Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның ағымдағы шығындарының құрамы мен құрылымын анықтау және соны тиімді басқаруды, оның өзіндік құнын төмендету жолдарын теориялық жағынан қарастыру және оны талдау

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

факультеті

кафедрасы

Диплом жұмысы

Орындаушы аты-жөні

Ғылыми жетекші аты-жөні

(қолы, күні)

Норма бақылаушы аты-жөні

(қолы, күні)

Кафедра меңгерушісі

Қорғауға жіберілді аты-жөні

(қолы, күні)

Алматы, 20__

РЕФЕРАТ

Кәсіпорындардың өз өнімдерін нарыққа шығару ұмтылысы мен қабілетін анықтайтын маңызды факторлар - өндірістің ағымдағы шығындары болып табылады.

Фирманың нарыққа ұсынғысы келетін өнімінің саны бір жағынан, сол өнімдерді өндіргендегі жұмсалған ағымдағы шығындар мен ресурстардан тиімді пайда алуға байланысты болса, екінші жағынан тауардың нарықта өндірілетін бағасына байланысты болады. Жетілген бәсекелестік жағдайында фирмалар өздері өндірген өнімдердің бағасына әсер ете алмайды. Сондықтан нарықтық экономикадағы фирманың тиімді жұмыс істеуі үшін, ағымдағы шығындарын азайту керек.

Зерттеу тақырыбымның өзектілігі. “Фирманың ағымдағы шығындарын басқару” атты тақырыбы оның қажеттілігіне байланысты таңдалды. Бүгінгі таңда Қазақстанның нарықтық экономикаға өту жағдайында кәсіпорынның ағымдағы шығындары және оны азайту туралы мәселелер аса маңызды болып отыр, нарықтық экономика әр кәсіпорынның пайда табу мақсатында өзінің мүмкіндіктерін өте тиімді пайдалануына түрткі болады. Қазіргі кезде кәсіпорын қаржылық тәуелсіздікке, өнімді өткізуден түскен ақшаны тиімді бөлуге, түскен пайданы тиімді жұмсауға иелік етеді. Пайданы алмастан бұрын ағымдағы шығындардың барлық түрін және азайту жолдарын талдау керек.

Диплом жұмысының мақсаты. Диплом жұмысының негізгі мақсаты нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның ағымдағы шығындарының құрамы мен құрылымын анықтау және соны тиімді басқаруды, оның өзіндік құнын төмендету жолдарын теориялық жағынан қарастыру және оны талдау болып табылады. Қарастырылған ағымдағы шығындар теориясы негізінде «КазТрансОйл» АҚ-ның ағымдағы шығындарына талдау жасау (құрылымдық ағымдағы шығындарды ескергенде) өнімнің өзіндік құнының өзгешелігін және оны төмендету жолдарын анықтау керек.

Осы мақсатқа жету үшін бірнеше міндеттер қойылды:

• ағымдағы шығындардың экономикалық мазмұнын және олардың қазіргі экономикалық ойлаудағы негізгі концепцияларын қарастыру.
• нақты бір кәсіпорын мысалында ағымдағы шығындарын талдау және зерттеу.
• ағымдағы шығындарды азайту көздерін іздеу және т. б.

Зерттеу обьектісі нарықтық жағдайдағы «КазТрансОйл» АҚ-ның қызмет етуі. Зерттеу пәні ретінде нарық жағдайындағы кәсіпорындарда ағымдағы шығындарды басқару, өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдары алынды.

Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 17 кесте, 3 сурет көрсетілген.

МАЗМҰНЫ

1. ФИРМАНЫҢ АҒЫМДАҒЫ ШЫҒЫНДАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1. Шығындар туралы жалпы түсінік, құрылымы және жіктелуі . . . 6

1. 2. Тұтыну нарығын талдау, шығындарды басқару . . . 15

1. 3. Тауарларды сатудағы және өндірістегі шығындарды басқарудың теориялық негіздері . . . 19

1. 4. Шығындарды жоспарлау және басқару әдістері . . . 31

2. ФИРМАНЫҢ АҒЫМДАҒЫ ШЫҒЫНДАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ

2. 1. «КазТрансОйл» АҚ-ның негізгі экономикалық - қаржылық көрсеткіштерін талдау . . . 37

2. 2. «КазТрансОйл» АҚ-ның ағымдағы шартты тұрақты шығындарын талдау . . . 44

2. 3. «КазТрансОйл» АҚ-ның ағымдағы шартты өзгермелі шығындарын талдау . . . 51

3. ҚАРЖЫ ДАҒДАРЫСЫ ЖАҒДАЙЫНДА ФИРМАНЫҢ АҒЫМДАҒЫ ШЫҒЫНДАРЫН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ

3. 1. Фирманың ағымдағы шығындарын төмендету жолдары . . . 56

3. 2. Фирманың ағымдағы шығындарын басқаруды жетілдіру жолдары . . . 59

3. 3. Фирма шығындарының шетелдік тәжірибеде анықталуы . . . 63

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 71

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы өзінің дамуы барысында ХХІ ғасырға күрделі өзгерістермен аяқ басты. Соның ішінде біздер корпорациялардың, кәсіпорындардың, ұйымдардың, мемлекеттік мекемелердің қаржылық жағдайын қарастыруымыз керек. Әсіресе, кез-келген кәсіпорын дербес болғандықтан оның шығыстары мен кірістерін талдау қажет.

Өндірістің техникалық және ұйымдастырушылық дамуы, жоспардың орындалуы, ғылыми техникалық прогресті жеделдету шаралары, кәсіпорынның өз немесе жабдықтаушылар кінәсынан өндірістік технологиялық процестің бұзылуы сияқты себептердің, нақты өндірілген өнімге жоспардың норма бойынша шығындардың, шикізат пен материалдың нақты шығындардың ауытқуларына қалай әсер ететіндігі өте маңызды. Бұл кәсіпорынның шығындар көрсеткішінің бірі болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсы болу үшін оның кірістері мен шығыстары тең мөлшерде болу керек. Шығындардың жоғарлауы кәсіпорының банкрот болуына себепші болып келеді, сондықтан біз кәсіпорын шығындарын ұтымды, тиімді басқару шараларын қарастыруымыз керек. Сондай-ақ кәсіпорын сатқан өнімдерінің, тауарларының, басқа да активтерінің өзіндік құны, сонымен қатар оларды сату, есептен шығару барысында пайда болатын шығындар сомасының жиынтығы кәсіпорын шығыстары болып табылады. Персоналға, жабдықтаушыларға шығындала отырып, бюджеттен белгілі бір мөлшерде ақша қаражаттарын бөледі, бірақ біраз уақыттан кейін сатқан өнімі үшін бюджетін қайтадан толықтыра бастайды, яғни біздің мақсат шығындарды тиімді басқару. Шығындарды жою мүмкін емес, себебі кәсіпорын шығындала отырып, кіріс мөлшерін толтырады.

Экономикалық категория ретінде олар қоғамдық өндірісті дамытып, жетілдіру, қоғамның сан алуан қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жалпы ішкі өнімнің бір бөлігін бөлумен және тұтынумен байланысты экономикалық қатынастарды білдіреді.

Бұл тақырыптың өзектілігі - экономика дамуының қазіргі кезеңінде белсенді орынды иеленетіндер, ол негізінен өндіріспен айналысатын кәсіпорындар, ұйымдар, корпорациялар, егер осылардың жағдайы жақсы болса, яғни дұрыс өніммен қамтамасыздандырылған, ҒТП-ге сәйкес жаңа технологиялармен жабдықталған, шығындарын дұрыс басқара алатын мамандарының болуы, осылардың барлығы бірге кәсіпорынның экономикалық жағдайын көрсетеді. Егер кәсіпорынның экономикалық жағдайы жақсы болса, онда ол елдің экономикасының да жақсы дамуына жол береді.

Кәсіпорын шығаратын тауарлардың мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны өндіруге кететін шығындарын және сол тауарлардың рынокта сатылатын бағаларына тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды, тауарларды өндіру және оны сатуға кететін шығындарды дұрыс басқара білу, кәсіпорынның шаруашылық жүргізудегі тиімділігінің басты жағдайының бірі болып саналады.

Осы тақырыпты орындаудағы негізгі мақсатым - шығындардың кәсіпорын экономикасындағы алатын орны, кәсіпорын үшін шығындардың кең таралған түрін анықтау, басқару және оны минимизациялау жолдарын қарастыру болып табылады. Кәсіпорынның алдыңғы жыл шығындары мен ағымдағы жылдағы шығындарын салыстыру, қай жылы шығын мөлшері көп болды, соны анықтау, және сол шығындарды минимизациялау жолдарын қарастыру.

Жұмыстың негізгі міндеттеріне келесілер жатады:

• Кәсіпорындардың ағымдағы шығындарының құрамы мен құрылымын анықтау;
• Кәсіпорынның ағымдағы шығындарын талдау;
• Кәсіпорын шығындарын басқару;
• Шығын есебінің әдістері және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды талдау;
• Шығындарды минимизациялау жолдарын анықтау;
• «КазТрансОйл» АҚ негізінде өнімді өндіріп өткізуге, тасымалдауға кететін жоспарлы шығындарды талдау.

Зерттеудің ғылыми-методологиялық негізі - отандық, шетелдік экономисттердің еңбектері. Жұмыста тақырыпқа байланысты экономикалық оқулықтар, журналдар, нормативтік-құқықтық құжаттар қолданылады.

Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде экономика саласындағы Р. Ә. Әмірқанов, Б. Ж. Ермекбаева., Б. К. Купешова, К. Ш. Дюсембаева, С. Өсербайұлы, В. В. Ковалевтің және т. б. ғылыми еңбектері алынды.

Сондай-ақ «КазТрансОйл» АҚ-ның қызметі жөніндегі берілген статистикалық мәліметтер, шығындар бюджеті, экономикалық бағдарламалар және. т. б. дерек көздері пайдаланылды.

Диплом жұмысын орындауда логикалық, ғылыми абстракция әдістері, салыстырушылық талдау, экономикалық моделдеу т. б. зерттеу әдістері қолданылады.

Диплом жұмысы нарықтық экономика жағдайындағы өнім өндіруге кеткен шығындар түрлерін анықтауға және өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдарын талдауға арналған.

Зерттеу обьектісі. Зерттеу обьектісі нарықтық жағдайдағы «КазТрансОйл» АҚ-ның қызмет етуі.

Зерттеу пәні. Зерттеу пәні ретінде нарық жағдайындағы кәсіпорындарда өнім өндіруге кеткен шығындар түрлерін анықтау, өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдары алынды.

Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ФИРМАНЫҢ АҒЫМДАҒЫ ШЫҒЫНДАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1. Шығындар туралы жалпы түсінік, құрылымы және жіктелуі

Нарықтық экономикаға көшу барысында кәсіпорындардың құқықтық және экономикалық жауапкершіліктері артады, сөйтіп шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық тұрақтылығы мен бәсекелестік қабілеттілігінің жоғары болуының маңыздылығына көп көңіл бөлінеді. Сондықтан кәсіпорындардың негізгі мақсаты - пайданы максимизациялау, өндірістің тиімділігін көтеру, өзін-өзі қаржыландыруды және өзін-өзі өтеуді қамтамасыз ету болып табылады. Өнімді өндіру және өткізу шығындарын аса тиімді басқармайынша жоғарыдағы көрсетілген мақсаттарға жету мүмкін емес.

Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін нарыққа ұсынуы, оны өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың нарықта сатылатын бағаларына тікелей байланысты болады. Осыдан шығатын қорытынды тауарларды өндіру және оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылық жүргізудегі тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады. [1]

Соңғы жылдары шикізат, материал, отын, энергияның қымбаттауына, несие проценттерінің жоғары болуы, жарнама, маркетингтік шығындардың өсуіне байланысты өндірістік шығындардың өсуі байқалады. Нарықтық жағдай өнімді өндіру және өткізу шығындарын басқаруды жетілдіру, экономикамыздың ерекшеліктерін ескере отырып шетел тәжірибесін қолдануды, халықаралық стандарттарға жақындауды талап етеді. Сөйтіп кәсіпорындар бәсекелестікке төтеп береді және пайданы молайту, шығындарды төмендету арқылы рентабельді жұмыс істеуді қамтамасыз етеді.

Экономикалық әдебиетте шығыстардың, шығындардың және өзіндік құндардың ұғымы ұқсас болып саналады, бірақ олардың арасында айырмашылықтар бар. «Шығыс» және «шығын» ұғымдары мынадай пәндердің терминологиясында қаржылық менеджмент, экономикалық талдау, қаржы, аудит және бухгалтерлік есеп теориясы және т. б. да Қазақстан Республикасының заңында және кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінде қолданылады. Заңында бухгалтерлік есеп мақсаттары үшін кәсіпорындардың шығындардың анықтамасы беріледі.

Экономикалық сипатына байланысты шығыстар - нақты уақыт ішіндегі табысты алу үшін кәсіпорынның жасаған қаржылық шығындары. Кәсіпорынның шығыстары қызметтің бағыттарына және жүзеге асыру шарттарына, сипаттамасына байланысты мыналарға бөлінеді: қызметтіің қарапайым түрлеріне байланысты шығыстар; операциялық шығыстар; өткізуден тыс шығыстар. [2]

Шығындар - бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай шығындары. Өндіріс үдерісіндегі айқын шек қоятын шығындар және олардың маңызы мен практикалық кызметіндегі анықтайтын межесі болып табылады. Кәсіпорын шығындары өндірістік белгісіне қарай 3 түрге бөлінеді:

1. өнімдерді өндіруге және сатуға кететін шығындар - бұл капиталдың ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен ақшалай түсімді жабатын ағымдағы шығындар;
2. өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар - әдеттегідей, бұл жаңа немесе жаңғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі күрделі қаржы шығындары;
3. өндірістің әлеуметтік-мәдени, тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету және осыған ұқсас басқа да мұқтаждарға кететін шығындар - олар негізінде таза пайданың есебінен бөлінетін арнаулы қорлардан қаржыландырылады. [3]

Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен байланысты. Шығындар - активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен байланысты міндеттердің артуы. Ақшалай формадағы субьект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады. Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген жіктелімі аса қажет. Бухгалтерлік есептің №7 «Тауарлы-материалдық қор есебі» стандартына сәйкес шығын мыналарға жіктеледі:

1. пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық бөлімше. Мұндай жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;
2. өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша - оның өзіндік құндарын есептеу үшін керек;

3) шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына көшіру тәсілі бойынша - экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.

Сонымен бірге:

• экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін қандай шығын кеткенін көрсетеді. №7 БЕС-қа сәйкес мына экономикалық элементтер анықталады:

1. материалдық шығындар;
2. еңбекақы шығындары;
3. аударым;
4. құралдардың тозуы;
5. басқадай шығындар;

• калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік құнын есептеу үшін пайдаланылады. №7 БЕС-қа сәйкес оған жататындар:

1. материалдар;
2. еңбекақы;
3. аударым;
4. үстеме шығындар. [4]

Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру өзара байланысты, өйткені олар құрамы (элементі) және мақсатты тағайындауы ( калькуляция бабы) бойынша субьектінің бір ғана шығындарын сипаттайтынын айта кету керек. Бұл ақпарат есебінде шаруашылық жүргізуші субьектінің тұтас шығынын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша, калькуляциялау баптарымен шығынның пайда болу орнына қарай бөлшектеп, элементтік қимада қалыптастыруға мүмкіндік тудырады, өнімнің өзіндік құнын әлдеқайда дұрыс есептелуіне және кәсіпорын шығындарына бақылауды күшейтуге жағдай жасайды. Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін пайдаланылады. Екі топтастыру бірін-бірі толықтырады және өнімді өндіруге кететін шығын, есептеу және өзіндік құнды талдау есебін ұтымды жүргізуге мүмкіндік тудырады. [5] Өндіріске арналған шығындардың басқа белгілері бойынша жіктелуін төмендегі кестеден көруге болады.

Кесте 1.

Өндіріске арналған шығындардың басқа белгілер қатары бойынша жіктелуі

Ақпарат көзі: Автормен құрастырылған.

Негізгі - өндірістің технологиялық прцесімен тікелей байланысты: шикізат және материалдар, қосалқы материалдар мен басқа шығындар.

Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен тікелей байланыста пайда болады.

Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты және оның өзіндік құнына тікелей салынуы мүмкін ( шикізат, негізгі материалдар, аударым) . Жекелеген бөлімшелерге кететін шығын бөлімше шығындары деп аталады.

Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы мүмкін жеке шығын жанама (шартты) бөлінеді. Жекелеген бөлімшелерге салынбаған шығын жанама деп аталады (жарнамаға жұмсалатын шығын - бұл субьект бөлімшелерінің жанама шығыны болып табылады) .

Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы мүмкін (зауыт менеджерінің еңбекақысы - бұл жеке бөлімшелердің жанама шығыны, тұтас зауыттың тікелей шығыны болып табылады) .

Шығындардың тікелей және жанама болып бөлінуі салалық ерекшеліктерге, өндірістің ұйымдастырылуына, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қабылданған әдісіне байланысты.

Бір элементті - бір элементтен тұрады ( еңбекақы, материалдар, аударым) . Бұл шығындар олардың мақсаттық тағайындалуына, орны мен пайда болу уақытына қарамастан компоненттерге бөлінбейді.

Кешенді - бірнеше элементтен тұрады. Негізгі құралдарға қызмет көрсету және жөндеу (бұл шығындардың құрамына негізгі құралдарға қызмет көрсету және жөндеумен айналысатын қызметкерлердің еңбекақылары, әлеуметтік мұқтаждықтарға бөлінетін шығындар, материалдық шығындар, жөндеу және басқа шараларға арналған қажетті жабдықтардың амортизациясы) .

Өзгермелі - оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей үйлесімді болады (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын және т. б) және бұл кезеңдегі өнім шығарылымын үйлесімді (пропорционально) бөледі. Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке артатын болса, онда жалпы өзгермелі шығын да 10%-ға өседі. Өндіріс көлемі 100-ден 200-ге дейінгі бірлікке артқанда, жалпы өзгермелі шығын 1000-нан 2000 теңгеге дейін өсті. Алайда өзгермелі шығын өнім бірлігіндегі есеп айырысуда көлем өзгерсе де, мейлі бұл қандай бірлік болса да - бірінші ме, екінші ме, үшінші ме, оған қарамай тұрақты боп қалады. Сондықтан өзгермелі және тұрақты шығындарды шартты-өзгермелі немесе шартты-тұрақты деп атау әдетке айналған, өйткені олар әр түрлі нүктелерден екі түрлі рөл ойнайды. Енді осыларды 2 кестеден көруге болады.

Кесте 2.

Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығын

Ақпарат көзі: Жилкина А. Н. Управление финансами. Финансовый анализ предприятия. ИНФРА-М, 2005. -332с.

Тұрақты - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тәуелді емес (жылу, өндіріс ғимаратын жарықтандыру, амортизация, жал (аренда), жарнама шығыны және т. б) . Егер көлем 10%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығын өзгеріссіз қалады, бірақ бір бірлікке ұдайы кеміп отырады. Егер өндіріс көлемі 10%-ке кемісе, онда жалпы тұрақты шығын өзгеріссіз қалады. Егер өндіріс көлемі бір бірлікке тең болса, онда тұрақты шығын 300 теңгеге тең болады, бірақ тұрақты шығын өндіріс көлемінің артуы кезінде бір бірлікке ұдайы кеміп отырады. Осыған орай өнімнің өзіндік құны кемиді.

Кесте 3.

Бірлікке шаққандағы тұрақты шығын

Ақпарат көзі: Жилкина А. Н. Управление финансами. Финансовый анализ предприятия. ИНФРА-М, 2005. -332с.

Ағымдағы - жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар шығыны) .

Бір жолғы - демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т. б. Ол бекітумен белгіленген тәртіпте және мерзімде өнімнің өзіндік құнына бөлек қосылады.

Өндірістік шығынға- тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік құнын қалыптастыруға кететін барлық шығын жатады (тауарлық өнім өз материалымен де, техникалық бақылауымен қабылданып, қоймаға өткізілген тапсырыс берушінің материалымен де шығарылатын дайын бұйымдардың құны; тараптарға босатылған өз өндірісінің жартылай дайындалған өнімнің өзіндік құны, сондай-ақ субьектінің негізгі қаражатын толтыруға бағытталған өнім) .

Әкімшілік жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық, әкімшілік тағайындауындағы шығындар.

Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен байланысты шығын.

Өндірушілік (жоспарланған) - ұтымды технология мен өндірісті ұйымдастыру арқылы өнімді белгіленген сапада өндіруге кететін шығын.

Өндірушілік емес (жоспарланбаған) - технологияның жетіспеушілігінен және өндірістің дұрыс ұйымдастырылмауынан болатын салдар, яғни шығын (жұмыссыз бос тұрып қалудың шығыны, ақау, мерзімнен тыс еңбекақы) .

Реттелетін - атқарушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған елеулі ықпал ете алады (өнім өндіруде пайдаланылатын шикізат шығыны, оны цех бақылаушысы реттейді) .

Реттелмейтін - қызметкер оның деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын шығын (дайындау учаскесінің мастері конструкторлық бөлім қызметкерлерінің еңбекақысы бойынша шығынға ықпалын жүргізе алмайды) .

Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.

Орташа - есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.

Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын) .

Кезеңге - кезең шығындары: жалпы және әкімшілік шығындары, тауарды сату шығындары, сыйақы бойынша шығындар (жанама шығындар) . [6]

Калькуляциялау туралы жеткілікті ақпарат алу, өндірілген өнімді бағалау, экономикалық шешімдерді қабылдау, жоспарлау, бақылау және реттеу мына шығын жіктеулерінің көмегімен болады:

1. Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындарды топтастыру:

• негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты;

• үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады,

... жалғасы

Өнімді шығару мен өткізу шығындарын басқару және жоспарлау

Өндірістік шығындар нормасы - өндірісті басқарудың негізгі құралы

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын ЖШС СП «FIAL» мысалында қаржылық коэфиценттерін бағалау

Құрылыс ұйымдарының өзіне түсетін құның төмендету резервтері

Корпорация қаржыларын ұйымдастыру

Қаржы - шаруашылық қызметті талдау

Қаржы менеджменттінің ұйымдастырылу негіздері

Кәсіпорын шығындарын басқару және талдау

Астана полиграфия АҚ қаржылық-шаруашылық қызметі

Кәсіпорынның негізгі капиталын пайдалану тиімділігін арттырудың теориялық аспектілері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс