Қазақстандағы банк пластикалық карточкаларының айналысы жүйесін жетілдіру

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС» ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ

«ҚАРЖЫ» КАФЕДРАСЫ

«Қорғауға жіберілді»

кафедра менгерушісі э. ғ, к., доцент

М. Ж. Арзаева

ДИПЛОМ жұмысы

тақырыбы:

«Қазақстандағы банк пластикалық карточкаларының айналысы жүйесін жетілдіру»

050509- «Қаржы» мамандығы

Орындаған:

«Қаржы» мамандығының

3 курс студенті Кошбаев Д. М.

(күні, қолы)

Ғылыми жетекші:

Э. ғ. к., аға оқытушы Жорабаева Ж. К.

(күні, қолы)

Норма бақылаушы:

аға оқытушы Садыханова Д. А.

(күні, қолы)

Алматы, 2013

Диплом жұмысын дайындау

кестесІ

Тапсырманың берілген күні

Кафедра меңгерушісі

э. ғ. к., доцент

Жұмыс жетекшісі

оқытушы

Тапсырманы орындауға

алған студент

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС» ЖОҒАРҒЫ МЕКТЕБІ

«ҚАРЖЫ» КАФЕДРАСЫ

«ҚАРЖЫ» мамандығы

3 курс Ф010К тобының студенті .

« Қазақстандағы банк пластикалық карточкаларының айналысы жүйесін жетілдіру » атты тақырыбында диплом жұмысын орындауға арналған

ТАПСЫРМА

« ___ » желтоқсан 2012 ж. № __ бұйрығымен бекітілді.

Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі «»

Жұмыстың бастапқы мәліметтері : Банк ісі бойынша заңды және нормативті актілер, ҚР Президентінің халыққа жолдауы, Банк ісі бойынша әдебиеттер, оқулықтар мен оқу құралдары

Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың қысқаша мазмұны:

а)

ә)

б)

ГЛОССАРИЙ

1) авторизация - эмитенттің пластикалық карточкасын пайдалана отырып пластикалық жасауға рұқсат беруі. Авторизацияны алу рәсімі пластикалық карточкалары жүйесінің ішкі ережелеріне және/немесе пластикалық карточкалары жүйесіне қатысушылар арасында жасалған шарттарға сәйкес белгіленеді;

2) банкомат - пластикалық карточкаларын ұстаушыларға қолма-қол ақшаны алуға және пластикалық карточкаларын пайдалана отырып банктің басқа да қызметін пайдалануға мүмкіндік беретін электронды- механикалық құрылғы;

3) дебеттік карточка - ұстаушыға клиенттің банк шотындағы ақша сомасы шегінде пластикалық жасауға мүмкіндік беретін пластикалық карточкасы. Дебеттік карточка ұстаушыға эмитент берген заем сомасы шегінде пластикалық жасауға мүмкіндік береді;

4) дербес бірегейлендіру нөмірі - пластикалық карточкасын ұстаушыға берілетін және пластикалық карточкасын ұстаушыны бірегейлендіруге арналған құпия код;

5) кәсіпкер - өзі жеткізетін тауарларына және/немесе қызметіне пластикалықді ақша аудару арқылы жасауға арналған пластикалық карточкаларын қабылдайтын жеке кәсіпкер немесе заңды тұлға;

6) процессинг - пластикалық карточкаларын пайдалана отырып пластикалықдерді және басқа да операцияларды жүзеге асырған кезде қалыптасатын ақпаратты жинауға, өңдеуге және беруге байланысты қызмет;

7) клиент - эмитентпен пластикалық карточкасын беру туралы шарт жасаушы және банк шотының иесі болып табылатын жеке немесе заңды тұлға;

8) корпоративті пластикалық карточкасы - заңды тұлғаның уәкілетті өкіліне эмитент пен заңды тұлға-банк шоты иесінің арасында жасалған пластикалық карточкасын беру туралы шарт негізінде берілетін пластикалық карточкасы. Корпоративті пластикалық карточкасын пайдалана отырып пластикалық жасау заңды тұлғаның банк шотындағы ақша сомасы және/немесе аталмыш заңды тұлғаға берілген заем сомасы шегінде жүзеге асырылады. Корпоративті пластикалық карточкасын ұстаушы заңды тұлғаның-банк шоты иесінің уәкілетті өкілі болып табылады;

9) эмитенттің шоғырландырылған шоты - банк эмитент ашқан және алдын-ала төленген пластикалық карточкаларын пайдалана отырып жүзеге асырылатын операцияларды есепке алуға арналған ішкі шот;

10) кредиттік карточка - ұстаушыға эмитент пен клиент арасында жасалған банктік заем шартының талаптарына сәйкес эмитент берген заем сомасы шегінде пластикалық жасауға мүмкіндік беретін пластикалық карточкасы;

11) пластикалық дік емес қосымшалар - пластикалықдерді жүзеге асыруға, қолма-қол ақша беруге және пластикалық карточкасында орналастырылуы/іске асырылуы мүмкін банктік қызмет көрсетулердің өзге түрлерін көрсетумен байланысты емес қосалқы қосымшалар/функциялар;

12) процессинг ұйымы - процессингті, сондай-ақ пластикалық карточкалары жүйесіне қатысушылармен жасалған шарттарда көзделген өзге де функцияларды жүзеге асыратын пластикалық карточкалары жүйесіне қатысушы;

13) сауда чегі - пластикалық карточкасын пайдалана отырып пластикалық жасау фактісін растайтын құжат;

14) слип - кәсіпкердің немесе эквайердің пластикалық карточкасын пайдалана отырып пластикалық жасау кезінде қағазға шығарылған пластикалық құжаты;

15) пластикалық карточкалары жүйесінің ішкі ережелері - соған сәйкес пластикалық карточкалары шығарылатын және оларды пайдалану арқылы пластикалық карточкалары жүйесінде пластикалық жасалатын ереже;

16) пластикалық карточкаларын шығару - ұстаушыларға пластикалық карточкасын беру туралы шарт негізінде не алдын ала төленген пластикалық карточкаларын беру кезінде мұндай шарт жасамай-ақ пластикалық карточкаларын беруді көздейтін операция;

17) пластикалық карточкаларының жүйесі - осы пластикалық карточкалары жүйесінің ішкі ережелеріне сәйкес пластикалық карточкаларын пайдалана отырып пластикалықді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін бағдарламалық- техникалық құралдардың, құжаттаманың және ұйымдастыру-техникалық іс-шаралардың жиынтығы;

18) пластикалық карточкалары жүйесіне қатысушы - жасалған шарттарға сәйкес пластикалық карточкаларының белгілі бір жүйесінің пластикалық карточкасын пайдалана отырып ақы төлеу кезінде жасалған пластикалық құжатын беру, өңдеу және/немесе орындау бойынша міндеттемелер туындайтын жеке немесе заңды тұлға;

19) пластикалық карточкасын беру туралы шарт - эмитент пен жеке немесе заңды тұлға арасында жасалатын шарт, оның негізінде пластикалық карточкасы беріледі;

20) пластикалық карточкасы - электронды терминалдар немесе өзге құрылғылар арқылы ақшаға қол жеткізу құралы, онда карточканы ұстаушыға пластикалық жасауға, қолма-қол ақша алуға, валюта айырбастауға және пластикалық

карточкасының эмитенті белгілеген әрі соның шарттары бойынша басқа операцияларды жүргізуге мүмкіндік беретін ақпарат болады. Пластикалық карточкасы дебеттік карточка және кредиттік карточка болып екіге бөлінеді;

21) алдын ала төленген пластикалық карточкасы - ұстаушысына бастапқы ұстаушы алдын ала салған және эмитенттің шоғырландырылған есебінде есептелген ақша сомасы шегінде пластикалықдерді жүзеге асыру және/немесе қолма-қол ақша алу мүмкіндігін беретін пластикалық карточкасы. Алдын ала төленген пластикалық

карточкасында оның ұстаушысын бірегейлендіруге мүмкіндік беретін деректемелер болмайды;

22) пластикалық карточкасын доғару - пластикалық карточкасын пайдалана отырып пластикалық жасауға толық немесе уақытша тыйым салу;

23) пластикалық карточкасының деректемелері - пластикалық карточкасының ұстаушыға, эмитентке және пластикалық карточкаларының жүйесіне тиесілігін айқындауға мүмкіндік беретін пластикалық карточкасындағы және/немесе онда сақталатын ақпарат;

24) пластикалық карточкасын ұстаушы - пластикалық карточкасын беру туралы шартқа сәйкес пластикалық карточкасын пайдалануға құқығы бар немесе егер пластикалық карточкасы алдын-ала төленген болса, оған тікелей иелік етуші жеке тұлға;

25) эквайер - пластикалық карточкасын пайдалана отырып пластикалық жасаған кезде кәсіпкермен жасалған шарт талаптарына және/немесе кәсіпкерде жасалған пластикалық құжаты талаптарына сәйкес кәсіпкердің пайдасына келіп түскен ақшаны қабылдауға және/немесе кәсіпкермен жасалған шартта көзделген өзге де іс-әрекеттерді орындауға тиісті банк немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым (банк) . Сондай-ақ пластикалық карточкасы бойынша қолма-қол ақша беретін банк те эквайер болып табылады;

26) эмитент - пластикалық карточкаларын шығаратын банк.

Мазмұны

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алумен қатар өткен тарихына сын көзбен қарау мүмкіндігіне де ие болып отыр. Ол өзінің тұрақты ақша-несие саясатын қалыптастырып, әлемнің көптеген елдерімен «иықтасып» өмір сүру деңгейіне талпыныс жасап келеді. Ондағы мақсаты экономиканың тұрақтылығына қол жеткізу және осы мәселені шешуде банк жүйесінің алатын орны мен оның маңыздылығы ерекше және ол туралы айтудың да өзі артық. Елімізде осы аталмыш банк саласында болып жатқан өзгерістер, олардың көрсететін қызмет түрлерінің сан алуандылығы, сапа категориясына қарай бет бұруы экономиканың тұрақты болуына өз ықпалын тигізеді. Оның ішінде халыққа яғни жеке тұлғаларға банк тарапынан пластикалық карточкалары арқылы қызмет көрсетудің маңыздылығы артып келеді. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері - жалпы қаржы жүйесіндегі кәсіпорындар ішіндегі бүгінгі таңдағы қарқынды дамып отырған алдыңғы ұйымдардың бірі. Өйткені бұл ұйымдардың қызметі шетелдердегі барлық озық тәжірибелерді енгізе отырып атқарылуда. Қазіргі коммерциялық банктердің қызметі экономиканың барлық салаларын дамытуға және халықтың табыс деңгейін арттыруға бағытталған. Осы банктердің қызметтерінде пластикалық карточкаларымен жасалынатын операциялардың алатын орны бөлек. Кез келген қоғамда мемлекет қаржыны өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін, белгілі бір мақсаттарға жету үшін пайдаланады. Қойылған мақсаттарды іске асыруда қаржы саясаты маңызды рөл атқарады. Оны жасап, жүзеге асыру процесінде қоғам алдында тұрған міндеттерді орындаудың шарттары қамтамасыз етіледі; ол экономикалық мүдделерге ықпал жасаудың белгілі құралы болып табылады. Демек, банктік - қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру мен жинақтау және экономикалық саясат жасайтын дамудың бағыттары бойынша оларды бөлудің міндеттерін шешеді.

Диплом жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің пластикалық карточкаларының даму перспективаларын қарастыру. Осы мақсатқа қол жеткізу барысында келесідей міндеттерді орындау қажеттілігі туындайды:

• Қазақстан Республикасындағы пластикалық карточкалардың пайда болу тарихын қарастыру;
• Қазақстан Республикасындағы пластикалықдік карточкалардың дамуының негізін қарастыру;
• Шетелдік тәжірибелерге талдау жасап, олардың елімізде оңтайлы тұстарын қарастыру;
• зерттелген банкте пластикалықдік карточкалар бойынша қызметтің енуін талдау;
• «Kaspi банк» АҚ пластикалық карточкалары және қызметін талдау;
• Қазақстан Республикасындағы пластикалықдік карточкасын жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеу.

Диплом жұмысының зерттеу объектісі - «Kaspi банк» акционерлік қоғамының пластикалық карточкалары.

Дипломдық жұмысты жазу барысында тақырыпқа қатысты экономист ғалымдардың еңбектері, оқулықтар, монографиялар, ғылыми мақалалар, ғылыми - тәжірибелік конференциялардың мәліметтері және зерттелген банктің есебі қолданылды.

Құрылымы бойынша диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың бірінші теориялық бөлімінде республикамызда пластикалық карточкаларының қалыптасыу барысы мен олардың экономикалық мәні, даму тарихы және оларды топтастыру сияқты мәселелер келтірілді. Қазіргі кезде коммерциялық банктерінде пластикалық карточкалармен ұйымдастырылған жұмыстың тәртібі және жекелеген дамыған елдердегі пластикалық карточкаларының даму деңгейлері жөнінде кеңінен сипаттамалар берілді.

1 Пластикалық карточкаларының экономикалық мәні мен теориялық негіздері

1. 1 Пластикалық карточкалардың мәні және оларды топтастыру

Дамыған елдерде тауарлар мен қызмет көрсетулерге қолма-қолсыз есеп айырысу барлық ақшалай операцияларының құрылымында 90%-ға жетеді. Қазақстанда жылдан-жылға тұрғындардың көп бөлігі - студенттен зейнеткерге дейін - карточканы пайдаланады. Бірақ та бұл әлі жетістік емес және III Қаржыгерлер конгресінде ҚР президенті Н. Ә. Назарбаев қолма-қол ақша айналымын қысқарту процесін жеделдетудің қажеттілігін және Қазақстандықтардың күнделікті өмірінде пластикалық карточкалардың қолданылу сферасын ұлғайту жөнінде айтқан болатын. [1]

Қазіргі уақытта пластикалық карточкаларының нарығында қызмет көрсетудің үлкен ассортименті көрсетілді және түрлі карточкалық бағдарламалардың елеулі саны ұсынылады. Мәселен, пластикалық карточкасының көмегімен дүкендер мен мейрамханаларда тауарлар мен қызмет көрсетулер үшін пластикалық жасауға, коммуналдық қызмет көрсетулерді, байланыс қызметін, салық және кеден пластикалықдерін төлеуге, кредиттерді өтеуге, карточкадан карточкаға ақша аударуға, Интернет немесе телефонды пайдалану арқылы тауарларға және қызмет көрсетуге тапсырыс беруге болады.

Пластикалық карточкасы - электронды терминалдар немесе өзге құрылғылар арқылы ақшаға қол жеткiзу құралы, онда мұндай карточканы ұстаушыға пластикалықдердi жүзеге асыруға, қолма-қол ақша алуға, валюта айырбастауға және пластикалық карточкасының эмитентi белгiлеген әрi соның шарттары бойынша басқа операцияларды жүргiзуге мүмкiндiк беретiн ақпарат болады.

Пластикалық карточкасын беру кезінде шарт жасалады, онда мынадай міндетті шарттар болуы тиіс:

• пластикалық карточкасын беру талаптары;
• пластикалық карточкаларын пайдалана отырып пластикалықдерді жүзеге асыру талаптары;
• қосымша картокалар берілетін адамдардың тізімі немесе адамдардың тізіміне сілтеме (пластикалық карточкаларын беру туралы шарт негізінде түрлі ұстаушыларға бірнеше пластикалық карточкаларын беру кезінде) ;
• пластикалық карточкасын алу тастау және оқшаулау талаптары;
• пластикалық карточкасының және/немесе пластикалық карточкаларын беру туралы шарттың қолданылу мерзімі;
• тараптардың құқықтары мен міндеттері;
• тараптардың жауапкершілігі.

Бірінші көпшілік пластикалық карточкаларын пайда болу тарихы жарты ғасырдан астам болып саналады. Қазақстанның тұрғындары олардың күнделікті өміріне сеніммен кірген пластикалық құралының осы түрінің ыңғайлы екендігін өткен он жылдың ортасында ғана бағалай алды.

Банктік пластикалық карточкасы - бұл қолданушыға пластикалықдерді жүзеге асыруға, қолма-қол ақша алуға, валюта айырбастауға және осы карточканы шығарған банкпен белгіленген басқа да операцияларды оның талаптары бойынша жүргізуге мүмкіндік беретін электрондық немесе басқа жабдықтар арқылы ақшаға рұқсат беру құралы.

Карточка бойынша сауда және қолма - қол ақшаны берудің негізі клиенттерге тауарлар мен қолма - қол ақшаларды бірден банкпен «қарызға» ұсынатын дүкендермен бұл операциялар жүзеге асырылады, ал олардағы қаражаттар қызмет көрсететін кәсіпорындардың шотына белгілі бір уақыт арқылы түседі (бірнеше күннен артық емес) . Пластикалық карточкаларға қызмет көрсету процесінде пайда болған пластикалықдік міндеттемелердің орындалған кепілі банк - эмитентіне олардың түсуі болып табылады. Сондықтан карточкалар әрекет етудің барлық мерзімінде банктің заты болып қалады, ал клиенттер оларды қолдану үшін ғана алады (карточкаларды ұстаушылар) . Банк - эмитент кепілінің мінезі топтастырылған карточкалар тобын ұсынылған клиенттердің пластикалықдік беделіне тәуелді.

Әлемдік карточка индустриясын дамытудағы маңызды кезең 2000 жылдардың бірінші жартысы - чиппен жабдықталған пластикалық карточкаларын тарату уақыты болды. Уақыт көшіне ілесе отырып, Қазақстандық банктер 2005 жылы магниттік жолағы бар карталарды біртіндеп ауыстыра отырып, «чиптік» карталар шығаруға кірісті.

Қазіргі таңда Қазақстанда пластикалық карточкалардың «индустриясы» құрыла бастады. Барлық дүние жүзінде пластикалық карточкалардың айналымдық өрісіне миллиондаған саудалы, қонақ үй кәсіпорындары және әртүрлі қызметтік кәсіпорындар енгізілді: мұндай карточкаларды қолданған адамдардың саны 500 млн. жуық. Карточкалармен барлық дамыған және дамып келе жатқан мемлекеттер жұмыс істейді. Бұл «индустрияның» дамуының талдауы банктік пластикалық карточкалардың табысты дамып келе жатқанын көрсетеді. Есептік - пластикалықді қатынастардың негізінде болған қатысушы жүйенің пластикалықдік құралы болып табылатын карточка екені түсінікті, яғни қазіргі таңдағы техникалық және технологиялық базада жүзеге асырылатын қолма - қолсыз есептеу болып табылады. Технологиялық және техникалық базаның үнемі дамуына мүмкіндік беретін банктің қор базасы маңызды рөл атқарады. Бұл өз кезегінде банктерге өзінің клиенттеріне ұсынылған қызметтерді кеңейтіп жетілдіруге мүмкіндік береді.

Қолма - қол ақшаларды қолдану мен есептер мемлекеттік және коммерциялық қаржылық құрылымдарға қымбат болады. Айналымға жаңа ақша белгісін шығаруы, ескі ақшаларды ауыстыру, жоғарғы деңгейдегі ұжымның құрамы, қатардағы клиенттер уақытының жоғалтулары және ыңғайсыздығы - мұның бәрі мемлекеттің экономикасына қиын мәселелер болып табылады.

Қазақстанда мысалы, әрбір теңгенің 20%-на жуығы оның жеке айналымын қолдануға жіберіледі. Қолма - қол айналымның мәселелерін шешудің мүмкін және ең перспективалық әдістерінің бірі - қолма - қолсыз есеп жүйесін тиімді құру. Сарапшылардың бағасы бойынша мұндай жүйе қолма - қол ақша айналымын үш есеге қысқартуын қамтамасыз ете алады. /1/

Пластикалық карточкалардың қолдану маңыздылығы келесілерде анықталады: ірі келісім шарттарды жетілдіру кезінде, саяхаттауда есептерді жеңілдетеді. Пластикалық карточкалардың қолма - қолдығы ірі ақша сомасын өзімен бірге алып жүрмеуге, яғни ақшалардың жоғалуы немесе ұрлануын болдырмауына мүмкіндік береді, сонымен қатар ірі ақша соманы «қолдан - қолға» үлкен көлемге ауыстыруы мүмкін. Пластикалық карточка пластикалықнің сенімді және тиімді қаражаты болып табылады, шотты карточка иесі ғана қолдана алады.

Пластикалық карточкаларымен есеп айырысу операциялары жүзеге асырылады. Пластикалық карточкаларымен есеп айырысулар компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өңдеу құралдарын қолданатын байланыс жүйелері арқылы жүзеге асыратын банктер және олардың клиенттері, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы пластикалықдер жиынтығы.

Банктік пластикалық карточкаларын қолдану аумағы жыл сайын өсіп келеді. Пластикалық карточкалары қазіргі заманғы пластикалық құралдары саласында болашағы зор бағыттардың бірі болып табылады. Қолма-қол ақшамен салыстырғанда пластикалық карточкаларының толып жатқан мүмкіндіктері мен артықшылықтары бар, қазірдің өзінде 3 млн. қазақстандық, оның ішінде студенттер мен зейнеткерлер, жеке кәсіпкерлер мен мемлекеттік қызметкерлер, қарапайым жұмысшылар мен компания басшылары, пластикалық карточкаларын пайдаланады. Қазіргі таңда Қазақстанда әр түрлі топтағы 3, 14 млн. пластикалық карточкасы айналыста жүр. Пластикалық карточкаларының қолма-қол ақшадан артықшылығын айта кету жөн:

• Ыңғайлылығы және қауіпсіздігі - қолма-қол ақша алып жүрмей, кез-келген тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін санаулы секундтарда-ақ пластикалық жасауға болады. Егер карточканы жоғалтып алған немесе ұрлатып алған жағдайда ақша қауіпсіз жерде, есеп-шотта сақталынып тұрады. Каточкада магнитті жолақ жүргізілген, бұл карт-шот бойынша кодталған ақпаратты сақтайды. Каточканы арнайы ПИН-кодын білетін карточканың иесі ғана қолдана алады.
• Карт-шотқа келісімсіз қол жеткізуге мүмкіндік болмау үшін қауіпсіздіктің жоғарғы деңгейі.
• Карт-шотыңыздағы қаржыны мағлұмдаудың қажеті болмайды, яғни, шет елге шыққанда карт-шотында қаржы ешқандай қиындықсыз шекараны асады.
• Дүние жүзі бойынша көрсетілген қызметтер мен сатып алған тауарлар үшін қолма-қол ақшасыз пластикалық жасау және кез-келген уақытта қолма-қол ақшаға банкоматтар мен есеп-айырысу бөлімдері арқылы қол жеткізу.
• Дүние жүзі бойынша қолма-қол ақша алуда және ақша аударымы кезіндегі жеделдік пен құпиялылық.

Халықаралық каточкалар арқылы Интернет желісінде сауда жасау. Пластикалық карточкалары - пластикалық формасында болады. Олар екі түрлі болып келеді:

• дебеттік карточка - карточкалық шот иесіне банкоматтан қолма - қол ақша алуға және карточкамен қызмет көрсететін сауда үйлерінде, мейрамханаларда және т. б. орындарда сатып алынған тауар мен қызметтері үшін есеп айырысуға мүмкіндік беретін пластикалық құралы.
• банкомат - банктік карточка көмегімен және ондағы сақталған қаражат көлемінде, оның иесіне қолма - қол ақшаны алуға мүмкіндік беретін автоматтандырылған құрылым.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс