Нарық қатынаста салық жүйесі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ТАРАУ Салықтар, оның жүйесі және әлеуміеттік экономикалық мәні
1.1 Қазақстан Республикасының салық туралы заңның дамуы ... ... 8
1.2 Салық мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.3 Салық олардың әлеуметтік экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ..30
1.4 Қазақстан Республикасының салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
ІІ ТАРАУ Нарық қатынаста салық жүйесі
2.1 Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының облыстық бюджеттегі үлес салмағын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.2 Іс.әрекет түрлері бойынша жеке тұлғалардан бюджетке түсетін салық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
2.3 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін қылмыстық
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
2.4 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін әкімшілік
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..62
ІІІ ТАРАУ Салық төлемдер мен салық органдарының өзара қарым.қатынастарының құқықтық негіздері
3.1 Кеден органдарының салықтар алу жөніндегі өкілеттігі ... ... ... ... 75
3.2 Салық жүйесін тұтастай автоматтандыру жаңа мың жылдыққа жасалатын нақты қадам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
3.3 Салық төлеушілер мен мекемелері арасындағы қарым.қатынастың құқықтық негізін жетілдіру мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 98
І ТАРАУ Салықтар, оның жүйесі және әлеуміеттік экономикалық мәні
1.1 Қазақстан Республикасының салық туралы заңның дамуы ... ... 8
1.2 Салық мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.3 Салық олардың әлеуметтік экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ..30
1.4 Қазақстан Республикасының салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
ІІ ТАРАУ Нарық қатынаста салық жүйесі
2.1 Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының облыстық бюджеттегі үлес салмағын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.2 Іс.әрекет түрлері бойынша жеке тұлғалардан бюджетке түсетін салық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
2.3 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін қылмыстық
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
2.4 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін әкімшілік
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..62
ІІІ ТАРАУ Салық төлемдер мен салық органдарының өзара қарым.қатынастарының құқықтық негіздері
3.1 Кеден органдарының салықтар алу жөніндегі өкілеттігі ... ... ... ... 75
3.2 Салық жүйесін тұтастай автоматтандыру жаңа мың жылдыққа жасалатын нақты қадам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
3.3 Салық төлеушілер мен мекемелері арасындағы қарым.қатынастың құқықтық негізін жетілдіру мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 98
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі - салықтар. Өнеркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 пайызды құрайды. Салықтың негізгі түрлеріне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты мүшелерінің табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар жатады. Өндірістік бірлестіктер, кәсіпорындар, капитал иелері өздері жариялаған мәлімдемелері бойынша салық төлейді.
Салық мәлімдемесі салық төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы хабары, ал жалдамалы еңбек адамдарынан салық жалақы төлегенде ұсталады.
Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден басталады. Номиналдық табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын өсірудің базасы жасалады, салық төлеушілердің саны артады, мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы-қаражаттары көбейеді. Салық салудың нормасы - салық ставкасы объектінің бір өлшеміне салынған мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер табыстың көлеміне байланыссыз салық төлеудің бірыңғай пайызды тағайындалса, олар пропорциялы ставкалар болады. Егер ставкалар табыстың өсуімен көбейсе, онда прогрессивті, үдемелі ставкалар болғаны. Салық салудың тәжірибесінде бір объектіге (мысалы, көлікке) оның құнына қарамастан салынатын қатаң ставкалар кездеседі.
Салық салу жүйесінің басты буыны - бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде пайда болған корпорациядан алынатын салық. Салық акционерлік қоғамның таза пайдасынан алынады, яғни жалпы пайдадан басқаларды шегергеннен кейін, мысалы, жедел амортизация, табиғи кендердің азаюы, қайырымдылық қоры төлемдері және тағы басқа шығындар. Көптеген елдерде корпорация пайдаларына салық, салу ставка пропорциялары арқылы жүреді.
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де бар. Ол пайданың белгілі мөлшерден артық болуына байланысты салынады. Мұндай шара әдетте төтенше жағдайларда, соғыс, экономикалық күйзеліс кездерінде қолданылады. Табыс салығының қатарына мүлік салығы капиталды пайдаланумен байланысты атқарылған істер салығы да жатады. Бірінші жағдайда салық мүліктің құнына қарай (жер, құрылыс) әрбір адамнан және заңды тұлғалардан алынады.
Салық мәлімдемесі салық төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы хабары, ал жалдамалы еңбек адамдарынан салық жалақы төлегенде ұсталады.
Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден басталады. Номиналдық табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын өсірудің базасы жасалады, салық төлеушілердің саны артады, мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы-қаражаттары көбейеді. Салық салудың нормасы - салық ставкасы объектінің бір өлшеміне салынған мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер табыстың көлеміне байланыссыз салық төлеудің бірыңғай пайызды тағайындалса, олар пропорциялы ставкалар болады. Егер ставкалар табыстың өсуімен көбейсе, онда прогрессивті, үдемелі ставкалар болғаны. Салық салудың тәжірибесінде бір объектіге (мысалы, көлікке) оның құнына қарамастан салынатын қатаң ставкалар кездеседі.
Салық салу жүйесінің басты буыны - бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде пайда болған корпорациядан алынатын салық. Салық акционерлік қоғамның таза пайдасынан алынады, яғни жалпы пайдадан басқаларды шегергеннен кейін, мысалы, жедел амортизация, табиғи кендердің азаюы, қайырымдылық қоры төлемдері және тағы басқа шығындар. Көптеген елдерде корпорация пайдаларына салық, салу ставка пропорциялары арқылы жүреді.
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де бар. Ол пайданың белгілі мөлшерден артық болуына байланысты салынады. Мұндай шара әдетте төтенше жағдайларда, соғыс, экономикалық күйзеліс кездерінде қолданылады. Табыс салығының қатарына мүлік салығы капиталды пайдаланумен байланысты атқарылған істер салығы да жатады. Бірінші жағдайда салық мүліктің құнына қарай (жер, құрылыс) әрбір адамнан және заңды тұлғалардан алынады.
1. Қазақстан Республикасының Конституция – 2003 ж. Алматы.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер тұралы Қазақстан Республикасының кодекс. (2004 ж. 1 қантардағы жағдай бойынша). – БИКО баспа үйі, 2004 ж.
3. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. (2001 ж., 30 қантар). – Алматы: Юрист.
4. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі.- 2003 ж., Алматы: Юрист.
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. .- 2003 ж., Алматы.
6. Бухгалтер бюлетені. – Алматы: БИКО баспасы 2003 ж. №1-3.
7. Бюлетень бухгалтера. - Алматы: БИКО, 2003 г,. №1-3.
8. Алауханов Е. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. – Алматы: Жеті Жарғы, 2001 ж.
9. Салықтық құқық бұзушылықпен жауапкершілігі - Заң - 2002 №2 - 37 бет.
10. Байдүйсенов А. Д. - Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер Қаржы - Қаражат, 2001 №4 -32 бет.
11. Балғабеков Н. Салық төлемдері - Шымкент келбеті 2001, 26 қаңтар.
12. Салық мәдениеті - қоғам дамуының айқындаушы тетігі - Егемен Қазақстан, 2001, 7 шілде.
13. Қазақстан Республикасының заңы - Заң газеті, 2001, 7 ақпан.
14. Қалманбетова Г. Салық жеңілдіктер артықшылықтары мен кемшіліктері - Егемен Қазақстан 2001 27 наурыз.
15. Қанатов С. Салық жүйесінің жаңа нормалары –Заң 2001 №12 - 20бет.
16. Қосылған құн салығын қайтару тәртібі - Бухгалтер бюллетені - 2001 №14 -15 - 28 бет.
17. Салық салу саласындағы құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауапкершілігі - Бухгалтер бюллетені, 2001 – 14 бет.
18. Дорашова Г. Тауарларды өтеусіз табыстау - Бухгалтер бюллетені - 2000 ғ50 - 9 бет.
19. Қайыржанов Е. Айқынбаев. Салық төлеуден жалтарушылық пен күрес проблемалары. Заң №10 – 2000.
20. Мютючина Г.Д. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша жеңілдіктер - Бухгалтер бюллетені, 2000 №47 - 7 бет.
21. Дулатов Ы. Мемлекеттің салық саясаты және оның кейбір мәселелері - Заң газеті, 1999, 3 қараша 5 бет.
22. Салықтық материалдық фактуралардың қолданылу тәртібі - Бухгалтер. 1994 №8 - 9 - 57 бет.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер тұралы Қазақстан Республикасының кодекс. (2004 ж. 1 қантардағы жағдай бойынша). – БИКО баспа үйі, 2004 ж.
3. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. (2001 ж., 30 қантар). – Алматы: Юрист.
4. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі.- 2003 ж., Алматы: Юрист.
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. .- 2003 ж., Алматы.
6. Бухгалтер бюлетені. – Алматы: БИКО баспасы 2003 ж. №1-3.
7. Бюлетень бухгалтера. - Алматы: БИКО, 2003 г,. №1-3.
8. Алауханов Е. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. – Алматы: Жеті Жарғы, 2001 ж.
9. Салықтық құқық бұзушылықпен жауапкершілігі - Заң - 2002 №2 - 37 бет.
10. Байдүйсенов А. Д. - Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер Қаржы - Қаражат, 2001 №4 -32 бет.
11. Балғабеков Н. Салық төлемдері - Шымкент келбеті 2001, 26 қаңтар.
12. Салық мәдениеті - қоғам дамуының айқындаушы тетігі - Егемен Қазақстан, 2001, 7 шілде.
13. Қазақстан Республикасының заңы - Заң газеті, 2001, 7 ақпан.
14. Қалманбетова Г. Салық жеңілдіктер артықшылықтары мен кемшіліктері - Егемен Қазақстан 2001 27 наурыз.
15. Қанатов С. Салық жүйесінің жаңа нормалары –Заң 2001 №12 - 20бет.
16. Қосылған құн салығын қайтару тәртібі - Бухгалтер бюллетені - 2001 №14 -15 - 28 бет.
17. Салық салу саласындағы құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауапкершілігі - Бухгалтер бюллетені, 2001 – 14 бет.
18. Дорашова Г. Тауарларды өтеусіз табыстау - Бухгалтер бюллетені - 2000 ғ50 - 9 бет.
19. Қайыржанов Е. Айқынбаев. Салық төлеуден жалтарушылық пен күрес проблемалары. Заң №10 – 2000.
20. Мютючина Г.Д. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша жеңілдіктер - Бухгалтер бюллетені, 2000 №47 - 7 бет.
21. Дулатов Ы. Мемлекеттің салық саясаты және оның кейбір мәселелері - Заң газеті, 1999, 3 қараша 5 бет.
22. Салықтық материалдық фактуралардың қолданылу тәртібі - Бухгалтер. 1994 №8 - 9 - 57 бет.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ТАРАУ Салықтар, оның жүйесі және әлеуміеттік экономикалық мәні
1. Қазақстан Республикасының салық туралы заңның дамуы ... ... 8
2. Салық мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3. Салық олардың әлеуметтік экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ..30
4. Қазақстан Республикасының салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
ІІ ТАРАУ Нарық қатынаста салық жүйесі
2.1 Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының облыстық бюджеттегі үлес
салмағын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..40
2.2 Іс-әрекет түрлері бойынша жеке тұлғалардан бюджетке түсетін салық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 8
2.3 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін қылмыстық
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
2.4 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін әкімшілік
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..62
ІІІ ТАРАУ Салық төлемдер мен салық органдарының өзара қарым-қатынастарының
құқықтық негіздері
3.1 Кеден органдарының салықтар алу жөніндегі өкілеттігі ... ... ... ... 75
3.2 Салық жүйесін тұтастай автоматтандыру жаңа мың жылдыққа жасалатын нақты
қадам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
3.3 Салық төлеушілер мен мекемелері арасындағы қарым-қатынастың құқықтық
негізін жетілдіру мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 98
Кіріспе
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі - салықтар. Өнеркәсібі
дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 пайызды құрайды.
Салықтың негізгі түрлеріне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты
мүшелерінің табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар жатады.
Өндірістік бірлестіктер, кәсіпорындар, капитал иелері өздері жариялаған
мәлімдемелері бойынша салық төлейді.
Салық мәлімдемесі салық төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы
хабары, ал жалдамалы еңбек адамдарынан салық жалақы төлегенде ұсталады.
Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден басталады. Номиналдық
табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын өсірудің базасы жасалады, салық
төлеушілердің саны артады, мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы-
қаражаттары көбейеді. Салық салудың нормасы - салық ставкасы объектінің бір
өлшеміне салынған мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер
табыстың көлеміне байланыссыз салық төлеудің бірыңғай пайызды тағайындалса,
олар пропорциялы ставкалар болады. Егер ставкалар табыстың өсуімен көбейсе,
онда прогрессивті, үдемелі ставкалар болғаны. Салық салудың тәжірибесінде
бір объектіге (мысалы, көлікке) оның құнына қарамастан салынатын қатаң
ставкалар кездеседі.
Салық салу жүйесінің басты буыны - бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде
пайда болған корпорациядан алынатын салық. Салық акционерлік қоғамның таза
пайдасынан алынады, яғни жалпы пайдадан басқаларды шегергеннен кейін,
мысалы, жедел амортизация, табиғи кендердің азаюы, қайырымдылық қоры
төлемдері және тағы басқа шығындар. Көптеген елдерде корпорация
пайдаларына салық, салу ставка пропорциялары арқылы жүреді.
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де бар. Ол
пайданың белгілі мөлшерден артық болуына байланысты салынады. Мұндай шара
әдетте төтенше жағдайларда, соғыс, экономикалық күйзеліс кездерінде
қолданылады. Табыс салығының қатарына мүлік салығы капиталды пайдаланумен
байланысты атқарылған істер салығы да жатады. Бірінші жағдайда салық
мүліктің құнына қарай (жер, құрылыс) әрбір адамнан және заңды тұлғалардан
алынады.
Капитал иесінен алынатын салық корпорациялардың бағалы қағаздарды сату,
сатып алуынан түскен табыстардан алынады.
Тікелей табыс салықтарымен қатар жанама салықтар да маңызды рөл
атқарады. Олар тауарлар немесе қызмет көрсету бағаларына қосылады. Бұл
салықты тауарды тұтынушылар (сатып алушылар) төлейді. Қаржы ресурстарын
бюджетке шоғырландырудың басты құралы тікелей салықтар, алайда жанама
салықтардың да рөлі кеміген жоқ.
Жанама салықтар бугінде үш түрге бөлінеді: акциздер, фискалды,
монопольді салықтар және кеден салығы. Бұлардың ішіндегі ең бастысы -
акциздер. Олар тауар бағаларына немесе қызмет көрсету тарифтеріне
қосылады. Әрбір елдің ерекшеліктеріне қарай акциздер халық тұтынатын
тауарларға, транспорт, байланыс, тұрмыстық қызмет көрсету турлеріне
салынады. Қазіргі кезде акциздің бір түрі - қосымша құнға салынады.
Фискалды (монопольді) салық - мемлекеттің монопольді өндіретін
тауарларына салынатын жанама салық. Нақты елдердің ерекшеліктеріне қарай
бұлардың қатарында темекі бұйымдары, алкогольдік ішімдіктер, сусындар, тұз
және тағы басқа заттар болуы мүмкін. Фискалды (монопольді) салықтың
түсімдері әдетте мемлекеттік бюджетке, біраз бөлігі, жергілікті үкіметтің
бюджетіне түседі.
Жанама салықтың қатарында кеден, баж алымдары жатады. Олар тауарларды
мемлекеттік шекарадан әрі - бері алып өткенде төленетін салықтар. Қазіргі
кезеңде, әсіресе шет елдер тауарларынан алынатын кеден салығының маңызы
зор. Кеден салығының механизмі арқылы мемлекет белгілі тауарлардың шеттен
әкелінуін тежеп, өзінің ішкі рыногын шетелдік бәсекеден қорғайды. Қазіргі
мемлекеттердің финанс жүйесінде маңызды рөлді орталық үкіметтің
салықтарымен қатар, жергілікті жерлердің салықтары да атқарады. Олардың
ішіндегі ең бастылары: меншік салықтары, әр түрлі жанама салықтар (темекі,
ішімдікке, жанармайға және т. б.).
Жергілікті әкімшіліктің қажеттіктерін өтеуге өз салықтары
жетіспегендіктен көптеген елдерде орталық үкіметтің жергілікті органдарға
субвенция (көмек) беруі үшін белгілі сомалар бөлінеді. Жалпы, өзінің
табиғаты жағынан субвенция дегеніміз - орталық үкіметке түсетін салықтың
бір бөлігі, ол жергілікті бюджетке бөлініп беріледі.
Бұл дипломдық жұмыстың өзегі болып салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін
қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылық алынып отыр.
Қазақстан өз алдына егемендік алған соңғы 13 жылда осы салық жүйесі
бойынша бірнеше деген үлкен заңдар қабылданды. Атап айтқанда 12 маусым 2001
жылғы “Салық және бюджетке төленетін басқада да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының кодексі қабылданды. 16 шілде 1997 жылы Қазақстан
Республикасының қылмыстық кодексі қабылданып онда салық заңдылықтарын
бұзғаны үшін арнайы баптар, 30 қантар 2001 жылы Қазақстан Республикасының
әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі қабылданып ондада салық
заңдылықтарын бұзғаны үшін арнайы баптар кіргізілді.
1-ТАРАУ. СалыҚтар, оныҢ жҮйесі жӘне Әлеуметтік – экономикалыҚ мӘні
1.1. Қазақстан Республикасының салық туралы заңның дамуы
Салық мемлекеттік бюджет кірісінің негзгі көзі ретінде мемлекеттің
әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Сонымен бірге салық жаңадан
құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық
күйіне шешуші әсер жасайды. Сондықтан да бұл мақала салық мәселеріне және
салық қызметі органдарының жұмыс көкжиектеріне арналған.
Салық заңын реформалау кезінде біз басты міндетімізге қазіргі салық
жүйесін ықшамдауды, салық төлеушілермен әділ қарым-қатынастарды ендіруді
алдық, сөйтіп тауар өндірушілер өндірісті инвестендіруге жеткілікті
сомадағы қаржы ресурстарын бағыттауға қажетті мүмкіндікке ие болды. Сондай-
ақ әділеттік қағидасын қамтамасыз ету мақсатымен көптеген, тіпті еш
негізделмеген жеңілдіктер қайта қарастырылды. Қабылданған Салық кодексінің
қимылын зерттеу стратегиялық жоспар бойынша есептеулердің ақтайтынын
көрсетті. Біз болжаған бюджет жоғалтулары Салық кодексіне ескерілген
қосымша шығындармен жабылады.
Республикада жаңа салық заңын дайындау жөнінде жұмыс басталды. Бұл
Қазақстан Республика Президентінің заң күші бар “Салық және бюджетке басқа
да міндетті төлемдер туралы”
“Салық және бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы” Жарлығымен аяқ
талды. Осы жаңа заңның ережелері 2001 жылдың 12 маусымнан бастап күшіне
енді. Ол бұрынғы нақты өмір мен туындай бастаған қарым-қатынастардың
талаптарына жауап бермейтін салық заңын түбегейлі түрде реформаларды.
Жаңа салық заңының негізгі мақсаты шаруашылық субъектілеріне салық
ауыртпалығын азайтуды қамтамасыз ету болатын. Бұл жағдайға сан алуан
мақсаттық қорларға қаржыларды таратуды қысқарту, сондай-ақ өз күшіндегі
салық санын кеміту жолымен қол жеткізілді.
Мәселен, қазіргі кезде өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) өзіндік
құнының 5 пайыз мөлшерін құрайтын Қазақстан Республикасының экономикасын
түрлендіру қорына, кәсіпорынның қарамағында қалатын пайданың 1 пайызын
құрайтын кәсіпкерлік пен бәсекелесиікті дамытуды қолдайтын қорға,
мөлшерлері аймақтарға байланысты жалақы қорының 5-тен 20 пайызға дейін
құрайтын қалалық жолаушы көлігін ұстауға арналған шығындар жойылды.
Жаңа салық заңы салықтың бұрынғы 45 түрінің орнына 11 түрін анықтап
енгізді.
Салық ауыртпалығын азайту жоғарыда көрсетілген себептерден басқа
сондай-ақ салық салудың халықаралық принциптеріне жақындаған салық
салынатын кірісті анықтау тәртібін өзгерту арқылы қамтамасыз етіледі. Салық
салынатын жатқызудың қазіргі жүйесі кәсіпорындарды олардың қызметіне
байланысты шығындарының жекелеген түрлерінің өзіндік құнына жатқызуға
мүмкіндік бермеді.
Жаңа салық заңына сәйкес салық салынатын кіріс жылдық жиынтық
кірістен осы кірісті шығарумен байланысты барлық шығындарды алып тастау
жолымен табылады, сөйтіп шынайы салық базасы анықталады.
Салық салу тәртібін жүйелеу, қазіргі салықтардың тұрақтылығы және
мемлекеттегі салықтық құқық қарым-қатынастарын реттейтін біртұтас заңның
болуы барлық салық төлеушілердің мемлекет бюджетіне қанша және қашан
төлеуін білудің негізін жасады. Мұндай заңдық норма салық төлеуші мен
салық заңын сақтауды және мемлекет алдында салықтық міндеттемелердің
түсуін қамтамасыз ететін салық органдарының қарым-қатынастарын
мүлдем жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Ақыр аяғында жаңа салық заңы ережелерінің ескіге қарағанда табыс
есебінен салықтарды алу пайызын орташа есеппен 20 тармаққа дейін
төмендетуге мүмкіндік жасайтынын атап айтқан жөн. Сондай-ақ мұнда Салық
кодексін жасақтауға бұрынғы шақырылған депутаттар, Қазақстан өнеркәсіпшілер
одағының, Қазақстан Президенті жанындағы кәсіпкерлер кеңесінің өкілдері,
бірқатар ірі және шағын кәсіпорындардың басшылары мен бас есепшілерінің ат
салысқанын атап өткен орынды. Салық кодексінің сан алуан ережелерін
дайындаумен бірге олар нақты кәсіпорындарға негізіліп, нәтижелері
қорытындыланып жатты.
Жаңа салық заңының ережелеріне егжей - тегжейлі тоқтамай-ақ олардың
кейбіріне, яғни шаруашылық субъектілерінің қаржылық-шаруашылық қызметін
жасақтауға мүмкіндік беретіндеріне тоқталып өтейік.
Тауарлық - материалдық құндылықтардың толық бағаланған сомасын қаржылық-
шаруашылық қызметтің нәтижелеріне жатқызудың бұрынғы тәртібіне қарағанда
жаңа заңда толық бағаланған соманы салық салынатын кірісте ескермей-ақ
өзіндік айналым қаражатын толтыруға жұмсауға рұқсат етіледі.
Жаңа заңда сонымен бірге кәсіпорынды негізгі қорды жаңартуға
ынталандыру мақсатымен амортизацияның үдетілген нормалары қарастырылады.
Мұнда кәсіпорындарға өздерінің қарауы бойынша жаңа технологиялық жабдықтың
үш жыл пайдаланғанынан кейін құңын толық алып тастауға мүмкіндік беретін
мүлдем жаңа норма енгізілген.
Импорттық тауарлардың қосымша құнына салықты ендірумен бірге оны
кедендік тіркеу кезінде дер кезінде төлеу мәселесі туындады. Бұл жағдай
бойынша өнеркәсіптік өңдеуге арналған импорт тауарлары бойынша мәселе
шешілді - оларға үш айға дейін мерзім ұзартылды.
Ал, қазіргі кезеңде кедендік тіркеу сәтінде автоматты түрде есепке алу
жолымен импорттық жабдық пен дәрі-дәрмектерге қосымша құн салығын
төлемеуге мүмкіндік беретін механизм өз күшінде.
Бас салық инспекциясы өз қызметінің басты міндетіне барлық салық
төлеушілерге, Қазақстанның барлық тұрғындарына жаңа салық заңы мен салықтар
бойынша нормативтік актілерді жеткізуді жатқызады. Бұл бір күндік емес,
ұзақ жұмыс, салық жұмыскерлерін ресми парыздарынан аландауына мәжбүр етеді.
Ең алдымен біреуді оқытпас бұрын өзің оқу жүйесін мықтап білуің қажет.
Осыған байланысты Бас салық инспекциясының осы жұмыскерлерімен салық
төлеушілер арасында және салық қызметінің лезді жұмысқерлерін оқыту
бойынша кең көлемде түсіндіру жұмыстары жүргізілді. Жер - жерден салалық
семинарлардан басқа Алматыда салық салу мәселерімен тікелей айналысатын
барлық аймақтар жұмыскерлерімен апталық семинар өткізілді. 3 мың маман
оқытылып шығарылды. Іс жүзінде барлық салаларды қызметкерлерімен салық
заңын түсіндіру бойынша семинарлар жүргізілді, әрбір территориялық -
әкімшілік бөлікте салық төлеушілермен семинарлар өткізілді, біздің мәлімет
бойынша семинарларға барлығы шамамен 300 мың салық төлеушілер қатысты.
Тұтастай алғанда республика бойынша 2,5 мың семинар-кеңес өткізіліп,
баспасөзде 1900 материал мен мақала жарияланған, ал радио мен теледидар
бойынша 1766 рет әңгіме-дүкен ұйымдастырылған. Бұнда басқа барлық салық
инспекцияларында телефондар анықталынып, солар бойынша салық төлеушілерге
салық заңының мәселелері жөнінде жауаптар берілді.
Іс жүзінде Бас салық инспекциясының барлық басшылық құрамы радио және
теледидар арқылы сөйледі, оның үстіне хабарлар тікелей эфир арқылы қазақ
және орыс тілдерінде жүргізілді.
Салық кодексі енгізілгеннен бастап бугінгі күнге дейін оған ілеспелі
нормативтік құжаттар дайындау жөнінде қызу жұмыстар істелінуде, 10
нұсқаунама әзірленіп шығарылды.
Қазақстан Республикасының ұкіметі 17 қаулы қабылдады, атап айтқанда:
- Қазақстан Республикасының территориясында акциздік салық маркаларын
(ен-таңба) енгізу және ен-таңбалауға жататын акциздік тауарларды сату
жөнінде;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер көлік құралдарына салық
төлеуден босатылу үшін арнаулы ауыл шаруашылық техника тізбегін бекіту
жөнінде;
- салық төлеуші - заңды тұлғаның салықтар және бюджетке басқа да
міндетті төлемдері бойынша мемлекет алдындағы келешегіне байланысты салық
қызметті органдары тәркілеген оның мүлкін сату үшін арнайы ашық аукцион
өткізудің тәртібі мен шарттары жөніндегі Ережені бекіту туралы;
- Қазақсган Республикасының базарларында тауарларды өткізу құқығы
үшін салық жинау туралы;
- импорттық акцизді тауарларға акциз мөлшерлемесі және жеке
тұлғалардың Қазақстан Республикасының кедендік бекетінен акциз салық
салынбайтын акциздік тауарларды өткізу нормасы туралы;
- Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 13
шілдедегі заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін салық төлеу бойынша
Ережені бекіту жөніндегі 960 қаулысына өзгертулер мен толықтырулар енгізу
туралы;
- Қазақстан Республикасында шығарылған акциздік тауарларға және ойын-
сауық бизнесіне акциз мөлшерлемесі туралы;
- Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 14 шілдедегі
974 қаулысына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы.
Бұрындағы жылдың 21 желтоқсанында салык заңына қатысты
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Қазақстан
Республикасының кейбір заң актілері мен Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлықтарына өзгертулер мен толықтырулар туралың Жарлығы
қабылданды.
Бұл заң елімізде қалыптасқан экономикалық ахуалды ескеретін жекелеген
ережелерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы ұкіметі мен Президентінің
құзырында қабылдаған жекелеген шешімдерін заңды түрде бекіту мақсатымен
қабылданды.
Республикалық бюджетінде зейнетақы, жәрдемақы және басқа да әлеуметтік
төлемдерді есептеу үшін жаңа көрсеткішті қабылдауға байланысты салық заңына
мөлшері кезекті жылдың республикалық бюджетінде немесе басқа нормативтік
құқық актісінде тағайындалатын есептік көрсеткішке салықты есептеу үшін ең
төменгі жалақыны ауыстыру көрсеткіші бойынша тиісті түзетулер енгізілді.
Көптеген банктердің ауыр қаржылық күйін ескере отырып және тезірек
олардың қаз тұрып кетуі үшін оларға салық заңында қарастырылған шектеулі
көлемдердің орнына Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісім
бойынша Қазақстан Республикасы ұлттық банкісі тағайындаған мөлшерде күдікті
және сенімсіз қарыздырға қарсы провизиялармен айырма есеп жасау құқысы
берілді.
Көлік жолдарын пайдаланушылардың жылдың жиынтық кірісінен есеп айыру
бөлігі бойынша заң тағайындаған айырма есеп тізбесі пысықталынды.
Өзгертулерде өндірісте тікелей қолданылатын технологиялық жабдық құнын
үш жыл өткеннен кейін айырмалау тәртібі пысықталынды.
Арнаулы экономикалық аймақтарға инвестицияларды ынталандыру, осындай
аймақтарда құру және кеңейту мақсатымен арнаулы экономикалық аймақ
территориясында тіркелініп және қызмет атқаратын заңды тұлғалар кірістері
үшін 20 пайыз көлемінде салықтың жеңілдік мөлшерлемесі тағайындалынды.
Қосымша табыс салығы бойынша мынадай жеңілдіктер енгізілді.
Ақмола қаласының инфрақұрылым дамытуға инвестицияларды ынталандыру
мақсатымен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалар үшін
кіріс салығының 10 пайызынан аспайтын қаражат Жаңа астанаң атты бюджеттен
тыс қорға, Ақмола қаласында тұрғын үй салуға жұмсалған қаржы сомасына кеп
құйылады және мақсатты міндетпен сол жылы нақты түрде пайдаланылады.
Сондай-ақ 1996 жылдың қаңтарында Салық кодексіне Қазақстан
Республикасының ұкіметі анықтаған ұйымдарды заңды тұлғалардың табыс салығы,
жер салығы мен мүлік-салығы төлемінен босату туралы толықтырулар енгізілді.
Бұл ұйымдарға сонымен бірге Ақмола қаласында құрылыспен байланысты қызмет
мерзімі бес жылдан артпайтын шетелдік қатысуымен құрылған мекемелер кіреді.
Күшіне енген салық заңы жеке тұлғаларды табыстарынан 1997 жылдың 1
қаңтарына дейін олардың салымдары бойынша банктер төлейтін пайыздармен
салық төлеуден босату қарастырылған. Қазіргі заң тұрғындардың банктерге
Норвегия, Моңғолия, Финляндия, Болгария, Оңтүстік Корея, Беларусь..
Жеке кәсіпкерлікке салық салуды жетілдіру ісіндегі маңызды қадамның
бірі - кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын жеке тұлғалардың патенттеуге
көшуі.
Бұл тәртіп азаматтардың заңды тұлға құрмай-ақ сатып алған патенті
негізінде кәсіпкерлік қызметін атқаруға болатынын қарастырады. Ал бұл
кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу жөнінде куәлігі және лицензиясы болып
табылады.
Салық қызметі органдарының кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға патенттер беру тәртібі туралы Қазақстан Республикасы ұкіметінің
1995 жылғы 16 тамыздағы қаулысымен бекіткен Ережесінде аталмыш
қызметпен айналысқысы келген азаматтар тұрақты тұратын жері бойынша салық
инепекциясына патент беру және салықтық тіркеуге салық төлеуші ретінде
кезекке қою туралы өтініш беретіні көрсетілген. Салық инспекциясы келіп
түскен өтінішті 10 күн мерзім ішінде қарауға тиіс.
Патент бір салық жылына жарайды деп есептелінеді. Әгәри лицензияларда
мерзім бір жылдан кем болып көрсетілсе (егер қызмет лицензиялауға лайық
болса) патент осы лицезияның іс мерзіміне беріледі.
Патент бөтендік бола алмайды, оны басқа адамдарға беруге тыйым
салынады. Кәсіпкерлік қызметті атқару құқысына патенттерді сатып алған
адамдар алған табыстары туралы декларация толтырмайды, соған сәйкес табыс
салығының нақтылы көлемінің есебінен және оны бюджетке төлеуден
босатылады.
Патент үшін төлем көлемін облыс (Алматы қаласы) бойынша салық
инспекциясы адамдардың кәсіпкер ретінде жұмыс істегендегі жылдық кіріс
сомасы мен өндірістік шығындар сомасы жөніндегі облыс (Алматы қаласы)
бойынша орташа мәліметтермен жасақтайды.
Осыған ұқсас патент негізінде салық төлеу жөнінде жұмыс қазіргі кезде
шағын кәсіпорындарда, қызмет көрсету аясындағы және басым түрде қолма-қол
ақшамен жұмыс істейтін немесе шектеулі жұмыскерлер бар кәсіпорындарда
жүргізілуде.
Бұл жұмыс аяқталуға жақын. Осынау ереженің шаруашылық субъектілеріне
әсерін зерттеу үшін оны бір аймақтың шеңберінде жұмыс істеткізіп көру
туралы шешім қабылданды. Мұндай іс-тәжірибе қабылданатын ереженің әлсіз
және оны сәйкестендіруге мүмкіндік береді.
Осы тәртіп анағұрлым жетілген болуы үшін кәсіпкерлік қызметтің мүдделі
субъектілері өздерінің ұсыныстары мен тілектерін айтқаны лазым. Салық
төлеішілер мен салық органдары болашақта бірлесе отырып жұмыс істескенде,
салық салу жүйесінде ебедейсіздіктер мен бұрыс шешімдерге жол бермеуге,
өзара тиімді мәселелерін өтене түсінуіне мүмкіндік туар еді.
Салық салу мақсатында есептеу әдісі қабылданған кезден бастап алғаш рет
заң щығарушы өнеркәсіп пен қызмет көрсетулердің аталған салаларында жұмыс
істейтін кәсіпорындарға салық салу мақсаттарында аралас есептеу әдісін:
кассалық және есептеу әдісін жүзеге асыру құқығын бекітіп берді. Сатқан
кезден бастап рұқсат етілген 60 және 90 күн салық салу ауыртпалығын біраз
жеңілдетуге мүмкіндік береді. Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналым
тізбесіне тоқыма, тігін, былғары аяқ киім өнеркәсібі салаларының өнімін
өткізу жөніндегі айналым енгізілген.
Аталған салалардың нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымы салық
төлеушілерге сатып алынған материалдар, шикізат, қызмет көрсетулер бойынша
қосылған құнға салынатын салықты өтеуге мүмкіндік береді, бұған сыртқы
сауда келісім-шарты бойынша айналым мақсаттары үшін халықаралық шарттарға
қатысушы елдерден солар бойынша қосылған құнға салынатын салық ескерілетін
бағалар бойынша өзара есеп айырысулар көзделетін жағдайлар кірмейді.
Жер ауыл шаруашылық өнімін өндірудің негізгі құралы болып табылатын,
сондай-ақ өздері өндірген ауыл шаруашылық өнімін ұқсатушы ауыл шаруашылық
өндірісшілері едәуір салық жеңілдіктеріне ие болды. Салық төлеушілердің бұл
санатының бірыңғай жер салығын төлеуге құқығы бар.
Ауыл шаруашылық өнімін өндірудің негізгі құралы жер болып табылатын
немесе қызметі ауыл шаруашылық өнімін өндіру үшін жерді пайдаланумен
байланысты, сондай-ақ өздері өндірген ауыл шаруашылық өнімін ұқсатушы
заңды тұлғалар Әр Қаржы министрлігімен келісе отырып, Әр Мемлекеттік кіріс
министрлігі белгілейтін тәртіп бойынша патент негізінде салықтар төлей
алады.
Патенттің құнын есептеу кезінде бюджетке төленуге тиісті салық құны
ауыл шаруашылық өнімін өндірудің негізгі құралы жер болып табылатын немесе
қызметі ауыл шаруашылық өнімін өндіру үшін жерді пайдаланумен байланысты
заңды тұлғалар үшін 80% кемітіледі.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер өздері өндіретін тауарларды
(жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) сату жөніндегі айналым бойынша табыс
салығын және қосылған құнға салынатын салықты төлемейді. Ґздері өндірмейтін
тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) сату жөніндегі айналым бойынша
бірыңғай жер салығын төлеушілер қосылған қүн салығын жалпыға белгіленген
тәртіппен төлейді (Заңның 6.6 және 55. 1-2-баптары), оның үстіне олар
қажеттілік нормативтері шегінде көлік салығын және мүлік салығын төлеушілер
болып табылмайды, Заңның 179.9-бабына сәйкес машина жасау, тоқыма, тігін,
былғары аяқ киім, резинадан және пластмассадан жасалған бұйымдарды өндіру
немесе химия өнеркәсібі салаларындағы қызметті жүзеге асыратын заңды
тұлғалардың осы тармақ күшіне енгізілген кездегі жағдай бойынша пайда
болған салықтарын және айыппұл санкцияларын (жергілікті бюджеттерге толық
көлемде түсетін салықтар мен акциздерді қоспағанда) төлеу мерзімі, осындай
қызметтен түсетін табыстар, өсімақыны есептемей, жиынтық жылдық табыстың
көлемінде кемінде 51% құраған жағдайда, 2003 жылғы 1 қаңтарға дейін
ұзартылады. Осы тармақтың ережелері акцизделетін тауарларды өндіретін және
(немесе) сататын және (немесе) импорттайтын заңды тұлғаларға қолданылмайды.
Кәсіпкерлік қызметтен түсетін табыстар тізбесіне 3-1-тармақпен "Күмәнді
міндеттемелер бойынша табыстар" және 16-тармақпен “Осы Заңның 138-1-бабына
сәйкес бағаларды түзетуден түсетін табыстар” қосымша негізілген. Күмәнді
міндеттемелер бойынша табыстар жаңа табыс түрі болып табылады, ол осы
Заңның 5-бабының 45-тармағына сәйкес белгіленеді, бүл сатып алынған
тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) бойынша туындаған және туындаған
кезден бастап екі жыл ішінде қанағаттандырылмаған міндеттемелер. 33
Нұсқаулардың 7-тармағында ашып көрсетілген салық заңдарының осы нормасы екі
жыл ішінде төленбеген кредиторлық борышты табыс деп тануды белгілейді.
Қабылданған толықтыру мерзімдері бойынша қандай да бір себеппен төлемдер
төленбеген немесе төленбейтін шығындар кезеңін шығыстарға енгізуді
шектейді. Бапты өзгерту 1999 жылғы 1 сәуірден бастап күшіне енгізіледі.
Негізгі құралдар топтарының тізбесі “Коммуникация жабдықтары” деген 8-
топпен толықтырылған:
- коммутация мен деректер берудің цифрлы жүйелерінің жабдығы,
байланыстың цифрлы өлшеу техникасы, амортизация шекті нормасы - 25%;
- жер серігі, ұялы байланыс, радиотелефон, пейджинг және транкинг
байланысы жабдығы, амортизацияның шекті нормасы -15%;
- байланыс желісі, коммутация мен беру жүйелерінің жабдығы,
амортизацияның шекті нормасы -10%;
“ұйлер, ғимараттар, құрылыстар” деген 7-топ “... құрылысы Әр ұкіметінің
кепілдігімен қамтамасыз етілген шетел валютасындағы заем қаражаттарын
қайтару кезінде туындайтын бағамдық айырма сомасына қайта бағалау сомаларын
қоспағанда...” деген сөздерден толықтырылды.
23-1-“Табиғи ресурстарды геологиялық зерделеуге және өндіруге дайындық
жұмыстарына жұмсалған шығыстар” деген баптың соңғы абзацының редакциясы:
“осы шығыстар пайдалы қазбаларды сату кезінде алынған табыстарды
(тәжірибе-өнеркәсіптік мақсаттарда өндірілгендерінен басқасы) жиынтық
жылдық табыстардан осы Заңның 13-бабына сәйкес алып тастауға жататын
табыстарды және осы Заңның 34-бабына сәйкес салық салудан босатылған
табыстарды қоспағанда, геологиялық зерделеу және дайындық жұмыстарын
жүргізу кезеңінде жасалған келісім-шарт шеңберінде жүзеге асырылатын қызмет
бойынша жер қойнауын пайдаланушы алған табыстар сомасына оларды азайту
арқылы түзетілуге тиіс” деп өзгертілді.
2-тармақ енгізілді: “Осы баптың 1-тармағында белгіленген тәртіп табиғи
ресурстарды геологиялық зерделеу, әзірлеу немесе пайдалану құқығын алуға
байланысты салық төлеушінің материалдық емес активтерге жатқызылған
шығыстарына да, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушы бюджетте іс жүзінде
төлеген келісім-шарттық аумақтарда мемлекет жұмсаған тарихи шығындарды
өтеу сомасына да қолданылады”. Бүл тармақтардың ережелері кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысқа жұмсалған шығыстар сомасына түзету енгізеді және,
демек, оны кемітеді, ол бұрын болған емес.
“Шығындарды көшіру” атты 27-бапқа елеулі түзету енгізілген: енді
кәсіпкерлік қызметтен пайда болған шығын осының алдындағы редакциядағыдай 5
жыл емес, қоса алғанда 3 жылға дейінгі мерзімге көшіріледі.
Заңға сәйкес есепке алынған, оларды сатып алу мен сатуға
байланысты шығыстар құнын қамтиды (балтың редакциясы
1999 жылдың 12 сәуірінен бастап күшіне енгізіледі).
Демек, қосылған құнға есептелген салық есепке алынған салықтан кем
болмауға тиіс сауда-делдалдық қызмет бойынша ғана салық салынатын
айналымның мөлшеріне бақылау жасалуға тиіс. Сату жөніндегі шығындар
бухгалтерлік есеп негізінде 80, 81 және 82-бөлімшелер шоттарының сомасы
ретінде де, сауда-делдалдық қызмет бойынша да, сондай-ақ осы шығындарды
өзіндік салмағы бойынша өнім, жұмыстар (қызмет көрсетулер) түрлеріне
жатқыза отырып, жұмыстар (қызмет көрсетулер) бойынша да белгіленген 1999
жылғы 19 мамырдағы ғ519 Нусқаулықтың редакциясы Заңның соңғы
редакциясының нормаларына қайшы келді.
Қалыптасқан жағдайда, біздің ойымызша, қолда бар нормативтік актілерді,
атап айтқанда, ғ37 Нұсқаулықтың 196-тармағын басшылыққа алған жөн, онда
шаруашылық жүргізуші субъектілер тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) сатып алу бағаларынан (нақты қалыптасқан шығындардан) төмен
сатқан жағдайда, тауарлар (жұмыстар, көрсетілген қызметтер) сату жөнінде
есептелген салық сомасы мен сатып алушылардан алынған салық сомасы арасында
пайда болған айырма бюджетке қайтарылуға тиіс және салық салынатын табысты
анықтаған кезде есептен шығаруға жатпайды. Бұл орайда жақшаға алынған
сөздерді, Заңға сәйкес болмағандықтан, алып тастау керек.
Будан басқа, Заңның 47-бабына сәйкес активтерді төмендетілген құны
бойынша сату кезінде активтердің құны өнім атаулары бойынша бөлінбестен,
есепті кезең үшін тұтастай белгіленгенеді.
"Салық салынатын айналымның мөлшеріне акцизделетін тауарлар жөніндегі
акциз сомасы қосылады", демек, бір жанама салық екінші жанама салыққа
салынбайды. 58-баптың 6-тармағынан салық салынатын айналымнан "табиғи
монополистерге арналған нормадан тыс шығындар" алып тасталды, жаңа
редакциясында бапта мынадай ереже болады: "Мүліктер бүлінген, жоғалған
кезде (ол бойынша қосылған құнға салынатын салықты есепке алу көзделмеген
мүлікті, сондай-ақ табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар салдарынан пайда
болған реттерді қоспағанда), осы мүліктің құны салық салынатын айналым
ретінде қаралады".
58-баптың 6-1-тармағынан өндірістік қызметке қатысты ережелер алып
тасталды. Тармақтың жаңа редакциясы: "Тауарларды экспорттық операциялар
бойынша сауда-делдалдық қызмет үшін сатып алу бағасы арасындағы айырмаға
Қазақстан Республикасында осындай тауарларды өткізу кезіндегі Заңның 66-
бабында белгіленген ставка бойынша салық салынуға тиіс".
60-баптың 1-тармағынан бұрын салық салынатын импортқа енгізілген баждар
мен салықтар алып тасталды, бұл баптың қазіргі редакциясы: "Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес анықталатын тауарлардың кеден құны,
сондай-ақ тауарларды импорттау кезінде төлеуге жататын алымдардың сомасы
салық салынатын импорт мөлшерінен енгізіледі". Қосылған құнға салынатын
салық төлеуден босатылған айналымдардан инкассация алып тасталды.
Заңның 77-бабына Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген ликер-
арақ өнімдеріне, сондай-ақ күшейтілген сусындарға, шырындар мен
бальзамдарға акциз ставкаларын белгілеген кезде оның құрамында таза (100%)
спирттің болу мөлшеріне байланысты белгіленуі мүмкін деп қосымша енгізілді.
76-баптың 1-9-тармақтарындағы тауарларға акциздер төлеу мерзімі үш
күнен он күнге дейінгі мерзімге ұзартылды.
Атауынан көрініп тұрғанындай, V бөлім мемлекеттік тіркеуге жатпайтын
акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін бергені үшін алынатын
алым да акциялар эмиссиясын тіркеу ставкалары бойынша - 0,1% төленеді деп
толықтырылған.
Есепті айдан кейінгі айдың 10-ына дейінгі салық органдарына ұсынылуға
тиіс жазылу жүргізілетін бонус бойынша декларациялар енгізілген.
Заңның бұрынғы редакциясында әлеуметтік салықты заңды тұлғалар
Қазақстан Республикасы азаматтарының еңбекке ақы төлеу қоры бойынша
төлейтін, жаңа редакциясында: "... сондай-ақ Қазақстан Республикасында
тұрақты тұратын шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардың..." деген
сөздер қосылған. Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның филиалдарына,
өкілдіктеріне және өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелеріне
Декларацияны олардың орналасқан орны бойынша ұсынуға және салық төлеуге
рұқсат етілген.
Азаматтарға жеке қосалқы шаруашылық жүргізу, бағбандық, бақша өсіру
және саяжай салу үшін берілген жерлерге, оған қоса қосалқы құрылыстар
орналасқан жерлерге жер салығының ставкалары кемітілген: 0,5 гектарға
дейінгі жер алаңына - 0,01 гектар үшін 20 теңге және 0,5 гектардан асатын
жер алаңына -0,01 гектар үшін 100 теңге. Павлодар қаласы бойынша жер
салығының базалық ставкалары 3 теңгеден 5 теңгеге дейін ұлғайтылған, сондай-
ақ қалған елді мекендер үшін жанындағы құрылыстары мен ғимараттарын қоса
алғамда тұрғын үй қоры алып жатқан жерлерді қоспағанда, үй маңындағы жер
учаскелеріне салынатын салық ставкасы кемітілген: 0,5 гектарға дейінгі жер
алаңына - 0,01 гектар үшін 20 теңге және 0,5 гектардан асатын жер алаңына -
0,01 гектар үшін 100 теңге (Заңның 112,2-бабы). Өзгерістер 2000 жылға 1
қаңтардан бастап салық күшіне енгізіледі.
1.2. Салықтың мәні және мазмұны
Салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін көлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемелекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәнін мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
салық табысының қалыптасуындағы қаржылық (жүргізуші субъектілер)
қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халық табысын белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін
белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланды.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру,
бақылау функцияларында атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып табылады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шет
елдік инвесторларды ынталандыру, шағын және ішкі кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктеріне тығыз байланыста
болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын
орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлушілердің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендетуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азайуына әкеліп соқтырады.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеттері артады. Себебі, топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери -
қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет
пайдасынан өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес
салмағы 40 пайыздан көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалан
отырып, салық саясатын анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын
белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтардың мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
саналады.
Жанама салықтар – тікелей емес, жанама түрде тауар немесе қызмет құны
арқылы алынады.
Салық кодексінде салықтардың 9 түрлі, алымдардың 13 түрі, төлемдердің 9
түрі, кеден төлемдері мен баисдардың 4 түрі белгіленген.
Бұл ретте. салықтардың мынадай түрлері белгіленген.
1. Корпоративтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қайнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салық.
9. Мүлік салығы.
Бюджетке басқа да міндетті салықтар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке және олармен мәмілелерге құқықтарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
4. Радиоэлектр құралдары мен жоғарғы жиілікті құрылғыларды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркелгендерді мемлекет тіркеу үшін
алым.
6. Теңіз, өзен және шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу үшін
алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
9. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдаының жүріп
өту үшін алым.
10. Аукциондардан алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Қызметтің кейбір түрлері мен айналысуға құқық үшін лицензиялық алым.
13. Теледидарлық және радиотарату ұйымдарына радиожилік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
14. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем.
15. Жер үсті көздерінен су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
16. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем.
17. Жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін төлем.
18. Орман пайдаланулары үшін төлем.
19. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлем.
20. Радиожилік спектрін пайдаланғаны үшін төлем.
21.Кеме жүретін су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем
22. Мемлекеттік барс.
23. Кеден төлемдері.
24. Төлем.
25. Алымдар.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар жататын салықтар:
Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын
салық, акциздер, т.б.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер
бойынша, нақтылы шараларға жұмсалады.Мысалы көлік құралдарына салынатын
салық. Бұл салықтар жол қорын жұмсалады.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар алпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1. заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық;
3. акцизнер;
4. бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
5. жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемлері;
Жергілікті салықтар мен салымдар:
1. жер салығы;
2. заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. көлік құралдарына салынатын салық;
4. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алымдар;
5. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
6. аукционда сатудан алынатын алым;
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық салынатын
объектісіне түсетін табысынан алынады.Олардың қатарына мына салықтар
кіреді:заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,жер салығы,мүлік
салығы т.б.
Ал,тұтынуға салынатын салықты,салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынына төлейді.Тұтынуға
салынатын салыққа,қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес,яғни салық төлеушінің мүлкінің сыртқы
белгісіне қарай алынады.Оларға: жер салығы,мүлік салығы,бағалы қағаздармен
жүргізілетін операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар- салық төлеушінің салық төлейтін объектісінен алынатын
табсының мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі- өзінің құрамы жағынан бірнеше копненттерден тұратын
күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынандай:қаржы қатынастары және
осы қатынасты анықтатын салықтар; салық механизмі,яғни салық салу
әдістерімен жолдары;нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар;салық салуды басқару
және салық қызметі органдары.Салық салудың әдістері мен жолдары,нұсқаулар
мен әдістемелік құжаттар,салық салуды ұйымдастыру,салық салудың негізгі
принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы
да,тиімді қызмет етуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық
оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, салықтың
төлеуін бақылау, салықтың жазалау шаралары.
Салық субъекті(салық төлеуші) дегеніміз-заң бойынша салық төлеу міндеті
жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық объектісі-табыс мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшмен
жасалатын операциялар, мүлікті басқаға беру, табиғи қорларды пайдалану,
қосылған құн, айналым және т.б.
*Салық көзі-салық салынатын табыс.
*Салық ставкасы немесе бәсі өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
*Ставкалар тұрақты салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне
байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты сомамен тағайындалады.
*Проценттік ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемелі немесе прогрессивті,
регрессивті, және пропорционалды.
Үдемелі немесе прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне
сәйкес ұдайы деп, өсіп отырады.
Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың төмендеуіне
сәйкес, азайып отырады.
Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне
байланыссыз, тұрақты бір процентпен тағайындалады.
Салық оклады-салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін
салық сомасы.
Салық жеңілдіктері дегеніміз, заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп
немесе салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық төлеу тәртібі-белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен
бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезінде белгілі бір
дәйектілікті органдарының құқығы мен міндеттері салық заңдары арқылы
белгіленеді және реттеледі.
1.3. Салық, олардың әлеуметтік - экономиканың мәні
Салықтар - белгілі бір көлемде және мерзімді алынатын заң бойынша
қарастырылған міндетті төлемдер. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ТАРАУ Салықтар, оның жүйесі және әлеуміеттік экономикалық мәні
1. Қазақстан Республикасының салық туралы заңның дамуы ... ... 8
2. Салық мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3. Салық олардың әлеуметтік экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ..30
4. Қазақстан Республикасының салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
ІІ ТАРАУ Нарық қатынаста салық жүйесі
2.1 Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының облыстық бюджеттегі үлес
салмағын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..40
2.2 Іс-әрекет түрлері бойынша жеке тұлғалардан бюджетке түсетін салық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 8
2.3 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін қылмыстық
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
2.4 Салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін әкімшілік
жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..62
ІІІ ТАРАУ Салық төлемдер мен салық органдарының өзара қарым-қатынастарының
құқықтық негіздері
3.1 Кеден органдарының салықтар алу жөніндегі өкілеттігі ... ... ... ... 75
3.2 Салық жүйесін тұтастай автоматтандыру жаңа мың жылдыққа жасалатын нақты
қадам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
3.3 Салық төлеушілер мен мекемелері арасындағы қарым-қатынастың құқықтық
негізін жетілдіру мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 98
Кіріспе
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі - салықтар. Өнеркәсібі
дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 пайызды құрайды.
Салықтың негізгі түрлеріне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты
мүшелерінің табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар жатады.
Өндірістік бірлестіктер, кәсіпорындар, капитал иелері өздері жариялаған
мәлімдемелері бойынша салық төлейді.
Салық мәлімдемесі салық төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы
хабары, ал жалдамалы еңбек адамдарынан салық жалақы төлегенде ұсталады.
Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден басталады. Номиналдық
табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын өсірудің базасы жасалады, салық
төлеушілердің саны артады, мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы-
қаражаттары көбейеді. Салық салудың нормасы - салық ставкасы объектінің бір
өлшеміне салынған мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер
табыстың көлеміне байланыссыз салық төлеудің бірыңғай пайызды тағайындалса,
олар пропорциялы ставкалар болады. Егер ставкалар табыстың өсуімен көбейсе,
онда прогрессивті, үдемелі ставкалар болғаны. Салық салудың тәжірибесінде
бір объектіге (мысалы, көлікке) оның құнына қарамастан салынатын қатаң
ставкалар кездеседі.
Салық салу жүйесінің басты буыны - бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде
пайда болған корпорациядан алынатын салық. Салық акционерлік қоғамның таза
пайдасынан алынады, яғни жалпы пайдадан басқаларды шегергеннен кейін,
мысалы, жедел амортизация, табиғи кендердің азаюы, қайырымдылық қоры
төлемдері және тағы басқа шығындар. Көптеген елдерде корпорация
пайдаларына салық, салу ставка пропорциялары арқылы жүреді.
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де бар. Ол
пайданың белгілі мөлшерден артық болуына байланысты салынады. Мұндай шара
әдетте төтенше жағдайларда, соғыс, экономикалық күйзеліс кездерінде
қолданылады. Табыс салығының қатарына мүлік салығы капиталды пайдаланумен
байланысты атқарылған істер салығы да жатады. Бірінші жағдайда салық
мүліктің құнына қарай (жер, құрылыс) әрбір адамнан және заңды тұлғалардан
алынады.
Капитал иесінен алынатын салық корпорациялардың бағалы қағаздарды сату,
сатып алуынан түскен табыстардан алынады.
Тікелей табыс салықтарымен қатар жанама салықтар да маңызды рөл
атқарады. Олар тауарлар немесе қызмет көрсету бағаларына қосылады. Бұл
салықты тауарды тұтынушылар (сатып алушылар) төлейді. Қаржы ресурстарын
бюджетке шоғырландырудың басты құралы тікелей салықтар, алайда жанама
салықтардың да рөлі кеміген жоқ.
Жанама салықтар бугінде үш түрге бөлінеді: акциздер, фискалды,
монопольді салықтар және кеден салығы. Бұлардың ішіндегі ең бастысы -
акциздер. Олар тауар бағаларына немесе қызмет көрсету тарифтеріне
қосылады. Әрбір елдің ерекшеліктеріне қарай акциздер халық тұтынатын
тауарларға, транспорт, байланыс, тұрмыстық қызмет көрсету турлеріне
салынады. Қазіргі кезде акциздің бір түрі - қосымша құнға салынады.
Фискалды (монопольді) салық - мемлекеттің монопольді өндіретін
тауарларына салынатын жанама салық. Нақты елдердің ерекшеліктеріне қарай
бұлардың қатарында темекі бұйымдары, алкогольдік ішімдіктер, сусындар, тұз
және тағы басқа заттар болуы мүмкін. Фискалды (монопольді) салықтың
түсімдері әдетте мемлекеттік бюджетке, біраз бөлігі, жергілікті үкіметтің
бюджетіне түседі.
Жанама салықтың қатарында кеден, баж алымдары жатады. Олар тауарларды
мемлекеттік шекарадан әрі - бері алып өткенде төленетін салықтар. Қазіргі
кезеңде, әсіресе шет елдер тауарларынан алынатын кеден салығының маңызы
зор. Кеден салығының механизмі арқылы мемлекет белгілі тауарлардың шеттен
әкелінуін тежеп, өзінің ішкі рыногын шетелдік бәсекеден қорғайды. Қазіргі
мемлекеттердің финанс жүйесінде маңызды рөлді орталық үкіметтің
салықтарымен қатар, жергілікті жерлердің салықтары да атқарады. Олардың
ішіндегі ең бастылары: меншік салықтары, әр түрлі жанама салықтар (темекі,
ішімдікке, жанармайға және т. б.).
Жергілікті әкімшіліктің қажеттіктерін өтеуге өз салықтары
жетіспегендіктен көптеген елдерде орталық үкіметтің жергілікті органдарға
субвенция (көмек) беруі үшін белгілі сомалар бөлінеді. Жалпы, өзінің
табиғаты жағынан субвенция дегеніміз - орталық үкіметке түсетін салықтың
бір бөлігі, ол жергілікті бюджетке бөлініп беріледі.
Бұл дипломдық жұмыстың өзегі болып салықтық заңдылықтарды бұзғаны үшін
қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылық алынып отыр.
Қазақстан өз алдына егемендік алған соңғы 13 жылда осы салық жүйесі
бойынша бірнеше деген үлкен заңдар қабылданды. Атап айтқанда 12 маусым 2001
жылғы “Салық және бюджетке төленетін басқада да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының кодексі қабылданды. 16 шілде 1997 жылы Қазақстан
Республикасының қылмыстық кодексі қабылданып онда салық заңдылықтарын
бұзғаны үшін арнайы баптар, 30 қантар 2001 жылы Қазақстан Республикасының
әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі қабылданып ондада салық
заңдылықтарын бұзғаны үшін арнайы баптар кіргізілді.
1-ТАРАУ. СалыҚтар, оныҢ жҮйесі жӘне Әлеуметтік – экономикалыҚ мӘні
1.1. Қазақстан Республикасының салық туралы заңның дамуы
Салық мемлекеттік бюджет кірісінің негзгі көзі ретінде мемлекеттің
әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Сонымен бірге салық жаңадан
құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық
күйіне шешуші әсер жасайды. Сондықтан да бұл мақала салық мәселеріне және
салық қызметі органдарының жұмыс көкжиектеріне арналған.
Салық заңын реформалау кезінде біз басты міндетімізге қазіргі салық
жүйесін ықшамдауды, салық төлеушілермен әділ қарым-қатынастарды ендіруді
алдық, сөйтіп тауар өндірушілер өндірісті инвестендіруге жеткілікті
сомадағы қаржы ресурстарын бағыттауға қажетті мүмкіндікке ие болды. Сондай-
ақ әділеттік қағидасын қамтамасыз ету мақсатымен көптеген, тіпті еш
негізделмеген жеңілдіктер қайта қарастырылды. Қабылданған Салық кодексінің
қимылын зерттеу стратегиялық жоспар бойынша есептеулердің ақтайтынын
көрсетті. Біз болжаған бюджет жоғалтулары Салық кодексіне ескерілген
қосымша шығындармен жабылады.
Республикада жаңа салық заңын дайындау жөнінде жұмыс басталды. Бұл
Қазақстан Республика Президентінің заң күші бар “Салық және бюджетке басқа
да міндетті төлемдер туралы”
“Салық және бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы” Жарлығымен аяқ
талды. Осы жаңа заңның ережелері 2001 жылдың 12 маусымнан бастап күшіне
енді. Ол бұрынғы нақты өмір мен туындай бастаған қарым-қатынастардың
талаптарына жауап бермейтін салық заңын түбегейлі түрде реформаларды.
Жаңа салық заңының негізгі мақсаты шаруашылық субъектілеріне салық
ауыртпалығын азайтуды қамтамасыз ету болатын. Бұл жағдайға сан алуан
мақсаттық қорларға қаржыларды таратуды қысқарту, сондай-ақ өз күшіндегі
салық санын кеміту жолымен қол жеткізілді.
Мәселен, қазіргі кезде өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) өзіндік
құнының 5 пайыз мөлшерін құрайтын Қазақстан Республикасының экономикасын
түрлендіру қорына, кәсіпорынның қарамағында қалатын пайданың 1 пайызын
құрайтын кәсіпкерлік пен бәсекелесиікті дамытуды қолдайтын қорға,
мөлшерлері аймақтарға байланысты жалақы қорының 5-тен 20 пайызға дейін
құрайтын қалалық жолаушы көлігін ұстауға арналған шығындар жойылды.
Жаңа салық заңы салықтың бұрынғы 45 түрінің орнына 11 түрін анықтап
енгізді.
Салық ауыртпалығын азайту жоғарыда көрсетілген себептерден басқа
сондай-ақ салық салудың халықаралық принциптеріне жақындаған салық
салынатын кірісті анықтау тәртібін өзгерту арқылы қамтамасыз етіледі. Салық
салынатын жатқызудың қазіргі жүйесі кәсіпорындарды олардың қызметіне
байланысты шығындарының жекелеген түрлерінің өзіндік құнына жатқызуға
мүмкіндік бермеді.
Жаңа салық заңына сәйкес салық салынатын кіріс жылдық жиынтық
кірістен осы кірісті шығарумен байланысты барлық шығындарды алып тастау
жолымен табылады, сөйтіп шынайы салық базасы анықталады.
Салық салу тәртібін жүйелеу, қазіргі салықтардың тұрақтылығы және
мемлекеттегі салықтық құқық қарым-қатынастарын реттейтін біртұтас заңның
болуы барлық салық төлеушілердің мемлекет бюджетіне қанша және қашан
төлеуін білудің негізін жасады. Мұндай заңдық норма салық төлеуші мен
салық заңын сақтауды және мемлекет алдында салықтық міндеттемелердің
түсуін қамтамасыз ететін салық органдарының қарым-қатынастарын
мүлдем жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Ақыр аяғында жаңа салық заңы ережелерінің ескіге қарағанда табыс
есебінен салықтарды алу пайызын орташа есеппен 20 тармаққа дейін
төмендетуге мүмкіндік жасайтынын атап айтқан жөн. Сондай-ақ мұнда Салық
кодексін жасақтауға бұрынғы шақырылған депутаттар, Қазақстан өнеркәсіпшілер
одағының, Қазақстан Президенті жанындағы кәсіпкерлер кеңесінің өкілдері,
бірқатар ірі және шағын кәсіпорындардың басшылары мен бас есепшілерінің ат
салысқанын атап өткен орынды. Салық кодексінің сан алуан ережелерін
дайындаумен бірге олар нақты кәсіпорындарға негізіліп, нәтижелері
қорытындыланып жатты.
Жаңа салық заңының ережелеріне егжей - тегжейлі тоқтамай-ақ олардың
кейбіріне, яғни шаруашылық субъектілерінің қаржылық-шаруашылық қызметін
жасақтауға мүмкіндік беретіндеріне тоқталып өтейік.
Тауарлық - материалдық құндылықтардың толық бағаланған сомасын қаржылық-
шаруашылық қызметтің нәтижелеріне жатқызудың бұрынғы тәртібіне қарағанда
жаңа заңда толық бағаланған соманы салық салынатын кірісте ескермей-ақ
өзіндік айналым қаражатын толтыруға жұмсауға рұқсат етіледі.
Жаңа заңда сонымен бірге кәсіпорынды негізгі қорды жаңартуға
ынталандыру мақсатымен амортизацияның үдетілген нормалары қарастырылады.
Мұнда кәсіпорындарға өздерінің қарауы бойынша жаңа технологиялық жабдықтың
үш жыл пайдаланғанынан кейін құңын толық алып тастауға мүмкіндік беретін
мүлдем жаңа норма енгізілген.
Импорттық тауарлардың қосымша құнына салықты ендірумен бірге оны
кедендік тіркеу кезінде дер кезінде төлеу мәселесі туындады. Бұл жағдай
бойынша өнеркәсіптік өңдеуге арналған импорт тауарлары бойынша мәселе
шешілді - оларға үш айға дейін мерзім ұзартылды.
Ал, қазіргі кезеңде кедендік тіркеу сәтінде автоматты түрде есепке алу
жолымен импорттық жабдық пен дәрі-дәрмектерге қосымша құн салығын
төлемеуге мүмкіндік беретін механизм өз күшінде.
Бас салық инспекциясы өз қызметінің басты міндетіне барлық салық
төлеушілерге, Қазақстанның барлық тұрғындарына жаңа салық заңы мен салықтар
бойынша нормативтік актілерді жеткізуді жатқызады. Бұл бір күндік емес,
ұзақ жұмыс, салық жұмыскерлерін ресми парыздарынан аландауына мәжбүр етеді.
Ең алдымен біреуді оқытпас бұрын өзің оқу жүйесін мықтап білуің қажет.
Осыған байланысты Бас салық инспекциясының осы жұмыскерлерімен салық
төлеушілер арасында және салық қызметінің лезді жұмысқерлерін оқыту
бойынша кең көлемде түсіндіру жұмыстары жүргізілді. Жер - жерден салалық
семинарлардан басқа Алматыда салық салу мәселерімен тікелей айналысатын
барлық аймақтар жұмыскерлерімен апталық семинар өткізілді. 3 мың маман
оқытылып шығарылды. Іс жүзінде барлық салаларды қызметкерлерімен салық
заңын түсіндіру бойынша семинарлар жүргізілді, әрбір территориялық -
әкімшілік бөлікте салық төлеушілермен семинарлар өткізілді, біздің мәлімет
бойынша семинарларға барлығы шамамен 300 мың салық төлеушілер қатысты.
Тұтастай алғанда республика бойынша 2,5 мың семинар-кеңес өткізіліп,
баспасөзде 1900 материал мен мақала жарияланған, ал радио мен теледидар
бойынша 1766 рет әңгіме-дүкен ұйымдастырылған. Бұнда басқа барлық салық
инспекцияларында телефондар анықталынып, солар бойынша салық төлеушілерге
салық заңының мәселелері жөнінде жауаптар берілді.
Іс жүзінде Бас салық инспекциясының барлық басшылық құрамы радио және
теледидар арқылы сөйледі, оның үстіне хабарлар тікелей эфир арқылы қазақ
және орыс тілдерінде жүргізілді.
Салық кодексі енгізілгеннен бастап бугінгі күнге дейін оған ілеспелі
нормативтік құжаттар дайындау жөнінде қызу жұмыстар істелінуде, 10
нұсқаунама әзірленіп шығарылды.
Қазақстан Республикасының ұкіметі 17 қаулы қабылдады, атап айтқанда:
- Қазақстан Республикасының территориясында акциздік салық маркаларын
(ен-таңба) енгізу және ен-таңбалауға жататын акциздік тауарларды сату
жөнінде;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер көлік құралдарына салық
төлеуден босатылу үшін арнаулы ауыл шаруашылық техника тізбегін бекіту
жөнінде;
- салық төлеуші - заңды тұлғаның салықтар және бюджетке басқа да
міндетті төлемдері бойынша мемлекет алдындағы келешегіне байланысты салық
қызметті органдары тәркілеген оның мүлкін сату үшін арнайы ашық аукцион
өткізудің тәртібі мен шарттары жөніндегі Ережені бекіту туралы;
- Қазақсган Республикасының базарларында тауарларды өткізу құқығы
үшін салық жинау туралы;
- импорттық акцизді тауарларға акциз мөлшерлемесі және жеке
тұлғалардың Қазақстан Республикасының кедендік бекетінен акциз салық
салынбайтын акциздік тауарларды өткізу нормасы туралы;
- Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 13
шілдедегі заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін салық төлеу бойынша
Ережені бекіту жөніндегі 960 қаулысына өзгертулер мен толықтырулар енгізу
туралы;
- Қазақстан Республикасында шығарылған акциздік тауарларға және ойын-
сауық бизнесіне акциз мөлшерлемесі туралы;
- Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 14 шілдедегі
974 қаулысына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы.
Бұрындағы жылдың 21 желтоқсанында салык заңына қатысты
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Қазақстан
Республикасының кейбір заң актілері мен Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлықтарына өзгертулер мен толықтырулар туралың Жарлығы
қабылданды.
Бұл заң елімізде қалыптасқан экономикалық ахуалды ескеретін жекелеген
ережелерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы ұкіметі мен Президентінің
құзырында қабылдаған жекелеген шешімдерін заңды түрде бекіту мақсатымен
қабылданды.
Республикалық бюджетінде зейнетақы, жәрдемақы және басқа да әлеуметтік
төлемдерді есептеу үшін жаңа көрсеткішті қабылдауға байланысты салық заңына
мөлшері кезекті жылдың республикалық бюджетінде немесе басқа нормативтік
құқық актісінде тағайындалатын есептік көрсеткішке салықты есептеу үшін ең
төменгі жалақыны ауыстыру көрсеткіші бойынша тиісті түзетулер енгізілді.
Көптеген банктердің ауыр қаржылық күйін ескере отырып және тезірек
олардың қаз тұрып кетуі үшін оларға салық заңында қарастырылған шектеулі
көлемдердің орнына Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісім
бойынша Қазақстан Республикасы ұлттық банкісі тағайындаған мөлшерде күдікті
және сенімсіз қарыздырға қарсы провизиялармен айырма есеп жасау құқысы
берілді.
Көлік жолдарын пайдаланушылардың жылдың жиынтық кірісінен есеп айыру
бөлігі бойынша заң тағайындаған айырма есеп тізбесі пысықталынды.
Өзгертулерде өндірісте тікелей қолданылатын технологиялық жабдық құнын
үш жыл өткеннен кейін айырмалау тәртібі пысықталынды.
Арнаулы экономикалық аймақтарға инвестицияларды ынталандыру, осындай
аймақтарда құру және кеңейту мақсатымен арнаулы экономикалық аймақ
территориясында тіркелініп және қызмет атқаратын заңды тұлғалар кірістері
үшін 20 пайыз көлемінде салықтың жеңілдік мөлшерлемесі тағайындалынды.
Қосымша табыс салығы бойынша мынадай жеңілдіктер енгізілді.
Ақмола қаласының инфрақұрылым дамытуға инвестицияларды ынталандыру
мақсатымен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалар үшін
кіріс салығының 10 пайызынан аспайтын қаражат Жаңа астанаң атты бюджеттен
тыс қорға, Ақмола қаласында тұрғын үй салуға жұмсалған қаржы сомасына кеп
құйылады және мақсатты міндетпен сол жылы нақты түрде пайдаланылады.
Сондай-ақ 1996 жылдың қаңтарында Салық кодексіне Қазақстан
Республикасының ұкіметі анықтаған ұйымдарды заңды тұлғалардың табыс салығы,
жер салығы мен мүлік-салығы төлемінен босату туралы толықтырулар енгізілді.
Бұл ұйымдарға сонымен бірге Ақмола қаласында құрылыспен байланысты қызмет
мерзімі бес жылдан артпайтын шетелдік қатысуымен құрылған мекемелер кіреді.
Күшіне енген салық заңы жеке тұлғаларды табыстарынан 1997 жылдың 1
қаңтарына дейін олардың салымдары бойынша банктер төлейтін пайыздармен
салық төлеуден босату қарастырылған. Қазіргі заң тұрғындардың банктерге
Норвегия, Моңғолия, Финляндия, Болгария, Оңтүстік Корея, Беларусь..
Жеке кәсіпкерлікке салық салуды жетілдіру ісіндегі маңызды қадамның
бірі - кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын жеке тұлғалардың патенттеуге
көшуі.
Бұл тәртіп азаматтардың заңды тұлға құрмай-ақ сатып алған патенті
негізінде кәсіпкерлік қызметін атқаруға болатынын қарастырады. Ал бұл
кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу жөнінде куәлігі және лицензиясы болып
табылады.
Салық қызметі органдарының кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға патенттер беру тәртібі туралы Қазақстан Республикасы ұкіметінің
1995 жылғы 16 тамыздағы қаулысымен бекіткен Ережесінде аталмыш
қызметпен айналысқысы келген азаматтар тұрақты тұратын жері бойынша салық
инепекциясына патент беру және салықтық тіркеуге салық төлеуші ретінде
кезекке қою туралы өтініш беретіні көрсетілген. Салық инспекциясы келіп
түскен өтінішті 10 күн мерзім ішінде қарауға тиіс.
Патент бір салық жылына жарайды деп есептелінеді. Әгәри лицензияларда
мерзім бір жылдан кем болып көрсетілсе (егер қызмет лицензиялауға лайық
болса) патент осы лицезияның іс мерзіміне беріледі.
Патент бөтендік бола алмайды, оны басқа адамдарға беруге тыйым
салынады. Кәсіпкерлік қызметті атқару құқысына патенттерді сатып алған
адамдар алған табыстары туралы декларация толтырмайды, соған сәйкес табыс
салығының нақтылы көлемінің есебінен және оны бюджетке төлеуден
босатылады.
Патент үшін төлем көлемін облыс (Алматы қаласы) бойынша салық
инспекциясы адамдардың кәсіпкер ретінде жұмыс істегендегі жылдық кіріс
сомасы мен өндірістік шығындар сомасы жөніндегі облыс (Алматы қаласы)
бойынша орташа мәліметтермен жасақтайды.
Осыған ұқсас патент негізінде салық төлеу жөнінде жұмыс қазіргі кезде
шағын кәсіпорындарда, қызмет көрсету аясындағы және басым түрде қолма-қол
ақшамен жұмыс істейтін немесе шектеулі жұмыскерлер бар кәсіпорындарда
жүргізілуде.
Бұл жұмыс аяқталуға жақын. Осынау ереженің шаруашылық субъектілеріне
әсерін зерттеу үшін оны бір аймақтың шеңберінде жұмыс істеткізіп көру
туралы шешім қабылданды. Мұндай іс-тәжірибе қабылданатын ереженің әлсіз
және оны сәйкестендіруге мүмкіндік береді.
Осы тәртіп анағұрлым жетілген болуы үшін кәсіпкерлік қызметтің мүдделі
субъектілері өздерінің ұсыныстары мен тілектерін айтқаны лазым. Салық
төлеішілер мен салық органдары болашақта бірлесе отырып жұмыс істескенде,
салық салу жүйесінде ебедейсіздіктер мен бұрыс шешімдерге жол бермеуге,
өзара тиімді мәселелерін өтене түсінуіне мүмкіндік туар еді.
Салық салу мақсатында есептеу әдісі қабылданған кезден бастап алғаш рет
заң щығарушы өнеркәсіп пен қызмет көрсетулердің аталған салаларында жұмыс
істейтін кәсіпорындарға салық салу мақсаттарында аралас есептеу әдісін:
кассалық және есептеу әдісін жүзеге асыру құқығын бекітіп берді. Сатқан
кезден бастап рұқсат етілген 60 және 90 күн салық салу ауыртпалығын біраз
жеңілдетуге мүмкіндік береді. Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналым
тізбесіне тоқыма, тігін, былғары аяқ киім өнеркәсібі салаларының өнімін
өткізу жөніндегі айналым енгізілген.
Аталған салалардың нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымы салық
төлеушілерге сатып алынған материалдар, шикізат, қызмет көрсетулер бойынша
қосылған құнға салынатын салықты өтеуге мүмкіндік береді, бұған сыртқы
сауда келісім-шарты бойынша айналым мақсаттары үшін халықаралық шарттарға
қатысушы елдерден солар бойынша қосылған құнға салынатын салық ескерілетін
бағалар бойынша өзара есеп айырысулар көзделетін жағдайлар кірмейді.
Жер ауыл шаруашылық өнімін өндірудің негізгі құралы болып табылатын,
сондай-ақ өздері өндірген ауыл шаруашылық өнімін ұқсатушы ауыл шаруашылық
өндірісшілері едәуір салық жеңілдіктеріне ие болды. Салық төлеушілердің бұл
санатының бірыңғай жер салығын төлеуге құқығы бар.
Ауыл шаруашылық өнімін өндірудің негізгі құралы жер болып табылатын
немесе қызметі ауыл шаруашылық өнімін өндіру үшін жерді пайдаланумен
байланысты, сондай-ақ өздері өндірген ауыл шаруашылық өнімін ұқсатушы
заңды тұлғалар Әр Қаржы министрлігімен келісе отырып, Әр Мемлекеттік кіріс
министрлігі белгілейтін тәртіп бойынша патент негізінде салықтар төлей
алады.
Патенттің құнын есептеу кезінде бюджетке төленуге тиісті салық құны
ауыл шаруашылық өнімін өндірудің негізгі құралы жер болып табылатын немесе
қызметі ауыл шаруашылық өнімін өндіру үшін жерді пайдаланумен байланысты
заңды тұлғалар үшін 80% кемітіледі.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер өздері өндіретін тауарларды
(жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) сату жөніндегі айналым бойынша табыс
салығын және қосылған құнға салынатын салықты төлемейді. Ґздері өндірмейтін
тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) сату жөніндегі айналым бойынша
бірыңғай жер салығын төлеушілер қосылған қүн салығын жалпыға белгіленген
тәртіппен төлейді (Заңның 6.6 және 55. 1-2-баптары), оның үстіне олар
қажеттілік нормативтері шегінде көлік салығын және мүлік салығын төлеушілер
болып табылмайды, Заңның 179.9-бабына сәйкес машина жасау, тоқыма, тігін,
былғары аяқ киім, резинадан және пластмассадан жасалған бұйымдарды өндіру
немесе химия өнеркәсібі салаларындағы қызметті жүзеге асыратын заңды
тұлғалардың осы тармақ күшіне енгізілген кездегі жағдай бойынша пайда
болған салықтарын және айыппұл санкцияларын (жергілікті бюджеттерге толық
көлемде түсетін салықтар мен акциздерді қоспағанда) төлеу мерзімі, осындай
қызметтен түсетін табыстар, өсімақыны есептемей, жиынтық жылдық табыстың
көлемінде кемінде 51% құраған жағдайда, 2003 жылғы 1 қаңтарға дейін
ұзартылады. Осы тармақтың ережелері акцизделетін тауарларды өндіретін және
(немесе) сататын және (немесе) импорттайтын заңды тұлғаларға қолданылмайды.
Кәсіпкерлік қызметтен түсетін табыстар тізбесіне 3-1-тармақпен "Күмәнді
міндеттемелер бойынша табыстар" және 16-тармақпен “Осы Заңның 138-1-бабына
сәйкес бағаларды түзетуден түсетін табыстар” қосымша негізілген. Күмәнді
міндеттемелер бойынша табыстар жаңа табыс түрі болып табылады, ол осы
Заңның 5-бабының 45-тармағына сәйкес белгіленеді, бүл сатып алынған
тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) бойынша туындаған және туындаған
кезден бастап екі жыл ішінде қанағаттандырылмаған міндеттемелер. 33
Нұсқаулардың 7-тармағында ашып көрсетілген салық заңдарының осы нормасы екі
жыл ішінде төленбеген кредиторлық борышты табыс деп тануды белгілейді.
Қабылданған толықтыру мерзімдері бойынша қандай да бір себеппен төлемдер
төленбеген немесе төленбейтін шығындар кезеңін шығыстарға енгізуді
шектейді. Бапты өзгерту 1999 жылғы 1 сәуірден бастап күшіне енгізіледі.
Негізгі құралдар топтарының тізбесі “Коммуникация жабдықтары” деген 8-
топпен толықтырылған:
- коммутация мен деректер берудің цифрлы жүйелерінің жабдығы,
байланыстың цифрлы өлшеу техникасы, амортизация шекті нормасы - 25%;
- жер серігі, ұялы байланыс, радиотелефон, пейджинг және транкинг
байланысы жабдығы, амортизацияның шекті нормасы -15%;
- байланыс желісі, коммутация мен беру жүйелерінің жабдығы,
амортизацияның шекті нормасы -10%;
“ұйлер, ғимараттар, құрылыстар” деген 7-топ “... құрылысы Әр ұкіметінің
кепілдігімен қамтамасыз етілген шетел валютасындағы заем қаражаттарын
қайтару кезінде туындайтын бағамдық айырма сомасына қайта бағалау сомаларын
қоспағанда...” деген сөздерден толықтырылды.
23-1-“Табиғи ресурстарды геологиялық зерделеуге және өндіруге дайындық
жұмыстарына жұмсалған шығыстар” деген баптың соңғы абзацының редакциясы:
“осы шығыстар пайдалы қазбаларды сату кезінде алынған табыстарды
(тәжірибе-өнеркәсіптік мақсаттарда өндірілгендерінен басқасы) жиынтық
жылдық табыстардан осы Заңның 13-бабына сәйкес алып тастауға жататын
табыстарды және осы Заңның 34-бабына сәйкес салық салудан босатылған
табыстарды қоспағанда, геологиялық зерделеу және дайындық жұмыстарын
жүргізу кезеңінде жасалған келісім-шарт шеңберінде жүзеге асырылатын қызмет
бойынша жер қойнауын пайдаланушы алған табыстар сомасына оларды азайту
арқылы түзетілуге тиіс” деп өзгертілді.
2-тармақ енгізілді: “Осы баптың 1-тармағында белгіленген тәртіп табиғи
ресурстарды геологиялық зерделеу, әзірлеу немесе пайдалану құқығын алуға
байланысты салық төлеушінің материалдық емес активтерге жатқызылған
шығыстарына да, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушы бюджетте іс жүзінде
төлеген келісім-шарттық аумақтарда мемлекет жұмсаған тарихи шығындарды
өтеу сомасына да қолданылады”. Бүл тармақтардың ережелері кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысқа жұмсалған шығыстар сомасына түзету енгізеді және,
демек, оны кемітеді, ол бұрын болған емес.
“Шығындарды көшіру” атты 27-бапқа елеулі түзету енгізілген: енді
кәсіпкерлік қызметтен пайда болған шығын осының алдындағы редакциядағыдай 5
жыл емес, қоса алғанда 3 жылға дейінгі мерзімге көшіріледі.
Заңға сәйкес есепке алынған, оларды сатып алу мен сатуға
байланысты шығыстар құнын қамтиды (балтың редакциясы
1999 жылдың 12 сәуірінен бастап күшіне енгізіледі).
Демек, қосылған құнға есептелген салық есепке алынған салықтан кем
болмауға тиіс сауда-делдалдық қызмет бойынша ғана салық салынатын
айналымның мөлшеріне бақылау жасалуға тиіс. Сату жөніндегі шығындар
бухгалтерлік есеп негізінде 80, 81 және 82-бөлімшелер шоттарының сомасы
ретінде де, сауда-делдалдық қызмет бойынша да, сондай-ақ осы шығындарды
өзіндік салмағы бойынша өнім, жұмыстар (қызмет көрсетулер) түрлеріне
жатқыза отырып, жұмыстар (қызмет көрсетулер) бойынша да белгіленген 1999
жылғы 19 мамырдағы ғ519 Нусқаулықтың редакциясы Заңның соңғы
редакциясының нормаларына қайшы келді.
Қалыптасқан жағдайда, біздің ойымызша, қолда бар нормативтік актілерді,
атап айтқанда, ғ37 Нұсқаулықтың 196-тармағын басшылыққа алған жөн, онда
шаруашылық жүргізуші субъектілер тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) сатып алу бағаларынан (нақты қалыптасқан шығындардан) төмен
сатқан жағдайда, тауарлар (жұмыстар, көрсетілген қызметтер) сату жөнінде
есептелген салық сомасы мен сатып алушылардан алынған салық сомасы арасында
пайда болған айырма бюджетке қайтарылуға тиіс және салық салынатын табысты
анықтаған кезде есептен шығаруға жатпайды. Бұл орайда жақшаға алынған
сөздерді, Заңға сәйкес болмағандықтан, алып тастау керек.
Будан басқа, Заңның 47-бабына сәйкес активтерді төмендетілген құны
бойынша сату кезінде активтердің құны өнім атаулары бойынша бөлінбестен,
есепті кезең үшін тұтастай белгіленгенеді.
"Салық салынатын айналымның мөлшеріне акцизделетін тауарлар жөніндегі
акциз сомасы қосылады", демек, бір жанама салық екінші жанама салыққа
салынбайды. 58-баптың 6-тармағынан салық салынатын айналымнан "табиғи
монополистерге арналған нормадан тыс шығындар" алып тасталды, жаңа
редакциясында бапта мынадай ереже болады: "Мүліктер бүлінген, жоғалған
кезде (ол бойынша қосылған құнға салынатын салықты есепке алу көзделмеген
мүлікті, сондай-ақ табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар салдарынан пайда
болған реттерді қоспағанда), осы мүліктің құны салық салынатын айналым
ретінде қаралады".
58-баптың 6-1-тармағынан өндірістік қызметке қатысты ережелер алып
тасталды. Тармақтың жаңа редакциясы: "Тауарларды экспорттық операциялар
бойынша сауда-делдалдық қызмет үшін сатып алу бағасы арасындағы айырмаға
Қазақстан Республикасында осындай тауарларды өткізу кезіндегі Заңның 66-
бабында белгіленген ставка бойынша салық салынуға тиіс".
60-баптың 1-тармағынан бұрын салық салынатын импортқа енгізілген баждар
мен салықтар алып тасталды, бұл баптың қазіргі редакциясы: "Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес анықталатын тауарлардың кеден құны,
сондай-ақ тауарларды импорттау кезінде төлеуге жататын алымдардың сомасы
салық салынатын импорт мөлшерінен енгізіледі". Қосылған құнға салынатын
салық төлеуден босатылған айналымдардан инкассация алып тасталды.
Заңның 77-бабына Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген ликер-
арақ өнімдеріне, сондай-ақ күшейтілген сусындарға, шырындар мен
бальзамдарға акциз ставкаларын белгілеген кезде оның құрамында таза (100%)
спирттің болу мөлшеріне байланысты белгіленуі мүмкін деп қосымша енгізілді.
76-баптың 1-9-тармақтарындағы тауарларға акциздер төлеу мерзімі үш
күнен он күнге дейінгі мерзімге ұзартылды.
Атауынан көрініп тұрғанындай, V бөлім мемлекеттік тіркеуге жатпайтын
акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін бергені үшін алынатын
алым да акциялар эмиссиясын тіркеу ставкалары бойынша - 0,1% төленеді деп
толықтырылған.
Есепті айдан кейінгі айдың 10-ына дейінгі салық органдарына ұсынылуға
тиіс жазылу жүргізілетін бонус бойынша декларациялар енгізілген.
Заңның бұрынғы редакциясында әлеуметтік салықты заңды тұлғалар
Қазақстан Республикасы азаматтарының еңбекке ақы төлеу қоры бойынша
төлейтін, жаңа редакциясында: "... сондай-ақ Қазақстан Республикасында
тұрақты тұратын шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардың..." деген
сөздер қосылған. Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның филиалдарына,
өкілдіктеріне және өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелеріне
Декларацияны олардың орналасқан орны бойынша ұсынуға және салық төлеуге
рұқсат етілген.
Азаматтарға жеке қосалқы шаруашылық жүргізу, бағбандық, бақша өсіру
және саяжай салу үшін берілген жерлерге, оған қоса қосалқы құрылыстар
орналасқан жерлерге жер салығының ставкалары кемітілген: 0,5 гектарға
дейінгі жер алаңына - 0,01 гектар үшін 20 теңге және 0,5 гектардан асатын
жер алаңына -0,01 гектар үшін 100 теңге. Павлодар қаласы бойынша жер
салығының базалық ставкалары 3 теңгеден 5 теңгеге дейін ұлғайтылған, сондай-
ақ қалған елді мекендер үшін жанындағы құрылыстары мен ғимараттарын қоса
алғамда тұрғын үй қоры алып жатқан жерлерді қоспағанда, үй маңындағы жер
учаскелеріне салынатын салық ставкасы кемітілген: 0,5 гектарға дейінгі жер
алаңына - 0,01 гектар үшін 20 теңге және 0,5 гектардан асатын жер алаңына -
0,01 гектар үшін 100 теңге (Заңның 112,2-бабы). Өзгерістер 2000 жылға 1
қаңтардан бастап салық күшіне енгізіледі.
1.2. Салықтың мәні және мазмұны
Салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін көлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемелекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәнін мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
салық табысының қалыптасуындағы қаржылық (жүргізуші субъектілер)
қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халық табысын белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін
белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланды.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру,
бақылау функцияларында атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып табылады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шет
елдік инвесторларды ынталандыру, шағын және ішкі кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктеріне тығыз байланыста
болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын
орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлушілердің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендетуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азайуына әкеліп соқтырады.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеттері артады. Себебі, топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери -
қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет
пайдасынан өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес
салмағы 40 пайыздан көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалан
отырып, салық саясатын анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын
белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтардың мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
саналады.
Жанама салықтар – тікелей емес, жанама түрде тауар немесе қызмет құны
арқылы алынады.
Салық кодексінде салықтардың 9 түрлі, алымдардың 13 түрі, төлемдердің 9
түрі, кеден төлемдері мен баисдардың 4 түрі белгіленген.
Бұл ретте. салықтардың мынадай түрлері белгіленген.
1. Корпоративтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қайнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салық.
9. Мүлік салығы.
Бюджетке басқа да міндетті салықтар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке және олармен мәмілелерге құқықтарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
4. Радиоэлектр құралдары мен жоғарғы жиілікті құрылғыларды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркелгендерді мемлекет тіркеу үшін
алым.
6. Теңіз, өзен және шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу үшін
алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
9. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдаының жүріп
өту үшін алым.
10. Аукциондардан алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Қызметтің кейбір түрлері мен айналысуға құқық үшін лицензиялық алым.
13. Теледидарлық және радиотарату ұйымдарына радиожилік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
14. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем.
15. Жер үсті көздерінен су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
16. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем.
17. Жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін төлем.
18. Орман пайдаланулары үшін төлем.
19. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлем.
20. Радиожилік спектрін пайдаланғаны үшін төлем.
21.Кеме жүретін су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем
22. Мемлекеттік барс.
23. Кеден төлемдері.
24. Төлем.
25. Алымдар.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар жататын салықтар:
Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын
салық, акциздер, т.б.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер
бойынша, нақтылы шараларға жұмсалады.Мысалы көлік құралдарына салынатын
салық. Бұл салықтар жол қорын жұмсалады.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар алпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1. заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық;
3. акцизнер;
4. бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
5. жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемлері;
Жергілікті салықтар мен салымдар:
1. жер салығы;
2. заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. көлік құралдарына салынатын салық;
4. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алымдар;
5. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
6. аукционда сатудан алынатын алым;
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық салынатын
объектісіне түсетін табысынан алынады.Олардың қатарына мына салықтар
кіреді:заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,жер салығы,мүлік
салығы т.б.
Ал,тұтынуға салынатын салықты,салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынына төлейді.Тұтынуға
салынатын салыққа,қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес,яғни салық төлеушінің мүлкінің сыртқы
белгісіне қарай алынады.Оларға: жер салығы,мүлік салығы,бағалы қағаздармен
жүргізілетін операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар- салық төлеушінің салық төлейтін объектісінен алынатын
табсының мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі- өзінің құрамы жағынан бірнеше копненттерден тұратын
күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынандай:қаржы қатынастары және
осы қатынасты анықтатын салықтар; салық механизмі,яғни салық салу
әдістерімен жолдары;нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар;салық салуды басқару
және салық қызметі органдары.Салық салудың әдістері мен жолдары,нұсқаулар
мен әдістемелік құжаттар,салық салуды ұйымдастыру,салық салудың негізгі
принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы
да,тиімді қызмет етуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық
оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, салықтың
төлеуін бақылау, салықтың жазалау шаралары.
Салық субъекті(салық төлеуші) дегеніміз-заң бойынша салық төлеу міндеті
жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық объектісі-табыс мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшмен
жасалатын операциялар, мүлікті басқаға беру, табиғи қорларды пайдалану,
қосылған құн, айналым және т.б.
*Салық көзі-салық салынатын табыс.
*Салық ставкасы немесе бәсі өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
*Ставкалар тұрақты салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне
байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты сомамен тағайындалады.
*Проценттік ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемелі немесе прогрессивті,
регрессивті, және пропорционалды.
Үдемелі немесе прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне
сәйкес ұдайы деп, өсіп отырады.
Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың төмендеуіне
сәйкес, азайып отырады.
Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне
байланыссыз, тұрақты бір процентпен тағайындалады.
Салық оклады-салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін
салық сомасы.
Салық жеңілдіктері дегеніміз, заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп
немесе салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық төлеу тәртібі-белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен
бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезінде белгілі бір
дәйектілікті органдарының құқығы мен міндеттері салық заңдары арқылы
белгіленеді және реттеледі.
1.3. Салық, олардың әлеуметтік - экономиканың мәні
Салықтар - белгілі бір көлемде және мерзімді алынатын заң бойынша
қарастырылған міндетті төлемдер. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz