіonal Tourіsmus
Borse, ІTB). Биржа жұмысының тақырыбы əртүрлі, мысалы, Еуропадағы
экотуризмге арналған немесе Африкадағы туристік қозғалыстың дамуының
болашағы туралы жəне т.б.;
2) жыл сайын ақпан айында Мадридте өтетін халықаралық туристік көрме-биржа
(FІTUR). FІTUR – бұл Испандық жəне Латынамерикандық туристік өнімдерді көру
көрмесі; бұл "Еуропа мен Америка арасындағы көпір";
3) Лондон қаласында өтетін Дүниежүзілік туристік көрме (World Travel
Market, WTM).
Әр жыл сайын аймақтар мен елдер арасындағы мәдени,ғылыми,саяси
қатынастар интенсивті болып келе жатыр. Іскерлік туризм мұнда маңызды рөл
атқарады. Ұлттық экономиканың дамуы мен интеграциясын іскерлік туризмнің
дамуынсыз елестету мүмкін емес [9].
Іскерлік туризмнің дамуы туристік индустрияның, телекоммуникацияның
дамуына жол ашады. Мысалы, белгілі бір конференция, форум өткізу үшін
бизнес-отельдер, бизнес-орталықтар, конференц-залдар мен қосымша көңіл
көтеру орындарының саны артады. Жоғары люкс деңгейдегі тамақтандыру
орындарының ашылуына да алып келеді.
Бұл саяхаттардың географиялық таралуы әртүрлі. Мұндай саяхаттардың көп
бөлігі Еуропа аймағына жасалады. Негізінен бұлар бизнесмендердің іссапары
немесе арнайы бір конференция мен симпозиумдарға қатысу мақсатында
жасалады.
Еуропаның бизнес саяхаттар жөнінде алдыда болғанымен, кейінгі уақытта
өзінің лидерлік позициясынан айырылып бара жатыр деуге де болады. Бұл
адамдардың басқа континенттерге іскерлік мақсатта баруының артуына
байланысты болып отыр. Мұндай тенденция 90-жылдары басталған және қазірге
кезде дейін жалғасуда. Әлемдік дағдарыс кезінде іскерлік саяхаттардың саны
күрт төмендедеі. Себебі компаниялар өз әріптестерінің басқа елдерге
саяхатына қаражатын үнемдеді. Ал Америкада бұл жағдайға басқа жолмен қарап,
шешімін өз қызметкерлеріне арналып ұйымдастырылатын мерекелер мен демалысқа
бөлінген қаражатын үнемдеу арқылы тапты.
Еуропаның іскерлік мақсатында сапар шегетін туристердің жеткізуші
елдері болып Германия, Франция және Ұлыбритания табылады. Ал қабылдаушы
елдер қатарына Италия, Испания, Швейцария, Бельгия мен Швеция табылады.
Бизнес пен туризмді зерттейтін көптеген беделді ұйымдардың айтуы бойынша
жақын арада Орталық және Шығыс Еуропа аймағы іскерлік туризммен адамдарды
тартуы әбден мүмкін.
Іскерлік туризмнің қарқынды дамуы Солтүстік және Оңтүстік Америкада
байқалады. Іскерлік турлардың көбісі АҚШ, Мексика мен Канадаға бағытталуы
ғажап емес, себебі бұл елдер экономикасы тұрғысынан, іскерлік орталықтардың
дамуы жағынанда жоғары елдер. Бұл елдерде бизнес-сапарлардың артуы өткен
ғасырдың 90-жылдары байқалған.
Латын Америкасында да іскерлік туризм қарқынды дамып келе жатыр. Латын
Америкасы елдеріне туристер тауар, сауда бизнесі мақсатында келеді. Сауда-
саттық бойынша келіссөздермен Перу мен аралдағы мемлекеттерден басқа Латын
Америкасы елдерінің барлық елдеріне іссапарлар көп жасалынады.
Ал Оңтүстік Шығыс Азияда іссапар мақсатымен Тайвань, Сингапур, Гонконг
елдеріне келеді. Олардың дені Америка мен Еуропа елдерінен саяхаттап келеді
[10].
Африка мен Таяу Шығыста іскерлік туризм бірқалыпты дамымауда. Оның
көтерілуімен төмендеуі аймақтағы саяси жағдайларға байланысты болып отыр.
Африкада іскерлік туризм Конго Республикасында, Зимбабве, Эфиопия, Египет,
Марокко жəне Оңтүстік Африка Республикасында жоғарғы қарқында дамыған.
Африкаға келген іскер адамдар тек іссапар мақсатымен ғана емес сонымен
қатар, жергілікті елдің дәстүрімен танысу, экзотикалық тағам түрлері мен
африкалықтардың биін көру үшін де келеді.Таяу Шығыста іскерлік туристердің
негізгі ағымы мұнай өндіретін елдерге (Сауд Арабиясы, Израиль, Иордания)
бағытталған.
1.3 Іскерлік туризмді ұйымдастырудағы шетелдік қоры
Іскерлік туризм жылдан-жылға үлкен сұранысқа ие, бұл қазіргі заманғы
іскерлік өмірдің қарқынды дамуынан туындап отыр. Бизнесмендердің демалуға
уақыты да жоқ, мына қарама-қайшылықты қараңыз, олардың өз демалыстары үшін
ақша жұмсауға да уақыттары жоқ, олардың өмірі – бизнес [1, 11-12].
Осындай адамдарға бизнес туризм деп аталатын ерекше туристік қызметтер
арналған. Олардың мәні мынада: бітпейтін кездесулер, тұсаукесерлер,
іскерлік кеңестер мен жұмыстың арасындағы уақытты мейлінше тиімді
пайдалану. Өйткені туризм деп танылатын түсініктің – топпен бірге саяхат
жасау, кесте бойынша өмір сүру көптеген іскер адам үшін мүмкін емес. Олар
толығымен өз жұмыс кестесіне бағынады және демалыстың олардың жұмысына
кедергі болмауын қалайды. Іскерлік туризм осы міндеттердің сәтті шешімін
табады, жанға жайлы саяхаттармен бірге толыққанды демалғысы келетін
жұмысбасты адамдар үшін жоғары сапалы қызметтер ұсынады.
Іскерлік туризмнің жақсы жағы ол ісіңізге пайдалы мен жаныңызға жайлы
заттарды біріктіруге мүмкіндік береді, ол біруақытта іскерлік мәміле
жасауға және жаңа орында бірнеше күн демалуға мүмкіндік береді. Бизнес
туризм өткен ғасырдың соңғы онжылдығында қазіргі заманғы туризмнің дербес
тармағы ретінде қалыптасты. Іскерлік туризм әртүрлі көрмелер жұмысына,
конференцияларға, симпозимдарға қатысу, кәсіпорындар мен серіктестердің
фирмаларына бару үшін шетелге сапарға шығуды білдіреді.
Егер Сізге кез-келген тақырыпта сапарды тез, сапалы және тиімді
ұйымдастыру керек болса, Біз Сізге көмектесуге әрдайым дайынбыз. Біздің
компания алғашқылардың бірі болып шетелде іскерлік сапарларды ұйымдастыра
бастаған, сондықтан туризмнің осы саласында тәжірибеміз мол. Біз іскерлік
туризмнің қыр-сырын жақсы білеміз деп нақты сеніммен айта аламыз.
Бизнес турлар жеке, сондай-ақ корпоративті сапарларды білдіреді. Егер
Сіз шетелде іскерлік серіктестік тапсаңыз немесе табуды жоспарласаңыз,
өзіңіздің сапарыңызды жоспарлау мен ұйымдастыруды біздің фирмаға
тапсырыңыз.
Бизнес турлар – Сіздің бизнесіңіздің өсуі мен дамуы үшін керемет
мүмкіндік. Сіз өз серіктестіктеріңізбен биресми жағдайда кездесіп, жаңа
технологиялармен танысып, шетелдік серіктестіктеріңізбен тәжірибе алмаса
аласыз. Сонымен қатар бизнес тур арқылы сіз өзіңіздің ең ынталы әрі жауапты
қызметкеріңізді марапаттай аласыз, бұл сіздің компания үшін тиімді әрі
болашақта өз жемісін береді. Біздің компаниямен ұйымдастырылған биснес
турлардың жоғары деңгейде өтетіндігіне және сіздің талаптарыңыздың
қанағаттандыратынына кепілдік береміз. Біз Сіздің тілек-қалауларыңызды
ескере отырып, нәтижелі іскерлік сапар және сапалы демалыспен қамтамасыз
етеміз.
Біздің фирманың бизнес турлары – бұл дайын турлар. Біз қандай қызмет
түрлерін көрсетеміз? Біз әлемнің кез-келген түкпірінде жайлы қонақ үйлерден
бөлмеге алдын-ала тапсырыс береміз, виза және медициналық сақтандыру
рәсімдейміз, Сізге ыңғайлы уақытта авиабилетке тапсырыс береміз. Басқа елде
сіздің жүріп-тұруыңызды қамтамасыз ету үшін кез-келген кластағы автокөлікті
жалға аламыз, сондай-ақ гид пен аудармашы қызметін ұсынамыз. Егер сіз
қаланың көрікті жерлерін тамашалығыңыз келсе, сіз үшін танымдық экскурсия
ұйымдастырамыз. Ең бастысы, біз Сіздің іскерлік жұмыстарыңыздың нақты толық
бағдарламасын жасаймыз: іскерлік кездесулер мен келіссөздер мінсіз өтеді,
өйткені біздің фирманың жоғары кәсіпқой мамандары Сіздің іскерлік
сапарыңызды ұйымдастыру кезінде сапардың бүге-шегесіне дейін ескереді.
Бизнес туризм – бизнес ортадағы сұранысқа ие қызмет, ол Сіздің бизнесіңіз
үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
Егер Сіз қызығушылық білдірсеңіз, біздің кеңесшілерге тапсырыс
жіберуіңізді сұраймыз. Сізге барлық мүмкіндіктері сипалған қызмет
түрлерінің толық бағалары берілген ақпарат ұсынылады.
Экономиканың негізін екі фундаменталды ақиқат құрайды және олар шын
мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз
[13].
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз не? Бұл – тауар өндіруде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірілген құрал-жабдық ресурстары.
Олар: фабрика, зауыт және ауыл шаруашылық құрылыстары, әртүрлі жабдықтар,
инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге
қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық
байлықты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы
байлықтар. Олар мынадай үлкен категорияға бөлінеді:
1. Материалдық ресурстар-жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Қысқаша экономикалық ресусртардың мәніне тоқталайық.
Жер. Жер - деген түс
інікке барлық табиғи ресурстар жатады, өндіріске қолданылатын барлық
табиғаттың әншейін байлығы.
Капитал – барлық өндірілген өндіріс құралдары, яғни инструменттер,
машиналар, жабдықтар фабрика – зауыттар, қойма, транспорт құралдарының
барлық түрлері және тауар өткізу торабы. Құрал жабдықтарды өндіру, өндіру
және қорландыру процесін инвестициялау дейді.
Кәсіпорын – бұл өнім өндіру үшін құрылған дербес шаруашылық жүргізетін
субъект, өндірілген өніміне иелік етеді, пайда табады, салық төлемінен
қалған пайданы жаратады. Кәсіпорын өз міндетін атқару үшін мүлкі болу керек
[14].
Кәсіпкерлікті экономикалық негізі экономикалық ресурстарды: адамдар
ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік және материалдық ресурстар –
жер, мұның табиғи байлығы мен капиталды тиімді пайдаланып, меншік иелері:
жұмысшы – еңбек ақысын, капитал иелері – жер иелері - өнімін алуы тиіс.
Шағын бизнес біздің өміріміздің барлық салаларын қамтиды: өнеркәсіп және
сауда, денсаулық сақтау және білім беру.
Экономиканың тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың
басты күштерінің бірі кәсіпкерлік жетілдіру болып табылады. Экономикасы
нарықтық бағытта дамып келе жатқан Қазақстан үшін кәсіпкерлікті дамыту
мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық
экономиканың өзі кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту нарықтық
экономиканы дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегінде
көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы ролінің өте
маңыздылығын дәлелдейді.
Қазақстан Республикасының Конститутциясында былай деп жазылған
әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне өз мүлкін кез-келген заңды
кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Бәрімізге мәлім,
өндірістің негізгі факторлары табиғи, еңбек, өндірістік ресурстар болып
табылады. Нарықтық экономика кезінде осы факторларды жұмыс істеп,
қозғалысқа түсуіне әсер ететін нақты күш бар. Олар: іскерлік, басқару және
өз мүмкіндіктерін белгілі бір мақсатта жетістікке қол жеткізуге пайдалана
білу икемділігі.
Әлемдік туризм индустриясындағы іскерлік саяхаттың үлесі 60 пайызды
құрайды (Эдуард Эдоков). 2006 жылы ондағы айналымдағы қаржы 700 миллиард
АҚШ долларын құрады. Бұл бүгін Алматыда өткен Қазақстандағы өткен жылғы
туристік маусымның қорытындысына арналған баспасөз мәслихатында айтылды,
деп хабарлайды ҚазАқпарат. Қазір қалалық әкімшілік Алматыны іскерлік
туризмнің орталығы етуге тырысуда. Өкінішке орай ол әзірге сөз жүзінде ғана
солай. Алматы бұл күнде тек туристік компаниялардың саны бойынша ғана
Қазақстандағы іскерлік туризмнің орталығы болып тұр. Қалаға, менің ойымша,
150 компания жеткілікті. Республикада қазіргі таңда іскерлік саяхаттың
туризм индустриясындағы үлесі 82-84 пайызды құрайды, дейді Қазақстанның
туристік қауымдастығының директоры Рашида Шайкенова. Ал "Альянс
маркетингтік тобының бас директоры Эдуард Эдоковтың айтуынша, іскерлік
саяхаттан ел экономикасына түсетін табыс туризмнің өзге түрлеріне қарағанда
3 есе артық. Оған негізінен іскерлік мақсатта түрлі семинар, форум,
конгресс пен конференцияға қатысатын адамдардың жол пұлы мен жатын орнының
шығыны жіберушінің өз есебінен төленетіні түрткі болып отыр. Өйткені
іскерлік саяхатпен келетін шетелдіктер еліне қайтар кезде қаржысын көбіне
түрлі кәдесыйлық заттарға жұмсайды [15].
Жалпы өркениетті елдердің қай-қайсысын алсақта өздерінің экономикалық
және әлеуметтік мәселелерін шешуге кәсіпкерлікке арқа сүйеді. Себебі
кәсіпкерлік халықтық әл-ауқатын арттыруымен қатар, қосымша жұмыс
орындарының ашылуына да себебін тигізеді. Кәсіпкерліктің осындай және басқа
да экономикалық және әлеуметтік функциялары оны дамыту мәселесін маңызды
мемлекеттік міндеттер қатарына жатқызуға және экономиканы реформалаудың
ажырамас бөлігі деп қарастыруға негіз береді. Техникалық прогресс, тұтынушы
сұранысын толық қанағаттандыру кәсіпкерліктің тиімділігіне байланысты
болады.
Кәсіпкерліктің түрлі формаларын өзара тиімді ынтымақтастық құруы
келешегі зор бағыт. Шағын кәсіпорындар ғылыми техникалық жетістіктерді
қабылдауға анағұрлым қабілетті, нарықтағы сұраныс өзгерісіне олай
бейімделеді. Соандай-ақ ірі кәсіпорындарға тауарлар жеткізумен қызмет
көрсету құқығы үшін өзара бәсекеге барады, мұның өзі олардың тұрақты
табысына кепілдік береді. Олар ірі кәсіпорындардың орнықтылығын және
өндірістік диверсификациясын қамтамасыз етіп, монополистік бағытқа қарсы
әрекет етеді. Кәсіпкерлік нарықта консалтингтік, рокерлік, маклерлік,
делдалдық, жарнама, қолданбалы зеттеу жұмыстары бойынша қызмет көрсету мен
қамтамасыз етіліп, белсенді ролб атқарады. Кәсіпкерлер өздерінің күштері
мен қаржыларын біріктіріп, жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке өтуге
бейім тұрады. Бұл жағдайда ортақ бір тұтас кәсіпорын құрамына жекелеген
кәсіпкер өз мүлкіне жекеменшігін сақтайды. Дегенімен, серіктестіктерде,
кооперативтерде оның құрылтайшылары мен қатысушылары құрал-жабдық және
басқа да мүлікті толық немесе шынара біріктіреді. Жеке кәсіпкерліктің болу
мүмкіндігі бизнесті дамытушы күш маңызды фактор болып есептеледі.
Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады:
1) Белгілі бір істің түрі . Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей
білу, ол адамның еркін өмір сүру түрі – белсенділігі және іскерлігі.
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады.
Экономикалық белсенділік бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндірісімен
айырбас арқылы пайда табу.
2) Сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке тұлғалар, заңды тұлғалар – біріккен
серіктестіктер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік қоғамдар,
шаруашылық ассоциациялары, корпарациялар т.б. Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
дербестік, тәуелсіздік, экономикалық ынтымақ, тәуекелділік, жеке
жауапкершілік және жаңашылдық [16].
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның
белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік, іскерлік адамдардың мінез құлқы
типтерімен байланысты адамдардың қандай типтері белсенді, іскер болар екен?
Өздеріңіз ойлаңызшы: холерик пе, сангвинник пе, флегматик пе, миланхолик
пе? Сан есебінен алған да белсенділік өте азғантай энергетикалық шығыннан,
шыдамай тыс энергия шығынына дейін, кейде қоғамдық идеалды іске асыруға
дейін баруы мүмкін. Мысалы: Париж коммунасы, Ұлы Октябрь социалисттік
революциясы. Сапа жағынан спонтандық белсенділік (ішкі себептермен пайда
болған, сыртқы әсерлермен болмаған), өмірдің шектелген түрі және еріксіз
белсенділік (қайғы, қасірет шегу), сонымен бірге еркін белсенділік.
Адамдардың белсенділігі әр-түрлі болады: саяси, әлеуметтік, экономикалық,
әскери, тарихи т.б. болып бөлінеді.
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады.
Антогонисттік қоғамда, ол адамды қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап
болады. Экономикалық белсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндірісімен айырбас арқылы табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста
шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін
(іскерлігін) талап етеді. Сондықтан экономикалық белсенділік, іскерлік
еріксіз немесе еркін болуы керек [17].
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер,
қолөнершілер. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал жабдықтарға
иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы
өндірістің бастапқы жабайы түрі.
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік қоғамдар құрыла бастады.
Мысалы, 1554 жылы Англия сауда компаниясы, 1660 жылы Ост-Үнді сауда
компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында акционерлік банктер іске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі
шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Перт І
патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам
тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан
кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерлік қызмет және оның түрлері. Оңтүстік Қазақстан облысындағы шағын
кәсіпкерлік – бұл кез келген реформалардың өміршеңдігін айқындайтын сферасы
болып табылады. Салық салу, зейнетақы реформалары және шағын кәсіпкерлікті
қолдау туралы нормативтік актілердің шындығына келетін болсақ өмір
тәжірибесінде шағын кәсіпкерлік субъектілері қатал деструкциялармен
кездесіп отырғанын айта аламыз.
Кәсіпкерліктің түрлері:
1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің манадай түрлері болады:
өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
2. Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе коллективтің
(ұжымның) құрамы болуы керек.
4. Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық құқықтық; 2)
ұжымдық экономикалық.
Қандай да бiр елдiн туризм секторын сыртқа танытуды бастамас бұрын
зерттеулер жүргiзiледi. Зерттеу мәлiметтердi жинап кою ғана емес. Сонымен
қатар, зерттеу процесiнiн әр бiр кезенiнде жинақталған мәлiметтердi ой
сүзгiсiнен өткiзу, нақты ұсыныстар беру және шешiм қабылдаудан тұрады.
Туризм танытуында жүргiзiлетiн зерттеулерде туристiк таныту шараларын
бастамас бұрын сенiмдi, қажеттi, нақты мәлiметтердiң жинақталуы, шешiм
қабылдануы, түсініктеме және ұсыныстардың берiлуi болып табылады.
Туристiк танытудан алдын жүргiзiлетiн зерттеулер туристiк таныту
процесiнiң жақсы өтyiн және нәтижелi болуын қамтамассыз етедi. Жалпы таныту
зерттеулерi бөлек бөлек зерттеулердiң жиынтығынан тұрады. Олар төрт бөлiмге
бөлiнедi [5].
1. Халықаралық туризмге байланысты зерттеулер:
Халықаралық туризмдi дамытуға байланысты зерттеулер.
Туристiк шығындар мен кipicтepiнe байланысты зерттеулер.
Туристiк кешендерге байланысты зерттеулер.
Туризм ұйымдарына байланысты зерттеулер.
Шетелдердегi туристiк өнiмдердін дамытылуына байланысты зерттеулер.
2. Мемлекет тарапынан халықаралық туризмге жұмыстарына байланысты
зерттеулер:
Елге келген және елден кеткен туристерге байланысты зерттеулер.
Елдегi туристiк кешендерге байланысты зерттеулер.
Елдегi туристiк уйымдарға байланысты зерттеулер.
3. Туристiк енiмдерге байланысты зерттеулер
Елде өндiрiлетiн туристiк өнiмдермен оларды дамытуға байланысты зерттеулер
Елдегi өндiрiлетiн туристiк өнiмдермен бәсекелес елдердiн туристiк
өнiмдерiнiң салыстыру жұмыстарына байланысты зерттеулер
4. Туристiк танытудың қаржыландыруға байланысты зерттеулер
Туризмдi танытудың қаржыландыру көздерi, туризмдi танытудың қаржыландырудың
шарттары, туризмдi танытудың потенциалды қаржыландыру көздерiне байланысты
жүргiзiлетiн зерттеулер.
Туризмде таныту зерттеулерiнiң түрлерi. Туризмде таныту зерттеулерiнiң
негiзгi мақсаты туристiк өнiмдер және туристiк тұтынушылардың қалаулары,
қажеттiлiктерi арасында үйлесiмдiлiктi қамтамасыз ету және де әлеуметтiк -
экономикалық пайда табу. Туризмде танытудың бiр жағында туристік өнім,
екiншi жағында туристiк тұтынушылардың қалаулары мен қажеттiлiктерi орын
алса, бұл eкi жақтын арасында бәсекелестердiң, таныту құралдарының,
байланыс әдiстерi мен құралдарының, туристiк ұйымдар және қаржыландырылу
көздерiнiң зерттелуi орын алады.
Туристiк таныту зерттеулерiнде туристiк өнiмдердi зерттеу, зерттеудiң
негiзi, ал туристiк құралдардың, бәсекелестердiң, танытым құралдарының,
туристiк ұйымдар және қаржыландырылу көздерiнiң зерттелуi аралық зерттеулер
болып табылады.
2 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
Маңғыстау – Қазақстанның жаңашыл, саяхатшылар үшін тылсым сырға толы
мейлінше көркейіп келе жатқан өңірі. Маңғыстауға 1000 шақырымдық Каспий
теңізінің жағалауы, жазық дала мен ішкі шөл ландшафтары, таңғажайып
жартастар, түрлі әсерге бөлейтін арналар, құмды төбелер, айрықша флора мен
фауна тән.
Көз тартарлық ландшафтан өзге, Маңғыстау өте ежелгі тарихы бар
мәдениет ошақтарына ие: атақты жерасты мешіттері, XI-XII ғасырларға жататын
зираттар кешені, тас және қола дәуірінен бері келе жатқан тарихқа дейінгі
жұрнақтар.
Маңғыстау – Қазақстан Республикасының қиыр оңтүстiк-батысындағы iрi
аймақтарының бiрi. “Ұйқыдағы ару” атаған бұл өлке елiмiздiң мұнайы мен
газын берiп отырған қазына түбегi.
Маңғыстау облысы – 1973 жылы наурыздың жиырмасында құрылған. Кезiнде
“Маңқышлақ” деген атпен өмiр сүрген бұл өлке 1988 жылдың 2 маусымында
таратылып, 1990 жылдың 17 тамызында тарихи “Маңғыстау” деген атпен қайта
облыс болып құрылды.
Үш жүз алпыс әулиелi Маңғыстау қайталанбас табиғат өлкесi, қазаққа
құтты қоныс болған жер, соған нендей теңеу сөз айтылмады десеңiзшi!
Нағыз шөл, құм немесе тас! Ең болмаса көз көгалды бiр алқасы, нулы бiр
өлкесi болсайшы. Ең болмаса көз тiгерлiк көгiлдiр тауы, ауыз шаярлық ағынды
өзенi де жоқ. Қарай-қарай көз талар, мұң басар шерлi жүректi” деп ақын
Тарас ерiккендiктен айтты ма екен?! Бiрақ ол да Маңғыстауды қарғап-сiлеп
кеткен жоқ, атын шығарып мадақтап кеттi. Мөңкенiң Мұраты айтқандай, “шаңды
қиян Маңғыстау” қандай бақытты сәттердiң, қаншама қуаныш пен қайғының куәсi
болмады десеңiзшi?!
Бүгiнде Маңғыстау – iргелi өлке. Қайталанбас табиғаты, есепсiз байлығы
бар өлке. Ол ұйқыдағы ару емес, ұйқыдағы алып батыр өлкесi. Маңғыстау бос
жатқан иесiз құла, сұрқай шөл емес. Жақындап келiп ала тауларға, шыңдар мен
сайларға үңiлсең, Темiрхан ақын айтқандай: “Сен оған алыстан қара, сонда
оның бiртұтас организм екенiн бұлжытпай мойындарсың!”
Маңғыстау табиғаты қандай романтикалық ой сарынын тудырмады
десеңiзшi... “Маңғыстауға барған сапарды жұлдызды өлкеге жасаған саяхат
деуге де болар едi. Мен еш жерде мұндай жұлдыз нөсерiн, олардың көз
шаршатар жарқылын көргем жоқ. Оның жарқындығы сондай, түн сайын шексiз
тұңғиықтан жұлдыздар осынау үнсiз Маңғыстауға ұшып келiп жатқандай
сезiледi”. Бұл – К.Паустовскийдiң сөзi.
Маңғыстауды көрген, зерттеген адамдар да кейiнгiлер есте сақталарлықтай
көркем теңеулер қалдырыпты. Өткен ғасырда осы өлкеде айдауда болған поляк
Бронислав Заллеский Маңғыстау таулары туралы: “Күн сәулелерi бұлттардан өте
осынау тауларға алуан түрлi, әр бояу тигiзiп, ауық-ауық ғажайып көрiк
бередi. Түнде, ай жарығында бұл жер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жұмыстың өзектілігі Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмінің дамуының
мүмкіншілігін зерттеу. Мұнайлы өлке болған соң іскер мақсатта туристер
көптеп келеді. Мұнай бар жерде іскер турист бар.
Туризм индустриясы шаруашылықтың бір саласы ретінде бизнеспен
кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен салауатты өмір сүру салтын
қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде қарастырылуда.
Әлемдік туристік нарықтағы Қазақстанның тартымды туристік имиджін
қалыптастыру мақсатында Қазақстанның туристік әлеуетін ілгерілетудің
мақсатты бағдарламасы жасалды. Онда халықаралық деңгейге іскерлік туризм
түрін шығару және біздің кәсіпкерлер бизнестік форумдарға қатысуға арнайы
іскерлік туризмді дамытуға бағыт алынды. Өткен жылғы туризм саласындағы
негізгі көрсеткіштер:
- сырттан келу туризм 8 пайызға артып, 4 млн. 706 мың адамды құрады;
- ішкі туризм 7% артты, 3 млн. 495 мың адамнан тұрды;
- сыртқа шығу 23% және 3 млн. 687 мың адамды құрады.
Жалпы көрсетілген қызмет көлемі 3932,6 млрд.тенге. Сатылған турөнімдер
13890,7 млн. тенге. Бұл көрсеткіштер 2006 жылға карағанда 1,9 есеге өскен.
Осы жоғарыда көрсетілген мәлеметтерден дипломдық жұмыстың негізгі
мақсаты құрылды, яғни Маңғыстау облысындағы іскерлік туризмнің қалыптастыру
мәселелерің ілімдік және практикалық тұрғыда сараптай отырып төмендегі
міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы іскерлік туризм түрін талдау;
- іскерлік туризм түрінің қалыптастырудағы басқару мәселелерінің анықтау;
- іскерлік туризм түрінің негізгі міндеттерін айқындау;
- іскерлік туризм түрін қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Каспий Тур ЖШС –тің мысалында Маңғыстау облысының
іскерлік туризмін қарастыру.
Туристік фирмалардың жұмыстарымен танысу. Практикалық маңыздылығы:
ілімдік негізде Маңғыстау облысының туризмі туралы деректерді талдау
барысында іскерлік туризм түсінігін туризм индустриясында пайдалану
жолдарын көрсету. Туристік өнім бейнесін анықтай отырып Республикадағы
іскерлік туризмнің жүйесін қалыптастыру. Еліміздегі іскерлік туризмнің
қалыптастыру концепциясын жасауда алғы шарттар берілуі еліміздегі туризм
индустриясының дамуына өзіндік септігін тигізуге тиісті.
Дипломдық жұмыс үш тараудан турады. Бірінші тарау – Іскерлік туризмнің
қалыптасуының ілімдік және әдістемелік негіздері қарастырылды. Екінші тарау
Маңғыстау облысының физикалық географиялық жағдайы Үшінші тарау Маңғыстау
облысындағы іскерлік туризмді дамыту және жақсарту шараларын қарастыру.
1 Іскерлік туризмнің ұйымдастыру және дамытудың теориялық негіздері
Іскерлік туризмге анықтама, және қызметтер түрлері. Іскерлік туризммен
бүкіл халықаралық тарихты байланыстыруға болады. Ұлы Жібек жолымен жүрген
саудагерлер, Марко Поло, Афанаси Никитин, Васко да Гама, Христофор
Колумбтар сапарларын белгілі бір мақсатпен байланыстырады, былайша,
іскерлік сапар жасаған десек те болады.
Қазіргі таңда саяхатшылардың әрбір төртіншісі сапарларын іскерлік
мақсатпен байланыстырады. Және осы іскерлік сапарлардың әр түрлі мақсатта
жасалатын үлкен саяхаттар секторын іскерлік туризм дейміз.
Іскерлік туризм – дегенде туристік қызметтердің толық пакетін
жатқызамыз. әуе билетін броньдаудан бастап бизнес виза жасау және
трансферлер іскерлік кездесулерді, демалуларды ұйымдастыруларды айтамыз
[1].
Іскерлік туризм - әр елдің ұлттық экономикасының дамуында үлкен рөл
атқарады. Және сол экономиканың әлемдік нарыққа интеграциалануына септігін
тигізеді. Іскерлік туризм әр қилы , ол өз құрамына жеке сапарлар мен топтық
сапарларды қамтиды. Және бұл сапар шегулер әр түрлі халықаралық
корпорациялар ұйымдастыратын іс шараларға қатысады. Ал бұндай іс
сапарлардың түрі көп. Съездер, конференциялар, семинарлар, тағы басқадай
шаралар. Бұндай іс шараларды көптеген саяси, экономикалық, ғылыми, мәдени,
діни және басқа да ұйымдар ұйымдастырады. Бұнымен қатар әр түрлі
жәрмеңкелер, бизнес трэйнингтер, бизнес курстар тағы басқада іс шараларға
қатысу, бұлардың барлығы іскерлік туризмнің бір бөлігі. Сонымен қатар
бұндай іс шаралар әрқашан экскурсиялармен, танымдық бағдарламалармен
байланыстырылады.
Іскерлік туризм тұтынушылармен, инвесторлармен, іскерлік әріптестермен
кездесуге, жаңа технологиялармен танысуға, бизнестің дамуына оң септігін
тигізеді. Ал жекелеген бизнестің дамуы дегеніміз сол мемлекеттің барлық
экономикасының алға жылжуы, дамуы екендігі айтпаса да белгілі. Осы себептен
біз іскерлік туризмді экономиканың маңызды бір бөлігі дей аламыз.
Іскерлік туризм дегеніміз не? Алдымен турист мағынасын ашып көрелік.
Сөз жоқ, көз алдымызға табиғат аясындағы жорық көлбең ете қалар: тігілген
шатыр, арқадағы рюкзак, шалқыма от басындағы шабытты ән, түрлі спорттық
ойындар, тәбет ашар балық қалбырының кермек иісі. Тіпті турист дегенімізді
қашық жерге шығып, тәуліктен астам уақыт тұрақты жүріп-тұрған адамды ен
тағып даралап, дәлдеп атап жатады. Ал іскерлікті ту еткен туристің жайы
белгілі. Бизнесін бекемдеу мақсатымен айшылық алыс жерден келген іскер адам
ойындағысын тындырған соң, тосын шаһардың тарихи, мәдени орындарын аралап,
сұлулық көрінісін тамашаласа, оның туристен несі кем? Мысалы, Парижге
бардыңыз делік. Құмарлық отың маздап жүре берер...
Енисей алқабын аралау, Луврды тамашалау, опера театрына бару... Ой-
өрісің танымдық жағынан байи түсер. Аралаған жеріңнің бәрі сені турист
ретінде бағалап, құрметтейді, мінсіз қызметін көрсетеді. Туриспін деп кеуде
соғуыңа болады. Яғни, іскер-турист! Осы түсінік астаналық шенеуніктерге көп
парыз жүктейді. Елорданы осы заманғы әлемдік стандарттарға сай келетін қала
ретінде, сондай-ақ оны Еуразиядағы халықаралық ықпалдастықтың ірі
орталықтарының бірі ретінде дамыту жолында күрделі шаралар жүзеге асып
жатқан кезеңде іскерлік туризм проблемаларын бүге-шігесіне дейін зерттеп,
нақты жұмыс істеуге ықыласты олар. Сондықтан да шығар, әкім Асқар Мамин
кезекті бір жедел кеңесте осы мәселені күн тәртібіне шығарып, тиісті сала
мамандарын біраз ширықтырып алған. Онымен де шектелмей, бұл мәселені үнемі
бақылау қырынан шығармай отырады [1-3].
Туризмге деген ықылас қаланың кластерлік экономикасының ең басым
бағыттарының бірі есептелетіндіктен де айрықша мәнге ие болып отыр деуге
негіз бар.
Келімді-кетімді адамдардың туристік сапарларының мәнісін сараптағанда
белгілі болған жәйт мынадай. Олардың саны жылдан-жылға орта есеппен 20-30
пайыз өсіп келеді. Дегенмен, бір нәрсенің басы ашық қалып отырғандай.
Іссапармен келушілер қатарының көбейгенімен, Ал шетелдік туристік топтарға
мінсіз қызмет ету, міне, мақсатты іс сонда ғана кемелдене түспекші. Бізде
осы жағы қандай деңгейде екен?
Іскерлік туризмнің басқа туризм түрлеріне қарағанда өз ерекшеліктері
бар. Бұл туризмнің қызметін тұтынушыларына сапарларының басты мақсаты сол
елдегі іскерлік мақсат. Бұл әртүрлі халық аралық конференциялар,
симпозиумдер, жиналыстар, көрмелер, компаниялардың еншілес фирмаларына
сапарлары, тәжірибе алмасуы. Сол елдің ішкі іскерлік сапарлары. Осындай
сапарлардың туризммен ара қатынасын анықтап алу керек. Анықтап алу үшін
сапар шегушілердің туризмнің қандай қызметтерін пайдаланатынын анықтау
керек. Бұл қызметтер ішіне қонақ үй қызметі, тамақтану, транспорт,
экскурсиялық қызметтер тағы басқа.
Іскерлік туризм тікелей экономикалық жағдаймен байланысты. Олардың
дамуы тура пропорционал болып келеді. Қазақстанға жыл сайын 50 млрд. тан
астам шетелдік инвестиция құйылады. Республика аймағында жүздеген шетелдік
компаниялар жұмыс істейді. Жыл сайын көптеп кәсіпорындар мен
кәсіпкершіліктер бой көтеруде. Бұл дегеніміз осы мекемелердің мыңдаған
қызметкерлері іскерлік сапар шегеді деген сөз. Осы сапарлар барысында
қызметтерді тұтыну арқылы туризмге әсер етеді.
1.1 Қазіргі жіктелудегі іскерлік туризмнің орны, рөлі және мәні
Іскерлік туризм – адамдардың іс-сапарлары, жиірек кәсіпкерлер мен
мемлекеттік қызметшілердің ресми мақсатпен:келісімшартқа отыру, контракт,
жиналыс өткізу, консультация, тәжірибе алмасуы және т.б. Сонымен қатар,
іскерлік туризмге съездерге қатысу, конгресс, конференция, көрмелер мен
жәрмеңкелер жатады. Іскерлік туризммен көбінесе тұрмыс жағдайы жақсы
қамсызданған, көлікке, қонақ үйге, сувенирлерге, экскурсияларына қомақты
қаржы жұмсайтын адамдар айналысады. Айтып кету керек, іскер туристер
туризмнің жаңа бағыттарын ашып жатады. Туристік емес елдерде іскерлік
мақсатта басқа елдерге бару 70-75% , ал туристік елде осындай мақсатпен
сыртқа шығу 10-15% құрайды. Ал жалпы алғанда әлемде бұл туризм түрі 20%-ды
алады. Басым бағыттары Еуропа, Солтүстік Америка және Оңтүстік Шығыс Азияға
бағытталады. 1991 жылы Еуропа мемлекеттері 27,5 млн іскерлік туристерді
қабылдады. Бұл 56% кәсіпкерлердің іссапары, 20% конгрестік турлар, 20% -
жәрмеңкелер мен көрмелер, 4 %-ын т.б. Еуропа сонымен қатар шығу іскерлік
туризімінен де алғашқы орында. Кіру және шығудан Еуропада Германия елі көш
басында. Ал іскер адамдарды күтіп алудан Ұлыбритания, Франция, Нидерланды,
Италия, Испания, Швеция, Швейцария Бельгия елдері алғашқы орында. Бірақ
қазіргі уақытта кіру және шығу іскерлік туризмнің дамуы АҚШ және Оңтүстік
Шығыс Азия елдерінде байқалуда. 1992 жылы АҚШ-қа 3,1 млн іскер адамдарды
қабылдады. Ал Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері бойынша Сингапур (1,1 млн.)
және Жапония (935 мың.) елдері ерекшеленіп отыр [1-5].
Сурет 1. Іскерлік туризмнің жіктелуі [авторлық]
Конгрестер мен көрмелерге қоса іскерлік туризмге инсентив турлар
кіреді. incentive мағынасы ағылшыннан түрткі болатын дегенді білдіреді.
Мұндай туризм түрі коммерциялық фирмалардың ең жоғары нәтиже көрсеткені
және шығу семинарлар мен жиналыстар жүргізгені үшін қыметкерлерін мадақтап,
сапарға жіберуі. Инсентив турды 2-ге бөліп қарастырады: жеке және шығу
семинарлары, конференциялар, диллерлік мектептер.
Ең алғашқы инсентив тур 1910 жылы АҚШ-тың National Cash Register
Company of Danton компаниясымен жүргізілді. Компанияның агенттері мен
диллерлері өте жақсы нәтижелі жұмыстары үшін Нью-Йоркке тегін сапармен
марапатталды. ХХғ 60-жылдары азаматтық реативті ұшақтардың ұшуына
байланысты мұндай турлар тұрақтана бастады.
Инсентив туризмнің бірнеше мақсаты бар:
Презентация және жаңа өнім мен қызметтердің алға жылжуын;
Өнімнің сапасын жоғарылату;
Диллерлік және агенттік жүйелерді құру;
Лояльді және бірге жұмыс атқаратын топ жасау;
Мақсат тәуелділігіне сәйкес 3 инсентив бағдарламадан тұрады:
Марапаттау бағдарламасы
Мотивациялық бағдарлама
Топ құрастыру (team building).
Инсентив бағдарлама – эффектісі көп уақытқа созылатын клиенттер мен
диллерлерді, қызметкерлерді марапаттайтын ең жақсы шешім.
Инсентив бағдарламаның ерекшелігі нақты тапсырыс берушінің жеке өзімен
іске асырылады. Бұл турлар маршрутта ең жоғарғы класты орналастыру мен
қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. Іскерлік туризмде инсентивтің алатын
үлесі 8 %, ал Испания мен Францияға баратын марапатталған туристер 5-7%
құрайды. Инсентив турлардан пайда айтарлықтай жоғары. Себебі мұндай турлар
қарапайым турларға қарағанда әлдеқайда қымбат. Мысалы, небәрі 20
туроператор мен 230 турагенттік айналысатын Швейцарияда инсентив туризмнің
айналымы 460 млн. АҚШ долларын құрайды. Ал жалпы Еуропа бойынша инсентив
туризм айналымы 4,5 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Жақсы жұмыс істегені үшін сапарға жіберу АҚШ-та ХХғ 60-жылдары
басталды. Әлемнің әр аймағында туризмнің басқа түрлері сияқты инсентив
туризм те етек алып, тарап кете қоймады. Тек 1970-80ж.ж. мадақталған
туристер ағымы ескі континентке жылжуымен, Еуропаны жаулады, содан соң Азия
едеріне бағыт алды. Дәл осы кезеңде Еуропа мен Азида 5* отельдер қарқынды
жұмыс істей бастады.
Осыдан бері интенсив туризмнің географиясы өзгермеді. АҚШ баяғысынша
мадақталған туристердің басты жеткізуші көзі болып табылады. Еуропаға
сапардың 60% үлесі инсентив сызығы бойынша турға кіреді. Мадақталған
турлардың қалаулы бағыттары АҚШ-тан Мексика, Ұлыбритания, Азия және Тынық
мұхит елдері. Инсентив туризм сапарларының 80% Еуропа, 10% АҚШ, 6% Оңтүстік
Шығыс Азия, 4% басқа бағыттар құрайды. Еуропалық туристер көбінесе Франция,
Испания, Швейцария, Австрия, Кипр, АҚШ, сонымен қатар Кариб теңізінің
аралдарына барғанды қалайды. Осындай инсентив турлар Еуропада кең етек
жаюда. Тәжірибе көрсеткендей, тұтынушы тауарына қарағанда инсентив турлар
әлдеқайда қызықтырарлық.
Ұлыбританияда фирманың жалпы шығынының 25 бөлігі осындай турларға
жұмсалады екен, ал Франция мен Германияда тең жартысы. Инсентив турдың
бағасы адам басына шаққанда 500-ден 1500 АҚШ долларын құрайды, ал ұзақтығы
3-7 күн.
Еуропалық ассоциацияның мәліметі бойынша, мадақталған туристерді
жеткізуден баяғысынша АҚШ көш басында (60 %), Ұлыбритания (20%), Германия
(11%). Соңғы жылдары инсентив туризммен Жапонияға келушілер саны да
көбейді. Ал Қазақстанда мұндай турлар саусақпен санарлықтай. Инсентив
топтың құрамы мынадай: басқарушы персонал (31%), сату бөлімінің
менеджерлері (20%), тұтынушылар (20%), агенттер мен дистрибьютерлер (14%).
Инсентив турды құрастырғанда ең алдымен сапардың тартымдылығына, жас
құрамына, денсаулығына, діни көзқарасына және жеке қызығушылығына басты
назар аудару қажет. Инсентив туризмнің нарықта кең тарауына байланысты
осындай турларды ұйымдастыратын фирмалар пайда болды.
АҚШ-та мұндай турфирмалар қатарына Е.Ф. МакДоналд Трэвел Компани,
Мариц Трэвел Компани және Топ Вэлью Интерпрайзискіреді.
Инсентив турдың ең қарапайымы бұл – 4*немесе 5* отельде орналасу және
экскурсиясы толы бағдарлама. Мұндай турларды көбінесе американдық туристер
қалайды екен. Сонымен қатар инсентив турдың басқада түрлеі жетерлік. Олар
көбінесе бір идеяға бағытталады. Олар гольфтен жарыс, үрленген шарда
серуендеу, Альні шыңына шығу, ән, би кештері бар круиздер, гастрономиялы
немесе тамақтану турлары.
Инсентив турдың өсуіне байланысты конгресті көрмелік кәсіпкерліктің,
форумдардың кең тарауының түрткісі болды. Солардың бірі Нью-Йоркте
орналасқан Мадақталған туризмнің қоғамдық қызмет түрлерінің сферасы (SIТЕ).
Ол 650 мүшеден тұрады. Қазіргі уақытта SITE-ң 18 комитеті жұмыс атқарады.
Олар инсентив туризм университетін басқарады, аймақтық жиналыстар
семинарлар, сауда көрмелерін жүргізеді. Эксперттердің болжауы бойынша
инсентив турдың болшағы зор. ХХI ғ инсентив туризм әлемдік шаруашылық
қызметкерлерін мадақтаудағы басты формасына айналмақ.
Инсентив турлардың ұйымдастырылуы маманданған ұйымдастырушылар мен
аймаққа байланысты. Іскерлік орталықтар мен рекреациялық аймақтар инсентив
сапарларды жүргізудің басты аудандары болып табылады.
Инсентив турдың географиясы күннен-күнге кең етек жаюда. Осындай турларға
байланысты арнайы инсентив турларға арналған қонақ үйлер торабы жұмыс
істеуде.
Іскерлік саяхаттарда конгресті көрмелік туризм динамикалық сегментке
айналып отыр. Конгресті көрмелік туризм қатарына конгрестер, көрмелер,
конференциялар, ісшаралар кіреді. ДТҰ-ның статистикасы бойынша конгресті
көрмелік туризм іскерлік сапарлардың 10-12% құрайды. Әлемде форумдар,
конференциялар, симпозиумдар, жиналыстар, семинарлар, жәрмеңкелер мен
көрмелерге деген қызығушылық артуда. Ғалымдар, кәсіпкерлер, дәрігерлер,
өнер адамдары, туризм және басқа сала қызметкерлері (құрылыс, жеңіл
өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы т.б.) жаңа ақпарат алу, әріптестерімен көрісу,
тәжірибелерімен алмасу, күнделікті тіршіліктен құтылу үшін осындай
ісшараларға жанталаса қатысады. Конгрестер мен көрмелердің бірге берілу
себебі олардың мағыналарының бір-біріне өте жақындығында.
Әдетте конгересті көрмелік туризмі дамыған елдердің ғылыми- техникалық
бағыттағы репутациясы көш алдында. Мұндай елдер ең алдымен мамандарды
қызықтырады және де басқа келушілерді өздеріне тартады. Конгересті көрмелік
туримнің қатысушыларды өзіне тартудың басты шарттары болып елдегі
экономиканың дамуы, транспорттық инфроқұрылымы, байланыс құралдары, қонақ
үй қорының болуы. Көрмеге қатысу – шығыны көп ісшара. Себебі стендистердің
іссапар бағасы, құралдарды жеткіу, стендтің алатын орнының құны осылардың
бәрі ескеріледі. Конгресті туризм көрмелік туризмнің әртүрлілігін
көрсетеді.
Іскерлік туризм жан жақты болып келеді. Жоғарыда айтылғандай, мамандар
бизнес туризмі түсінігінің орнына ағылшын термині “MICE” көп қолданады. Бұл
бизнес туризмінің құрылымы болып табылады [1-3].
1. Бүгінгі таңда іскерлік туризм құрылымында көп кездесетін түрі жеке
іскерлік саяхаттар болып табылады, оның үлесі – 70,8 % (2 сурет).
2. Конференциялар мен семинарлар - 12,6%.
3. Көрмелер – 10,9 %.
4. Конгрестік туризм – 3,3 %.
5. Инсентив туризм – 2 %.
Сурет 2. Іскерлік туризмнің үлесі [5]
Енді іскерлік туризм түрлеріне жеке тоқталып өтейік. Жеке іскерлік
саяхаттар, қазіргі бизестердің ең көп жасайтын саяхаттарының бірі.
Негізінен бұндай саяхаттардың мақсаты жаңа нарықты барлауға жаңа
байланыстар құруға арналған болып келеді. Бұл жағдайда бизнесмендер өз
саяхаттарын алдын ала жоспарламайды.
Конференциялар мен семинарлар осы шараларды өткізу әдетте алдын ала
жоспарланады. Бұндай шараларға компаниялардың бір адамы немесе топ, ғалым,
жай ғана бақылауша жіберіледі.
Конгрестік туризм. Конгрестік қызмет көрсету туристік көрсетудің
ішіндегі спецификалық түрдің бірі. Конгрестік туризм ең табысты түрі болып
келеді. Осы туризм түрінің басқа саяхаттарға қарағанда айта кететін екі
артықшылығы бар :
- конгрестік туризм маусымаралық кезеңде немесе маусымсыздықта да
материалдық базаны қолдануға мүмкіндік береді;
- конгреске қатысушылардың орнын шараның басталуынан алдын ала бронь жасап
қою керек, және орналасу жері ыңғайлы, конгресс өтетеін жерге жақын болуы
керек, сонымен қатар көңіл көтеру, демалу, спортпен айналысуға мүмкіндігі
бар жер болуы тиіс;
Осы туризм түрі бір мезгілде екі түрлі қажеттілікті қанағаттандырып
отырады: ақпарат алу және демалу. Конгрестік туризмнен түсетін табыстың 30%
ын экскурсиялық бағдарламалар мен банкеттер құрайды.
Инсентив туризм (ағылшын сөзі incetntive – стимул, марапаттау) пайда
болуына онша көп болған жоқ. Қазіргі заманда көптеген компаниялар өз
ұйымдарын мотивациялау мен біріктіру саясатын жүргізе бастады. Бұл біріккен
саяхаттар, корпоративтік кеш, ұйымдық демалыс, табиғаттағы пикник ретінде
жүзеге асады.
Компаниялар басшылары өз жұмысшыларына жақсы жұмыс істегені үшін
алғысын білдірудің бір тәсілі ретінде де инсентив туризмді қолдануға
болады.
Оқу семинарларды, треннингтер, персоналдың потенциалын дамытып қана қоймай,
күш қуатын арттыруға да көмегін тигізеді. Кең ауқымды ұсыныстарды қолдана
отырып турфирмалар мен консалтинг компаниялар әр ұйымға салалық, кадрлық
және басқа да ерекшеліктерін ескере отырып жеке бағдарламалар құрастырады.
Осы туризм түрінің болашағы өте зор. Өйткені компаниялар саны жылдан
жылға артуда. Ал егер бір ұйымға көрсетілген қызметтер ұнаса олар әрдайым
клиент болуға даяр болады. Халықаралық туристік бизнесте incentive
destination деген ұғым қолданады. Ол қалалардың тізімі. Оны ірі компаниялар
корпоративтік демалыстары үшін таңдайды. SITE халықаралық ассоцациясы
осындай қалаларға есеп жүргізеді. Олар әр түрлі параметрлерге қарап демалыс
орындарын бағалайды: жақсы көлік торабы, тұрақты саяси жағдай, халықаралық
санитарлық нормаларға сәйкестігі, отельдердің дамыған жүйесі, рекреациялық
орындардың көптігі [1, 5-7].
Іскерлік туризмдегі қызмет, олардың түрлері. Әрине, туристік мақсаттағы
келіп-кетудің жөні бір басқа екендігінде дау бар ма? Айдай әлемге атақ-
даңқы жайыла бастаған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық, мәдени, рухани
тіршілігімен танысу сырт қонақтың көздегені болса, соның бәріне қолайлылық
туғызу да оңай міндет емес. Бірақ жаман үйді қонағы билейдінің кебін
келтірмес үшін басты қаланың намысын үлгілі қызмет ауанымен қорғап қалу
қандай ғанибет десеңізші. Өкінішке қарай, турист күтудің дәл осы буынында
кемшін тұстар көп.
Сондықтан мемлекетте туризм кластерін дамытқан кезде іскерлік туризммен
айналысатын мекемелерге де көп көңіл бөлген жөн. Мемлекет дамыған сайын сол
мемлекетке келетін туристер саны да арта түседі. Және келетін туристер
дамыған мемлекеттерден келуі көбірек болады. Ал сол дамыған мемлекетте
қызмет көрсету саласы әлде қайда дамыған болып келеді. Сол себептен де
туристері де таңдағыш келеді. Туристік мекемелер қызмет сапасына көңіл
бөлулері тиіс.
Негізгі стандарт бойынша белгіленген қызмет түрлері бар [1].
Олар:
Стандарттық конференстік пакет:
әуе қатынасы
транферлер
орналастыру
тамқтандыру
бағдарлама бойынша алып жүрулер
конференц залды арендаға алу
кофе брэйктер
конференц зал үшін жабдықтармен қамтамасыз ету
аудармашылар қызметі
кешкі іс шаралар
экскурсиялық бағдарламалар
сақтандыру
визалық қызметтер
Сонымен қатар қосымша қызмет түрлері де көрсетіледі:
қарсы алу – шығарып салу
басқа қаладан келушілерді орналастыру
әуе жайда VIP қызметтерді ұйымдастыру
іскерлік кездесулерді ұйымдастыру
дөңгелек стөл кездесулерді өткізу үшін қосымша залдар алу
жарнамалық компаниялар жүргізуді ұйымдастыруға көмек
комфортты демалыс
Міне осындай қызметтер түрлері іскерлік туризмде көрсетілуі тиіс
тізімі. Қызметтер түрі тағы да көбеюі мүмкін, ол туристердің өз қалауларына
байланысты болуы мүмкін. Осы қызметтерді ұсыну туристік мекемелердің
құзырында болуы тиіс, осындай қызметтерді комплексті түрде көрсете отырып,
және осы қызметтердің әр түрлілігін ұлғайтып, сапасын көтере отырып
іскерлік туризмді дамытуға болады десек те болады.
1.2 Әлемдегі халықаралық іскерлік туризмнің дамуының негізгі бағыттары
Жылына 10 миллионнан аса адам іскерлік мақсатта саяхат жасайды. Бұл
саяхаттардың географиялық таралуы әртүрлі. Мұндай саяхаттардың көп бөлігі
Еуропа аймағына жасалады. Негізінен бұлар бизнесмендердің іссапары немесе
арнайы бір конференция мен симпозиумдарға қатысу мақсатында жасалады [13].
Іскерлік туризм – бұл табысты бизнестің бірден-бір шарты.
XXI ғасырда іскерлік туризм түрі дамыған туризм түрі болады деп күтілуде.
Шет ел эксперттерінің болжамы бойынша, 2020 жылы іссапарлар көлемі 3 есе
көбейеді. Жылына 564 млн.-нан 1,6 млрд.-қа дейін.. Ал түсетін табыс 5 есе –
400 млрд. доллардан 2,0 трлн. долларға дейін. Америкалық Іскерлік
туризмнің дөңгелек үстеліұйымының пайымдауы бойынша айналымдағы ақша
қаражатының жоғарылауы 100 000 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді.
Қарапайым туристтің шығынына қарағанда іскерлік мақсатпен саяхаттаушы адам
3 есе көп қаражат жұмсайды екен. Іссапарлардың мотивациясы ретінде кез-
келген оқиға, мәселе түрткі болуы мүмкін. Мысалға, ұлтаралық конфликтті
алсақ, жағдай қаншалықты қиын болса, оның шешімін табу үшін саяси
келіссөздер мен консультациялар жүргізіледі. Ол елдерге халықаралық
бақылаушылар мен гуманитарлық миссиялар жіберіледі (3 сурет).
Сурет 3. Іскерлік туризмге әсер етуші факторлар [1]
Іскерлік мақсаттағы әртүрлі бағыттағы сапарлар іскерлік туризм деген
атаумен белгілі. Іскерлік туризм ел экономикасында беделді рөл ойнайды.
Көптеген әдебиеттерде іскерлік туризм орнына бизнес-туризм немесе осы
туризм түрінің нақты мағынасын ашатын MICE термині қолданады. MICE -
Meetings Incentives Conferences Exibitions – Іскерлік
кездесулеринсентив-туризмКонферен цияларКөрмелер.
Іскерлік туризм бағыттары өте көп. 73%-ын корпоративтік турлар
(сorporate travel) – жеке іссапарлар немесе топпен өндіріс орындарына бару.
Мұндай турларға инсентив- турларды да кіргіземіз (incentive – стимул) –
бұл, компанияның өз қызметкерлерінің мотивация мен жақсы жұмыс істеуі үшін
жасалатын турлар [8].
Конференция, семинарлар мен симпозиумдарға қатысу іскерлік туризм
нарығының 16%-ын қамтиды. Қазіргі кезде көбінесе форумдар мен
конференциялардың негізгі мақсаты саяси, мәдени бағытта дамыған (4 сурет).
Сурет 4 Іскерлік туризмді дамыту факторлар [авторлық].
Іскерлік туризмнің қалған 11% көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу және
олардың жұмысын ұйымдастыруға байланысты болады. Мамандырылған туристік
көрмелер мен биржалар ерекше назар аударады. Туристік өнімдерді ілгері
жылжыту үшін олар 40 жыл бойы өткізіліп келеді. Жыл сайын Еуропаның өзінде
200-ден артық халықаралық туристік көрмелер мен биржалар ұйымдастырылады:
1) Берлинде өтетін халықаралық туристік биржа (Іnternatіonal Tourіsmus
Borse, ІTB). Биржа жұмысының тақырыбы əртүрлі, мысалы, Еуропадағы
экотуризмге арналған немесе Африкадағы туристік қозғалыстың дамуының
болашағы туралы жəне т.б.;
2) жыл сайын ақпан айында Мадридте өтетін халықаралық туристік көрме-биржа
(FІTUR). FІTUR – бұл Испандық жəне Латынамерикандық туристік өнімдерді көру
көрмесі; бұл "Еуропа мен Америка арасындағы көпір";
3) Лондон қаласында өтетін Дүниежүзілік туристік көрме (World Travel
Market, WTM).
Әр жыл сайын аймақтар мен елдер арасындағы мәдени,ғылыми,саяси
қатынастар интенсивті болып келе жатыр. Іскерлік туризм мұнда маңызды рөл
атқарады. Ұлттық экономиканың дамуы мен интеграциясын іскерлік туризмнің
дамуынсыз елестету мүмкін емес [9].
Іскерлік туризмнің дамуы туристік индустрияның, телекоммуникацияның
дамуына жол ашады. Мысалы, белгілі бір конференция, форум өткізу үшін
бизнес-отельдер, бизнес-орталықтар, конференц-залдар мен қосымша көңіл
көтеру орындарының саны артады. Жоғары люкс деңгейдегі тамақтандыру
орындарының ашылуына да алып келеді.
Бұл саяхаттардың географиялық таралуы әртүрлі. Мұндай саяхаттардың көп
бөлігі Еуропа аймағына жасалады. Негізінен бұлар бизнесмендердің іссапары
немесе арнайы бір конференция мен симпозиумдарға қатысу мақсатында
жасалады.
Еуропаның бизнес саяхаттар жөнінде алдыда болғанымен, кейінгі уақытта
өзінің лидерлік позициясынан айырылып бара жатыр деуге де болады. Бұл
адамдардың басқа континенттерге іскерлік мақсатта баруының артуына
байланысты болып отыр. Мұндай тенденция 90-жылдары басталған және қазірге
кезде дейін жалғасуда. Әлемдік дағдарыс кезінде іскерлік саяхаттардың саны
күрт төмендедеі. Себебі компаниялар өз әріптестерінің басқа елдерге
саяхатына қаражатын үнемдеді. Ал Америкада бұл жағдайға басқа жолмен қарап,
шешімін өз қызметкерлеріне арналып ұйымдастырылатын мерекелер мен демалысқа
бөлінген қаражатын үнемдеу арқылы тапты.
Еуропаның іскерлік мақсатында сапар шегетін туристердің жеткізуші
елдері болып Германия, Франция және Ұлыбритания табылады. Ал қабылдаушы
елдер қатарына Италия, Испания, Швейцария, Бельгия мен Швеция табылады.
Бизнес пен туризмді зерттейтін көптеген беделді ұйымдардың айтуы бойынша
жақын арада Орталық және Шығыс Еуропа аймағы іскерлік туризммен адамдарды
тартуы әбден мүмкін.
Іскерлік туризмнің қарқынды дамуы Солтүстік және Оңтүстік Америкада
байқалады. Іскерлік турлардың көбісі АҚШ, Мексика мен Канадаға бағытталуы
ғажап емес, себебі бұл елдер экономикасы тұрғысынан, іскерлік орталықтардың
дамуы жағынанда жоғары елдер. Бұл елдерде бизнес-сапарлардың артуы өткен
ғасырдың 90-жылдары байқалған.
Латын Америкасында да іскерлік туризм қарқынды дамып келе жатыр. Латын
Америкасы елдеріне туристер тауар, сауда бизнесі мақсатында келеді. Сауда-
саттық бойынша келіссөздермен Перу мен аралдағы мемлекеттерден басқа Латын
Америкасы елдерінің барлық елдеріне іссапарлар көп жасалынады.
Ал Оңтүстік Шығыс Азияда іссапар мақсатымен Тайвань, Сингапур, Гонконг
елдеріне келеді. Олардың дені Америка мен Еуропа елдерінен саяхаттап келеді
[10].
Африка мен Таяу Шығыста іскерлік туризм бірқалыпты дамымауда. Оның
көтерілуімен төмендеуі аймақтағы саяси жағдайларға байланысты болып отыр.
Африкада іскерлік туризм Конго Республикасында, Зимбабве, Эфиопия, Египет,
Марокко жəне Оңтүстік Африка Республикасында жоғарғы қарқында дамыған.
Африкаға келген іскер адамдар тек іссапар мақсатымен ғана емес сонымен
қатар, жергілікті елдің дәстүрімен танысу, экзотикалық тағам түрлері мен
африкалықтардың биін көру үшін де келеді.Таяу Шығыста іскерлік туристердің
негізгі ағымы мұнай өндіретін елдерге (Сауд Арабиясы, Израиль, Иордания)
бағытталған.
1.3 Іскерлік туризмді ұйымдастырудағы шетелдік қоры
Іскерлік туризм жылдан-жылға үлкен сұранысқа ие, бұл қазіргі заманғы
іскерлік өмірдің қарқынды дамуынан туындап отыр. Бизнесмендердің демалуға
уақыты да жоқ, мына қарама-қайшылықты қараңыз, олардың өз демалыстары үшін
ақша жұмсауға да уақыттары жоқ, олардың өмірі – бизнес [1, 11-12].
Осындай адамдарға бизнес туризм деп аталатын ерекше туристік қызметтер
арналған. Олардың мәні мынада: бітпейтін кездесулер, тұсаукесерлер,
іскерлік кеңестер мен жұмыстың арасындағы уақытты мейлінше тиімді
пайдалану. Өйткені туризм деп танылатын түсініктің – топпен бірге саяхат
жасау, кесте бойынша өмір сүру көптеген іскер адам үшін мүмкін емес. Олар
толығымен өз жұмыс кестесіне бағынады және демалыстың олардың жұмысына
кедергі болмауын қалайды. Іскерлік туризм осы міндеттердің сәтті шешімін
табады, жанға жайлы саяхаттармен бірге толыққанды демалғысы келетін
жұмысбасты адамдар үшін жоғары сапалы қызметтер ұсынады.
Іскерлік туризмнің жақсы жағы ол ісіңізге пайдалы мен жаныңызға жайлы
заттарды біріктіруге мүмкіндік береді, ол біруақытта іскерлік мәміле
жасауға және жаңа орында бірнеше күн демалуға мүмкіндік береді. Бизнес
туризм өткен ғасырдың соңғы онжылдығында қазіргі заманғы туризмнің дербес
тармағы ретінде қалыптасты. Іскерлік туризм әртүрлі көрмелер жұмысына,
конференцияларға, симпозимдарға қатысу, кәсіпорындар мен серіктестердің
фирмаларына бару үшін шетелге сапарға шығуды білдіреді.
Егер Сізге кез-келген тақырыпта сапарды тез, сапалы және тиімді
ұйымдастыру керек болса, Біз Сізге көмектесуге әрдайым дайынбыз. Біздің
компания алғашқылардың бірі болып шетелде іскерлік сапарларды ұйымдастыра
бастаған, сондықтан туризмнің осы саласында тәжірибеміз мол. Біз іскерлік
туризмнің қыр-сырын жақсы білеміз деп нақты сеніммен айта аламыз.
Бизнес турлар жеке, сондай-ақ корпоративті сапарларды білдіреді. Егер
Сіз шетелде іскерлік серіктестік тапсаңыз немесе табуды жоспарласаңыз,
өзіңіздің сапарыңызды жоспарлау мен ұйымдастыруды біздің фирмаға
тапсырыңыз.
Бизнес турлар – Сіздің бизнесіңіздің өсуі мен дамуы үшін керемет
мүмкіндік. Сіз өз серіктестіктеріңізбен биресми жағдайда кездесіп, жаңа
технологиялармен танысып, шетелдік серіктестіктеріңізбен тәжірибе алмаса
аласыз. Сонымен қатар бизнес тур арқылы сіз өзіңіздің ең ынталы әрі жауапты
қызметкеріңізді марапаттай аласыз, бұл сіздің компания үшін тиімді әрі
болашақта өз жемісін береді. Біздің компаниямен ұйымдастырылған биснес
турлардың жоғары деңгейде өтетіндігіне және сіздің талаптарыңыздың
қанағаттандыратынына кепілдік береміз. Біз Сіздің тілек-қалауларыңызды
ескере отырып, нәтижелі іскерлік сапар және сапалы демалыспен қамтамасыз
етеміз.
Біздің фирманың бизнес турлары – бұл дайын турлар. Біз қандай қызмет
түрлерін көрсетеміз? Біз әлемнің кез-келген түкпірінде жайлы қонақ үйлерден
бөлмеге алдын-ала тапсырыс береміз, виза және медициналық сақтандыру
рәсімдейміз, Сізге ыңғайлы уақытта авиабилетке тапсырыс береміз. Басқа елде
сіздің жүріп-тұруыңызды қамтамасыз ету үшін кез-келген кластағы автокөлікті
жалға аламыз, сондай-ақ гид пен аудармашы қызметін ұсынамыз. Егер сіз
қаланың көрікті жерлерін тамашалығыңыз келсе, сіз үшін танымдық экскурсия
ұйымдастырамыз. Ең бастысы, біз Сіздің іскерлік жұмыстарыңыздың нақты толық
бағдарламасын жасаймыз: іскерлік кездесулер мен келіссөздер мінсіз өтеді,
өйткені біздің фирманың жоғары кәсіпқой мамандары Сіздің іскерлік
сапарыңызды ұйымдастыру кезінде сапардың бүге-шегесіне дейін ескереді.
Бизнес туризм – бизнес ортадағы сұранысқа ие қызмет, ол Сіздің бизнесіңіз
үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
Егер Сіз қызығушылық білдірсеңіз, біздің кеңесшілерге тапсырыс
жіберуіңізді сұраймыз. Сізге барлық мүмкіндіктері сипалған қызмет
түрлерінің толық бағалары берілген ақпарат ұсынылады.
Экономиканың негізін екі фундаменталды ақиқат құрайды және олар шын
мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз
[13].
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз не? Бұл – тауар өндіруде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірілген құрал-жабдық ресурстары.
Олар: фабрика, зауыт және ауыл шаруашылық құрылыстары, әртүрлі жабдықтар,
инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге
қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық
байлықты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы
байлықтар. Олар мынадай үлкен категорияға бөлінеді:
1. Материалдық ресурстар-жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Қысқаша экономикалық ресусртардың мәніне тоқталайық.
Жер. Жер - деген түс
інікке барлық табиғи ресурстар жатады, өндіріске қолданылатын барлық
табиғаттың әншейін байлығы.
Капитал – барлық өндірілген өндіріс құралдары, яғни инструменттер,
машиналар, жабдықтар фабрика – зауыттар, қойма, транспорт құралдарының
барлық түрлері және тауар өткізу торабы. Құрал жабдықтарды өндіру, өндіру
және қорландыру процесін инвестициялау дейді.
Кәсіпорын – бұл өнім өндіру үшін құрылған дербес шаруашылық жүргізетін
субъект, өндірілген өніміне иелік етеді, пайда табады, салық төлемінен
қалған пайданы жаратады. Кәсіпорын өз міндетін атқару үшін мүлкі болу керек
[14].
Кәсіпкерлікті экономикалық негізі экономикалық ресурстарды: адамдар
ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік және материалдық ресурстар –
жер, мұның табиғи байлығы мен капиталды тиімді пайдаланып, меншік иелері:
жұмысшы – еңбек ақысын, капитал иелері – жер иелері - өнімін алуы тиіс.
Шағын бизнес біздің өміріміздің барлық салаларын қамтиды: өнеркәсіп және
сауда, денсаулық сақтау және білім беру.
Экономиканың тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың
басты күштерінің бірі кәсіпкерлік жетілдіру болып табылады. Экономикасы
нарықтық бағытта дамып келе жатқан Қазақстан үшін кәсіпкерлікті дамыту
мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық
экономиканың өзі кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту нарықтық
экономиканы дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегінде
көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы ролінің өте
маңыздылығын дәлелдейді.
Қазақстан Республикасының Конститутциясында былай деп жазылған
әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне өз мүлкін кез-келген заңды
кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Бәрімізге мәлім,
өндірістің негізгі факторлары табиғи, еңбек, өндірістік ресурстар болып
табылады. Нарықтық экономика кезінде осы факторларды жұмыс істеп,
қозғалысқа түсуіне әсер ететін нақты күш бар. Олар: іскерлік, басқару және
өз мүмкіндіктерін белгілі бір мақсатта жетістікке қол жеткізуге пайдалана
білу икемділігі.
Әлемдік туризм индустриясындағы іскерлік саяхаттың үлесі 60 пайызды
құрайды (Эдуард Эдоков). 2006 жылы ондағы айналымдағы қаржы 700 миллиард
АҚШ долларын құрады. Бұл бүгін Алматыда өткен Қазақстандағы өткен жылғы
туристік маусымның қорытындысына арналған баспасөз мәслихатында айтылды,
деп хабарлайды ҚазАқпарат. Қазір қалалық әкімшілік Алматыны іскерлік
туризмнің орталығы етуге тырысуда. Өкінішке орай ол әзірге сөз жүзінде ғана
солай. Алматы бұл күнде тек туристік компаниялардың саны бойынша ғана
Қазақстандағы іскерлік туризмнің орталығы болып тұр. Қалаға, менің ойымша,
150 компания жеткілікті. Республикада қазіргі таңда іскерлік саяхаттың
туризм индустриясындағы үлесі 82-84 пайызды құрайды, дейді Қазақстанның
туристік қауымдастығының директоры Рашида Шайкенова. Ал "Альянс
маркетингтік тобының бас директоры Эдуард Эдоковтың айтуынша, іскерлік
саяхаттан ел экономикасына түсетін табыс туризмнің өзге түрлеріне қарағанда
3 есе артық. Оған негізінен іскерлік мақсатта түрлі семинар, форум,
конгресс пен конференцияға қатысатын адамдардың жол пұлы мен жатын орнының
шығыны жіберушінің өз есебінен төленетіні түрткі болып отыр. Өйткені
іскерлік саяхатпен келетін шетелдіктер еліне қайтар кезде қаржысын көбіне
түрлі кәдесыйлық заттарға жұмсайды [15].
Жалпы өркениетті елдердің қай-қайсысын алсақта өздерінің экономикалық
және әлеуметтік мәселелерін шешуге кәсіпкерлікке арқа сүйеді. Себебі
кәсіпкерлік халықтық әл-ауқатын арттыруымен қатар, қосымша жұмыс
орындарының ашылуына да себебін тигізеді. Кәсіпкерліктің осындай және басқа
да экономикалық және әлеуметтік функциялары оны дамыту мәселесін маңызды
мемлекеттік міндеттер қатарына жатқызуға және экономиканы реформалаудың
ажырамас бөлігі деп қарастыруға негіз береді. Техникалық прогресс, тұтынушы
сұранысын толық қанағаттандыру кәсіпкерліктің тиімділігіне байланысты
болады.
Кәсіпкерліктің түрлі формаларын өзара тиімді ынтымақтастық құруы
келешегі зор бағыт. Шағын кәсіпорындар ғылыми техникалық жетістіктерді
қабылдауға анағұрлым қабілетті, нарықтағы сұраныс өзгерісіне олай
бейімделеді. Соандай-ақ ірі кәсіпорындарға тауарлар жеткізумен қызмет
көрсету құқығы үшін өзара бәсекеге барады, мұның өзі олардың тұрақты
табысына кепілдік береді. Олар ірі кәсіпорындардың орнықтылығын және
өндірістік диверсификациясын қамтамасыз етіп, монополистік бағытқа қарсы
әрекет етеді. Кәсіпкерлік нарықта консалтингтік, рокерлік, маклерлік,
делдалдық, жарнама, қолданбалы зеттеу жұмыстары бойынша қызмет көрсету мен
қамтамасыз етіліп, белсенді ролб атқарады. Кәсіпкерлер өздерінің күштері
мен қаржыларын біріктіріп, жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке өтуге
бейім тұрады. Бұл жағдайда ортақ бір тұтас кәсіпорын құрамына жекелеген
кәсіпкер өз мүлкіне жекеменшігін сақтайды. Дегенімен, серіктестіктерде,
кооперативтерде оның құрылтайшылары мен қатысушылары құрал-жабдық және
басқа да мүлікті толық немесе шынара біріктіреді. Жеке кәсіпкерліктің болу
мүмкіндігі бизнесті дамытушы күш маңызды фактор болып есептеледі.
Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады:
1) Белгілі бір істің түрі . Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей
білу, ол адамның еркін өмір сүру түрі – белсенділігі және іскерлігі.
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады.
Экономикалық белсенділік бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндірісімен
айырбас арқылы пайда табу.
2) Сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке тұлғалар, заңды тұлғалар – біріккен
серіктестіктер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік қоғамдар,
шаруашылық ассоциациялары, корпарациялар т.б. Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
дербестік, тәуелсіздік, экономикалық ынтымақ, тәуекелділік, жеке
жауапкершілік және жаңашылдық [16].
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның
белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік, іскерлік адамдардың мінез құлқы
типтерімен байланысты адамдардың қандай типтері белсенді, іскер болар екен?
Өздеріңіз ойлаңызшы: холерик пе, сангвинник пе, флегматик пе, миланхолик
пе? Сан есебінен алған да белсенділік өте азғантай энергетикалық шығыннан,
шыдамай тыс энергия шығынына дейін, кейде қоғамдық идеалды іске асыруға
дейін баруы мүмкін. Мысалы: Париж коммунасы, Ұлы Октябрь социалисттік
революциясы. Сапа жағынан спонтандық белсенділік (ішкі себептермен пайда
болған, сыртқы әсерлермен болмаған), өмірдің шектелген түрі және еріксіз
белсенділік (қайғы, қасірет шегу), сонымен бірге еркін белсенділік.
Адамдардың белсенділігі әр-түрлі болады: саяси, әлеуметтік, экономикалық,
әскери, тарихи т.б. болып бөлінеді.
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады.
Антогонисттік қоғамда, ол адамды қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап
болады. Экономикалық белсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндірісімен айырбас арқылы табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста
шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін
(іскерлігін) талап етеді. Сондықтан экономикалық белсенділік, іскерлік
еріксіз немесе еркін болуы керек [17].
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер,
қолөнершілер. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал жабдықтарға
иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы
өндірістің бастапқы жабайы түрі.
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік қоғамдар құрыла бастады.
Мысалы, 1554 жылы Англия сауда компаниясы, 1660 жылы Ост-Үнді сауда
компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында акционерлік банктер іске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі
шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Перт І
патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам
тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан
кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерлік қызмет және оның түрлері. Оңтүстік Қазақстан облысындағы шағын
кәсіпкерлік – бұл кез келген реформалардың өміршеңдігін айқындайтын сферасы
болып табылады. Салық салу, зейнетақы реформалары және шағын кәсіпкерлікті
қолдау туралы нормативтік актілердің шындығына келетін болсақ өмір
тәжірибесінде шағын кәсіпкерлік субъектілері қатал деструкциялармен
кездесіп отырғанын айта аламыз.
Кәсіпкерліктің түрлері:
1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің манадай түрлері болады:
өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
2. Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе коллективтің
(ұжымның) құрамы болуы керек.
4. Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық құқықтық; 2)
ұжымдық экономикалық.
Қандай да бiр елдiн туризм секторын сыртқа танытуды бастамас бұрын
зерттеулер жүргiзiледi. Зерттеу мәлiметтердi жинап кою ғана емес. Сонымен
қатар, зерттеу процесiнiн әр бiр кезенiнде жинақталған мәлiметтердi ой
сүзгiсiнен өткiзу, нақты ұсыныстар беру және шешiм қабылдаудан тұрады.
Туризм танытуында жүргiзiлетiн зерттеулерде туристiк таныту шараларын
бастамас бұрын сенiмдi, қажеттi, нақты мәлiметтердiң жинақталуы, шешiм
қабылдануы, түсініктеме және ұсыныстардың берiлуi болып табылады.
Туристiк танытудан алдын жүргiзiлетiн зерттеулер туристiк таныту
процесiнiң жақсы өтyiн және нәтижелi болуын қамтамассыз етедi. Жалпы таныту
зерттеулерi бөлек бөлек зерттеулердiң жиынтығынан тұрады. Олар төрт бөлiмге
бөлiнедi [5].
1. Халықаралық туризмге байланысты зерттеулер:
Халықаралық туризмдi дамытуға байланысты зерттеулер.
Туристiк шығындар мен кipicтepiнe байланысты зерттеулер.
Туристiк кешендерге байланысты зерттеулер.
Туризм ұйымдарына байланысты зерттеулер.
Шетелдердегi туристiк өнiмдердін дамытылуына байланысты зерттеулер.
2. Мемлекет тарапынан халықаралық туризмге жұмыстарына байланысты
зерттеулер:
Елге келген және елден кеткен туристерге байланысты зерттеулер.
Елдегi туристiк кешендерге байланысты зерттеулер.
Елдегi туристiк уйымдарға байланысты зерттеулер.
3. Туристiк енiмдерге байланысты зерттеулер
Елде өндiрiлетiн туристiк өнiмдермен оларды дамытуға байланысты зерттеулер
Елдегi өндiрiлетiн туристiк өнiмдермен бәсекелес елдердiн туристiк
өнiмдерiнiң салыстыру жұмыстарына байланысты зерттеулер
4. Туристiк танытудың қаржыландыруға байланысты зерттеулер
Туризмдi танытудың қаржыландыру көздерi, туризмдi танытудың қаржыландырудың
шарттары, туризмдi танытудың потенциалды қаржыландыру көздерiне байланысты
жүргiзiлетiн зерттеулер.
Туризмде таныту зерттеулерiнiң түрлерi. Туризмде таныту зерттеулерiнiң
негiзгi мақсаты туристiк өнiмдер және туристiк тұтынушылардың қалаулары,
қажеттiлiктерi арасында үйлесiмдiлiктi қамтамасыз ету және де әлеуметтiк -
экономикалық пайда табу. Туризмде танытудың бiр жағында туристік өнім,
екiншi жағында туристiк тұтынушылардың қалаулары мен қажеттiлiктерi орын
алса, бұл eкi жақтын арасында бәсекелестердiң, таныту құралдарының,
байланыс әдiстерi мен құралдарының, туристiк ұйымдар және қаржыландырылу
көздерiнiң зерттелуi орын алады.
Туристiк таныту зерттеулерiнде туристiк өнiмдердi зерттеу, зерттеудiң
негiзi, ал туристiк құралдардың, бәсекелестердiң, танытым құралдарының,
туристiк ұйымдар және қаржыландырылу көздерiнiң зерттелуi аралық зерттеулер
болып табылады.
2 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ГОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
Маңғыстау – Қазақстанның жаңашыл, саяхатшылар үшін тылсым сырға толы
мейлінше көркейіп келе жатқан өңірі. Маңғыстауға 1000 шақырымдық Каспий
теңізінің жағалауы, жазық дала мен ішкі шөл ландшафтары, таңғажайып
жартастар, түрлі әсерге бөлейтін арналар, құмды төбелер, айрықша флора мен
фауна тән.
Көз тартарлық ландшафтан өзге, Маңғыстау өте ежелгі тарихы бар
мәдениет ошақтарына ие: атақты жерасты мешіттері, XI-XII ғасырларға жататын
зираттар кешені, тас және қола дәуірінен бері келе жатқан тарихқа дейінгі
жұрнақтар.
Маңғыстау – Қазақстан Республикасының қиыр оңтүстiк-батысындағы iрi
аймақтарының бiрi. “Ұйқыдағы ару” атаған бұл өлке елiмiздiң мұнайы мен
газын берiп отырған қазына түбегi.
Маңғыстау облысы – 1973 жылы наурыздың жиырмасында құрылған. Кезiнде
“Маңқышлақ” деген атпен өмiр сүрген бұл өлке 1988 жылдың 2 маусымында
таратылып, 1990 жылдың 17 тамызында тарихи “Маңғыстау” деген атпен қайта
облыс болып құрылды.
Үш жүз алпыс әулиелi Маңғыстау қайталанбас табиғат өлкесi, қазаққа
құтты қоныс болған жер, соған нендей теңеу сөз айтылмады десеңiзшi!
Нағыз шөл, құм немесе тас! Ең болмаса көз көгалды бiр алқасы, нулы бiр
өлкесi болсайшы. Ең болмаса көз тiгерлiк көгiлдiр тауы, ауыз шаярлық ағынды
өзенi де жоқ. Қарай-қарай көз талар, мұң басар шерлi жүректi” деп ақын
Тарас ерiккендiктен айтты ма екен?! Бiрақ ол да Маңғыстауды қарғап-сiлеп
кеткен жоқ, атын шығарып мадақтап кеттi. Мөңкенiң Мұраты айтқандай, “шаңды
қиян Маңғыстау” қандай бақытты сәттердiң, қаншама қуаныш пен қайғының куәсi
болмады десеңiзшi?!
Бүгiнде Маңғыстау – iргелi өлке. Қайталанбас табиғаты, есепсiз байлығы
бар өлке. Ол ұйқыдағы ару емес, ұйқыдағы алып батыр өлкесi. Маңғыстау бос
жатқан иесiз құла, сұрқай шөл емес. Жақындап келiп ала тауларға, шыңдар мен
сайларға үңiлсең, Темiрхан ақын айтқандай: “Сен оған алыстан қара, сонда
оның бiртұтас организм екенiн бұлжытпай мойындарсың!”
Маңғыстау табиғаты қандай романтикалық ой сарынын тудырмады
десеңiзшi... “Маңғыстауға барған сапарды жұлдызды өлкеге жасаған саяхат
деуге де болар едi. Мен еш жерде мұндай жұлдыз нөсерiн, олардың көз
шаршатар жарқылын көргем жоқ. Оның жарқындығы сондай, түн сайын шексiз
тұңғиықтан жұлдыздар осынау үнсiз Маңғыстауға ұшып келiп жатқандай
сезiледi”. Бұл – К.Паустовскийдiң сөзi.
Маңғыстауды көрген, зерттеген адамдар да кейiнгiлер есте сақталарлықтай
көркем теңеулер қалдырыпты. Өткен ғасырда осы өлкеде айдауда болған поляк
Бронислав Заллеский Маңғыстау таулары туралы: “Күн сәулелерi бұлттардан өте
осынау тауларға алуан түрлi, әр бояу тигiзiп, ауық-ауық ғажайып көрiк
бередi. Түнде, ай жарығында бұл жер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz