2011 жылғы «Азиада» ойындарының туризмдегі рөлі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРІЛІГІ

ал-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

Туризм кафедрасының

меңгерушісі А. М. Артемьев

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: 2011 жылғы «Азиада» ойындарының туризмдегі рөлі

050902 -мамандығы бойынша - «Туризм»

Орындаған Жұмағұлова М. С.

Ғылыми жетекшісі Сабиров Д. З.

Алматы 2011

«Бекітемін»

Туризм кафедрасының меңгерушісі

Артемьев А. М.

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің география факультетінің туризм кафедрасының 4 курс студенті Жұмағұлова Махфузаның «2011 жылғы «Азиада» ойындарының туризмдегі ролі» тақырыбындағы дипломдық жұмысына

Тапсырма

Тапсырманы алды Жұмағұлова М. С.

Ғылыми жетекші Сабиров Д. З.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1 АЗИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Азиада ойындарының тарихи және қазіргі жағдайы . . . 7

1. 1. 1 7-ші Азия Ойындарының тарихы . . . 11

1. 1. 2 Астанадағы Азиаданың бағдарлама жобасы . . . …11

1. 1. 3 Мәдени Азиада . . . 12

1. 2 Туризмнің, теориялық негіздері, түрлері және оның маңызы . . . 17

2 АЗИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ

2. 1 Алматы қаласының Азиада ойындарына байланысты мүмкіндіктері. . 29

2. 2 Астана қаласының туристік инфрақұрылымы . . . 47

3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ

3. 1 Туризм дамуының алғышарттары . . . 53

3. 2 Азиада ойындарының қазақстандық туристік инфрақұрылымды

дамытудағы орны . . . 62

Қорытынды . . . … . . . 65

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 67

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан өкіметі 2015 жылға дейінгі туризмді дамыту мемелкеттік бағдарламасын қолдады. Бұның ішінде 2010-2014 жж. аралығындағы туристік индустрия бағытарының болашақ дамуының мемелекетттік бағдарламасының жобасы қарастырылды. Бұл бағдарламаны тарату нәтижесінде 2015 жылға дейін туризм аймағының негізгі өндірістік капиталының инвестициялық өсімі 2009 жылға қарағанда 30%-ке өседі- деп белгіленуде. 2009 жылы инвестиция көлемі 123 млрд тенгені құраса, қазіргі таңда ол, 147, 5 $ құрайды. Бұл бағдарламада «Батыс- Европа-Батыс -Қытай» халықаралық транспорттық коридор бойынша туристік кластер құрамыз деп жоспарлануда. Атап айтқанда, халықаралық жол - Алматы, Тараз, Оңтүстік-Қазақстан, Қызылорда және Ақтөбе облыстарында әртүрлі категориялы жол инфрақұрылымы бойынша салынады [1] . Сондай-ақ, Ақмола облысында «Бурабай» туристік-ойынсауық кешенін, Шығыс-Қазақстан облысындағы «Алакөл» көлінің жағасында қонақ үй кешендерін, Алматы облысындағы «Қапшағай» суқоймасы жағалауынан «Жаңа-Іле» халықаралық туристік орталықтарын салуды және Манғыстау облысынан «Кендерлі» халықаралық курортын дамыту қарастырылған. Бағдарламада 2015 жылы «Бәсекеге қабілетті туризм және саяхат индексі» бойынша 92 орыннан 90 орынға көтрілу міндеттері қойылды. Осы бағдарламаның жүзеге асуының тағы бір көрінісі Қазақстан Республикасындағы 7-ші қысқы Азиада ойындарын өткізу болып табылады. Қазіргі кезде қоғамның рекреациялы іс-әрекеті әлемде қатты дамып келе жатыр. Бұл құбылыс қызмет көрсету көлемінің кеңеюіне, халықтың білім деңгейінің көтерілуіне және халықтың материалды жағдайының жақсаруына байланысты көптеген дамыған индустриалды мемлекетерде жүріп жатыр. Қазіргі таңдағы еңбек түрінің өзгерісі, адамның жүйке жүйесіне әсер ететін қысымның көбеюі, қоршаған ортаның экология-сының бұзылуы, адамның физикалық және рухани күш-қуатын қалпына келтіруге деген қажеттілігінің өсуі және бос уақыттың болуы жергілікті тұратын жерден тыс рекреациялық іс-әрекетпен айналысатын халықтың санының өсуіне әсерін тигізді. Осыған орай қазіргі кездегі Азиада ойындарының туризмді дамытудағы ролі ерекше және маңызды мәселе. Туризм өзінің масштабтарымен, көпшілігімен, халықаралық және әлеуметтік сипатымен қоғам өмірінің әлеуметтік және экономикалық жағдай-ларына әсер етеді. Туризм саласының қоршаған ортаға, аудандардың экономикасы мен халықтың тұрмыстық жағдайына жағымды қуатты әсері анықталды. Осыны негізге ала отырып Қазақстан Республикасының Үкіметі туристік саланы ұзақ мерзімді бағдарламаға енгізіліп, болашағы бар сала ретінде қарастырды. Туризмді дамытудың негізгі мақсаты - оның жоғарғы рентабельді индустриясын құра отырып, кіріс беретін салаға айналдыру. Қазіргі кезде бұл мақсатқа жету үшін еліміздің әр түрлі аудандарының туристік-рекреациялық әлеуетін тиімді түрде пайдаланудың, дамытудың негізгі бағытын жасау керек. Сол, бағыттардың бірі ретінде спорттық туризмге жататын Азиада, Олимпиада ойындары. Осы мәселелерге қатысты зерттеу жұмыстары мемлекет тарапынан қолға алынбағандығы байқалады. Кез келген спорттық ойындардың өтуі сол елге инвестиция алып келумен қатар, өтілетін аймақтың туристік рекреациялық ресурстардың игерілуіне ықпал ететіні сөзсіз. Туристік шаруашылықты дамыту мәселесі Азиада ойындары өтетін Алматы мен Астана аймағындағы ең негізгі мәселелердің бірі болып саналады. Бұл өңірлер туристік-рекреациялық ресурстарға өте бай өңір. Аудан рекреациялық сұранысты туғызатын әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткішінің жоғарылығымен және туристік салада рационалды түрде пайдалану мен жан-жақты зерттеуді қажет ететін бай туристік-рекреациялық әлеуетімен сипатталады. Туризм геграфиясы тұрғысынан алып қарасақ осы жерлер табиғи және мәдени-тарихи ресурстарының бай кешенімен республикамыздың жартылай талап етілетін туристік-рекреациялық әлеуетіне жатқызылады. Сондықтан да аймақтың туристік сферасының даму болашағын анықтау демалыс пен рекреация үшін мүмкіншіліктер мен жағдайларды терең түрде, жан-жақты талдауды қажет етеді [2] .

Дипломдық жұмыстың Азиада ойындарына байланысты мәселелерді талдай отырып туризм мен демалыс саласын дамытудың негізгі бағытын құрастыру, аймақтың туристік әлеуетінің жиынтығын анықтау мен туристік-рекреациялық ресурстарын туризм мен демалыс саласына пайдаланудың негізгі жолдарын қарастыру жатыр. Зерттеу жұмысы өте маңызды халықшаруашылық мәселелерді шешуге бағытталады. Аймақтың демалыс пен туризм саласын ұйымдастыру жолдары ауданның әлеуметтік кешенінің құрылуына, экономикалық деңгейінің өсуіне, мәдениет пен тарих объектілерінің, табиғи ландшафттардың кешенді түрде зерттелуіне, тарихи-мәдени мұра ескерткіштердің сақталуына, халықтың экологиялық және географиялық мәдениетінің дамуына және халық арасында тәрбиелік маңызы бар қоршаған ортаны қорғау туралы насихат жүргізуге үлкен мүмкіншіліктер береді.

Зерттеу объектісі Алматы мен Астана аймағының туристік-рекреациялық ресурстары болып табылады.

Зерттеу пәні ретінде ауданның туристік-рекреациялық ресурстарын туризм мен демалыс саласына пайдалану жолдарын зерттеу және туристік саланың даму болашағын анықтау алынады.

Зерттеудің мақсаты 2011 жылғы «Азиада» ойындарының туризмдегі рөлін теориялық тұрғыдан зерттеу және аймақтың демалыс пен туризм саласын дамыту үшін туристік-рекреациялық ресурстарды белгілеу және оларды пайдалану жолдарын анықтау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін ғылыми зерттеу жұмысының алдына келесі міндеттер қойылды:

1. Азиада ойындарының спорттық туризмдегі орнымен шаруашылық саласын дамытудағы мәнін анықтау;
2. Аймақтың физикалық-географиялық орнына сипаттама беру;
3. Аймақтың туризм мен демалыс саласын дамытудың табиғи және әлеуметтік-экономикалық алғышарттарын анықтау;
4. Аймақтың туризм мен демалыс саласының қазіргі көрінісіне талдау жасау;

Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізін туризм және рекреациялық география облысындағы қазақстандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері құрайды. Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстандағы жаңа бағыттағы қоғамдық географияның негізін қалаушы, география ғылымының докторы, профессор С. Р. Ердавлетовтың еңбектері және сонымен қатар И. В. Зориннің, В. С. Преображенскийдің, Ю. А. Ведениннің, М. Б. Биржаковтың, Г. Т. Кубесованың, С. А. Щабельникованың, Ж. Н. Алиеваның, К. С. Турсинбаеваның және тағы басқалардың ғылыми жұмыстары пайдаланылды.

Зерттеу әдістері: салыстырмалы-аналитика, жүйелі түрдегі талдау, синтез, тарихи тұрғыдан зерттеу, экономикалық және статистикалық зерттеу, картографиялық зерттеу әдістері қолданылды.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы.

• Азиада ойындарының спорттық туризмдегі орнымен шаруашылық саласын дамытудағы мәнін анықталды;
• Аймақтың физикалық-географиялық орнына сипаттама берілді;
• Аймақтың туризм мен демалыс саласын дамытудың табиғи және әлеуметтік-экономикалық алғышарттарын анықталды;
• Аймақтың туризм мен демалыс саласының қазіргі көрінісіне талдау жасалынды;

Яғни, Азиада ойындарына қатысты туристік-рекреациялық сфераның қазіргі көрінісі мен туризм мен демалыс саласының табиғи және әлеуметтік-экономикалық даму алғышарттарын анықтау мен бағалауда кешенді түрде зерттеу жұмысы жүргізілді. Ауданның туристік әлеуеті мен экскурсиялық әлеуеті анықталды.

1 АЗИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Азиада ойындарының тарихи және қазіргі жағдайы

2006 жылы 4 марта Кувейте Азия Олимпиада кеңесінің мәжілісінде 2011 жылдары Азиада ойындарын Алматыда өткізу туралы шешім қабылданды.

Бұл жаңалық өте үлкен резонанс тудырды. Себебі, Азиада ойындары қысқы олимпиада ойындарына алғашқы баспалдақ ретінде саналады. Мок шешімі тарихи деректерге байланысты қабылданған бірде бір шешім еді. Жапония Қытай Корей елдеріде алдымен Азиада ойындарын өткізіп содан соң олимпиада өткізуге қол жеткізді.

Азиада тарихына шолу. Алғаш рет Азиада ойындарының тұсау кесері 1986 жылы басталды. Сол жылдардан бері тек қана 3 ірі қуатты мемлекеттер Жапония Қытай Корей аймақтарында өтті. Бұл елдер қысқы спорт түрінен және экономикалық тұрғыда қарқынды дамып келе жатқан елдер санатында болатын. Алғашқы старт Саппоро қаласында Жапон жерінде өтті. 1986 жылы жеті ел спортшылары қаттысқан болатын. Алғашқы қысқы Азиада ойындары жеті спорт түрін қамтыды. Алғашқы қысқы Азияда ойындарының эмблемасы 1-суретте көрсетілді. Ең алғаш рет ойын иелері Жапондықтар 29 алтын медалды ұтып кетті. Бұл рекорд әлі өзгерген жоқ. Жылдан жылға команда саны көбеюде.

Екінші Азиада ойындары қайтадан Саппоро қаласында 1999 жылы

өткізілді. Он спорттың қысқы түрінен жарыстар өтіп, тағыда Жапон командасы 18 алтын медалді иемденді.

Үшінші Азиада ойындары 1996 жылы Қытай Республикасының Харбин қаласында өтті. Тұрақты қатысушылар қатарына алғаш рет Қазақстан мен Өзбекстан құрама командалары келіп қосылды. Қазақстандық команда Қытай спортшыларынан кейінгі орынды иеленді [3] .

Келесі Азиада оңтүстік Корея территориясында орналдасқан Кангвон провинциясында өтті. Тағыда Қытайлықтар басым болды. Қазақстан коман-дасы үшінші орынға иеленді. Ал, бесінші Азиада ойындары Жапонияның Аомори қаласында 2003 жылы тағыда бірінші орында болып, Қазақстан-дықтар төртінші орынга ие болды. Жапон командасы 24 алтын медалді, ал Қазақстандықтар бар болғаны 7 алтынды қоржынына сала алды.

Алтыншы Азиада ойындары Қытай Республикасының Чангчуан қаласында 2007 жылы өтсе, 2011 жылы қантар -ақпан айларында Алматы қаласында өту жоспарланған болатын. Азиада ойындары Қазақстанда өтуі заңды нәрсе. Себебі Қазақстан командасы бірнеше Азиада ойындарына қатысып жақсы көрсеткіштер көрсете алды. Тағыда басты аргумент ел экономикасының тұрақтылығңы мен елдегі саяси геосаяси факторлардың барлығы. Өкімет шешімімен Алматы қаласында өтетін ойындар қазірде екі қалаға бөлінді. Астана мен Алматы қалаларының инфрақұрылымы мен спорттық кешендері Азиада ойындарына дайындық барысында. Бұл шешімнің дұрыстығын ойын кезінде нақты біле аламыз. Біздің ойымызша, мұндай шешімдерді қабылдауда басты мақсат елорда аймағы мен климаттық фактор болуы мүмкін. Дұрыс менеджмент болған жағдайда екі қалада өтуі орынды нәрсе. Біз, Азиада ойындарының Олимпиада ойындарына ұласатынын тарихтан білеміз. Сондықтанда Қазақстан болашақта Олимпиада ойындарын өткізе алары анық. 2014 жылғы олимпиада ойындарын өткізу турына қатысу үшін алдымен қысқы Азиада немесе Әлемдік универсиада ойындарын өткізіп спорттық құрылымдарды сынап көру қажет. Бұл мәселе Алматы 2014 концепциясында көрсетілген. Азиадасыз Олимпиада болмайды деген тұжырымдамаға сүйену керек. Халықаралық олимпиада комитетінің бұрынғы президенті Хуан Антонио Самаранч Ташкенттегі өткен Орталық Азия ойындарында осы ойындардан кейін Ташкентте немесе Алматыда өткізу туралы көзқарасын тегінен тегін айтқан жоқ болатын. Себебі, бар спорт кешендерін одан ары жетілдіре отырып жаңа стадиондар салу мәселесіне тоқталған болатын. Азиада тарихында қабылдаушы елдер спорт түрлерін таңдауға құқылы. Онда негізгі өтілуге тиісті спорт түрлері: шаңғы жарысы, биатлон, жылдам сырғу, өрнектеп сырғанау, хоккей, шорт - треке, таушаңғы түрлері сақтала отырып басқада спорт түрлері енгізілуге болады. Азиада 2011 жылы Алматыда 11 спорт түрінен 59 медальді сарапқа салу дайындығы өтілуде. 17 мемлекеттен 800 спортшылар, 700 жаттықтырушылар, 1000 жуық ақпарат құралдары өкілдері, 700 волонтерлер, 1500 қызмет көрсететін адамдар және 60 мыңға жуық туристер қатысатын шығар деген болжамдар да бар. Шамамен 35-45 млн доллар АҚШ доларын ел экономикасына қосуға мүмкіндік туатыны сөзсіз.

Алматы қалалық акимат өкілдері, Ұлттық Олимпиада комитеті, Туризм мен спорт министрлігі, экономика мен бюджетті жосспарлау, транспорт және коммуникация, индустрия және сауда, қоршаған ортаны қорғау, төтенше жағдайлар, ішкі істер, мәдениет жәнен ақпарат, сыртқы істер министрліктері тарапынан Азиада ойындарына қатысты мәселелер талқыланып талданды. Спорт инфрақұрылымдары мен көлік қатынасы есептелініп талданды. Республикалық бюджеттен жалпы көлемі $722, 2 млн. бөлініп, 15 мың орындық спорт сарайы салынбақ. Ол спорттың көптеген түрлерінен жарыс өткізуге арналмақ (хоккей, өрнектеп сырғанау. шорт-трек, волейбол, баскетбол, гандбол, мини-футбол және гимнастикадан) жарыстарға қолайлы болуы шарт. Кейін бұл объект концерт, көрмелер ұйымдастыруға жарамақ.

спорткомплекс «Медеу» және Б. Шолақ спорт сарайларына ірі реконструкция жасалынды. Қалған ақшаларға транспорт, жол мәселелерін шешуге, салуға кетті [30] .

$218, 4 млн. жергілікті бюджет қаражатынан Азиаданың ашылу жабылу салтанатына электр жылу жүйкелерін ретке келтіруге, ұйымдастыру жұмыстарына тағы да қаржы жұмсалу көзделді.

$480 млн. инвесторлар ақшасына тау шаңғысы мен Олимпиада қалашығын салуға жұмсалатын қаржы түсті.

2007 жылы 5, 5 млрд. тенге республикалық бюджеттен бөлінген қаржы 2008-2009 жылдары спорт құрылымдарын салуға, 2010 жылы енгізуге жұмсалады. Осы қаржы көлемінде ауытқулар болуы да мүмкін. Қантар-ақпан 2011 жылдары Алматы мен Астана қалалары қысқы Азиада ойындарына дайын тұрды.

Салынған құрылымдар халықаралық денгейге сәйкес болуы басты шарт. Азиада ойындары елімізге жаңа спорт кешендерін, жұмыс күшін пайдаланудың жаңа жолдарын алып келді. Алғашқы саты Азиада ойындарының эмблемасын, логотипін жасау гимн, спорт түрлеріне қатысты пиктограммалар, жарналармен буклеттерге конкурс жарияланған болатын. Ынталандыру жүлдесі 5 номинация бойынша әрқайсысы $1000 көлемінде бағаланбақ.

Сурет 1. Эстафета қабылдау [26]

Алматы қаласы қысқы Азиада ойындарын өткізетін қала болып 4 наурызда 2006 жылы Кувейтте Алматы қаласы әкімі И. Тасмағамбетов және Азия Олимпиада кеңесі арасында контракт жасалынды. 30 қаңтар мен 6 ақпан 2011 жылы өтілетін болып мерзімі анықталды. Сонымен, асыға кұткен келісімге қол қойылуы тарихи оқиға айналды, Азиада ойындарының жалауы Чанчунь қаласының мэрі - А. Жу Еджин.

Азиада ойындарын жабу кезінде Иманғали Тасмағамбетовке 4 ақпан күні «Changchun Wuhuan Dome» атты Қытай стадионында Олимпиада кеңесінің вице-президенті Хо Чжэньтин тапсырғанының куәсі болдық.

Сол, Чанчунде өткен VI қысқы Азиада ойындарының іс -тәжрибесіне көз салсақ Спорттық ойындарды өткізу тікелей инфрақұрылым мен келетін туристерге қызмет көрсету қиыншылықтары барлығын анықтадық.

Чанчунь Қытайдың ел орталығынан алыста орналасқан провинциясының бірі Қытай туралы дерек беретін туроператорлардың буклеттерінен таппайсыз. Ұлы Қытай қабырғасы алыста, туристерді апаратында тарихи орындар жоқтын қасы. 200 жылдық тарихы бар Қытай қаласы Ал Харбин көрші жатқан провинция тарихы да, ескерткіштері де жеткілікті болғанына қарамастан осы қаланың таңдалып алынуы түсініксіз [31] .

Чанчунь орыс тілінде «Мәнгі көктем» деген мағынаны білдіреді. Кенес одағы кезінде елуінші жылдары автомобиль зауыты салынған еді. Чанчун студент-тер қалашығы жұмысшылардың жалақысы Пекин қаласындағылардан 3 есе аз. Көшелерін қолмен тазалайды. 2 миллион халқы бар қала Азиада ойындарын өткізуге дайындықтары мен өткізу жолдарын жоғары денгейде ұйымдастыра алды. Оны біз, Рессей прессаларынан көреміз «Спортивную базу китайцы подготовили весьма современную и в то же время отличающуюся простотой. Два хоккейных дворца спорта, крытая конькобежная арена, дворцы для фигурного катания, керлинга, да и главный крытый стадион для проведения в нем церемоний торжественного открытия и закрытия Игр представляют из себя модульные металлические конструкции. Ни бетона, ни кирпича, один сплошной металл в обрамлении стекла. Еще проще хозяева подошли к решению вопроса проведения соревнований на открытом воздухе. В районе горнолыжной базы они возвели стадионы для лыжных гонок и биатлона, и получился второй центр спортивной программы Азиады - в Жилине. Правда, это в 160 километрах от Чанчуня, два с лишним часа пути, но транспортные неудобства испытывали только болельщики, так как спортсмены и их тренеры жили, тренировались практически рядом с основными трассами» Газета Спорт 2006 жыл Алматы қаласының әкімінің орынбасары Серік Сейдуманов Чанчун қаласында делегация құрамында болып қайтты. Азиадаға арналған кешенде-рдің салынуы мен сапасын, ұтымды жақтарын Алматы қаласындағы кешен-дер салуда пайдаланбақ. 1, 424 млрд доллар көлемінде Азиада ойындарына жұмсалатын шығын есептелген [16] .

Туризм және спорт министрлігінің мәліметтері бойынша Қазақстанға 800 спортсмендер келіп 59 медальді сарапқа салмақ көрінеді.

Қазақстандық топ жетекшісі Азиада өткізу жөніндегі көзғарасын былай деп тұжырымдайды: «Нам необходимо кардинально менять концепцию подготовки к Азиаде 2011 года. Мы приступаем к строительству олимпийской деревни и спортивных объектов. Все они должны быть спроектированы и построены с учетом особенностей той категории людей, о которой мы сегодня говорим. Надо серьезно подумать о том, чтобы и городская инфраструктура могла принимать таких спортсменов. Это станет мощным импульсом для дальнейшего развития нашего города, потому что, к сожалению, в Советское время людям с ограниченными возможностями уделялось недостаточно внимания в вопросах той же инфраструктуры. А потому предстоит немало работы для того, чтобы здесь было комфортно всем.

Қысқы ойындар өткізу үшін Алматыда және Астанада қандай стадиондар мен спорт кешендерін салу басталып қана қойған жоқ қарқынды жұмыстар жүргізілуде. Ол, туралы (Ұлттық олимпиада комитетінің төрағасы ) ҰОК Тимур Досымбетов мәлімдеген болатын. Қазақстандағы спорттық кешендер салуды Жапондықтар ынта білдірген.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс