Соматикалық фразеологизмдер

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 107 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бүгінгі таңда салыстырмалы-салғастырмалы зерттеу әдісі әр тілдің өрнек бояуын, ұлттық ерекшелігін, қайталанбас қасиетін танып білуге септігін тигізіп жүргені анық. Осы секілді ғылыми зерттеулер мәдениетаралық қатынастың төрінен орын алып, халықтардың бір-бірімен түсінісу барысын жүзеге асыруға кеңінен ат салысады.

Түркі-герман, оның ішінде қазақ және ағылшын тілдерін салғастыра зерттеудің кейінгі уақыттарда қолға алына бастағаны мәлім. Сол себепті де шешімін таппаған, толықтай зерттелмеген дүниелер болуы да заңды. Соның ішінде соматикалық фразеологиздер жан-жақты салыстырыла да, салғастырыла де зерттелген. Ал дене мүшелерді шартты түрде сыртқы және ішкі деп бөліп алып, ішкі ағзалар негізінде туындаған соматикалық фразеологизм табиғатын екі тілде тереңінен зерттеген дүние жоқтың қасы. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі соматикалық фразеологизмдер қатарынан ішкі ағзалар ұйытқы болған тұрақты тіркестерді жеке бөліп алып, олардың құрылымы әртүрлі екі тілдегі көрінісін, ортақ белгілерін, өзіндік ерекшіліктерін, тұрақты тіркес ретінде тілде қалыптасуының себеп-салдарын салғастыра зерттеу тіл білімінде әлі қолға алына қоймаған тың дүние болып саналады.

Біз өз еңбегімізде адамның ішкі ағзаларына қатысты пайда болған фразеологизмдерді тереңірек, кеңірек қарастыруды жөн санап отырмыз. Себебі бұл саладағы еңбектерде өкпе, бүйрек, бауыр, ми, асқазан, ішек, қарын және т. б. ішкі соматизмдерге арнайы тоқталған еңбек жоқтың қасы. Әрине, адам денесінің барлық мүшесін байланыстырып, «мемлекет әміршісі» қызметін атқаратын, адам ағзасындағы ең маңызды соматизм жүрек туралы көптеген зерттеушілер жан-жақты талдау жасаған. Салғастыра отырып, түрлі тілдердегі жүрек соматизмінің өзіндік белгілері мен ерекшеліктерін анықтаған. Ал қалған адамның ішкі ағзалары ұйытқы болған фразеологизмдер әлі де болса тереңірек талдауды талап етіп отыр. Себебі олардың фразеологиялық тіркес жасау жиілігі бір тілде жоғары болса, екінші бір тілде төмен екені байқалады. Осының себептерін анықтау да диссертациялық еңбегіміздің басты мақсаты болып табылмақ.

Жұмыстың бірінші бөлімінде ішкі ағзалардан пайда болған соматикалық фразеологизмдердің табиғатына үңілмес бұрын, кез келген тілде кеңінен тараған фразеологизмдердің аталған мағыналық тобының зерттелуіне тоқталдық.

Жұмыстың екінші бөлімінде ішкі ағзалардың ұйытқы болуымен жасалған қазақ және ағылшын тілдеріндегі соматикалық фразеологизмдердің мағыналық-тақырыптық топтары, семантикалық жіктемесі, сондай-ақ соматикалық фразеологияға тән уникалия және универсалия құбылыстары жөнінде сөз қозғалды. Осы арқылы соматикалық фразеологизмдердің табиғатына тереңірек үңілуді жөн санадық.

Зерттеудің өзектілігі. Фразеологизмдер - айтайын деген ойға айрықша мән, әр, мәнерлілік беріп, көркем шығарма тілін жандандыратын, астарлап, бейнелей суреттеудің тілдегі дайын құралы, халық даналығынан суырылған образды ойлау, көркем тілінің үлгісі. Фразеологизмдер - тіл қазынасының бір бөлшегі, фразеология деген терминнің мағынасы кең, оны әртүрлі ұғынып, әр алуан салада зерттеу объектісі ретінде алуға болады. Тоқсан ауыз сөзді тобықтай түйінге сыйғыза отырып, ұлт менталдығының, яғни халықтың салт-дәстүрі, мәдениеті, сана-сезімі, тарихы мен наным-сенімін, ұлттық болмысын бейнелейтін фразеологизмдер жан-жақты зерттеуді талап етіп отырады. Себебі фразеологизмдер тек сөз мәнерлілігін арттырып қана қоймай, әрдайым даяр түрінде қолданылатын, ұлт менталдығының көрсеткіші бола алатын, ғасырлар бойы халық санасында қалыптасқан, ойды орамды, әсерлі жеткізудің құралы ретінде қолданылады.

Әрбір тілдің фразеологиялық қорының 30% құрайтын соматикалық фразеологизмдердің тілдегі алар орны ерекше. Соматизмдер лексиканың ертедегі көне қабаты ретінде фразеологиялық тіркестердің құрамды компоненті болып табылады. Бүгінгі күнге дейін адамның дене мүшелері ұйытқы болған соматикалық фразеологиялық тіркестер жан-жақты қарастырылды, сараланды әлі де зерттелініп жүр. Десек те, соматикалық фразеологизмдерге қатысты кейбір мәселелер өз шешімін әлі де таппағаны белгілі. Осындай өзекті тақырыптардың бірі - ішкі ағзалар ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдер. Бұл ауқымды тақырыпты зерттеу барысында біз адамның дене мүшелерін шартты түрде ішкі ағзалар және сыртқы дене мүшелер деп бөліп қарастыра отырып, ішкі ағзалар көмегімен жасалынған соматикалық фразеологизм табиғатына үңілуді дұрыс деп білдік. Сондай-ақ қазақ және ағылшын тілдеріндегі адамның ішкі ағзалары ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдерді салыстыра-салғастыра талдай отырып, қазақ әжне ағылшын тілдерінің өзіне тән ортақ белгілері мен айырмашылықтарын анықтау, екі тілге ортақ болатындай мағыналық-тақырыптық топтарға бөлу, семантикалық жіктемесін жасау, лексика-семантикалық ерекшеліктерін анықтау басты мақсатымыз және бұл бүгінгі күннің талабы да болып отыр.

Зерттеудің нысаны - қазақ және ағылшын тілдеріндегі соматикалық атаулары бар фразеологизмдердің құрылымын, тілдердегі алатын орнын, мағыналық-тақырыптық топтарын айқындау, әрбір тілге ортақ ішкі ағзалар ұйытқы болған әмбебап және тек сол халыққа тән бірегей соматикалық фразеологизмдерді анықтау.

Зерттеудің пәні - генетикалық және типологиялық құрылымы жағынан әртүрлі қазақ және ағылшын тілдеріндегі адамның ішкі ағзалары ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдер.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі адамның ішкі ағзалары ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдердің тіларалық ортақ белгілері мен ұлттық-мәдени ерекшеліктерін анықтау. Алға қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегі бірнеше міндетті шешу көзделеді:

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі адамның ішкі ағзалары ұйытқы болған соматикалық фразеологизмге сипаттама беру;
Екі тілдегі сомтикалық фразеологизмдерге ұйытқы болатын ішкі ағзалардың фраземажасамдағы жиілігін нақтылау;
Адамның ішкі ағзаларына байланысты туындаған тіларалық соматикалық фразеологиялық бірліктерді мағыналық-тақырыптық топтарға жіктей отырып, қазақ және ағылшын тілдеріндегі соматикалық фразеологизмдердің ортақ белгілер мен айырмашылықтарды анықтау;
Генетикалық жағынан әртүрлі қазақ және ағылшын тілдерінің ішкі ағзалардан туындаған соматикалық фразеологизмдерінің семантикалық жіктемесін айқындай отырып, лексика-семантикалық табиғатын (синонимдігі, антонимдігі, омонимдігі мен көпмағыналығы) ашу;
Зерттеу нысаны ретінде алынып отырған тілдік бірліктердің тіларалық әмбебап және бірегей формаларын анықтай отырып, қазақ және ағылшын лингвомәдени қауымдастығының фразеология саласындағы уникалия және универсалия құбылыстарын айқындау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: фразеология саласында ішкі ағзалардан туындаған соматикалық фразеологизмдер жүйелі түрде туыстығы жағынан әртүрлі қазақ және ағылшын тілінде алғаш рет салғастырыла зерттелініп отыр. Осы жұмыстың нәтижесінде қазақ және ағылшын тілдеріндегі ішкі ағзалардың ұйытқы болуымен жасалған соматикалық фразеологизмдердің аталған екі тілдегі жиілігі, ортақ мағыналық-тақырыптық топтары, лексика-семантикалық табиғаты (ішкі ағзалар ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдердің синонимдік, омонимдік, антонимдік және көпмағыналық қатар құруы), соматикалық фразеологизм аясындағы ұлт менталдығының көрсеткіші болатын уникалия және екі тілде де универсалия құбылысының көрінісі айқындалды.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы. Анатомиялық атаулардан, оның ішінде ішкі ағзалардан туындаған соматикалық фразеологизмдерді өз алдына жеке тақырып етіп зерттеудің бүгінгі таңда практикалық та, теориялық та үлкен мәні бар.

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі ішкі ағзалардың ұйытқы болуымен жасалған соматикалық фразеологизмдерді салғастыра отырып, тіларалық ерекшеліктер мен ұқсас белгілерін анықтау негізінде әр халықтың өзіндік ұлттық болмысымен, мәдени ерекшеліктерімен, тарихы, дәстүрі, әдет-ғұрпымен тереңірек танысуға мүмкіндік береді.

Зерттеу жұмысының нәтижелерін қазақша-ағылшынша ішкі ағзалардың ұйытқы болуымен жасалған соматикалық фразеологизмдердің сөздігін жасауда, фразеология, лингвоелтану, лексикология және лексикография салалары бойынша арнайы курстар мен дәрістерде, семинарларда қолдануға болады.

Зерттеудің әдістері. Зерттеу әдістері мен тәсілдерін белгілеу, ғылыми жұмыстың алға қойылған мақсаты мен міндеттеріне байланысты туындап отырады. Жұмыс барысында жинақтау, мәліметтерді статистикалық тұрғыда өңдеу тәсілі, құрылымдық, сипаттау, салыстырмалы-типологиялық, салғастыру, тарихи-этимологиялық, талдау, нақты материалды жинақтау барысында бірыңғай іріктеу әдістері қолданылады.

Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі. Тіл білімінің лексикология және фразеология салалары бойынша тұжырымдар жасап, фразеология саласының дамып, жеке ғылым ретінде қалыптасуына үлес қосқан ағылшын тіл білімі зерттеушілері А. В. Кунин, И. В. Арнольд, Н. Н. Амосова, Л. Смит, В. Д. Аристова, И. И. Алехина, Ү. Кеңесбаева, орыс ғалымдары ішінен В. В. Виноградов, В. П. Жуков, А. И. Смирницкийдің теориялық пікірлері мен қазақ тіл біліміндегі І. Кеңесбаев, М. М. Копыленко, Ә. Болғанбаев, Ғ. Қалиев, Ә. Қайдаров, Г. Смағұлова, Р. Авакова сынды ғалымдардың ғылыми еңбектері басшылыққа алынды.

Зерттеудің материалдары мен дереккөздері. І. Кеңесбаевтың авторлығымен жарық көрген «Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі» (1996, 2007), «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» (І-Х), «Comption’s Encyclopedia», Cowie A. P., Mackin R., McCaig I. R. Oxford dictionary of Englush idioms, А. В. Кунин «Англо-русский фразеологический словарь», сондай-ақ көркем-әдеби шығармалардан ішкі ағзалардың ұйытқы болуымен жасалған соматикалық фразеологизмдер жинақталды. Х. Қ. Қожахметова, Р. Е. Жайсақова, Ш. О., Х. Қ. Қожахметовалардың «Қазақша-орысша фразеологиялық сөздігі» (1988), Ә. Қайдардың «Тысяча метких и образных выражений: казахско-русский фразеологический словарь с этнолингвистическими пояснениями» (2003) атты зерттеу-сөздігі сияқты лексикографиялық көздерден жаппай сұрыптау тәсілімен жинақталған ішкі ағзалардың ұйытқы болуымен жасалған соматикалық фразеологизмдердің 700-дей бірлігі топтастырылды.

Зерттеу тақырыбының мақұлдануы: ғылыми еңбектің негізгі мазмұны мен бағыттары, басты мәселелер түйіні бойынша 3 мақала жарияланды: «Соматикалық фразеологизмдердің ерекшеліктері» (Қазіргі білім берудегі ізгілендіру үдерістері және жаңаша оқытудың өзекті мәселелері. ХҚТУ профессоры Ө. Танабаевтың 70 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. І бөлім. - Шымкент, 2010. - 452 б. 125-128б. ) ; «Қазақ және ағылшын тілдеріндегі «жүрек» соматизмі» (Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. № 4-5 (128-129) . Алматы, 2010. 409 б. 146-148 б. ) ; «Ішкі ағзалар ұйытқы болған адамға қатысты соматикалық фразеологизмдер», (Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, Абай институтының хабаршысы. № 6 (6), Алматы. - 2010. 75-78 б. )

Зерттеудің құрылысы. Ғылыми жұмыс кіріспеден, 4 кесте мен диаграмма бейнеленген екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, сондай-ақ жұмыстың нысанына айналған қазақ және ағылшын тілдеріндегі ішкі ағзалар атауларының (соматизмдердің) сөздігі, қазақ және ағылшын тілдеріндегі ішкі ағзалар ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдердің қысқаша түсіндірмелі сөздігін қамтитын, сондай-ақ қазақ және ағылшын тілдеріндегі ішкі ағзалар ұйытқы болған соматикалық фразеологизмдердің пайыздық көрсеткіші сызбасынан тұратын 5 қосымшадан тұрады.

1 тарау. СОМАТИКАЛЫҚ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР - ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРДЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ

1. 1 Фразеологизм туралы жалпы түсінік

Кез келген халықтың фразеологиялық қоры аса құнды лингвистикалық мұра болып табылады. Мұнда сол халықтың дүниетанымы, ұлттық мәдениеті, менталитеті, болмысы, салт-дәстүрі, наным-сенімі, қиялы, әдет-ғұрпы мен тарихы жатыр. Фразеологизмдерді зерттеу арқылы тек тілдің өткенін, түптамырын ғана емес, сол тілді қолданушы халықтың мәдениетінің тереңін білуге, тілінің тарихымен кеңінен танысуға болады.

«Фразеология (гр. phrasis - cөйлеу оралымдары, logos - ғылым) - құрамы мен құрылымы тұрақты, сөйлеу кезінде бөлшектенбей, даяр қалпын сақтай отырып қолданылытын, мағына тұтастығы мен тіркес тиянақтылығы тән бейнелі тұрақты тіркестердің қазіргі күйін және тарихи қалпын зерттейтін тіл білімінің саласы» [1, 414 б. ] . Ал фразеология саласының негізгі зерттеу нысаны фразеологизмдер болып табылады. Фразеологизм дегеніміз - екі немесе бірнеше сөздердің тіркесуі арқылы тұтас бір мағына білдіретін тұрақты сөз тіркестері.

Тілдегі фразеологизмдер әр халықтың өзіндік ұлттық ерекшеліктерін көрсетіп отырады. Ә. Болғанбаевтің пікірінше, «фразеологизмдер - жансызға жан бітіретін бейнелеу құралы» [Ә. Болғанбаев] . Фразеологизмдер - кез келген тілдің, ұлттың айшықты да мәнерлі, бай саласының бірі, халық өмірінің айнасы, ұлттық-мәдени өмірі мен ұлттық болмысының басты көрінісі. Тілдегі фразеологизмдер өзінің суреттеме, бейнелік, әсерлік, экспрессивті-эмоциялық, көркемдік қасиетімен басқа тілдік бірліктерден ерекшеленеді. Осындай көркем, бояуы қанық, алуан түрлі тұрақты тіркестер халық тарихын, ұлттық болмысын, мәдени құндылығын, сал-дәстүрі мен әдет-ғұрпын ұрпақтан-ұрпаққа ғасырлар бойы жеткізіп келеді.

Фразеологияның зерттейтін пәні - кез келген халықтың сөздік қорында кездесетін сол халықтың мәдениетін, салт-дәстүрін, тарихын ажарлайтын фразеологизмдер. Фразеологизмдерге қатысты тіл білімінде қалыптасқан терминдер көп: фразеологиялық единица, идиома, тұрақты тіркес, фразеологиялық тұтастық, фразеологиялық бірліктер, фраземалар, фраземика, фразеотіркес және т. б.

Тіл білімі сөздігінде бұл терминнің ғылыми атауын фразеологизмдер деп, аталған терминге былайша анықтама берген: «Фразеологизмдер (грек. phrasis - сөйлеу, logos - сөз; ағыл. Phraseological unit, locution phrase, formula) - кемінде екі сөздің тіркесуінен жасалынған, құрамы мен құрылымы тұрақты, сөйлеу кезінде конструкцияланбай, даяр қалпын сақтай отырып жұмсалатын біртұтас, мағына жағынан идиоматикалық единица» [, 413 б. ] .

М. М. Копыленко фразеологияның негізгі зерттеу нысаны ретінде «фразеотіркес» (фразеосочетание) терминін ұсынған, яғни фразеология объектісі болып табылатын - «лексемалар тіркесі» тұжырымдамасының негізін қалаған.

Р. Авакова «Фразеология теориясы» атты еңбегінде «қандай да бір тілдің фразеологиялық бірліктерін фразеология деуден гөрі (себебі ғылым саласымен омонимдес болып қалады) морфемика, лексика терминдеріне сәйкестендіріп фраземика деп атаған жөн», [Авакова Р., 14б. ] - деп «фраземика» терминін ұсынады. Фраземика термині тіл білімінде синоним ретінде жарыса қолданылып жүрген фразеологиялық оралым, фразеологиялық единица, фразеологиялық бірлік, тұрақты сөз тіркестері атауларының орнына қолданылады. Терминді алғаш рет Ресейдің фразеолог ғалымы Н. Ф. Алефиренко ұсынған.

Тіл біліміне қатысты сөздіктерде фразеологизм ұғымына бара-бар қолданылып жүрген терминдерге төмендегідей анықтамалар берілген. Мысалы: «Фразеологиялық единица» (грек. рhresis - сөйлемше, logia - ілім) - фразеологизмдермен бара-бар. Ал «фразеологиялық тіркес немесе идиома» - семантикалық жақтан ажырамайтын, біртұтас мағынасы құрамындағы сыңарларының негізгі номинативті мағынасынан мүлдем басқа мағына беретін сөздер тізбегі. Мысалы, аузы-мұрны қисаймау - ұялмастан. «Идиома» (грек. idioma - ерекше сөйлемше; ағыл. idiom, idiomatic expression) - идиоматизм, идиоматикалық тіркес, фразеологизммен бара-бар, басқа бір тілге сөзбе-сөз аударуға келмейтін, стилистикалық та, семантикалық та айшықты ерекшеліктері бар тілдік единицалар. «Тұрақты сөз тіркесі» - фразеологиялық бірлік ұғымымен бара-бар.

Сонымен фразеология объектісі саналатын фразеологизм терминіне қазақ тілінде балама ретінде бірнеше ұғымдарды қолдануға болады. Алайда ғылыми түрде бекітілген, кеңінен қолданысқа ие, фразеология ғылымының мәнін ашатын «фразеологизм» термині екені белгілі.

Ағылшын тілінде де фразеологизм терминіне бірнеше балама бар. Мұны ағылшын тіліндегі «The New Oxford Thesaurus of English» (Oxford university Press, 2000. - 1087р. ) жиілік сөздікте идиома терминімен қатар бір мағынада қолданылатын бірқатар терминдерден байқауға болады. Мысалы, «idioms», «collocations» «set phrases», «set expressions», «phraseological units», «fixed phrases», «idiomatic expression», «turn of phrase», «phrase», «locution» (formal) . Ең жиі таралған термин - «idioms». Ағылшын және америка тіл білімінде «фразеологиялық бірлік» (phraseological unit) термині көп қолданылмайды, кең қолданысқа ие - «set expressions» және «idioms». Ағылшын тіліндегі сөздіктерде идиома терминіне төмендегідей анықтамалар берілген. «Idiom» - is a phrase or expression whose total meaning differs from the meaning of the individual words. Idioms come from language usage generally cannot be translated literally (word by word) . [The World Book Encyclopedia. London. Volume 10, 1994, 47p. 526p] Idiom - 1. the characteristic form of expression of a language; 2. an expression that cannot be understood from the meanings of its separate words but must be learnt as a whole. [Webster’s New Encyclopedic Dictionary. 1787р. ] . Ағылшын тілінің фразеологиялық қорын сипаттауда «idioms» термині барлық тұрақты тіркестерді толығымен айту үшін қолданылады.

Ағылшын тілінің фразеологиялық қорын теориялық тұрғыда қарастырған лингвист Н. Н. Амосова фразеологизмдерді «идиомалар» және «фразалық тіркестер» деп екіге бөліп қарастырады. Н. Н. Амосованың пікірінше: «фраземы - это единицы постоянного контекста, в котором указательный минимум, требуемый для актуализации данного значения семантически реализуемого слова, является единственно возможным, не варьируемым», ал «идиома» терминіне зерттеуші былайша анықтама береді: «единицы постоянного контекста, в которых указательный и семантически реализуемый элемент нормально составляют тождество и оба представлены общим лексическим составом словосочетания и которые характеризуется целостным значением, условимся назвать идиомами» . 72бет

Қазақ тіл білімінде фразеологизмдері алғаш зерттеген І. Кеңесбаевтың ертеректе ұсынған тұрақты сөз тіркестерінің екі түрі де - «фразалық тіркестер» мен «идиомалық тіркестер» не «идиомалар» Н. Н. Амосованың пікірімен сәйкес келеді. Аталған екі ұғым тек олардың семантикалық табиғатына ғана байланысты екен. Басқаша айтқанда, қабырғамен кеңесу, жүрек жалғау сияқты фразеологизмдер алғашқы мағынасынан кейінгі мағынасының тым алшақтап кетуіне байланысты идиома тобына жатса, белін бекем байлау, бас ию, аяқтан шалу сияқтылар фразалық тіркестер қатарына жатады.

Академик В. В. Виноградовтың фразеологияға қатысты танымал еңбектерінің жарық көруіне байланысты ағылшын фразеологиясын зерттеуші ғалымдардың бірқатары аталған орыс ғалымының пікірлерін ағылшын тілі материалдарына қатысты қолдана бастады. Орыс академигі В. В. Виноградовтың фразеологиялық теориясы негізінде «фразеологиялық бірлік» (фразеологические единицы) термині ғылымға енген болатын. Осы терминді ғалымдар тікелей аудару арқылы ағылшын тілінің фразеологиясын сипаттау барысында кеңінен қолданып келеді. Ғалымның еңбектерінде фразеологиялық бірліктерге төмендегідей анықтама беріледі: «Фразеологическими единицами являются «устойчивые», словесные комплексы, противопоставляемые «свободным» синтаксическим словосочетаниям как готовые языковые образования, не создаваемые, а лишь воспроизводимые в процессе речи». Алайда, «фразеологиялық бірлік» (рhraseological units) термині ағылшын тілінде сөйлеуші халықтардың сөздік қорында, лингвистикалық терминдер сөздігінде көп қолданылмайды, аталған терминді ағылшын тілін, фразеологиялық қорын зерттеуші өзге елдің ғалымдары кеңінен қолданады.

Фразеологизмдер формасы жағынан және қолдану тұрақтылығы жағынан да мақал-мәтелдерге ұқсас келеді. Сол себепті де кейбір лингвист ғалымдар (М. Н. Шанский, Р. Сәрсенбаев) мақал-мәтелдерді фразеологизмдер құрамына енгізіп, оларды фразеологиялық сөйлемшелер деп атап жүр. «Мақал - ағыл. proverb - үйлесімді құрастырылған, ғибрат айтып, бейнелі аяқталған ойды қысқаша түсіндіріп беретін тұрақты сөз орамы. Ол тура мағынасында да, ауспалы мағынасында да жұмсалады, өз алдына аяқталып тұрған жеке сөйлем» [Қаз. тіл. түссөздігі] . Мақал-мәтелдің фразеологизмдерге ұқсастығы ең алдымен құрамындағы компоненттерінің тұрақтылығынан көрінеді, яғни құрамындағы сөздердің орнын мүлдем ауыстыруға келмейді. Көптеген зерттеушілер осы жағдайды ескере отырып, мақал-мәтелді фразеология аясына енгізуді дұрыс санайды. Біз бұл пікірмен келіспейміз. Мақал-мәтелдерді тіл жүйесінде өз орны бар жеке құбылыс ретінде қарастыру керек. Себебі мақал-мәтелдер мен фразеологизмдердің әрқайсысының құрылысында, қолданысында өз ерекшеліктері, айырмашылықтары болады. Мысалы, морфологиялық-құрылымдық жағынан алып қарайтын болсақ, мақал-мәтелдер ерте кезден тілде құбылмай, өзгермей қолданылып келеді, ал фразеологизмдер бұл ережеден ауытқып отыратынын ескеру керек. Фразеологизм құрамындағы сөздерді түрлендіріп қолдануға болады, бұл кезде сөздер морфологиялық өзгеріске ұшырайды. Мысалы, жүрек жалғады (жеңіл-желпі тамақтанды) деген фразеологизмді жүрегін жалғап алды немесе жүрек жалғаудың қамы деп жіктік жалғауын жалғап, аталған фразеологизмнің тұлғасын өзгертуге, құбылтуға болады екен. Осы тұрғыдан алып қарайтын болсақ, мақал-мәтелдер мен фразеологизмдердің морфологиялық, синтаксистік айырмашылықтарын байқауға болады. Сол себепті де бұл екі ұғым - мақал-мәтел және фразеологизмнің әрқайсысының жеке ғылыми тұрғыда қалыптасқан нақты терминдік атауы бар, екеуін екі бөлек тілдік бірлік деп қарастыруды жөн көреміз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.