Қазақстан елді мекеніндегі соның ішінде Алматы қасындағы сейсмикалық қауіптің жалпы жағдайы туралы және халықты, аумақты төтенше жағдайлардан, күшті жер сілкінісінен қорғау шаралары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ҚАЗАҚСТАН ЕЛДІ МЕКЕНДЕРІНІҢ, СОНЫҢ ІШІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ СЕЙСМИКАЛЫҚ ҚАУІПКЕ БЕЙІМДІЛІГІ
1.1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының сейсмикалық қауіпке бейімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Алматы қаласының сейсмикалық аудандарының жағдайы және жер
сілкінісінің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Алматы қаласының сейсмикалық қауіпті аймағын сейсмология . лық анықтау және зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ ҚАУПІ ТУЫНДАҒАНДА АТҚАРЫЛАТЫН ІС . ШАРАЛАР
2.1 Күшті жер сілкінісі қаупі туындау жайлы басқару органдары мен тұрғындарды ақпараттандыру, мониторингін ұйымдастыру және жер сілкінісі зардаптарын төмендетуге арналған іс . шаралар ... ... ... ..
2.2 Жер сілкінісінің зардаптарынан қорғау және жоюға арналған
іс. шаралар, сонымен қатар пайдаланатын күштер, құралдар және басқа да шұғыл жұмыстарды жүргзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жер сілкінісі зардаптарын жоюға пайдаланатын медициналық,
көліктік өртке қарсы, материалды . техникалық қамтамассыздандыру түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Қала тұрғындарын эвакуациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҮЙЛЕР МЕН ҒИМАРАТТАРДЫҢ СЕЙСМИКАЛЫҚ БЕРІКТІЛІГІ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
3.1 Үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігін жүктелуін
Есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Ғимараттар классификациясы және олардың бұзылу сипаттамасы ... ...
3.3 Сейсмикалық қауіпке неғұрлым бейім елді мекендердегі үйлер
Мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігінің жалпы жағдайы ... ... ...
3.4 Алматы қаласының Әуезов ауданындағы 8.9 баллдық жер
Сілкінісі болған жағдайда тұрғындардың мүмкін болатын шығындарын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4 КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДА БОЛАТЫН СОЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДЫ БОЛЖАУ
4.1 Жер сілкінісі қауіпінің экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Сейсмикалық қауіпті ғимараттарды қорғау және болжау ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша А сурет А1
Қосымша Б сурет Б1
Қосымша В сурет В1
Қосымша Г сурет Г1
Қосымша Д сурет Д1
1 ҚАЗАҚСТАН ЕЛДІ МЕКЕНДЕРІНІҢ, СОНЫҢ ІШІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ СЕЙСМИКАЛЫҚ ҚАУІПКЕ БЕЙІМДІЛІГІ
1.1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының сейсмикалық қауіпке бейімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Алматы қаласының сейсмикалық аудандарының жағдайы және жер
сілкінісінің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Алматы қаласының сейсмикалық қауіпті аймағын сейсмология . лық анықтау және зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ ҚАУПІ ТУЫНДАҒАНДА АТҚАРЫЛАТЫН ІС . ШАРАЛАР
2.1 Күшті жер сілкінісі қаупі туындау жайлы басқару органдары мен тұрғындарды ақпараттандыру, мониторингін ұйымдастыру және жер сілкінісі зардаптарын төмендетуге арналған іс . шаралар ... ... ... ..
2.2 Жер сілкінісінің зардаптарынан қорғау және жоюға арналған
іс. шаралар, сонымен қатар пайдаланатын күштер, құралдар және басқа да шұғыл жұмыстарды жүргзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жер сілкінісі зардаптарын жоюға пайдаланатын медициналық,
көліктік өртке қарсы, материалды . техникалық қамтамассыздандыру түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Қала тұрғындарын эвакуациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҮЙЛЕР МЕН ҒИМАРАТТАРДЫҢ СЕЙСМИКАЛЫҚ БЕРІКТІЛІГІ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
3.1 Үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігін жүктелуін
Есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Ғимараттар классификациясы және олардың бұзылу сипаттамасы ... ...
3.3 Сейсмикалық қауіпке неғұрлым бейім елді мекендердегі үйлер
Мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігінің жалпы жағдайы ... ... ...
3.4 Алматы қаласының Әуезов ауданындағы 8.9 баллдық жер
Сілкінісі болған жағдайда тұрғындардың мүмкін болатын шығындарын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4 КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДА БОЛАТЫН СОЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДЫ БОЛЖАУ
4.1 Жер сілкінісі қауіпінің экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Сейсмикалық қауіпті ғимараттарды қорғау және болжау ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша А сурет А1
Қосымша Б сурет Б1
Қосымша В сурет В1
Қосымша Г сурет Г1
Қосымша Д сурет Д1
Адамзат тарихы алуан - алуан оқиғаларға бай. Соның ішінде, әсіресе жер сілкінуінің жойқын күші және оның әсерінен болатын алапат апаттар жайлы деректер көп - ақ. Мәселен жер сілкінуі әсерінен кейбір қалалардың, тіпті бүкіл мемлекеттің мүлдем жоқ болып, яки өшіп кеткені тарихтан мәлім. Сонымен қатар жер сілкіну құбылысы адамның рухани күйі мен ішкі сезіміне де терең әсер етеді.
Жер сілкіну кезіндегі негізгі қауіп сол сілкініс кезінде пайда болатын жарықтар, опырылған немесе ойылған жерлер ғана емес, ең алдымен сол сілкініс өңірі бетіне тән апаттар. Егер жер бетіндегі үйлер мен әр түрлі құрылыстар күшті сілкініске шыдайтын болса, онда жер асты дүмпүінің қауіптілігі мейлінше азайып жер сілкінуі біз үшін соншалықты сұрапыл апат болмас еді. Жер сілкінісінің қауіпті салдарынан құтылудың үш түрлі жолы бар: біріншісі және оңай тәсілі - жер беті әр дайым және күшті сілкінетін аймақты халық шаруашылығына пайдаланбау. Дегенмен мұндай сейсмикалық қауіпті аймақтар қазіргі кезде белгілі болғанымен, бірақ олар бүдан бірнеше мыңдаған жылдар бұрын игеріліп қойылған. Сонымен бірге ол жерлердің халық шаруашылығы үшін маңызы өте зор. Сондықтан бүл тәсілді пайдалану мүмкін емес. Ендігі қалған екі тәсіл: жер сілкінісін алдын - ала болжау және оның зардабын азайту үшін оған қарсы төзімді, берік құрылыс салу.
Жер сілкінісін болжау дегеніміз - оның күшін, орнын және дәл болатын уақытын алдын ала анықтау. Бұл жағдайда халықты алдын ала хабарландырып, қауіп қатерден сақтап, олардың кейбір бағалы заттарын қауіпсіз жерге алып кетуіне мүмкіндік туғызуға болады. Сонымен жер сілкіну құпиясын жан -жақты зерттеумен қатар жоғары сапалы, жер сілкінуіне төзімді, берік құрылыс салудың халық шаруашылығы үшін маңызы зор. Бұл саланы арнайы зерттейтін ғылым - берік сейсмикалық құрылыс салу ғылымы деп аталады.
Жер сілкіну кезіндегі негізгі қауіп сол сілкініс кезінде пайда болатын жарықтар, опырылған немесе ойылған жерлер ғана емес, ең алдымен сол сілкініс өңірі бетіне тән апаттар. Егер жер бетіндегі үйлер мен әр түрлі құрылыстар күшті сілкініске шыдайтын болса, онда жер асты дүмпүінің қауіптілігі мейлінше азайып жер сілкінуі біз үшін соншалықты сұрапыл апат болмас еді. Жер сілкінісінің қауіпті салдарынан құтылудың үш түрлі жолы бар: біріншісі және оңай тәсілі - жер беті әр дайым және күшті сілкінетін аймақты халық шаруашылығына пайдаланбау. Дегенмен мұндай сейсмикалық қауіпті аймақтар қазіргі кезде белгілі болғанымен, бірақ олар бүдан бірнеше мыңдаған жылдар бұрын игеріліп қойылған. Сонымен бірге ол жерлердің халық шаруашылығы үшін маңызы өте зор. Сондықтан бүл тәсілді пайдалану мүмкін емес. Ендігі қалған екі тәсіл: жер сілкінісін алдын - ала болжау және оның зардабын азайту үшін оған қарсы төзімді, берік құрылыс салу.
Жер сілкінісін болжау дегеніміз - оның күшін, орнын және дәл болатын уақытын алдын ала анықтау. Бұл жағдайда халықты алдын ала хабарландырып, қауіп қатерден сақтап, олардың кейбір бағалы заттарын қауіпсіз жерге алып кетуіне мүмкіндік туғызуға болады. Сонымен жер сілкіну құпиясын жан -жақты зерттеумен қатар жоғары сапалы, жер сілкінуіне төзімді, берік құрылыс салудың халық шаруашылығы үшін маңызы зор. Бұл саланы арнайы зерттейтін ғылым - берік сейсмикалық құрылыс салу ғылымы деп аталады.
1. Курскеев А.К., Тимуш А.В., Шацилов В.И. және басқалары.Сейсмическое районирование РК. Алматы: «Эверо», 2000, 2006. 2.Қазақстанның сейсмикалық қауіпті аймақтарындағы жергілікті деңгейдегі тэуекелдерді басқару. «Издательство ЬЕМ» ЖШС баспасы Алматы 2005.
3. Нүсіпов Е.Н., Оспанов А.Б., Тимуш А.В.жэне басқалары. Сейсмическая опасность территории Западного Казахстана // 2003 жылғы 24-27қыркүйектегі бесінші Қазақстан-Қытай халықаралық симпозиумындағы
баяндамалар. «Современная геодинамика и сейсмический риск Центральной
Азии». Алматы: «Үміт», 2004, б.94-103.
4. Сыдықов А., Садықова А.Б., Ревенко О.К. және басқалары. Сейсми –чность территории Казахстана // 2003 жылғы 24-27 қыркүйектегі бесінші
Қазақстан-Қытай халықаралық симпозиумындағы баяндамалар. «Современная
геодинамика и сейсмический риск Центральной Азии». Алматы: «Умит», 2004, б. 55-67.
5. Гальперина Р.М., Нерсесов И.Л., Гальперин Е.И. Сейсмический режим района города Алма-Аты за 1972-1982ІТ. М. Наука,1985, 245с.
6. Алматы қаласының аумағын, тұрғындарын қорғау. ТЖД деректері Алматы 2005 жыл.
Нерсесов И.Л., Нүрмағамбетов А.,Сыдықов А. Детальное изучение
7. Сейсмического режима Казахстана и прилегающих территорий. Алма-Ата, 1980
8. Нүсіпов Е. Оценка сейсмической опаоности Казахстана: Состояние,
проблемыи необходимость развития //2003 жылғы 24-27 қыркүйектегі бесінші
Қазақстан-Қытай халықаралық симпозиумындағы баяндамалар. «Современная
геодинамика и сейсмический риск Центральной Азии». Алматы: «Үміт» ,
2004,6.7-12
9. Алматы қаласының аумағын, тұрғындарын қорғау. ТЖД деректері Алматы 2006.
10. Расчет последствии землятресений. МЧС РК. 2006.
11. Соболев Г.А. Основы прогаоза землетрясений. М.: 1993, 3106.
12. Лыков В.И., Соболев Г.А., и др. Методика выявления развивающегося землетрясения по комплексу сейсмологических параметров // Прогноз землетрясений. Душанбе-Москва, Дониш, 1984, № 5, 6.127-138.
13. Нүсіпов Е. Оценка сейсмической опасности Казахстана. Алматы: «Үміт», 2005,6.5-11
3. Нүсіпов Е.Н., Оспанов А.Б., Тимуш А.В.жэне басқалары. Сейсмическая опасность территории Западного Казахстана // 2003 жылғы 24-27қыркүйектегі бесінші Қазақстан-Қытай халықаралық симпозиумындағы
баяндамалар. «Современная геодинамика и сейсмический риск Центральной
Азии». Алматы: «Үміт», 2004, б.94-103.
4. Сыдықов А., Садықова А.Б., Ревенко О.К. және басқалары. Сейсми –чность территории Казахстана // 2003 жылғы 24-27 қыркүйектегі бесінші
Қазақстан-Қытай халықаралық симпозиумындағы баяндамалар. «Современная
геодинамика и сейсмический риск Центральной Азии». Алматы: «Умит», 2004, б. 55-67.
5. Гальперина Р.М., Нерсесов И.Л., Гальперин Е.И. Сейсмический режим района города Алма-Аты за 1972-1982ІТ. М. Наука,1985, 245с.
6. Алматы қаласының аумағын, тұрғындарын қорғау. ТЖД деректері Алматы 2005 жыл.
Нерсесов И.Л., Нүрмағамбетов А.,Сыдықов А. Детальное изучение
7. Сейсмического режима Казахстана и прилегающих территорий. Алма-Ата, 1980
8. Нүсіпов Е. Оценка сейсмической опаоности Казахстана: Состояние,
проблемыи необходимость развития //2003 жылғы 24-27 қыркүйектегі бесінші
Қазақстан-Қытай халықаралық симпозиумындағы баяндамалар. «Современная
геодинамика и сейсмический риск Центральной Азии». Алматы: «Үміт» ,
2004,6.7-12
9. Алматы қаласының аумағын, тұрғындарын қорғау. ТЖД деректері Алматы 2006.
10. Расчет последствии землятресений. МЧС РК. 2006.
11. Соболев Г.А. Основы прогаоза землетрясений. М.: 1993, 3106.
12. Лыков В.И., Соболев Г.А., и др. Методика выявления развивающегося землетрясения по комплексу сейсмологических параметров // Прогноз землетрясений. Душанбе-Москва, Дониш, 1984, № 5, 6.127-138.
13. Нүсіпов Е. Оценка сейсмической опасности Казахстана. Алматы: «Үміт», 2005,6.5-11
Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 89 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 89 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Қ.И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
Кафедра ___________________________________ _______________________
Қорғауға рұқсат
Кафедра меңгерушісі
____________________
(ғылыми дәрежесі, атағы)
_____________________
____ _________2010ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________ тақырыбына
_____________________
(мамандық шифры, атауы)
Орындаған _______Т.А.Ж.
Пікір беруші Ғылыми жетекші
__________________ _____________________
(ғылыми дәрежесі, атағы) (ғылыми
дәрежесі, атағы)
__________________ А.Ж.Т. ________________ А.Ж.Т.
____ _____________ 2010ж. ___ __________2010ж.
Алматы 2010
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Қ.И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
Институт___________________________________ ________________________
Кафедра___________________________________ __________________________
Мамандық шифры, атауы ___________________________________ _________
Дипломдық жұмысты даярлауға
Тапсырма
Студентке
___________________________________ _________________________ Т.А.Ж.
Жобаның тақырыбы___________________________________ _____________
Университеттің №_____ ___ ___________________ бұйырығымен бекітілген
Орындалған жобаның өткізу мерзімі ______________________
_______________________________
Дипломдық жұмыстың бастапқы мәліметтері
______________________________
Есеп–түсініктеме жазбаның талқылауға берілген сұрақтарының тізімі мен
қысқаша диплом жұмысының мазмұны
а) ___________________________________ _____________________
б) ___________________________________ _______________________________
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті түрде қажет сызбалар
көрсетілген) ___________________________________ __________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер
___________________________________ _____________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмысты даярлау
Кестесі
Бөлім атаулары, Ғылыми жетекшіге, Ескерту
дайындалатын сұрақтардыңкеңесшілерге өткізу
тізімі мерзімі
Аяқталған дипломдық жобаның және оларға қатысты диплом жұмысының
бөлімдерінің кеңесшілерінің және қалып бақылаушының
қолтаңбалары
Бөлімдер атауы Ғылыми жетекші, Қолтаңба қойылған Қолы
кеңесшілер мерзімі
(аты-жөні, тегі,
ғылыми дәрежесі,
атағы)
Қалып бақылаушы аты-жөні, тегі
Тапсырма берілген мерзімі____________________________ ______
Кафедра меңгерушісі ___________________________________ ____ А.Ж.Т.
(қолы)
Ғылыми жетекшісі ___________________________________ _____А.Ж.Т.
(қолы)
Тапсырманы орындауға студент ______________________________алды
(аты, жөні, тегі)
Күні ___ ______________ 2010ж.
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада Қазақстан елді мекеніндегі соның ішінде Алматы
қасындағы сейсмикалық қауіптің жалпы жағдайы туралы және халықты,
аумақты төтенше жағдайлардан, күшті жер сілкінісінен қорғау
шаралары қарастырылған.
Дипмломдық жобаның мақсаты - жер сілкінісі салдарын жою, пайда болуын
ескерту, күшті жер сілкінісі пайда болған кезде атқарылатын іс - шаралар,
және пайдаланылатын күштер мен құралдар, ғимараттардың беріктігін,
тұрақтылығын зерттеу, жер сілкінісі зардаптарына пайдаланатын
қамтамассыздандандыру түрлері, тұрғындарды эвакуациялау және күшті жер
сілкінісі болған жағдайда болатын экономикалық шығындар. Сонымен қатар
сейсмикалық қауіпті алдын алу, зерттеу, болжау іс - шаралары келтірілген.
АННОТАЦИЯ
В этом дипломном проекте рассматривается вопросы краев народов
Казахстана, здесь же рассматриваются вопросы по городу Алматы, опасные
сейсмические и общие вопросы по территориальным, чрезвычайным ситуациям,
также рассматриваются мероприятия по защите сильных землетрясений
Цель дипломного проектирования - предотвратить
землетрясение, предупредить о возникновении землетрясении, мероприятие при
возникновении сильном землетрясении, и использование сил и
средств индивидуальных защит, прочность сооружений, проверка на
устойчивость, обеспечение для пострадавших при землетрясении, эвакуация
населения подсчет ущерба при сильном землетрясении. А также приведены
упреждения сейсмических опасностей, исследований и предположение по
мероприятиям.
ANNOTATION
This degree project it is considered questions of edges of Kazakhstan,
questions on the city of Almaty, dangerous seismic and general questions
on territorial, extreme situations here are considered, actions on
protection also are considered are the earth to move.
The purpose of degree designing - to prevent the earth to move, to
warn the earth to move, action at occurrence strong the earth to move, and
use of forces and means.
Individual defenses, durability of constructions, check on stability,
kinds maintenance for victims at the earth to move, evacuation of the
population and calculation of damage at strong the earth to move. A
preventions of seismic dangers, researches and the assumption of works on
actions also are resulted.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 ҚАЗАҚСТАН ЕЛДІ МЕКЕНДЕРІНІҢ, СОНЫҢ ІШІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ
СЕЙСМИКАЛЫҚ ҚАУІПКЕ БЕЙІМДІЛІГІ
1.1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының
сейсмикалық қауіпке
бейімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
1.2 Алматы қаласының сейсмикалық аудандарының жағдайы және жер
сілкінісінің пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.3 Алматы қаласының сейсмикалық қауіпті аймағын сейсмология -
лық анықтау және
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ ҚАУПІ ТУЫНДАҒАНДА АТҚАРЫЛАТЫН
ІС - ШАРАЛАР
2.1 Күшті жер сілкінісі қаупі туындау жайлы басқару
органдары мен тұрғындарды ақпараттандыру, мониторингін
ұйымдастыру және жер сілкінісі зардаптарын төмендетуге арналған іс
– шаралар ... ... ... ..
2.2 Жер сілкінісінің зардаптарынан қорғау және жоюға арналған
іс- шаралар, сонымен қатар пайдаланатын күштер, құралдар және басқа
да шұғыл жұмыстарды
жүргзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жер сілкінісі зардаптарын жоюға пайдаланатын медициналық,
көліктік өртке қарсы, материалды - техникалық қамтамассыздандыру
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.4 Қала тұрғындарын
эвакуациялау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
3 ҮЙЛЕР МЕН ҒИМАРАТТАРДЫҢ СЕЙСМИКАЛЫҚ БЕРІКТІЛІГІ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
3.1 Үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігін жүктелуін
Есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.2 Ғимараттар классификациясы және олардың бұзылу сипаттамасы ... ...
3.3 Сейсмикалық қауіпке неғұрлым бейім елді мекендердегі үйлер
Мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігінің жалпы жағдайы ... ... ...
3.4 Алматы қаласының Әуезов ауданындағы 8-9 баллдық жер
Сілкінісі болған жағдайда тұрғындардың мүмкін болатын
шығындарын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
4 КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДА БОЛАТЫН СОЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДЫ БОЛЖАУ
4.1 Жер сілкінісі қауіпінің экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Сейсмикалық қауіпті ғимараттарды қорғау және
болжау ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша А сурет А1
Қосымша Б сурет Б1
Қосымша В сурет В1
Қосымша Г сурет Г1
Қосымша Д сурет Д1
КІРІСПЕ
Адамзат тарихы алуан - алуан оқиғаларға бай. Соның ішінде, әсіресе жер
сілкінуінің жойқын күші және оның әсерінен болатын алапат апаттар жайлы
деректер көп - ақ. Мәселен жер сілкінуі әсерінен кейбір қалалардың, тіпті
бүкіл мемлекеттің мүлдем жоқ болып, яки өшіп кеткені тарихтан мәлім.
Сонымен қатар жер сілкіну құбылысы адамның рухани күйі мен ішкі сезіміне де
терең әсер етеді.
Жер сілкіну кезіндегі негізгі қауіп сол сілкініс кезінде пайда болатын
жарықтар, опырылған немесе ойылған жерлер ғана емес, ең алдымен сол
сілкініс өңірі бетіне тән апаттар. Егер жер бетіндегі үйлер мен әр түрлі
құрылыстар күшті сілкініске шыдайтын болса, онда жер асты дүмпүінің
қауіптілігі мейлінше азайып жер сілкінуі біз үшін соншалықты сұрапыл апат
болмас еді. Жер сілкінісінің қауіпті салдарынан құтылудың үш түрлі жолы
бар: біріншісі және оңай тәсілі - жер беті әр дайым және күшті сілкінетін
аймақты халық шаруашылығына пайдаланбау. Дегенмен мұндай сейсмикалық
қауіпті аймақтар қазіргі кезде белгілі болғанымен, бірақ олар бүдан бірнеше
мыңдаған жылдар бұрын игеріліп қойылған. Сонымен бірге ол жерлердің халық
шаруашылығы үшін маңызы өте зор. Сондықтан бүл тәсілді пайдалану мүмкін
емес. Ендігі қалған екі тәсіл: жер сілкінісін алдын - ала болжау және оның
зардабын азайту үшін оған қарсы төзімді, берік құрылыс салу.
Жер сілкінісін болжау дегеніміз - оның күшін, орнын және дәл болатын
уақытын алдын ала анықтау. Бұл жағдайда халықты алдын ала хабарландырып,
қауіп қатерден сақтап, олардың кейбір бағалы заттарын қауіпсіз жерге алып
кетуіне мүмкіндік туғызуға болады. Сонымен жер сілкіну құпиясын жан -жақты
зерттеумен қатар жоғары сапалы, жер сілкінуіне төзімді, берік құрылыс
салудың халық шаруашылығы үшін маңызы зор. Бұл саланы арнайы зерттейтін
ғылым - берік сейсмикалық құрылыс салу ғылымы деп аталады.
Жер сілкінісінің жойқын күші, оның әсерінен болатын апаттар көпшілікке
мәлім. Өйткені Қазақстанның 450 мың шаршы километр аумағында жер сілкіну
қаупі бар.
Бұл аймақта 6 миллионнан астам халық түрады, 27 қала, 400 - ден астам
елді мекендер бар. Республикадағы неғұрлым сейсмикалық қауіпті аймақ
ретінде Алматы қаласы мен Алматы облысының аумақтары айқындалды. Жалпы
бөлім бойынша Есеп МSК-64 шкаласы бойынша үдемелі қарқыны 9-10 баллдық,
Рихтер бойынша ошағы 8-ден астам магнитуда мен және аздаған эпиорталықтық
қашықтықтарда болатын жергілікті әлсіз жер сілкіністерін болжаған кезде
Қазақстанның оңтүстік астанасы - Алматы қаласы мен Алматы облысының
сейсмикалық осалдығының кешенді проблемаларын жоғары дәрежеде ықшам әрі
тұтас баяндайды.
Дипломдық жобаның мақсаты: Қазақстанның елді мекендерінің соның
ішінде Алматы қаласы аймағының сейсмикалық осалдығын кешенді бағалау
негіздерін жетілдіру; күшті жер сілкіністерінің болжанған ошақтарындағы
елді мекендерін сейсмикалық осалдығын алдын ала жалпы бағалау болып
табылады.
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттер шешілді:
- ТЖ жөніндегі Алматы облыстық және Алматы қалалық басқармаларда
сейсмикалық қауіпті бағалау бойынша;
- Елді мекендер аумағындағы сейсмикалық қауіпті және Алматы сейсмикалық
қауіпті аймағындағы жер сілкіністерінің мониторингін
қамтамассыз етуді бағалау бойынша;
- Үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігін бағалау бойынша;
- Жер сілкіністеріне дайындық мәселелері бойынша халықтың
кейбір топтарына сауалнама жүргізудің нысаны мен мазмұны әзірлеу.
- Жер сілкіністеріне және оның осал тұстарына халықтың дайындығын
жалпы бағалау
1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының
сейсмикалық қауіпке бейімділігі
1.1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының
сейсмикалық қауіпке бейімділігі
Қазақстан Республикасы аумағының неғұрлым сейсмикалық белсенді бөлігі
геодинамикалық қатынастағы күрделі жүйеге Еуро-Азияның сейсмикалық
белсенді белдеуіне кіреді, онда таулардың пайда болуы ірі литосфералық
қабаттардың өзара іс-әрекетінің салдары болып табылады. Қазақстанның
сейсмикалық белсенді орогендік белдеуі Тұран плитасы мен қазақ қалқанының
жаңа платформасының құрылымын оңтүстіктен және шығыстан қоршап тұрған таулы
жоталардан тұрады. Олармен бірқатар сейсмикалық қозғалып тұратын
аймақтар байланысты, оларға күшті жер сілкіністерінің ошақтары жақын
орналасқан. Қазақстанның аумағында төрт сейсмикалық қауіпті аумақ бар:
Тарбағатай-Алтай, Жоңғар-Солтүстік Тянь-Шань таулары, Қаратау және Каспий
жағалауы [1]. 1-суретінде Қазақстан Республикасының сейсмикалық қауіпті
аймақтары берілген.
Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығысындағы неғұрлым сейсмикалық
белсенді аудандарға соңғы 120 жылда күшті жер сілкіністері болған Іле
жоталары, Күнгей Алатау және Қырғыз жоталары жатады:
Беловодское (1885ж., М -7,3), Верный (1887ж., М = 7,3), Шелек (1889
ж.,
М - 8,3), Кемин (1911ж., М = 8,2), Кемин-Шу (1938ж., М= 6,9), Калаңаш-
Түп (1978 ж., М - 6,8) және басқалары. Жоңғар Алатауы барынша жоғары
сейсмикалық аймақ болып сипатталады, мұнда көрсетілген кезең ішінде М=6,1-
6,5 шкаласымен 4 жер сілкіністері болған.
1929 жылдан бастап 2005 жыл аралығындағы инструменталдық бақылаулар
кезеңінде Қазақстанның сейсмикалық станцияларының желісі әр түрлі
энергиядағы шамамен 30 000 жер сілкіністерін, және оның жұмысы барысында
5,0 [2] дейінгі магнитудамен бірқатар жер сілкіністері тіркелді.
1 – сурет. Қазакстанның сейсмикалық белсенді аймақтарының жалпы
сұлбасы көрсетілген
1 - Тарбағатай-Алтай, 2 - Жоңғар - Солтүстік Тянь-Шань таулары, 3
-Қаратау, 4 - Каспий жағалауы.
Соңғы уақытқа дейін Орталық Қазақстанның аумағы сейсмикалық емес деп
есептелінді, бірақ соңғы жылдары сейсмикалық бақылау жүйелерінің дамуына
байланысты ол жерлердеде жер сілкіністерінің болатындығы айқындалды. 1994
жылы ҚР-ның ұлттық ядролық орталығының станциялар желісі іске қосылды.
Бұдан басқа, Қазақстанның батысында дәстүрлі түрде геодинамикалық
белсенділігі әлсіз деп есептелетін аумақ бар. Алайда соңғы уақытта жер
сілкіністері болғанға дейін жаңа әрі қазіргі заманғы тектоникалық
қозғалыстардың болуының көптеген фактілері анықталды. Каспий жағалауы
аймағында мұнай және газ кен орындарын қарқынды бұрғылау жүргізіледі, оның
геологиялық ортаға техногенді әсерлері болады, соның салдары жер
сілкіністерін қоздыруы мүмкін [3]. Жер сілкіністері мұнай құбыры желілерін,
пайдаланып жүрген скважиналарды бүлдіруі, өндірістік және тұрғын үй
кешендерін бұзуы мүмкін, нәтижесінде орны толмайтын экологиялық және
әлеуметтік зиянға ұшыратады.
Сейсмикалық аудандандастыру картасы пайдаланады. Бұрыңғы карталармен
салыстырғанда жақсы деп саналғанына қарамастан, онда болжанатын сейсмикалық
белсенділік едәуір төмендетіліп сипатталды. Бір қатар аудандарда болжанған
деңгейден асып түсетін жер сілкіністері болды. Осындай оқиғалардың қатарына
Қазакстандағы Бақанаста (1979ж., М=5.8, 1=6-7} және Зайсанда (1990ж.,
М=6.8,1=8) болған жер сілкіністері жатады.
Осының салдарынан сейсмикалық аудандарға бөлудің жаңа кезеңін
жүргізу қажеттігі пайда болды. Қазақстанның сейсмикалық қауіпті
аймақтарында ғылыми-практикалық жұмыстар жүргізілді, бұл жаңа сейсмикалық
геофизикалық және сейсмикалық тектоникалық материалдарды талдауға
мүмкіндік берді.
Тәуелсіз әдістерді бірлесіп пайдалану Жонғар, Солтүстік Тянь-Шань
аумағы және Қаратау-Талас аймағы үшін сейсмологиялық деректер бойынша күшті
жер сілкіністері ошақтарының пайда болатын аймақтарын анықтау
мүмкіндігін арттырады, олардың ішінде неғүрлым сейсмикалық кауіпті аудандар
Іле және Күнгей Алатау жоталары болып табылды, мұнда шамасы
Ктах=18(Мтәх=8,5), ал Жонғар Алатауы мен Қырғыз жоталарының шығыс бөлігінде
К1в;=17 (Мта=7,5). Қырғыз жоталарының батыс бөлігі және Қаржантау
жоталарырының КТ)Х=16 (Мтах=7,0) шамасымен сипатталады. Аумақтың қалған
бөлігінде Ктахмәні 13-15 [4] шегінде болады.
Қазақстанның сейсмикалық аудандандастыру қартасымен М 4,7 күшті жер
сілкіністері каталогы және тектоникалық қажетті ерекшеліктерді терең
қазылып жасалатын құрылысты, сейсмикалық өлшемдерді және тағы басқаларды
көрсететін карталар кешені қоса жүреді. Картаға елді мекеннің тізімі
беріледі, олардың шегінде болатын баллдық шама көрсетіледі. Жасалған
Қазақстанның сейсмикалық аудандастыру картасы ҚР Энергетика, индустрия
және сауда министрлігінің тұрғын үй және құрылыс саясаты комитетінің 1998
жылғы 26 наурыздағы № 3-2 қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасының құрылыс нормалары сейсмикалық аудандардағы құрылыс (ҚНжЕ В
1.2-4-98) құжатының ажырамас бөлігі болып табылады. Ол МSК-64 шкаласының
балдарында әлуетті сейсмикалық карқындылықты бағалауды есепке ала отырып,
күрделі құрылысқа қаражатты неғұрлым тиімді салуға мүмкіндік береді.
Неғұрлым халық тығыз орналасқан және өнеркәсібі дамыған қалалар мен
мекендер Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығыс бөлігінде
сейсмикалық белсенді аймақтарда орналасқан. Елдің сейсмикалық
қауіпті аумағында Республиканың өндірістік әлуетінің шамамен 40 пайыз
орналасқан, онда 400-ден астам қала және елді мекен бар және 6 миллионнан
астам адам тұрады. Сондықтан, табиғат апаттарының ішінде жер сілкінісі
Қазақстанда манызды орында тұр және сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету проблемасына ерекше назар аударады. Сейсмикалық қауіпті аймақтарда
орналасқан барлық қалалардың ішінде Алматы қаласы сейсмикалық жағдайы
неғұрлым ауыр жерде түр. Сондықтан Табиғи және техногенді сипаттағы
төтенше жағдайлар туралы, Ұлттық қауіпсіздік туралы Қазақстан
Республикасының заңдарымен халықтың және халық шаруашылығы объектілерінің
сейсмикалық қауіпсіздігі ұлттық қауіпсіздікпен теңестірілген.
Сейсмикалық қауіпті облыстарда орналасқан қалалар мен елді мекендерді
дамыту және құрылыс салу сейсмикалық аудандарға бөлуді, жер сілкінісін
болжау мәселелерін коюды талап етеді және сейсмикалық аумақты жан-жақты
зерделемей және құралдармен бақылаулар желісін жетілдірмей жүргізу мүмкін
емес. Құрылыстың қарқынды дамуына байланысты сейсмикалық жағдайды егжей-
тегжейлі зерттеуге талаптар өсуде.
Қазақстанда сейсмикалық аудандарға бөлудің үш түрі бар: жалпы, жан-
жақты және шағын аудандарға бөлу. Жалпы сейсмикалык ауданға бөлу (ЖСА)
Республика ауқымындағы халық шаруашылығын дамытуды жоспарлау мақсатына
қызмет өтеді. Қазіргі уақытта ЖСА картасында Қазақстанның
барлық аумағы қамтылған [5].
Үдемелі қарқыны 9 баллға дейінгі және одан да үлкен жер сілкінісінің
болуы мүмкін аймақтар Солтүстік Тянь-Шань, Жоңғар тау жоталарын және
Алтайдың оңтүстік шығыс сілемдерін қамтиды. Неғұрлым әлуетті сейсмикалық
қауіп Іле және Күнгей Алатауы шегінде болады. 8 баллға дейінгі күші бар
сілкіністер болатын аудандарға тау жоталарының төменгі сілемдері бейім.
Оларға Нарым, Солтүстік Зайсан, Малайсатин, Кіңдіктас және басқа да
сейсмикалық аймақтар жатады. Үдемелі қарқыны 6-7 балл болатын жер
сілкіністері тау баурайларындағы жазықтарда байқалады.
Сейсмикалық аудандастыру картасы түрғын-үй және өнеркәсіптік
объектілерді салу мәселелерін реттейтін әкімшілік органдарға, сондай-ақ
азаматтық өнеркәсіптік ғимәраттар кұрылысының сейсмикалық беріктігіне
жобалау сметалық қүжаттама әзірлейтін жобалау-сәулет ұйымдарына
арналған. Сейсмкалық аудандастыру картасы М8К-64 шкаласының баллмен
көрсетілетін сейсмикалық күшін бағалауды ескере отырып, күрделі құрылысқа
қаражатты неғұрлым тиімді жұмсауға мүмкіндік береді.
Сейсмикалық әсерлердің әр түрлі қарқыны баллмен бәлінген аудандар белгілі
формула ҚН және В 1.2-4-98) арқылы үйлер мен ғимараттарға сейсмикалық
салмақты бағалауға көшуді біле отырып, сейсмикалық жағдайдың барысын
айқындауға мүмкіндік береді.
Картада көрсетілген ықтимал жер сілкіністерінің (Мтах) күтіп отырған
ең
Жоғарғы энергиясы бойынша дифференциацияланған сейсмикалық козғалыстағы
аймақтар әлуетті сейсмикалық тектоникалық деформациялар туралы түсінік
береді, әрі сейсмикалық процестердің пайда болуының сипаты мен мөлшері
олардың күшіне (магнитудасына) байланысты болады.
Мысалы, Солтүстік Тянь-Шань және Жоңғарда сейсмикалық аймақтарда
М = 5,5-6.5 (7-9 баллдық жер сілкінісі) болғанда жаппай қирауы мүмкін. 9
баллдық жер сілкінісі кезінде М=6,5-7,0 болатын аймақтарда жер қыртысының
қозғалуы жүз метрге дейін созылған жарық түсіруі мүмкін, ал жарық түскен
аймақтын жалпы ұзындығы 2-3 шакырымға жететін болады.
Үдемелі қарқыны 10 баллдық жер сілкінісі кезінде М 7,0 болған
аймақтарда 7-8 метрге дейін тіке орын ауыстыру теңселістерімен 15-
30 шақырымға дейін жарықтар пайда болады.Сейсмикалық қозғалысқа түскен
тастасқындары көбіне керемет құлап-қирауларға әкеп соғады, сары топырақты
дамыту аудандарында ол жер сілкінісінен да гөрі қауіпті болуы мүмкін.
Сейсмикалық қауіптің аймақтық жағдайларын бағалаудың жоғарыда
көрсетілген мүмкіндіктеріне қарамастан жасалған карта құрылыстын барлық
инженерлік проблемаларын ескере алмайды. Сондықтан, сейсмикалық қауіпті
неғұрлым жан-жақты бағалау үшін мыналар қажет.
- Азаматтык және өнеркәсіптік объектілерді орналастыру мәселелерін шешу
үшін облыстық және аудандық әкімшілік органдарына сейсмикалық қауіпті
аймақтарда орналасқан аумақтарды жанжақты сейсмикалық аудандарға бөлу
жөніндегі жұмыстарды жүзеге асыруы қажет. Бұл жұмыс сейсмикалық
қозғалыстағы аймақтарды нақты айқындауға мүмкіндік береді.
- Аумақтық өнеркәсіптік кешендердің қүрылыс жағдайларын нактылау үшін
сейсмикалық шағын аудандарға бөлу қажет, оның міндеттеріне нақты
аймақтардың инженерлік-геологиялық жағдайларын және олардың сейсмиқалық
әсерлерге (топырактың сейсмикалық қасиеттері, жарылып бұзылуларды, жер
астындағы сулардың деңгейін белгілеу және тағы басқалары) ықпалын зерделеу
кіреді.
- Аса маңызды объектілер (атом электростанциялары, мүнай өндіретін және
мұнай өндейтін кәсіпорындар, гидроэлектр трастанциялары, металлургия және
химия комбинаттары және тағы басқалары) үшін сейсмикалық қауіпті бағалау
арнайы бағдарламалар бойынша жүргізілуі тиіс.
Аталғандармен бірге, Қазақстанда жер сілкінісінен және геологиялық
орта экологиясының бұзылуынан болатын әлеуметтік-экономикалық зиянды болжау
бағытында кешенді зерттеулер, сондаи-ақ ақпарат жүиесін әзірлеу және
болатын жер сілкіністерінің зардаптарын жеңілдету және жою жөніндегі
инженерлік-техникалық шешімдер және ұйымдық іс-шаралар бойынша ұсыныстар
жұмыстары жүргізілуде.
1.2 Алматы қаласының сейсмикалық аудандарының жағдайы жәнежер
сілкінісінің пайда болуы
Алматы қаласы ірі административті, эқономиқалық және мәдени орталық.
Ол Казақстан Республикасының оңтүстік шығысында орналасқан,
координнаттары - 77 градусы шығыс бойлық және 43 градус солтүстік ендікте
теңіз денгейінен биіктігі 500-1000 м.
Жалпы ауданы 324,8 кв.км құрайды, тұрғындар саны 1247,4 мын адам. Қала
административті аудандарға бөлінген, бұл аудандардың тұрғындар саны
сәйкесінше [6]:
- Алмалы ауданы - 19,0 кв.км 177,6 мың адам;
- Ауэзов ауданы - 77,2 кв.км 315 мың адам;
- Бостандық ауданы - 27,3 кв.км 275,1 мын адам;
- Жетісу ауданы - 51,0 кв.км, 162,4 мын адам;
- Медеу ауданы - 83,8 кв.км, 138,7 мың адам;
- Түрксіб ауданы - 66,5 кв.км, 174,9 мың адам;
Қала климаты шұғыл континенталды температура өзгерісі жыл бойына ғана
емес,тәулік бойына да күрт алмасады. Жаз әдетте ыстық және құрғақ, қыс
тұрақсыз және жылы. Бірақ кейбір жылдары қыс мезгілінде температура
төмендеуі минус 27°градусқа дейін жетеді, ал жазда әсіресе ыстық күндері
температура +40°градусқа дейін көтеріледі.Сәуір айының соңында күн суытуы
жиі болады, ал кейде мамырдың екінші оңкүндігінде де үсік шалуы мүмкін.
Таулы және тау маңындағы аудандар температура режим және ылғалдылық
көрсеткіштері бойынша тегіс үлескілерден өзгеше. Таудағы температура
төмен, жоғарылаған сайын минималды және максималды температуралар айырмасы
азая түседі, жылына орта шамамен 500-1100 мм ылғал түседі.
Қала аймағындағы грунттар физико-механикалық қасиеттері мен
литологиялық құрамы әр түрлі қабаттардан тұрады, жер бедері мен грунт
суларының орналасу денгейі әр үлескілерде әркелкі, грунттардың жоғары
бөлігінің қасиеттері өзгеріп отырады. Қала аймағының тау маңында орналасуы
оның жер сілкінісі, тасқын ағындары, сырғымалар,су басуы, су алу, қар
көшкіні секілді әр түрлі табиғи апаттарға бейімділігіне себепкер болады.
Алматы қаласы Іле Алатауының жоталы көтерілетін солтүстік беткейі,
Үлкен және Кіші Алматы өзенінің шығу конусы үлескісімен олармен түйісетін
Іле Алматы ойпаты аймағында орналасқан. Бұл екі ауданды бөлетін шекті
аймақта баяу, жер қабығының әр түрлі бағыттағы қозғалыстары сезіледі. Қала
аймағы геофафиялық орналасуына сәйкес Орталық Азияның жоғарғы сейсмикалык
белдемдерінің бірінде орналасқан, сондықтан бірнеше рет күшті жер
сілкіністерідің орны болған.
Жыл сайын қаланың 80 км радиусында 200-ге дейін әлсіз жер сілкіністе-
рі болады. Соңғы жеті жылда олардың таралу сипаты, негізгі сейсмикалық
қызмет қаланың оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында дамитынын көрсетеді.
Қазақстанның сейсмикалық аудандастыру картасына сәйкес қала 9 баллдық
белдеме орналаскан. Ең қолайсыз сейсмикалық шарттар қаланың шығсы
бөлігінде болып табылады, бұл аймақтарда жеңіл ылғалданатын сазды, грунттар
қабаттары бар. Грунт сулары 5-10 м тереңдікте орналаскан. Көрсетілген
ауданда жер сілкінісінің мүмкін болатын жоғары қарқындылығы 10 балл.
Қаланың солтүстік бөлігінде әр түрлі іріліктен өзара алмасып отыратын
құм топырақ, құм қабаттары таралған. Грунт сулары томенгі тереңдікте
орналасқан: 3-5 метр жерлерде 5-10 метр, сондықтан әр түрлі үлескілерде жер
сілкінісі қарқындылығы 9-10 баллға жетуі мүмкін.
Қала шекарасында тектоникалық бұзылыстар белдемдері айқындалған, қала
аймағын 5 тектоникалық бұзылым кияды. Тастақты жыныстар мен сейсмикалық
белсенді бұзылымдар, тереңдігі 1200 м жететін таудан, су басуы мен
тасқындар әсерінен кеміп түскен, құм, тас, ірі тастардын тұратын бос ылғал
қабаттар астында орналасқан. Қаладағы жоғарғы сейсмикалық қауіпті
бұзылымдар келесі:
- Іле бұзылымы (диоганальды), Әл-Фараби көшесі бойымен антенна алаңы арқылы
өтеді, Республика алаңы, Абай және Қонаев көшелері қиылысы, Қазбек көшесі
арқылы Мәдениет саябағы арқылы шығыс бағытта;
- Енддік бағыттағы бұзылым Жандосов, Тимирязев, Сәтбаев, Фурманов көшелері
сылы солтүстік шығыс бағыты;
- Солтүстік бұзылым Сайран өзені (бөгет) аркылы Виноградов, Қабанбай батыр
көшелері арқылы қала шетіне қарай бағытталады, Қазыбек би көшесінен
мәдениет саябағына қарай шығыс бағытта;
- Алматы бұзылым батыстан Саин көшесі мен Райымбек даңғылы киылысы арқылы
Рысқұлов көшесі бойымен Сейфуллин көшесіне дейін жетеді. одан соң
солтүстікке карай 700-800 м Райымбек көшесі арқылы, қаланы 2 бөлікке
бөлетін Медеу ауданы солтүстікгіндегі аймақ арқылы өтеді;
- Солтүстік - батыс бұзылымы қаланын батыс шекарасы бойымен Көк Қайнар,
Карасу аркылы солтүстік шығысқа өтеді;
- Іле бұзылымы оңтүстігінде оған параллель белсенді Шілікеминді тереңдік
бұзылымдар топтамасы орналасқан, бұл белдемдерде ертеректе күшті жер
сілкіністері болған.
Одан басқа, экономикасының дамуының жоғарғы деңгейін ескере отырып,
қаупті объекттер санының көп болуы, тұрғындар шоғырлануы жоғарлығы, қазіргі
кезде қалаға қарыны күшті жер сілкінісітері ғана емес орташа қарқынды жер
сілкіністері де қауіпті төндіретінін көрсетеді.
Күшті 9 балл және одан жоғары жер сілкінісі пайда болуын да Алматы
қаласында ауыр жағдай Түрксіб, Медеу, Жетісу, Әуезов аудандары аймағында
дамиды. Тұрғындар арасында шығындар 534,7 мың адамды, кұрайды, оның ішінде
қайтымды шығындар 397,9 мың адам, санитарлық шығындар 136,8 мың адам, 248,8
мың адам баспанасыз қалады.
Толық және күшті бұзылулар:
- 18 мың ғимараттар мен имараттардың 34,5;
- 350 мектеп пен мектепке дейінгі ұйымдардың 120;
- 98 емдік - профилактикалық ұйымдардың отызы болады;
Жер сілкінстері нәтижесінде әдетте өрттер, құбырлар бөлінісі, мұнай
өнімдері төгіледі және газ жарылыстары пайда болады. Ірі химиялық және
радиоактивті объекттердің бұзылысы кала аймағында кең көлемді зақымдалу
белдемдерінің пайда болуына әкеледі;
Коммуналды - энергетикалық тораптардағы апаттар (бұзылыстар) келесі:
газкүбырларының 1600 км не ; км су күбырларынын 1700 км не
- 2540 км газқұбырларының 1600 км не;
- 2300 км су құбырларының 1700 км не;
- 3500 км энерготораптардың 330 км не;
- 12500 км байланыс желілерінің 9500 км не;
- Жолдардың 60 км, 32 көпір бұзылады;
Өз өңдірісінде қатты әсер ететін улы заттары бар 11 химиялық, қауіпті
объектте 36,6 тонна аммиак және 20 тонна хлор бөлінісі болатын апаттар
дамиды, нәтижесінде 90 мың адам тұрғыны бар 1034, км2 ауданда химиялық
зақымдалу белдеме пайда болады, қайтымсыз тұрғындар шығыны 17,8 мың
адам, санитарлық шығын 33.2 мың адам. Ядролық физика Институты (ЯФИ)
реакторының бұзылуы кезінде Алатау елді мекенінде (қаланың солтүстік-
шығысында 21 км) 2000 адам тұрғыны бар аймақта 1 км2 радиоактивтті
зақымдалу белдемі пайда болады.
Мүмкін болатын жағдайға сәйкес 95 мың адам жеке құрамы бар, 8076
апаттық кұтқару қатысатын құтқару және басқа да шұғыл жүмыстар көлем
жүргізу қажет болады. Қуатты жер сілкінсінен соң қала аймағында едәуір
эканомикалық және материалды шығындармен, әлеуметтік экологиялық
жағдаймен, қала аудандарында толық және күшті бұзылулармен баспанасыз
тұрғындар, кайтымсыз және санитарлы адам шығынымен, байланыс, өмірге
қажетті жүйелердің бұзылуымен сипатталатын ауыр жағдай туындайды.
1.3 Алматы сейсмикалық қауіпті аймағын сейсмологиялык анықтау және
зерттеу
Алматы сейсмикалық қауіпті аймағы Қазақстандағы неғұрлым эконо-
микалық дамыған және халық тығыз орналасқан аймақ болып табылады және
сейсмикалық аудандастыру картасы жасалған Қазакстанның оңтүстік және
оңтүстік шығыс аумағының сеймикалық белсенді аймағына кіреді.
Алматы сеймикалық белсенді ауданы тұтастай Солтүстік Тянь-Шань
жоталарына кіреді. Солтүстігінде ені 45° градус.ш., ол Жоңғар Алатауымен
және оның сілемдерімен шектелген, ал батысында - Тоқмақ қаласы - Күрті
өзенінің сағағымен, оңтүстігінде Күнгей Алатауы жоталарымен және Ыстық
көлдің солтүстік жағалауымен және шығысын да Шарын өзенінімен шектеседі.
Ауданның орталық бөлігінде Іле Алатауы орналасқан, оның кіндік бөлігі
Талғар шынының ең жоғары (5000м) [7] деңгейіне жетіп, шығыс-солтүстік шығыс
бағытына қарай созылып жатыр.
Солтүстік Тянь-Шаньдағы алғашқы ірі сейсмикалық зерттеулер Г.А.
гамбурцевтің, Қ.И.Сәтпаевтың, Д.И. Қазалидың есімдеріне байланысты болды
және Ашхабадтағы катастрофалық жер сілкінісінен кейін басталды.
Алматы сеймикалық белсенді аудан шегінде 1966 жылдан бастап Іле
геофизикалық экспедициясы геологиялық қүрылысын, сейсмикалық жағдайын және
олардың өзара байланысын белгілеу мақсатында арнайы геологиялық-
геофизикалық және жанжақты сейсмологиялық зерттеулер жүргізді. Жинақталған
материал Алматы сейсмикалық белсенді аймағын жанжақты сейсмикалық
аудандандастыру картасының геологиялық-геофизикалық негіздерін құра отырып,
материалдарды түсіндіруге мүмкіндік берді.
Геофизикалық материалдарды түсіндіруге сәйкес ауданның геоло- гиялық
құрылысының негізін жер қыртысының және оның жекелеген қабатының әр түрлі
қуатын сипаттайтын геоблоктар мен блоктарға аумақты бөлетін терең
жарықтардың желісін құрайды. Жер қыртысының қуаты солтүстікте 44 шақырымнан
оңтүстікте 60 шақырымға дейін өседі.
Алматы сейсмикалық қаупті аймағын құралдармен бақылау дәуірін бірнеше
кезеңдерге бөлуге болады. Бірінші кезенде (1900 -1927) 1900 жылдың өзінде
Верный қаласында жер сілкіністерінің үдемелі қарқынын баллмен тіркейтін
Брассер сейсмоскопы және эпицентрге (жер сілкіну кіндігіне) азимут қойылды.
Кейінірек осы жерге Омири-Боша (1905-1908жж.) сейсмографы және механикалық
тіркеуі бар Голыцин (1914-1917жж.) жүйесінің көлденең сейсмографы.
Екінші кезен Алма-Ата және Фрунзе сейсмикалық станцияларын
байланысты 1927 жылы басталды. Бұл станциялар 400-800 ұлғайтатын
оптикалық тіркеуі бар Никифоров жүйесінің көлденең сейсмографтарымен
жабдықталды.
Кұралдармен бақылаудың келесі кезеңі 1950 жылы басталды, бұл кезде жер
сілкіністерін болжау мақсатында жекелеген сейсмикалық белсенді аудандарда
сейсмикалық жағдайды зерделеу жөнінде жұмыстар жүргізілді. Бұрын орнатылған
сезгіштігі төмен аспаптар Кирнос жүйесінін неғұрлым жетілдірілген
сейсмографтарына ауыстырылды. Солтүстік Тянь-Шаньда және оған жақын
орналасқан аумақтарда: Пржевальск, Іле, Күрменті, Талғар,
Рыбачье, Фабричная, Қызыл-Ағаш станциялары ашылды. Осы сейсмикалық
станциялар шамамен 30-40 мыңға ұлғайтатын Харина жүйесінің
сейсмографтарымен жабдықталды, бұл әлсіз жер сілкінісін де тіркеуғе
мүмкіндік берді.
Алматы сейсмикалық қауіпті аймағында неғұрлым толық сейсмикалық
зерттеулерді 1951 жылдан бастап 1968 жыл аралығында КСРОҒА Физика Жер
Институтының Кешенді сейсмологиялық экспедициясы (КСЭ) жүгізді.
Инструменталдық деректерді өңдеуде едәуір нәтижелерге қол жетті, тіркелген
жер сілкіністерінің саны көбейді, негізгі өлшемдерді айқындаудың нақтылығы
артты, сейсмикалық толқулардың кинематикалық және динамикалык сипаттамалары
неғұрлым еғжей-тегжейлі зерттелді.
1969 жылы Қазақ КСРОҒА Геолоғиялық ғылымдар институтының 1976 жылдан
бастап Сейсмология институты жанындағы сейсмология бөлімінің құрылуына
байланысты Қазақстанның аумағында орналасқан КСРО ҒАФЖИ КСЭ сейсмиқалық
станциялары сейсмология бөліміне берілді.
Инструменталдық сейсмиқалық бақылаулар 1973-1980 жылдары сезгіштігі
жоғары сейсмикалық аппаратуралар мен жабдықталған жаңа станциялардың
ашылуына байланысты едәуір дамыды. Нәтижесінде ең төменгі тіркелетін
энергетиқалық класс денғейінің төмендеуін, тіркеу алаңының ұлғаюын
көрсететін бақылау жүйелерінің тиімділігі көтерілді, жер сілкіністерінің
негізгі өлшемдерін айқындау нақтылығы артты.
2000 жылдан бастап сейсмологиялық станцияларда фото қағазға осындай
арқылы аппаратураларды қазіргі заманғы сандық сейсмикалық
кешендерге ауыстыру басталды. Сандық тіркеуді пайдалану сейсмикалық
аудандарына едәуір қеңейтуге және станциялар ақпараттылығын арттыруға
мүмкіндік береді. Жер сілкінісін сандық тіркеудің екінші бір артықшылығы
өңдеу орталығын дереқтерді жедел беру және қатты тасмалдағыштарда
сейсмиқалық ақпаратты сақтау мүмкіндігі.
Қазіргі уақытта Алматы қаласының маңындағы желі 130-24 (5- жиынтық),
Quantra 730 (6 жиынтық), ОАЗ 6102 (12 жиынтық), Вулкан сейсмотеле-
метрикалық станцияларының (10 станция) және АІіиз Е*па (15 жиынтық) күшті
қозғалыстар құрылғыларының деректерін тіркеу мен жинаудын сандық жүйесімен
жабдықталған. Алматы сейсмиқалық қауіпті аймақтағы сейсмологиялық
бақылаулар жүйесіне барлығы 50 бақылау пункттері кіреді: 35 сейсмикалық
станция, 11 гирдогеологиялық пункт, 17 геомагнитті пункт, 7 табиғи электр
өрісін бақылау пункті, 4СРЗ бақылауларының перманентті пункті, 3 импульсті
электромагнитті өрісті бақылау пункті, 3 деформациялық және көлбеу
өлшемдерді бақылау пункті, 5 биостационар, 2 лазерлі жарықпен алысты өлшеу
пункті. Сейсмология институтының қорытындысы бойынша, тұрғын үйлердің тек
30 пайыз ғана 9 балдық жер сілкінісіне есептелген.
Казіргі уақытқа дейін көп қабатты үйлердің 30% астамы, өндірістік
үйлердін 50 пайыз және қаланың барлық жеке құрылысы зерттелмеген.
Болжамды бағалаулар бойынша 9 балдық күші бәр жер сілкінісі
нәтижесінде үйлер мен ғимараттардың 70% толық бұзылуға дейін ауыр
зақымдалады, қаланың инфрақұрылымы мүлдем істен шығады.
Болған жер сілкіністерін талдау бойынша қаза табатындардың саны 80-95
мың адам, жараланғандардың саны 500 мың адам болады, тұрғындардын 70-80
пайыз баспанасыз қалады және тұрғындардың барлығы дерлік қажетті өмір сүру
құралдарынсыз қалады.
Болуы ықтимал жойқын жер сілкінісі келтіретін шығынды төмендету
мақсатында үйлердін сейсмикалық беріктігі бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Бес жыл ішінде 20 денсаулық сақтау объектісіне және 28 білім беру
объектісіне жалпы 1930 млн. теңге сомаға сейсмикалық беріктігін күшейту
жұмыстары жүргізілді. 2005 жылы 5 білім беру объектісіне және 2 денсаулық
сактау объектісіне сейсмикалық беріктігін күшейту жоспарланған.
2 Алматы қаласында күшті жер сілікінісі қаупі туындағанда атқарылатын
іс шаралар.
2.1 Күшті жер сілкінісі қаупі туындау жайлы басқару органдары мен
тұрғындарды ақпараттандыру және мониторингін ұйымдастыру және жер сілкінісі
зардаптарын төмендетуге арналған іс-шаралар.
Жер сілкінісі жайлы алдын-ала хабар болғанда, қаланың болжау
қызметтері, шұғыл түрде, Алматы қаласының ТЖ басқармасының 051 біріккен
кезекші-диспечерлік кызметінің жедел кезекшісіне бекітілген тәртіп бойынша
баяндайды. Болжау қызметтерінен жер сілкінісі қаупі жайлы ақпаратты
қабылдаған жедел кезекші бірден ТЖ басқармасы басшысына хабарлайды. Кезекші
басқарма басшысының нұсқауы бойынша дағдарыс жағдайлар-ын орталағынан
хабарлайды және басқару органдарын ОХЖ бойынша орталықты шақыру автоматты
жүйесімен-абоненттерді, пейджинг және ұялы байланыс арқылы жинақтайды.
Қала тұрғындарына хабар алдын-ала Баршаңыздың назарына сигнал-ын
беру арқылы, 280 дана, С-40 электросиреналардың қосу жолымен қалалық
радиофикацияның орталығының 3 бағдарламасы бойынша ақпарат тарату-мен,
бекеті арқылы - коммерциялық теле және радиокомпания арқылы, кабельді
телеарнаның - арнасы арқылы жүзеге асырылады. Электросирена естілу аясынан
тыс белдемдерде өмір сүретін тұрғындарға хабарлау ҚІІБ және
қалалық радиофикация орталығынан қозғалмалы хабарлау құралдарымен жүзеге
асырылады.
Алматы қаласындағы жер сілкінсі болжау және сейсмикалық қаупі
мониторингін ҚР БжҒМ сейсмология институты, ҚР БжҒМ жер сілкінісін болжау
және сейсмикалық қаупін бағалау Республиқалық экспертті кеңесі және
Прогноз НПК жасайды, олар қелесі міндеттерді шешеді;
- жер сілкінісін геодезикалық және сейсмикалық бақылаулар негізінде және
оларды сейсмикалық бақылаулар бекеттер нәтижесімен салыстырып сараптау
арқылы болжау;
- өткен жер сілкінісі орнының уақыты мен сипатын шұғыл анықтау;
- өткен және болжанған жер сілкінісі жайлы Қазақстан Республикасы Үкіметіне
төтенше жағдайлар жайлы Қазақстан Республика Агентствасына, Алматы
қалалық ТЖ басқармасына хабар беру;
- Сейсмологиялық мәліметтер банкін ұйымдастыру және жүргізу, аймақты
сейсмикалық аудандардың жұмыстарын жүргізу. Сейсмикалық аудандастыру
картасын жасау; Жер сілкінісінің шұғыл каталогы мен бюллетендерін
құрастыру, сейсмологиялық геофизикалық және басқа ақпараттар мұрағатын
құрастыру;
- Жер сілкінісін болжауға арналған материалдарды өңдеу, автоматтандыру жаңа
әдістері мен бақылаудың техникалық құралдарын еңгізу.
1 - кестеде - Қазакстанның сейсмикалық белсенді аймақтарының жалпы
сұлбасы көрсетілген
Бекет аты Мекен жайы
Алматы ЦСО әл-Фараби даңғылы, 75 А
Медеу Горное көшесі, 552
Маркова Марков көшесі, 6
Шолохова Шолохов көшесі, 21
Мориса Тореза Морис Торез көшесі, 152-4
8. микроаудан 8-микроаудан 11-үй
Бегалина Бегалин көшесі, 104
Красина Уалиханов көшесі, 9
Горельник Горельник тур. Базасы ауданы
Ботаникалық бау Ботаникалық бау
Диагностика Рұсқұлов көшесі, 93
Крепость Есенберлин көшесі, 1
Мүмкін болатын жер сілкінісінен инженерлік қорғау ғимараттар мен
ғимараттардың күшейтуге, сейсмо тұрақсыз бөліктерді алмастыруға,
ғимараттардың беріктігін жоғарылатуда қамтамасыз ететін қосымша
конструктивті шешімдерді пайдалануға бағытталады, бұл тұрғындарды қорғау
мен эканомикалық шығынды төмендеу мақсатында атқарылады.
Бұл мақсатта:
- ғимараттар мен имараттарда сейсмокүшейту құрастырылып, жүргізіледі;
- 12 химиялық қауіпті объектте қатты әсер ететін улы заттар сыйымдылықтарын
жабу жұмыстары жүргізіледі;
- Шаруашылық жүргізу объекттерінде өртке қарсы іс-шаралар жүргізіліп, өрт
жарылыс қаупі бар заттар қорлары төмендетіледі;
- Үздіксіз жүмыс істейтін объекттерде өндірісті апатсыз тоқтатудың дайындық
іс-шаралары жүргізіледі;
- Коммуналдық тораптар (су, жылу, газбен жабдықтау) және электро энергияны
апаттық өшіру қарастырылады;
Басқа техникамен жабылмаған, адамды жинақтауға арналған ашық алаңдарға
автомобиль, инженерлік және арнайы техника шығарылады.
Жер сілкінісі кезінде Алатау елді мекеніндегі ЯФИ реактор мен қала
аймағындағы - химиялық қауіпті объектер бұзылуы мүмкін.
Екінші ретті фактор ретінде радиациялық жете химиялық
улану зардаптарының алдын алу және темендету мақсатында қелесі іс-
шаралар қарастырылады;
- тұрғындар арасында химиялық және радиоақтитві улану
шарттарында
Іс-қимыл тәртібі ережелері жайлы түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
-радиоактивті зақымдалудың профилақтикасы медициналық құралдарын (калий,
иод, активті комір, күкіртті барий) және медициналық көмек көрсету, зардап
шеккендерді санитарлық өңдеу заттарын дайындау;
- мүмкін болатын химиялық және радиациялық жағдай бағаланады, қатты әсер
ететін улы заттардың бөліну төгілу, мүмкіндігі анықталады, дозиметрлік
бақылау, химиялық және радиациялық барлау аспаптары берілуге (таратуға)
дайындалады;
- ҚӘУЗ қорлары технологиялық үрдістерді жүргізуге қажетті минималды
мөлшерге дейін азайтамыз;
- улану ошағында тұратын түрғындардың тыныс алу және тері қорғанысына
арналған жеке қорғану құралдары таратуға дайындалады;
- 560 адамы бар 16 потенциалды қауіпті объектердің арнайы командалары
дайындалады;
- химиялық қауіпті объекттерде қатты әсер ететін улы заттар сыйымды-
лықтарын жабу жұмыстары жүргізіледі;
- химиялық қауіпті объекттер зертханаларының бақылау және зерттеу
тораптары дайындалады;
- химиялық қауіпті объекттер жанында тұратын тұрғындарға хабар беру
жергілікті жүйелерін тексеру жүргізіледі;
Мүмкін болатын санитарлық шығындар санын азайту үшін, емдік-
эвакуациялық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру мақсатында қажетті медициналық
көмекті дер кезінде көрсету мақсатында, халық арасында жаппай аурулардың
алдын алу үшін келесі іс-шаралар жүргізіледі;
- медициналық және санитарлы-эпидемиялық қызметтердің басқармасы,
қызметкерлерінің тәулік бойына кезекшілігін ұйымдастыру;
-профилактикалық санитарлы-гигиеналық эпидемияға қарсы іс-шаралары кешенін
жүргізу;
- төтенше жағдайлардың медиқо-санитарлық зардаптарының медико-тактикалық
жағдайын айқындау;
- төтенше жағдайлардың медико-санитарлық зардаптарын жою және алдын-алу
медициналық қүштері мен құралдарын топтау;
Тұрғындар арасында жаппай инфеқциялық аурулардың таралуы мен пайда
болуын болдырмау мақсатында санитарлы-гигеналық және эпидемияға қарсы іс-
шаралары жүргізу, емдік-эвакуациялық іс-шаралар секілді маңызды болып
табылады.
Алматы қаласында зардап шеккен тұрғындарға медициналық көмек көрсету
үшін медициналық қызмет құрамалары дайындыққа келтіріледі; алғашқы
медициналық көмектің 7 отряды. 117 санитарлық дружина, алғашқы дәрігерлік
көмек көрсетуге арналған 114 жедел медициналық көмектің сызықты
бригадалары. 30 дәрігерлік-медбикелік бригада арнайы медициналык көмек 1
токсикотерапевтік қозғалмалы госпиталь, 1 қозғалмалы хирургиялық госпиталь,
2,5 мың орынды 6 аурухана - поликлиника.
Жер сілкінісі қаупі кезіндегі қала объекттерінде адам және
материалды шығындарды төмендету және шарушылық объекттер тұрақтылығын
арттыру келесі іс-шаралар жүргізіледі:
- жауапты адамдардың тәулік бойы кезекшілігі ұйымдастырылады;
- материалды-техникалық құралдар, отын қорлары кұрылады;
- қатты әсер ететін улы заттар қорлары химиялык кауіпті
объектілерде технологиялық үрдістерді жүргізуге қажетті минималды мөлшерге
дейін азайтылады;
- химиялық қауіпті объекттерде қатты әсер ететін улы заттар сыйымды-
лықтарын жабу жұмыстарын жүргізіледі;
- сейсмотұрақсыз ғимараттар, цехтар, бөлмелер мен имараттарды капиталды
жөндеу жүргізілуде олардың құрылыс конструкцияларын антисейсмикалық
күшейту жүргізіледі;
- шаруашылық объекттерінде өртке қарсы іс-шаралар жүргізіліп, өрт-жарылыс,
қаупі бар заттар қорлары төмендетіледі;
- үздіксіз жұмыс істейтін объекттерде өндірісті апатсыз тоқтаудың дайындық
іс-шаралары жүргізіледі;
- коммуналдық тораптар (су, жылу, газбен жабдықтау) және электроэнергияны
апаттық өшіру қарастырылады;
Арнайы тактикалық оқулар, жүргізіледі-объект құрамалары дайындыққа
келтіріледі.
Күшті жер сілкінісі қаупі туындағанда қалада АҚҚ 4359 объектті
құрамасы дайындыққа келтіріледі, олардың құрамында 58,5 мың адам және
бірлік техника бар.
2.2 Жер сілкінісінің зардаптарынан қорғау және жоюға арналған іс
шаралар, сонымен қатар пайдаланатын күштер мен кұралдар және басқа да шұғыл
жұмыстарды жүргізу тәртібі.
Төтенше жағдай қаупі туындағанда және зардаптарын жою іс - шараларын
басқаруды ТЖ алдын алу және жоюға арналған қалалық комиссия, Алматы
каласының ТЖ басқармасы, ТЖ жою және алдын алу аудандық коммиссиялары
жүргізеді.
- Қала ұйымдары жекешелендіру түріне тәуелсіз, дұрыс ақпаратты алғаннан сон
келесі іс-шараларды атқаруға міндетті:
- адын ала жасалған жоспарға сәйкес тұрғындар мен жұмыскерлерғе алынған
ақпарат пен еңбек ету тәртібін жеткізу;
- қауіпсіз белдемге адамдардың материалдық құндылықтар мен
құжаттар эвакуциясын ұйымдастыру;
- өндірістің апаттсыз тоқтауын қамтамасыз ету, комуналды энергетикалық және
газды тораптарды өшіру;
- кезен бойынша салааралык төтенше жағдай комиссиясы және жергілікті
басқару органдары арқылы жағдайды анықтап отыру;
- әдеттегі жұмыс режиміне тек қана төтенше жағдайды басқару органдарының
сәйкес нұсқауынан кейін ауысу, бірақ кез келген уақытта жұмыс істеу
жоспарын ілмеген жағдайларға тәуелді өзгерту;
- ТЖ жариялауға негіз болған жағдайды жою мүмкін болмағанда, жағдайдың
екінші ретті зақымдалу факторының пайда болуына сәйкес нашарлауында
өкілетті органдар сәйкес шешімнің жұмыс істеу уақытын созуға құқылы.
Күштердің атқаратын іс-шаралары мен қимылдарын басқару тұрақты дислокация
орындарынан, қалалық қорғалатын басқару орындарынан, басқарудың қозғалмалы
орындарынан радио және радиорежим байланыс пайдаланылуы,
қозғалмалы құралдарымен және хабар тасушылар арқылы атқарылады.
а) Тұракты орналасу орындарынан
Жоғарғы басқару органдарымен:
- ААҚ Казақтелеком жалпы пайдалану сымды тораптар байланысы арқылы,
қалалық автоматты телефон бекетімен (ҚАТБ), ҚР ұҚК бөлінген автоматты
байланыс телефонды торабы арқылы, телеграфты абонент торабымен, факс,
электронды пошта, алыс байланыс арқылы;
- ҚР ТЖ министрлігінің №7989 №7990 радио тораптарындағы радиобайланыс
құралдары арқылы;
Бағынышты бөлімшелермен:
- Гут Алматытелеком жалпы пайдалану сымды тораптары арқылы, факс,
педжинг, байланыстың ұялы жүйесі №103 Алматы қаласының ТЖ Департаменті
радио торабы радиобайланысы құралдары;
Өзара әсер ететін басқару органдарымен:
- Гут Алматытелеком жалпы бағыттағы сымды байланыс тораптары;
- Ұялы байланыс құралдарымен;
- 109 Алматы қаласының ТЖ Департаменті радиоторабының радиобайланыс
құралдары бойынша;
б) Қозғалмалы басқару орындарынан
Жоғарғы басқару органдарымен:
- жалпы пайдалану сымды байланыс тораптары арқылы;
- ҚР ТЖ Министрлігінің №7989, №7990 радиотораптарындағы радиобайланыс
құралдары арқылы;
Өзара әсер ететін және бағынышты органдармен:
- жалпы пайдалану сымды тораптар байланысы арқылы;
- ұялы байланыс құралдары арқылы;
- № 103, 109 Алматы қаласының ТЖ Департаменті радиоторабының радио
-байланыс құралдары бойынша;
- ҚжБШЖ тиімді және ұйымдасқан түрде өткізу үшін күштер мен құралдарды
топтау (КҚТ) сәйкес деңгейдегі басшы шешімімен алдын ала құрылады.
КҚТ келесі іс-шараларды қамтамасыз етуі қажет:
- күрделі шарттарда алға койылған міндеттерді орындауға құрамаларды жедел
дайын ету мүмкіндігі;
- қорғау жұмыстарын жүргізу орнына дер кезінде жету;
- ТЖ белдемінде жоспарланған жұмыстарды жүргізу үздіксіздігі;
- жұмыс үрдісінде келесі ауысымдар, эшелондар, резервтер және тиімді
басқару арқылы көмекті көбейту;
- жұмыстарды жүргізу барысында күштер мен құралдарды тұрақты және тиімді
басқару жан-жақты қамтамасыз ету;
- еңбекке тартылатын құрамалардың жеке құрамымен персоналын қорғау.
Қала деңгейінде күштер мен құралды топтастыруға қаланың объектілері
және аймақтық құрамалары, шұғыл әсер ету отрядтары (ШӘЕО), қаланың қоргау
шеттері, АҚ әскери бөлімдері, әскери горнизонның бөлімшелері мен бөлімдері
кіреді, олар өзара әсерлесу жоспарларымен бөлінеді.
Қазакстан Республикасы Үкіметінің 7 қаңтар 2000 жылы №25 №1490 30
желтоқсан 1994ж Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің өзгертулер
жайлы үкіміне сәйкес Алматы каласында мүмкін болатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
Кафедра ___________________________________ _______________________
Қорғауға рұқсат
Кафедра меңгерушісі
____________________
(ғылыми дәрежесі, атағы)
_____________________
____ _________2010ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
___________________________________ _____________________
___________________________________ _____________________ тақырыбына
_____________________
(мамандық шифры, атауы)
Орындаған _______Т.А.Ж.
Пікір беруші Ғылыми жетекші
__________________ _____________________
(ғылыми дәрежесі, атағы) (ғылыми
дәрежесі, атағы)
__________________ А.Ж.Т. ________________ А.Ж.Т.
____ _____________ 2010ж. ___ __________2010ж.
Алматы 2010
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Қ.И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
Институт___________________________________ ________________________
Кафедра___________________________________ __________________________
Мамандық шифры, атауы ___________________________________ _________
Дипломдық жұмысты даярлауға
Тапсырма
Студентке
___________________________________ _________________________ Т.А.Ж.
Жобаның тақырыбы___________________________________ _____________
Университеттің №_____ ___ ___________________ бұйырығымен бекітілген
Орындалған жобаның өткізу мерзімі ______________________
_______________________________
Дипломдық жұмыстың бастапқы мәліметтері
______________________________
Есеп–түсініктеме жазбаның талқылауға берілген сұрақтарының тізімі мен
қысқаша диплом жұмысының мазмұны
а) ___________________________________ _____________________
б) ___________________________________ _______________________________
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті түрде қажет сызбалар
көрсетілген) ___________________________________ __________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер
___________________________________ _____________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмысты даярлау
Кестесі
Бөлім атаулары, Ғылыми жетекшіге, Ескерту
дайындалатын сұрақтардыңкеңесшілерге өткізу
тізімі мерзімі
Аяқталған дипломдық жобаның және оларға қатысты диплом жұмысының
бөлімдерінің кеңесшілерінің және қалып бақылаушының
қолтаңбалары
Бөлімдер атауы Ғылыми жетекші, Қолтаңба қойылған Қолы
кеңесшілер мерзімі
(аты-жөні, тегі,
ғылыми дәрежесі,
атағы)
Қалып бақылаушы аты-жөні, тегі
Тапсырма берілген мерзімі____________________________ ______
Кафедра меңгерушісі ___________________________________ ____ А.Ж.Т.
(қолы)
Ғылыми жетекшісі ___________________________________ _____А.Ж.Т.
(қолы)
Тапсырманы орындауға студент ______________________________алды
(аты, жөні, тегі)
Күні ___ ______________ 2010ж.
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада Қазақстан елді мекеніндегі соның ішінде Алматы
қасындағы сейсмикалық қауіптің жалпы жағдайы туралы және халықты,
аумақты төтенше жағдайлардан, күшті жер сілкінісінен қорғау
шаралары қарастырылған.
Дипмломдық жобаның мақсаты - жер сілкінісі салдарын жою, пайда болуын
ескерту, күшті жер сілкінісі пайда болған кезде атқарылатын іс - шаралар,
және пайдаланылатын күштер мен құралдар, ғимараттардың беріктігін,
тұрақтылығын зерттеу, жер сілкінісі зардаптарына пайдаланатын
қамтамассыздандандыру түрлері, тұрғындарды эвакуациялау және күшті жер
сілкінісі болған жағдайда болатын экономикалық шығындар. Сонымен қатар
сейсмикалық қауіпті алдын алу, зерттеу, болжау іс - шаралары келтірілген.
АННОТАЦИЯ
В этом дипломном проекте рассматривается вопросы краев народов
Казахстана, здесь же рассматриваются вопросы по городу Алматы, опасные
сейсмические и общие вопросы по территориальным, чрезвычайным ситуациям,
также рассматриваются мероприятия по защите сильных землетрясений
Цель дипломного проектирования - предотвратить
землетрясение, предупредить о возникновении землетрясении, мероприятие при
возникновении сильном землетрясении, и использование сил и
средств индивидуальных защит, прочность сооружений, проверка на
устойчивость, обеспечение для пострадавших при землетрясении, эвакуация
населения подсчет ущерба при сильном землетрясении. А также приведены
упреждения сейсмических опасностей, исследований и предположение по
мероприятиям.
ANNOTATION
This degree project it is considered questions of edges of Kazakhstan,
questions on the city of Almaty, dangerous seismic and general questions
on territorial, extreme situations here are considered, actions on
protection also are considered are the earth to move.
The purpose of degree designing - to prevent the earth to move, to
warn the earth to move, action at occurrence strong the earth to move, and
use of forces and means.
Individual defenses, durability of constructions, check on stability,
kinds maintenance for victims at the earth to move, evacuation of the
population and calculation of damage at strong the earth to move. A
preventions of seismic dangers, researches and the assumption of works on
actions also are resulted.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 ҚАЗАҚСТАН ЕЛДІ МЕКЕНДЕРІНІҢ, СОНЫҢ ІШІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ
СЕЙСМИКАЛЫҚ ҚАУІПКЕ БЕЙІМДІЛІГІ
1.1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының
сейсмикалық қауіпке
бейімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
1.2 Алматы қаласының сейсмикалық аудандарының жағдайы және жер
сілкінісінің пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.3 Алматы қаласының сейсмикалық қауіпті аймағын сейсмология -
лық анықтау және
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ ҚАУПІ ТУЫНДАҒАНДА АТҚАРЫЛАТЫН
ІС - ШАРАЛАР
2.1 Күшті жер сілкінісі қаупі туындау жайлы басқару
органдары мен тұрғындарды ақпараттандыру, мониторингін
ұйымдастыру және жер сілкінісі зардаптарын төмендетуге арналған іс
– шаралар ... ... ... ..
2.2 Жер сілкінісінің зардаптарынан қорғау және жоюға арналған
іс- шаралар, сонымен қатар пайдаланатын күштер, құралдар және басқа
да шұғыл жұмыстарды
жүргзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жер сілкінісі зардаптарын жоюға пайдаланатын медициналық,
көліктік өртке қарсы, материалды - техникалық қамтамассыздандыру
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.4 Қала тұрғындарын
эвакуациялау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
3 ҮЙЛЕР МЕН ҒИМАРАТТАРДЫҢ СЕЙСМИКАЛЫҚ БЕРІКТІЛІГІ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
3.1 Үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігін жүктелуін
Есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.2 Ғимараттар классификациясы және олардың бұзылу сипаттамасы ... ...
3.3 Сейсмикалық қауіпке неғұрлым бейім елді мекендердегі үйлер
Мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігінің жалпы жағдайы ... ... ...
3.4 Алматы қаласының Әуезов ауданындағы 8-9 баллдық жер
Сілкінісі болған жағдайда тұрғындардың мүмкін болатын
шығындарын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
4 КҮШТІ ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДА БОЛАТЫН СОЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДЫ БОЛЖАУ
4.1 Жер сілкінісі қауіпінің экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Сейсмикалық қауіпті ғимараттарды қорғау және
болжау ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша А сурет А1
Қосымша Б сурет Б1
Қосымша В сурет В1
Қосымша Г сурет Г1
Қосымша Д сурет Д1
КІРІСПЕ
Адамзат тарихы алуан - алуан оқиғаларға бай. Соның ішінде, әсіресе жер
сілкінуінің жойқын күші және оның әсерінен болатын алапат апаттар жайлы
деректер көп - ақ. Мәселен жер сілкінуі әсерінен кейбір қалалардың, тіпті
бүкіл мемлекеттің мүлдем жоқ болып, яки өшіп кеткені тарихтан мәлім.
Сонымен қатар жер сілкіну құбылысы адамның рухани күйі мен ішкі сезіміне де
терең әсер етеді.
Жер сілкіну кезіндегі негізгі қауіп сол сілкініс кезінде пайда болатын
жарықтар, опырылған немесе ойылған жерлер ғана емес, ең алдымен сол
сілкініс өңірі бетіне тән апаттар. Егер жер бетіндегі үйлер мен әр түрлі
құрылыстар күшті сілкініске шыдайтын болса, онда жер асты дүмпүінің
қауіптілігі мейлінше азайып жер сілкінуі біз үшін соншалықты сұрапыл апат
болмас еді. Жер сілкінісінің қауіпті салдарынан құтылудың үш түрлі жолы
бар: біріншісі және оңай тәсілі - жер беті әр дайым және күшті сілкінетін
аймақты халық шаруашылығына пайдаланбау. Дегенмен мұндай сейсмикалық
қауіпті аймақтар қазіргі кезде белгілі болғанымен, бірақ олар бүдан бірнеше
мыңдаған жылдар бұрын игеріліп қойылған. Сонымен бірге ол жерлердің халық
шаруашылығы үшін маңызы өте зор. Сондықтан бүл тәсілді пайдалану мүмкін
емес. Ендігі қалған екі тәсіл: жер сілкінісін алдын - ала болжау және оның
зардабын азайту үшін оған қарсы төзімді, берік құрылыс салу.
Жер сілкінісін болжау дегеніміз - оның күшін, орнын және дәл болатын
уақытын алдын ала анықтау. Бұл жағдайда халықты алдын ала хабарландырып,
қауіп қатерден сақтап, олардың кейбір бағалы заттарын қауіпсіз жерге алып
кетуіне мүмкіндік туғызуға болады. Сонымен жер сілкіну құпиясын жан -жақты
зерттеумен қатар жоғары сапалы, жер сілкінуіне төзімді, берік құрылыс
салудың халық шаруашылығы үшін маңызы зор. Бұл саланы арнайы зерттейтін
ғылым - берік сейсмикалық құрылыс салу ғылымы деп аталады.
Жер сілкінісінің жойқын күші, оның әсерінен болатын апаттар көпшілікке
мәлім. Өйткені Қазақстанның 450 мың шаршы километр аумағында жер сілкіну
қаупі бар.
Бұл аймақта 6 миллионнан астам халық түрады, 27 қала, 400 - ден астам
елді мекендер бар. Республикадағы неғұрлым сейсмикалық қауіпті аймақ
ретінде Алматы қаласы мен Алматы облысының аумақтары айқындалды. Жалпы
бөлім бойынша Есеп МSК-64 шкаласы бойынша үдемелі қарқыны 9-10 баллдық,
Рихтер бойынша ошағы 8-ден астам магнитуда мен және аздаған эпиорталықтық
қашықтықтарда болатын жергілікті әлсіз жер сілкіністерін болжаған кезде
Қазақстанның оңтүстік астанасы - Алматы қаласы мен Алматы облысының
сейсмикалық осалдығының кешенді проблемаларын жоғары дәрежеде ықшам әрі
тұтас баяндайды.
Дипломдық жобаның мақсаты: Қазақстанның елді мекендерінің соның
ішінде Алматы қаласы аймағының сейсмикалық осалдығын кешенді бағалау
негіздерін жетілдіру; күшті жер сілкіністерінің болжанған ошақтарындағы
елді мекендерін сейсмикалық осалдығын алдын ала жалпы бағалау болып
табылады.
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттер шешілді:
- ТЖ жөніндегі Алматы облыстық және Алматы қалалық басқармаларда
сейсмикалық қауіпті бағалау бойынша;
- Елді мекендер аумағындағы сейсмикалық қауіпті және Алматы сейсмикалық
қауіпті аймағындағы жер сілкіністерінің мониторингін
қамтамассыз етуді бағалау бойынша;
- Үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық беріктігін бағалау бойынша;
- Жер сілкіністеріне дайындық мәселелері бойынша халықтың
кейбір топтарына сауалнама жүргізудің нысаны мен мазмұны әзірлеу.
- Жер сілкіністеріне және оның осал тұстарына халықтың дайындығын
жалпы бағалау
1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының
сейсмикалық қауіпке бейімділігі
1.1 Қазақстан елді мекендерінің, соның ішінде Алматы қаласының
сейсмикалық қауіпке бейімділігі
Қазақстан Республикасы аумағының неғұрлым сейсмикалық белсенді бөлігі
геодинамикалық қатынастағы күрделі жүйеге Еуро-Азияның сейсмикалық
белсенді белдеуіне кіреді, онда таулардың пайда болуы ірі литосфералық
қабаттардың өзара іс-әрекетінің салдары болып табылады. Қазақстанның
сейсмикалық белсенді орогендік белдеуі Тұран плитасы мен қазақ қалқанының
жаңа платформасының құрылымын оңтүстіктен және шығыстан қоршап тұрған таулы
жоталардан тұрады. Олармен бірқатар сейсмикалық қозғалып тұратын
аймақтар байланысты, оларға күшті жер сілкіністерінің ошақтары жақын
орналасқан. Қазақстанның аумағында төрт сейсмикалық қауіпті аумақ бар:
Тарбағатай-Алтай, Жоңғар-Солтүстік Тянь-Шань таулары, Қаратау және Каспий
жағалауы [1]. 1-суретінде Қазақстан Республикасының сейсмикалық қауіпті
аймақтары берілген.
Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығысындағы неғұрлым сейсмикалық
белсенді аудандарға соңғы 120 жылда күшті жер сілкіністері болған Іле
жоталары, Күнгей Алатау және Қырғыз жоталары жатады:
Беловодское (1885ж., М -7,3), Верный (1887ж., М = 7,3), Шелек (1889
ж.,
М - 8,3), Кемин (1911ж., М = 8,2), Кемин-Шу (1938ж., М= 6,9), Калаңаш-
Түп (1978 ж., М - 6,8) және басқалары. Жоңғар Алатауы барынша жоғары
сейсмикалық аймақ болып сипатталады, мұнда көрсетілген кезең ішінде М=6,1-
6,5 шкаласымен 4 жер сілкіністері болған.
1929 жылдан бастап 2005 жыл аралығындағы инструменталдық бақылаулар
кезеңінде Қазақстанның сейсмикалық станцияларының желісі әр түрлі
энергиядағы шамамен 30 000 жер сілкіністерін, және оның жұмысы барысында
5,0 [2] дейінгі магнитудамен бірқатар жер сілкіністері тіркелді.
1 – сурет. Қазакстанның сейсмикалық белсенді аймақтарының жалпы
сұлбасы көрсетілген
1 - Тарбағатай-Алтай, 2 - Жоңғар - Солтүстік Тянь-Шань таулары, 3
-Қаратау, 4 - Каспий жағалауы.
Соңғы уақытқа дейін Орталық Қазақстанның аумағы сейсмикалық емес деп
есептелінді, бірақ соңғы жылдары сейсмикалық бақылау жүйелерінің дамуына
байланысты ол жерлердеде жер сілкіністерінің болатындығы айқындалды. 1994
жылы ҚР-ның ұлттық ядролық орталығының станциялар желісі іске қосылды.
Бұдан басқа, Қазақстанның батысында дәстүрлі түрде геодинамикалық
белсенділігі әлсіз деп есептелетін аумақ бар. Алайда соңғы уақытта жер
сілкіністері болғанға дейін жаңа әрі қазіргі заманғы тектоникалық
қозғалыстардың болуының көптеген фактілері анықталды. Каспий жағалауы
аймағында мұнай және газ кен орындарын қарқынды бұрғылау жүргізіледі, оның
геологиялық ортаға техногенді әсерлері болады, соның салдары жер
сілкіністерін қоздыруы мүмкін [3]. Жер сілкіністері мұнай құбыры желілерін,
пайдаланып жүрген скважиналарды бүлдіруі, өндірістік және тұрғын үй
кешендерін бұзуы мүмкін, нәтижесінде орны толмайтын экологиялық және
әлеуметтік зиянға ұшыратады.
Сейсмикалық аудандандастыру картасы пайдаланады. Бұрыңғы карталармен
салыстырғанда жақсы деп саналғанына қарамастан, онда болжанатын сейсмикалық
белсенділік едәуір төмендетіліп сипатталды. Бір қатар аудандарда болжанған
деңгейден асып түсетін жер сілкіністері болды. Осындай оқиғалардың қатарына
Қазакстандағы Бақанаста (1979ж., М=5.8, 1=6-7} және Зайсанда (1990ж.,
М=6.8,1=8) болған жер сілкіністері жатады.
Осының салдарынан сейсмикалық аудандарға бөлудің жаңа кезеңін
жүргізу қажеттігі пайда болды. Қазақстанның сейсмикалық қауіпті
аймақтарында ғылыми-практикалық жұмыстар жүргізілді, бұл жаңа сейсмикалық
геофизикалық және сейсмикалық тектоникалық материалдарды талдауға
мүмкіндік берді.
Тәуелсіз әдістерді бірлесіп пайдалану Жонғар, Солтүстік Тянь-Шань
аумағы және Қаратау-Талас аймағы үшін сейсмологиялық деректер бойынша күшті
жер сілкіністері ошақтарының пайда болатын аймақтарын анықтау
мүмкіндігін арттырады, олардың ішінде неғүрлым сейсмикалық кауіпті аудандар
Іле және Күнгей Алатау жоталары болып табылды, мұнда шамасы
Ктах=18(Мтәх=8,5), ал Жонғар Алатауы мен Қырғыз жоталарының шығыс бөлігінде
К1в;=17 (Мта=7,5). Қырғыз жоталарының батыс бөлігі және Қаржантау
жоталарырының КТ)Х=16 (Мтах=7,0) шамасымен сипатталады. Аумақтың қалған
бөлігінде Ктахмәні 13-15 [4] шегінде болады.
Қазақстанның сейсмикалық аудандандастыру қартасымен М 4,7 күшті жер
сілкіністері каталогы және тектоникалық қажетті ерекшеліктерді терең
қазылып жасалатын құрылысты, сейсмикалық өлшемдерді және тағы басқаларды
көрсететін карталар кешені қоса жүреді. Картаға елді мекеннің тізімі
беріледі, олардың шегінде болатын баллдық шама көрсетіледі. Жасалған
Қазақстанның сейсмикалық аудандастыру картасы ҚР Энергетика, индустрия
және сауда министрлігінің тұрғын үй және құрылыс саясаты комитетінің 1998
жылғы 26 наурыздағы № 3-2 қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасының құрылыс нормалары сейсмикалық аудандардағы құрылыс (ҚНжЕ В
1.2-4-98) құжатының ажырамас бөлігі болып табылады. Ол МSК-64 шкаласының
балдарында әлуетті сейсмикалық карқындылықты бағалауды есепке ала отырып,
күрделі құрылысқа қаражатты неғұрлым тиімді салуға мүмкіндік береді.
Неғұрлым халық тығыз орналасқан және өнеркәсібі дамыған қалалар мен
мекендер Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығыс бөлігінде
сейсмикалық белсенді аймақтарда орналасқан. Елдің сейсмикалық
қауіпті аумағында Республиканың өндірістік әлуетінің шамамен 40 пайыз
орналасқан, онда 400-ден астам қала және елді мекен бар және 6 миллионнан
астам адам тұрады. Сондықтан, табиғат апаттарының ішінде жер сілкінісі
Қазақстанда манызды орында тұр және сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету проблемасына ерекше назар аударады. Сейсмикалық қауіпті аймақтарда
орналасқан барлық қалалардың ішінде Алматы қаласы сейсмикалық жағдайы
неғұрлым ауыр жерде түр. Сондықтан Табиғи және техногенді сипаттағы
төтенше жағдайлар туралы, Ұлттық қауіпсіздік туралы Қазақстан
Республикасының заңдарымен халықтың және халық шаруашылығы объектілерінің
сейсмикалық қауіпсіздігі ұлттық қауіпсіздікпен теңестірілген.
Сейсмикалық қауіпті облыстарда орналасқан қалалар мен елді мекендерді
дамыту және құрылыс салу сейсмикалық аудандарға бөлуді, жер сілкінісін
болжау мәселелерін коюды талап етеді және сейсмикалық аумақты жан-жақты
зерделемей және құралдармен бақылаулар желісін жетілдірмей жүргізу мүмкін
емес. Құрылыстың қарқынды дамуына байланысты сейсмикалық жағдайды егжей-
тегжейлі зерттеуге талаптар өсуде.
Қазақстанда сейсмикалық аудандарға бөлудің үш түрі бар: жалпы, жан-
жақты және шағын аудандарға бөлу. Жалпы сейсмикалык ауданға бөлу (ЖСА)
Республика ауқымындағы халық шаруашылығын дамытуды жоспарлау мақсатына
қызмет өтеді. Қазіргі уақытта ЖСА картасында Қазақстанның
барлық аумағы қамтылған [5].
Үдемелі қарқыны 9 баллға дейінгі және одан да үлкен жер сілкінісінің
болуы мүмкін аймақтар Солтүстік Тянь-Шань, Жоңғар тау жоталарын және
Алтайдың оңтүстік шығыс сілемдерін қамтиды. Неғұрлым әлуетті сейсмикалық
қауіп Іле және Күнгей Алатауы шегінде болады. 8 баллға дейінгі күші бар
сілкіністер болатын аудандарға тау жоталарының төменгі сілемдері бейім.
Оларға Нарым, Солтүстік Зайсан, Малайсатин, Кіңдіктас және басқа да
сейсмикалық аймақтар жатады. Үдемелі қарқыны 6-7 балл болатын жер
сілкіністері тау баурайларындағы жазықтарда байқалады.
Сейсмикалық аудандастыру картасы түрғын-үй және өнеркәсіптік
объектілерді салу мәселелерін реттейтін әкімшілік органдарға, сондай-ақ
азаматтық өнеркәсіптік ғимәраттар кұрылысының сейсмикалық беріктігіне
жобалау сметалық қүжаттама әзірлейтін жобалау-сәулет ұйымдарына
арналған. Сейсмкалық аудандастыру картасы М8К-64 шкаласының баллмен
көрсетілетін сейсмикалық күшін бағалауды ескере отырып, күрделі құрылысқа
қаражатты неғұрлым тиімді жұмсауға мүмкіндік береді.
Сейсмикалық әсерлердің әр түрлі қарқыны баллмен бәлінген аудандар белгілі
формула ҚН және В 1.2-4-98) арқылы үйлер мен ғимараттарға сейсмикалық
салмақты бағалауға көшуді біле отырып, сейсмикалық жағдайдың барысын
айқындауға мүмкіндік береді.
Картада көрсетілген ықтимал жер сілкіністерінің (Мтах) күтіп отырған
ең
Жоғарғы энергиясы бойынша дифференциацияланған сейсмикалық козғалыстағы
аймақтар әлуетті сейсмикалық тектоникалық деформациялар туралы түсінік
береді, әрі сейсмикалық процестердің пайда болуының сипаты мен мөлшері
олардың күшіне (магнитудасына) байланысты болады.
Мысалы, Солтүстік Тянь-Шань және Жоңғарда сейсмикалық аймақтарда
М = 5,5-6.5 (7-9 баллдық жер сілкінісі) болғанда жаппай қирауы мүмкін. 9
баллдық жер сілкінісі кезінде М=6,5-7,0 болатын аймақтарда жер қыртысының
қозғалуы жүз метрге дейін созылған жарық түсіруі мүмкін, ал жарық түскен
аймақтын жалпы ұзындығы 2-3 шакырымға жететін болады.
Үдемелі қарқыны 10 баллдық жер сілкінісі кезінде М 7,0 болған
аймақтарда 7-8 метрге дейін тіке орын ауыстыру теңселістерімен 15-
30 шақырымға дейін жарықтар пайда болады.Сейсмикалық қозғалысқа түскен
тастасқындары көбіне керемет құлап-қирауларға әкеп соғады, сары топырақты
дамыту аудандарында ол жер сілкінісінен да гөрі қауіпті болуы мүмкін.
Сейсмикалық қауіптің аймақтық жағдайларын бағалаудың жоғарыда
көрсетілген мүмкіндіктеріне қарамастан жасалған карта құрылыстын барлық
инженерлік проблемаларын ескере алмайды. Сондықтан, сейсмикалық қауіпті
неғұрлым жан-жақты бағалау үшін мыналар қажет.
- Азаматтык және өнеркәсіптік объектілерді орналастыру мәселелерін шешу
үшін облыстық және аудандық әкімшілік органдарына сейсмикалық қауіпті
аймақтарда орналасқан аумақтарды жанжақты сейсмикалық аудандарға бөлу
жөніндегі жұмыстарды жүзеге асыруы қажет. Бұл жұмыс сейсмикалық
қозғалыстағы аймақтарды нақты айқындауға мүмкіндік береді.
- Аумақтық өнеркәсіптік кешендердің қүрылыс жағдайларын нактылау үшін
сейсмикалық шағын аудандарға бөлу қажет, оның міндеттеріне нақты
аймақтардың инженерлік-геологиялық жағдайларын және олардың сейсмиқалық
әсерлерге (топырактың сейсмикалық қасиеттері, жарылып бұзылуларды, жер
астындағы сулардың деңгейін белгілеу және тағы басқалары) ықпалын зерделеу
кіреді.
- Аса маңызды объектілер (атом электростанциялары, мүнай өндіретін және
мұнай өндейтін кәсіпорындар, гидроэлектр трастанциялары, металлургия және
химия комбинаттары және тағы басқалары) үшін сейсмикалық қауіпті бағалау
арнайы бағдарламалар бойынша жүргізілуі тиіс.
Аталғандармен бірге, Қазақстанда жер сілкінісінен және геологиялық
орта экологиясының бұзылуынан болатын әлеуметтік-экономикалық зиянды болжау
бағытында кешенді зерттеулер, сондаи-ақ ақпарат жүиесін әзірлеу және
болатын жер сілкіністерінің зардаптарын жеңілдету және жою жөніндегі
инженерлік-техникалық шешімдер және ұйымдық іс-шаралар бойынша ұсыныстар
жұмыстары жүргізілуде.
1.2 Алматы қаласының сейсмикалық аудандарының жағдайы жәнежер
сілкінісінің пайда болуы
Алматы қаласы ірі административті, эқономиқалық және мәдени орталық.
Ол Казақстан Республикасының оңтүстік шығысында орналасқан,
координнаттары - 77 градусы шығыс бойлық және 43 градус солтүстік ендікте
теңіз денгейінен биіктігі 500-1000 м.
Жалпы ауданы 324,8 кв.км құрайды, тұрғындар саны 1247,4 мын адам. Қала
административті аудандарға бөлінген, бұл аудандардың тұрғындар саны
сәйкесінше [6]:
- Алмалы ауданы - 19,0 кв.км 177,6 мың адам;
- Ауэзов ауданы - 77,2 кв.км 315 мың адам;
- Бостандық ауданы - 27,3 кв.км 275,1 мын адам;
- Жетісу ауданы - 51,0 кв.км, 162,4 мын адам;
- Медеу ауданы - 83,8 кв.км, 138,7 мың адам;
- Түрксіб ауданы - 66,5 кв.км, 174,9 мың адам;
Қала климаты шұғыл континенталды температура өзгерісі жыл бойына ғана
емес,тәулік бойына да күрт алмасады. Жаз әдетте ыстық және құрғақ, қыс
тұрақсыз және жылы. Бірақ кейбір жылдары қыс мезгілінде температура
төмендеуі минус 27°градусқа дейін жетеді, ал жазда әсіресе ыстық күндері
температура +40°градусқа дейін көтеріледі.Сәуір айының соңында күн суытуы
жиі болады, ал кейде мамырдың екінші оңкүндігінде де үсік шалуы мүмкін.
Таулы және тау маңындағы аудандар температура режим және ылғалдылық
көрсеткіштері бойынша тегіс үлескілерден өзгеше. Таудағы температура
төмен, жоғарылаған сайын минималды және максималды температуралар айырмасы
азая түседі, жылына орта шамамен 500-1100 мм ылғал түседі.
Қала аймағындағы грунттар физико-механикалық қасиеттері мен
литологиялық құрамы әр түрлі қабаттардан тұрады, жер бедері мен грунт
суларының орналасу денгейі әр үлескілерде әркелкі, грунттардың жоғары
бөлігінің қасиеттері өзгеріп отырады. Қала аймағының тау маңында орналасуы
оның жер сілкінісі, тасқын ағындары, сырғымалар,су басуы, су алу, қар
көшкіні секілді әр түрлі табиғи апаттарға бейімділігіне себепкер болады.
Алматы қаласы Іле Алатауының жоталы көтерілетін солтүстік беткейі,
Үлкен және Кіші Алматы өзенінің шығу конусы үлескісімен олармен түйісетін
Іле Алматы ойпаты аймағында орналасқан. Бұл екі ауданды бөлетін шекті
аймақта баяу, жер қабығының әр түрлі бағыттағы қозғалыстары сезіледі. Қала
аймағы геофафиялық орналасуына сәйкес Орталық Азияның жоғарғы сейсмикалык
белдемдерінің бірінде орналасқан, сондықтан бірнеше рет күшті жер
сілкіністерідің орны болған.
Жыл сайын қаланың 80 км радиусында 200-ге дейін әлсіз жер сілкіністе-
рі болады. Соңғы жеті жылда олардың таралу сипаты, негізгі сейсмикалық
қызмет қаланың оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында дамитынын көрсетеді.
Қазақстанның сейсмикалық аудандастыру картасына сәйкес қала 9 баллдық
белдеме орналаскан. Ең қолайсыз сейсмикалық шарттар қаланың шығсы
бөлігінде болып табылады, бұл аймақтарда жеңіл ылғалданатын сазды, грунттар
қабаттары бар. Грунт сулары 5-10 м тереңдікте орналаскан. Көрсетілген
ауданда жер сілкінісінің мүмкін болатын жоғары қарқындылығы 10 балл.
Қаланың солтүстік бөлігінде әр түрлі іріліктен өзара алмасып отыратын
құм топырақ, құм қабаттары таралған. Грунт сулары томенгі тереңдікте
орналасқан: 3-5 метр жерлерде 5-10 метр, сондықтан әр түрлі үлескілерде жер
сілкінісі қарқындылығы 9-10 баллға жетуі мүмкін.
Қала шекарасында тектоникалық бұзылыстар белдемдері айқындалған, қала
аймағын 5 тектоникалық бұзылым кияды. Тастақты жыныстар мен сейсмикалық
белсенді бұзылымдар, тереңдігі 1200 м жететін таудан, су басуы мен
тасқындар әсерінен кеміп түскен, құм, тас, ірі тастардын тұратын бос ылғал
қабаттар астында орналасқан. Қаладағы жоғарғы сейсмикалық қауіпті
бұзылымдар келесі:
- Іле бұзылымы (диоганальды), Әл-Фараби көшесі бойымен антенна алаңы арқылы
өтеді, Республика алаңы, Абай және Қонаев көшелері қиылысы, Қазбек көшесі
арқылы Мәдениет саябағы арқылы шығыс бағытта;
- Енддік бағыттағы бұзылым Жандосов, Тимирязев, Сәтбаев, Фурманов көшелері
сылы солтүстік шығыс бағыты;
- Солтүстік бұзылым Сайран өзені (бөгет) аркылы Виноградов, Қабанбай батыр
көшелері арқылы қала шетіне қарай бағытталады, Қазыбек би көшесінен
мәдениет саябағына қарай шығыс бағытта;
- Алматы бұзылым батыстан Саин көшесі мен Райымбек даңғылы киылысы арқылы
Рысқұлов көшесі бойымен Сейфуллин көшесіне дейін жетеді. одан соң
солтүстікке карай 700-800 м Райымбек көшесі арқылы, қаланы 2 бөлікке
бөлетін Медеу ауданы солтүстікгіндегі аймақ арқылы өтеді;
- Солтүстік - батыс бұзылымы қаланын батыс шекарасы бойымен Көк Қайнар,
Карасу аркылы солтүстік шығысқа өтеді;
- Іле бұзылымы оңтүстігінде оған параллель белсенді Шілікеминді тереңдік
бұзылымдар топтамасы орналасқан, бұл белдемдерде ертеректе күшті жер
сілкіністері болған.
Одан басқа, экономикасының дамуының жоғарғы деңгейін ескере отырып,
қаупті объекттер санының көп болуы, тұрғындар шоғырлануы жоғарлығы, қазіргі
кезде қалаға қарыны күшті жер сілкінісітері ғана емес орташа қарқынды жер
сілкіністері де қауіпті төндіретінін көрсетеді.
Күшті 9 балл және одан жоғары жер сілкінісі пайда болуын да Алматы
қаласында ауыр жағдай Түрксіб, Медеу, Жетісу, Әуезов аудандары аймағында
дамиды. Тұрғындар арасында шығындар 534,7 мың адамды, кұрайды, оның ішінде
қайтымды шығындар 397,9 мың адам, санитарлық шығындар 136,8 мың адам, 248,8
мың адам баспанасыз қалады.
Толық және күшті бұзылулар:
- 18 мың ғимараттар мен имараттардың 34,5;
- 350 мектеп пен мектепке дейінгі ұйымдардың 120;
- 98 емдік - профилактикалық ұйымдардың отызы болады;
Жер сілкінстері нәтижесінде әдетте өрттер, құбырлар бөлінісі, мұнай
өнімдері төгіледі және газ жарылыстары пайда болады. Ірі химиялық және
радиоактивті объекттердің бұзылысы кала аймағында кең көлемді зақымдалу
белдемдерінің пайда болуына әкеледі;
Коммуналды - энергетикалық тораптардағы апаттар (бұзылыстар) келесі:
газкүбырларының 1600 км не ; км су күбырларынын 1700 км не
- 2540 км газқұбырларының 1600 км не;
- 2300 км су құбырларының 1700 км не;
- 3500 км энерготораптардың 330 км не;
- 12500 км байланыс желілерінің 9500 км не;
- Жолдардың 60 км, 32 көпір бұзылады;
Өз өңдірісінде қатты әсер ететін улы заттары бар 11 химиялық, қауіпті
объектте 36,6 тонна аммиак және 20 тонна хлор бөлінісі болатын апаттар
дамиды, нәтижесінде 90 мың адам тұрғыны бар 1034, км2 ауданда химиялық
зақымдалу белдеме пайда болады, қайтымсыз тұрғындар шығыны 17,8 мың
адам, санитарлық шығын 33.2 мың адам. Ядролық физика Институты (ЯФИ)
реакторының бұзылуы кезінде Алатау елді мекенінде (қаланың солтүстік-
шығысында 21 км) 2000 адам тұрғыны бар аймақта 1 км2 радиоактивтті
зақымдалу белдемі пайда болады.
Мүмкін болатын жағдайға сәйкес 95 мың адам жеке құрамы бар, 8076
апаттық кұтқару қатысатын құтқару және басқа да шұғыл жүмыстар көлем
жүргізу қажет болады. Қуатты жер сілкінсінен соң қала аймағында едәуір
эканомикалық және материалды шығындармен, әлеуметтік экологиялық
жағдаймен, қала аудандарында толық және күшті бұзылулармен баспанасыз
тұрғындар, кайтымсыз және санитарлы адам шығынымен, байланыс, өмірге
қажетті жүйелердің бұзылуымен сипатталатын ауыр жағдай туындайды.
1.3 Алматы сейсмикалық қауіпті аймағын сейсмологиялык анықтау және
зерттеу
Алматы сейсмикалық қауіпті аймағы Қазақстандағы неғұрлым эконо-
микалық дамыған және халық тығыз орналасқан аймақ болып табылады және
сейсмикалық аудандастыру картасы жасалған Қазакстанның оңтүстік және
оңтүстік шығыс аумағының сеймикалық белсенді аймағына кіреді.
Алматы сеймикалық белсенді ауданы тұтастай Солтүстік Тянь-Шань
жоталарына кіреді. Солтүстігінде ені 45° градус.ш., ол Жоңғар Алатауымен
және оның сілемдерімен шектелген, ал батысында - Тоқмақ қаласы - Күрті
өзенінің сағағымен, оңтүстігінде Күнгей Алатауы жоталарымен және Ыстық
көлдің солтүстік жағалауымен және шығысын да Шарын өзенінімен шектеседі.
Ауданның орталық бөлігінде Іле Алатауы орналасқан, оның кіндік бөлігі
Талғар шынының ең жоғары (5000м) [7] деңгейіне жетіп, шығыс-солтүстік шығыс
бағытына қарай созылып жатыр.
Солтүстік Тянь-Шаньдағы алғашқы ірі сейсмикалық зерттеулер Г.А.
гамбурцевтің, Қ.И.Сәтпаевтың, Д.И. Қазалидың есімдеріне байланысты болды
және Ашхабадтағы катастрофалық жер сілкінісінен кейін басталды.
Алматы сеймикалық белсенді аудан шегінде 1966 жылдан бастап Іле
геофизикалық экспедициясы геологиялық қүрылысын, сейсмикалық жағдайын және
олардың өзара байланысын белгілеу мақсатында арнайы геологиялық-
геофизикалық және жанжақты сейсмологиялық зерттеулер жүргізді. Жинақталған
материал Алматы сейсмикалық белсенді аймағын жанжақты сейсмикалық
аудандандастыру картасының геологиялық-геофизикалық негіздерін құра отырып,
материалдарды түсіндіруге мүмкіндік берді.
Геофизикалық материалдарды түсіндіруге сәйкес ауданның геоло- гиялық
құрылысының негізін жер қыртысының және оның жекелеген қабатының әр түрлі
қуатын сипаттайтын геоблоктар мен блоктарға аумақты бөлетін терең
жарықтардың желісін құрайды. Жер қыртысының қуаты солтүстікте 44 шақырымнан
оңтүстікте 60 шақырымға дейін өседі.
Алматы сейсмикалық қаупті аймағын құралдармен бақылау дәуірін бірнеше
кезеңдерге бөлуге болады. Бірінші кезенде (1900 -1927) 1900 жылдың өзінде
Верный қаласында жер сілкіністерінің үдемелі қарқынын баллмен тіркейтін
Брассер сейсмоскопы және эпицентрге (жер сілкіну кіндігіне) азимут қойылды.
Кейінірек осы жерге Омири-Боша (1905-1908жж.) сейсмографы және механикалық
тіркеуі бар Голыцин (1914-1917жж.) жүйесінің көлденең сейсмографы.
Екінші кезен Алма-Ата және Фрунзе сейсмикалық станцияларын
байланысты 1927 жылы басталды. Бұл станциялар 400-800 ұлғайтатын
оптикалық тіркеуі бар Никифоров жүйесінің көлденең сейсмографтарымен
жабдықталды.
Кұралдармен бақылаудың келесі кезеңі 1950 жылы басталды, бұл кезде жер
сілкіністерін болжау мақсатында жекелеген сейсмикалық белсенді аудандарда
сейсмикалық жағдайды зерделеу жөнінде жұмыстар жүргізілді. Бұрын орнатылған
сезгіштігі төмен аспаптар Кирнос жүйесінін неғұрлым жетілдірілген
сейсмографтарына ауыстырылды. Солтүстік Тянь-Шаньда және оған жақын
орналасқан аумақтарда: Пржевальск, Іле, Күрменті, Талғар,
Рыбачье, Фабричная, Қызыл-Ағаш станциялары ашылды. Осы сейсмикалық
станциялар шамамен 30-40 мыңға ұлғайтатын Харина жүйесінің
сейсмографтарымен жабдықталды, бұл әлсіз жер сілкінісін де тіркеуғе
мүмкіндік берді.
Алматы сейсмикалық қауіпті аймағында неғұрлым толық сейсмикалық
зерттеулерді 1951 жылдан бастап 1968 жыл аралығында КСРОҒА Физика Жер
Институтының Кешенді сейсмологиялық экспедициясы (КСЭ) жүгізді.
Инструменталдық деректерді өңдеуде едәуір нәтижелерге қол жетті, тіркелген
жер сілкіністерінің саны көбейді, негізгі өлшемдерді айқындаудың нақтылығы
артты, сейсмикалық толқулардың кинематикалық және динамикалык сипаттамалары
неғұрлым еғжей-тегжейлі зерттелді.
1969 жылы Қазақ КСРОҒА Геолоғиялық ғылымдар институтының 1976 жылдан
бастап Сейсмология институты жанындағы сейсмология бөлімінің құрылуына
байланысты Қазақстанның аумағында орналасқан КСРО ҒАФЖИ КСЭ сейсмиқалық
станциялары сейсмология бөліміне берілді.
Инструменталдық сейсмиқалық бақылаулар 1973-1980 жылдары сезгіштігі
жоғары сейсмикалық аппаратуралар мен жабдықталған жаңа станциялардың
ашылуына байланысты едәуір дамыды. Нәтижесінде ең төменгі тіркелетін
энергетиқалық класс денғейінің төмендеуін, тіркеу алаңының ұлғаюын
көрсететін бақылау жүйелерінің тиімділігі көтерілді, жер сілкіністерінің
негізгі өлшемдерін айқындау нақтылығы артты.
2000 жылдан бастап сейсмологиялық станцияларда фото қағазға осындай
арқылы аппаратураларды қазіргі заманғы сандық сейсмикалық
кешендерге ауыстыру басталды. Сандық тіркеуді пайдалану сейсмикалық
аудандарына едәуір қеңейтуге және станциялар ақпараттылығын арттыруға
мүмкіндік береді. Жер сілкінісін сандық тіркеудің екінші бір артықшылығы
өңдеу орталығын дереқтерді жедел беру және қатты тасмалдағыштарда
сейсмиқалық ақпаратты сақтау мүмкіндігі.
Қазіргі уақытта Алматы қаласының маңындағы желі 130-24 (5- жиынтық),
Quantra 730 (6 жиынтық), ОАЗ 6102 (12 жиынтық), Вулкан сейсмотеле-
метрикалық станцияларының (10 станция) және АІіиз Е*па (15 жиынтық) күшті
қозғалыстар құрылғыларының деректерін тіркеу мен жинаудын сандық жүйесімен
жабдықталған. Алматы сейсмиқалық қауіпті аймақтағы сейсмологиялық
бақылаулар жүйесіне барлығы 50 бақылау пункттері кіреді: 35 сейсмикалық
станция, 11 гирдогеологиялық пункт, 17 геомагнитті пункт, 7 табиғи электр
өрісін бақылау пункті, 4СРЗ бақылауларының перманентті пункті, 3 импульсті
электромагнитті өрісті бақылау пункті, 3 деформациялық және көлбеу
өлшемдерді бақылау пункті, 5 биостационар, 2 лазерлі жарықпен алысты өлшеу
пункті. Сейсмология институтының қорытындысы бойынша, тұрғын үйлердің тек
30 пайыз ғана 9 балдық жер сілкінісіне есептелген.
Казіргі уақытқа дейін көп қабатты үйлердің 30% астамы, өндірістік
үйлердін 50 пайыз және қаланың барлық жеке құрылысы зерттелмеген.
Болжамды бағалаулар бойынша 9 балдық күші бәр жер сілкінісі
нәтижесінде үйлер мен ғимараттардың 70% толық бұзылуға дейін ауыр
зақымдалады, қаланың инфрақұрылымы мүлдем істен шығады.
Болған жер сілкіністерін талдау бойынша қаза табатындардың саны 80-95
мың адам, жараланғандардың саны 500 мың адам болады, тұрғындардын 70-80
пайыз баспанасыз қалады және тұрғындардың барлығы дерлік қажетті өмір сүру
құралдарынсыз қалады.
Болуы ықтимал жойқын жер сілкінісі келтіретін шығынды төмендету
мақсатында үйлердін сейсмикалық беріктігі бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Бес жыл ішінде 20 денсаулық сақтау объектісіне және 28 білім беру
объектісіне жалпы 1930 млн. теңге сомаға сейсмикалық беріктігін күшейту
жұмыстары жүргізілді. 2005 жылы 5 білім беру объектісіне және 2 денсаулық
сактау объектісіне сейсмикалық беріктігін күшейту жоспарланған.
2 Алматы қаласында күшті жер сілікінісі қаупі туындағанда атқарылатын
іс шаралар.
2.1 Күшті жер сілкінісі қаупі туындау жайлы басқару органдары мен
тұрғындарды ақпараттандыру және мониторингін ұйымдастыру және жер сілкінісі
зардаптарын төмендетуге арналған іс-шаралар.
Жер сілкінісі жайлы алдын-ала хабар болғанда, қаланың болжау
қызметтері, шұғыл түрде, Алматы қаласының ТЖ басқармасының 051 біріккен
кезекші-диспечерлік кызметінің жедел кезекшісіне бекітілген тәртіп бойынша
баяндайды. Болжау қызметтерінен жер сілкінісі қаупі жайлы ақпаратты
қабылдаған жедел кезекші бірден ТЖ басқармасы басшысына хабарлайды. Кезекші
басқарма басшысының нұсқауы бойынша дағдарыс жағдайлар-ын орталағынан
хабарлайды және басқару органдарын ОХЖ бойынша орталықты шақыру автоматты
жүйесімен-абоненттерді, пейджинг және ұялы байланыс арқылы жинақтайды.
Қала тұрғындарына хабар алдын-ала Баршаңыздың назарына сигнал-ын
беру арқылы, 280 дана, С-40 электросиреналардың қосу жолымен қалалық
радиофикацияның орталығының 3 бағдарламасы бойынша ақпарат тарату-мен,
бекеті арқылы - коммерциялық теле және радиокомпания арқылы, кабельді
телеарнаның - арнасы арқылы жүзеге асырылады. Электросирена естілу аясынан
тыс белдемдерде өмір сүретін тұрғындарға хабарлау ҚІІБ және
қалалық радиофикация орталығынан қозғалмалы хабарлау құралдарымен жүзеге
асырылады.
Алматы қаласындағы жер сілкінсі болжау және сейсмикалық қаупі
мониторингін ҚР БжҒМ сейсмология институты, ҚР БжҒМ жер сілкінісін болжау
және сейсмикалық қаупін бағалау Республиқалық экспертті кеңесі және
Прогноз НПК жасайды, олар қелесі міндеттерді шешеді;
- жер сілкінісін геодезикалық және сейсмикалық бақылаулар негізінде және
оларды сейсмикалық бақылаулар бекеттер нәтижесімен салыстырып сараптау
арқылы болжау;
- өткен жер сілкінісі орнының уақыты мен сипатын шұғыл анықтау;
- өткен және болжанған жер сілкінісі жайлы Қазақстан Республикасы Үкіметіне
төтенше жағдайлар жайлы Қазақстан Республика Агентствасына, Алматы
қалалық ТЖ басқармасына хабар беру;
- Сейсмологиялық мәліметтер банкін ұйымдастыру және жүргізу, аймақты
сейсмикалық аудандардың жұмыстарын жүргізу. Сейсмикалық аудандастыру
картасын жасау; Жер сілкінісінің шұғыл каталогы мен бюллетендерін
құрастыру, сейсмологиялық геофизикалық және басқа ақпараттар мұрағатын
құрастыру;
- Жер сілкінісін болжауға арналған материалдарды өңдеу, автоматтандыру жаңа
әдістері мен бақылаудың техникалық құралдарын еңгізу.
1 - кестеде - Қазакстанның сейсмикалық белсенді аймақтарының жалпы
сұлбасы көрсетілген
Бекет аты Мекен жайы
Алматы ЦСО әл-Фараби даңғылы, 75 А
Медеу Горное көшесі, 552
Маркова Марков көшесі, 6
Шолохова Шолохов көшесі, 21
Мориса Тореза Морис Торез көшесі, 152-4
8. микроаудан 8-микроаудан 11-үй
Бегалина Бегалин көшесі, 104
Красина Уалиханов көшесі, 9
Горельник Горельник тур. Базасы ауданы
Ботаникалық бау Ботаникалық бау
Диагностика Рұсқұлов көшесі, 93
Крепость Есенберлин көшесі, 1
Мүмкін болатын жер сілкінісінен инженерлік қорғау ғимараттар мен
ғимараттардың күшейтуге, сейсмо тұрақсыз бөліктерді алмастыруға,
ғимараттардың беріктігін жоғарылатуда қамтамасыз ететін қосымша
конструктивті шешімдерді пайдалануға бағытталады, бұл тұрғындарды қорғау
мен эканомикалық шығынды төмендеу мақсатында атқарылады.
Бұл мақсатта:
- ғимараттар мен имараттарда сейсмокүшейту құрастырылып, жүргізіледі;
- 12 химиялық қауіпті объектте қатты әсер ететін улы заттар сыйымдылықтарын
жабу жұмыстары жүргізіледі;
- Шаруашылық жүргізу объекттерінде өртке қарсы іс-шаралар жүргізіліп, өрт
жарылыс қаупі бар заттар қорлары төмендетіледі;
- Үздіксіз жүмыс істейтін объекттерде өндірісті апатсыз тоқтатудың дайындық
іс-шаралары жүргізіледі;
- Коммуналдық тораптар (су, жылу, газбен жабдықтау) және электро энергияны
апаттық өшіру қарастырылады;
Басқа техникамен жабылмаған, адамды жинақтауға арналған ашық алаңдарға
автомобиль, инженерлік және арнайы техника шығарылады.
Жер сілкінісі кезінде Алатау елді мекеніндегі ЯФИ реактор мен қала
аймағындағы - химиялық қауіпті объектер бұзылуы мүмкін.
Екінші ретті фактор ретінде радиациялық жете химиялық
улану зардаптарының алдын алу және темендету мақсатында қелесі іс-
шаралар қарастырылады;
- тұрғындар арасында химиялық және радиоақтитві улану
шарттарында
Іс-қимыл тәртібі ережелері жайлы түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
-радиоактивті зақымдалудың профилақтикасы медициналық құралдарын (калий,
иод, активті комір, күкіртті барий) және медициналық көмек көрсету, зардап
шеккендерді санитарлық өңдеу заттарын дайындау;
- мүмкін болатын химиялық және радиациялық жағдай бағаланады, қатты әсер
ететін улы заттардың бөліну төгілу, мүмкіндігі анықталады, дозиметрлік
бақылау, химиялық және радиациялық барлау аспаптары берілуге (таратуға)
дайындалады;
- ҚӘУЗ қорлары технологиялық үрдістерді жүргізуге қажетті минималды
мөлшерге дейін азайтамыз;
- улану ошағында тұратын түрғындардың тыныс алу және тері қорғанысына
арналған жеке қорғану құралдары таратуға дайындалады;
- 560 адамы бар 16 потенциалды қауіпті объектердің арнайы командалары
дайындалады;
- химиялық қауіпті объекттерде қатты әсер ететін улы заттар сыйымды-
лықтарын жабу жұмыстары жүргізіледі;
- химиялық қауіпті объекттер зертханаларының бақылау және зерттеу
тораптары дайындалады;
- химиялық қауіпті объекттер жанында тұратын тұрғындарға хабар беру
жергілікті жүйелерін тексеру жүргізіледі;
Мүмкін болатын санитарлық шығындар санын азайту үшін, емдік-
эвакуациялық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру мақсатында қажетті медициналық
көмекті дер кезінде көрсету мақсатында, халық арасында жаппай аурулардың
алдын алу үшін келесі іс-шаралар жүргізіледі;
- медициналық және санитарлы-эпидемиялық қызметтердің басқармасы,
қызметкерлерінің тәулік бойына кезекшілігін ұйымдастыру;
-профилактикалық санитарлы-гигиеналық эпидемияға қарсы іс-шаралары кешенін
жүргізу;
- төтенше жағдайлардың медиқо-санитарлық зардаптарының медико-тактикалық
жағдайын айқындау;
- төтенше жағдайлардың медико-санитарлық зардаптарын жою және алдын-алу
медициналық қүштері мен құралдарын топтау;
Тұрғындар арасында жаппай инфеқциялық аурулардың таралуы мен пайда
болуын болдырмау мақсатында санитарлы-гигеналық және эпидемияға қарсы іс-
шаралары жүргізу, емдік-эвакуациялық іс-шаралар секілді маңызды болып
табылады.
Алматы қаласында зардап шеккен тұрғындарға медициналық көмек көрсету
үшін медициналық қызмет құрамалары дайындыққа келтіріледі; алғашқы
медициналық көмектің 7 отряды. 117 санитарлық дружина, алғашқы дәрігерлік
көмек көрсетуге арналған 114 жедел медициналық көмектің сызықты
бригадалары. 30 дәрігерлік-медбикелік бригада арнайы медициналык көмек 1
токсикотерапевтік қозғалмалы госпиталь, 1 қозғалмалы хирургиялық госпиталь,
2,5 мың орынды 6 аурухана - поликлиника.
Жер сілкінісі қаупі кезіндегі қала объекттерінде адам және
материалды шығындарды төмендету және шарушылық объекттер тұрақтылығын
арттыру келесі іс-шаралар жүргізіледі:
- жауапты адамдардың тәулік бойы кезекшілігі ұйымдастырылады;
- материалды-техникалық құралдар, отын қорлары кұрылады;
- қатты әсер ететін улы заттар қорлары химиялык кауіпті
объектілерде технологиялық үрдістерді жүргізуге қажетті минималды мөлшерге
дейін азайтылады;
- химиялық қауіпті объекттерде қатты әсер ететін улы заттар сыйымды-
лықтарын жабу жұмыстарын жүргізіледі;
- сейсмотұрақсыз ғимараттар, цехтар, бөлмелер мен имараттарды капиталды
жөндеу жүргізілуде олардың құрылыс конструкцияларын антисейсмикалық
күшейту жүргізіледі;
- шаруашылық объекттерінде өртке қарсы іс-шаралар жүргізіліп, өрт-жарылыс,
қаупі бар заттар қорлары төмендетіледі;
- үздіксіз жұмыс істейтін объекттерде өндірісті апатсыз тоқтаудың дайындық
іс-шаралары жүргізіледі;
- коммуналдық тораптар (су, жылу, газбен жабдықтау) және электроэнергияны
апаттық өшіру қарастырылады;
Арнайы тактикалық оқулар, жүргізіледі-объект құрамалары дайындыққа
келтіріледі.
Күшті жер сілкінісі қаупі туындағанда қалада АҚҚ 4359 объектті
құрамасы дайындыққа келтіріледі, олардың құрамында 58,5 мың адам және
бірлік техника бар.
2.2 Жер сілкінісінің зардаптарынан қорғау және жоюға арналған іс
шаралар, сонымен қатар пайдаланатын күштер мен кұралдар және басқа да шұғыл
жұмыстарды жүргізу тәртібі.
Төтенше жағдай қаупі туындағанда және зардаптарын жою іс - шараларын
басқаруды ТЖ алдын алу және жоюға арналған қалалық комиссия, Алматы
каласының ТЖ басқармасы, ТЖ жою және алдын алу аудандық коммиссиялары
жүргізеді.
- Қала ұйымдары жекешелендіру түріне тәуелсіз, дұрыс ақпаратты алғаннан сон
келесі іс-шараларды атқаруға міндетті:
- адын ала жасалған жоспарға сәйкес тұрғындар мен жұмыскерлерғе алынған
ақпарат пен еңбек ету тәртібін жеткізу;
- қауіпсіз белдемге адамдардың материалдық құндылықтар мен
құжаттар эвакуциясын ұйымдастыру;
- өндірістің апаттсыз тоқтауын қамтамасыз ету, комуналды энергетикалық және
газды тораптарды өшіру;
- кезен бойынша салааралык төтенше жағдай комиссиясы және жергілікті
басқару органдары арқылы жағдайды анықтап отыру;
- әдеттегі жұмыс режиміне тек қана төтенше жағдайды басқару органдарының
сәйкес нұсқауынан кейін ауысу, бірақ кез келген уақытта жұмыс істеу
жоспарын ілмеген жағдайларға тәуелді өзгерту;
- ТЖ жариялауға негіз болған жағдайды жою мүмкін болмағанда, жағдайдың
екінші ретті зақымдалу факторының пайда болуына сәйкес нашарлауында
өкілетті органдар сәйкес шешімнің жұмыс істеу уақытын созуға құқылы.
Күштердің атқаратын іс-шаралары мен қимылдарын басқару тұрақты дислокация
орындарынан, қалалық қорғалатын басқару орындарынан, басқарудың қозғалмалы
орындарынан радио және радиорежим байланыс пайдаланылуы,
қозғалмалы құралдарымен және хабар тасушылар арқылы атқарылады.
а) Тұракты орналасу орындарынан
Жоғарғы басқару органдарымен:
- ААҚ Казақтелеком жалпы пайдалану сымды тораптар байланысы арқылы,
қалалық автоматты телефон бекетімен (ҚАТБ), ҚР ұҚК бөлінген автоматты
байланыс телефонды торабы арқылы, телеграфты абонент торабымен, факс,
электронды пошта, алыс байланыс арқылы;
- ҚР ТЖ министрлігінің №7989 №7990 радио тораптарындағы радиобайланыс
құралдары арқылы;
Бағынышты бөлімшелермен:
- Гут Алматытелеком жалпы пайдалану сымды тораптары арқылы, факс,
педжинг, байланыстың ұялы жүйесі №103 Алматы қаласының ТЖ Департаменті
радио торабы радиобайланысы құралдары;
Өзара әсер ететін басқару органдарымен:
- Гут Алматытелеком жалпы бағыттағы сымды байланыс тораптары;
- Ұялы байланыс құралдарымен;
- 109 Алматы қаласының ТЖ Департаменті радиоторабының радиобайланыс
құралдары бойынша;
б) Қозғалмалы басқару орындарынан
Жоғарғы басқару органдарымен:
- жалпы пайдалану сымды байланыс тораптары арқылы;
- ҚР ТЖ Министрлігінің №7989, №7990 радиотораптарындағы радиобайланыс
құралдары арқылы;
Өзара әсер ететін және бағынышты органдармен:
- жалпы пайдалану сымды тораптар байланысы арқылы;
- ұялы байланыс құралдары арқылы;
- № 103, 109 Алматы қаласының ТЖ Департаменті радиоторабының радио
-байланыс құралдары бойынша;
- ҚжБШЖ тиімді және ұйымдасқан түрде өткізу үшін күштер мен құралдарды
топтау (КҚТ) сәйкес деңгейдегі басшы шешімімен алдын ала құрылады.
КҚТ келесі іс-шараларды қамтамасыз етуі қажет:
- күрделі шарттарда алға койылған міндеттерді орындауға құрамаларды жедел
дайын ету мүмкіндігі;
- қорғау жұмыстарын жүргізу орнына дер кезінде жету;
- ТЖ белдемінде жоспарланған жұмыстарды жүргізу үздіксіздігі;
- жұмыс үрдісінде келесі ауысымдар, эшелондар, резервтер және тиімді
басқару арқылы көмекті көбейту;
- жұмыстарды жүргізу барысында күштер мен құралдарды тұрақты және тиімді
басқару жан-жақты қамтамасыз ету;
- еңбекке тартылатын құрамалардың жеке құрамымен персоналын қорғау.
Қала деңгейінде күштер мен құралды топтастыруға қаланың объектілері
және аймақтық құрамалары, шұғыл әсер ету отрядтары (ШӘЕО), қаланың қоргау
шеттері, АҚ әскери бөлімдері, әскери горнизонның бөлімшелері мен бөлімдері
кіреді, олар өзара әсерлесу жоспарларымен бөлінеді.
Қазакстан Республикасы Үкіметінің 7 қаңтар 2000 жылы №25 №1490 30
желтоқсан 1994ж Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің өзгертулер
жайлы үкіміне сәйкес Алматы каласында мүмкін болатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz