Стевия өсімдігі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1. Стевия өсімдігінің биологиялық химиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... 3
1.2. Стевия өсімдігінің құрамын зерттеуген ғалымдар ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.3. Стевия өсімдігінің Қазақстандағы жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Зерттеу объектісі мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Қоректік орта құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2. Алынған нетижелер мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17 Пайдаланған әдебиттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1. Стевия өсімдігінің биологиялық химиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... 3
1.2. Стевия өсімдігінің құрамын зерттеуген ғалымдар ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.3. Стевия өсімдігінің Қазақстандағы жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Зерттеу объектісі мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Қоректік орта құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2. Алынған нетижелер мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17 Пайдаланған әдебиттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау сараптамалық комитетінің болжамы бойынша 2010 жылы бүкіл әлемде 239,4 миллионға жуық адамның қант диабетіне шалдығу қауіпі төнуде. Бүгінгі таңда жүргізілген санақтың соңғы нәтижесі бойынша, әлемде қант диабетімен ауыратын адамдардың саны 175,4 миллионға жеткендігі белгілі. Осы себептен ғалымдар мен денсаулық сақтау мекемелерінің көңілі қантты және оны алмастырғыштарды синтетикалық тәтті қосылыстарды табиғи тәтті және төменгі калориялы қосылыстармен ауыстыруға ауысып отыр. Дүниежүзінде өсімдік текті қант алмастырғыштардың қажетсінуінің өсіуіне байланысты стевия өсімдігіне кең көңіл бөлінуде. Оның жапырақтарында 6,5-11% мөлшерде дитерпенді гликозидтер: стевиозид,ребаудиозид ( А,В,С,Д,Е),дулькозид, стевиолбиозид түзіледі. Олардың тәттілігі сахарозадан 150-400 есе артық болып келеді. Солардың ішінде ең тәттісі стевиозид. Стевиозид адам және жануар организміне зиянсыз төмен калориялы қосылыс. Осы қасиетіне байланысты стевия өсімдігін медицинада (қант диабеті, атеросклероз, панкреатит, кариес), тамақ өнеркәсібінде (печенье, кекс, сусындар, т.б.) және парфюмерияда кеңінен қолданылады.
Соңғы жылдары кейбір елдерде (АҚШ, Германия, Жапония, Оңтүстік Корея, Қытай т.б.) стевияны жан-жақты зерттеп адамзат қажетіне жарату бағытында қарқынды ізденістер жүргізілуде. Тіпті ТМД елдерінде де (Ресей, Украина, Белоруссия, Өзбекстан) стевияны вегетативті көбейту мен жерсіндіру және тағам өндірісінде, медицинада кең пайдалану мақсатында ғылыми зерттеулер едәуір көлемде жүзеге асуда [1,2].
Табиғи жағдайда стевия тұқыммен көбейеді, алайда олардың репродукциясына белгілі қолайлы жағдайлар қажет. Тұқымдар өте майда және өну белсенділігін тез жоғалтатындықтан, олармен жұмыс жасау қиынға соғады. Стевия өсімдігінің тұқымдардың тиімділігін жоғарылату мақсатында әдетте винилды жылыжайдар пайдаланылады. Стевияның гүлдеуі мен тұқымдардың пісіп жетілу кезеңдерінде ауа температурасы 20-25°С болу қажет. Стевияны көбейтудің ең қарапайым және жиі қолданылатын әдістердің бірі –өсімдігін қалемшелеу болып табылады [3].
Соңғы жылдары кейбір елдерде (АҚШ, Германия, Жапония, Оңтүстік Корея, Қытай т.б.) стевияны жан-жақты зерттеп адамзат қажетіне жарату бағытында қарқынды ізденістер жүргізілуде. Тіпті ТМД елдерінде де (Ресей, Украина, Белоруссия, Өзбекстан) стевияны вегетативті көбейту мен жерсіндіру және тағам өндірісінде, медицинада кең пайдалану мақсатында ғылыми зерттеулер едәуір көлемде жүзеге асуда [1,2].
Табиғи жағдайда стевия тұқыммен көбейеді, алайда олардың репродукциясына белгілі қолайлы жағдайлар қажет. Тұқымдар өте майда және өну белсенділігін тез жоғалтатындықтан, олармен жұмыс жасау қиынға соғады. Стевия өсімдігінің тұқымдардың тиімділігін жоғарылату мақсатында әдетте винилды жылыжайдар пайдаланылады. Стевияның гүлдеуі мен тұқымдардың пісіп жетілу кезеңдерінде ауа температурасы 20-25°С болу қажет. Стевияны көбейтудің ең қарапайым және жиі қолданылатын әдістердің бірі –өсімдігін қалемшелеу болып табылады [3].
1.Суханова М.А., Андреева С.Е., Горяева О.В., Носов А.М. “Исследование ультраструктуры листа Stevia rebaudiana Bertoni методами сканирующей транмиссионной электронной с целью определение локализации стевиогликозидов.” Вестник Башкирского университета, 2001. № 2(П):.c.141-142.
2.Асрандина С.Ш., Жамбакин К.Ж., Нам С.В., Нугуманова Н.И., Сарсенбаев Б. Клональное размножение стевии (Stevia rebaudiana Bertoni). Биотехнология. Теория и практика, 1997. №3:.c.21.
3.Лукаткин А.С., Хомутова И.Н. Оптимизация условий культивирования каллусных линий Stevia Rebaudiana Bertoni и перспективы их использования. Химия компьютерное моделирование. Бтлервские сообщение, 2001, №5:c.27.
4.Робертс Д., Касерио М. Основы органической химии. - МГУ. -1964. -287 с.
5. Brendle J.E., Starratt A.N., Gijzen M.N. Stevia rebaudiana: It’s agricultural, biological and chemical properties // Canadian journal of Plant Science.-1998.-Vol.78.№4.-P.527-536.
6. Smith S., Stabin V. Separation or natural product sweetening agents using overdresssured layer chromatography // South Afral. Journal Sci. -1992. -Vol.88. -P.206.
7. Wood H.B., Allerton R., Diehl H.W., Fletcher H.G. Stevioside. I. The structure of the glucose moieties // Journal Org.Chem. -1955. –Vol.20. –P.875-883.
8. Matsushita K., Kitahara T. Seperation of stevioside and rebaudioside A by cristalisation (english abstract) // Jap.Patent. -1981. –Vol.56. –P.121-454.
9.Kanede N., Kasai R., Yamaguchi H., Tanaka O. High-performance liquid chromatography of glycosides on a new type of hydroxyapatite column / / Journal Cromatogr.-1987.-Vol.407. -P.205-210.
10.Mitsuhashi H. Dulcosides A and B, new diterpene glycosides from Stevia rebaudiana // Journal Phytochemistry. -1977. –Vol.16. –P.1405-1408.
11. Makapugay H.C., Nanayakkara N.P., Kinghorn A.D. Impruved high performance liquid chromatographic separation of the Stevia rebaudiana sweet diterpene glycosides using linear gradient elution // Journal Chromatogr. -1984. -Vol.283. -P.390-395.
12.Ahmed M.S., Dobberstein R.H. Stevia rebaudiana. II. High-performance liquid chromatography separation and quantitation of rebaudiasides A and rebaudiaside C // Journal Chromatogr. -1982. –Vol.236. -P.523-526.
13. Bovanova L., Brandesterova E., Baxa S. HLSP determination of stevioside in plant material and food samples // Z.Lebensm Unters Forsch A. -1988. –Vol. 207. P.352-355.
14. Brendle J.E., Rosa N. Heritability for yield, leaf: stem ratio and stevioside content estimated from a landrace cultivar of Stevia rebaudiana // Canadian Journal of Plant Science. -1992. Vol.72.-P.1263-1266.
15.Семенова Н. Стевия-растение 21 века. Москва, 2007.:С 63-64.
16.Уалиханова Г.Ж. Өсімдіктер биотехнологиясы. Алматы, 2009. 34-46 б.
2.Асрандина С.Ш., Жамбакин К.Ж., Нам С.В., Нугуманова Н.И., Сарсенбаев Б. Клональное размножение стевии (Stevia rebaudiana Bertoni). Биотехнология. Теория и практика, 1997. №3:.c.21.
3.Лукаткин А.С., Хомутова И.Н. Оптимизация условий культивирования каллусных линий Stevia Rebaudiana Bertoni и перспективы их использования. Химия компьютерное моделирование. Бтлервские сообщение, 2001, №5:c.27.
4.Робертс Д., Касерио М. Основы органической химии. - МГУ. -1964. -287 с.
5. Brendle J.E., Starratt A.N., Gijzen M.N. Stevia rebaudiana: It’s agricultural, biological and chemical properties // Canadian journal of Plant Science.-1998.-Vol.78.№4.-P.527-536.
6. Smith S., Stabin V. Separation or natural product sweetening agents using overdresssured layer chromatography // South Afral. Journal Sci. -1992. -Vol.88. -P.206.
7. Wood H.B., Allerton R., Diehl H.W., Fletcher H.G. Stevioside. I. The structure of the glucose moieties // Journal Org.Chem. -1955. –Vol.20. –P.875-883.
8. Matsushita K., Kitahara T. Seperation of stevioside and rebaudioside A by cristalisation (english abstract) // Jap.Patent. -1981. –Vol.56. –P.121-454.
9.Kanede N., Kasai R., Yamaguchi H., Tanaka O. High-performance liquid chromatography of glycosides on a new type of hydroxyapatite column / / Journal Cromatogr.-1987.-Vol.407. -P.205-210.
10.Mitsuhashi H. Dulcosides A and B, new diterpene glycosides from Stevia rebaudiana // Journal Phytochemistry. -1977. –Vol.16. –P.1405-1408.
11. Makapugay H.C., Nanayakkara N.P., Kinghorn A.D. Impruved high performance liquid chromatographic separation of the Stevia rebaudiana sweet diterpene glycosides using linear gradient elution // Journal Chromatogr. -1984. -Vol.283. -P.390-395.
12.Ahmed M.S., Dobberstein R.H. Stevia rebaudiana. II. High-performance liquid chromatography separation and quantitation of rebaudiasides A and rebaudiaside C // Journal Chromatogr. -1982. –Vol.236. -P.523-526.
13. Bovanova L., Brandesterova E., Baxa S. HLSP determination of stevioside in plant material and food samples // Z.Lebensm Unters Forsch A. -1988. –Vol. 207. P.352-355.
14. Brendle J.E., Rosa N. Heritability for yield, leaf: stem ratio and stevioside content estimated from a landrace cultivar of Stevia rebaudiana // Canadian Journal of Plant Science. -1992. Vol.72.-P.1263-1266.
15.Семенова Н. Стевия-растение 21 века. Москва, 2007.:С 63-64.
16.Уалиханова Г.Ж. Өсімдіктер биотехнологиясы. Алматы, 2009. 34-46 б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1. Стевия өсімдігінің биологиялық химиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... 3
1.2. Стевия өсімдігінің құрамын зерттеуген ғалымдар ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.3. Стевия өсімдігінің Қазақстандағы жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Зерттеу объектісі мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Қоректік орта құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2. Алынған нетижелер мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .17 Пайдаланған әдебиттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Кіріспе.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау сараптамалық комитетінің болжамы
бойынша 2010 жылы бүкіл әлемде 239,4 миллионға жуық адамның қант диабетіне
шалдығу қауіпі төнуде. Бүгінгі таңда жүргізілген санақтың соңғы нәтижесі
бойынша, әлемде қант диабетімен ауыратын адамдардың саны 175,4 миллионға
жеткендігі белгілі. Осы себептен ғалымдар мен денсаулық сақтау
мекемелерінің көңілі қантты және оны алмастырғыштарды синтетикалық тәтті
қосылыстарды табиғи тәтті және төменгі калориялы қосылыстармен ауыстыруға
ауысып отыр. Дүниежүзінде өсімдік текті қант алмастырғыштардың
қажетсінуінің өсіуіне байланысты стевия өсімдігіне кең көңіл бөлінуде. Оның
жапырақтарында 6,5-11% мөлшерде дитерпенді гликозидтер:
стевиозид,ребаудиозид ( А,В,С,Д,Е),дулькозид, стевиолбиозид түзіледі.
Олардың тәттілігі сахарозадан 150-400 есе артық болып келеді. Солардың
ішінде ең тәттісі стевиозид. Стевиозид адам және жануар организміне зиянсыз
төмен калориялы қосылыс. Осы қасиетіне байланысты стевия өсімдігін
медицинада (қант диабеті, атеросклероз, панкреатит, кариес), тамақ
өнеркәсібінде (печенье, кекс, сусындар, т.б.) және парфюмерияда кеңінен
қолданылады.
Соңғы жылдары кейбір елдерде (АҚШ, Германия, Жапония, Оңтүстік Корея,
Қытай т.б.) стевияны жан-жақты зерттеп адамзат қажетіне жарату бағытында
қарқынды ізденістер жүргізілуде. Тіпті ТМД елдерінде де (Ресей, Украина,
Белоруссия, Өзбекстан) стевияны вегетативті көбейту мен жерсіндіру және
тағам өндірісінде, медицинада кең пайдалану мақсатында ғылыми зерттеулер
едәуір көлемде жүзеге асуда [1,2].
Табиғи жағдайда стевия тұқыммен көбейеді, алайда олардың
репродукциясына белгілі қолайлы жағдайлар қажет. Тұқымдар өте майда және
өну белсенділігін тез жоғалтатындықтан, олармен жұмыс жасау қиынға соғады.
Стевия өсімдігінің тұқымдардың тиімділігін жоғарылату мақсатында әдетте
винилды жылыжайдар пайдаланылады. Стевияның гүлдеуі мен тұқымдардың пісіп
жетілу кезеңдерінде ауа температурасы 20-25°С болу қажет. Стевияны
көбейтудің ең қарапайым және жиі қолданылатын әдістердің бірі –өсімдігін
қалемшелеу болып табылады [3].
1.1.Стевия өсімдігінің биологиялық
және химиялық ерекшеліктері.
Стевия (Stevia rebaudiana Bertoni) күрделі гүлділер (Asteraceae)
туысына жатады, гүлдері жай, бір-бірімен жұптасып орналасқан, түсі ақ және
ұсақ болып келеді.Ол Бразилия мен Парагвайдың жергілікті көпжылдық,
жылусүйш шөптесін өсімдігі. Ол құмды топырақта өседі, оның жалпы ұзындығы
80 сантиметрге жетеді. Стевия өсімдігі әр түрлі топыраққа оңай жерсінеді.
Stevia rebaudiana Bertoni өсімдігінің жапырағы дитерпенді гликозидтерге өте
бай табиғи қант алмастырғыштардың перспективті көзі болып табылады. Олар
токсикалы емес, төменгі калориялы және адам организміне сіңбейді. Стевияның
жер үсті бөлігінде құрғақ салмаққа шаққанда 6,5-11% дейін тәтті гликозидтер
синтезделеді. Олар: стевиозид (7 %); ребаудиозид (A, B, C, D); олардың
ішінде ребаудиозид A (2 %), ребаудиозид (0,07 %); стевиолбиозид (іздері).
Сонымен қатар, олардан басқа да заттар: витаминдер P, A, E, C және бета-
каротин; никотин қышқылы, өте сирек кездесетін эфир майлары; амин
қышқылдары; пектиндер; биологиялық активті фенолды қосылыстар (кверцестин,
авикулярин, гваяверин, кофе қышқылы, хлороген қышқылы, скополетин)
түзіледі.
Стевия құрамындағы құнды гликозидтердің өзіне тән дәмі мен хош иісі
болады. Гликозидтерді гликозидаза ферментімен гликолиздегенде қанттар мен
агликондарға ажырайды. Агликондар май және аромат қатарларының
оксиқосылыстары болып табылады. Агликон мен гликозалар бір-бірімен күрделі
эфирлік байланыс түзеді. Гликозидтердің агликондары спирт, альдегид,
қышқыл, фенол, антрацен туындылары болып табылады. Агликондардың құрамына:
көміртегі, оттегі, сутегі, кейде азот пен күкірт кіреді [4].
Стевия өсімдігіндегі гликозидтердің агликоны табиғаты жағынан
дитерпенді немесе стевиол гликозидтер. Дитерпенді гликозидтердің
синтезделуі пластидтерде (хлоропластарда), ал олардың жинақталуы вакуольде
жүзеге асады [5]. Гликозидтердің синтезделуінің алғашқы сатысында мевалон
қышқылынан изопентилпирофосфат түзіледі, ал ол кауренсинтетаза ферментінің
әсерінен кауренге айналады. Реакциялардың келесі сатысы эндоплазмалық торда
жүреді. Каурен кауренолға айналады. Кауренолдан стевиол және гиберелл
қышқылы түзіледі. Стевиол Гольджи аппаратында гликолизденіп стевиозидке
айналады. Стевиозид вакуольге жинақталады. Ал гибберелл қышқылы
гликолизденіп гликозидтердің түзілуіне де қатысуы мүмкін. Стевия
өсімдігіндегі гликозидтердің клетка ішінде түзілу жобасы S.Smith және
V.Stadin жасаған зерттеулерде көрсетілген [6].
1.2. Стевия өсімдігінің құрамын зерттеуген ғалымдар.
Стевия өсімдігінің құрамын тереңірек зерттеуге және тәтті дитерпенді
гликозидтерді, әсіресе стевиозидті бөліп алу тәсілдерін жасап оларды
толықтыру мақсатында бірқатар ғалымдар өз үлестерін қосқан. H.B.Wood т.б.,
1955, K.Matsushita т.б., 1981 стевиозидтің және басқа да гликозидтердің
құрылысын зерттеген. Бірқатар ғалымдар: N.Kaneda, K.Yamasaki, R.Kasai,
O.Tanaka, 1976, 1977, H.Mitsuhashi, 1977, H.C.Makapugay, N.P.Nanayakkara,
A.D.Kinghorn 1984 хромотография әдісімен стевия өсімдігіндегі гликозидтерді
бөліп алу жолдарын іздестірген. Осы әдіспен M.S.Ahmed, R.H.Dobberstein,
1982 ребаудиозид A, B, C, D, E және дулькозид-A мен стевиоздті бөліп алып,
оларға химиялық талдау жасаған. L.Bovanova, E.Brandesterova, S.Baxa, 1988
стевия жапырақтарындағы және олардан жасалған сығындылар қосылған шәй мен
кейбір сусындардың құрамындағы стевиозид мөлшерін анықтаған. F.Dolder,
H.Lichti т.б., 1960, O.Tanaca, 1976-1982 стевиол және изостевиолдың
құрылысы мен қасиеттерін зерттеген. S.S.Chang, J.M.Cook, 1983 құрамына
көмірсулар қосылған сусындардағы стевиозид пен ребаудиозид А-ның
тұрақтылығын айқындаған. J.E.Brendle, N.Rosa, 1992 вегетативті жолмен
өсірілген стевия өсімдігінің жапырағы мен сабағында түзілетін стевиозидтің
мөлшері мен өзара қатынасын айқындаған.
Сондай-ақ, стевия жапырағында түзілетін дитерпенді гликозидтер,
флавонолдар, корич қышқылы, кумарин, агликон стевиол және изостевиол
туындылары адам организміне зиянсыз екені дәлелденген. Сонымен қатар,
стевиолбиозид сахарозадан 20 есе, стевиозид 300 есе, ребаудиозид А 400-500
есе тәтті екендігі айқындалған. J.Brendle стевиол-гликозидтердің химиялық
формуласын анықтаған [7].
Стевия өсімдігінде түзілетін дитерпенді гликозидтердің ішінде
стевиозид ерекше орын алады. Стевиозид хош иісті, ақ кристалл түріндегі
гигроскопиялық ұнтақ зат. Химиялық формуласы C38H60O18 (13-(2-0-D-
гликопирронозидглико-пиронозил окси каур -16-18-D-гликопироноил).
Структуралық құрылысында гидроксил топтағы С атомына сахароза жалғанады, (2-
0- D- глюкопирронозил-глюко-пироноза) С4 эфирлі байланысына – D
глюкопироноза моносахаридпен байланысады.
Молекулалық салмағы 804,4 гмоль. Стевиозидтің балқу температурасы
1960-1980 С. Ол суда жақсы ериді. Ферментативтік гидролиз нәтижесінде 1
мольден 3 моль D-глюкоза және 1 моль стевиол атты агликон бөлініп алынады.
Стевиозид жоғары температураға төзімді, яғни оны 1000 С 24 сағат
қыздырғанда және рН 3-9 аралығында ыдырау деңгейі өте төмен. Сонымен қатар,
басқа табиғи қосылыстарға қарағанда тотықпайды. Қышқыл ерітіндісінде
тұнбайды, қайта оған тәтті дәм беріп, көміртегі бар алкогольсыз сусынға
айналдырады.
Дитерпенді гликозидтердің өсімдік мүшелерінде таралу заңдылығын
J.E.Brendle [8] айқындаған. Стевиозидтің ең көп мөлшерде стевияның
жапырақтарында 3-8 %, ал гүлдерінде 0,9 % және сабағында 0,3% жинақталады.
Стевияның жапырақ экспланттарынан түзілген каллус ұлпаларында
стевиозидтің түзілуі жөнінде қарама-қарйшы пікірталас бар. Мәселен, қытай
ғалымдары X.Ouyang, W.Hong, M.Chen, D.Wang жапырақ экспланттарынан
түзілген каллус ұлпаларын 2 мгл БАП және 0,5 мгл НСҚ қосылған МС
ортасында 6 ай бойы өсіріп, олардың өсуі мен дифференциациясын бақылаған.
Сондай-ақ, түзілген әр түрлі каллус ұлпаларындағы стевиозидтің түзілу
мүмкіндігін зерттеген. Зерттеу нәтижесінде: жасыл, тығыз, баяу өсетін
каллустар құрамында стевиозид концентрациясы жоғары (5,37 %) болатындығы
анықталған. Электронды микроскоп көмегімен бұл каллус клеткалары өте
вакуольденген, хлоропластары толық дамыған қоймалжың пластоглобұл
стромаларынан тұратынын байқаған. Ал сары, тығыз, баяу өсетін каллустар
құрамында стевиозид аз (2,13 %) түзілетіндігін атап, олардың
клеткаларындағы пластидтері көптеген крахмал дәндерімен бірнеше ылыраған
ламаллалардан, ал кейбір пластидтері крахмал дәндеріне толы болатындығын
атаған. Сонымен қатар: сары, борпылдақ, тез өсетін каллустардың құрамында
стевиозид өте аз (0,96 %) түзілетінін және бұл каллустардың клеткаларында
ұсақ ламеллалардан тұратын қарапайым пластидтердің болатындығы дәлелденген.
Сондай-ақ, геммогенез процесі жүрген жасыл, тығыз каллустардастевиозид
мөлшері 5,78 % - ке жететіндігін көрсеткен.
Басқа да қытый ғалымдары K.R.Lee, B.S.Choi, SL Oh, Y.Yamada және
жапон ғалымдары K.Komatsu, W.Nozaki, M.Takemura, M.Nakaminami; YI.Hsing,
WF.Su, W.C.Chang стевияның каллустық клеткаларында гликозидтердің
түзілетіндігін көрсеткен [9].
F.C.Czygan, S.A.Geissler, J.Striedner, G.Branunegg стевияның
суспензия культурасындағы клеткаларды стевиозидтің із ашары (гиббереллин А)
қоректендірудің нәтижесінде стевиозидтің түзілуі алғашқы бірінші тәулікте
басталатындығын байқаған. Стевиозидтің көп мөлшерде түзілуі бір аптадан
кейін жүзеге асатындығын көрсеткен. Ал стевиозидтің із ашарлары қосылмаған
орталарда стевиозид 2-7 апта аралығында түзілетіндігін анықтаған.
Жапон ғалымдары: N.Sugyama, H.Yasuyki, F.Runnsuke, W.Mitsuru,
W.Takanuri өз зерттеулерінде стевия жапырақтарынан түзілген каллустың өсу
белсенділігі мен олардың құрамында синтезделетін қосымша метаболит
өнімдерінің жинақталу қарқынына тигізетін әр түрлі факторлардың тигізетін
әсерін зерттеген. Нәтижесінде, каллус ұлпаларының өсу қарқыны жарық ортада
(3000 люкс) ортада ең жоғарғы көрсеткішке ие болған. Сонымен қатар,
каллустарды өсіру мерзімінде қоректік ортадағы қант мөлшерінің кемуі
ұлпалардың өсу қарқынын олардағы екінші ретік метаболит өнімдерінің
синтезделуін тежейтінін байқаған. Ал хлорофилл мен каротиноид мөлшерінің
өзгермейтіндігін анықтаған. Сондай-ақ, қоректік ортада NO3 NH4 (4:2)
қатынасында және жоғары концентрацияда бейорганикалық фосфатты қосқанда,
каллус ұлпаларының өсу қарқынымен қатар ондағы синтезделетін өнімдердің
мөлшері едәуір жоғарылайтынын байқаған. Н.М.Юртаева мен В.П.Лобов жапырақ
қаллустарында стевиозидтің іздері ғана болатындығын байқаған [10].
Алайда бірқатар ғалымдардың: G.B.Mahady, S.M.Swanson, C.W.Beecher
W.F.Handro, K.G.Hell, G.B.Kerbauty зерттеулерінде стевияның каллус
культурасында стевиозидтің түзілмейтіндігі жоғары тиімді сұйық
хромотография (ЖТСХ) және табақшалы хроматография (ТХ) әдістерімен
айқындалған. Зерттеуге 0,5 мг*л БАП пен 0,5 мгл НСҚ қосылған МС ортасында
2-кі ай бойы өсірілген жасыл, борпылдақ каллус ұлпаларын қолданған [11].
Келтірілген деректер біршама қайшы болса да, көптеген зерттеушілер
ұлпаның генетикалық сипаттамасына көңіл қояды. Бірақ, кей жағдайда өсіруге
алынған ұпада қажетті заттардың мөлшері жоғары жоғары болуы оның осы ұлпада
синтезделмей, тек басқа ұлпалардан тасымалданып жеткізілгенін көрсетуі
мүмкін. Сондықтан өсіруге алынған экспланттың тегіне де назар аудару керек.
Өсірілген клеткалардың қосымша метаболизмінде бүтін өсімдікпен
салыстырғанда едәуір өзгерістер пайда болуы мүмкін. Ретсіз бөлініп жатқан
каллус клеткаларында заттың мөлшері шамалы болатыны әдебиет мәліметтерінде
кездеседі. Сондай-ақ, кейбір өсімдіктерден (оймақгүл Digitalis Lanata)
алынған каллус клеткаларының биосинтездік қабілеті жоғалып, ал регенерант
өсімдікте биосинтездік қабілеті қайта жанданады. Яғни, өсімдік
клеткасындағы қосымша метаболизм дамуы дифференциалдану процесімен тығыз
байланысты. Дифференциалданған клеткалар көбінесе қосымша заттарды каллус
клеткаларына қарағанда көбірек синтездейді. Әйтсе де, бұл біріңғай заңдылық
емес. Клеткалар афтотрофтық қоректенуден гетеротрофтық қоректенуге көшу
салдарынан өзінің генетикалық мүмкіншіліктерін толық жүзеге асыра алмайды.
Сонымен, жасанды қоректік ортада өсірілген клеткаларда генетикалық ақпарат
сақталады, бірақ оның жүзеге асуы үшін ерекше жайдайлар тудыру қажет.
1.3. Стевия Қазақстандағы жағдайы.
Стевия тропикадық өсімдік болғандықтан, біздің республикамыздың қысқы
төменгі температурасына төзімсіз, әрі дәні нашар жетіліп, өнуге бейімсіз
келеді. Осы себептерге байланысты қысқа мерзім ішінде вегетивті жолмен
көбейту әдістерін жасау және оларды тәжірибеге ендіру мәселелері
туындайды. Алайда, стевияны өсіріп, көп мөлшерде өнім алу үшін және
жерсіндіру үшін стевияның физиологиялық және биохимиялық қасиеттерін
зерттеу негізінде, бұл құнды өсімдіктің көбейту әдістерін жасау қажет.
Стевияның ұлпа культураларын өсіру әдістемелерін жасау оны көбейту,
өсіру, сұрыптау және екінші реттік метаболиттерді алудың перспективті
альтернативасы болып табылады [3].
Зерттеу объектісі мен әдістемелері.
Зерттеу объектісі: in vitro жағдайында өскен Stevia rebaudiana Bertoni
оқшауланып алынған жапырақ экспланттары.
Мақсаты: стевияның көбейту коэффициентін жоғарылату мақсатында in
vitro жағдайында микроклондық көбейту әдістерін пайдаланып, in vitro
жағдайында өскен стевиядан оқшауланып алынған жапырақ экспланттарынан
түзілген каллустық ұлпалардың морфогенез ерекшеліктерін зерттеу болып
табылды.
Міндеттерім: in vitro жағдайында стевияның жапырақ экспланттарының
каллусогенез және морфогенез процестеріне қоректік орта құрамындағы
экзогенді фитогормондардың тигізетін әсерін зерттеу.
Зерттеу әдістемелері. Зерттеу объектісі ретінде in vitro жағдайында
өскен стевиядан оқшауланып алынған жапырақ экспланттарын қолданылды.
Қазіргі кезде in vitro әдісімен көбейту өсімдік шаруашылығында және
өсімдіктердің жаңа формаларын құрастыру және интродукцирлеу үшін
селекционды- генетекалық жұмыстардың эффектісін жоғарлату үшін кеңінен
қолданылады. Микроклондық көбейту алғашқы бір өсімдіктен жарты жыл ішінде
бір миллионға дейін өсімдік алуа мүмкіндік береді [15].
Өсімдік клеткаларын өсіру деген термин соңғы кезде кең мағыналы ұғымға
айналып кетті. Бұл ұғым in vitro жағдайда өсірілетін объектілерді, атап
айтқанда, клеткалар мен протопластарды, ұлпаларды, жеке мүшелерді,
ұрықтарды және бүтін регенерант өсімдіктерді қамтиды. In vitro деген термин
клеткалар жасанды ортада асептикалық жағдайда өсірілетінін белгілейді.
Регенерант өсімдік деген термин in vitro жағдайында пайда болған бүтін
өсімдікті белгілейді. Өсімдіктен бөлініп алған клеткаларды, ұлпаларды,
мүшелерді жасанды қоректік ортада тек қана залалсыздандырылған
(асептикалық) жағдайда өсіруге болады. Өсімдіктің бөлігін, оны эксплант ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1. Стевия өсімдігінің биологиялық химиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... 3
1.2. Стевия өсімдігінің құрамын зерттеуген ғалымдар ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.3. Стевия өсімдігінің Қазақстандағы жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Зерттеу объектісі мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Қоректік орта құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2. Алынған нетижелер мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .17 Пайдаланған әдебиттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Кіріспе.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау сараптамалық комитетінің болжамы
бойынша 2010 жылы бүкіл әлемде 239,4 миллионға жуық адамның қант диабетіне
шалдығу қауіпі төнуде. Бүгінгі таңда жүргізілген санақтың соңғы нәтижесі
бойынша, әлемде қант диабетімен ауыратын адамдардың саны 175,4 миллионға
жеткендігі белгілі. Осы себептен ғалымдар мен денсаулық сақтау
мекемелерінің көңілі қантты және оны алмастырғыштарды синтетикалық тәтті
қосылыстарды табиғи тәтті және төменгі калориялы қосылыстармен ауыстыруға
ауысып отыр. Дүниежүзінде өсімдік текті қант алмастырғыштардың
қажетсінуінің өсіуіне байланысты стевия өсімдігіне кең көңіл бөлінуде. Оның
жапырақтарында 6,5-11% мөлшерде дитерпенді гликозидтер:
стевиозид,ребаудиозид ( А,В,С,Д,Е),дулькозид, стевиолбиозид түзіледі.
Олардың тәттілігі сахарозадан 150-400 есе артық болып келеді. Солардың
ішінде ең тәттісі стевиозид. Стевиозид адам және жануар организміне зиянсыз
төмен калориялы қосылыс. Осы қасиетіне байланысты стевия өсімдігін
медицинада (қант диабеті, атеросклероз, панкреатит, кариес), тамақ
өнеркәсібінде (печенье, кекс, сусындар, т.б.) және парфюмерияда кеңінен
қолданылады.
Соңғы жылдары кейбір елдерде (АҚШ, Германия, Жапония, Оңтүстік Корея,
Қытай т.б.) стевияны жан-жақты зерттеп адамзат қажетіне жарату бағытында
қарқынды ізденістер жүргізілуде. Тіпті ТМД елдерінде де (Ресей, Украина,
Белоруссия, Өзбекстан) стевияны вегетативті көбейту мен жерсіндіру және
тағам өндірісінде, медицинада кең пайдалану мақсатында ғылыми зерттеулер
едәуір көлемде жүзеге асуда [1,2].
Табиғи жағдайда стевия тұқыммен көбейеді, алайда олардың
репродукциясына белгілі қолайлы жағдайлар қажет. Тұқымдар өте майда және
өну белсенділігін тез жоғалтатындықтан, олармен жұмыс жасау қиынға соғады.
Стевия өсімдігінің тұқымдардың тиімділігін жоғарылату мақсатында әдетте
винилды жылыжайдар пайдаланылады. Стевияның гүлдеуі мен тұқымдардың пісіп
жетілу кезеңдерінде ауа температурасы 20-25°С болу қажет. Стевияны
көбейтудің ең қарапайым және жиі қолданылатын әдістердің бірі –өсімдігін
қалемшелеу болып табылады [3].
1.1.Стевия өсімдігінің биологиялық
және химиялық ерекшеліктері.
Стевия (Stevia rebaudiana Bertoni) күрделі гүлділер (Asteraceae)
туысына жатады, гүлдері жай, бір-бірімен жұптасып орналасқан, түсі ақ және
ұсақ болып келеді.Ол Бразилия мен Парагвайдың жергілікті көпжылдық,
жылусүйш шөптесін өсімдігі. Ол құмды топырақта өседі, оның жалпы ұзындығы
80 сантиметрге жетеді. Стевия өсімдігі әр түрлі топыраққа оңай жерсінеді.
Stevia rebaudiana Bertoni өсімдігінің жапырағы дитерпенді гликозидтерге өте
бай табиғи қант алмастырғыштардың перспективті көзі болып табылады. Олар
токсикалы емес, төменгі калориялы және адам организміне сіңбейді. Стевияның
жер үсті бөлігінде құрғақ салмаққа шаққанда 6,5-11% дейін тәтті гликозидтер
синтезделеді. Олар: стевиозид (7 %); ребаудиозид (A, B, C, D); олардың
ішінде ребаудиозид A (2 %), ребаудиозид (0,07 %); стевиолбиозид (іздері).
Сонымен қатар, олардан басқа да заттар: витаминдер P, A, E, C және бета-
каротин; никотин қышқылы, өте сирек кездесетін эфир майлары; амин
қышқылдары; пектиндер; биологиялық активті фенолды қосылыстар (кверцестин,
авикулярин, гваяверин, кофе қышқылы, хлороген қышқылы, скополетин)
түзіледі.
Стевия құрамындағы құнды гликозидтердің өзіне тән дәмі мен хош иісі
болады. Гликозидтерді гликозидаза ферментімен гликолиздегенде қанттар мен
агликондарға ажырайды. Агликондар май және аромат қатарларының
оксиқосылыстары болып табылады. Агликон мен гликозалар бір-бірімен күрделі
эфирлік байланыс түзеді. Гликозидтердің агликондары спирт, альдегид,
қышқыл, фенол, антрацен туындылары болып табылады. Агликондардың құрамына:
көміртегі, оттегі, сутегі, кейде азот пен күкірт кіреді [4].
Стевия өсімдігіндегі гликозидтердің агликоны табиғаты жағынан
дитерпенді немесе стевиол гликозидтер. Дитерпенді гликозидтердің
синтезделуі пластидтерде (хлоропластарда), ал олардың жинақталуы вакуольде
жүзеге асады [5]. Гликозидтердің синтезделуінің алғашқы сатысында мевалон
қышқылынан изопентилпирофосфат түзіледі, ал ол кауренсинтетаза ферментінің
әсерінен кауренге айналады. Реакциялардың келесі сатысы эндоплазмалық торда
жүреді. Каурен кауренолға айналады. Кауренолдан стевиол және гиберелл
қышқылы түзіледі. Стевиол Гольджи аппаратында гликолизденіп стевиозидке
айналады. Стевиозид вакуольге жинақталады. Ал гибберелл қышқылы
гликолизденіп гликозидтердің түзілуіне де қатысуы мүмкін. Стевия
өсімдігіндегі гликозидтердің клетка ішінде түзілу жобасы S.Smith және
V.Stadin жасаған зерттеулерде көрсетілген [6].
1.2. Стевия өсімдігінің құрамын зерттеуген ғалымдар.
Стевия өсімдігінің құрамын тереңірек зерттеуге және тәтті дитерпенді
гликозидтерді, әсіресе стевиозидті бөліп алу тәсілдерін жасап оларды
толықтыру мақсатында бірқатар ғалымдар өз үлестерін қосқан. H.B.Wood т.б.,
1955, K.Matsushita т.б., 1981 стевиозидтің және басқа да гликозидтердің
құрылысын зерттеген. Бірқатар ғалымдар: N.Kaneda, K.Yamasaki, R.Kasai,
O.Tanaka, 1976, 1977, H.Mitsuhashi, 1977, H.C.Makapugay, N.P.Nanayakkara,
A.D.Kinghorn 1984 хромотография әдісімен стевия өсімдігіндегі гликозидтерді
бөліп алу жолдарын іздестірген. Осы әдіспен M.S.Ahmed, R.H.Dobberstein,
1982 ребаудиозид A, B, C, D, E және дулькозид-A мен стевиоздті бөліп алып,
оларға химиялық талдау жасаған. L.Bovanova, E.Brandesterova, S.Baxa, 1988
стевия жапырақтарындағы және олардан жасалған сығындылар қосылған шәй мен
кейбір сусындардың құрамындағы стевиозид мөлшерін анықтаған. F.Dolder,
H.Lichti т.б., 1960, O.Tanaca, 1976-1982 стевиол және изостевиолдың
құрылысы мен қасиеттерін зерттеген. S.S.Chang, J.M.Cook, 1983 құрамына
көмірсулар қосылған сусындардағы стевиозид пен ребаудиозид А-ның
тұрақтылығын айқындаған. J.E.Brendle, N.Rosa, 1992 вегетативті жолмен
өсірілген стевия өсімдігінің жапырағы мен сабағында түзілетін стевиозидтің
мөлшері мен өзара қатынасын айқындаған.
Сондай-ақ, стевия жапырағында түзілетін дитерпенді гликозидтер,
флавонолдар, корич қышқылы, кумарин, агликон стевиол және изостевиол
туындылары адам организміне зиянсыз екені дәлелденген. Сонымен қатар,
стевиолбиозид сахарозадан 20 есе, стевиозид 300 есе, ребаудиозид А 400-500
есе тәтті екендігі айқындалған. J.Brendle стевиол-гликозидтердің химиялық
формуласын анықтаған [7].
Стевия өсімдігінде түзілетін дитерпенді гликозидтердің ішінде
стевиозид ерекше орын алады. Стевиозид хош иісті, ақ кристалл түріндегі
гигроскопиялық ұнтақ зат. Химиялық формуласы C38H60O18 (13-(2-0-D-
гликопирронозидглико-пиронозил окси каур -16-18-D-гликопироноил).
Структуралық құрылысында гидроксил топтағы С атомына сахароза жалғанады, (2-
0- D- глюкопирронозил-глюко-пироноза) С4 эфирлі байланысына – D
глюкопироноза моносахаридпен байланысады.
Молекулалық салмағы 804,4 гмоль. Стевиозидтің балқу температурасы
1960-1980 С. Ол суда жақсы ериді. Ферментативтік гидролиз нәтижесінде 1
мольден 3 моль D-глюкоза және 1 моль стевиол атты агликон бөлініп алынады.
Стевиозид жоғары температураға төзімді, яғни оны 1000 С 24 сағат
қыздырғанда және рН 3-9 аралығында ыдырау деңгейі өте төмен. Сонымен қатар,
басқа табиғи қосылыстарға қарағанда тотықпайды. Қышқыл ерітіндісінде
тұнбайды, қайта оған тәтті дәм беріп, көміртегі бар алкогольсыз сусынға
айналдырады.
Дитерпенді гликозидтердің өсімдік мүшелерінде таралу заңдылығын
J.E.Brendle [8] айқындаған. Стевиозидтің ең көп мөлшерде стевияның
жапырақтарында 3-8 %, ал гүлдерінде 0,9 % және сабағында 0,3% жинақталады.
Стевияның жапырақ экспланттарынан түзілген каллус ұлпаларында
стевиозидтің түзілуі жөнінде қарама-қарйшы пікірталас бар. Мәселен, қытай
ғалымдары X.Ouyang, W.Hong, M.Chen, D.Wang жапырақ экспланттарынан
түзілген каллус ұлпаларын 2 мгл БАП және 0,5 мгл НСҚ қосылған МС
ортасында 6 ай бойы өсіріп, олардың өсуі мен дифференциациясын бақылаған.
Сондай-ақ, түзілген әр түрлі каллус ұлпаларындағы стевиозидтің түзілу
мүмкіндігін зерттеген. Зерттеу нәтижесінде: жасыл, тығыз, баяу өсетін
каллустар құрамында стевиозид концентрациясы жоғары (5,37 %) болатындығы
анықталған. Электронды микроскоп көмегімен бұл каллус клеткалары өте
вакуольденген, хлоропластары толық дамыған қоймалжың пластоглобұл
стромаларынан тұратынын байқаған. Ал сары, тығыз, баяу өсетін каллустар
құрамында стевиозид аз (2,13 %) түзілетіндігін атап, олардың
клеткаларындағы пластидтері көптеген крахмал дәндерімен бірнеше ылыраған
ламаллалардан, ал кейбір пластидтері крахмал дәндеріне толы болатындығын
атаған. Сонымен қатар: сары, борпылдақ, тез өсетін каллустардың құрамында
стевиозид өте аз (0,96 %) түзілетінін және бұл каллустардың клеткаларында
ұсақ ламеллалардан тұратын қарапайым пластидтердің болатындығы дәлелденген.
Сондай-ақ, геммогенез процесі жүрген жасыл, тығыз каллустардастевиозид
мөлшері 5,78 % - ке жететіндігін көрсеткен.
Басқа да қытый ғалымдары K.R.Lee, B.S.Choi, SL Oh, Y.Yamada және
жапон ғалымдары K.Komatsu, W.Nozaki, M.Takemura, M.Nakaminami; YI.Hsing,
WF.Su, W.C.Chang стевияның каллустық клеткаларында гликозидтердің
түзілетіндігін көрсеткен [9].
F.C.Czygan, S.A.Geissler, J.Striedner, G.Branunegg стевияның
суспензия культурасындағы клеткаларды стевиозидтің із ашары (гиббереллин А)
қоректендірудің нәтижесінде стевиозидтің түзілуі алғашқы бірінші тәулікте
басталатындығын байқаған. Стевиозидтің көп мөлшерде түзілуі бір аптадан
кейін жүзеге асатындығын көрсеткен. Ал стевиозидтің із ашарлары қосылмаған
орталарда стевиозид 2-7 апта аралығында түзілетіндігін анықтаған.
Жапон ғалымдары: N.Sugyama, H.Yasuyki, F.Runnsuke, W.Mitsuru,
W.Takanuri өз зерттеулерінде стевия жапырақтарынан түзілген каллустың өсу
белсенділігі мен олардың құрамында синтезделетін қосымша метаболит
өнімдерінің жинақталу қарқынына тигізетін әр түрлі факторлардың тигізетін
әсерін зерттеген. Нәтижесінде, каллус ұлпаларының өсу қарқыны жарық ортада
(3000 люкс) ортада ең жоғарғы көрсеткішке ие болған. Сонымен қатар,
каллустарды өсіру мерзімінде қоректік ортадағы қант мөлшерінің кемуі
ұлпалардың өсу қарқынын олардағы екінші ретік метаболит өнімдерінің
синтезделуін тежейтінін байқаған. Ал хлорофилл мен каротиноид мөлшерінің
өзгермейтіндігін анықтаған. Сондай-ақ, қоректік ортада NO3 NH4 (4:2)
қатынасында және жоғары концентрацияда бейорганикалық фосфатты қосқанда,
каллус ұлпаларының өсу қарқынымен қатар ондағы синтезделетін өнімдердің
мөлшері едәуір жоғарылайтынын байқаған. Н.М.Юртаева мен В.П.Лобов жапырақ
қаллустарында стевиозидтің іздері ғана болатындығын байқаған [10].
Алайда бірқатар ғалымдардың: G.B.Mahady, S.M.Swanson, C.W.Beecher
W.F.Handro, K.G.Hell, G.B.Kerbauty зерттеулерінде стевияның каллус
культурасында стевиозидтің түзілмейтіндігі жоғары тиімді сұйық
хромотография (ЖТСХ) және табақшалы хроматография (ТХ) әдістерімен
айқындалған. Зерттеуге 0,5 мг*л БАП пен 0,5 мгл НСҚ қосылған МС ортасында
2-кі ай бойы өсірілген жасыл, борпылдақ каллус ұлпаларын қолданған [11].
Келтірілген деректер біршама қайшы болса да, көптеген зерттеушілер
ұлпаның генетикалық сипаттамасына көңіл қояды. Бірақ, кей жағдайда өсіруге
алынған ұпада қажетті заттардың мөлшері жоғары жоғары болуы оның осы ұлпада
синтезделмей, тек басқа ұлпалардан тасымалданып жеткізілгенін көрсетуі
мүмкін. Сондықтан өсіруге алынған экспланттың тегіне де назар аудару керек.
Өсірілген клеткалардың қосымша метаболизмінде бүтін өсімдікпен
салыстырғанда едәуір өзгерістер пайда болуы мүмкін. Ретсіз бөлініп жатқан
каллус клеткаларында заттың мөлшері шамалы болатыны әдебиет мәліметтерінде
кездеседі. Сондай-ақ, кейбір өсімдіктерден (оймақгүл Digitalis Lanata)
алынған каллус клеткаларының биосинтездік қабілеті жоғалып, ал регенерант
өсімдікте биосинтездік қабілеті қайта жанданады. Яғни, өсімдік
клеткасындағы қосымша метаболизм дамуы дифференциалдану процесімен тығыз
байланысты. Дифференциалданған клеткалар көбінесе қосымша заттарды каллус
клеткаларына қарағанда көбірек синтездейді. Әйтсе де, бұл біріңғай заңдылық
емес. Клеткалар афтотрофтық қоректенуден гетеротрофтық қоректенуге көшу
салдарынан өзінің генетикалық мүмкіншіліктерін толық жүзеге асыра алмайды.
Сонымен, жасанды қоректік ортада өсірілген клеткаларда генетикалық ақпарат
сақталады, бірақ оның жүзеге асуы үшін ерекше жайдайлар тудыру қажет.
1.3. Стевия Қазақстандағы жағдайы.
Стевия тропикадық өсімдік болғандықтан, біздің республикамыздың қысқы
төменгі температурасына төзімсіз, әрі дәні нашар жетіліп, өнуге бейімсіз
келеді. Осы себептерге байланысты қысқа мерзім ішінде вегетивті жолмен
көбейту әдістерін жасау және оларды тәжірибеге ендіру мәселелері
туындайды. Алайда, стевияны өсіріп, көп мөлшерде өнім алу үшін және
жерсіндіру үшін стевияның физиологиялық және биохимиялық қасиеттерін
зерттеу негізінде, бұл құнды өсімдіктің көбейту әдістерін жасау қажет.
Стевияның ұлпа культураларын өсіру әдістемелерін жасау оны көбейту,
өсіру, сұрыптау және екінші реттік метаболиттерді алудың перспективті
альтернативасы болып табылады [3].
Зерттеу объектісі мен әдістемелері.
Зерттеу объектісі: in vitro жағдайында өскен Stevia rebaudiana Bertoni
оқшауланып алынған жапырақ экспланттары.
Мақсаты: стевияның көбейту коэффициентін жоғарылату мақсатында in
vitro жағдайында микроклондық көбейту әдістерін пайдаланып, in vitro
жағдайында өскен стевиядан оқшауланып алынған жапырақ экспланттарынан
түзілген каллустық ұлпалардың морфогенез ерекшеліктерін зерттеу болып
табылды.
Міндеттерім: in vitro жағдайында стевияның жапырақ экспланттарының
каллусогенез және морфогенез процестеріне қоректік орта құрамындағы
экзогенді фитогормондардың тигізетін әсерін зерттеу.
Зерттеу әдістемелері. Зерттеу объектісі ретінде in vitro жағдайында
өскен стевиядан оқшауланып алынған жапырақ экспланттарын қолданылды.
Қазіргі кезде in vitro әдісімен көбейту өсімдік шаруашылығында және
өсімдіктердің жаңа формаларын құрастыру және интродукцирлеу үшін
селекционды- генетекалық жұмыстардың эффектісін жоғарлату үшін кеңінен
қолданылады. Микроклондық көбейту алғашқы бір өсімдіктен жарты жыл ішінде
бір миллионға дейін өсімдік алуа мүмкіндік береді [15].
Өсімдік клеткаларын өсіру деген термин соңғы кезде кең мағыналы ұғымға
айналып кетті. Бұл ұғым in vitro жағдайда өсірілетін объектілерді, атап
айтқанда, клеткалар мен протопластарды, ұлпаларды, жеке мүшелерді,
ұрықтарды және бүтін регенерант өсімдіктерді қамтиды. In vitro деген термин
клеткалар жасанды ортада асептикалық жағдайда өсірілетінін белгілейді.
Регенерант өсімдік деген термин in vitro жағдайында пайда болған бүтін
өсімдікті белгілейді. Өсімдіктен бөлініп алған клеткаларды, ұлпаларды,
мүшелерді жасанды қоректік ортада тек қана залалсыздандырылған
(асептикалық) жағдайда өсіруге болады. Өсімдіктің бөлігін, оны эксплант ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz