Қазақстан Республикасындағы кеден ісі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Кеден ісін басқарудың ұйымдық экономикалық нысанда.ры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Кеден қызметінің ұйымдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдарының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Қазақстан Республикасы кеден органдарының және олардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ТАРАУ. КЕДЕН РЕСІМДЕУІ ЖӘНЕ КЕДЕН БАҚЫЛАУЫ. ҚАЗЫНАЛЫҚ БЕРНЕНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Кеден ресімдеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кеден бақылауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕН ІСІН БАСҚАРУ ...
3.1 Кеден органдарының негізгі міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Кеден органдарының негізгі мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Кеден ісін басқарудың ұйымдық экономикалық нысанда.ры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Кеден қызметінің ұйымдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдарының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Қазақстан Республикасы кеден органдарының және олардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ТАРАУ. КЕДЕН РЕСІМДЕУІ ЖӘНЕ КЕДЕН БАҚЫЛАУЫ. ҚАЗЫНАЛЫҚ БЕРНЕНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Кеден ресімдеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кеден бақылауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕН ІСІН БАСҚАРУ ...
3.1 Кеден органдарының негізгі міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Кеден органдарының негізгі мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму концепциясы негізіндегі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің басты міндеті келесідей болып табылады: “Қазақстан Республикасының Үкіметі өзінің алдағы қызметінде келесідей бағыттарды анықтайды: тұрақтылықты сақтау және ұлттық қауіпсіздік негіздерін нығайту”1.
“Негізгі басымдық ретінде Қазақстанның егемендігін және аумақтық тұтастығын, сонымен қатар ел қауіпсіздігін сақтай отырып, Республика Үкіметі ұлттық қауіпсіздіктің экономикалық және ақпараттық компоненттерін нығайту бойынша қызметін жандандыруды көздейді”2
Бағыттардың бірі болып ҚР кеден органдарының ұйымдық нысаны табылады.
Өз мазмұнына қарай кеден жүйесі, экономикалық және кеден саясаты құралы ретінде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының тиімділігін арттыруға және жүзеге асыруға мүмкіндік туғызуы керек.
Кеден жүйесі-әртүрлі мемлекеттер, мемлекет пен салықтөлеуші арасындағы, мемлекет, региондар қызметтерін қаржылай қамтамасыздандыру туралы жеке салықтөлеушілер арасындағы, жәнеде осыған қатысатын кәсіпорындар, ұйымдар және жеке тұлғалар арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастың күрделі, өзара байланысты жиынтығын көрсетеді.
Осы өзаара қатынас үйлесімді болған сайын, кеден жүйесінің елдің экономикалық саясаты тиімділігіне белсенді ықпалы жоғары болады.
Кеден жүйесінің белсенділігі негізінен оның екі бернесінің орындалуымен айқындалады: қазыналық және реттеуші. Кеден органдарының қазыналық бернесі, елге экономикалық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыздандыратын мемлекеттік ақша табысын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Кеден жүйесінің реттеуші бернесі, салық төлеушілер алдындағы мемлекет міндетін көрсете отырып, экономиканың бір қалыпты және оң дамуын қамтамасыздандыра отырып, оған жүйенің ынталандырушы ықпал ету қабілеттілігін сипаттайды.
Бәсекеге жарамдылықты жоғарылатуда бақылаушы, қайта болуші және ынталандырушы бернелерді іске асыруда кеден жүйесінің мүмкіндігі өте зор.3 Кеден жүйесінің көрсетілген бернелері кеден саясаты, оплоттар мөлшері мен мөлшерлемелері, жеңілдіктер жүйесі арқылы байқалады. Реттелінген кеден жүйесінде оның барлық бернелері кешенді іске асады.
Дегенмен, әрбір белгілі кезеңде экономикалық саясаттың мақсатына, міндетіне, құрылымына сәйкес басымдық кеден жүйесінің не реттеуші бернесіне, не болмаса қазыналық бернесіне беріле алады.
“Негізгі басымдық ретінде Қазақстанның егемендігін және аумақтық тұтастығын, сонымен қатар ел қауіпсіздігін сақтай отырып, Республика Үкіметі ұлттық қауіпсіздіктің экономикалық және ақпараттық компоненттерін нығайту бойынша қызметін жандандыруды көздейді”2
Бағыттардың бірі болып ҚР кеден органдарының ұйымдық нысаны табылады.
Өз мазмұнына қарай кеден жүйесі, экономикалық және кеден саясаты құралы ретінде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының тиімділігін арттыруға және жүзеге асыруға мүмкіндік туғызуы керек.
Кеден жүйесі-әртүрлі мемлекеттер, мемлекет пен салықтөлеуші арасындағы, мемлекет, региондар қызметтерін қаржылай қамтамасыздандыру туралы жеке салықтөлеушілер арасындағы, жәнеде осыған қатысатын кәсіпорындар, ұйымдар және жеке тұлғалар арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастың күрделі, өзара байланысты жиынтығын көрсетеді.
Осы өзаара қатынас үйлесімді болған сайын, кеден жүйесінің елдің экономикалық саясаты тиімділігіне белсенді ықпалы жоғары болады.
Кеден жүйесінің белсенділігі негізінен оның екі бернесінің орындалуымен айқындалады: қазыналық және реттеуші. Кеден органдарының қазыналық бернесі, елге экономикалық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыздандыратын мемлекеттік ақша табысын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Кеден жүйесінің реттеуші бернесі, салық төлеушілер алдындағы мемлекет міндетін көрсете отырып, экономиканың бір қалыпты және оң дамуын қамтамасыздандыра отырып, оған жүйенің ынталандырушы ықпал ету қабілеттілігін сипаттайды.
Бәсекеге жарамдылықты жоғарылатуда бақылаушы, қайта болуші және ынталандырушы бернелерді іске асыруда кеден жүйесінің мүмкіндігі өте зор.3 Кеден жүйесінің көрсетілген бернелері кеден саясаты, оплоттар мөлшері мен мөлшерлемелері, жеңілдіктер жүйесі арқылы байқалады. Реттелінген кеден жүйесінде оның барлық бернелері кешенді іске асады.
Дегенмен, әрбір белгілі кезеңде экономикалық саясаттың мақсатына, міндетіне, құрылымына сәйкес басымдық кеден жүйесінің не реттеуші бернесіне, не болмаса қазыналық бернесіне беріле алады.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТ ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
1.1 Кеден ісін басқарудың ұйымдық экономикалық нысанда-ры ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Кеден қызметінің ұйымдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдарының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Қазақстан Республикасы кеден органдарының және олардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ТАРАУ. КЕДЕН РЕСІМДЕУІ ЖӘНЕ КЕДЕН БАҚЫЛАУЫ- ҚАЗЫНАЛЫҚ БЕРНЕНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
2.1 Кеден ресімдеуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
-
2.2 Кеден бақылауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕН ІСІН БАСҚАРУ ...
3.1 Кеден органдарының негізгі міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Кеден органдарының негізгі мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму концепциясы негізіндегі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің басты міндеті келесідей болып табылады: “Қазақстан Республикасының Үкіметі өзінің алдағы қызметінде келесідей бағыттарды анықтайды: тұрақтылықты сақтау және ұлттық қауіпсіздік негіздерін нығайту”1.
“Негізгі басымдық ретінде Қазақстанның егемендігін және аумақтық тұтастығын, сонымен қатар ел қауіпсіздігін сақтай отырып, Республика Үкіметі ұлттық қауіпсіздіктің экономикалық және ақпараттық компоненттерін нығайту бойынша қызметін жандандыруды көздейді”2
Бағыттардың бірі болып ҚР кеден органдарының ұйымдық нысаны табылады.
Өз мазмұнына қарай кеден жүйесі, экономикалық және кеден саясаты құралы ретінде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының тиімділігін арттыруға және жүзеге асыруға мүмкіндік туғызуы керек.
Кеден жүйесі-әртүрлі мемлекеттер, мемлекет пен салықтөлеуші арасындағы, мемлекет, региондар қызметтерін қаржылай қамтамасыздандыру туралы жеке салықтөлеушілер арасындағы, жәнеде осыған қатысатын кәсіпорындар, ұйымдар және жеке тұлғалар арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастың күрделі, өзара байланысты жиынтығын көрсетеді.
Осы өзаара қатынас үйлесімді болған сайын, кеден жүйесінің елдің экономикалық саясаты тиімділігіне белсенді ықпалы жоғары болады.
Кеден жүйесінің белсенділігі негізінен оның екі бернесінің орындалуымен айқындалады: қазыналық және реттеуші. Кеден органдарының қазыналық бернесі, елге экономикалық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыздандыратын мемлекеттік ақша табысын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Кеден жүйесінің реттеуші бернесі, салық төлеушілер алдындағы мемлекет міндетін көрсете отырып, экономиканың бір қалыпты және оң дамуын қамтамасыздандыра отырып, оған жүйенің ынталандырушы ықпал ету қабілеттілігін сипаттайды.
Бәсекеге жарамдылықты жоғарылатуда бақылаушы, қайта болуші және ынталандырушы бернелерді іске асыруда кеден жүйесінің мүмкіндігі өте зор.3 Кеден жүйесінің көрсетілген бернелері кеден саясаты, оплоттар мөлшері мен мөлшерлемелері, жеңілдіктер жүйесі арқылы байқалады. Реттелінген кеден жүйесінде оның барлық бернелері кешенді іске асады.
Дегенмен, әрбір белгілі кезеңде экономикалық саясаттың мақсатына, міндетіне, құрылымына сәйкес басымдық кеден жүйесінің не реттеуші бернесіне, не болмаса қазыналық бернесіне беріле алады. Үйлесімді кеден
----------------------------------- ----------------------------------- ------------- Казахстан-2030. Послание Президента
2 Казахстан-2030. с.98
3 Закон РК “О тамож.”
саясатының, оның елдің тұтас экономикалық кеңістігін қалыптастыратын құрама болу қабылеттілігінің түйіні осында жатыр.
Қазіргі кеден жүйесі Қазақстанда 90 жылдардың басында енгізілді.
Совет Одағы тұсында әрекетте болған кеден жүйесін тез және түпкілікті өзгерту қажеттігі Қазақстандық экономикада жарықтық қатынастың қалыптасуына, экономикалық саясаттың өзгеруіне себеп болды. Нарыққа өту кезінде экономиканың ырықтануын, оның ашықтығын және кез-келген құралмен макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу жеткілікті, ал сонсоң нарық барлық проблеманы автоматты түрде шешеді деп есептелінді: кейбір экономистер сол уақытта-ақ мұндай ойдан алыс болуды жөн көрді, Қазақстан үшін реформаны жоспарлы-нарықты бағытта жүргізу ең дурысы деп есептеді,бұл Жапонияда, Қытайда және басқа елдерде орын алады, іс жүзінде Қазақстан экономикасының бай тәжірибесі мен өзіндік ерекшелігі талап етілмей қалды. Осының бәрі кейіннен реформаның өтуіне теріс ықпал етті.
Теория жүзінде нарыққа өтуді жүргізу кезінде Батыс Еуропа елдерінде қолданудағы кедендік заңдарды жай көшіріп алуға болатын еді.
Дегенмен, Батыс Еуропа елдерінің кеден жүйелері нарықтың ондаған жылдар жұмыс істеуі нәтижесінде қалыптасқан, салыстырмалы тұрақты экономикада әрекет етеді (инфляция қарқыны төмен, өндіріс көлемі жоғары, тұрақты экономикалық құрылымды). Мұндай экономикалық жағдай, Қазақстанда нарықтық реформа жүргізу басында болған жоқ. Сондықтан, нарықтық қатынастың жоғары дамыған жүйесі үшін жарамды және ұзақ эволюциялық дамуға негізделген батыс тәжірибесін механикалық турде алу Казақстан экономикасы күйімен елелінбейді, мұнда нарықтық қатынастар “талықсытпалы” режимде қалыптасады, ал нарық құрылымын қалыптасқаннан көрі, өтпелі деп атауға болады.
Нарыққа қалайда өту керектігі жаңа кеден жүйесі туралы, оның қызметін регламенттейтін, осы жүйені басқару мүмкіндігін беретін, жәнеде қажетті кеден механизмін құруға мүмкіндік беретін ережелер мен нұсқамалар туралы заң қабылдауды талап етті: Казақстандық жағдай үшін 90 жылдардың басында, кеден жүйесі америкалық үлгі бойынша сайланды.
Қазіргі кезде кедендік органдар жүйесі- сыртқы экономикалық қатынастарды бақылауды жүзеге асыратын негізгі органдардың бірі.
Жоғарыда айтылған мәліметтер негізінде осы жұмыстың негізгі мақсаты-кеден органдарының қалыптасу принциптерін, оның кеден ресімдеуі және кеден бақылауы бойынша негізгі беркелерін зерттеу және соның негізінде кеден жүйесінің жетілдірілу жолдарын межелеу болып табылады.
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер шешуін тапты:
1.Қазақстан Республикасы кеден органдарының ұйымдық-экономикалық нысандарын баяндау;
2.Кеден жүйесіндегі Қазақстан Республикасының заңдық актілерін зерделеу;
3.Кеден саясатының 2002 жыл кезеңіндегі концепциясын зерделеу;
4.Оның кеден ресімдеуі және кеден бақылауы бойынша бернелерін қарастыру;
5.2002 жылдағы кеден органдарының қызметін талдау.
Жұмысты жүргізу үшін Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативті актілері, кеден органдары қызметшілерінің қызметтік міндеттері, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік табыс Министрлігің Кедендік бақылауының кеден бақылауын және кеден ресімдеуін жүргізу бойынша негізгі нусқамалары қолданылды.
1 Тарау. Кеден органдарының құрылымдары.
1.1 Ұйымдық-экономикалық нысандар
Кеден ісінің жалпы басшылығын ҚР Министрлер Кабинеті іске асырады.
ҚР кеден ісінің тікелей басшылығын ҚР орталық кеден органы жүргізеді.
ҚР орталық кеден органы заңды тұлға болып табылады және өз құзыреті шегінде әрекет етеді.
ҚР орталық кеден органы туралы ереже ҚР Министрлер Кабинетімен бекітіледі.
ҚР орталық кеден органында алқа құрылады.ҚР орталық органының басшысы ҚР Президентімен тағайындалады.
ҚР Кеден органдары келесідей негізгі міндеттерді шешеді:
-ҚР кеден саясатын әзірлеуге және жүргізуге қатысады;
-ҚР заңдары мен кеден істері бойынша заңдарын сақтауды, кеден ісін жүргізу кезінде азаматтар мен ұйымдар мүддесі мен құқығын қорғауды қамтамасыздандырады;
-өз құзыреті шектеулерінде ҚР экономикалық қауіпсіздігі мен экономикалық мүддесін қамтамасыздандырады;
-сауда-экономикалық қарым-қатынастардың кеден реттеуші құралын қолдануды;
-кеден төлемдері мен салықтарын өндіріп алуды;
-ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарларға қатысты экономикалық саясат шараларын әзірлеуге қатуды;
-ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізу кезінде рұқсат беру тәртібін сақтауды қамтамасыздандыруды;
-ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты контрабандамен және кеден ісі саласындағы қылмыспен, кеден ережесінің және салық заңдарының бұзылуымен күресуді, ҚР кеден шекарасы арқылы есірткі заттардың, есуастандырғыш заттардың, қару-жарақтың, ҚР және шетел халықтарының көркем сурет, тарихи және археологиялық заттарын, зиялы жеке меншіктін объектілерін, жоғалып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер түрлерін, олардың бөліптерімен дериваттарын, басқада тауарлардың заңсыз айналымын болдырмауды, сонымен қатар ҚР аэропорттарында халықаралық азаматтың авиациясы қызметіне заңсыз араласуды болдырмауды және халықаралық терроризммен күресте жәрдемдесуді;
-кеден ресімдеуі мен кеден бақылауын іске асуруды және жетілдіруді, ҚР кеден шекарасы арқылы тауарайналымын қарқындатуға ықпал ететін жағдай жасауды;
-ҚР сыртқы сауда кеден статистикасы мен арнайы кеден статистикасын жүргізуді;
-сыртқы экономикалық қызметтің Тауарлық номенклатурасын жүргізуді;
-ҚР сыртқы экономикалық байланысының дамуына жәрдем етуді, жәнеде осындай байланыс шеңберінде ұйымдар мен азаматтар қызметіне жәрдемдесуді;
-мемлекеттік қауіпсіздікті, халық адамгершілігін, адам өмірі мен денсаулығын қорғау бойынша, қөршаған ортаны, жануарлар және өсімдіктерді қорғау, әкелінетін тауарлардың республикалық тұтынушылары мүддесін қорғау бойынша шараларды жүзеге асыруға жәрдеметуді;
-ҚР мүддесі үшін өмірлік мәні бар стратегиялық және басқада материалдардың әкетілімін бақылауды іске асыруды;
-өз құзыреті шеңберінде валюталық бақылауды жүргізуді;
-ҚР кеден ісіне қатысты бөліміндегі халықаралық міндеттерін орындауды, кеден ісімен байланысты ҚР халықаралық шарттарын әзірлеуге қатусуды, шетел мемлекеттерінің кеден және басқа құзыретті органдарымен, кеден ісінің мәселесімен айналысатын халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты жүзеге асыруды қамтамасыз етуді;
-кеден ісі саласында ғылыми зерттеу жұмыстарын және кеңес беруді жүргізуді; мемлекеттік органдар және ұйымдар үшін осы саладағы мамандар біліктілігін жоғарылатуды және дайындауды, қайта дайындауды жүргізуді;
-кеден мәселелері бойынша мемлекеттік билік органдарына, ұйымдар мен азаматтарға ақпаратты бекітілген тәртіпте жеткізуді;
-кеден органдарының тұтас қаржы-шаруашылық саясатын, материалдық-техникалық және әлеуметтік базасын өркендетуді жүзеге асыруды.
1.2 Кеден органдарының ұйымдық құрылымы.
Кеден органдары өз бернелерің Қазақстан Республикасы “Казақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы”, заңының “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңының, “Казақстан Республикасы Үкіметі туралы” Конституциялық заңының және бірқатар басқада заңдар мен нормативті актілер негізінде жүзеге асырады.
“Қазақстан Республикасы Үкіметі туралы” Конституциялық заң, “Казақстан Республикасының кеден ісі туралы” ҚР заңы негізінде Казақстан Республикасының ішкі және сыртқы саясатының құрама бөлігі болып табылатын тұтас кеден саясаты жүргізіледі. Кеден саясаты мемлекеттік билікті орталық орындаушы органдарын жургізуге жатады. “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңына сәйкес, мемлекет атынан кеден бақылауы мен кеден ресімдеуін жургізуге уәкілетті мемлекеттік орган ретінде, ҚР мемлекеттік табыс Министрлігіне кіретін, Қазақстан Республикасы кеден қызметі құрылды. Кеден органдарының қызметі осы заңның және 1.01.2002 жылы қолдануға енгізілген Қазақстан Республикасы Салық Кодексінің негізінде жүргізіледі.
Қазақстан Республикасы кеден органдары бірыңғай кеден жүйесін құрайды. Бірынғай кеден жүйесі дегенімізді, кеден ісі саласында олардың алдына қойылған міндеттері мен құзыреттеріне сәйкес кеден органдарының сатылы тұрғызылған жиынтығы деп түсінуге болады. Сонымен қатар, ол Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметі органдарының жалпы жүйесінің күрделі қосалқы жүйесін көрсетеді.
Кеден органдары орталық кеден органы- Кеден комитеті, жәнеде кеден басқармалары, кедендер және кеден бекеттері кіретін, бірыңғай жүйені (ст.8) құрайды.
Қазақстан Республикасы Кеден комитеті Мемлекеттік табыс министрлігінің құрамына кіреді. Кеден органдары жүйесін Кеден комитеті басқарады.Қызмет ету жылдарында бірқатар қайта ұйымдастырулар мен өзгерістерге ұшырады.
Кеден Комитеті орталық орындаушы орган болып табылады, ҚР1 кеден органдарының бірыңғай жүйесін басқарады және кеден ісіне тікелей жетекшілік етеді.
Кеден органдары құрылымы бірыңғай жүйеден турады, оған енетіндер:
ҚР Орталық кеден органы
Кеден басқармасы
Кедендер
Кеден бекеттері
ҚРМТ Министрлігінін Кеден комитеті-елдегі кеден қызметін басқаратын негізгі орган. Кеден комитетінің құрылымы келесідей: Кеден комитетінің төрағасы
Бірінші орынбасар
Орынбасар
Көмекші
Төраға кеңесшісі
Комитет негізін Басқармалар құрайды:
Контрабанда мен кеден ережесін бұзумен күрес ұйымдастыру басқармасы
Кеден табыстары басқармасы
Кеден байланыстары басқармасы
Аппарат жұмысын ұйымдастыру бойынша қаржы-шаруашылық басқармасы
Кадрлар басқармасы
Сыртқы байланыстар бөлімі
Меншікті қауіпсіздік бөлімі
Кеден сараптамасын ұйымдастыру бөлімі
Кеден бақылауы басқармасы келесі бөлімдерден тұрады:
Кеден бақылауы ұйымынан
Кеден тәртіптемесі бөлімі
Контрабанда мен кеден ережесін бұзумен күрес бойынша басқармада қызмет етеді:
оперативтік бөлім, контрабандамен күрес бөлімі, кеден ережебұзушылығымен күрес бөлімі. Есірткімен күрестің ерекше мақызын ескере отырып, қаралып отырған Басқарма құрамында есірткі контрабандасымен күрес бөлімі және кинологиялық қызметті ұйымдастыру бөлімі құрылды.
Кеден табыстары басқармасына кіреді:
Сауда айналымындағы кеден төлемдері бөлімі
Кеден тарифі бөлімі
Жанама салықтар бөлімі
Саудадан тыс айналымдағы кеден төлемдері мен алымдарн бөлімі
Валюталық бақылау бөлімі
Яғни, Басқарма шаруашылық субъектілерінің (отандық және шетелдік) кеден шекарасынан өтетін тауарлардан алымдар, бажылар төлеулерін ұйымдастырумен айналысады.
Бұл бажылар мен салықтардың барлық жиынтығы мемлекет қазынасына түсетін кеден табысын құрайды.
Кеденді қорғау мен тәртіптемені басқаруды кеденді қорғау және тәртіптеуді ұйымдастыру бөлімі, арнайы бөлім, кезекші қызмет атқарады.
Құқықты қамтамасыздандыру бөлімінде заңдарды кодтандыру мен кедел құқығымен арнайы ұйымдастырылған бөлім айналысатыны қарастырылған, ал практикалық заңды істер заң бөлімдерінің жүргізуінде болады.
Толық штатты қызметкерлері бар бухгалтерия қарастырылып отырған Басқарманың ең маңызды бөлімшесі болып табылады. Келесі маңызды бөлімшесі қаржы бөлімі мен кеден органдарының қарнсы-шаруашылық қызметін талдау бөлімі болып табылады.
Қажетті бөлімшесі болып материалдық-техникалық жабдықтау, қару-жарақ, қорғану құралдары мен техникалық бақылау бөлімдері табылады.
Кеден комитеті кеден объектілерінің күрделі құрылысы бернесін өзіне алатын болғандықтан, бөлім жанынан сәйкес бөлімшелер құрылды.
Қазіргі кезде республикада 16 аймақтың кеден басқармасы мен 11 кедендер бар. ҚР ККА Орталық аппаратында қызметшілер саны 250, 10 дербес департаменттер мен басқармалардан тұрады, құрамында бөлімдер мен қызметтер жұмыс істейді. Бұдан өзге Кинологиялық орталық (40 бірлік), Оқу-әдістемелік орталықпен бірлескен Орталық кеден лабораториясы (46 бірлік) және Қаржы- шаруашылық кедені (21бірлік) бар.
Орталық кеден органының басқару қызметі бағынатын кеден органдарын басқарудың ңатаң орталықтандырылған жүйесіне бағытталған. Орталық кеден органының өз құзыретін іске асыруының негізгі нысаны-құқықтық актілер екі түрде шығарылады: кеден ведомствасы ішіндегі әрекет тәртібін орнататын ведомство ішіндегі және ведомство аралық.
Кеден бақылау агенттігі кеден жүйесінің барлық звеносымен бірігіп, қолданымдағы заңдарға сәйкес, үш негізгі берненің жүзеге асуын қамтамасыздандырады: бақылаушы, қазыналық және құқық қорғаушы. Бұрынғы Совет кеңістігіндегі қалыптасқан жүйе бойынша, кеден органдары аталған беркелерді ғана емес, жәнеде шекаралық бернені де атқарады.
Қазақстан кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көліп құралдары өтуі кезіндегі бақылаушы және қазыналық бернелерді орындай отырып, кеден қызметі сонғы жылдары мемлекет жүргізген сыртқы экономикалық саясатта өз ролін едәуір күшейтті.
Бәрінен бұрын сыртқы экономикалық қызмет үшін кесір келтірместен тиімді кеден бақылауы мен кеден ресімдеуі жүргізілуіне шекарада жағдай жасау мақсатында рұқсатнама бекеттерінің қызметін жетілдіру бойынша шаралар қолданылды.
Бұл бағытта ілеспелі болатындар:
кеден бақылау мен ресімдеуін қысқа мерзімде өткізуге мүмкіндік беретін, рұқсатнама бекеттерін жоғары техникалық жарақтандыру;
кеден органдарының тәжірибелі кадрлік құрамы;
көптеген кеден бекеттерін автоматтандыру;
СЭҚ қайырымды қатысушылары үшін пұрсаттылық берудің айқын жүйесінің болуы.
Кеден қызметінің, кеден делдалдары, уақытша сақтау қоймалары (УСҚ), еркін және кеден қоймалары, кеден тасымалдаушылары және бажысыз сауда дүкендері әрекет ететін кеден төңірегіндегі инфрақұрымын сапалы жаңа және қажетті элементтермен қамтамасыздандыру мәселесіне ерекше көңіл бөлінеді.
Кеден төңірегіндегі инфрақұрылымның субъектілерінің қызметіде экспортты ынталандыруға, импорттың орынын басатын өндірістерді көтермелеуге, экономикаға инвестиция тартуға бағытталған.
Қазіргі уақытта республика бойынша барлығы 85 кеден брокерлері, 167 УСҚ, 55 кеден қоймалары,8 еркін қоймалар 4 бажысыз сауда дүкендері жұмыс істейді. Олардың барлығында да сәйкес лицензиялары бар.
Кеден тәртіптерін ықшамдау, олардың ашықтығын қамтамасыз ету мәллелері бойынша үлкен жұмыс жүргізілуде. Кеден тәртібінен өту уақытын қысқартатын үшкезеңді кеден бақылауының жобасы және тауарлар мен көлік құралдарын ресімдеу жобасы жүзеге асырылуда.
Кеден басқармалары мен кедендерде Әкелінетін автокөлігін тіркеу қосалқы жүйесі іске қосылған. Жузеге асуы уақытша сақтау орындарында тауарлардың есепке алынуы және қозғалысы бойынша кеден бақылауы процесін автоматтандыруға мүмкіндік беретін, Уақытша сақтау қоймаларын бақылау жобасын бағдарламалы қамтамасыз ету дайындалды.
Кеден органдарыны қызметінің ең бір өзекті мәселесі қазіргі ақпаратты технологияны автоматтандыру және енгізу болады. Бюджет қаражатының тапшылығына қарамастан 1996 жылы Кедендік автоматтандырылған ақпараттық жүйе (КААЖ) құруда халықаралық тендер өткізілді.
КААЖ жобалау және енгізу 1997 жылы басталып, 2001 жылдың тілдесінде бірінші кезегін іске қосқанға дейін жалғасты.
КААЖ жүйелі-техникалық платформасы құрамына спутникті станциялар, радиомодемдер, компьютерлік және шеткері аймақтық техникалар, серверлер, маршруттаушылар, жергілікті есептегіш желілер кіреді. 2003 жылдың басындағы жағдайы бойынша, ҚР кеден органдарында 2085 дербес компьютерлер, 832 басушы құрылғылар, 665 үздіксіз қоректену көздері, 82 спутник станциялары, 32 радиомодемдер,115 UNIX-серверлер, 121 маршруттаушылар қолданылады.
КААЖ бағдарламалық қамтамасыздығы кеден ресімдеуі технологиялық процесін толығымен қамтуға мүмкіндік береді, кеден бекетінен орталық аппаратқа дейін барлық деңгейлерде оны жүзеге асырудың бірегей құралы болып табылады.
КААЖ 1-ші кезегін енгізу жылдарында:
Тауарларды ішкі транзитпен және жолтасымалдануының халықаралық конвенциясы бойынша жеткізілуін бақылау ұйымдастырылды;
Жүктерді кеден ресімдеуінің бірқатар типтік технологиясы іске қосылды;
1997-2002 жылдардағы кеден декларациясы мәліметтерінің базасы қалыптастырылды, оның ақпараттары сыртқы сауда статистикасын қалыптастыруға (онсыз Қазақстан Дүниежүзілік кеден ұйымына қатыса алмайды), мемлекеттік басқару органдары үшін арнайы кеден статистикасын қалыптастыруға мүмкіндік береді;
бюджетке кеден төлемдерін өндіріп алудың дұрыстығы мен толық есептелуін қамтамасыздандырылды;
есірткі мен қару- жарақ контрабандасымен күресуде тиімді ақпараттық қолдау қамтамасыз етілді;
пәрменді кеден-банкі валюталық бақылау ұйымдастырылды;
барлық деңгейдегі кеден органдарын ақпараттық қолдау қамтамасыздандырылды;
кеден органдарының барлық құрылымын бірыңғай ақпараттық кеңістікке біріктіретін телекоммуникациялық жүйе құрылды.
Қазақстан Республикасы кеден шекарасын Солтүстік-Қазақстан обласының “Жаңа жол” және Өңтүстік Қазақстан обласының “Жібек жолы” өткізу бекеттерінде кесіп өтетін автокөлік құралдарын бейнебақылаудың пилотты жобасы сыналды. Бірқатар аймақтық кеден бөлімшелерінің кеден ресімдеуі құжыраларында,СӘҚ қатысушыларына құжаттардың оларды ресімдеу кезіндегі барлық өту кезеңдерін көзбен шолып байқауға мүмкіндік беретін “Ақпараттық монитор” бағдарлама қамтамасыздығы орнатылған. ҚР кеден шекарасы арқылы тауарайналымын арттыру үшін қажетті жағдай жасау және тиімді кеден бақылауы мен кеден ресімдеуін қамтамасыздандыру бойынша басқада шаралар қабылдануда.Үкімет Қаулысымен 1997 жылдың тамызында Қазақстан Республикасы халықаралық автомобиль тасушылар Одағы құрылды (Қаз АТО). КААЖ “Жеткізу бақылауы” қосалқы жүйесі әзірленіп, енгізілді, ол тауарлардың ХДП және ДКД тәртіптері бойынша Қазақстан кеден аймағына енген сәттен арнаулы орынына жеткенге дейінгі қозғалысын автоматты бақылауды көздейді. Кеден бақылауын жүргізудің технологиялық тәсімі жаңалануда, жәнеде мүдделі министрліктер мен ведомстволармен, халықаралық ұйымдармен біріккен ынтымақтастық жүзеге асуда, ұзақмерзімді бағдарлама “Қорғанудың екінші сызығы” және басқалары жүргізілуде.
Осының барлығы кеден тәртібі ұзақтығын қысқартуға ықпал етеді. Қазіргі уақытта кеден шекарасынан өтетін тауарлардың 84,5% “күнбе күн” принципімен ресімделеді.
Дегенмен, шекаралық кеден бекеттерімен өткізу орындарының материалдық-техникалық қамтамасыздандырылуын бекітпейінше, оларды кеден бақылауының техникалық құралдарымен жарақтандырмайша(КБТҚ), кеден төңірегіндегі инфрақұрылымды дамытпай тиімді кеден бақылауының болуы мүмкін емес. 161 кеден бекеттерінің 77, немесе 48%,бейімделген ұймереттерге орналасқан, әкімшілік ғимараты, тексермелеу алаңы, қоймасы, таразылы шаруашылығы және т. б. жоқ.
Қазіргі уақытта ҚР ҰҚБ шекаралық қызметінің 45 бөлімшесі кеден қызметімен бірге орналасқан, бұл жалпы кеден бекеттері мөлшерінің 57% дерлік құрайды. Қалған бекеттерде кеден органдары шекараны қорғауды дербес жүргізеді.
Одан өзге ҚР Үкіметінің 2003 жылғы 13 наурыздағы №241 қаулысына сәйкес, кеден органдарына республиканың мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу орындарында көшіп-қону карточкасын беру бойынша берне жүктеледі.
Шекара және кеден органдарынан өзге, бақылаушы бернені санитарлық-карантиндік қызмет(СКҚ), мал дәрігерлік-фитосанитарлық қызмет(Ауыл шаруашылығы Министрлігі),көлік бақылау органдары (Көлік және коммуникация Министрлігі) және сертификаттау (Индустрия және сауда Министрлігі) жүргізеді.
Үкімет тапсырмасына сәйкес 2002 жылдың желтоқсанында бірыңғай бақылау-өткізу орындарын жайғастыру мәселесі бойынша Ведомствоаралық комиссия құрылды, оның негізгі міндеті мемлекеттік органдар әрекетін үйлестіру, бақылау-өткізу орындары инфрақұрылымын орналастыру мен құруда сәйкестендірілген тәсілдеме жасау болып табылады. Бақылау-өткізу орындарын салу және жайластыру бойынша жұмыстарды үйлестіруші жұмысшы органы болып ҚР кеден бақылауы агентігі анықталды. Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасы арқылы өту орындарын қажетті үймереттермен жабдықтау және мемлекеттік шекара арқылы өтетін тұлғаларды, көлік құралдарын, жүктер мен басқада мүліктерді шекаралық, кедендік, санитарлық-карантиндік, мал дәрігерлік және фитосанитарлық бақылаудан өтуін жүзеге асыру үшін коммуникациялармен жабдықтау қарастырылады.
Кеден бақылауы дамуының және бір маңызды аспектісі, кеден бақылауын техникалық жаңарту мен жетілдірудін үздіксіз процесін құру, атап айтсақ таразылау шаруашылығы мен стационарлы рентген қондырғыларын құру, қажеттілігі болып табылады.
Сонымен қатар, Кеден кодексінің қабылдануына байланысты, республикадағы басқада мемлекеттік органдармен және Еур АзЭЫ елдері кеден қызметтерімен ақпараттық өзара әрекеттесудін кеңеюіне, ҚААЖ жүйелітехникалық платформасының сапалық тозуына, жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуына және т.б. байланысты талап етілетін КААЖ екінші кезегін енгізу және жаңғырту керек.
Осыны есепке ала отырып, 2003 жыл бюджетін нақтылау кезінде КААЖ дамуына және жүйенің екінші кезегін енгізуге жұмсалатын қосымша қаржы қарастыру тиімді деп ойлаймыз, ал келешекте КААЖ дамуына жыл сайын 850-900 миллион тенге деңгейінде қаржы қамтамасыздандырылса болады.
Кеден төлемдері мен салықтарын өндіріп алу саласында кедендік әкімшілік ету әдістері жетілдірілуде. Жұмыстың бұл бағыты басымдықты болып қалады, өйткені кеден органдары көбіне қазыналық беркелерді орындау арқылы мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыздандыруға белсенді қатысады.
Атап айтқанда, кеден бағалауының халықаралық принциптарына сәйкес кеден құнын анықтауды бақылау жүргізіледі, тарифтік және тарифтен тыс реттеу шаралары қолданылады, жеңілдіктер мен пұрсаттылықты берудің құқыққа сәйкестілігін бақылау күшейтіледі және т.б.
ҚР сауда-өнеркәсіп палатасы Одағының ресми мәліметтері негізінде экспорттық бағаның бақылануы жүзеге асады, шикізат ресурстарына дүниежүзілік баға қадағаланады.
Қабылданған шаралар бюджет түсімін едәуір көтеруге мүмкіндік берді. Мысалы, егер 1998 жылы кеден төлемдері мен салықтарын өндіріп алу 33,3 млрд сомасын құраса 1999 жылы-38,2 млрд,2000жылы-58,8 млрд,
2001 жылы-102,5 млрд, ал 2002 жылы мемлекеттік бюджетке 155 млрд тенгеден астам аударым болды.
Кеден төлемдері мен салықтарының меншікті салмағы макроэкономикалық көрсеткішке қатысты өсуде. Егер 1999 жылы кеден төлемдерінің үлесі елдің ЖІӨ 1,9% құраса, 2000 жылы 2,3%, 2001 жылы-3,1%, ал 2002 жылы 4,2% құрады.
Бұл улес бюджетке түсетін салық түсімдерінің жалпы самасына қатысты да өседі: 1999жылы-11,2%,-2000 жылы-10,8%, 2001 жылы-14,9%, 2002 жылы-19,6%.
Кеден табыстары түсімінің динамикалық өсуі жалпы экономиканың артуының оң тенденциясымен, салмақты инвестициялық саясатпен, мемлекеттік сектордың таза сыртқы активтері көрсеткіштерінің турақты өсуі мен және сыртқы сауда айналымының өсуіне ықпал ететін және соған сәйкес бюджетке кеден төлемдері мен салықтары түсімдерін арттыратын басқада бірқатар өзекті экономикалық факторлармен тікелей байланысты.
Кеден органдарының қазыналық бернесінің орындалуының жоғары көрсеткіштеріне тек қана тауарайналымын өсірумен жеткен жоқ, сонымен қатар кеденде әкімшілік ету деңгейін сапалы жақсарту- менде қол жетті. 2002 жылы кеден төлемдері мен салықтары бойынша айыру коэффициентінің өсуі 1,7% құрады (2001 жылғы 16,9%-тен 2002 жылғы 18,4% дейін).
Кеден экімшілдігі Ресеймен, Қытаймен өзара саудада едәуір сапалы бола бастады, оны қытай-қазақстан шекарасы арқылы импортталатын тауарлар бойынша кеден төлемдері мен салықтары түсімдерінің біраз өскені көрсетеді. Мысалы, тек қана шекаралық кеден “Қорғас” бойынша 2002 жылы кеден төлемдері мен салықтары түсімдері 5,4 млрд тенгені құрады, ал осы кеденнен 2001 жылы бюджетке 720,2 млн. тенге өндіріліп алынған болатын (осу 7,5 рет). “Бахты” кедені бойынша өндіріп алынған кеден төлемдері мен салықтары 2002 жылы 162 млн тенгеге ұлғайды немесе 2001 жылмен салыстырғанда 4,6 ретке өсті. 2002 жылдың тамызынан бастап “Қалжат” кедені қайта жұмыс істейбастады, өткен жылдың 5 айында 700 млн. тенге өндіріп алынды.
2003 жылдың 1 тоқсанының қортындысы бойынша республика бюджетіне кеден органдарымен кеден төлемдері мен салықтары түсімінен 39,7 млрд. тенге сомасында табыс енгізілді. Ұйғарымды болжалынған тапсырма-36,7 млрд. тенге сомасы, 108,1% орындалды немесе өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда бюджетке қосымша 17,2 млрд. тенге аударылды.
2003 жылдың 1 тоқсанындағы жалпы салық түсімінің сомасындағы кеден төлемдері мен салықтары үлесі 15,2% құрады.
Мемлекеттік бюджет табысының жалпы сомасындағы кеден төлемдерінің үлесі 14,8% құрады.
РФ, ҚХР және басқада шекаралас елдермен ақпарат алмастыру туралы келісім, “жалған экспортпен” “ жалған транзиттан” және сенімсіз мағлумдаудан бюджет жоғалымын азайтуға мүмкіндік берді.
Ағымдағы жылдың 1 қантарынан кеден органдары кеден төлемдері мен салықтарын төлеудің жаңа тәртібіне көшті, ол бойынша кеден төлемдері мен салықтары депозитті шоттарды айналып, тіке бюджетке түседі. Бұл тәртіп депозиттік шоттардан бюджетке төленген сомалаларды өзмезгілінде аударылмауын болдырмайды.
Үкіметтің 2002 жылғы 16 шілдедегі қаулысын орындау жолында ҚРККА 2002-жылдың 30 қыркүйегіндегі бұйрығымен, 2002 жылдың 4 қазанынан бастап Қазақстан Республикасы аймағында сатылы түрде, “АЙ.СИ.ЭС.” компаниясы өз қызметін бастады, соның нәтижесінде 2002 жылы мемлекеттік бюджетке қосымша 926, 5 мың тенге, 2003 жылдың 1 тоқсанында –470 млн тенге түсті.
Қазіргі кеден әкімшілдігінің бірден-бір өзекті элементі болып кеденнен кейінгі бақылау табылады.
Кеден бақылауын күшейту нәтижесінде, қаржы-шаруашылықты және сыртқы экономикалық қызметті тексеру жүргізумен 2001 жылы кеденнен кейінгі бақылау бөлімшелерімен сыртқы экономикалық және қаржылық қызметтерді 438 тексеруі жүргізілді (арықарай-тексерістер), кеден ісінің саласында 678 құқық бузушылық айқындалды. Айқындалған құқық бузушылық бойынша 2,5 млн тенге мөлшерінде айып салынды, 348,9 млн тенге төленілді және кеден төлемдері мен салықтарының мемлекеттік бюджетіне 340,5 млн тенге өндіріп алынды.
2002 жылы 589 тексеру жүргізілді, нәтижесінде 1026 кеден ісі саласында әкімшілікті құқық бұзушылық нәтижесінде 240,5 млн. тенге мөлшерінде кеден төлемдері мен салықтары төленіліп, оның ішінде 2003 жылдың 1 қантарында мемлекеттік бюджетке 340,6 млн тенге өндіріліп алынды.
ҚР Үкіметінің 24.04.1997 ж. №653 қаулысына сәйкес 1997 жылдың 1 қазанынан Қазахстан Республикасы аймағында кеден-банкілік валюта бақылауы енгізілді. ҚР кеден шекарасы арқылы ақша капиталы немесе тауарлар өтуін қарастыратын экспорт-импорт операциялары кезінде, кеден органдарымен уәкілетті банкілер мен бірігіп сол жерлерде валюталық бақылау жүргізіледі. Жәнеде Кеден бақылау агенттігі мен Қазақстан Республикасы Халық Банкі орталық ұйымдастыру мен бақылаушы звено бернесін орындайды.
1997-2000 жылдары валюталық бақылау бойынша кеден органдары қызметінің негізгі бағыты болып жіберілген қатерліктерді нақты тұжырымдау мен есепке алу, жинау бернелерін орындау табылды, бұл экспортты-импортты операциялар бойынша қаражаттардың түспеуінің біраз сомасы құрылуына әкелді. Жұмыс негізінен экспортты-импортты операциялар мөлшері бойынша жинауға және шарттасу мерзімі бұзылуын айқындауға бағытталған. Ол кезеңде практика жүзінде айқындалған құқық бузушылық бойынша сот шешімі болған жоқ және айыпты өтеудіңде нақты оң нәтижесі болмады, бұл валюта бақылауы бойынша жолсыздық санының өсуіне соқтырды, атап айтсақ, экспорттық операциялар бойынша валюталық түсімнің мезгілінде келмеуі және алдын-ала келтірілген аванстық төлемдер бойынша импорттық тауарлардың түспеуі.
2000 жылдың басында СЭҚ қатысушыларымен валюталық операциялар жүргізу кезіндегі бұзушылықтың едәуір сомасымен түйісіп, кеден органдары ҚР Халық банкімен біріге отырып, жағдайды оң жаққа аудара алды, ұйымдық-бақылау шараларын кушейте отырып заңға бірқатар өзгерістер мен қосымшалар енгізді, валюталық бақылауды жетілдіруге қатысты бөлімінеде.
Осырай, егер 1997-1999 жылдары экспортты-импортты операциялар бойынша түспей қалған сома 89,3 млрд тенгені құраса, 2003 жылдың басында бұл сома 16,7 млрд.тенгені құрады, яғни 72,6 млрд тенгеге азайды.
2002 жылы валюталық заң нормасын бұзғаны үшін 50 қылмыстық істер қөзғалынды,яғни өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 34% коп(2000ж-35,2001ж-33).
Материалдарды қарау нәтижесінде 2370,8 млн.тенге айып салынды, 2000 жылы 122 млн тенге сомаға айып өтеліп алынды. 2001 жылдын қаңтарында ҚР “Әкімшіліктік құқық бұзушылық туралы” Кодексі қабылданған соң, валюталық заң нормасын бұзу фактілері бойынша әкімшілік материалдарын қарау бойынша берне ҚР Халық Банкіне берілді.
2001-2002 жылдар кезеңінде норманы бұзу фактісі бойынша ҚР Халық Банкіне 1591 материал беріліп, оның нәтижесінде барлығы 271,1 млн тенге айып салынып, 42,8 млн тенге- өндіріліп алынды.
Валюта заңының бұзылуы мөлшерінің динамикалық төмендеуіне қарамастан кеден бөлімшелерінің бұл бағытта бірқатар проблемалары бар. Әкімшілікті құқықбузушылық туралы Кодекстің 636 бабына сәйкес, кеден органдары валюта заңының нормасы бұзылуы бойынша әкімшілікті хаттама құрастыруға құқықсыз.
Осыған байланысты, Кеден органдары бузушыларға ықпал етудің нақты тұтқасын таппай, жауапкершілік шараларын қолдану үшін басқа органдарға жүгінуге мәжбүр болады.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің №163 1995 жылдың 30 шілдесіндегі бұйрығымен, кейіннен Орталық кеден лабораториясы болып қайта құрылған, кеден экспертизасы бөлімі құрылды. Бұл лабораторияның басты міндеті-кеден шекарасынан өтетін тауарлар мен көлік құралдарының кеден бауылауы мен кеден ресімделуін іске асыру кезінде кеден органдарына эксперттік жәрдем көрсету.
Кеден комитетін сыртқы экономикалық қатынастардың ішкі мемлекеттік органдарына жатқызуға болады. Мұндай мақулдаудың қосымша аргументі болып Кеден комитеті құрылымында сыртқы байланыс бөлімінің болуы да табылады.Бөлім міндетіне кіреді:
әрбір елдердегі кеден ісінің күйі туралы ақпараттарды жинауды жүргізу
бұл ақпараттардың толдануын өткізу, кеден қызметін жетілдіруге усыныстар енгізу
Қазақстанның басқа елдермен кедендік ынтымақтасуы нысандары.
Сыртқы байланыс бөлімі келесі бернелерді орындайды:
Кеден ісі мәселелері бойынша халықаралық құқықтық актілерді зерделеуді
Қазақстанды халықаралық кеден келісіміне келтіру туралы ұсыныс жасауға, Орталық халықаралық органмен-Дүниежүзілік кеден органымен (ДКО) және басқада халықаралық кеден органдарымен ресми қарым-қатынас жұмысын жүзеге асыруды.
Тура осындай бөлімдер областық кеден басқармаларында да бар. Одан өзге, областық кеден басқармаларында экспортты-импортты операцияларын бақылау бойынша бөлімдерде бар. Бөлімнің жұмысының негізгі бағытына қатысушылардың кеден мәселесі бойынша сыртқыэкономикалық қызметті бақылау, сыртқыэкономикалық қызметтің журуін тексеру, экспортты-импортты операциялар, кеден бақылауындағы тауарларды есепке алу, жүк декларациясы бланкісін дұрыс толтыруын тексеру, оны тіркеу,лицензияларды тіркеу және есепке алу, сертификаттар, кеден құжаттарын тіркеу кіреді. Бөлім оның қызмет ету аумағына кіретін мекемелер жұмысын бақылауға,қатысушылардың сыртқы экономикалық қызмет сертификаттарын көрсетуін талап етуге, әртүрлі құқыққорғаушы органдар мамандарын жұмылдыруға, кеден бақылауы тәртібін жүргізуде көмек көрсету ушін нусқаушы органдарды іске жұмылдыруға құқықты.
Кеден органдары жүйесіндегі өзара қатынас орталықтандыру принципіне негізделген. Әрбір төменгі кеден органы тік және жоғары турған кеден органдарына бағынышты. Жоғарғы кеден органдары төменгілердің қызметіне бағыт береді және бақылайды, олардың шешімі төменгі кеден органдары үшін міндетті. Сонымен қатар бұл принцип бірынғай орталықтандырылған жетекшіліктің бастамасы мен жауапкершілігін төменгі кеден органдарының оларға артылған міндеттерді орындауымен ұштастырады.
Кеден органдарының барлық кеден жүйесін ҚР Кеден Комитеті басқарады.
Кеден органдары үшін, ҚР кеден ісін жүргізетін мемлекеттік органдардың бірыңғай жүйесі ретінде, сипатты:
1. мақсат бірлігі:бірыңғай кеден саясатын жүзеге асыру;
2. міндеттер бірлігі: ҚР кеден аймағында кеден бақылау және тауарайналымын реттеудің құралдарын тиімді пайдалану,қазақстан нарығын қорғауда сауда-саясат мәселесін шешуге қатысу және т.б.
Кеден органдарының бірыңғай жүйесі ҚР кеден аймағының кеңістікті шектері шеңберінде әрекететеді.
Кеден органдары жүйесінің бірлігі орындалатын бернелер ортақтығымен шарттасылған. Өз жиынтығында бұл жүйе “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңда бекітілген негізгі бернелерді жүзеге асыруды қамтамасыздандырады.
“Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңның 11 бабына сәйкес кеден органдары келесі мәселелерді шешеді:
-кеден саясатын әзірлеуге қатысады;
Кеден саясаты деп Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы саясатының органикалық құрама бөлігі түсіндіріледі.1 Тарихи турғыда кеден саясаты сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің бірінші нысаны болып табылады.
Оның мәні сыртқыэкономикалық байланысты дамыту бойынша экономикалық, саясаттық және құқықтық шаралардың келісілген бірыңғай жүйесін өндірумен тұлғаланады.
1 Ст.2 Там-ный КодексР-ки Қ-Н
Өз мазмұны бойынша ол, сыртқы сауда алмасуын реттеу үшін мемлекеттік органдар қабылдайтын шаралар жүйесін көрсетеді(көлемі, құрылымы, экспорт пен импорт жағдайы). Кеден саясатын жүзеге асырудың негізгі құралы болып табылады: кеден шекараарқылы тауарлар мен көлік құралдарының өтуінің кеден тәртіптемесін орнықтыру, кеден тарифін,кеден бажын және кеден алымын қолдану. Кеден саясатын жасауға және жүзеге асыруға қатысушы мемлекеттік органдар жиынтығы, оны іске асыру құралдарының жинағы, кеден реттеуші құралдарды құзыретті мемлекеттік органдармен қолдану реті мемлекеттің кеден саясатының механизмін құрайды.
Кеден саясатының негізгі мақсаты,ол:
1. Қазақстан Республикасы кедендік аймағында тауаралмасудың кеден реттеуі құралын ең тиімді пайдалануды қамтамасыздандыру;
2. Қазақстан нарығының сауда-саясат мәселесін шешуге қатысу, ұлттық экономиканың дамуын ынталандыру;
3. ҚР экономикалық саясатының құрылымдық қайта құрылуын және басқа мәселелердің жүзеге асуын жүргізуге көмек көрсету.
Яғни, кеден саясаты-кеден қызметі арқылы іске асатын сыртқыэкономикалық қызмет саласындағы шаралар мен бағыттар кешені.
Кеден саясаты, ұлттық қауіпсіздікті іске асыру бернесін орындау кезінде өзіне тауарлардың импорты мен экспорты кезінде өндіріп алынатын кеден бажын, кеден салығын және кеден алымын қолдану бойынша мемлекеттік органдар қызметін және экономикалық, және әлеуеметтік, сауда-саясаттық мақсаттарға жету үшін басқада құралдарды және кеден тәртібін алады.
Кеден саясатының мақсаттары болып табылады:
1. Қазақстан нарығын қорғау;
2. Қазақстандық өндірушілер мен тұтынушыларды қорғау;
3. Экономиканың дамуын ынталандыру;
4. Бәсекені көтермелеу және монополизмге қарсы ықпал ету;
5. Экспортты ынталандыру және импорттың орнын басатын өндірісті көтермелеу;
6. Шетелдік инвестицияларды тарту;
7. Сауда саясатының міндеттерін шешу:
8. ҚР “ ҚР кеден істері туралы” заңына және Қазақстан Республикасының басқада заңдық актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының мемлекеттік биліктің орталық мемлекеттік органдары анықтайтын басқада мақсаттар.
Кеден саясатының негізгі құралдары болып табылады:
-кеден реттеудің экономикалық құралдары жүйесі;
-кеден одақтарында және кеден конвенцияларына қатысу, өнеркәсіп тауарларын еркін сату зонасын және кеден бақылауының мемлекеттік желісін құру;
-шекара арқылы жүктердің өтуін орнықтыру;
-кеден қызметінің қажетті заңдық нысандарын қабылдау.
Қазақстан Республикасының кеден саясатының бірбеткейлі міндеттері болып табылады: елдің халық шаруашылығын дүниежүзілік экономикаға біріктіру, елдің экономикалық дамуын қорғау және ынталандыру, нарықтың жұмыс істеуі үшін жағдай жасау, елдің сауда және төлеу балансын нығайту; мемлекеттік бюджет табыстарын өсіру, мемлекеттің сауда- саясат жайғасымын нығайту, шетелдік мемлекеттер мен олардың одақтарының кемсітушілік акцияларына қарсы әрекеттену, кәсіпорындар мен ұйымдардың сыртқы рынокқа шығуын қамтамасыздандыру.
Нарықты қатынастар жағдайында кеден саясатын іске асыруда басты орынды экономикалық құралдар алуы керек, ең алдымен халықаралық заңды нысандармен және кеден істері принципіне сәйкес құрылатын және тауарларды сипаттау және кодтаудың үйлесімді жүйесіне сүйенетін жаңа Кеден тарифі алады. Бұл құралды қолдану Қазақстан Республикасының халықаралық сауда жүйесінде толық құқықты қатысуы үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Кеден саясатының мақсаты мен негізгі міндеттерінен шыға отырып, сыртқы сауда қызметін реттеу принциптерімен тікелей байланысты сапалы сипаттамалар шығады.
ҚР “ Сыртқысауда қызметін мемлекттік реттеу туралы “заңына сәйкес сыртқысауда қызметінің негізгі принциптері болып табылады1:
1.ҚР сыртқы саясатының құрама болігіретінде сыртқысауда саясатының бірлігі;
2.сыртқысауда қызметін мемлекеттік реттеу жүйесінің және оны іске асыруды бақылаудың бірлігі;
3.экспорттық бақылау саясатының бірлігі;
4. ҚР кеден аймағының бірлігі;
5. Сыртқысауда қызметін мемлекеттік реттеудің экономикалық шараларының басымдығы;
6. Сыртқысауда қызметіне қатысушылар теңдігі және олардың кемсітілмеушілігі;
7. Сыртқысауда қызметіне қатысушылардың құқығы мен заңды мүддесін мемлекеттік қорғалуы;
8. ҚР экономикасына жалпы және сыртқысауда қызметіне қатысушыларына нұқсан келтіретін мемлекеттік және оның органдарының ақталмайтын аралусуын болдырмау.
1. Закон РК О гос
Кеден саясаты елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыздандыруға көмек етуі керек. Елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыздандыруда, кеден саясаты бөлігінде экономиканың елдің дамуының әлеуметтік, саясатты және қорғаныстық тұрмысы мен прогрессивтік нысанының жеткілікті дәрежесіне, оның саясаттық мүддесі мүмкіндікті сыртқы және ішкі қатерлер мен ықпалға қатысты тәуелсіз және әлсіз еместігіне кепілдік беретін күйі болып табылады. Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыздандырудың маңызды құралы ретінде, кеден саясаты мемлекеттің жалпы экономикалық стратегиясының мақсаты мен міндеттерімен анықталады.
Осы тұрғыда кеден саясатын екі түрге бөледі:
1.қолдампаздық кеден саясаты;
2.еркін сауда саясаты;
Қолдампаздық кеден саясаты ұлттық экономиканы шетелдік бәсекеден қоршау жолына мүмкіндік беретін жағдай жасауға бағытталған. Қолдампаздық елдің ішкі рыногіне әкелінетін тауарларға кеден салығының жоғары деңгейін тағайындауды, экспортты жеделдетуді, оның мемлекеттік қаражаттандыру және несиелендіруді, экспорттық салаларды қаржыландыруды қарастырады.
Еркін сауда саясаты елдің ішкі рыногіне шетел тауарлары импортын бар шамада көтермелеуге бағытталған ол кеден бажының ең төменгі деңгейін қою жолымен іске асады:
-орындалуын бақылау ҚР кеден органдарына жүктелген заңды сақтауды қамтамасыздандырады; кеден ісін жүзеге асыру кезінде азаматтардың, кәсіпорындардың, мекемелелердің және ұйымдардың құқығы мен мүддесін қорғау бойынша шаралар қабылдайды;
-ҚР тәуелсіздігінің экономикалық негізі болатын ҚР экономикалық қауіпсіздігін өз құзыреті шеңберінде қамтамасыз етеді;
-ҚР экономикалық мүддесін қорғайды;
-кеден бажын, салығын және басқка кеден төлемдерін өндіріп алады;
-кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты экономикалық саясат шараларын әзірлеуге қатысады;
-кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарының өтуінің рұқсатты тәртібін әзірлеуге қатысады;
-ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты контрабандамен, кеден ережесін бузушылықпен, салық заңын бузушылықпен күрес жүргізеді, кеден шекарасы арқылы есірткі заттарының, қару-жарақтың, көркем сурет, тарихи және археологиялық заттардың, меншікті ой объектілерінің, жоғалу қаупі бар жануарлар мен өсмімдіктер түрінің заңсіз айналымен болдырмайды;
-кеден бақылауы мен кеден ресімдеуін жүргізеді, ҚР кеден шекарасы арқылы тауарайналымын тездетуге ықпал ететін жағдай жасайды;
-сыртқы сауданың кеден статистикасын және ҚР арнайы статистикасын жүргізеді;
-ТМД елдерімен сыртқыэкономикалық байланысты дамытуға ат саласады;
-кеден органдары оларға жүктелген бернелерді бірыңғай құқықтық негізде орындайды. Кеден органдарының бірыңғай жүйесі үшін бірыңғай мемлекеттік символика бар. Кеден органдары жүйесінің кәсіпорындық, ұйымдық және мекемелік басшылары мемлекеттік-билік уәкілеттілікті болады; дара басшылық принциптері негізінде кәсіпорындар мен мекемелерді оперативті басқаруды жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Заңының 10 бабы негізінде өз бернелерін орындау кезінде Қазақстан Республикасында кеден ісіне актілер шығару бойынша уәкілетті
1.3 Қазақстан Республикасының кеден органдарының лауазымды адамдарының құқықтық мәртебесі
Қазақстан Республикасының кеден органдарының қалыптасуы Қазақстан Республикасының “ Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы” заңының; “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңының негізінде жүргізіледі. Қазақстан Республикасының “ Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” занының 397 бабына сәйкес, кеден органдарының лауазымды тулғалары, Қазақстан Республикасы кеден органдарына артылатын міндеттерді орындауға өзінің істін және имандылығы жағынан, білім деңгейі мен денсаулығы жағдайымен іс әрекетке қабылеттілігі бар Қазақстан Республикасының азаматы бола алады. Кеден органдарына жұмысқа қабылдау кезінде Зайдан бір жылға дейін сынақ мерзімі қойылады.
Лауазымды адамдар Қазақстан Республикасы кедендерінде қызметтен өтеді және Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдарының қызметтен өтуі туралы Ережемен анықталатын,кезекпен өткізілетін аттестаттаудан өтеді.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды тулғаларына Қазақстан Республикасы заныңа сәйкес дербес атақ беріледі.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазамды тулғалары үшін формалы киімдер кию орнықтырылады . Киім нысаны Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетімен анықталады, ал кию ережесі- Қазақстан Республикасы орталық кеден органымен.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды тулғалары қызметтік міндеттін атқару кезінде үкімет өкілі болып табылады.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лаузымды тулғалары оған жуктелген міндеттерді орындау кезінде Қазақстан Республикасы зандары мен басқада актілері және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын ғана жетекшілікке алады.
Қандай да бір нысанда болмасын мемлекеттік органдардың, саясаттық және қоғамдық ұйымдардың, қозғаластардың, бұқаралық ақпарат қуралдарының, басқада занды тулғалардың олардың лауазымдық және басқада қызметкерлеріне лауазымдық тұлғаның қабылдаған шешіміне ықпал ету мақсатында заңсыз ықпалы немесе араласуы жіберілмейді.
Қазақстан Республикасы кеден органының лауазымды тұлғасы заңға қайшы келетін бұйрық немесе нусқау алған кезінде заңға сүйенуге міндетті.
Қазақстан Республикасы кеден органдарында саяси мақсатты көздейтін саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктері құрулуы және жұмыс істеуі руқсат етілмейді. Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды түлғалары кәсіпкерлік қызметпен айналусыға оның ішінде делдалдар арқылы да құқығы жоқ. Жәнеде кеден мәселелері бойынша үшінші түлғалардың сенімгері болуға ғылыми және оқытушылық қызметтен өзге кез- келген ақы төленетін қос қызмет атқару жағдайында жұмыс орындауға, азаматтық – құқықтық сипатты шарт бойынша кеден ісімен байланысты жұмыстарды орындауға, өз қызмет жағдайын пайдаланып Қазақстан Республикасы заңымен қаралмаған кез- келген комек көрсетуге және ол үшін ақы алуға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТ ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
1.1 Кеден ісін басқарудың ұйымдық экономикалық нысанда-ры ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Кеден қызметінің ұйымдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдарының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Қазақстан Республикасы кеден органдарының және олардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ТАРАУ. КЕДЕН РЕСІМДЕУІ ЖӘНЕ КЕДЕН БАҚЫЛАУЫ- ҚАЗЫНАЛЫҚ БЕРНЕНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
2.1 Кеден ресімдеуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
-
2.2 Кеден бақылауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕН ІСІН БАСҚАРУ ...
3.1 Кеден органдарының негізгі міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Кеден органдарының негізгі мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму концепциясы негізіндегі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің басты міндеті келесідей болып табылады: “Қазақстан Республикасының Үкіметі өзінің алдағы қызметінде келесідей бағыттарды анықтайды: тұрақтылықты сақтау және ұлттық қауіпсіздік негіздерін нығайту”1.
“Негізгі басымдық ретінде Қазақстанның егемендігін және аумақтық тұтастығын, сонымен қатар ел қауіпсіздігін сақтай отырып, Республика Үкіметі ұлттық қауіпсіздіктің экономикалық және ақпараттық компоненттерін нығайту бойынша қызметін жандандыруды көздейді”2
Бағыттардың бірі болып ҚР кеден органдарының ұйымдық нысаны табылады.
Өз мазмұнына қарай кеден жүйесі, экономикалық және кеден саясаты құралы ретінде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының тиімділігін арттыруға және жүзеге асыруға мүмкіндік туғызуы керек.
Кеден жүйесі-әртүрлі мемлекеттер, мемлекет пен салықтөлеуші арасындағы, мемлекет, региондар қызметтерін қаржылай қамтамасыздандыру туралы жеке салықтөлеушілер арасындағы, жәнеде осыған қатысатын кәсіпорындар, ұйымдар және жеке тұлғалар арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастың күрделі, өзара байланысты жиынтығын көрсетеді.
Осы өзаара қатынас үйлесімді болған сайын, кеден жүйесінің елдің экономикалық саясаты тиімділігіне белсенді ықпалы жоғары болады.
Кеден жүйесінің белсенділігі негізінен оның екі бернесінің орындалуымен айқындалады: қазыналық және реттеуші. Кеден органдарының қазыналық бернесі, елге экономикалық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыздандыратын мемлекеттік ақша табысын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Кеден жүйесінің реттеуші бернесі, салық төлеушілер алдындағы мемлекет міндетін көрсете отырып, экономиканың бір қалыпты және оң дамуын қамтамасыздандыра отырып, оған жүйенің ынталандырушы ықпал ету қабілеттілігін сипаттайды.
Бәсекеге жарамдылықты жоғарылатуда бақылаушы, қайта болуші және ынталандырушы бернелерді іске асыруда кеден жүйесінің мүмкіндігі өте зор.3 Кеден жүйесінің көрсетілген бернелері кеден саясаты, оплоттар мөлшері мен мөлшерлемелері, жеңілдіктер жүйесі арқылы байқалады. Реттелінген кеден жүйесінде оның барлық бернелері кешенді іске асады.
Дегенмен, әрбір белгілі кезеңде экономикалық саясаттың мақсатына, міндетіне, құрылымына сәйкес басымдық кеден жүйесінің не реттеуші бернесіне, не болмаса қазыналық бернесіне беріле алады. Үйлесімді кеден
----------------------------------- ----------------------------------- ------------- Казахстан-2030. Послание Президента
2 Казахстан-2030. с.98
3 Закон РК “О тамож.”
саясатының, оның елдің тұтас экономикалық кеңістігін қалыптастыратын құрама болу қабылеттілігінің түйіні осында жатыр.
Қазіргі кеден жүйесі Қазақстанда 90 жылдардың басында енгізілді.
Совет Одағы тұсында әрекетте болған кеден жүйесін тез және түпкілікті өзгерту қажеттігі Қазақстандық экономикада жарықтық қатынастың қалыптасуына, экономикалық саясаттың өзгеруіне себеп болды. Нарыққа өту кезінде экономиканың ырықтануын, оның ашықтығын және кез-келген құралмен макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу жеткілікті, ал сонсоң нарық барлық проблеманы автоматты түрде шешеді деп есептелінді: кейбір экономистер сол уақытта-ақ мұндай ойдан алыс болуды жөн көрді, Қазақстан үшін реформаны жоспарлы-нарықты бағытта жүргізу ең дурысы деп есептеді,бұл Жапонияда, Қытайда және басқа елдерде орын алады, іс жүзінде Қазақстан экономикасының бай тәжірибесі мен өзіндік ерекшелігі талап етілмей қалды. Осының бәрі кейіннен реформаның өтуіне теріс ықпал етті.
Теория жүзінде нарыққа өтуді жүргізу кезінде Батыс Еуропа елдерінде қолданудағы кедендік заңдарды жай көшіріп алуға болатын еді.
Дегенмен, Батыс Еуропа елдерінің кеден жүйелері нарықтың ондаған жылдар жұмыс істеуі нәтижесінде қалыптасқан, салыстырмалы тұрақты экономикада әрекет етеді (инфляция қарқыны төмен, өндіріс көлемі жоғары, тұрақты экономикалық құрылымды). Мұндай экономикалық жағдай, Қазақстанда нарықтық реформа жүргізу басында болған жоқ. Сондықтан, нарықтық қатынастың жоғары дамыған жүйесі үшін жарамды және ұзақ эволюциялық дамуға негізделген батыс тәжірибесін механикалық турде алу Казақстан экономикасы күйімен елелінбейді, мұнда нарықтық қатынастар “талықсытпалы” режимде қалыптасады, ал нарық құрылымын қалыптасқаннан көрі, өтпелі деп атауға болады.
Нарыққа қалайда өту керектігі жаңа кеден жүйесі туралы, оның қызметін регламенттейтін, осы жүйені басқару мүмкіндігін беретін, жәнеде қажетті кеден механизмін құруға мүмкіндік беретін ережелер мен нұсқамалар туралы заң қабылдауды талап етті: Казақстандық жағдай үшін 90 жылдардың басында, кеден жүйесі америкалық үлгі бойынша сайланды.
Қазіргі кезде кедендік органдар жүйесі- сыртқы экономикалық қатынастарды бақылауды жүзеге асыратын негізгі органдардың бірі.
Жоғарыда айтылған мәліметтер негізінде осы жұмыстың негізгі мақсаты-кеден органдарының қалыптасу принциптерін, оның кеден ресімдеуі және кеден бақылауы бойынша негізгі беркелерін зерттеу және соның негізінде кеден жүйесінің жетілдірілу жолдарын межелеу болып табылады.
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер шешуін тапты:
1.Қазақстан Республикасы кеден органдарының ұйымдық-экономикалық нысандарын баяндау;
2.Кеден жүйесіндегі Қазақстан Республикасының заңдық актілерін зерделеу;
3.Кеден саясатының 2002 жыл кезеңіндегі концепциясын зерделеу;
4.Оның кеден ресімдеуі және кеден бақылауы бойынша бернелерін қарастыру;
5.2002 жылдағы кеден органдарының қызметін талдау.
Жұмысты жүргізу үшін Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативті актілері, кеден органдары қызметшілерінің қызметтік міндеттері, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік табыс Министрлігің Кедендік бақылауының кеден бақылауын және кеден ресімдеуін жүргізу бойынша негізгі нусқамалары қолданылды.
1 Тарау. Кеден органдарының құрылымдары.
1.1 Ұйымдық-экономикалық нысандар
Кеден ісінің жалпы басшылығын ҚР Министрлер Кабинеті іске асырады.
ҚР кеден ісінің тікелей басшылығын ҚР орталық кеден органы жүргізеді.
ҚР орталық кеден органы заңды тұлға болып табылады және өз құзыреті шегінде әрекет етеді.
ҚР орталық кеден органы туралы ереже ҚР Министрлер Кабинетімен бекітіледі.
ҚР орталық кеден органында алқа құрылады.ҚР орталық органының басшысы ҚР Президентімен тағайындалады.
ҚР Кеден органдары келесідей негізгі міндеттерді шешеді:
-ҚР кеден саясатын әзірлеуге және жүргізуге қатысады;
-ҚР заңдары мен кеден істері бойынша заңдарын сақтауды, кеден ісін жүргізу кезінде азаматтар мен ұйымдар мүддесі мен құқығын қорғауды қамтамасыздандырады;
-өз құзыреті шектеулерінде ҚР экономикалық қауіпсіздігі мен экономикалық мүддесін қамтамасыздандырады;
-сауда-экономикалық қарым-қатынастардың кеден реттеуші құралын қолдануды;
-кеден төлемдері мен салықтарын өндіріп алуды;
-ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарларға қатысты экономикалық саясат шараларын әзірлеуге қатуды;
-ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізу кезінде рұқсат беру тәртібін сақтауды қамтамасыздандыруды;
-ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты контрабандамен және кеден ісі саласындағы қылмыспен, кеден ережесінің және салық заңдарының бұзылуымен күресуді, ҚР кеден шекарасы арқылы есірткі заттардың, есуастандырғыш заттардың, қару-жарақтың, ҚР және шетел халықтарының көркем сурет, тарихи және археологиялық заттарын, зиялы жеке меншіктін объектілерін, жоғалып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер түрлерін, олардың бөліптерімен дериваттарын, басқада тауарлардың заңсыз айналымын болдырмауды, сонымен қатар ҚР аэропорттарында халықаралық азаматтың авиациясы қызметіне заңсыз араласуды болдырмауды және халықаралық терроризммен күресте жәрдемдесуді;
-кеден ресімдеуі мен кеден бақылауын іске асуруды және жетілдіруді, ҚР кеден шекарасы арқылы тауарайналымын қарқындатуға ықпал ететін жағдай жасауды;
-ҚР сыртқы сауда кеден статистикасы мен арнайы кеден статистикасын жүргізуді;
-сыртқы экономикалық қызметтің Тауарлық номенклатурасын жүргізуді;
-ҚР сыртқы экономикалық байланысының дамуына жәрдем етуді, жәнеде осындай байланыс шеңберінде ұйымдар мен азаматтар қызметіне жәрдемдесуді;
-мемлекеттік қауіпсіздікті, халық адамгершілігін, адам өмірі мен денсаулығын қорғау бойынша, қөршаған ортаны, жануарлар және өсімдіктерді қорғау, әкелінетін тауарлардың республикалық тұтынушылары мүддесін қорғау бойынша шараларды жүзеге асыруға жәрдеметуді;
-ҚР мүддесі үшін өмірлік мәні бар стратегиялық және басқада материалдардың әкетілімін бақылауды іске асыруды;
-өз құзыреті шеңберінде валюталық бақылауды жүргізуді;
-ҚР кеден ісіне қатысты бөліміндегі халықаралық міндеттерін орындауды, кеден ісімен байланысты ҚР халықаралық шарттарын әзірлеуге қатусуды, шетел мемлекеттерінің кеден және басқа құзыретті органдарымен, кеден ісінің мәселесімен айналысатын халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты жүзеге асыруды қамтамасыз етуді;
-кеден ісі саласында ғылыми зерттеу жұмыстарын және кеңес беруді жүргізуді; мемлекеттік органдар және ұйымдар үшін осы саладағы мамандар біліктілігін жоғарылатуды және дайындауды, қайта дайындауды жүргізуді;
-кеден мәселелері бойынша мемлекеттік билік органдарына, ұйымдар мен азаматтарға ақпаратты бекітілген тәртіпте жеткізуді;
-кеден органдарының тұтас қаржы-шаруашылық саясатын, материалдық-техникалық және әлеуметтік базасын өркендетуді жүзеге асыруды.
1.2 Кеден органдарының ұйымдық құрылымы.
Кеден органдары өз бернелерің Қазақстан Республикасы “Казақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы”, заңының “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңының, “Казақстан Республикасы Үкіметі туралы” Конституциялық заңының және бірқатар басқада заңдар мен нормативті актілер негізінде жүзеге асырады.
“Қазақстан Республикасы Үкіметі туралы” Конституциялық заң, “Казақстан Республикасының кеден ісі туралы” ҚР заңы негізінде Казақстан Республикасының ішкі және сыртқы саясатының құрама бөлігі болып табылатын тұтас кеден саясаты жүргізіледі. Кеден саясаты мемлекеттік билікті орталық орындаушы органдарын жургізуге жатады. “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңына сәйкес, мемлекет атынан кеден бақылауы мен кеден ресімдеуін жургізуге уәкілетті мемлекеттік орган ретінде, ҚР мемлекеттік табыс Министрлігіне кіретін, Қазақстан Республикасы кеден қызметі құрылды. Кеден органдарының қызметі осы заңның және 1.01.2002 жылы қолдануға енгізілген Қазақстан Республикасы Салық Кодексінің негізінде жүргізіледі.
Қазақстан Республикасы кеден органдары бірыңғай кеден жүйесін құрайды. Бірынғай кеден жүйесі дегенімізді, кеден ісі саласында олардың алдына қойылған міндеттері мен құзыреттеріне сәйкес кеден органдарының сатылы тұрғызылған жиынтығы деп түсінуге болады. Сонымен қатар, ол Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметі органдарының жалпы жүйесінің күрделі қосалқы жүйесін көрсетеді.
Кеден органдары орталық кеден органы- Кеден комитеті, жәнеде кеден басқармалары, кедендер және кеден бекеттері кіретін, бірыңғай жүйені (ст.8) құрайды.
Қазақстан Республикасы Кеден комитеті Мемлекеттік табыс министрлігінің құрамына кіреді. Кеден органдары жүйесін Кеден комитеті басқарады.Қызмет ету жылдарында бірқатар қайта ұйымдастырулар мен өзгерістерге ұшырады.
Кеден Комитеті орталық орындаушы орган болып табылады, ҚР1 кеден органдарының бірыңғай жүйесін басқарады және кеден ісіне тікелей жетекшілік етеді.
Кеден органдары құрылымы бірыңғай жүйеден турады, оған енетіндер:
ҚР Орталық кеден органы
Кеден басқармасы
Кедендер
Кеден бекеттері
ҚРМТ Министрлігінін Кеден комитеті-елдегі кеден қызметін басқаратын негізгі орган. Кеден комитетінің құрылымы келесідей: Кеден комитетінің төрағасы
Бірінші орынбасар
Орынбасар
Көмекші
Төраға кеңесшісі
Комитет негізін Басқармалар құрайды:
Контрабанда мен кеден ережесін бұзумен күрес ұйымдастыру басқармасы
Кеден табыстары басқармасы
Кеден байланыстары басқармасы
Аппарат жұмысын ұйымдастыру бойынша қаржы-шаруашылық басқармасы
Кадрлар басқармасы
Сыртқы байланыстар бөлімі
Меншікті қауіпсіздік бөлімі
Кеден сараптамасын ұйымдастыру бөлімі
Кеден бақылауы басқармасы келесі бөлімдерден тұрады:
Кеден бақылауы ұйымынан
Кеден тәртіптемесі бөлімі
Контрабанда мен кеден ережесін бұзумен күрес бойынша басқармада қызмет етеді:
оперативтік бөлім, контрабандамен күрес бөлімі, кеден ережебұзушылығымен күрес бөлімі. Есірткімен күрестің ерекше мақызын ескере отырып, қаралып отырған Басқарма құрамында есірткі контрабандасымен күрес бөлімі және кинологиялық қызметті ұйымдастыру бөлімі құрылды.
Кеден табыстары басқармасына кіреді:
Сауда айналымындағы кеден төлемдері бөлімі
Кеден тарифі бөлімі
Жанама салықтар бөлімі
Саудадан тыс айналымдағы кеден төлемдері мен алымдарн бөлімі
Валюталық бақылау бөлімі
Яғни, Басқарма шаруашылық субъектілерінің (отандық және шетелдік) кеден шекарасынан өтетін тауарлардан алымдар, бажылар төлеулерін ұйымдастырумен айналысады.
Бұл бажылар мен салықтардың барлық жиынтығы мемлекет қазынасына түсетін кеден табысын құрайды.
Кеденді қорғау мен тәртіптемені басқаруды кеденді қорғау және тәртіптеуді ұйымдастыру бөлімі, арнайы бөлім, кезекші қызмет атқарады.
Құқықты қамтамасыздандыру бөлімінде заңдарды кодтандыру мен кедел құқығымен арнайы ұйымдастырылған бөлім айналысатыны қарастырылған, ал практикалық заңды істер заң бөлімдерінің жүргізуінде болады.
Толық штатты қызметкерлері бар бухгалтерия қарастырылып отырған Басқарманың ең маңызды бөлімшесі болып табылады. Келесі маңызды бөлімшесі қаржы бөлімі мен кеден органдарының қарнсы-шаруашылық қызметін талдау бөлімі болып табылады.
Қажетті бөлімшесі болып материалдық-техникалық жабдықтау, қару-жарақ, қорғану құралдары мен техникалық бақылау бөлімдері табылады.
Кеден комитеті кеден объектілерінің күрделі құрылысы бернесін өзіне алатын болғандықтан, бөлім жанынан сәйкес бөлімшелер құрылды.
Қазіргі кезде республикада 16 аймақтың кеден басқармасы мен 11 кедендер бар. ҚР ККА Орталық аппаратында қызметшілер саны 250, 10 дербес департаменттер мен басқармалардан тұрады, құрамында бөлімдер мен қызметтер жұмыс істейді. Бұдан өзге Кинологиялық орталық (40 бірлік), Оқу-әдістемелік орталықпен бірлескен Орталық кеден лабораториясы (46 бірлік) және Қаржы- шаруашылық кедені (21бірлік) бар.
Орталық кеден органының басқару қызметі бағынатын кеден органдарын басқарудың ңатаң орталықтандырылған жүйесіне бағытталған. Орталық кеден органының өз құзыретін іске асыруының негізгі нысаны-құқықтық актілер екі түрде шығарылады: кеден ведомствасы ішіндегі әрекет тәртібін орнататын ведомство ішіндегі және ведомство аралық.
Кеден бақылау агенттігі кеден жүйесінің барлық звеносымен бірігіп, қолданымдағы заңдарға сәйкес, үш негізгі берненің жүзеге асуын қамтамасыздандырады: бақылаушы, қазыналық және құқық қорғаушы. Бұрынғы Совет кеңістігіндегі қалыптасқан жүйе бойынша, кеден органдары аталған беркелерді ғана емес, жәнеде шекаралық бернені де атқарады.
Қазақстан кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көліп құралдары өтуі кезіндегі бақылаушы және қазыналық бернелерді орындай отырып, кеден қызметі сонғы жылдары мемлекет жүргізген сыртқы экономикалық саясатта өз ролін едәуір күшейтті.
Бәрінен бұрын сыртқы экономикалық қызмет үшін кесір келтірместен тиімді кеден бақылауы мен кеден ресімдеуі жүргізілуіне шекарада жағдай жасау мақсатында рұқсатнама бекеттерінің қызметін жетілдіру бойынша шаралар қолданылды.
Бұл бағытта ілеспелі болатындар:
кеден бақылау мен ресімдеуін қысқа мерзімде өткізуге мүмкіндік беретін, рұқсатнама бекеттерін жоғары техникалық жарақтандыру;
кеден органдарының тәжірибелі кадрлік құрамы;
көптеген кеден бекеттерін автоматтандыру;
СЭҚ қайырымды қатысушылары үшін пұрсаттылық берудің айқын жүйесінің болуы.
Кеден қызметінің, кеден делдалдары, уақытша сақтау қоймалары (УСҚ), еркін және кеден қоймалары, кеден тасымалдаушылары және бажысыз сауда дүкендері әрекет ететін кеден төңірегіндегі инфрақұрымын сапалы жаңа және қажетті элементтермен қамтамасыздандыру мәселесіне ерекше көңіл бөлінеді.
Кеден төңірегіндегі инфрақұрылымның субъектілерінің қызметіде экспортты ынталандыруға, импорттың орынын басатын өндірістерді көтермелеуге, экономикаға инвестиция тартуға бағытталған.
Қазіргі уақытта республика бойынша барлығы 85 кеден брокерлері, 167 УСҚ, 55 кеден қоймалары,8 еркін қоймалар 4 бажысыз сауда дүкендері жұмыс істейді. Олардың барлығында да сәйкес лицензиялары бар.
Кеден тәртіптерін ықшамдау, олардың ашықтығын қамтамасыз ету мәллелері бойынша үлкен жұмыс жүргізілуде. Кеден тәртібінен өту уақытын қысқартатын үшкезеңді кеден бақылауының жобасы және тауарлар мен көлік құралдарын ресімдеу жобасы жүзеге асырылуда.
Кеден басқармалары мен кедендерде Әкелінетін автокөлігін тіркеу қосалқы жүйесі іске қосылған. Жузеге асуы уақытша сақтау орындарында тауарлардың есепке алынуы және қозғалысы бойынша кеден бақылауы процесін автоматтандыруға мүмкіндік беретін, Уақытша сақтау қоймаларын бақылау жобасын бағдарламалы қамтамасыз ету дайындалды.
Кеден органдарыны қызметінің ең бір өзекті мәселесі қазіргі ақпаратты технологияны автоматтандыру және енгізу болады. Бюджет қаражатының тапшылығына қарамастан 1996 жылы Кедендік автоматтандырылған ақпараттық жүйе (КААЖ) құруда халықаралық тендер өткізілді.
КААЖ жобалау және енгізу 1997 жылы басталып, 2001 жылдың тілдесінде бірінші кезегін іске қосқанға дейін жалғасты.
КААЖ жүйелі-техникалық платформасы құрамына спутникті станциялар, радиомодемдер, компьютерлік және шеткері аймақтық техникалар, серверлер, маршруттаушылар, жергілікті есептегіш желілер кіреді. 2003 жылдың басындағы жағдайы бойынша, ҚР кеден органдарында 2085 дербес компьютерлер, 832 басушы құрылғылар, 665 үздіксіз қоректену көздері, 82 спутник станциялары, 32 радиомодемдер,115 UNIX-серверлер, 121 маршруттаушылар қолданылады.
КААЖ бағдарламалық қамтамасыздығы кеден ресімдеуі технологиялық процесін толығымен қамтуға мүмкіндік береді, кеден бекетінен орталық аппаратқа дейін барлық деңгейлерде оны жүзеге асырудың бірегей құралы болып табылады.
КААЖ 1-ші кезегін енгізу жылдарында:
Тауарларды ішкі транзитпен және жолтасымалдануының халықаралық конвенциясы бойынша жеткізілуін бақылау ұйымдастырылды;
Жүктерді кеден ресімдеуінің бірқатар типтік технологиясы іске қосылды;
1997-2002 жылдардағы кеден декларациясы мәліметтерінің базасы қалыптастырылды, оның ақпараттары сыртқы сауда статистикасын қалыптастыруға (онсыз Қазақстан Дүниежүзілік кеден ұйымына қатыса алмайды), мемлекеттік басқару органдары үшін арнайы кеден статистикасын қалыптастыруға мүмкіндік береді;
бюджетке кеден төлемдерін өндіріп алудың дұрыстығы мен толық есептелуін қамтамасыздандырылды;
есірткі мен қару- жарақ контрабандасымен күресуде тиімді ақпараттық қолдау қамтамасыз етілді;
пәрменді кеден-банкі валюталық бақылау ұйымдастырылды;
барлық деңгейдегі кеден органдарын ақпараттық қолдау қамтамасыздандырылды;
кеден органдарының барлық құрылымын бірыңғай ақпараттық кеңістікке біріктіретін телекоммуникациялық жүйе құрылды.
Қазақстан Республикасы кеден шекарасын Солтүстік-Қазақстан обласының “Жаңа жол” және Өңтүстік Қазақстан обласының “Жібек жолы” өткізу бекеттерінде кесіп өтетін автокөлік құралдарын бейнебақылаудың пилотты жобасы сыналды. Бірқатар аймақтық кеден бөлімшелерінің кеден ресімдеуі құжыраларында,СӘҚ қатысушыларына құжаттардың оларды ресімдеу кезіндегі барлық өту кезеңдерін көзбен шолып байқауға мүмкіндік беретін “Ақпараттық монитор” бағдарлама қамтамасыздығы орнатылған. ҚР кеден шекарасы арқылы тауарайналымын арттыру үшін қажетті жағдай жасау және тиімді кеден бақылауы мен кеден ресімдеуін қамтамасыздандыру бойынша басқада шаралар қабылдануда.Үкімет Қаулысымен 1997 жылдың тамызында Қазақстан Республикасы халықаралық автомобиль тасушылар Одағы құрылды (Қаз АТО). КААЖ “Жеткізу бақылауы” қосалқы жүйесі әзірленіп, енгізілді, ол тауарлардың ХДП және ДКД тәртіптері бойынша Қазақстан кеден аймағына енген сәттен арнаулы орынына жеткенге дейінгі қозғалысын автоматты бақылауды көздейді. Кеден бақылауын жүргізудің технологиялық тәсімі жаңалануда, жәнеде мүдделі министрліктер мен ведомстволармен, халықаралық ұйымдармен біріккен ынтымақтастық жүзеге асуда, ұзақмерзімді бағдарлама “Қорғанудың екінші сызығы” және басқалары жүргізілуде.
Осының барлығы кеден тәртібі ұзақтығын қысқартуға ықпал етеді. Қазіргі уақытта кеден шекарасынан өтетін тауарлардың 84,5% “күнбе күн” принципімен ресімделеді.
Дегенмен, шекаралық кеден бекеттерімен өткізу орындарының материалдық-техникалық қамтамасыздандырылуын бекітпейінше, оларды кеден бақылауының техникалық құралдарымен жарақтандырмайша(КБТҚ), кеден төңірегіндегі инфрақұрылымды дамытпай тиімді кеден бақылауының болуы мүмкін емес. 161 кеден бекеттерінің 77, немесе 48%,бейімделген ұймереттерге орналасқан, әкімшілік ғимараты, тексермелеу алаңы, қоймасы, таразылы шаруашылығы және т. б. жоқ.
Қазіргі уақытта ҚР ҰҚБ шекаралық қызметінің 45 бөлімшесі кеден қызметімен бірге орналасқан, бұл жалпы кеден бекеттері мөлшерінің 57% дерлік құрайды. Қалған бекеттерде кеден органдары шекараны қорғауды дербес жүргізеді.
Одан өзге ҚР Үкіметінің 2003 жылғы 13 наурыздағы №241 қаулысына сәйкес, кеден органдарына республиканың мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу орындарында көшіп-қону карточкасын беру бойынша берне жүктеледі.
Шекара және кеден органдарынан өзге, бақылаушы бернені санитарлық-карантиндік қызмет(СКҚ), мал дәрігерлік-фитосанитарлық қызмет(Ауыл шаруашылығы Министрлігі),көлік бақылау органдары (Көлік және коммуникация Министрлігі) және сертификаттау (Индустрия және сауда Министрлігі) жүргізеді.
Үкімет тапсырмасына сәйкес 2002 жылдың желтоқсанында бірыңғай бақылау-өткізу орындарын жайғастыру мәселесі бойынша Ведомствоаралық комиссия құрылды, оның негізгі міндеті мемлекеттік органдар әрекетін үйлестіру, бақылау-өткізу орындары инфрақұрылымын орналастыру мен құруда сәйкестендірілген тәсілдеме жасау болып табылады. Бақылау-өткізу орындарын салу және жайластыру бойынша жұмыстарды үйлестіруші жұмысшы органы болып ҚР кеден бақылауы агентігі анықталды. Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасы арқылы өту орындарын қажетті үймереттермен жабдықтау және мемлекеттік шекара арқылы өтетін тұлғаларды, көлік құралдарын, жүктер мен басқада мүліктерді шекаралық, кедендік, санитарлық-карантиндік, мал дәрігерлік және фитосанитарлық бақылаудан өтуін жүзеге асыру үшін коммуникациялармен жабдықтау қарастырылады.
Кеден бақылауы дамуының және бір маңызды аспектісі, кеден бақылауын техникалық жаңарту мен жетілдірудін үздіксіз процесін құру, атап айтсақ таразылау шаруашылығы мен стационарлы рентген қондырғыларын құру, қажеттілігі болып табылады.
Сонымен қатар, Кеден кодексінің қабылдануына байланысты, республикадағы басқада мемлекеттік органдармен және Еур АзЭЫ елдері кеден қызметтерімен ақпараттық өзара әрекеттесудін кеңеюіне, ҚААЖ жүйелітехникалық платформасының сапалық тозуына, жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуына және т.б. байланысты талап етілетін КААЖ екінші кезегін енгізу және жаңғырту керек.
Осыны есепке ала отырып, 2003 жыл бюджетін нақтылау кезінде КААЖ дамуына және жүйенің екінші кезегін енгізуге жұмсалатын қосымша қаржы қарастыру тиімді деп ойлаймыз, ал келешекте КААЖ дамуына жыл сайын 850-900 миллион тенге деңгейінде қаржы қамтамасыздандырылса болады.
Кеден төлемдері мен салықтарын өндіріп алу саласында кедендік әкімшілік ету әдістері жетілдірілуде. Жұмыстың бұл бағыты басымдықты болып қалады, өйткені кеден органдары көбіне қазыналық беркелерді орындау арқылы мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыздандыруға белсенді қатысады.
Атап айтқанда, кеден бағалауының халықаралық принциптарына сәйкес кеден құнын анықтауды бақылау жүргізіледі, тарифтік және тарифтен тыс реттеу шаралары қолданылады, жеңілдіктер мен пұрсаттылықты берудің құқыққа сәйкестілігін бақылау күшейтіледі және т.б.
ҚР сауда-өнеркәсіп палатасы Одағының ресми мәліметтері негізінде экспорттық бағаның бақылануы жүзеге асады, шикізат ресурстарына дүниежүзілік баға қадағаланады.
Қабылданған шаралар бюджет түсімін едәуір көтеруге мүмкіндік берді. Мысалы, егер 1998 жылы кеден төлемдері мен салықтарын өндіріп алу 33,3 млрд сомасын құраса 1999 жылы-38,2 млрд,2000жылы-58,8 млрд,
2001 жылы-102,5 млрд, ал 2002 жылы мемлекеттік бюджетке 155 млрд тенгеден астам аударым болды.
Кеден төлемдері мен салықтарының меншікті салмағы макроэкономикалық көрсеткішке қатысты өсуде. Егер 1999 жылы кеден төлемдерінің үлесі елдің ЖІӨ 1,9% құраса, 2000 жылы 2,3%, 2001 жылы-3,1%, ал 2002 жылы 4,2% құрады.
Бұл улес бюджетке түсетін салық түсімдерінің жалпы самасына қатысты да өседі: 1999жылы-11,2%,-2000 жылы-10,8%, 2001 жылы-14,9%, 2002 жылы-19,6%.
Кеден табыстары түсімінің динамикалық өсуі жалпы экономиканың артуының оң тенденциясымен, салмақты инвестициялық саясатпен, мемлекеттік сектордың таза сыртқы активтері көрсеткіштерінің турақты өсуі мен және сыртқы сауда айналымының өсуіне ықпал ететін және соған сәйкес бюджетке кеден төлемдері мен салықтары түсімдерін арттыратын басқада бірқатар өзекті экономикалық факторлармен тікелей байланысты.
Кеден органдарының қазыналық бернесінің орындалуының жоғары көрсеткіштеріне тек қана тауарайналымын өсірумен жеткен жоқ, сонымен қатар кеденде әкімшілік ету деңгейін сапалы жақсарту- менде қол жетті. 2002 жылы кеден төлемдері мен салықтары бойынша айыру коэффициентінің өсуі 1,7% құрады (2001 жылғы 16,9%-тен 2002 жылғы 18,4% дейін).
Кеден экімшілдігі Ресеймен, Қытаймен өзара саудада едәуір сапалы бола бастады, оны қытай-қазақстан шекарасы арқылы импортталатын тауарлар бойынша кеден төлемдері мен салықтары түсімдерінің біраз өскені көрсетеді. Мысалы, тек қана шекаралық кеден “Қорғас” бойынша 2002 жылы кеден төлемдері мен салықтары түсімдері 5,4 млрд тенгені құрады, ал осы кеденнен 2001 жылы бюджетке 720,2 млн. тенге өндіріліп алынған болатын (осу 7,5 рет). “Бахты” кедені бойынша өндіріп алынған кеден төлемдері мен салықтары 2002 жылы 162 млн тенгеге ұлғайды немесе 2001 жылмен салыстырғанда 4,6 ретке өсті. 2002 жылдың тамызынан бастап “Қалжат” кедені қайта жұмыс істейбастады, өткен жылдың 5 айында 700 млн. тенге өндіріп алынды.
2003 жылдың 1 тоқсанының қортындысы бойынша республика бюджетіне кеден органдарымен кеден төлемдері мен салықтары түсімінен 39,7 млрд. тенге сомасында табыс енгізілді. Ұйғарымды болжалынған тапсырма-36,7 млрд. тенге сомасы, 108,1% орындалды немесе өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда бюджетке қосымша 17,2 млрд. тенге аударылды.
2003 жылдың 1 тоқсанындағы жалпы салық түсімінің сомасындағы кеден төлемдері мен салықтары үлесі 15,2% құрады.
Мемлекеттік бюджет табысының жалпы сомасындағы кеден төлемдерінің үлесі 14,8% құрады.
РФ, ҚХР және басқада шекаралас елдермен ақпарат алмастыру туралы келісім, “жалған экспортпен” “ жалған транзиттан” және сенімсіз мағлумдаудан бюджет жоғалымын азайтуға мүмкіндік берді.
Ағымдағы жылдың 1 қантарынан кеден органдары кеден төлемдері мен салықтарын төлеудің жаңа тәртібіне көшті, ол бойынша кеден төлемдері мен салықтары депозитті шоттарды айналып, тіке бюджетке түседі. Бұл тәртіп депозиттік шоттардан бюджетке төленген сомалаларды өзмезгілінде аударылмауын болдырмайды.
Үкіметтің 2002 жылғы 16 шілдедегі қаулысын орындау жолында ҚРККА 2002-жылдың 30 қыркүйегіндегі бұйрығымен, 2002 жылдың 4 қазанынан бастап Қазақстан Республикасы аймағында сатылы түрде, “АЙ.СИ.ЭС.” компаниясы өз қызметін бастады, соның нәтижесінде 2002 жылы мемлекеттік бюджетке қосымша 926, 5 мың тенге, 2003 жылдың 1 тоқсанында –470 млн тенге түсті.
Қазіргі кеден әкімшілдігінің бірден-бір өзекті элементі болып кеденнен кейінгі бақылау табылады.
Кеден бақылауын күшейту нәтижесінде, қаржы-шаруашылықты және сыртқы экономикалық қызметті тексеру жүргізумен 2001 жылы кеденнен кейінгі бақылау бөлімшелерімен сыртқы экономикалық және қаржылық қызметтерді 438 тексеруі жүргізілді (арықарай-тексерістер), кеден ісінің саласында 678 құқық бузушылық айқындалды. Айқындалған құқық бузушылық бойынша 2,5 млн тенге мөлшерінде айып салынды, 348,9 млн тенге төленілді және кеден төлемдері мен салықтарының мемлекеттік бюджетіне 340,5 млн тенге өндіріп алынды.
2002 жылы 589 тексеру жүргізілді, нәтижесінде 1026 кеден ісі саласында әкімшілікті құқық бұзушылық нәтижесінде 240,5 млн. тенге мөлшерінде кеден төлемдері мен салықтары төленіліп, оның ішінде 2003 жылдың 1 қантарында мемлекеттік бюджетке 340,6 млн тенге өндіріліп алынды.
ҚР Үкіметінің 24.04.1997 ж. №653 қаулысына сәйкес 1997 жылдың 1 қазанынан Қазахстан Республикасы аймағында кеден-банкілік валюта бақылауы енгізілді. ҚР кеден шекарасы арқылы ақша капиталы немесе тауарлар өтуін қарастыратын экспорт-импорт операциялары кезінде, кеден органдарымен уәкілетті банкілер мен бірігіп сол жерлерде валюталық бақылау жүргізіледі. Жәнеде Кеден бақылау агенттігі мен Қазақстан Республикасы Халық Банкі орталық ұйымдастыру мен бақылаушы звено бернесін орындайды.
1997-2000 жылдары валюталық бақылау бойынша кеден органдары қызметінің негізгі бағыты болып жіберілген қатерліктерді нақты тұжырымдау мен есепке алу, жинау бернелерін орындау табылды, бұл экспортты-импортты операциялар бойынша қаражаттардың түспеуінің біраз сомасы құрылуына әкелді. Жұмыс негізінен экспортты-импортты операциялар мөлшері бойынша жинауға және шарттасу мерзімі бұзылуын айқындауға бағытталған. Ол кезеңде практика жүзінде айқындалған құқық бузушылық бойынша сот шешімі болған жоқ және айыпты өтеудіңде нақты оң нәтижесі болмады, бұл валюта бақылауы бойынша жолсыздық санының өсуіне соқтырды, атап айтсақ, экспорттық операциялар бойынша валюталық түсімнің мезгілінде келмеуі және алдын-ала келтірілген аванстық төлемдер бойынша импорттық тауарлардың түспеуі.
2000 жылдың басында СЭҚ қатысушыларымен валюталық операциялар жүргізу кезіндегі бұзушылықтың едәуір сомасымен түйісіп, кеден органдары ҚР Халық банкімен біріге отырып, жағдайды оң жаққа аудара алды, ұйымдық-бақылау шараларын кушейте отырып заңға бірқатар өзгерістер мен қосымшалар енгізді, валюталық бақылауды жетілдіруге қатысты бөлімінеде.
Осырай, егер 1997-1999 жылдары экспортты-импортты операциялар бойынша түспей қалған сома 89,3 млрд тенгені құраса, 2003 жылдың басында бұл сома 16,7 млрд.тенгені құрады, яғни 72,6 млрд тенгеге азайды.
2002 жылы валюталық заң нормасын бұзғаны үшін 50 қылмыстық істер қөзғалынды,яғни өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 34% коп(2000ж-35,2001ж-33).
Материалдарды қарау нәтижесінде 2370,8 млн.тенге айып салынды, 2000 жылы 122 млн тенге сомаға айып өтеліп алынды. 2001 жылдын қаңтарында ҚР “Әкімшіліктік құқық бұзушылық туралы” Кодексі қабылданған соң, валюталық заң нормасын бұзу фактілері бойынша әкімшілік материалдарын қарау бойынша берне ҚР Халық Банкіне берілді.
2001-2002 жылдар кезеңінде норманы бұзу фактісі бойынша ҚР Халық Банкіне 1591 материал беріліп, оның нәтижесінде барлығы 271,1 млн тенге айып салынып, 42,8 млн тенге- өндіріліп алынды.
Валюта заңының бұзылуы мөлшерінің динамикалық төмендеуіне қарамастан кеден бөлімшелерінің бұл бағытта бірқатар проблемалары бар. Әкімшілікті құқықбузушылық туралы Кодекстің 636 бабына сәйкес, кеден органдары валюта заңының нормасы бұзылуы бойынша әкімшілікті хаттама құрастыруға құқықсыз.
Осыған байланысты, Кеден органдары бузушыларға ықпал етудің нақты тұтқасын таппай, жауапкершілік шараларын қолдану үшін басқа органдарға жүгінуге мәжбүр болады.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің №163 1995 жылдың 30 шілдесіндегі бұйрығымен, кейіннен Орталық кеден лабораториясы болып қайта құрылған, кеден экспертизасы бөлімі құрылды. Бұл лабораторияның басты міндеті-кеден шекарасынан өтетін тауарлар мен көлік құралдарының кеден бауылауы мен кеден ресімделуін іске асыру кезінде кеден органдарына эксперттік жәрдем көрсету.
Кеден комитетін сыртқы экономикалық қатынастардың ішкі мемлекеттік органдарына жатқызуға болады. Мұндай мақулдаудың қосымша аргументі болып Кеден комитеті құрылымында сыртқы байланыс бөлімінің болуы да табылады.Бөлім міндетіне кіреді:
әрбір елдердегі кеден ісінің күйі туралы ақпараттарды жинауды жүргізу
бұл ақпараттардың толдануын өткізу, кеден қызметін жетілдіруге усыныстар енгізу
Қазақстанның басқа елдермен кедендік ынтымақтасуы нысандары.
Сыртқы байланыс бөлімі келесі бернелерді орындайды:
Кеден ісі мәселелері бойынша халықаралық құқықтық актілерді зерделеуді
Қазақстанды халықаралық кеден келісіміне келтіру туралы ұсыныс жасауға, Орталық халықаралық органмен-Дүниежүзілік кеден органымен (ДКО) және басқада халықаралық кеден органдарымен ресми қарым-қатынас жұмысын жүзеге асыруды.
Тура осындай бөлімдер областық кеден басқармаларында да бар. Одан өзге, областық кеден басқармаларында экспортты-импортты операцияларын бақылау бойынша бөлімдерде бар. Бөлімнің жұмысының негізгі бағытына қатысушылардың кеден мәселесі бойынша сыртқыэкономикалық қызметті бақылау, сыртқыэкономикалық қызметтің журуін тексеру, экспортты-импортты операциялар, кеден бақылауындағы тауарларды есепке алу, жүк декларациясы бланкісін дұрыс толтыруын тексеру, оны тіркеу,лицензияларды тіркеу және есепке алу, сертификаттар, кеден құжаттарын тіркеу кіреді. Бөлім оның қызмет ету аумағына кіретін мекемелер жұмысын бақылауға,қатысушылардың сыртқы экономикалық қызмет сертификаттарын көрсетуін талап етуге, әртүрлі құқыққорғаушы органдар мамандарын жұмылдыруға, кеден бақылауы тәртібін жүргізуде көмек көрсету ушін нусқаушы органдарды іске жұмылдыруға құқықты.
Кеден органдары жүйесіндегі өзара қатынас орталықтандыру принципіне негізделген. Әрбір төменгі кеден органы тік және жоғары турған кеден органдарына бағынышты. Жоғарғы кеден органдары төменгілердің қызметіне бағыт береді және бақылайды, олардың шешімі төменгі кеден органдары үшін міндетті. Сонымен қатар бұл принцип бірынғай орталықтандырылған жетекшіліктің бастамасы мен жауапкершілігін төменгі кеден органдарының оларға артылған міндеттерді орындауымен ұштастырады.
Кеден органдарының барлық кеден жүйесін ҚР Кеден Комитеті басқарады.
Кеден органдары үшін, ҚР кеден ісін жүргізетін мемлекеттік органдардың бірыңғай жүйесі ретінде, сипатты:
1. мақсат бірлігі:бірыңғай кеден саясатын жүзеге асыру;
2. міндеттер бірлігі: ҚР кеден аймағында кеден бақылау және тауарайналымын реттеудің құралдарын тиімді пайдалану,қазақстан нарығын қорғауда сауда-саясат мәселесін шешуге қатысу және т.б.
Кеден органдарының бірыңғай жүйесі ҚР кеден аймағының кеңістікті шектері шеңберінде әрекететеді.
Кеден органдары жүйесінің бірлігі орындалатын бернелер ортақтығымен шарттасылған. Өз жиынтығында бұл жүйе “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңда бекітілген негізгі бернелерді жүзеге асыруды қамтамасыздандырады.
“Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңның 11 бабына сәйкес кеден органдары келесі мәселелерді шешеді:
-кеден саясатын әзірлеуге қатысады;
Кеден саясаты деп Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы саясатының органикалық құрама бөлігі түсіндіріледі.1 Тарихи турғыда кеден саясаты сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің бірінші нысаны болып табылады.
Оның мәні сыртқыэкономикалық байланысты дамыту бойынша экономикалық, саясаттық және құқықтық шаралардың келісілген бірыңғай жүйесін өндірумен тұлғаланады.
1 Ст.2 Там-ный КодексР-ки Қ-Н
Өз мазмұны бойынша ол, сыртқы сауда алмасуын реттеу үшін мемлекеттік органдар қабылдайтын шаралар жүйесін көрсетеді(көлемі, құрылымы, экспорт пен импорт жағдайы). Кеден саясатын жүзеге асырудың негізгі құралы болып табылады: кеден шекараарқылы тауарлар мен көлік құралдарының өтуінің кеден тәртіптемесін орнықтыру, кеден тарифін,кеден бажын және кеден алымын қолдану. Кеден саясатын жасауға және жүзеге асыруға қатысушы мемлекеттік органдар жиынтығы, оны іске асыру құралдарының жинағы, кеден реттеуші құралдарды құзыретті мемлекеттік органдармен қолдану реті мемлекеттің кеден саясатының механизмін құрайды.
Кеден саясатының негізгі мақсаты,ол:
1. Қазақстан Республикасы кедендік аймағында тауаралмасудың кеден реттеуі құралын ең тиімді пайдалануды қамтамасыздандыру;
2. Қазақстан нарығының сауда-саясат мәселесін шешуге қатысу, ұлттық экономиканың дамуын ынталандыру;
3. ҚР экономикалық саясатының құрылымдық қайта құрылуын және басқа мәселелердің жүзеге асуын жүргізуге көмек көрсету.
Яғни, кеден саясаты-кеден қызметі арқылы іске асатын сыртқыэкономикалық қызмет саласындағы шаралар мен бағыттар кешені.
Кеден саясаты, ұлттық қауіпсіздікті іске асыру бернесін орындау кезінде өзіне тауарлардың импорты мен экспорты кезінде өндіріп алынатын кеден бажын, кеден салығын және кеден алымын қолдану бойынша мемлекеттік органдар қызметін және экономикалық, және әлеуеметтік, сауда-саясаттық мақсаттарға жету үшін басқада құралдарды және кеден тәртібін алады.
Кеден саясатының мақсаттары болып табылады:
1. Қазақстан нарығын қорғау;
2. Қазақстандық өндірушілер мен тұтынушыларды қорғау;
3. Экономиканың дамуын ынталандыру;
4. Бәсекені көтермелеу және монополизмге қарсы ықпал ету;
5. Экспортты ынталандыру және импорттың орнын басатын өндірісті көтермелеу;
6. Шетелдік инвестицияларды тарту;
7. Сауда саясатының міндеттерін шешу:
8. ҚР “ ҚР кеден істері туралы” заңына және Қазақстан Республикасының басқада заңдық актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының мемлекеттік биліктің орталық мемлекеттік органдары анықтайтын басқада мақсаттар.
Кеден саясатының негізгі құралдары болып табылады:
-кеден реттеудің экономикалық құралдары жүйесі;
-кеден одақтарында және кеден конвенцияларына қатысу, өнеркәсіп тауарларын еркін сату зонасын және кеден бақылауының мемлекеттік желісін құру;
-шекара арқылы жүктердің өтуін орнықтыру;
-кеден қызметінің қажетті заңдық нысандарын қабылдау.
Қазақстан Республикасының кеден саясатының бірбеткейлі міндеттері болып табылады: елдің халық шаруашылығын дүниежүзілік экономикаға біріктіру, елдің экономикалық дамуын қорғау және ынталандыру, нарықтың жұмыс істеуі үшін жағдай жасау, елдің сауда және төлеу балансын нығайту; мемлекеттік бюджет табыстарын өсіру, мемлекеттің сауда- саясат жайғасымын нығайту, шетелдік мемлекеттер мен олардың одақтарының кемсітушілік акцияларына қарсы әрекеттену, кәсіпорындар мен ұйымдардың сыртқы рынокқа шығуын қамтамасыздандыру.
Нарықты қатынастар жағдайында кеден саясатын іске асыруда басты орынды экономикалық құралдар алуы керек, ең алдымен халықаралық заңды нысандармен және кеден істері принципіне сәйкес құрылатын және тауарларды сипаттау және кодтаудың үйлесімді жүйесіне сүйенетін жаңа Кеден тарифі алады. Бұл құралды қолдану Қазақстан Республикасының халықаралық сауда жүйесінде толық құқықты қатысуы үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Кеден саясатының мақсаты мен негізгі міндеттерінен шыға отырып, сыртқы сауда қызметін реттеу принциптерімен тікелей байланысты сапалы сипаттамалар шығады.
ҚР “ Сыртқысауда қызметін мемлекттік реттеу туралы “заңына сәйкес сыртқысауда қызметінің негізгі принциптері болып табылады1:
1.ҚР сыртқы саясатының құрама болігіретінде сыртқысауда саясатының бірлігі;
2.сыртқысауда қызметін мемлекеттік реттеу жүйесінің және оны іске асыруды бақылаудың бірлігі;
3.экспорттық бақылау саясатының бірлігі;
4. ҚР кеден аймағының бірлігі;
5. Сыртқысауда қызметін мемлекеттік реттеудің экономикалық шараларының басымдығы;
6. Сыртқысауда қызметіне қатысушылар теңдігі және олардың кемсітілмеушілігі;
7. Сыртқысауда қызметіне қатысушылардың құқығы мен заңды мүддесін мемлекеттік қорғалуы;
8. ҚР экономикасына жалпы және сыртқысауда қызметіне қатысушыларына нұқсан келтіретін мемлекеттік және оның органдарының ақталмайтын аралусуын болдырмау.
1. Закон РК О гос
Кеден саясаты елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыздандыруға көмек етуі керек. Елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыздандыруда, кеден саясаты бөлігінде экономиканың елдің дамуының әлеуметтік, саясатты және қорғаныстық тұрмысы мен прогрессивтік нысанының жеткілікті дәрежесіне, оның саясаттық мүддесі мүмкіндікті сыртқы және ішкі қатерлер мен ықпалға қатысты тәуелсіз және әлсіз еместігіне кепілдік беретін күйі болып табылады. Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыздандырудың маңызды құралы ретінде, кеден саясаты мемлекеттің жалпы экономикалық стратегиясының мақсаты мен міндеттерімен анықталады.
Осы тұрғыда кеден саясатын екі түрге бөледі:
1.қолдампаздық кеден саясаты;
2.еркін сауда саясаты;
Қолдампаздық кеден саясаты ұлттық экономиканы шетелдік бәсекеден қоршау жолына мүмкіндік беретін жағдай жасауға бағытталған. Қолдампаздық елдің ішкі рыногіне әкелінетін тауарларға кеден салығының жоғары деңгейін тағайындауды, экспортты жеделдетуді, оның мемлекеттік қаражаттандыру және несиелендіруді, экспорттық салаларды қаржыландыруды қарастырады.
Еркін сауда саясаты елдің ішкі рыногіне шетел тауарлары импортын бар шамада көтермелеуге бағытталған ол кеден бажының ең төменгі деңгейін қою жолымен іске асады:
-орындалуын бақылау ҚР кеден органдарына жүктелген заңды сақтауды қамтамасыздандырады; кеден ісін жүзеге асыру кезінде азаматтардың, кәсіпорындардың, мекемелелердің және ұйымдардың құқығы мен мүддесін қорғау бойынша шаралар қабылдайды;
-ҚР тәуелсіздігінің экономикалық негізі болатын ҚР экономикалық қауіпсіздігін өз құзыреті шеңберінде қамтамасыз етеді;
-ҚР экономикалық мүддесін қорғайды;
-кеден бажын, салығын және басқка кеден төлемдерін өндіріп алады;
-кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты экономикалық саясат шараларын әзірлеуге қатысады;
-кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарының өтуінің рұқсатты тәртібін әзірлеуге қатысады;
-ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты контрабандамен, кеден ережесін бузушылықпен, салық заңын бузушылықпен күрес жүргізеді, кеден шекарасы арқылы есірткі заттарының, қару-жарақтың, көркем сурет, тарихи және археологиялық заттардың, меншікті ой объектілерінің, жоғалу қаупі бар жануарлар мен өсмімдіктер түрінің заңсіз айналымен болдырмайды;
-кеден бақылауы мен кеден ресімдеуін жүргізеді, ҚР кеден шекарасы арқылы тауарайналымын тездетуге ықпал ететін жағдай жасайды;
-сыртқы сауданың кеден статистикасын және ҚР арнайы статистикасын жүргізеді;
-ТМД елдерімен сыртқыэкономикалық байланысты дамытуға ат саласады;
-кеден органдары оларға жүктелген бернелерді бірыңғай құқықтық негізде орындайды. Кеден органдарының бірыңғай жүйесі үшін бірыңғай мемлекеттік символика бар. Кеден органдары жүйесінің кәсіпорындық, ұйымдық және мекемелік басшылары мемлекеттік-билік уәкілеттілікті болады; дара басшылық принциптері негізінде кәсіпорындар мен мекемелерді оперативті басқаруды жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Заңының 10 бабы негізінде өз бернелерін орындау кезінде Қазақстан Республикасында кеден ісіне актілер шығару бойынша уәкілетті
1.3 Қазақстан Республикасының кеден органдарының лауазымды адамдарының құқықтық мәртебесі
Қазақстан Республикасының кеден органдарының қалыптасуы Қазақстан Республикасының “ Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы” заңының; “Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” заңының негізінде жүргізіледі. Қазақстан Республикасының “ Қазақстан Республикасының кеден ісі туралы” занының 397 бабына сәйкес, кеден органдарының лауазымды тулғалары, Қазақстан Республикасы кеден органдарына артылатын міндеттерді орындауға өзінің істін және имандылығы жағынан, білім деңгейі мен денсаулығы жағдайымен іс әрекетке қабылеттілігі бар Қазақстан Республикасының азаматы бола алады. Кеден органдарына жұмысқа қабылдау кезінде Зайдан бір жылға дейін сынақ мерзімі қойылады.
Лауазымды адамдар Қазақстан Республикасы кедендерінде қызметтен өтеді және Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдарының қызметтен өтуі туралы Ережемен анықталатын,кезекпен өткізілетін аттестаттаудан өтеді.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды тулғаларына Қазақстан Республикасы заныңа сәйкес дербес атақ беріледі.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазамды тулғалары үшін формалы киімдер кию орнықтырылады . Киім нысаны Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетімен анықталады, ал кию ережесі- Қазақстан Республикасы орталық кеден органымен.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды тулғалары қызметтік міндеттін атқару кезінде үкімет өкілі болып табылады.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лаузымды тулғалары оған жуктелген міндеттерді орындау кезінде Қазақстан Республикасы зандары мен басқада актілері және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын ғана жетекшілікке алады.
Қандай да бір нысанда болмасын мемлекеттік органдардың, саясаттық және қоғамдық ұйымдардың, қозғаластардың, бұқаралық ақпарат қуралдарының, басқада занды тулғалардың олардың лауазымдық және басқада қызметкерлеріне лауазымдық тұлғаның қабылдаған шешіміне ықпал ету мақсатында заңсыз ықпалы немесе араласуы жіберілмейді.
Қазақстан Республикасы кеден органының лауазымды тұлғасы заңға қайшы келетін бұйрық немесе нусқау алған кезінде заңға сүйенуге міндетті.
Қазақстан Республикасы кеден органдарында саяси мақсатты көздейтін саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктері құрулуы және жұмыс істеуі руқсат етілмейді. Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды түлғалары кәсіпкерлік қызметпен айналусыға оның ішінде делдалдар арқылы да құқығы жоқ. Жәнеде кеден мәселелері бойынша үшінші түлғалардың сенімгері болуға ғылыми және оқытушылық қызметтен өзге кез- келген ақы төленетін қос қызмет атқару жағдайында жұмыс орындауға, азаматтық – құқықтық сипатты шарт бойынша кеден ісімен байланысты жұмыстарды орындауға, өз қызмет жағдайын пайдаланып Қазақстан Республикасы заңымен қаралмаған кез- келген комек көрсетуге және ол үшін ақы алуға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz