Сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігі
КІРІСПЕ
1 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІК ҰҒЫМЫ
1.1 Төлем қабілеттіліктің мәні және оның сақтандыру ұйымындағы ерекшелігі
1.2 Сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеу органдары
1.3 Сақтандыру компанияларының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеудің отандық және шетелдік үлгілерінің салыстырмалы анализі
2 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМЫНЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІК ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ КАПИТАЛДЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Сақтандыру ұйымының қызмет түрлерінің анализі
2.2 Сақтандыру ұйымының капитал құрылымы
2.3 Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігіне бағасы
3 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ҚИЫНДЫҚТАРЫ МЕН БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ
3.1 Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігінің негізгі бағыттарының қалыптасуы
3.2 Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігінің жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІК ҰҒЫМЫ
1.1 Төлем қабілеттіліктің мәні және оның сақтандыру ұйымындағы ерекшелігі
1.2 Сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеу органдары
1.3 Сақтандыру компанияларының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеудің отандық және шетелдік үлгілерінің салыстырмалы анализі
2 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМЫНЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІК ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ КАПИТАЛДЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Сақтандыру ұйымының қызмет түрлерінің анализі
2.2 Сақтандыру ұйымының капитал құрылымы
2.3 Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігіне бағасы
3 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ҚИЫНДЫҚТАРЫ МЕН БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ
3.1 Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігінің негізгі бағыттарының қалыптасуы
3.2 Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігінің жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Диплoмдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» деп аталатын 2007-жылдың 28-ақпанында жасаған халыққа Жолдауында Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев айтады: «Осыдан 10 жыл бұрын, 1997- жылы Қазақстан халқына алғашқы Жолдауда біздің қоғамымызды болашақта қалай көретіндігіміз және мемлекетіміздің міндеттері жайлы 2030-жылға дейінгі Стратегия ұсынылған болатын. Біз бұл Стратегияны не орнатқымыз келетіндігін, біздің дамуымыздың басты траекториясы қандай болу керектігін анық білуіміз және түсінуіміз керек деген принциптен шыға отырып жасадық . Біз өзіміздің маңызды бағыттарымызды анықтап алып, сәйкес стратегияларды таңдап, ерік-жігер мен шыдам, мақсатқа тырысушылық таныта отырып біздің жолымызда тұратын кез келген қиындықтарды жеңе алатындығымызға сенімді болдық. Және біз адаспадық. Бүгін толық жауапкешілікпен айтуға болады: Қазақстан өтпелі кезеңді сәтті аяқтап, өз дамуында сапалық жағынан жаңа деңгейге өтті.
Сөз берілгендей, экономиканың тұрақты дамуы реформалардың әлеуметтік бағыттылығын күшейтуге мүмкүндік туғызып отыр. Бұл біздің экономикалық саясатымыздың маңызды қорытындысы. «Қазақстан-2030» Стратегиясын жүйелі түрде орындау ары қарай даму үшін сенімді негіз берді.
Бізде алға қарай бұдан да сәтті қозғалуға барлық негізіміз бар, және біз өзіміздің тарихи мүмкіндігімізді қолдан жібермейміз.
Қазақстан расында да тауарлардың, қызмет көрсетулер мен еңбек ресурстарының, қаржы және қазіргі заман технологиялар мен идеялар нарығының ажырамс қарқынды бөлігіне айналуы үшін он маңызды міндеттің бірін орындауымыз қажет. Олардың бірі:
Жұмыс істейтін әйел адамдардың жүкті болғанындағын, босануын, балаға аналық күтім жасау кезінде міндетті әлеуметтік сақтандыру. Сонымен қоса олардың зейнетақылық жинақтамасы декреттік демалыста кезінде және бала бір жасқа толғанға дейінгі оған күтім жасауға байланысты алған мерізім барысында түсіп отырады.
Бұл жәрдем ақыны төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлістіру есебінен құрылған әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі.
Бұған мемлекеттік бюджеттен қосымша 9,2 млрд. теңге бөлу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығы негізінен банктердің қосалқы құрылымдарынан тұрады және оның дамуы айтарлықтай дәрежеде банктік өнімдердің сақтандырылуымен байланысты.
Қазақстанның сақтандыру нарығы көптегн себептерге байланысты тенденциялар жиынтығымен сипатталады, олар : мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық даму деңгейі, сақтандыру саласы заңнамаларының жалпы жағдайы, сақтандырылушылар мен сақтандырушылардың төлемқабілеттілігі және мемлекеттік реттеу құралдары мен олардың тиімділігі. Маңызды ықпал етуші себептер қатарына тек қан ішкі фактоларды ғана емес, сонымен қоса сыртқы- Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі, ТМД елдері мен Шығыс Еуропа елднрінің сақтандыру нарықтарының дамуы.
Сөз берілгендей, экономиканың тұрақты дамуы реформалардың әлеуметтік бағыттылығын күшейтуге мүмкүндік туғызып отыр. Бұл біздің экономикалық саясатымыздың маңызды қорытындысы. «Қазақстан-2030» Стратегиясын жүйелі түрде орындау ары қарай даму үшін сенімді негіз берді.
Бізде алға қарай бұдан да сәтті қозғалуға барлық негізіміз бар, және біз өзіміздің тарихи мүмкіндігімізді қолдан жібермейміз.
Қазақстан расында да тауарлардың, қызмет көрсетулер мен еңбек ресурстарының, қаржы және қазіргі заман технологиялар мен идеялар нарығының ажырамс қарқынды бөлігіне айналуы үшін он маңызды міндеттің бірін орындауымыз қажет. Олардың бірі:
Жұмыс істейтін әйел адамдардың жүкті болғанындағын, босануын, балаға аналық күтім жасау кезінде міндетті әлеуметтік сақтандыру. Сонымен қоса олардың зейнетақылық жинақтамасы декреттік демалыста кезінде және бала бір жасқа толғанға дейінгі оған күтім жасауға байланысты алған мерізім барысында түсіп отырады.
Бұл жәрдем ақыны төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлістіру есебінен құрылған әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі.
Бұған мемлекеттік бюджеттен қосымша 9,2 млрд. теңге бөлу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығы негізінен банктердің қосалқы құрылымдарынан тұрады және оның дамуы айтарлықтай дәрежеде банктік өнімдердің сақтандырылуымен байланысты.
Қазақстанның сақтандыру нарығы көптегн себептерге байланысты тенденциялар жиынтығымен сипатталады, олар : мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық даму деңгейі, сақтандыру саласы заңнамаларының жалпы жағдайы, сақтандырылушылар мен сақтандырушылардың төлемқабілеттілігі және мемлекеттік реттеу құралдары мен олардың тиімділігі. Маңызды ықпал етуші себептер қатарына тек қан ішкі фактоларды ғана емес, сонымен қоса сыртқы- Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі, ТМД елдері мен Шығыс Еуропа елднрінің сақтандыру нарықтарының дамуы.
1. Қазақстан Республикасының президент жолдауы 28 ақпан 2007 жылы.
2. Конституция Республики Казахстан от 30августа 1995 года.
3. Стратегия-2030.
4. Закон «О банкахи банковской деятельности»,введенный в действие Указом Президента №2444 от 31.08.1995 Банковское дело-М.,1996 г.
5. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона, «О Национальном банке Респулики Казахстан»,30 марта 1995 г.
6. Указ Президента Республики Казахстан ,имеющий силу Закона, «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан».31 августа 1995г.
7. Антонов М.Т, Пессель М.А. Мировой страховой рынок на пути к глобализции. М.,1995
8. Гапанов Г.А. Страхование: принципы и практика – Банковские услуги.1998-№5 С.21-23
9. Долан Э.Д .Деньги ,банковское дело и денежно-кредитная политика. М.,1996
10. Калянана Л. Страхование :Современный курс/Эксперт -1999г.-№16
11. Иванов В.В.Мировой страховой рынок.-М:МТ-Пресс,2000г
12. Банки и банковские операции ./Под ред.проф Жукова Е.Ф.-М:Банки и биржи ,ЮНИТИ ,1997-471с.
13. Научная концепция развития страхования на среднесрочную перспективу/Под общ.ред.Кравцовой Г.И-Мн.,1994
14. Давыдова Л.Плтежоспосбность стаховой организации Алматы,2001
15. Банковское дело (под редакцией проф. В.И. Колесникова),М.,1995.
16. Голицин Ю.Европейское законательство:оценка плотежеспособности страховых организаций по рисковым видам страхования.//Эксперт .-2000г.-№12
17. Риск-менеджмент/ Кравцов Г.И.-Мн :Меркование ,1994
18. Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции ,М.,1997
19. Банки и банковские организации в Республике Казахстан.Алматы ,2001.
20. Журкина Н.Г.Финансовое управление в страховых компаний //Финансы-2002№6
21. Банковский портфель-3/Коробов К.Л.-М:Соминтек ,1995 г
22. Букато В.И.,Львов Ю.И.Банки и банковские операции /Под ред.М.Х.
23. Лапидуса.-М:Финансы и статистика,1996.
24. Банковское дело (под редакцией Г.С. Сейткасимова .Алматы,1998 г.
25. Головин Ю.В.Банки и банковские услуги –М:Финансы и статистика,1999
26. Головин Ю.В.Анализ рисков в страховых компаниях.М.2004г.
27. Зарождение страховой науки в Казахстане (под редакцией проф В.И.Колесникова ),М.,1995.
28. Егоров А.Е. Прблемы деятельности коммерчиских банков на современном этапе развития экономики //Деньги и кредит 1995-№-с.4.
2. Конституция Республики Казахстан от 30августа 1995 года.
3. Стратегия-2030.
4. Закон «О банкахи банковской деятельности»,введенный в действие Указом Президента №2444 от 31.08.1995 Банковское дело-М.,1996 г.
5. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона, «О Национальном банке Респулики Казахстан»,30 марта 1995 г.
6. Указ Президента Республики Казахстан ,имеющий силу Закона, «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан».31 августа 1995г.
7. Антонов М.Т, Пессель М.А. Мировой страховой рынок на пути к глобализции. М.,1995
8. Гапанов Г.А. Страхование: принципы и практика – Банковские услуги.1998-№5 С.21-23
9. Долан Э.Д .Деньги ,банковское дело и денежно-кредитная политика. М.,1996
10. Калянана Л. Страхование :Современный курс/Эксперт -1999г.-№16
11. Иванов В.В.Мировой страховой рынок.-М:МТ-Пресс,2000г
12. Банки и банковские операции ./Под ред.проф Жукова Е.Ф.-М:Банки и биржи ,ЮНИТИ ,1997-471с.
13. Научная концепция развития страхования на среднесрочную перспективу/Под общ.ред.Кравцовой Г.И-Мн.,1994
14. Давыдова Л.Плтежоспосбность стаховой организации Алматы,2001
15. Банковское дело (под редакцией проф. В.И. Колесникова),М.,1995.
16. Голицин Ю.Европейское законательство:оценка плотежеспособности страховых организаций по рисковым видам страхования.//Эксперт .-2000г.-№12
17. Риск-менеджмент/ Кравцов Г.И.-Мн :Меркование ,1994
18. Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции ,М.,1997
19. Банки и банковские организации в Республике Казахстан.Алматы ,2001.
20. Журкина Н.Г.Финансовое управление в страховых компаний //Финансы-2002№6
21. Банковский портфель-3/Коробов К.Л.-М:Соминтек ,1995 г
22. Букато В.И.,Львов Ю.И.Банки и банковские операции /Под ред.М.Х.
23. Лапидуса.-М:Финансы и статистика,1996.
24. Банковское дело (под редакцией Г.С. Сейткасимова .Алматы,1998 г.
25. Головин Ю.В.Банки и банковские услуги –М:Финансы и статистика,1999
26. Головин Ю.В.Анализ рисков в страховых компаниях.М.2004г.
27. Зарождение страховой науки в Казахстане (под редакцией проф В.И.Колесникова ),М.,1995.
28. Егоров А.Е. Прблемы деятельности коммерчиских банков на современном этапе развития экономики //Деньги и кредит 1995-№-с.4.
КІРІСПЕ
Диплoмдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан
деп аталатын 2007-жылдың 28-ақпанында жасаған халыққа Жолдауында Нұрсұлтан
Әбішұлы Назарбаев айтады: Осыдан 10 жыл бұрын, 1997- жылы Қазақстан
халқына алғашқы Жолдауда біздің қоғамымызды болашақта қалай көретіндігіміз
және мемлекетіміздің міндеттері жайлы 2030-жылға дейінгі Стратегия
ұсынылған болатын. Біз бұл Стратегияны не орнатқымыз келетіндігін, біздің
дамуымыздың басты траекториясы қандай болу керектігін анық білуіміз және
түсінуіміз керек деген принциптен шыға отырып жасадық . Біз өзіміздің
маңызды бағыттарымызды анықтап алып, сәйкес стратегияларды таңдап, ерік-
жігер мен шыдам, мақсатқа тырысушылық таныта отырып біздің жолымызда
тұратын кез келген қиындықтарды жеңе алатындығымызға сенімді болдық. Және
біз адаспадық. Бүгін толық жауапкешілікпен айтуға болады: Қазақстан өтпелі
кезеңді сәтті аяқтап, өз дамуында сапалық жағынан жаңа деңгейге өтті.
Сөз берілгендей, экономиканың тұрақты дамуы реформалардың әлеуметтік
бағыттылығын күшейтуге мүмкүндік туғызып отыр. Бұл біздің экономикалық
саясатымыздың маңызды қорытындысы. Қазақстан-2030 Стратегиясын жүйелі
түрде орындау ары қарай даму үшін сенімді негіз берді.
Бізде алға қарай бұдан да сәтті қозғалуға барлық негізіміз бар, және біз
өзіміздің тарихи мүмкіндігімізді қолдан жібермейміз.
Қазақстан расында да тауарлардың, қызмет көрсетулер мен еңбек
ресурстарының, қаржы және қазіргі заман технологиялар мен идеялар нарығының
ажырамс қарқынды бөлігіне айналуы үшін он маңызды міндеттің бірін
орындауымыз қажет. Олардың бірі:
Жұмыс істейтін әйел адамдардың жүкті болғанындағын, босануын, балаға
аналық күтім жасау кезінде міндетті әлеуметтік сақтандыру. Сонымен қоса
олардың зейнетақылық жинақтамасы декреттік демалыста кезінде және бала бір
жасқа толғанға дейінгі оған күтім жасауға байланысты алған мерізім
барысында түсіп отырады.
Бұл жәрдем ақыны төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлістіру есебінен
құрылған әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі.
Бұған мемлекеттік бюджеттен қосымша 9,2 млрд. теңге бөлу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығы негізінен банктердің қосалқы
құрылымдарынан тұрады және оның дамуы айтарлықтай дәрежеде банктік
өнімдердің сақтандырылуымен байланысты.
Қазақстанның сақтандыру нарығы көптегн себептерге байланысты тенденциялар
жиынтығымен сипатталады, олар : мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық даму
деңгейі, сақтандыру саласы заңнамаларының жалпы жағдайы, сақтандырылушылар
мен сақтандырушылардың төлемқабілеттілігі және мемлекеттік реттеу құралдары
мен олардың тиімділігі. Маңызды ықпал етуші себептер қатарына тек қан ішкі
фактоларды ғана емес, сонымен қоса сыртқы- Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі, ТМД
елдері мен Шығыс Еуропа елднрінің сақтандыру нарықтарының дамуы.
Нарықтың қозғалысы мен көлемдерін сипаттайтын көрсеткіштерді сараптай
отырып, отандық сақтандыру нарығының дамуын үш кезеңге бөлуге болады:
қалыптаса бастауы, әлеуметтік сақтандырудың дамуы және банктік
сақтандырудың дамуы. Төртінші кезең, біздің ойымызша, Қазақстанның ДСҰ-ға
кіруімен және шет елдік сақтандырушылар тарпынан болтын бәсекелестіктің
күшеюімен байланысты болатын сияқты.
1992-жылы Қазақстан Республикасының Сақтандыру туралы Заңы қабылданған
болатын және ол бүкіл отандық сақтандыру нарығының қатысушылары үшін
олардың іс қызметі барысындағы бағдар ретінде болды. Сол жылдар сақтандыру
іс қызметін мемлекеттік реттеу жүйесі енгізілді, яғни сақтандыру ұйымының
капитализациясына талаптар күшейтілді, олардың сақтандырудан басқа
кәсіакерлік түрімен айнаысуына тиым салынды, жекеленген келісімшарттардағы
жауапкершіліктің барынша жоғары көрсеткіші енгізілді. Бірақ бұған қарамай,
сақтандыру компанияларының саны өсе берді және 1999 – жылға қарай олардың
саны 71-ге жетті.
1998-жыл мен 2004-жыл арлығы қазақстандық сақтандырушылар үшін сандық
жағынан да, сапалық жағынан да ерекше кезең болды. Міндетті сақтандыру
сыйақыларының көлемі бірден 2000%-ке өсіп кетті. Бұған айтарлықтай әсер
еткен автокөлік иелерінің азаматтық құқықтық жауап- кершілігіндегі
сақтандырудың енгізілуі болды. Содан кейінгі жылдары әлеуметтік сақтандыру
түрлері 9-ға дейін жетті және бұл жалпы сақтандыру нарығының дамуына түрткі
болды.
Бірақ осы үрдіспен қатар, сақтандырушылардың саны қысқарды. Капитализация
дәрежесіне, қаржылық тұрақтылығына және төлем қабілеттілігіне деген
талаптардың күшеюі бірден бірнеше ондаған сақттандыру компанияларының
жабылуына әкелді.2004-жылы нарықта 34 сақтандыру компаниясы қалды.
Дәл осы кезеңде ерікті мүліктік сақтандыру түрлерінің айтарлықтай өсімі
басталды: 2004-жылы осы саладағы сақтандыру кірістері 33% , ал 2005-жылы -
40%, ал 2006 -жылы 93% құрады.Мамандар сақтандыру сыйақыларының көлеміні
ңжағымды қарқынмен өсуін банктік жарылыспен байланыстырады. Осылайша,егер
қарыз алушы банктердің бірінде автокөлік немесе пәтер несиеге алғысы келсе,
ол сол банктің қосалқы сақтандыру компаниясының сақтандыру полисін сатып
алуы қажет. Бұл шартты орындамайынша несиелендіру жүзеге асырылмайды.
Банктік сақтандырудың үлкен қарқынмен дамуы өз өзінен ресми емес түрде
отандық сақтандыру компанияларының банктік және нарықтық болып бөлінуіне
әкелді.Біріншілерінің міндеттері айтарлықтай дәрежеде өзінің бас бөлімінің
банктік өнімдерін сақтандыруды қамтамасыз ету деуге болады. Ал екіншілеріне
диверсификацияланған сақтандыру бумасы бар сақтандыру компаниялары жатады.
Көптеген зерттеушілер мен осы сала мамандарының пікірінше банктік
сақтандырудың біржақты даму тенденциясы отандық сақтандыру нарығының да,
жалпы қаржы нарығының дамуына тиімді емес.Банктік сақтандыру компаниялары
өздерінің басты құрылымдарының (банктің) қанатының астында өз қызметін
жүзеге асыра отырып, тәуекелділіктерді басқарушылардың орнына банк
кірістерінің оптимизаторларына айналып отыр. Бірақ мұнысымен банктік бизнес
душар болып отырған жүйелік тәуекелділіктердің артуына салдарын тигізуде.
Нәтижесінде сақтандыру компаниялары қаржылық нарықта тұрақтандырушы рөл
ойнай алмайды, себебі тәуекелділіктер өз құрылымдарының ішінде шоғырланады.
Басқа сөзбен айтқанда, ақша жай ғана бір қалтадан екінші бір қалтаға
өткізіледі.
Қалыптасып отырған бұл жағдай сақтандыру нарығының мүмкіндіктерін толық
пайдалану мүмкіндігін бермей отыр.Банктік сақтандыру қауымдастығының күннен
күнге өсіп отырған резервтері банктік трансакцияларға оралады да, қайтадан
сол банктік индустриясының мүдделеріне бағынышты болып қалады. Нәтижесінде,
сақтандыру нарығының шынайы капитализациясы шектеулі, жекеленген түрде
жүзеге асады да, ал бұл өз уақытысында сақтандырушылық қызмет көрсету
саласының ел экономикасна енуге кедергі болады. Шет елдердің тәжірибесі
көрсеткендей, сақтандыру компаниялары капитализация көлемі бойынша ол
елдерде сөзсіз көшбасшы болып отыр.Онда сақтандыру компаниялары банктерге
қатысты кіші іні емес, серіктес ретінде болады. Сондықтан, біздің
пікірімізше, бүкіл Қазақстан экономикасы үшін отандық сақтандыру нарығын
транспоренттілік бағытында және ата аналық әлпештеусіз дамыту тиімді
болар еді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігіне
баға беру.
Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылды және
шешілді:
- сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігінің мәні мен ерекшелігін ашу;
- сақтандыру ұйымын мемлекеттік реттеу органын қарастыру;
- Еуропалық Одақ елдерінің сақтандыру нарығын зерттеп-үйрену;
- сақтандыру ұйымының іс қызметі түрлеріне сараптама жасау;
- сақтандыру ұйымының қаржылық құрылымын зерттеу және оның төлем
қабілеттілігін бағалау;
- сақтандыру нарығын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмысты жазуда әдістемелік негіз болған осы саладағы отандық
және шет ел авторларының еңбектері. Бұл бағыттағы ТМД елдері мен Қазақстан
ғалымдарының еңбеңтерін өте құнды деп атауға болады.
Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының Президентінің 2007-
жылдың 28-ақпанында халыққа Жолдауы, Қазақстан-2030 стратегиясы,
Қазақстан Республикасының Конститутциясы, Қазақстан Республикасының
Президентінің Нұсқаулары, Қазақстан Республикасының құқықтық нормативтік
актілері және Тұран Әлем Банкі АҚ-ның қаржылық есептерінің мәліметтері
пайдаланылды.
Зерттеу пәні сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігіне баға беру және
бақылау.
Зерттеу объектісі болып сақтандыру компаниясы табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Кіріспеден ,үш маңызды бөлімнен ,қорытындыдан ,23 кестеден ,9 суреттен
,28 әдебиеттерден құралды.
Бірінші бөлімде сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілік ұғымы ,төлем
қабілеттілігінің мәні ,және оның сақтандыру ұйымының ерекшелігі.
Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеу орган-
дары,отандық және шетелдік үлгілерінің салыстырмалы анализі көрскетілген.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде сақтандыру ұйым төлем қабі-
леттілк факторы ретінде капиталдың құрамы мен құрылымының қалыптасуы
қарастырылады.
Үшінші бөлімдесақтандыру ұйымының дамуының қиындықтары мен
басылымдықтары қарастырылады.
1 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІК ҰҒЫМЫ
Ұйымның төлем қабілеттілігі– бұл Өз уақытында төлемді айтады.
Төлем қабілеттілік- ол сақтандыру ұйымының негізгі ағидаты болып
табылады, оның аржылық
тұрақтылығын және де көптеген компаниялардың тартымдылығы болып табылады.
1.1 Төлем қабілеттіліктің мәні және оның сақтандыру ұйымындағы ерекшелігі
Қоршаған орта өзгерістеріне бейімделетін жүйе ретінде сақтандыру
компаниясының қаржылық тұрақтығының 2 белгісін атап көрсетуге болады:
1) төлем қабілеттілігі, яғни оның өз міндеттемелері бойынша төлеу
мүмкіндігі;
2) мүмкін сыртқы орта өзгерістеріне сай бола отырып даму үшін қажетті
қаржылық потенциалының болуы.
Төлем қабілеттілігі – сақтандыру компания сенімділігінің, оның қаржылық
тұрақтылығының ең маңызды белгісі. Осыған орай, потенциалды клиенттерді
тартудың да басты көрсеткіші болып табылады.
Сақтандыру ұйымының қаржылық потенциалы деп сақтандыру операцияларын және
инвестициялық қызметті жүзеге асыру мақсатында қолданылатын қаржылық
айналымдағы қаржы ресурстарынайтады.
Сақтандыру ұйымының қаржылық потенциалы екі негізгі бөліктен құралады –
жеке және тартылған капитал, мұндаға айта кететін жай, капиталдың тартылған
бөлігі сақтандыру компаниясының жеке капиталынан айтарлықтай басым болады.
6,б.110
Барлық елдерде дерлік, сақтандыру қызметін жүргізуге рұқсат беру
шарттарының бірі ретінде сақтандыру компаниясының минималды капиталының
мөлшері алынады. Бұл шартқа қойылатын талаптар әр елде әр түрлі, Еуропалық
одақ елдерінде сақтандыру түріне тәуелді. Еуропалық одақ құрамындағы кейбір
елдер жеке капиталмен қоса ұйымдастыру қорының болуын талап етеді.
Сақтандыру туралы Заңға сәйкес сақтандырушының қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз ететін кепілдіктер төмендегідей:
• экономикалық тұрғыдан негізделген сақтандыру тарифтері;
• сақтандыру, қайта сақтандыру, өзара сақтандыру келісімдері бойынша
міндеттемелерді орындауға жеткілікті сақтандыру резервтері;
• жеке қаражат;
• қайта сақтандыру мүмкіншілігі.
Сақтандыру резервтері және сақтандырушының жеке қаражаты диверсификация,
ликвидтілік, қайтарымдылық және кіріс талаптарына сәйкес активтермен
қамтамасыз етілуі керек. Сақтандырушының жеке қаражатының құрамына (тек өз
мүшелерін сақтандырумен айналысатын өзара сақтандыру қоғамарын қоспағанда)
жарғылық капитал, резервтік капитал, бөліске ұщырамаған пайда кіреді.
Сақтандырушылар толық төленген жарғылық капиталға ие болуы керек. Аталған
жарғылық капитал мөлшері Сақтандыру туралы Заңда көрсетілген минималды
жарғылық капитал мөлшерінен төмен болмауы қажет.
Сақтандырушының жарғылық капиталының минималды мөлшері Сақтандыру туралы
Заңның 25 бабының 4 бөлімімен анықталады.
Сақтандырушы сақтандыру келісімі бойынша өз жауапкершілігіне алған
міндеттерін (сақтандыру портфелін) бір немесе бірнеше өзге
сақтандырушыларға беруіне болады (сақтандырушыны алмастыру). Бұл үшін
сақтандыру портфелі берілетін сақтандырушының аталған сақтандыру түрін
жүзеге асыруға лицензиясының болуы және жүктеліп жатқан міндет бойынша
төлем қабілеттілік талабына жауап беретін жеткілікті жеке қаражаты болуы
тиіс. Сақтандыру портфелін беру Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
жүргізіледі. 6,б.112
Мына жағдайларжа сақтандыру портфелін беру жүзеге асырылмайды:
• берілуге тиіс сақтандыру келісімі Қазақстан Республикасының Заңына
қайшы жасалған жағдайда;
• сақтандыру портфелін қабылдап жатқан сақтандырушы Сақтандыру туралы
Заңдағы қаржылық тұрақтылық талаптарына сай келмеген жағдайда;
• сақтандырушыны ауыстыру үшін клиенттің жазбаша түрдегі келісімінің
болмауы;
• сақтандыру портфелін қабылдаушы сақтандырушы лицензиясында аталған
сақтандыру келісімі жасалған сақтандыру түрінің болмауы;
• сақтандыру портфелін беруші сақтандырушыда сақтандыру резервтерін
қамтамасыз ететін активтердің болмауы.
Сақтандыру портфелін беру кезінде беріліп жатқан сақтандыру
міндеттемелеріне сәйкес сақтандыру резервтері мөлшеріндегі активтерді беру
жүзеге асырылады.
Сақтандыру портфелін қабылдаушы сақтандырушының сақтандыру ережелері
сақтандыру портфелін беруші сақтандырушының сақтандыру ережелеріне сәйкес
келмесе, сақтандыру келісімінің шарттары клиент талабына сай өзгертілуі
тиіс.
Сақтандыру компаниясының жеке қаражатының жеткілікті болуы төлем
қабілеттілігін келесі екі жағдайда қамтамасыз етеді: нормативтік деңгейден
төмен емес сақтандыру резервтерінің болуы және дұрыс инвестициялық саясат.
Сақтандыру компанияларының төлем қабілеттілігін қамтамасыз етудің қажетті
шарты ретінде активтер мен төлем қабілеттілік маржаларының белгілі бір
қатынасын сақталуын алуға болады.
Төлем қабілеттілік маржасы – сақтандырушының өз міндеттерін орындау
кепілі. Еуропалық сақтандыру директиваларына сәйкес, сақтандырушылар
сақтандыру қызметінің басынан-ақ минималды кепілдік қор түріндегі белгілі
бір қаражатқа ие болуы қажет. Сонымен қатар, кез келген уақытта клиенттер
алдындағы міндеттерін орындауға қажетті резервті қор түріндегі бизнес
жүргізу қаражатын да иемденуі тиіс.
Сақтандырушылардың төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету мәселелеріне
Л.А.Орланюк-Малицкойдың еңбектері арналған болатын. Осы еңбектерде
сақтандырушының төлем қабілеттілігін есептеуге қойылатын нормативтік
талаптардың ғылыми негіздемесі салынды. 7,б.115
Сақтандырушының жеке капиталы жарғылық, қосымша, резервтік капиталдардың,
есептік жылдың және бұрынғы жылдардың бөліске салынбаған пайдасы, жарғылық
капитал салымдары бойынша акционерлердің қарыздары, акционерлерден сатып
алынған акциялар, материалды емес акциялар мен өтелу уақыты аяқталған
дебиторлық қарыздардың қосындысы арқылы есептеледі.
Активтер мен қабылданаған сақтандыру жауапкершіліктерінің нормативтік
қатынасы ұғымы келесі шаманы білдіреді: материалды емес активтер және өтелу
уақыты аяқталған дебиторлық қарыздар шегерілген сақтандырушы иемденуі тиіс
жеке қаражат мөлшері. Бұл шама төлем қабілеттілік маржасының нақты мөлшері
деп аталады. Айта кету керек, жеке қаражат иемденушілердің талап ету
құқықтарынан басқа болашақтағы кез келген жауапкершіліктерден бос болы
керек.
Адам өмірін сақтандыру бойынша төлем қабілеттілік маржасының нормативтік
мөлшері адам өмірін сақтандыру резервінің 5 % пайзын түзету коэффициентіне
көбейткенге тең.
Түзету коэффициенті қайта сақтандырушылар үлесі шегерілген адам өмірін
сақтандыру резервінің аталған резервтің толық мөлшеріне қатынасы арқылы
есептеледі. Егер түзету коэффициенті 0,85-тен кем болса, онда есептеулер
үшін ол 0,85-ке тең деп қабылданады.
Адам өмірін сақтандырудан өзге сақтандыру түрлері бойынша төлем
қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшері түзету коэффициетіне
көбейтілген келесі екі көрсеткіштің үлкеніне тең. 6,б.115
Бірінші көрсеткіш есептік күнге дейінгі есептік жылдағы (12 ай)
сақтандыру салымдарының негізінде есептеледі. Ол сақтандыру, өзара
сақтандыру, есептік кезеңде қабылданған қайта сақтандыру келісімдері
бойынша аударылған сақтандыру салымдарының 16 пайызына тең. Аталған сома
құрамынан төмендегілер шегерілген:
• сақтандыру, өзара сақтандыру, есептік кезеңде қабылданған қайта
сақтандыру келісімдері бойынша келісімшарт шарттарының өзгеруі немесе
келісімшарттардың бұзылуына байланысты клиенттерге қайтарылған
сақтандыру салымдары;
• сақтандыру, өзара сақтандыру келісімдері бойынша сақатандыру
салымдарын есептік кезеңде заңмен қарастырылғанжағдайлар үшін аудару.
12 айдан аз уақыт қызмет етуші сақтандырушы бірініші көрстеткіш үшін
есептік кезең ретінде алғаш лицензия алған моменттен бастап есептік күнге
дейінгі кезеңдң қабылдайды. 6,б.116
Екінші көрсеткіш есептік күнге дейінгі 3 жылдық (36 ай) есептік кезең
ішіндегі төленген сақтандыру төлемдерінің негізінде есептеледі және
келесілердің үштен бір бөлігінің 23 пайызына тең:
• сақтандыру, өзара сақтандыру, қайта сақтандыру келісімдері бойынша
жасалған нақты сақтандыру төлемдері сомасынан осы есептік кезеңде
жасалған сақтандыру нәтижесінде шығындарға жауапты тұлғалардан
өндіріліп алынған төлемдер шегерілген сома;
• сақтандыру, өзара сақтандыру, есептік кезеңде жасалған қайта
сақтандыру келісімшарттары бойынша тапсырыс берілген, бірақ
реттелмеген шығындар резервінің және болған бірақ тапсырыс берілмеген
шығындар резервінің өзгерісі.
Адам өмірін сақтандырудан басқа сақтандыру түрлерімен айналысатын 3
жылдан кем қызмет ететін сақтандырушы екінші екінші көрсеткішті
есептемейді.
Түзету коэффициенті есептелетін есептік кезең ретінде 1 жыл алынады.
Түзету коэффициенті:
• есептік кезеңдегі сақтандыру төлемдері құрамындағы қайта
сақтандырушылар үлесі шегерілген сақтандыру, өзара сақтандыру, қайта
сақтандыру келісімдері бойынша жасалған нақты сақтандыру төлемдері;
• есептік кезеңдегі қайта сақтандырушылар үлесі шегерілген сақтандыру,
өзара сақтандыру, қайта сақтандыру келісімдері бойынша тапсырыс
берілген, бірақ реттелмеген шығындар резерві және болған бірақ
тапсырыс берілмеген шығындар резервінің өзгерісі;
сомаларының төмендегілерге қатынасы арқылы есептеледі:
• сақтандыру, өзара сақтандыру және есептік кезеңде жасалған қайта
сақтандыру келісімдері бойынша аударылған нақты сақтандыру төлемдері;
• сақтандыру, өзара сақтандыру және есептік кезеңде жасалған қайта
сақтандыру келісімдері бойынша тапсырыс берілген, бірақ реттелмеген
шығындар резерві және болған бірақ тапсырыс берілмеген шығындар
резервінің өзгерісі.
Сақтандыру, өзара сақтандыру, қайта сақтандыру келісімдері бойынша
есептік кезеңде сақтандыру төлемдері болмаған жағдайда түзету коэффициенті
1-ге тең деп қабылданады.
Есептеуге сәйкес түзету коэффициенті 0,5-тен кіші болса, 0,5 деп, 0,5-тен
үлкен болса, 1 деп қабылданады.
12 айдан кем уақыт қызмет ететін сақтандырушы түзету коэффициент іүшін
есептік езең ретінде алғаш лицензия алған күннен бастап есептік күнге
дейінгі кезеңді алады.
3 жылдан кем емес уақыт ішіндегі міндетті сақтандыру түрі бойынша
операциялар туралы нақты мәліметтер аталған сақтандыру түрі бойынша әр
жылда тұрақты жағымды нәтижелерді көрсетсе және сақтандырудың осы түрінен
жиналған сақтандыру салымдарының сомасы өмірінді сақтандырудан басқа
сақтандырулар түрлері бойынша жиналған соманың кем дегенде 25 % құраса,
онда Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің келісімімен аталған
сақтандыру аталған сақтандыр утүрі бойынша бірінші және екінші
көрсеткіштерді есептегенде пайыздар мөлшері кемірек алынуы мүмкін, бірақ ол
жоғарыда аталған шаманың 23-нен кем болмауы тиіс.
Сонымен қатар, өмірді сақтандырудан басқа сақтандыру түрлері бойынша
төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшері міндетті сақтандыру мен
тәуекелділік сақтандырудың ерікті түрлері бойынша төлем қабілеттілік
маржаларының қосындысы ретінде есептеледі.
Өмірді сақтандыру және сақтандырудың басқа түрлерімен айналысатын
сақтандырушылардың төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшері өмірді
сақтандыру бойынша төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшеріне
сақтандырудың басқа түрлері бойынша төлем қабілеттілік маржасының
нормативтік мөлшерін қосқанға тең. Егер сақтандырушының төлем қабілеттілік
маржасының нормативтік мөлшері Сақтандыру туралы Заңда көрсетілген жарғылық
капиталдың минималды шамасынан кіші болса, онда сақтандырушының
төлемқабілеттілік маржасының мөлшері ретінде заңмен орнатылған жарғылық
капиталдың минималды шамасы алынады. Сақтандырушының өлем қабілеттілік
маржасының нақты және нормативтік мөлшерлерінің қатынасын есептеу әр тоқсан
сайын жүргізіледі.
Сақтандырушының төлем қабілеттілік маржасының нақты мөлшері оның
нормативтік мөлшерінен кем болмауы керек.
Есептік жылдың аяғына қарай сақтандырушының төлем қабілеттілік маржасының
нақты мөлшері оның нормативтік мөлшерінен 30 % кем шамаға артық болса,
сақтандырушы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне өз қаржылық
жағдайын жақсарту туралы жоспарын ұсынуы тиіс.
Төлем қабілеттілікті есептеудің жоғарыда сипатталған әдістемесін талдай
отырып, төмендегідей қорытындыға келуге болады: өмірді сақтандырудан басқа
сақтандыру түрлері бойынша алынған жауапкершілік көлемі үлкен болған сайын
төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшерінің бірінші көрсеткіші
сақтандырушының жеке капиталынан артып кетеді және сақтандырушының төлем
қабілеттілік маржасының нақты мөлшері оның нормативтік мөлшерінен кем
болады. Сол себепті, сақтандыру компаниясының сақтандыру көлемін үлкейту
арқылы жүзеге асырылатын сыртқы жамуы жарғылық капиталды арттыру, резервтік
капиталды арттыру нәтижесінде болатын ішкі дамумен қатар жүргені абзал.
Жарғылық капиталдың жеткіліктілігін бағалау үшін қажетті акционерлік
қоғам түрінде жасалатын сақтандыру компаиясының таза активтерінің бағасы
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі орнатқан бухгалтелік есеп
тәртібі бойынша бағаланады. Егер екінші және әр келесі қаржылық жылдарының
аяқтылуына қарай акционерлік қоғам (жауапкершілігі шектеуші серіктестік)
түріндегі сақтандыру компаниясының таза активтерінің бағасы жарғылық
капиталдан кем болып шықса, онда қоғам Қазақстан Республикасының
заңнамаларының талаптарына сай орнатылған тәртіпте жарғылық капиталдың
азаюын жариялауы және тіркеуі тиіс.
1.2 Сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеу
органдары
Құзіретті орган–сақтандыру қызметінің Қазақстан Республикасының
Заңдарымен сәйкестігін бақылау және сақтандыру нарығын реттеу бойынша
құзіреттіліктер мен функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
2,б.35
Құзіретті органнның құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасының заңдық
актілерімен анықталады. Келесі жағдайларда тұлға құзіретті органның
бақылаушы құрылымдық бөлімшелерінің қызметкері бола алмайжы: сақтандыру
ұйымының жоғары дәрежелі қызметкерлерінің жақын туыстары немесе сақтандыру
ұйымының дауыс беруші акцияларының 5 пайызынан артық акцияларды иемденуші
және басқарушы тұлғалар, сақтандыру брокерлері.
Сақтандыру саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері
келесідей:
1) Қазақстан Республикасында тұрақты сақтандыру жүйесін жасау, әрі ұстап
тұру және ұлттық сақтандыру нарығының инфрақұрылымын қалыптастыру;
2) сақтандыру нарығын реттеу және сақтандыру қызметін бақылау;
3) сақтандыру негіздерін заңдық тұрғыдан күшейту, міндетті сақтандыру
түрлерін анықтау, Қазақстан Республикасының халықаралық сақтандыру
жүйесіне қатысу принциптерін жасау;
4) сақтандыру процесіне қатысушы барлық жақтардың құқықтары мен заңды
мүдделерін қорғау.
Сақтандыру нарығындағы жағдайларды мемлекет тарапынан бақылауды
қамтамасыз ету және сақтандыру саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге
асыру құзіретті орган және басқа да мемлекеттік органдар көмегімен
жүргізіледі.
Басқа мемлекеттік органдардың аталған заңмен айқындалмаған құзіреттері
міндетті сақтандыру түріне сәйкес актілерінде қарастырылуы мүмкін.
Мемлекеттік органдар мен олардың жоғары дәрежелі қызметкерлеріне
Қазақстан Республикасының заңдық актілерінде тура қарастырылған
жағдайлардан басқа кезде сақтандыру ұйымы мен сақтандыру брокерлерінің
қызметіне араласуға тыйым салынады.
Құзіретті орган:
1) қазақстан Республикасында сақтандыру жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз
етуге, ұлттық сақтандыру нарығының инфрақұрылымын қа- лыптастыруға
және сақтандыру нарығының барлық қатысушыларының заңды мүдделерін
қорғауға байланысты мемлекеттік саясатты жүргізеді;
2) сақтандыру нарығын реттеудің әдістері мен принциптерін, сақтандыру
қызметін бақылауды ұйымдастыру тәртібін анықтайды;
3) сақтандыру ұйымдарын құруға рұқсат береді;
4) аталған заң талаптарын ескере отырып сақтандыру ұйымының ірі мүшесі
мәртебесін иемденуге рұқсат беру және рұқсатты қайтарып алу тәртібін
анықтайды. Ірі мүшенің сақтандыру ұйымының дауыс беруші акцияларын тура
немесе жанама түрде иемдену үлестерін анықтайды.
5) сақтандыру ұйымының акцияларына қатысты келісімшарттар жасауға рұқсат
береді;
6) сақтандыру ұйымын ерікті түрде қайта құру мен ликвидациялауға рұқсат
етеді;
7) жарғылық капиталға заңды тұлғалардың қатысуына рұқсатт береді.
8) аталған Заң талаптарына сәйкес сақтандыру қызметін, сақтандыру
брокерлерінің қызметін, сақтандыру нарығындағы актуарлық қызметті жүзеге
асыру құқығына лицензия беру тәртібін анықтыйды және лицензия береді.
9) сақтандыру портфелін беру тәртібін анықтайды;
10) сақтандыру ұйымының пруденциалды нормативтерін, міндетті түрде сақталу
керек нормаларды және міндеттемелерді, сонымен қатар, жарғылық
капиталдың, кепілдік қордың, төлем қабілеттілік маржасының минималды
мөлшерін анықтап, олардың сақталуын бақылауды қамтамасыз етеді;
11) ликвидацияланатын сақтандыру ұйымдарының ликвидациялық комиссияларының
қызметін бақылауды жүзеге асырады;
12) сақтандыру ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің жетекші
қызметкерлерін сайлауға немесе тағайындауға рұқсат береді;
13) сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін
талдау мен бағалауды жүзеге асырады;
14) сақтандыру ұйымының сақтандыру полистерін есептеу тәртібін орнатады;
15) сақтандыру ұйымының сақтандыру түрлері бойынша сақтандыру тарифтерін
есептеу принциптері мен әдістеріне талаптар қояды;
16) сақтандыру ұйымының шығын коэффициентін есептеу тәртібін анықтайды;
17) сақтандыру ұйымдарының, сақтандыру брокерлерінің және олардың
филиалдарыны мен бөлімшелерінің реестрін жүргізеді;
18) қазақстан Республикасының Заңына сәйкес 11.06.2004 бастап алынып
тасталынға. №562-11
19) сақтандыру ұйымын автоматтандыруға қойылатын талаптарды орнатады;
20) Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес 10.07.2003 бастап алынып
тасталынға. №483-11
21) сақтандыру ұйымы мен сақтандыру нарығының басқа да мүшелеріне
міндетті нормативтік-құқықтық актілерді қабылдайды;
22) сақтандыру қызметінің субъектілерінің, сақтандыру брокерлерінің және
олардың бөлімшелерінің тексеруін жүргізеді;
23) сақтандыру нарығының кәсіби мүшелеріне санкциялар жариялайды;
24) сақтандыру нарығының кәсіби мүшелеріне берілген лицензиялардың
қызметін уақытша тоқтату және мүлдем лицензиядан айыру шешімдерін
қабылдайды;
25) қазақстан Республикасының Заңында қарастырылған жағдайлар негізінде
сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметін тоқтату туралы шағыммен сот
органдарына жүгіну шешімін қабылдайды;
26) сақтандыру ұйымының қызметі, оның мүшелері және бөлімшелерінің
құқықтық мәртебесі және қаржылық жағдайы туралы мәліметтер алуға құқылы;
27) Қазақсатн республикасының Заңына сәйкес сақтандыру нарығының кәсіби
мүшелерінен, оның бірлестіктерінен, сақтандыру агенттерінен бақылауға
қажетті мәліметтерді алуға құқылы;
28) Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес 11.06.2004 бастап алынып
тасталынға. №562-11
29) мемлекеттік органдар мен мекемелерден бақылауға қажетті, соның ішінде,
қызметтік және коммерциялық құпияға жататын мәліметтерді болсын
пайдалануға құқылы;
30) міндетті сақтандырудың жеке түрлері бойынша сақтандыру полистерінің
бланктерін жасауға және оның мазмұнына қойылатын талаптарды орнатады;
31) сақтандыру нарығының кәсіби мүшелеріне шектелген шаралар қолдануға
құқылы;
32) Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес сақтандыру ұйымының акцияларын
күштеп сатып алуға байланысты шаралар қолданады;
33) Қазақстан Республикасының қаржылық нарығының субъектілерін бақылаушы
басқа да құзіретті органдармен серіктестік пен қажетті ақпарат алмасуды
жүзеге асырады;
34) өзге елдердің сақтандыруды бақылаушы органдарымен қарым-қатынаста
немесе сақтандыру нарыған реттеу және сақтандыру қызметін бақылауға
қатысты сұрақтарда халықаралық ұйымдармен қарым-қатынаста Қазақстан
Республикасының мүддесін қоорғайды;
35) Қазақстан Республикасының Заңдық актілеріне сәйкес басқа да қызметтер,
құзіреттер және құқықтарды жүзеге асырады.
1.3 Сақтандыру компанияларының төлем қабілеттілігін мемлекеттік
реттеудің отандық және шетелдік үлгілерінің салыстырмалы анализі
Еуразиялық одақ сақтаныру нарығының негізгі ерекшелігі ортақ сақтандыру
кеңістігі мен біркелкі ұлттық сақтандыру заң жүйесін қалыптасуы болып
табылады. Бұған 1957 жылы қабылданған Рим келісімі түрткі болды. Бұл
келісімнің 52,59,67 баптарына сәйкес келісімге қатысушы елдер террито-
риясында қызмет көрсету бостандығы, капитал алмасу бостандығы жария
ланды.
Ұзақ дайындық жұмыстарының нәтижесінде Еуразиялық одақтың келесі
директивалары қабылданды: 1973 жылы адам өмірін сақтандырудан басқа
сақтандыру және 1979 жылы адам өмірін сақтандыру. Бұлар Батыс Еуропада
сақтандырудың ортақ құқықтық негіздерін қалыптастырды.6,б.116
Аталған дирек тивалар төмендегілерді орнатты:
• Ортақ сақтандыру құқығын қалыптастыру мақсатында ортақ ұғымдар
құрамын жасау;
• Сақтандыру қоғамдарын адам өмірін сақтандырумен айналысатын
қоғамдар және сақтандырудың басқа түрімен айналысатын қоғамдарға
бөлу принципі;
• Лицензиялау және сақтандыру бақылауын жүзеге асыру мақсатында
сақтандыру түрлерінің ортақ класификациясы;
• Сақтандыру ұйымдарын құру тәртібі мен шарттарын, жарғылық капитал
мөлшері, бизнес-план, сақтандыру ұйымдарының қызметкерлеріне
қойылатын талаптардыайқындайтын ортақ құқықтық негіздер;
• Ережелер және сақтандыру резервтерін жасаудың ортақ құрамы;
• Сақтандыру резервтерін инвестициялаудың ортақ ережелері.
Екінші ұрпақ директивалары 1988 жылы адам өмірін сақтандырудан басқа
сақтандыру түрлері бойынша, 1990 жылы адам өмірін сақтандыру бойынша
қабылданды.
Аталған директивалар сақтандыру ұйымының қаржылық жағдайын бағалаудың
ортақ принциптерін орнатты. Сонымен қатар, сақтандыру келісіміне ұлттық
құқықты пайдалану ережелерін қарастырды.
1992 жылы қабылданған үшінші ұрпақ директивалары бір ел тер-
риториясында пайда болып, сол ел органдарымен бақыланатын сақтандыру
ұйымына Ауропалық Одақ территориясындағы кез келген мемлекетте сақтандыру
қызметін көрсету еркіндігін беру мәселесін қарастырды.
Іс жүзінде ортақ құқықтық кеңістіктен Ллойд тысқары қалды. Бұл оның
өзіндік құқықтық мәртебесімен байланысты. Ллойд индивидуалды андеррай
терлер ассоциациясы ретінде белгілі. Сақтандыру келісімін жасағанда Ллойд
емес, белгілі бір андеррайтер қатысады. Ллойдтың мұндай мәртебесі 1871 жылы
қабылданған британ заңына байланысты.
(a) Қазақстанның сақтандыру нарығы
Қазақстанның сақтандыру нарығының қатысушылары болып мыналар саналады:
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы;
- сақтандыру брокері;
- сақтандыру агенті;
- сақтандырушы, сақтандырылушы және пайда көруші ;
- актуарий ;
- және басқа да сақтандырумен байланысты кәсіпкерлік қызметтер атқа
рушылар2,б.9
- Сақтандыру қызметі сақтандырушы ( қайта сақтандырушы ) ұйымның
кәсіпкерлік қызметінің негізгі түрі болып табылады.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандырудан басқа мынадай
қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы :
- Инвестициялық іс қызмет ;
- Жинақтаушы сақтандырудың сәйкес келісімшарттарында көрсетілген
төлеу соммасы шегінде өз сақтандырылушыларына несие (қарыз) беруге
(өмір сақтандыру саласындағы сақтандыру компаниялары үшін );
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының іс қызметін автрмат-
тандыру үшін қолданылатын мамандандырылған бағдарламалық қамтуларды
сату:
- Кез келген ақпарат тасушы түрінде сақтандыру және сақтандыру іс қызметі
жайлы әдебиеттер сатуға;
- Бұрын өз қажеттіліктері үшін (сақтандыру ( қайта сақтандыру) ұйымдары
үшін) қолданған не сақтандыру келісімшарттарының негізінде оның
(сақ -тандыру (қайта сақтандыру) ұйымының) қарамағына өткен мүлікті
сатуға және жалға беруге ;
- Сақтандыру іс қызметі бойынша кеңес беру қызметін жүргізуге;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) саласындағы мамандарды оқыту не қайта
дайындықтан өткізу іс қызметін жүргізуге;
- сақтандыру агенті ретіндегі сақтандыру делдалдығы ;
- Аталмыш заңның 52 – бабында көрсетілген іс қызметті ;
- Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес келетіе бағалы қағаз
дар бумасын басқаруға (өмір сақтандырусаласында қызмет ететін
сақтан дыру компаниялары үшін )
- Сақтандыру компанияларының арасындағы немесе сақтандыру ұйымда
рымен ассистанс қызметін көрсетуші заңды тұлғалар арасындағы
келісімшарт негізіндегі ассистанс ;
- Сақтандыру төлемдерін кепілді төлеу жүйесінде қатысу аясында қазақстан
Республикасының заңнамаларында көрсетілген іс қызметтер;
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарына осы баптың 1 және 2-
тармақшаларында көрсетілмеген кәсіпкерлік қызмет ретіндегі
келісімшарттар жасасу мен операциялар жүргізуге тиым салынады.
- Сақтандыру ұйымы сақтандырылушыларға (пайда көрушілерге) сақтан дыру
ұйымы таратылған (өз қызметін тоқтатқан) жағдайда сақтандыру төлемінің
қайтарылуын кепілдендіруші Қор құруға құқылы. Қордың құрылуы және қызмет
жүргізу барысы Қазақстан Республикасының заңнамаларымен бақыланады.
Сақтандыру ұйымдарын ырықсыз тарату (қызметін тоқтату) кезінде
сақтандыру ұйымдарының міндетті сақтандыру келісімшарттарының
негізіндегі сақтандырылушылардың сақтандыру төлемдерін қайтаруды кепіл
дендіретін Қор құру Қазақстан Республика сының заңнамалық актілінде
қарастырылған болуы мүмкін.2,б.10
Сақтандыруды жүзеге асыру қызметінің жалпы шарттары :
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары өзінің сақтандыру саласындағы іс
қызметін тек сақтандыру (қайта сақтандыру ) қызметін жүргізуге арнайы
рұқсат қағазы (лицензиясы ) ,белгіл бір сақтандыру шарттарын анық
тайтын сақтандыру ежелері және ішкі ережелері болған жағдайда ғана
құқылы.Қазақстан Республикасының заңнамаларында көрсетілген жағ
дайда ғана өзара сақтандыру қоғамдары лицензиясыз өз қызметін атқара
алады.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының ішкі ережелері мыналарды анықтау
қажет :
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының бөлімдерінің құрылымын,
міндеттері мен қызметтері және құзіреттерін ;
- Ішкі аудит және басқа да тұрақты жұмыс істейтін органдарының құрылымын,
мүшелер санын , міндеттері мен қызметтері және құзіреттерін;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының техникалық (сақтандыру),
инвестициялық, несиелік, операциондық нарықтық және басқа да
тәуе кел діліктерді басқару саясатын ашатын басқару жүйесін ;
- құрылымдық бөлімшелердің басшыларының құқықтары мен міндеттерін;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жұмыскерлерінің және лауа
зымды тұлғалардың ұымның атынан не оның есебінен келісімшарттар жасасу
кезіндегі құзіреттерін;
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының ішкі ережелері мен сақтандыру
ережелері директорлар кеңесімен бекітіледі.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өз штатаында актуарий
болмаған жағдайда өзінің сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқығы жоқ.
Жинақтаушы сақтандыруды жүзеге асырудың ерекшеліктері:
- Жинақтаушы сақтандыру қызметін жүзеге асырушы сақтандыру ұйымы өкілетті
органның құқықтық-нормативтік актілері талаптарын ескере отырып өз
сақтандырушыларына төлемдік сомасы шегінде несие не қарыз беруге құқылы.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы өкілетті органның құқықтық-
нормативтік актілерімен көрсетілген тәртіпте жасалынған актуарий
негізіндегі аннауитет келісімшартының қызмет ету кезеңінде ұдайы
төленілетін сақтандыру төлемдерінің көлемін ұлғайтуға құқылы. 2,б.11
Сақтандыру бойынша іс-қызмет
- сақтандыру пулын құру арқылы тәуекелділіктерді сақтандыруды жүзеге асыру
кезінде бірігіп сақтандыру келісімшарты өзіне басты сақтандыру ұйымы
қызметтері мен құзіреттерін алушы ұйымның шарттары бойынша жасалынады.
- Лицензиясында сәйкес сақтандыру түрі көрсетілмеген сақтандыру ұйы мына
бірігіп сақтандыруға қатысуға тыйым салынады.
Лицензиясыз іс-қызметке тыйым салу:
- Өкілетті органның сәйкес лицензиясы жоқ ешқандай тұлғаның құқығы жоқ:
- өз атынан негізгі не қосымша қызмет түрі ретінде сақтандыру, қайта
сақтандыру қызметін жүргізуге, сақтандыру брокері актуарий қызметін
көрсетуге;
- өзінің атауларында, құжаттарында, хабарландырулары мен жарнама ларында
сақтандыру ұйымы, қайта сақтандыру ұйымы, сақтандыру брокері
сөздерін немесе өз атынан сақтандыру опера цияларын жүргізетіндігін,
брокер, актуарий ретінде қызмет көрсететіндігін білдіретін мағынадағы
сөздерді қолдануға;
- Өзара сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде
көрсетілген өзара сақтандыру қоғамдарынан басқаларының барлығына
сақтандыру қызметін лицензиясыз жүзеге асыру тыйым салынады.
Трансшекаралық сақтандыру және қайта сақтандыру:
сақтандыру ұйымының өзге мемлекеттің аумағында сақтандыру келісім
шарттарын жасасу және орындауы арқылы сақтандыру қызметін жүргізу
трансшекаралық болып табылады.
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өзіне алған сақтандыру
тәуекелділіктерін қайта сақтандыруға беру ырықсыз есеп айырысу
нормативтері тәртібінің талаптарын ескере отырып жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында ратификацияланған халықаралық келісім
шарттарда өзгеше көрсетілмеген жағдайда Қазақстан Республикасының тысқа
шығарушы автокөлік иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкер шілігіне
байланысты сақтандыру келісімшарттарынан басқа Қазақстан Республикасының
резиденті болып табылмайтын ұйымдардың атынан келісімшарттар құруға,
яғни, делдалдық жасауға рұқсат етілмейді.
Қазақстан Республикасының резиденті емес сақтандыру ұйымының атынан
Қазақстан Республикасынан тысқары шығушы автокөлік иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігіне байланысты сақтандыру келісім шарттар
жасасуға тек қана өкілетті органның сәйкес сақтандыру түрі көрсетілген
лицензиясы бар Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын
сақтандыру ұйымдары және Қазақстан Республикасының резиденті емес
аталмыш сақтандыру ұйымымен сәйкес келісімшарты бар Қазақстан
Республикасының резиденті болып табылатын сақтандыыру брокерлері ғана
делдалдық жасай алады. 2,б.12
Сақтандырылушыларды ақпараттандыру бойынша сақтандыру ұйымына қойылатын
талаптар:
Өзінің тұрақты жұмыс істейтін органының мекен-жайы өзгерген жағдайда және
атауы өзгерген жағдайда сақтандыру ұйымы өзінің сақтанды-
рылушыларына бір айдың ішінде екі республикалық газетте хабарлама беру
арқылы ақпараттандыруы қажет. Өзінің жекеленген бөлімшелерінің мекен-
жайлары өзгерген жайдайда бір айдың ішінде сақтандыру ұйымы екі облыстық
газетте хабарлама беру арқылы сақтандырылушыларын ақпараттандаруы қажет.
сақтандыру ұйымы сақтандыру іс-қызметін жүзеге асыруға берілген
лицензиясының тиісті жолмен куәландырылған көшірмесін көруге және онымен
танысуға болатын жерге орналастыруы қажет. Сақтандыру келісімшартын
жасасу кезінде сақтандырылушы сақтандыру ұйымынан кіріс-шығыс есеп
балансынан және аудиторлық ұйыммен расталған аудиторлық есептен тұратын
жылдық қаржылық есептілігін сұрауға құқылы
(б) Ұлыбританияның сақтандыру нарығы
Ұлыбританияның сақтандыру нарығы Германияның нарығымен бірге, әртүрлі
көрсеткіштер бойынша, әлемде үшінші, төртінші орынды бөлісіп отырады. 2002
жылға жалпы жиналған сыйақы көлемі 237 млрд доллар құраған, оның ішінде
автосақтандыру 12,8 % құраса, өрттен және бақытсыз жағдай лардан
сақтандыру 19,8 %, авиационды және көліктік сақтандыру 1 %, өмірді
сақтандыру 67,3 % құраған.
Ұлыбритания территориясында сақтандыру қызметін жүргізуге рұқсаты бар
сақтандыру компанияларының саны 800-ден астам.1992 жылдан бастап Ллойдтың
(әрқайсысы сақтандыру тәуекелділіктерін өз мойнына алатын және
міндеттемелердің орындалуын өз қаражатымен қамтамасыз ететін жеке және
корпаративтік сақтандырушылардың бірлестігі) мүшелері бірден қысқарып
кетті, бұл Лллойдта қатысуға корпаративті мүшелердің жіберілуімен және
корпарацияның өзінде қайта құрулар мен жаңарулар долындағы бағдарламаның
басталуымен түсіндіріледі. Синдикаттардың көлемі 1994 жылы 401-ден 1997
жылы 164-ке дейін қысқарып кетті. 4,б.382 Дегенмен, синдикаттардың орташа
қаржы айналымы бірден 27 млн. фунт стерлингтен 66 млн. фунт стерглингке
өсіп кетті. Ұлыбританядағы сақтандыру қызметі сақтандыру компаниялары жайлы
1982 жылғы заңмен реттеледі. Аталмыш заң акционерлік қоғам (корпарация)
нысанындағы компаниялардың by bodies corporate сақтандыру қызметін
реттейді. Мұнда Ұлибританияда немесе басқа елде акционерленген friendly
societies – OBC; корпаративтік емес компаниялар және Ллойдтың андер
райтерлары саналмайды. Ұлыбританияда сақтандырушы делдалдардың іс-қызметі
1977 жылдан бергі сақтандыру брокерлерінің тіркеуден өткізу жайлы заңмен
реттеледі. Оған сәйкес өзінің сақтандыру қызметінде тек брокер сөзін
қолданғысы келетін кез келген делдал өзінің сақтандырудың қай түрімен
айналысатынан байланыссыз (өмірді сақтандыру не басқа түрі болуы мүмкін)
сақтандыру брокерлерін тіркеуден өткізу Кеңесінен тіркеуден өткені жайлы
куәлік алуы қажет. Кеңес өзін өзі реттеуші орган болып табылады. Сақтандыру
нарығындағы барлық делдалдардың өмірді сақтандырудан басқа сақтандыру іс-
қызметі сақтандырудың нормалары мен тәртібін белгілейтін Ұлыбританияның
Сақтандырушылар Ассоциациясының кодексімен сәйкес жүгеще асырылуы керек.
Сонымен бірге ақпаратқа қатысты Еуро Одақтың директиваларының талаптарына
да сәйкес болуы тиіс. Оны брокер сақтандырылушыға көрсетуі қажет. 4,б.383
1986 жылдан бері қаржылық қызмет көрсетулер жайлы Заң өмірді сақтандыру
мен зейнетақылық сақтандыруды қосатын Ұлыбританияның инвестициялық
қызметін реттейді. Ұлыбританияның өнеркәсіптеріне корпа рацияларға
қатысты мөлшері 31% болатын салық салынады. Компанияның дүние жүзі бойынша
кірістеріне салық салынады, бірақ сақтандыру компанияларына олардың
айналысатын сақтандыру түріне байланысты ерекше тәртіп қолданылады. Өмірді
сақтандырумен айналыспайтын компанияларға әдеттегі қалыпты салық салынады,
бірақ олардың инвестициялық қызметінен келетін кіріс коммерциялық қызмет
кірісі деп қарастырылады. Өмірді сақтандырумен айналысатын компанияларға
бұдан өзгеше тәртіп түрі қолданылады.
Сақтандыру компаниялары туралы заң 1994 жылдан бергі сақтандыру
компаниялары үшін ережелерде көрсетілген төлем қабілеттілік маржасына
(көрсеткішіне) сәйкес келуін (сақтандырушының актитері міндеттемелерінен
аспауы тиіс) міндеттейді.
1975 жылыдан бергі полис ұстаушылар мүдделерін қорғау туралы Заңға сәйкес
полис ұтаушырарды қорғау кеңесі құрылған. Оның міндеттеріне сақтандырушының
төлем қабілетсіздігінен зақым шеккен полис ұстаушыларға шығындарының орнын
толтыру немесе қандай да басқа жолмен қаржылық қолдау көрсету жатады. Егер
Ұлыбританияда сақтандыру қызметін жүргізуге лицензиясы бар компания
төлемқабілетсіздікке ұшыраса, онда Кеңес сақ тандырылушыларға қаржылай
көмек беру құзіретіне ие. Көмек осы мақсаттарға бағытталған арнайы алым
алынатын тұрақты қаржылық жағдайдағы ірі сақтандыру компанияларының
есебінен жүргізіледі.
( в) Германияның сақтандыру нарығы
2002 ж неміс сақтандыру компанияларының бүкіл әлемде жүргізген
операцияларының сақтандыру сыйақыларының көлемі 136 млд.$ құраған, оның
ішінде шығынданулар мен бақытсыз жағдайларға сақтандыру үлесі 45.2% ,
несиелендіруді сақтандыру, авиациялық (әуелік) және ядролық сақтандырудың
үлесі 1,0% құраса , өмірді медициналық сақтандыру 12% құрап,өмірді
сақтандыру үлесі болса 37% құраған. 4,б.384
Жалпы әлемде Германияның сақтандыру (қайта сақтандыру) компания ларын ең
сенімділер қатарна жатқызыдады.Осыдан жүзден асық жыл бұрын әлемдегі ең
алғашқы міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі осы Германияда құрылған
екен.Және дәл осы Германияның өзінде ең алғашқы коммерциялық сақтандыру
жүйесі енгізіліпті.Сонымен қоса осы елде Еуропаның ең ірі жеке сақтандыру
концерні (Alianz Holding), Мюнхенде әлемдегі ең ірі қайта сақ тандыру
компаниясы, ал Кельнде–әлемнің бүкіл қайта сақтандыру компа- нияларынң
ішінде 3 орынды иеленетін қайта сақтандыру компаниясы ор наласқан.
Германияның әлеуметтік сақтандыру жүйесі жүзден аса жылдар бойы үш
тірекке сүйеніп келді: медициналық сақтандыру, зейнетақылық сақтандыру және
жұмыссыздықтан сақтандыру.1995 жылы осы үшеуіне тағы біреу қосылды
–жұмыстан науқастанғаннан немесе қартайғанда кетуге баыланысты сақтандыру.
Әлеуметтік сақтандыру міндетті болып табылады және заңмен реттеледі.Олар
жалдамалы жұмысшылар төлейтін сақтандыру алымының есебінен қаржыландырады.
Бұл әлеуметтік сақтандыру төлемін жалданып жұмыс істейтін жұмыскер
лердің барлығы төлейді , бірақ ол төлемді жалақысы 325 евроға дейінгі және
аптасындағы жұмыс сағаттары 15 тен аз аламдардан алынбайды.Жұмыстан
науқастанғаннан және зейнетақылық сақтандыру жарнасын міндетті төлеудің
максималды жалақысы жылына 54000 евро ( одан көп жалақысы барларға
сақтандырдың бұл түрі міндетті емес, олар мұны еркін түрде жүзеге асыруы
мүмкін ).Жалпы жарналардың проценттік ( пайыздық ) мөлшері төлемшілердің
жалпы санына байланысты. Әлеуметтік сақтандыру кассаларына төлем төлеуші
сақтандырылушылар саны қанша көп болса , соншалықты олардың міндетті
төлемдерінің көлемі азаяды. 1999 жылы Германияның халқының жан басына
шаққан кездегі әлеуметтік шығындары 6600 евроны құраған.4,б.385
Міндетті зейнетақылық сақтандыру құрамына сақтандыру іс шараларын,
еңбекке қабілеттілікті жақсарту мен орнына келтіруді кіргізеді.
Оған бі ліктілікті асыру, жаңа мамандық игеру мен сәйкес жұмыс табу ,жалпы
не кәсіби жұмысқа қабілетсіздікке байланысты зейнетақы ,сонымен қатар
зейнетақылық жасқа келуге (ер адамдар үшін 65 жас, ал әйел адамдарға 60
жас) және жетім дер мен жесірлерге төлемдер кіреді. Зейнетақының көлемі
сол уақытта зейнетақы жасына жеткен бүкіл тұлғалардың еңбек кірістеріне
және сақтандырылған тұлғаның өзінің еңбек еткен жылдарының ұзақтығы мен
кірісіне байланысты. Сақтандырушы қаншалықты көп және ұзақ жұмыс істесе ,
соншалықты оның зейнетақысы жоғары болады.
Міндетті зейнетақылық сақтадыру ( МЗС ) жүйесі заңнамалық негізге ие.Ол
Германияның 90% халқын қамтиды.Бұл заңның аясында мемлекеттік ше
неуніктер мен жеке кәсіпкерлер қарастырылмайды.2001 жылдан бастап
Германияның батыс федералды жерлеріндегі жалпы зейнетақының орташа көлемі
айына 1120 евроны , ал жаңа федералды жерлеріндегі 1010 евроны
құрайды.Зейнетақылық сақтандыру ұрпақтардың айтылмайтын келісімі
принципіне негізлелген деуге болады,яғни ол бойынша қазіргі жұмыс істеп
жатқан ұрпақ зейнетақы кассаларына сақтандыру төлемдерін төлегенде , келесі
ұрпақта дәл осылай жасайды деген есеппен төлейді.Жұмыс берушілер мен
жалданып жұмыс істейтін жұмыскерлер төлем соммасын ортадан бірлесе
төдейді,ал жеке кәсіпкерлер мен өз еркімен сақтанушылар бұл сомманы толық
төлейді.
Германиядағы медициналық сақтандыру барлығына да міндетті болып
табылмайды, жылдық кірісі 40 мың евроға жетпейтін аз қаражатты отба
сыларына бұл міндеттеменің қатысы жоқ. МЗС жүйесіне төлем – бұд жалақының
11,2 % - тен 14,9 % -ке дейінгі бөлігін құрайтын төлем.Мұның жартысын
жұмыс беруші төлейді. МЗС-тің маңызды ерекшеліктерінің бірі ол полистер
отбасылық болып табылады.Яғни сақтандырылушының жұмыссыз жұбайы ( не
зайыбы ) және балаларымен қоса сақтандырылады.Бірақ егер олар өздері жұмыс
істесе онда , олар да жеке өздері сақтандырылуы және төлем төлеуі тиіс.
Жұмыссыздық бойынша сақтандырудың мақсаты жұмыссыздарды өмір сүру
қажеттіліктерімен қамтамасыз ету және жұмыссыздықтың әлеуметтік -
экономикалық салдарларын барынша азайтуға бағытталған. Жұмыссыздықтан
сақтандыру жалдамалы негізде жұмыс істейтін жұмысшылар төлейтін сақ
тандыру жарнасының есебінен жүргізіледі. Міндетті зейнетақылық, медици
налық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплoмдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан
деп аталатын 2007-жылдың 28-ақпанында жасаған халыққа Жолдауында Нұрсұлтан
Әбішұлы Назарбаев айтады: Осыдан 10 жыл бұрын, 1997- жылы Қазақстан
халқына алғашқы Жолдауда біздің қоғамымызды болашақта қалай көретіндігіміз
және мемлекетіміздің міндеттері жайлы 2030-жылға дейінгі Стратегия
ұсынылған болатын. Біз бұл Стратегияны не орнатқымыз келетіндігін, біздің
дамуымыздың басты траекториясы қандай болу керектігін анық білуіміз және
түсінуіміз керек деген принциптен шыға отырып жасадық . Біз өзіміздің
маңызды бағыттарымызды анықтап алып, сәйкес стратегияларды таңдап, ерік-
жігер мен шыдам, мақсатқа тырысушылық таныта отырып біздің жолымызда
тұратын кез келген қиындықтарды жеңе алатындығымызға сенімді болдық. Және
біз адаспадық. Бүгін толық жауапкешілікпен айтуға болады: Қазақстан өтпелі
кезеңді сәтті аяқтап, өз дамуында сапалық жағынан жаңа деңгейге өтті.
Сөз берілгендей, экономиканың тұрақты дамуы реформалардың әлеуметтік
бағыттылығын күшейтуге мүмкүндік туғызып отыр. Бұл біздің экономикалық
саясатымыздың маңызды қорытындысы. Қазақстан-2030 Стратегиясын жүйелі
түрде орындау ары қарай даму үшін сенімді негіз берді.
Бізде алға қарай бұдан да сәтті қозғалуға барлық негізіміз бар, және біз
өзіміздің тарихи мүмкіндігімізді қолдан жібермейміз.
Қазақстан расында да тауарлардың, қызмет көрсетулер мен еңбек
ресурстарының, қаржы және қазіргі заман технологиялар мен идеялар нарығының
ажырамс қарқынды бөлігіне айналуы үшін он маңызды міндеттің бірін
орындауымыз қажет. Олардың бірі:
Жұмыс істейтін әйел адамдардың жүкті болғанындағын, босануын, балаға
аналық күтім жасау кезінде міндетті әлеуметтік сақтандыру. Сонымен қоса
олардың зейнетақылық жинақтамасы декреттік демалыста кезінде және бала бір
жасқа толғанға дейінгі оған күтім жасауға байланысты алған мерізім
барысында түсіп отырады.
Бұл жәрдем ақыны төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлістіру есебінен
құрылған әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі.
Бұған мемлекеттік бюджеттен қосымша 9,2 млрд. теңге бөлу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығы негізінен банктердің қосалқы
құрылымдарынан тұрады және оның дамуы айтарлықтай дәрежеде банктік
өнімдердің сақтандырылуымен байланысты.
Қазақстанның сақтандыру нарығы көптегн себептерге байланысты тенденциялар
жиынтығымен сипатталады, олар : мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық даму
деңгейі, сақтандыру саласы заңнамаларының жалпы жағдайы, сақтандырылушылар
мен сақтандырушылардың төлемқабілеттілігі және мемлекеттік реттеу құралдары
мен олардың тиімділігі. Маңызды ықпал етуші себептер қатарына тек қан ішкі
фактоларды ғана емес, сонымен қоса сыртқы- Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі, ТМД
елдері мен Шығыс Еуропа елднрінің сақтандыру нарықтарының дамуы.
Нарықтың қозғалысы мен көлемдерін сипаттайтын көрсеткіштерді сараптай
отырып, отандық сақтандыру нарығының дамуын үш кезеңге бөлуге болады:
қалыптаса бастауы, әлеуметтік сақтандырудың дамуы және банктік
сақтандырудың дамуы. Төртінші кезең, біздің ойымызша, Қазақстанның ДСҰ-ға
кіруімен және шет елдік сақтандырушылар тарпынан болтын бәсекелестіктің
күшеюімен байланысты болатын сияқты.
1992-жылы Қазақстан Республикасының Сақтандыру туралы Заңы қабылданған
болатын және ол бүкіл отандық сақтандыру нарығының қатысушылары үшін
олардың іс қызметі барысындағы бағдар ретінде болды. Сол жылдар сақтандыру
іс қызметін мемлекеттік реттеу жүйесі енгізілді, яғни сақтандыру ұйымының
капитализациясына талаптар күшейтілді, олардың сақтандырудан басқа
кәсіакерлік түрімен айнаысуына тиым салынды, жекеленген келісімшарттардағы
жауапкершіліктің барынша жоғары көрсеткіші енгізілді. Бірақ бұған қарамай,
сақтандыру компанияларының саны өсе берді және 1999 – жылға қарай олардың
саны 71-ге жетті.
1998-жыл мен 2004-жыл арлығы қазақстандық сақтандырушылар үшін сандық
жағынан да, сапалық жағынан да ерекше кезең болды. Міндетті сақтандыру
сыйақыларының көлемі бірден 2000%-ке өсіп кетті. Бұған айтарлықтай әсер
еткен автокөлік иелерінің азаматтық құқықтық жауап- кершілігіндегі
сақтандырудың енгізілуі болды. Содан кейінгі жылдары әлеуметтік сақтандыру
түрлері 9-ға дейін жетті және бұл жалпы сақтандыру нарығының дамуына түрткі
болды.
Бірақ осы үрдіспен қатар, сақтандырушылардың саны қысқарды. Капитализация
дәрежесіне, қаржылық тұрақтылығына және төлем қабілеттілігіне деген
талаптардың күшеюі бірден бірнеше ондаған сақттандыру компанияларының
жабылуына әкелді.2004-жылы нарықта 34 сақтандыру компаниясы қалды.
Дәл осы кезеңде ерікті мүліктік сақтандыру түрлерінің айтарлықтай өсімі
басталды: 2004-жылы осы саладағы сақтандыру кірістері 33% , ал 2005-жылы -
40%, ал 2006 -жылы 93% құрады.Мамандар сақтандыру сыйақыларының көлеміні
ңжағымды қарқынмен өсуін банктік жарылыспен байланыстырады. Осылайша,егер
қарыз алушы банктердің бірінде автокөлік немесе пәтер несиеге алғысы келсе,
ол сол банктің қосалқы сақтандыру компаниясының сақтандыру полисін сатып
алуы қажет. Бұл шартты орындамайынша несиелендіру жүзеге асырылмайды.
Банктік сақтандырудың үлкен қарқынмен дамуы өз өзінен ресми емес түрде
отандық сақтандыру компанияларының банктік және нарықтық болып бөлінуіне
әкелді.Біріншілерінің міндеттері айтарлықтай дәрежеде өзінің бас бөлімінің
банктік өнімдерін сақтандыруды қамтамасыз ету деуге болады. Ал екіншілеріне
диверсификацияланған сақтандыру бумасы бар сақтандыру компаниялары жатады.
Көптеген зерттеушілер мен осы сала мамандарының пікірінше банктік
сақтандырудың біржақты даму тенденциясы отандық сақтандыру нарығының да,
жалпы қаржы нарығының дамуына тиімді емес.Банктік сақтандыру компаниялары
өздерінің басты құрылымдарының (банктің) қанатының астында өз қызметін
жүзеге асыра отырып, тәуекелділіктерді басқарушылардың орнына банк
кірістерінің оптимизаторларына айналып отыр. Бірақ мұнысымен банктік бизнес
душар болып отырған жүйелік тәуекелділіктердің артуына салдарын тигізуде.
Нәтижесінде сақтандыру компаниялары қаржылық нарықта тұрақтандырушы рөл
ойнай алмайды, себебі тәуекелділіктер өз құрылымдарының ішінде шоғырланады.
Басқа сөзбен айтқанда, ақша жай ғана бір қалтадан екінші бір қалтаға
өткізіледі.
Қалыптасып отырған бұл жағдай сақтандыру нарығының мүмкіндіктерін толық
пайдалану мүмкіндігін бермей отыр.Банктік сақтандыру қауымдастығының күннен
күнге өсіп отырған резервтері банктік трансакцияларға оралады да, қайтадан
сол банктік индустриясының мүдделеріне бағынышты болып қалады. Нәтижесінде,
сақтандыру нарығының шынайы капитализациясы шектеулі, жекеленген түрде
жүзеге асады да, ал бұл өз уақытысында сақтандырушылық қызмет көрсету
саласының ел экономикасна енуге кедергі болады. Шет елдердің тәжірибесі
көрсеткендей, сақтандыру компаниялары капитализация көлемі бойынша ол
елдерде сөзсіз көшбасшы болып отыр.Онда сақтандыру компаниялары банктерге
қатысты кіші іні емес, серіктес ретінде болады. Сондықтан, біздің
пікірімізше, бүкіл Қазақстан экономикасы үшін отандық сақтандыру нарығын
транспоренттілік бағытында және ата аналық әлпештеусіз дамыту тиімді
болар еді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігіне
баға беру.
Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылды және
шешілді:
- сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігінің мәні мен ерекшелігін ашу;
- сақтандыру ұйымын мемлекеттік реттеу органын қарастыру;
- Еуропалық Одақ елдерінің сақтандыру нарығын зерттеп-үйрену;
- сақтандыру ұйымының іс қызметі түрлеріне сараптама жасау;
- сақтандыру ұйымының қаржылық құрылымын зерттеу және оның төлем
қабілеттілігін бағалау;
- сақтандыру нарығын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмысты жазуда әдістемелік негіз болған осы саладағы отандық
және шет ел авторларының еңбектері. Бұл бағыттағы ТМД елдері мен Қазақстан
ғалымдарының еңбеңтерін өте құнды деп атауға болады.
Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының Президентінің 2007-
жылдың 28-ақпанында халыққа Жолдауы, Қазақстан-2030 стратегиясы,
Қазақстан Республикасының Конститутциясы, Қазақстан Республикасының
Президентінің Нұсқаулары, Қазақстан Республикасының құқықтық нормативтік
актілері және Тұран Әлем Банкі АҚ-ның қаржылық есептерінің мәліметтері
пайдаланылды.
Зерттеу пәні сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігіне баға беру және
бақылау.
Зерттеу объектісі болып сақтандыру компаниясы табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Кіріспеден ,үш маңызды бөлімнен ,қорытындыдан ,23 кестеден ,9 суреттен
,28 әдебиеттерден құралды.
Бірінші бөлімде сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілік ұғымы ,төлем
қабілеттілігінің мәні ,және оның сақтандыру ұйымының ерекшелігі.
Сақтандыру ұйымының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеу орган-
дары,отандық және шетелдік үлгілерінің салыстырмалы анализі көрскетілген.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде сақтандыру ұйым төлем қабі-
леттілк факторы ретінде капиталдың құрамы мен құрылымының қалыптасуы
қарастырылады.
Үшінші бөлімдесақтандыру ұйымының дамуының қиындықтары мен
басылымдықтары қарастырылады.
1 САҚТАНДЫРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІК ҰҒЫМЫ
Ұйымның төлем қабілеттілігі– бұл Өз уақытында төлемді айтады.
Төлем қабілеттілік- ол сақтандыру ұйымының негізгі ағидаты болып
табылады, оның аржылық
тұрақтылығын және де көптеген компаниялардың тартымдылығы болып табылады.
1.1 Төлем қабілеттіліктің мәні және оның сақтандыру ұйымындағы ерекшелігі
Қоршаған орта өзгерістеріне бейімделетін жүйе ретінде сақтандыру
компаниясының қаржылық тұрақтығының 2 белгісін атап көрсетуге болады:
1) төлем қабілеттілігі, яғни оның өз міндеттемелері бойынша төлеу
мүмкіндігі;
2) мүмкін сыртқы орта өзгерістеріне сай бола отырып даму үшін қажетті
қаржылық потенциалының болуы.
Төлем қабілеттілігі – сақтандыру компания сенімділігінің, оның қаржылық
тұрақтылығының ең маңызды белгісі. Осыған орай, потенциалды клиенттерді
тартудың да басты көрсеткіші болып табылады.
Сақтандыру ұйымының қаржылық потенциалы деп сақтандыру операцияларын және
инвестициялық қызметті жүзеге асыру мақсатында қолданылатын қаржылық
айналымдағы қаржы ресурстарынайтады.
Сақтандыру ұйымының қаржылық потенциалы екі негізгі бөліктен құралады –
жеке және тартылған капитал, мұндаға айта кететін жай, капиталдың тартылған
бөлігі сақтандыру компаниясының жеке капиталынан айтарлықтай басым болады.
6,б.110
Барлық елдерде дерлік, сақтандыру қызметін жүргізуге рұқсат беру
шарттарының бірі ретінде сақтандыру компаниясының минималды капиталының
мөлшері алынады. Бұл шартқа қойылатын талаптар әр елде әр түрлі, Еуропалық
одақ елдерінде сақтандыру түріне тәуелді. Еуропалық одақ құрамындағы кейбір
елдер жеке капиталмен қоса ұйымдастыру қорының болуын талап етеді.
Сақтандыру туралы Заңға сәйкес сақтандырушының қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз ететін кепілдіктер төмендегідей:
• экономикалық тұрғыдан негізделген сақтандыру тарифтері;
• сақтандыру, қайта сақтандыру, өзара сақтандыру келісімдері бойынша
міндеттемелерді орындауға жеткілікті сақтандыру резервтері;
• жеке қаражат;
• қайта сақтандыру мүмкіншілігі.
Сақтандыру резервтері және сақтандырушының жеке қаражаты диверсификация,
ликвидтілік, қайтарымдылық және кіріс талаптарына сәйкес активтермен
қамтамасыз етілуі керек. Сақтандырушының жеке қаражатының құрамына (тек өз
мүшелерін сақтандырумен айналысатын өзара сақтандыру қоғамарын қоспағанда)
жарғылық капитал, резервтік капитал, бөліске ұщырамаған пайда кіреді.
Сақтандырушылар толық төленген жарғылық капиталға ие болуы керек. Аталған
жарғылық капитал мөлшері Сақтандыру туралы Заңда көрсетілген минималды
жарғылық капитал мөлшерінен төмен болмауы қажет.
Сақтандырушының жарғылық капиталының минималды мөлшері Сақтандыру туралы
Заңның 25 бабының 4 бөлімімен анықталады.
Сақтандырушы сақтандыру келісімі бойынша өз жауапкершілігіне алған
міндеттерін (сақтандыру портфелін) бір немесе бірнеше өзге
сақтандырушыларға беруіне болады (сақтандырушыны алмастыру). Бұл үшін
сақтандыру портфелі берілетін сақтандырушының аталған сақтандыру түрін
жүзеге асыруға лицензиясының болуы және жүктеліп жатқан міндет бойынша
төлем қабілеттілік талабына жауап беретін жеткілікті жеке қаражаты болуы
тиіс. Сақтандыру портфелін беру Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
жүргізіледі. 6,б.112
Мына жағдайларжа сақтандыру портфелін беру жүзеге асырылмайды:
• берілуге тиіс сақтандыру келісімі Қазақстан Республикасының Заңына
қайшы жасалған жағдайда;
• сақтандыру портфелін қабылдап жатқан сақтандырушы Сақтандыру туралы
Заңдағы қаржылық тұрақтылық талаптарына сай келмеген жағдайда;
• сақтандырушыны ауыстыру үшін клиенттің жазбаша түрдегі келісімінің
болмауы;
• сақтандыру портфелін қабылдаушы сақтандырушы лицензиясында аталған
сақтандыру келісімі жасалған сақтандыру түрінің болмауы;
• сақтандыру портфелін беруші сақтандырушыда сақтандыру резервтерін
қамтамасыз ететін активтердің болмауы.
Сақтандыру портфелін беру кезінде беріліп жатқан сақтандыру
міндеттемелеріне сәйкес сақтандыру резервтері мөлшеріндегі активтерді беру
жүзеге асырылады.
Сақтандыру портфелін қабылдаушы сақтандырушының сақтандыру ережелері
сақтандыру портфелін беруші сақтандырушының сақтандыру ережелеріне сәйкес
келмесе, сақтандыру келісімінің шарттары клиент талабына сай өзгертілуі
тиіс.
Сақтандыру компаниясының жеке қаражатының жеткілікті болуы төлем
қабілеттілігін келесі екі жағдайда қамтамасыз етеді: нормативтік деңгейден
төмен емес сақтандыру резервтерінің болуы және дұрыс инвестициялық саясат.
Сақтандыру компанияларының төлем қабілеттілігін қамтамасыз етудің қажетті
шарты ретінде активтер мен төлем қабілеттілік маржаларының белгілі бір
қатынасын сақталуын алуға болады.
Төлем қабілеттілік маржасы – сақтандырушының өз міндеттерін орындау
кепілі. Еуропалық сақтандыру директиваларына сәйкес, сақтандырушылар
сақтандыру қызметінің басынан-ақ минималды кепілдік қор түріндегі белгілі
бір қаражатқа ие болуы қажет. Сонымен қатар, кез келген уақытта клиенттер
алдындағы міндеттерін орындауға қажетті резервті қор түріндегі бизнес
жүргізу қаражатын да иемденуі тиіс.
Сақтандырушылардың төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету мәселелеріне
Л.А.Орланюк-Малицкойдың еңбектері арналған болатын. Осы еңбектерде
сақтандырушының төлем қабілеттілігін есептеуге қойылатын нормативтік
талаптардың ғылыми негіздемесі салынды. 7,б.115
Сақтандырушының жеке капиталы жарғылық, қосымша, резервтік капиталдардың,
есептік жылдың және бұрынғы жылдардың бөліске салынбаған пайдасы, жарғылық
капитал салымдары бойынша акционерлердің қарыздары, акционерлерден сатып
алынған акциялар, материалды емес акциялар мен өтелу уақыты аяқталған
дебиторлық қарыздардың қосындысы арқылы есептеледі.
Активтер мен қабылданаған сақтандыру жауапкершіліктерінің нормативтік
қатынасы ұғымы келесі шаманы білдіреді: материалды емес активтер және өтелу
уақыты аяқталған дебиторлық қарыздар шегерілген сақтандырушы иемденуі тиіс
жеке қаражат мөлшері. Бұл шама төлем қабілеттілік маржасының нақты мөлшері
деп аталады. Айта кету керек, жеке қаражат иемденушілердің талап ету
құқықтарынан басқа болашақтағы кез келген жауапкершіліктерден бос болы
керек.
Адам өмірін сақтандыру бойынша төлем қабілеттілік маржасының нормативтік
мөлшері адам өмірін сақтандыру резервінің 5 % пайзын түзету коэффициентіне
көбейткенге тең.
Түзету коэффициенті қайта сақтандырушылар үлесі шегерілген адам өмірін
сақтандыру резервінің аталған резервтің толық мөлшеріне қатынасы арқылы
есептеледі. Егер түзету коэффициенті 0,85-тен кем болса, онда есептеулер
үшін ол 0,85-ке тең деп қабылданады.
Адам өмірін сақтандырудан өзге сақтандыру түрлері бойынша төлем
қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшері түзету коэффициетіне
көбейтілген келесі екі көрсеткіштің үлкеніне тең. 6,б.115
Бірінші көрсеткіш есептік күнге дейінгі есептік жылдағы (12 ай)
сақтандыру салымдарының негізінде есептеледі. Ол сақтандыру, өзара
сақтандыру, есептік кезеңде қабылданған қайта сақтандыру келісімдері
бойынша аударылған сақтандыру салымдарының 16 пайызына тең. Аталған сома
құрамынан төмендегілер шегерілген:
• сақтандыру, өзара сақтандыру, есептік кезеңде қабылданған қайта
сақтандыру келісімдері бойынша келісімшарт шарттарының өзгеруі немесе
келісімшарттардың бұзылуына байланысты клиенттерге қайтарылған
сақтандыру салымдары;
• сақтандыру, өзара сақтандыру келісімдері бойынша сақатандыру
салымдарын есептік кезеңде заңмен қарастырылғанжағдайлар үшін аудару.
12 айдан аз уақыт қызмет етуші сақтандырушы бірініші көрстеткіш үшін
есептік кезең ретінде алғаш лицензия алған моменттен бастап есептік күнге
дейінгі кезеңдң қабылдайды. 6,б.116
Екінші көрсеткіш есептік күнге дейінгі 3 жылдық (36 ай) есептік кезең
ішіндегі төленген сақтандыру төлемдерінің негізінде есептеледі және
келесілердің үштен бір бөлігінің 23 пайызына тең:
• сақтандыру, өзара сақтандыру, қайта сақтандыру келісімдері бойынша
жасалған нақты сақтандыру төлемдері сомасынан осы есептік кезеңде
жасалған сақтандыру нәтижесінде шығындарға жауапты тұлғалардан
өндіріліп алынған төлемдер шегерілген сома;
• сақтандыру, өзара сақтандыру, есептік кезеңде жасалған қайта
сақтандыру келісімшарттары бойынша тапсырыс берілген, бірақ
реттелмеген шығындар резервінің және болған бірақ тапсырыс берілмеген
шығындар резервінің өзгерісі.
Адам өмірін сақтандырудан басқа сақтандыру түрлерімен айналысатын 3
жылдан кем қызмет ететін сақтандырушы екінші екінші көрсеткішті
есептемейді.
Түзету коэффициенті есептелетін есептік кезең ретінде 1 жыл алынады.
Түзету коэффициенті:
• есептік кезеңдегі сақтандыру төлемдері құрамындағы қайта
сақтандырушылар үлесі шегерілген сақтандыру, өзара сақтандыру, қайта
сақтандыру келісімдері бойынша жасалған нақты сақтандыру төлемдері;
• есептік кезеңдегі қайта сақтандырушылар үлесі шегерілген сақтандыру,
өзара сақтандыру, қайта сақтандыру келісімдері бойынша тапсырыс
берілген, бірақ реттелмеген шығындар резерві және болған бірақ
тапсырыс берілмеген шығындар резервінің өзгерісі;
сомаларының төмендегілерге қатынасы арқылы есептеледі:
• сақтандыру, өзара сақтандыру және есептік кезеңде жасалған қайта
сақтандыру келісімдері бойынша аударылған нақты сақтандыру төлемдері;
• сақтандыру, өзара сақтандыру және есептік кезеңде жасалған қайта
сақтандыру келісімдері бойынша тапсырыс берілген, бірақ реттелмеген
шығындар резерві және болған бірақ тапсырыс берілмеген шығындар
резервінің өзгерісі.
Сақтандыру, өзара сақтандыру, қайта сақтандыру келісімдері бойынша
есептік кезеңде сақтандыру төлемдері болмаған жағдайда түзету коэффициенті
1-ге тең деп қабылданады.
Есептеуге сәйкес түзету коэффициенті 0,5-тен кіші болса, 0,5 деп, 0,5-тен
үлкен болса, 1 деп қабылданады.
12 айдан кем уақыт қызмет ететін сақтандырушы түзету коэффициент іүшін
есептік езең ретінде алғаш лицензия алған күннен бастап есептік күнге
дейінгі кезеңді алады.
3 жылдан кем емес уақыт ішіндегі міндетті сақтандыру түрі бойынша
операциялар туралы нақты мәліметтер аталған сақтандыру түрі бойынша әр
жылда тұрақты жағымды нәтижелерді көрсетсе және сақтандырудың осы түрінен
жиналған сақтандыру салымдарының сомасы өмірінді сақтандырудан басқа
сақтандырулар түрлері бойынша жиналған соманың кем дегенде 25 % құраса,
онда Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің келісімімен аталған
сақтандыру аталған сақтандыр утүрі бойынша бірінші және екінші
көрсеткіштерді есептегенде пайыздар мөлшері кемірек алынуы мүмкін, бірақ ол
жоғарыда аталған шаманың 23-нен кем болмауы тиіс.
Сонымен қатар, өмірді сақтандырудан басқа сақтандыру түрлері бойынша
төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшері міндетті сақтандыру мен
тәуекелділік сақтандырудың ерікті түрлері бойынша төлем қабілеттілік
маржаларының қосындысы ретінде есептеледі.
Өмірді сақтандыру және сақтандырудың басқа түрлерімен айналысатын
сақтандырушылардың төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшері өмірді
сақтандыру бойынша төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшеріне
сақтандырудың басқа түрлері бойынша төлем қабілеттілік маржасының
нормативтік мөлшерін қосқанға тең. Егер сақтандырушының төлем қабілеттілік
маржасының нормативтік мөлшері Сақтандыру туралы Заңда көрсетілген жарғылық
капиталдың минималды шамасынан кіші болса, онда сақтандырушының
төлемқабілеттілік маржасының мөлшері ретінде заңмен орнатылған жарғылық
капиталдың минималды шамасы алынады. Сақтандырушының өлем қабілеттілік
маржасының нақты және нормативтік мөлшерлерінің қатынасын есептеу әр тоқсан
сайын жүргізіледі.
Сақтандырушының төлем қабілеттілік маржасының нақты мөлшері оның
нормативтік мөлшерінен кем болмауы керек.
Есептік жылдың аяғына қарай сақтандырушының төлем қабілеттілік маржасының
нақты мөлшері оның нормативтік мөлшерінен 30 % кем шамаға артық болса,
сақтандырушы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне өз қаржылық
жағдайын жақсарту туралы жоспарын ұсынуы тиіс.
Төлем қабілеттілікті есептеудің жоғарыда сипатталған әдістемесін талдай
отырып, төмендегідей қорытындыға келуге болады: өмірді сақтандырудан басқа
сақтандыру түрлері бойынша алынған жауапкершілік көлемі үлкен болған сайын
төлем қабілеттілік маржасының нормативтік мөлшерінің бірінші көрсеткіші
сақтандырушының жеке капиталынан артып кетеді және сақтандырушының төлем
қабілеттілік маржасының нақты мөлшері оның нормативтік мөлшерінен кем
болады. Сол себепті, сақтандыру компаниясының сақтандыру көлемін үлкейту
арқылы жүзеге асырылатын сыртқы жамуы жарғылық капиталды арттыру, резервтік
капиталды арттыру нәтижесінде болатын ішкі дамумен қатар жүргені абзал.
Жарғылық капиталдың жеткіліктілігін бағалау үшін қажетті акционерлік
қоғам түрінде жасалатын сақтандыру компаиясының таза активтерінің бағасы
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі орнатқан бухгалтелік есеп
тәртібі бойынша бағаланады. Егер екінші және әр келесі қаржылық жылдарының
аяқтылуына қарай акционерлік қоғам (жауапкершілігі шектеуші серіктестік)
түріндегі сақтандыру компаниясының таза активтерінің бағасы жарғылық
капиталдан кем болып шықса, онда қоғам Қазақстан Республикасының
заңнамаларының талаптарына сай орнатылған тәртіпте жарғылық капиталдың
азаюын жариялауы және тіркеуі тиіс.
1.2 Сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігін мемлекеттік реттеу
органдары
Құзіретті орган–сақтандыру қызметінің Қазақстан Республикасының
Заңдарымен сәйкестігін бақылау және сақтандыру нарығын реттеу бойынша
құзіреттіліктер мен функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
2,б.35
Құзіретті органнның құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасының заңдық
актілерімен анықталады. Келесі жағдайларда тұлға құзіретті органның
бақылаушы құрылымдық бөлімшелерінің қызметкері бола алмайжы: сақтандыру
ұйымының жоғары дәрежелі қызметкерлерінің жақын туыстары немесе сақтандыру
ұйымының дауыс беруші акцияларының 5 пайызынан артық акцияларды иемденуші
және басқарушы тұлғалар, сақтандыру брокерлері.
Сақтандыру саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері
келесідей:
1) Қазақстан Республикасында тұрақты сақтандыру жүйесін жасау, әрі ұстап
тұру және ұлттық сақтандыру нарығының инфрақұрылымын қалыптастыру;
2) сақтандыру нарығын реттеу және сақтандыру қызметін бақылау;
3) сақтандыру негіздерін заңдық тұрғыдан күшейту, міндетті сақтандыру
түрлерін анықтау, Қазақстан Республикасының халықаралық сақтандыру
жүйесіне қатысу принциптерін жасау;
4) сақтандыру процесіне қатысушы барлық жақтардың құқықтары мен заңды
мүдделерін қорғау.
Сақтандыру нарығындағы жағдайларды мемлекет тарапынан бақылауды
қамтамасыз ету және сақтандыру саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге
асыру құзіретті орган және басқа да мемлекеттік органдар көмегімен
жүргізіледі.
Басқа мемлекеттік органдардың аталған заңмен айқындалмаған құзіреттері
міндетті сақтандыру түріне сәйкес актілерінде қарастырылуы мүмкін.
Мемлекеттік органдар мен олардың жоғары дәрежелі қызметкерлеріне
Қазақстан Республикасының заңдық актілерінде тура қарастырылған
жағдайлардан басқа кезде сақтандыру ұйымы мен сақтандыру брокерлерінің
қызметіне араласуға тыйым салынады.
Құзіретті орган:
1) қазақстан Республикасында сақтандыру жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз
етуге, ұлттық сақтандыру нарығының инфрақұрылымын қа- лыптастыруға
және сақтандыру нарығының барлық қатысушыларының заңды мүдделерін
қорғауға байланысты мемлекеттік саясатты жүргізеді;
2) сақтандыру нарығын реттеудің әдістері мен принциптерін, сақтандыру
қызметін бақылауды ұйымдастыру тәртібін анықтайды;
3) сақтандыру ұйымдарын құруға рұқсат береді;
4) аталған заң талаптарын ескере отырып сақтандыру ұйымының ірі мүшесі
мәртебесін иемденуге рұқсат беру және рұқсатты қайтарып алу тәртібін
анықтайды. Ірі мүшенің сақтандыру ұйымының дауыс беруші акцияларын тура
немесе жанама түрде иемдену үлестерін анықтайды.
5) сақтандыру ұйымының акцияларына қатысты келісімшарттар жасауға рұқсат
береді;
6) сақтандыру ұйымын ерікті түрде қайта құру мен ликвидациялауға рұқсат
етеді;
7) жарғылық капиталға заңды тұлғалардың қатысуына рұқсатт береді.
8) аталған Заң талаптарына сәйкес сақтандыру қызметін, сақтандыру
брокерлерінің қызметін, сақтандыру нарығындағы актуарлық қызметті жүзеге
асыру құқығына лицензия беру тәртібін анықтыйды және лицензия береді.
9) сақтандыру портфелін беру тәртібін анықтайды;
10) сақтандыру ұйымының пруденциалды нормативтерін, міндетті түрде сақталу
керек нормаларды және міндеттемелерді, сонымен қатар, жарғылық
капиталдың, кепілдік қордың, төлем қабілеттілік маржасының минималды
мөлшерін анықтап, олардың сақталуын бақылауды қамтамасыз етеді;
11) ликвидацияланатын сақтандыру ұйымдарының ликвидациялық комиссияларының
қызметін бақылауды жүзеге асырады;
12) сақтандыру ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің жетекші
қызметкерлерін сайлауға немесе тағайындауға рұқсат береді;
13) сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін
талдау мен бағалауды жүзеге асырады;
14) сақтандыру ұйымының сақтандыру полистерін есептеу тәртібін орнатады;
15) сақтандыру ұйымының сақтандыру түрлері бойынша сақтандыру тарифтерін
есептеу принциптері мен әдістеріне талаптар қояды;
16) сақтандыру ұйымының шығын коэффициентін есептеу тәртібін анықтайды;
17) сақтандыру ұйымдарының, сақтандыру брокерлерінің және олардың
филиалдарыны мен бөлімшелерінің реестрін жүргізеді;
18) қазақстан Республикасының Заңына сәйкес 11.06.2004 бастап алынып
тасталынға. №562-11
19) сақтандыру ұйымын автоматтандыруға қойылатын талаптарды орнатады;
20) Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес 10.07.2003 бастап алынып
тасталынға. №483-11
21) сақтандыру ұйымы мен сақтандыру нарығының басқа да мүшелеріне
міндетті нормативтік-құқықтық актілерді қабылдайды;
22) сақтандыру қызметінің субъектілерінің, сақтандыру брокерлерінің және
олардың бөлімшелерінің тексеруін жүргізеді;
23) сақтандыру нарығының кәсіби мүшелеріне санкциялар жариялайды;
24) сақтандыру нарығының кәсіби мүшелеріне берілген лицензиялардың
қызметін уақытша тоқтату және мүлдем лицензиядан айыру шешімдерін
қабылдайды;
25) қазақстан Республикасының Заңында қарастырылған жағдайлар негізінде
сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметін тоқтату туралы шағыммен сот
органдарына жүгіну шешімін қабылдайды;
26) сақтандыру ұйымының қызметі, оның мүшелері және бөлімшелерінің
құқықтық мәртебесі және қаржылық жағдайы туралы мәліметтер алуға құқылы;
27) Қазақсатн республикасының Заңына сәйкес сақтандыру нарығының кәсіби
мүшелерінен, оның бірлестіктерінен, сақтандыру агенттерінен бақылауға
қажетті мәліметтерді алуға құқылы;
28) Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес 11.06.2004 бастап алынып
тасталынға. №562-11
29) мемлекеттік органдар мен мекемелерден бақылауға қажетті, соның ішінде,
қызметтік және коммерциялық құпияға жататын мәліметтерді болсын
пайдалануға құқылы;
30) міндетті сақтандырудың жеке түрлері бойынша сақтандыру полистерінің
бланктерін жасауға және оның мазмұнына қойылатын талаптарды орнатады;
31) сақтандыру нарығының кәсіби мүшелеріне шектелген шаралар қолдануға
құқылы;
32) Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес сақтандыру ұйымының акцияларын
күштеп сатып алуға байланысты шаралар қолданады;
33) Қазақстан Республикасының қаржылық нарығының субъектілерін бақылаушы
басқа да құзіретті органдармен серіктестік пен қажетті ақпарат алмасуды
жүзеге асырады;
34) өзге елдердің сақтандыруды бақылаушы органдарымен қарым-қатынаста
немесе сақтандыру нарыған реттеу және сақтандыру қызметін бақылауға
қатысты сұрақтарда халықаралық ұйымдармен қарым-қатынаста Қазақстан
Республикасының мүддесін қоорғайды;
35) Қазақстан Республикасының Заңдық актілеріне сәйкес басқа да қызметтер,
құзіреттер және құқықтарды жүзеге асырады.
1.3 Сақтандыру компанияларының төлем қабілеттілігін мемлекеттік
реттеудің отандық және шетелдік үлгілерінің салыстырмалы анализі
Еуразиялық одақ сақтаныру нарығының негізгі ерекшелігі ортақ сақтандыру
кеңістігі мен біркелкі ұлттық сақтандыру заң жүйесін қалыптасуы болып
табылады. Бұған 1957 жылы қабылданған Рим келісімі түрткі болды. Бұл
келісімнің 52,59,67 баптарына сәйкес келісімге қатысушы елдер террито-
риясында қызмет көрсету бостандығы, капитал алмасу бостандығы жария
ланды.
Ұзақ дайындық жұмыстарының нәтижесінде Еуразиялық одақтың келесі
директивалары қабылданды: 1973 жылы адам өмірін сақтандырудан басқа
сақтандыру және 1979 жылы адам өмірін сақтандыру. Бұлар Батыс Еуропада
сақтандырудың ортақ құқықтық негіздерін қалыптастырды.6,б.116
Аталған дирек тивалар төмендегілерді орнатты:
• Ортақ сақтандыру құқығын қалыптастыру мақсатында ортақ ұғымдар
құрамын жасау;
• Сақтандыру қоғамдарын адам өмірін сақтандырумен айналысатын
қоғамдар және сақтандырудың басқа түрімен айналысатын қоғамдарға
бөлу принципі;
• Лицензиялау және сақтандыру бақылауын жүзеге асыру мақсатында
сақтандыру түрлерінің ортақ класификациясы;
• Сақтандыру ұйымдарын құру тәртібі мен шарттарын, жарғылық капитал
мөлшері, бизнес-план, сақтандыру ұйымдарының қызметкерлеріне
қойылатын талаптардыайқындайтын ортақ құқықтық негіздер;
• Ережелер және сақтандыру резервтерін жасаудың ортақ құрамы;
• Сақтандыру резервтерін инвестициялаудың ортақ ережелері.
Екінші ұрпақ директивалары 1988 жылы адам өмірін сақтандырудан басқа
сақтандыру түрлері бойынша, 1990 жылы адам өмірін сақтандыру бойынша
қабылданды.
Аталған директивалар сақтандыру ұйымының қаржылық жағдайын бағалаудың
ортақ принциптерін орнатты. Сонымен қатар, сақтандыру келісіміне ұлттық
құқықты пайдалану ережелерін қарастырды.
1992 жылы қабылданған үшінші ұрпақ директивалары бір ел тер-
риториясында пайда болып, сол ел органдарымен бақыланатын сақтандыру
ұйымына Ауропалық Одақ территориясындағы кез келген мемлекетте сақтандыру
қызметін көрсету еркіндігін беру мәселесін қарастырды.
Іс жүзінде ортақ құқықтық кеңістіктен Ллойд тысқары қалды. Бұл оның
өзіндік құқықтық мәртебесімен байланысты. Ллойд индивидуалды андеррай
терлер ассоциациясы ретінде белгілі. Сақтандыру келісімін жасағанда Ллойд
емес, белгілі бір андеррайтер қатысады. Ллойдтың мұндай мәртебесі 1871 жылы
қабылданған британ заңына байланысты.
(a) Қазақстанның сақтандыру нарығы
Қазақстанның сақтандыру нарығының қатысушылары болып мыналар саналады:
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы;
- сақтандыру брокері;
- сақтандыру агенті;
- сақтандырушы, сақтандырылушы және пайда көруші ;
- актуарий ;
- және басқа да сақтандырумен байланысты кәсіпкерлік қызметтер атқа
рушылар2,б.9
- Сақтандыру қызметі сақтандырушы ( қайта сақтандырушы ) ұйымның
кәсіпкерлік қызметінің негізгі түрі болып табылады.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандырудан басқа мынадай
қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы :
- Инвестициялық іс қызмет ;
- Жинақтаушы сақтандырудың сәйкес келісімшарттарында көрсетілген
төлеу соммасы шегінде өз сақтандырылушыларына несие (қарыз) беруге
(өмір сақтандыру саласындағы сақтандыру компаниялары үшін );
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының іс қызметін автрмат-
тандыру үшін қолданылатын мамандандырылған бағдарламалық қамтуларды
сату:
- Кез келген ақпарат тасушы түрінде сақтандыру және сақтандыру іс қызметі
жайлы әдебиеттер сатуға;
- Бұрын өз қажеттіліктері үшін (сақтандыру ( қайта сақтандыру) ұйымдары
үшін) қолданған не сақтандыру келісімшарттарының негізінде оның
(сақ -тандыру (қайта сақтандыру) ұйымының) қарамағына өткен мүлікті
сатуға және жалға беруге ;
- Сақтандыру іс қызметі бойынша кеңес беру қызметін жүргізуге;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) саласындағы мамандарды оқыту не қайта
дайындықтан өткізу іс қызметін жүргізуге;
- сақтандыру агенті ретіндегі сақтандыру делдалдығы ;
- Аталмыш заңның 52 – бабында көрсетілген іс қызметті ;
- Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес келетіе бағалы қағаз
дар бумасын басқаруға (өмір сақтандырусаласында қызмет ететін
сақтан дыру компаниялары үшін )
- Сақтандыру компанияларының арасындағы немесе сақтандыру ұйымда
рымен ассистанс қызметін көрсетуші заңды тұлғалар арасындағы
келісімшарт негізіндегі ассистанс ;
- Сақтандыру төлемдерін кепілді төлеу жүйесінде қатысу аясында қазақстан
Республикасының заңнамаларында көрсетілген іс қызметтер;
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарына осы баптың 1 және 2-
тармақшаларында көрсетілмеген кәсіпкерлік қызмет ретіндегі
келісімшарттар жасасу мен операциялар жүргізуге тиым салынады.
- Сақтандыру ұйымы сақтандырылушыларға (пайда көрушілерге) сақтан дыру
ұйымы таратылған (өз қызметін тоқтатқан) жағдайда сақтандыру төлемінің
қайтарылуын кепілдендіруші Қор құруға құқылы. Қордың құрылуы және қызмет
жүргізу барысы Қазақстан Республикасының заңнамаларымен бақыланады.
Сақтандыру ұйымдарын ырықсыз тарату (қызметін тоқтату) кезінде
сақтандыру ұйымдарының міндетті сақтандыру келісімшарттарының
негізіндегі сақтандырылушылардың сақтандыру төлемдерін қайтаруды кепіл
дендіретін Қор құру Қазақстан Республика сының заңнамалық актілінде
қарастырылған болуы мүмкін.2,б.10
Сақтандыруды жүзеге асыру қызметінің жалпы шарттары :
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары өзінің сақтандыру саласындағы іс
қызметін тек сақтандыру (қайта сақтандыру ) қызметін жүргізуге арнайы
рұқсат қағазы (лицензиясы ) ,белгіл бір сақтандыру шарттарын анық
тайтын сақтандыру ежелері және ішкі ережелері болған жағдайда ғана
құқылы.Қазақстан Республикасының заңнамаларында көрсетілген жағ
дайда ғана өзара сақтандыру қоғамдары лицензиясыз өз қызметін атқара
алады.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының ішкі ережелері мыналарды анықтау
қажет :
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының бөлімдерінің құрылымын,
міндеттері мен қызметтері және құзіреттерін ;
- Ішкі аудит және басқа да тұрақты жұмыс істейтін органдарының құрылымын,
мүшелер санын , міндеттері мен қызметтері және құзіреттерін;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының техникалық (сақтандыру),
инвестициялық, несиелік, операциондық нарықтық және басқа да
тәуе кел діліктерді басқару саясатын ашатын басқару жүйесін ;
- құрылымдық бөлімшелердің басшыларының құқықтары мен міндеттерін;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жұмыскерлерінің және лауа
зымды тұлғалардың ұымның атынан не оның есебінен келісімшарттар жасасу
кезіндегі құзіреттерін;
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының ішкі ережелері мен сақтандыру
ережелері директорлар кеңесімен бекітіледі.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өз штатаында актуарий
болмаған жағдайда өзінің сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқығы жоқ.
Жинақтаушы сақтандыруды жүзеге асырудың ерекшеліктері:
- Жинақтаушы сақтандыру қызметін жүзеге асырушы сақтандыру ұйымы өкілетті
органның құқықтық-нормативтік актілері талаптарын ескере отырып өз
сақтандырушыларына төлемдік сомасы шегінде несие не қарыз беруге құқылы.
- Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы өкілетті органның құқықтық-
нормативтік актілерімен көрсетілген тәртіпте жасалынған актуарий
негізіндегі аннауитет келісімшартының қызмет ету кезеңінде ұдайы
төленілетін сақтандыру төлемдерінің көлемін ұлғайтуға құқылы. 2,б.11
Сақтандыру бойынша іс-қызмет
- сақтандыру пулын құру арқылы тәуекелділіктерді сақтандыруды жүзеге асыру
кезінде бірігіп сақтандыру келісімшарты өзіне басты сақтандыру ұйымы
қызметтері мен құзіреттерін алушы ұйымның шарттары бойынша жасалынады.
- Лицензиясында сәйкес сақтандыру түрі көрсетілмеген сақтандыру ұйы мына
бірігіп сақтандыруға қатысуға тыйым салынады.
Лицензиясыз іс-қызметке тыйым салу:
- Өкілетті органның сәйкес лицензиясы жоқ ешқандай тұлғаның құқығы жоқ:
- өз атынан негізгі не қосымша қызмет түрі ретінде сақтандыру, қайта
сақтандыру қызметін жүргізуге, сақтандыру брокері актуарий қызметін
көрсетуге;
- өзінің атауларында, құжаттарында, хабарландырулары мен жарнама ларында
сақтандыру ұйымы, қайта сақтандыру ұйымы, сақтандыру брокері
сөздерін немесе өз атынан сақтандыру опера цияларын жүргізетіндігін,
брокер, актуарий ретінде қызмет көрсететіндігін білдіретін мағынадағы
сөздерді қолдануға;
- Өзара сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде
көрсетілген өзара сақтандыру қоғамдарынан басқаларының барлығына
сақтандыру қызметін лицензиясыз жүзеге асыру тыйым салынады.
Трансшекаралық сақтандыру және қайта сақтандыру:
сақтандыру ұйымының өзге мемлекеттің аумағында сақтандыру келісім
шарттарын жасасу және орындауы арқылы сақтандыру қызметін жүргізу
трансшекаралық болып табылады.
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өзіне алған сақтандыру
тәуекелділіктерін қайта сақтандыруға беру ырықсыз есеп айырысу
нормативтері тәртібінің талаптарын ескере отырып жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында ратификацияланған халықаралық келісім
шарттарда өзгеше көрсетілмеген жағдайда Қазақстан Республикасының тысқа
шығарушы автокөлік иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкер шілігіне
байланысты сақтандыру келісімшарттарынан басқа Қазақстан Республикасының
резиденті болып табылмайтын ұйымдардың атынан келісімшарттар құруға,
яғни, делдалдық жасауға рұқсат етілмейді.
Қазақстан Республикасының резиденті емес сақтандыру ұйымының атынан
Қазақстан Республикасынан тысқары шығушы автокөлік иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігіне байланысты сақтандыру келісім шарттар
жасасуға тек қана өкілетті органның сәйкес сақтандыру түрі көрсетілген
лицензиясы бар Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын
сақтандыру ұйымдары және Қазақстан Республикасының резиденті емес
аталмыш сақтандыру ұйымымен сәйкес келісімшарты бар Қазақстан
Республикасының резиденті болып табылатын сақтандыыру брокерлері ғана
делдалдық жасай алады. 2,б.12
Сақтандырылушыларды ақпараттандыру бойынша сақтандыру ұйымына қойылатын
талаптар:
Өзінің тұрақты жұмыс істейтін органының мекен-жайы өзгерген жағдайда және
атауы өзгерген жағдайда сақтандыру ұйымы өзінің сақтанды-
рылушыларына бір айдың ішінде екі республикалық газетте хабарлама беру
арқылы ақпараттандыруы қажет. Өзінің жекеленген бөлімшелерінің мекен-
жайлары өзгерген жайдайда бір айдың ішінде сақтандыру ұйымы екі облыстық
газетте хабарлама беру арқылы сақтандырылушыларын ақпараттандаруы қажет.
сақтандыру ұйымы сақтандыру іс-қызметін жүзеге асыруға берілген
лицензиясының тиісті жолмен куәландырылған көшірмесін көруге және онымен
танысуға болатын жерге орналастыруы қажет. Сақтандыру келісімшартын
жасасу кезінде сақтандырылушы сақтандыру ұйымынан кіріс-шығыс есеп
балансынан және аудиторлық ұйыммен расталған аудиторлық есептен тұратын
жылдық қаржылық есептілігін сұрауға құқылы
(б) Ұлыбританияның сақтандыру нарығы
Ұлыбританияның сақтандыру нарығы Германияның нарығымен бірге, әртүрлі
көрсеткіштер бойынша, әлемде үшінші, төртінші орынды бөлісіп отырады. 2002
жылға жалпы жиналған сыйақы көлемі 237 млрд доллар құраған, оның ішінде
автосақтандыру 12,8 % құраса, өрттен және бақытсыз жағдай лардан
сақтандыру 19,8 %, авиационды және көліктік сақтандыру 1 %, өмірді
сақтандыру 67,3 % құраған.
Ұлыбритания территориясында сақтандыру қызметін жүргізуге рұқсаты бар
сақтандыру компанияларының саны 800-ден астам.1992 жылдан бастап Ллойдтың
(әрқайсысы сақтандыру тәуекелділіктерін өз мойнына алатын және
міндеттемелердің орындалуын өз қаражатымен қамтамасыз ететін жеке және
корпаративтік сақтандырушылардың бірлестігі) мүшелері бірден қысқарып
кетті, бұл Лллойдта қатысуға корпаративті мүшелердің жіберілуімен және
корпарацияның өзінде қайта құрулар мен жаңарулар долындағы бағдарламаның
басталуымен түсіндіріледі. Синдикаттардың көлемі 1994 жылы 401-ден 1997
жылы 164-ке дейін қысқарып кетті. 4,б.382 Дегенмен, синдикаттардың орташа
қаржы айналымы бірден 27 млн. фунт стерлингтен 66 млн. фунт стерглингке
өсіп кетті. Ұлыбританядағы сақтандыру қызметі сақтандыру компаниялары жайлы
1982 жылғы заңмен реттеледі. Аталмыш заң акционерлік қоғам (корпарация)
нысанындағы компаниялардың by bodies corporate сақтандыру қызметін
реттейді. Мұнда Ұлибританияда немесе басқа елде акционерленген friendly
societies – OBC; корпаративтік емес компаниялар және Ллойдтың андер
райтерлары саналмайды. Ұлыбританияда сақтандырушы делдалдардың іс-қызметі
1977 жылдан бергі сақтандыру брокерлерінің тіркеуден өткізу жайлы заңмен
реттеледі. Оған сәйкес өзінің сақтандыру қызметінде тек брокер сөзін
қолданғысы келетін кез келген делдал өзінің сақтандырудың қай түрімен
айналысатынан байланыссыз (өмірді сақтандыру не басқа түрі болуы мүмкін)
сақтандыру брокерлерін тіркеуден өткізу Кеңесінен тіркеуден өткені жайлы
куәлік алуы қажет. Кеңес өзін өзі реттеуші орган болып табылады. Сақтандыру
нарығындағы барлық делдалдардың өмірді сақтандырудан басқа сақтандыру іс-
қызметі сақтандырудың нормалары мен тәртібін белгілейтін Ұлыбританияның
Сақтандырушылар Ассоциациясының кодексімен сәйкес жүгеще асырылуы керек.
Сонымен бірге ақпаратқа қатысты Еуро Одақтың директиваларының талаптарына
да сәйкес болуы тиіс. Оны брокер сақтандырылушыға көрсетуі қажет. 4,б.383
1986 жылдан бері қаржылық қызмет көрсетулер жайлы Заң өмірді сақтандыру
мен зейнетақылық сақтандыруды қосатын Ұлыбританияның инвестициялық
қызметін реттейді. Ұлыбританияның өнеркәсіптеріне корпа рацияларға
қатысты мөлшері 31% болатын салық салынады. Компанияның дүние жүзі бойынша
кірістеріне салық салынады, бірақ сақтандыру компанияларына олардың
айналысатын сақтандыру түріне байланысты ерекше тәртіп қолданылады. Өмірді
сақтандырумен айналыспайтын компанияларға әдеттегі қалыпты салық салынады,
бірақ олардың инвестициялық қызметінен келетін кіріс коммерциялық қызмет
кірісі деп қарастырылады. Өмірді сақтандырумен айналысатын компанияларға
бұдан өзгеше тәртіп түрі қолданылады.
Сақтандыру компаниялары туралы заң 1994 жылдан бергі сақтандыру
компаниялары үшін ережелерде көрсетілген төлем қабілеттілік маржасына
(көрсеткішіне) сәйкес келуін (сақтандырушының актитері міндеттемелерінен
аспауы тиіс) міндеттейді.
1975 жылыдан бергі полис ұстаушылар мүдделерін қорғау туралы Заңға сәйкес
полис ұтаушырарды қорғау кеңесі құрылған. Оның міндеттеріне сақтандырушының
төлем қабілетсіздігінен зақым шеккен полис ұстаушыларға шығындарының орнын
толтыру немесе қандай да басқа жолмен қаржылық қолдау көрсету жатады. Егер
Ұлыбританияда сақтандыру қызметін жүргізуге лицензиясы бар компания
төлемқабілетсіздікке ұшыраса, онда Кеңес сақ тандырылушыларға қаржылай
көмек беру құзіретіне ие. Көмек осы мақсаттарға бағытталған арнайы алым
алынатын тұрақты қаржылық жағдайдағы ірі сақтандыру компанияларының
есебінен жүргізіледі.
( в) Германияның сақтандыру нарығы
2002 ж неміс сақтандыру компанияларының бүкіл әлемде жүргізген
операцияларының сақтандыру сыйақыларының көлемі 136 млд.$ құраған, оның
ішінде шығынданулар мен бақытсыз жағдайларға сақтандыру үлесі 45.2% ,
несиелендіруді сақтандыру, авиациялық (әуелік) және ядролық сақтандырудың
үлесі 1,0% құраса , өмірді медициналық сақтандыру 12% құрап,өмірді
сақтандыру үлесі болса 37% құраған. 4,б.384
Жалпы әлемде Германияның сақтандыру (қайта сақтандыру) компания ларын ең
сенімділер қатарна жатқызыдады.Осыдан жүзден асық жыл бұрын әлемдегі ең
алғашқы міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі осы Германияда құрылған
екен.Және дәл осы Германияның өзінде ең алғашқы коммерциялық сақтандыру
жүйесі енгізіліпті.Сонымен қоса осы елде Еуропаның ең ірі жеке сақтандыру
концерні (Alianz Holding), Мюнхенде әлемдегі ең ірі қайта сақ тандыру
компаниясы, ал Кельнде–әлемнің бүкіл қайта сақтандыру компа- нияларынң
ішінде 3 орынды иеленетін қайта сақтандыру компаниясы ор наласқан.
Германияның әлеуметтік сақтандыру жүйесі жүзден аса жылдар бойы үш
тірекке сүйеніп келді: медициналық сақтандыру, зейнетақылық сақтандыру және
жұмыссыздықтан сақтандыру.1995 жылы осы үшеуіне тағы біреу қосылды
–жұмыстан науқастанғаннан немесе қартайғанда кетуге баыланысты сақтандыру.
Әлеуметтік сақтандыру міндетті болып табылады және заңмен реттеледі.Олар
жалдамалы жұмысшылар төлейтін сақтандыру алымының есебінен қаржыландырады.
Бұл әлеуметтік сақтандыру төлемін жалданып жұмыс істейтін жұмыскер
лердің барлығы төлейді , бірақ ол төлемді жалақысы 325 евроға дейінгі және
аптасындағы жұмыс сағаттары 15 тен аз аламдардан алынбайды.Жұмыстан
науқастанғаннан және зейнетақылық сақтандыру жарнасын міндетті төлеудің
максималды жалақысы жылына 54000 евро ( одан көп жалақысы барларға
сақтандырдың бұл түрі міндетті емес, олар мұны еркін түрде жүзеге асыруы
мүмкін ).Жалпы жарналардың проценттік ( пайыздық ) мөлшері төлемшілердің
жалпы санына байланысты. Әлеуметтік сақтандыру кассаларына төлем төлеуші
сақтандырылушылар саны қанша көп болса , соншалықты олардың міндетті
төлемдерінің көлемі азаяды. 1999 жылы Германияның халқының жан басына
шаққан кездегі әлеуметтік шығындары 6600 евроны құраған.4,б.385
Міндетті зейнетақылық сақтандыру құрамына сақтандыру іс шараларын,
еңбекке қабілеттілікті жақсарту мен орнына келтіруді кіргізеді.
Оған бі ліктілікті асыру, жаңа мамандық игеру мен сәйкес жұмыс табу ,жалпы
не кәсіби жұмысқа қабілетсіздікке байланысты зейнетақы ,сонымен қатар
зейнетақылық жасқа келуге (ер адамдар үшін 65 жас, ал әйел адамдарға 60
жас) және жетім дер мен жесірлерге төлемдер кіреді. Зейнетақының көлемі
сол уақытта зейнетақы жасына жеткен бүкіл тұлғалардың еңбек кірістеріне
және сақтандырылған тұлғаның өзінің еңбек еткен жылдарының ұзақтығы мен
кірісіне байланысты. Сақтандырушы қаншалықты көп және ұзақ жұмыс істесе ,
соншалықты оның зейнетақысы жоғары болады.
Міндетті зейнетақылық сақтадыру ( МЗС ) жүйесі заңнамалық негізге ие.Ол
Германияның 90% халқын қамтиды.Бұл заңның аясында мемлекеттік ше
неуніктер мен жеке кәсіпкерлер қарастырылмайды.2001 жылдан бастап
Германияның батыс федералды жерлеріндегі жалпы зейнетақының орташа көлемі
айына 1120 евроны , ал жаңа федералды жерлеріндегі 1010 евроны
құрайды.Зейнетақылық сақтандыру ұрпақтардың айтылмайтын келісімі
принципіне негізлелген деуге болады,яғни ол бойынша қазіргі жұмыс істеп
жатқан ұрпақ зейнетақы кассаларына сақтандыру төлемдерін төлегенде , келесі
ұрпақта дәл осылай жасайды деген есеппен төлейді.Жұмыс берушілер мен
жалданып жұмыс істейтін жұмыскерлер төлем соммасын ортадан бірлесе
төдейді,ал жеке кәсіпкерлер мен өз еркімен сақтанушылар бұл сомманы толық
төлейді.
Германиядағы медициналық сақтандыру барлығына да міндетті болып
табылмайды, жылдық кірісі 40 мың евроға жетпейтін аз қаражатты отба
сыларына бұл міндеттеменің қатысы жоқ. МЗС жүйесіне төлем – бұд жалақының
11,2 % - тен 14,9 % -ке дейінгі бөлігін құрайтын төлем.Мұның жартысын
жұмыс беруші төлейді. МЗС-тің маңызды ерекшеліктерінің бірі ол полистер
отбасылық болып табылады.Яғни сақтандырылушының жұмыссыз жұбайы ( не
зайыбы ) және балаларымен қоса сақтандырылады.Бірақ егер олар өздері жұмыс
істесе онда , олар да жеке өздері сақтандырылуы және төлем төлеуі тиіс.
Жұмыссыздық бойынша сақтандырудың мақсаты жұмыссыздарды өмір сүру
қажеттіліктерімен қамтамасыз ету және жұмыссыздықтың әлеуметтік -
экономикалық салдарларын барынша азайтуға бағытталған. Жұмыссыздықтан
сақтандыру жалдамалы негізде жұмыс істейтін жұмысшылар төлейтін сақ
тандыру жарнасының есебінен жүргізіледі. Міндетті зейнетақылық, медици
налық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz