Германияның Орталық Азиядағы саясаты (92-2009 жж.)

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 ФЕДЕРАТИВТІ ГЕРМАНИЯ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.1 Федеративті Германия Республикасының сыртқы саяси
ерекшеліктері: мақсаттары, негізгі бағыттары мен басымдылығы ... ... ...17
1.2 Германия сыртқы саясатындағы Орталық Азияның
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.3 Германияның орта азиялық саясатының мақсаттары,
мүдделері, бағыттары мен басымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30

2 ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ГЕРМАНИЯНЫҢ ҚАТЫСУЫ ... ... ... ... .46
2.1 Неміс диаспорасы . Германияның Орталық Азиядағы
қатысуын белгілейтін фактор ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
2.2 Германияның Орталық Азия мемлекеттерімен
саяси құқықтық байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
2.3 Германияның Орталық Азия мемлекеттерімен экономикалық
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
2.4 Германияның Орталық Азия елдерімен дамыту саясаты
шеңберінде нтымақтасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64

3 ГЕРМАНИЯ ЖӘНЕ ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК
ПЕН ТҰРАҚТЫЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
3.1 Неміс саясаттануындағы Орталық Азияның қауіпсіздік және
тұрақтылық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
3.2 Орталық Азиядағы демократиялық және құқықтық
құрылымдарды қалыптастыру мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .96
3.4 Аймақтық ынтымақтастықты дамыту мәселелері ... ... ... ... ... ... ... .106

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..118

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .122

ҚОСЫМША А

ҚОСЫМША Ә

ҚОСЫМША Б

ҚОСЫМША В

ҚОСЫМША Г

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста XX ғасырдың 90-шы жылдары мен XXI ғасырдың алғашқы онжылдығы аралығындағы Федеративті Германия Республикасының Орталық Азияға қатысты саясатының мақсаттары, бағыттары мен басымдылықтары зерттелінген. Сонымен қатар, Германияның орта азиялық аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелеріне байланысты ұстанымы және саяси экономикалық қатысуы қарастырылған.
Тақырыптың өзектілігі. Кеңес Одағының ыдырауынан бастап посткеңестік Орталық Азия аймағының әрбір егеменді мемлекетінің стратегиялық мақсаттары халықаралық қатынастар жүйесінің субъектілері ретінде әлем мемлекеттерімен, халықаралық және аймақтық ұйымдармен, тығыз байланыстарды орнату болды.
Қазіргі кезеңдегі ғаламдану жағдайында және жаңадан қалыптасып келе жатқан көптүрлі әлемдік жүйенің дамуында Каспий өңірімен қатар Орталық Азия аймағы геоэкономикалық тұрғыда маңызды орын алуда. Жаңа мыңжылдықтың басында Орталық Азия аймағының геосаяси және геостратегиялық жағдайы арта түсті. Соның негізінде, аймақ халықаралық саясаттың негізгі тақырыптарының біріне айналып, халықаралық қауымдастық назарында ерекше орынға иеленуде. Оның негізі мынадай факторлармен түсіндіріледі:
Біріншіден, орта-азиялық аймақ ең алдымен табиғи бай ресурстарға, энергетикалық және минералды-шикізат көздеріне ие болуына байланысты тартымды;
Екіншіден, орта-азиялық аймақ шетелдік тауарларды өткізудің жаңа нарығы және инвестицияларды салу ортасы болып табылады, ал бұл фактордың маңызы орта азиялық елдердің келешекте әлемдік саудаға тартылуы барысында тіптен арта түспек.
Үшіншіден, орта-азиялық аймақ қазіргі кезде энергетикалық фактордың есебінен тек қана экономикалық емес, сонымен қатар геосаяси маңызға ие, демек әлемдік державалар аймақтағы экономикалық қатысуларының нәтижесінде өз ұстанымдарын бекітуде.
Төртіншіден, Еуропа, Ресей және Азияның дәл ортасында орналасқан шағын ғана Орталық Азия аймағы түрлі тараптармен қатынастарын бекіту барысында транзиттік қуатқа ие.
Алайда, табиғи қазба байлықтарына ие болған орта-азиялық мемлекеттер оларды әлемдік нарыққа шығару мақсатында тасымалдау мәселесімен кездейсоқ болды. Осы мәселені шешу барысында, мұнай және газ құбырлары қандай жолдармен жеткізілуі қажет, қай елдердің территориялары арқылы құбырлар желісін құрастыру керек деген сияқты сауалдар тікелей геосаяси мүдделермен тығыз байланысты болып саналады. «Энергетикалық шикізаттарды тасымалдау маршруттары техникалық мүмкіндіктерден емес, транзиттік мемлекеттер мен әлемдік державалардың мемлекетаралық қатынастарына тәуелді болып қалды» [1].

1 Назарбаев, Н.А. На пороге ХХI века. /Алматы: «Өнер», 1996. 288 с.
2 Назарбаев, Н.Ә. Қазақстан жолы / Қарағанды: «Арко» ЖШС баспаханасы, 2006. 372 б.
3 Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, Berlin: von 23.05.1949 //www.bundestag.de
4 Deutschlands Rolle in Europa und der Welt. Die Programmdebatte der SPD 23. März 2005 //www.bundestag.de
5 Zukunftsregion Kaspisches Meer. Positionspapier der SPD Bundestagsfraktion, Juni 1998 //www.bundestag.de
6 BMZ – Zentralasien-Konzept. Bonn, von 18.12.2001 //www.bmz.de
7 Zentralasienkonzept der Bundesregierung. Berlin, den 18.03.2002 //www.auswaertiges-amt.de
8 Zentralasienkonzept. Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwickliung. Bonn, vom 2005 // www.bmz.de
9 Strategy Paper 2002-2006 & Indicative Programme 2002-2004 for Central Asia. 30 October 2002 // www.auswaertiges-amt.de
10 ЕС и Центральная Азия: стратегия нового партнерства. Брюссель. Совет Европейского Союза, - 2007. – pdf.doc // www.astana-diplo.de
11 Zur Umsetzung der EU-Zentralasienstrategie. Deutscher Bundestag von 24. 10. 2008 //www.bundestag.de
12 Договор между Республикой Казахстан и Федеративной Республикой Германия о развитии широкомасштабного сотрудничества в области экономики, промышленности, науки и техники (г. Бонн, от 22 сентября 1992 г.) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
13 Соглашение между Министерством индустрии и торговли Республики Казахстан и Федеральным Министерством экономики и труда Федеративной Республики Германия об основных положениях организации экономического сотрудничества (г. Астана, 4 декабря 2003 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
14 Gemeinsame Erklärung über eine Partnerschaft für die Zukunft zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Republik Kasachstan, Astana.-2008. – pdf.doc // www.auswaertiges-amt.de
15 Проектное соглашение по технической помощи в форме обмена нотами между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия "Фонд исследований и специалистов", oдобрен постановлением Правительства Республики Казахстан от 22 августа 2003 года N 847 // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
16 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о финансовом сотрудничестве на 1998-1999 гг. (Берлин, 2 октября 2001 года) //ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
17 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о сотрудничестве по поддержке граждан Республики Казахстан немецкой национальности (г. Алматы, 31 мая 1996 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
18 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о культурном сотрудничестве (Алматы, 16 декабря 1994 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
19 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о направлении германских преподавателей в школы Республики Казахстан (г. Бонн, 26 ноября 1997 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
20 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о дальнейшем сотрудничестве по развитию Казахстанско-Немецкого Университета в городе Алматы (Астана, 3 сентября 2008 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
21 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о воздушном сообщении (г. Бонн, 15 марта 1996 г.) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
22 Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Федеративной Республики Германия о транзите военного имущества и персонала через территорию Республики Казахстан в связи с участием Вооруженных Сил Федеративной Республики Германия в усилиях по стабилизации и восстановлению Исламской Республики Афганистан (Берлин, 1 февраля 2007 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
23 Соглашение между Министерством обороны Республики Казахстан и Федеральным министерством обороны Федеративной Республики Германия о сотрудничестве в военной области (Берлин, 2 октября 2001 года) // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
24 Соглашение от 4 июня 1997 года об организационных и эксплуатационных аспектах комбинированных перевозок в сообщении Европа-Азия // ИС ПАРАГРАФ, 20.04.2009
25 Назарбаев, Н. Стратегия независимости. /Алматы: Атамұра, 2003. – 312 с.
26 Kohl,H. Ich wollte Deutschlands Einheit /Berlin, Propyläen, 1996. –488 S.
27 Rede des Bundesministers a. D. Hans-Dietrich Genscher anlässlich der Buchvorstellung "Sozialdemokratische Außenpolitik im 21. Jahrhundert" am Montag, dem 2. Juli 2007, im Willy-Brandt-Haus, Berlin.
28 Genscher, H.-D. Erinnerungen /Berlin: Siedler, 1995. – 1086 S.
29 Schröder, G. Entscheidungen / Berlin: Hoffmann und Campe, 2006. – 543 S.
30 Fischer, J. Für einen neuen Geselschaftsvertrag. Eine politische Antwort auf die globale Revolution /Köln: Kiepenheuer & Witsch, 1998. – 337 S.
31 Steinmeier, F-W. Verflechtung und Integration. Eine neue Phase der Ostpolitik der EU: Nicht Abgrenzung, sondern Vernetzung lautet das Gebot der Globalisierung //Internationale Politik, März, 2007. – S. 6-11
32 Erler, G. Menschenrechtsdialoge mit Zentralasien //Gerechtigkeit durch Recht. 60 Jahre Allgemeine Erklärung der Menschenrechte. Generalversammlung der Vereinten Nationen, 10. Dezember 2008. – pdf.doc, www.auswaertiges-amt.de
33 К новым горизонтам партнерства: Европейский Союз и Центральная Азия //Речь гос. министра Г. Эрлера по случаю форума ИнВЕнт / ПРООН «Новые перспективы экономического сотрудничества в Центральной Азии» Берлин, 18 мая 2006 г.
34 Ферреро Валднер, Б. Выступление 19 октября 2006 г. в Европейский Союз и Центральная Азия – создание партнерскиих отношений XXI века /Астана: Евразийский Национальный Университет им. Л.Н. Гумилева, - 2006
35 Leibrecht, H. Mitglied des Deutschen Bundestages. Rede vom 30.03.2007 Rede vor dem Deutschen Bundestag zur EU-Zentralasienstrategie Antrag von Bündnis 90/ Die Grünen "Die EU-Zentralasienstrategie mit Leben füllen". - pdf.doc //www.bundestag.de
36 Haibach, H. M.d.B. Rede vor dem Deutschen Bundestag zur politischen Situation in Zentralasien, - pdf.doc //www.bundestag.de
37 Председательство и Центральная Азия: cовместная приверженность совокупности общих ценностей /интервью с послом и главой целевой группы испанского Председательства ОБСЕ Хосе Анхелем Лопесом Хоррином, Журнал «ОБСЕ» Июнь – июль 2007 года
38 Черных, И. Теория международных отношений. Лекционные материалы /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2007.
39 Maull, W. Die prekäre Kontinuität: Deutsche Außenpolitik zwischen Pfadabhängigkeit und Anpassungsdruck: Erscheint in: Manfred G. Schmidt/ Reimut Zohlnhöfer (Hrsg.): Regieren in der Bundesrepublik Deutschland, Innen- und Außenpolitik seit 1949, Wiesbaden: Verlag für Sozialwissenschaften 2006
40 Schöllgen, G. Die Zukunft der deutschen Außenpolitik liegt in Europa / Aus Politik und Zeitgeschichte, 2004-11, S. 9-16
41 Hacke, H. Die Außenpolitik unter Bundeskanzlerin Angela Merkel / Aus Politik und Zeitgeschichte, №43. – 2006, S. 23-35
42 Rühle, M. Entwicklungslinien des Atlantischen Bündnisses / Aus Politik und Zeitgeschichte, №43. – 2006, S. 3-9
43 Mauer, V. Die Sicherheitspolitik der Europäischen Union // Aus Politik und Zeitgeschichte, №43. – 2006, S. 9-15
44 Clement, R. Die neue Bundeswehr als Instrument deutscher Außenpolitik / Aus Politik und Zeitgeschichte, 2004-11, S. 40-46
45 Thränert, O. Die nukleare Nichtverbreitungspolitik in der Krise / Aus Politik und Zeitgeschichte, №43. – 2006, S. 15-23
46 Pradetto, A. Die deutsche Aussenpolitik nach dem 11. September 2001, Gneisenau Blätter „Revolution-Reform-Transformation“ 2006-4, S.37-49
47 Link, W. Grundlinien der aussenpolitischen Orientierung Deutschlands, Aus Politik und Zeitgeschichte 2004-11, S. 3-8
48 Бжезинский, З. Великая шахматная доска (Господство Америки и его геостратегические императивы). Перевод О. Ю. Уральской, М.: Междунар. отношения, 1998.
49 Gumppenberg, M-C. Deutsches und Europäisches Engagement in Zentralasien. Ein Beitrag zur Stabilisierung der Region? /Sankt Augustin: Konrad-Adenauer-Stiftung, 2002, S. – 27
50 Warkotsch, A. Die Zentralasienpolitik der Europäischen Union: Interessen, Strukturen und Reformoptionen. Inauguraldissertation zur Erlangung der Doktorwürde der Philosophischen /Würzburg: Julius-Maximillian-Universität Würzburg, 2005. – S. 245
51 Halbach, U. Sicherheit in Zentralasien. Teil I: Sicherheitsstrukturen und –Politik auf nationaler und regionaler Ebene / Berichte des Bundesinstituts für ostwissenschaftliche und internationale Studien, 2000. – S. 36
52 Halbach, U. Sicherheit in Zentralasien. Teil II: Kleinkriege im Ferganatal und das Problem der „neuen Sicherheitsrisiken“ /Berichte des Bundesinstituts für ostwissenschaftliche und internationale Studien, 2000. – S. 38
53 Halbach, U. Zentralasien in Bedrängnis. Problematische Reaktionen auf regionale Sicherheitsrisiken /Berlin: SWP -Studien, 2001. – S. 41
54 Halbach, U. Reaktionen auf die Russlandskrise in den Staaten der GUS. Aktuelle Analysen / Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1998. – S. 6
55 Halbach, U. Moskaus Südpolitik. Russland und der Westen im Kaspischen Raum / Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1999. – S. 34
56 Halbach, U. Der nicht mehr postsowjetische Raum. Russland in der Wahrnehmung kaukasischer und zentralasiatischer Staaten vor und nach dem 11. September / Berlin: SWP – Studie, 2002. – S. 39
57 Halbach, U. Failing states?: Nationale, staatliche und ökonomische Festigkeit der südlichen GUS-Länder /Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1994. – S. 33
58 Halbach, U. Kasachstans Entwicklung zwischen Armenhaus und Schatzkammer. Teil I: Wirtschaftsentwicklung / Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1998. – S. 6
59 Halbach, U. Kasachstans Entwicklung zwischen Armenhaus und Schatzkammer. Teil II: Soziale Probleme, politische Kultur und Nationsbildung /Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1998. – S. 6
60 Götz, R. Die Wirtschaft Kasachstans: Lage, Strukturprobleme, Perspektiven / Bundesinstitut für Ostwissenschaft und Internationale Studien, 1993, S. – 27
61 Halbach, U. Eigenstaatlichkeit in Kasachstan und Mittelasien /Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1994. – S. 19
62 Halbach, U. Drogenströme durch den GUS-Raum. Symptom und Ursache von Instabilität / Berlin: SWP-Studie, 2004. – S. 31
63 Halbach, U. Wahhabiten im Kaukasus und in Zentralasien. Religiöse Konflikte an der Südflanke Russlands /Köln: Bericht des Bundesinstitut der Internationalen und ostwissenschaftlichen Studien, 1998. – S. 6
64 Halbach, U. Islam und Islamismus im postsowjetischen Raum /Glaube in der 2. Welt, №5. – 2006, S. 16-19
65 Halbach, U. Antiterrorismus und Jihad im postsowjetischen Raum /Berlin: SWP - Studie. – 2007, S. 33
66 Halbach, U. Das Erbe der Sowjetunion. Kontinuitäten und Brüche in Zentralasien. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 77-98
67 Halbach, U. Usbekistan als Herausforderung für westliche Zentralasienpolitik /Berlin: SWP-Studie, 2006
68 Eschment, B. Kasachstan auf dem Wege zur Demokratie?. Beobachtungen im Zusammenhang mit dem Referendum zur Verlängerung der Amtszeit des Präsidenten im April 1995 /Ebenhausen: SWP, 1995. – S. 27
69 Eschment, B. Kirgistan: Von der Insel der Demokratie zum Zentrum der Anarchie? /pdf.doc
70 Eschmеnt, B. Elitenrekrutierung in Kasachstan. Nationalität, Klan, Region, Generation. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 175-194
71 Gumppenberg, M-C. Meinungsfreiheit und Opposition in Kasachstan /Köln: Bundesinstitut für ostwissenschaftliche und internationale Studien, 1998. – S. 6
72 Gumppenberg, M-C. Kasachstan an der Schwelle zum 21. Jahrhundert. Präsident Nazarbaev zwischen Kollektiverinnerungen und Zukunftsvision /Zeitschrift für Türkeistudien (ZfTS), №2. – 1998. – S. 253-271
73 Gumppenberg, M-C. Die Sozioökonomische Entwicklung in Kasachstan /Köln: Bundesinstitut für ostwissenschaftliche und internationale Studien, 2000. – S. 26
74 Gumppenberg, M-C. Staats- und Nationsbildung in Kazachstan /Opladen: Lesk+Budrich, 2002. – S. 231
75 Gumppenberg, M-C. Gumppenberg, M-B. Die Ereignisse im usbekischen Andijan 2005 und ihre geopolitischen Implikationen //Orient №1, 2006. – S. – 60-73
76 Krumm, R. Zentralasien: Stabilität um jeden Preis //Internationale Politik und Gesellschaft, 2006. - 2, S. 102-124
77 Krumm, R. Zentralasien: Kampf um Macht, Energie und Menschenrechte /in: Kompass 2020: Deutschland in den internationalen Beziehungen. Ziele, Instrumente, Perspektiven. Bonn/Berlin: Friedrich-Ebert-Stiftung, 2007. – pdf. //www.fes.de
78 Warkotsch, A. Proliferationsrisiko Zentralasien / KAS, Auslandsinformationen №3, 2004. – S. 26-36
79 Grävingholt, J. Krisenpotenziale und Krisenprävention in Zentralasien. Ansatzpunkte für die deutsche Entwicklungszusammenarbeit /Bonn: Deutsches Institut für Entwicklungspolitik (DIE), 2004. – S. 74
80 Grävingholt, J. Staatlichkeit und Governance: Herausforderungen in Zentralasien und Südkaukasus /Bonn: Deutsches Institut für Entwicklungspolitik (DIE), 2007. – S. 4
81 Gumppenberg, M-C. Die Organisation für Sicherheit und Zusammenarbeit in Europa. Stabilisierendes Moment in Zentralasien? /Berlin: SWP – Studie, 2002. – 31
82 Seifert, A. Der islamische Faktor und die Stabilitätsstrategie der OSZE in ihrer euro-asiatischen Region /Hamburg: CORE, 2002. – 22
83 Grävingholt, J. In Sicherheit investieren?– Der Beitrag der deutschen Entwicklungszusammenarbeit zur regionalen Stabilität in Zentralasien und im Südkaukasus /Berlin: Humboldt Universität zu Berlin, 2005. – S. 36
84 Grävingholt J, Ohne Gewähr. Demokratieförderung in Zentralasien. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 401-416
85 Giese, E. Konflikte ums Wasser. Nutzungskonkurrenz in Zentralasien. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 483-496
86 Krämer, A. Islam in Zentralasien: Blüte, Unterdrückung, Instrumentalisierung. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 53-76
87 Geiss, P. Andere Wege in die Moderne. Recht und Verwaltung in Zentralasien. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 155-174
88 Graubner, C., Wolters, A. Kirgisischer Feldversuch. Demokratie zwischen Schattenstaat und Tulpenrevolution. // Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 195-208
89 Schmitz, A. Interessen, Instrumente, Einflussgrenzen. Die Europäische Union in Zentralasien // Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 327-338
90 Kraa, D. Stabilität und Demokratie in Zentralasien. Eine Strategie der europäisch-zentralasiatischen Zusammenarbeit /Berlin: Friedrich-Ebert-Stiftung, 2007. – pdf.doc //www.fes.de
91 Токаев, К. Дипломатия Республики Казахстан. – Астана, 2001. 412 с.
92 Губайдуллина, М. Внешняя политика Германии (1871-2004). Учебное пособие для специальностей «Международные отношенния» и «Регионоведение» /Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 194 с.
93 Мовкебаева, Г., Курганбаева, А. Центральная Азия: геополитический дискурс // Интересы ЕС, КНР, России и США в Центральной Азии: Материалы круглого стола. – Бишкек. 2004. – с. 14-60
94 Чукубаев, Е. Внешнеполитическая концепция и политика СДПГ в 90-е годы XX - начале XXI вв. Диссертация на соискание уч. степ. канд. ист. наук /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2003. – 189 с.
95 Ибрашев, Ж. Цикл лекций о доктрине интеграции /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2007. – 131 с.
96 Байзакова, К. Роль государства в борьбе с международным терроризмом // Сборник материалов научно-практической конференции «Европейский Союз и Центральная Азия: подходы к борьбе с международным терроризмом». – Алматы, 2003. – с. 42-49
97 Кукеева, Ф. Досумбеков, А., Картабай, А. ЕС и глобальная эволюция власти //Алматы: материалы междунардной научно практической конференции «Казахстан в фокусе Европы» 12 декабря 2007. - 2008. – С. 82-87
98 Мақашева, К. Орталық Азияға арналаған Еуропалық Одақтың жаңа стратегиясының негізгі бағыттары //ҚазҰУ хабаршысы. Халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы. - 2007. - №5-6. – 41-44 беттер
99 Утегенова, А. Перспективы развития ОБСЕ // ANALITIC. Аналитическое обозрение. – 2008. - №3. – С.5-10.
100 Нурдаулетова, С. Республика Казахстан и Европейский Союз: новый этап сотрудничества (2000-2007) Диссертация на соискание уч. степ. канд. ист. наук /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2007. – 132 с.
101 Бурнашев, Р., Черных, И. Безопасность в Центральной Азии: Методологические рамки анализа (военнный сектор безопасности). – Алматы: Казахстанско-немецкий университет, 2006 – 416 с.
102 Сапанов, С. XXI ғасырдың басындағы Орталық Азия геосаясатындағы Ресей факторы // ҚазҰУ хабаршысы. Шығыстану сериясы, 2006. - №4. – 40-44 беттер
103 Қожахметов, К. Омарова, М. Орталық Азия мен Қытай ынтымақтастығындағы «Ұлы Жібек жолын» жаңғырту мәселесі //ҚазҰУ хабаршысы. Халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы. 2007 - №1. – 19-26 беттер
104 Көшербаев, Ж. Орталық Азия аймағында ядролық қару таратпау мәселесі: тарих ғылымдарының кандидаты дәрежесін алуға арналған дисс. /Алматы: әл Фараби атындағы КазҰУ, 2005. – 129 б.
105 Султанов, Б. Казахстан и актуальные проблемы безопасности в Центральной Азии // Kazenergy. – 2007- №8/9. – С. 58.60
106 Лаумулин, М. Центральная Азия в зарубежной политологии и мировой геополитике. – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан, 2005. – 704 с.
107 Кушкумбаев, С. Многостороннее взаимодействие в сфере безопасности Центральной Азии: Диссертация на соискание уч. степ. д-ра. полит. наук /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2007. – 272 с.
108 Нурша, А. Прикаспийский регион: стратегическое значение пространства и нефти // Центральная Азия и Кавказ. – 2001. - №2. - С.71-82
109 Мухитденова, А. Немецкая диаспора как фактор развития казахстанско германских отношений Диссертация на соискание уч. степ. канд. ист. наук /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2008. – 111 с.
110 Байдельдинов, Л. Этнический фактор в политике и в жизни // Саясат. – 1999. – сент. – с. 53-55
111 Карсаков, И. Немцы Казахстана: определение берега // Мысль.- 1995. - №6. – с.46-49.
112 Ёвкочев, Ш. Роль междунардных организаций в обеспечении региональной безопасности и стабильности. Доклад //Ташкент: Материалы международной научно практической конференции «Проблемы безопасности в Центральной Азии» 21-22 октября 2005 г., 2006. – стр. 15-20
113 Князев, А. Афганский кризис и безопасность Центральной Азии: XIX – начало XX в. – /Душанбе, 2004. – 639 с.
114 Омаров, О. На пути к глобальной безопасности: Центральная Азия после 11 сентября 2001 / Бишкек, 2002. – 87 с.
115 Павлов, Н. Германия на пути в третье тысячелетие. Пособие по страноведению // Москва: Высш. шк., 2001. – 367 с.
116 Кертинг, А. Экономика будущего рождается сегодня: Интервью с Послом Германии в Казахстане о состоянии двухсторонних отношений междк странами //Казахстанская правда. – 2004. – 17 апр. – С.3
117 Гастайгер К. Европа на распутье //Internationale Politik, 2001-2, 4-14 беттер
118 Erler, G. Erfahrung und Interesse. Das EU-Engagement in Zentralasien. // Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 369-376
119 Современный Казахстан: стратегия успеха, Алматы: ИМЭП, 2008. 288 c.
120 «Интеграция доктринасы» пәні бойынша лекция материалдарынан /Алматы: КазНУ им. аль Фараби, 2007.
121 Геро, У. Германо-французский тандем, Internationale Politik 2002-1, стр. 38 43
122 Beiküfner, J. Berater des Sonderbeauftragten der Europäischen Union für Zentralasien, „Brücke zwischen China und Europa. Zentralasiens Bedeutung für die EU“, Tagungsdokumentation von Bundeszentrale für politische Bildung, Bensberger Gespräche 28-30 Januar 2008 in Bensberg
123. Aktionsprogramm der Bundesregierung Deutschlands 2015. Armut bekämpfen // www.aktionsprogramm2015.de
124. Цели развития тысячелетия ООН на 2015. Покончить с нищетой. www.un.org/millenniumgoals
125. Reden, Interwies vom 18 Mai 2007 // www.gernot-erler.de
126 Каримов, И. Узбекистан: на пороге XXI века: угрозы безопаасности, условия и гарантии прогресса /Ташкент: Узбекистан, 1997. – 315 с.
127 Назарбаев, Н. XXI ғасыр тоғысында /Алматы: 1996, 140-бет
128 Matveeva, A. Traditionen, Kalküle, Funktionen Russlands Rückkehr nach Zentralasien. //Osteuropa. Sonderausgabe „Machtmosaik Zentralasien: Traditionen, Restriktionen, Aspirationen“ (8,9) 2007, S.- 277-294
129 Эрлер, Г. Германия и реформа ОБСЕ. Рабочий доклад №15 Центра по исследованию ОБСЕ /Гамбург, CORE, 2006, 12 с.
130 DLF am 28.3.2007, dazu Kommentar der EU-Außenkommissarin Benita Ferrero-Waldner: Es sei jedoch ein Menschenrechtsdialog in Zukunft vorgesehen, Kontakte seien besser als jedwede Isolation // www.dw_world.de
131 Мигранян, А. Роль междунардных организаций в обеспечении региональной безопасности и стабильности. Доклад /Ташкент: Материалы международной научно практической конференции «Проблемы безопасности в Центральной Азии» 21-22 октября 2005 г., 2006. – стр. 45-47
132 Интервью Чрезвычайного и Полномочного Посла Германии в Казахстане господнина Г.Вайс //Central Asia Monitor, 2006 №6, стр. – 5
133 Токаев, К. Россию не надо бояться, с ней надо сотрудничать /Экономические стратегии, 2006. - №2, стр. 12-17
134 Министерство иностранных дел Республики Казаахстан // www.mfa.kz
135 Министерство иностранных дел Республики Таджикистан // http://www.mid.tj/
136 Министерство иностранных дел Республики Узбекистан. Узбекистан и страны Европейского Союза. Германия // http://mfa.uz/rus
137 Deutsch-Turkmenisches Forum in Berlin http://www.dtf-ev.net
138 Посольство Федеративтной Республики Германии в Казахстане www.astana-diplo.de
139 Auwärtiges Amt der Bundesrepublik Deutschlands http://www.auswaertiges-amt.de
140 Интервью Чрезвычайного и Полномочного посла Федеративной Республики Германия в Республике Узбекистан Маттиаса Майера, «Бизнес Вестник Востока» №85 (1090) от 23 октября 2008 года
141 Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung Deutschlands // http://www.bmz.de
142 Посольство Федеративтной Республики Германии в Кыргызстане //www.bischkek-diplo.de
143 Немецкий банк развития: Программы для стран Центральной Азии. Кыргызстан //www.kfw-entwicklungsbank.de
144 Немецкий банк развития: Программы для стран Центральной Азии. Кыргызстан. Основной проект развития //www.kfw-entwicklungsbank.de
145 Немецкий банк развития: Программы для стран Центральной Азии. Таджикистан //www.kfw-entwicklungsbank.de
146 Human Development Index //www.kfw-entwicklungsbank.de
147 Немецкий банк развития: Программы для стран Центральной Азии. Таджикистан. Основной проект развития //www.kfw-entwicklungsbank.de/
148 Немецкий банк развития: Программы для стран Центральной Азии. Узбекистан //www.kfw-entwicklungsbank.de
149 Немецкий банк развития: Программы для стран Центральной Азии. Узбекистан. Основной проект развития //www.kfw-entwicklungsbank.de
150 Stumpf, R. „In allen fünf Ländern hat sich enorm viel getan“ (Interview von Jura-Professor Knieper R. über die Erfolge seiner Arbeit in Zentralasien) pdf. - S. – 4
151 Interview von Referatsleiterin A.Sachsenröder des ДААД für Tempus, http://www.ДААД-magazin.de
152 Schayan, J. Reger Austausch in der Wissenschaft, http://www.auswaertigesamt.de/diplo/de/Europa/Aussenpolitik/ Regionalabkommen/Zentralasien-pdf
153 Küntzle, G. Erklärung der deutschen Delegation zur Wasserinitiative in Zentralasien, pdf.doc. vom 16. Wirtschafts- und Umweltforum der OSZE, Prag, 19.-21.05.2008
154 «ЕҚЫҰ бойынша зерттеулер орталығының» ғылыми қызметкері А.Крайкемайермен автордың жүргізген сұхбатынан, Гамбург қаласы, 18.11.2009
155 Фонд им. Фридриха Эберта в Узбекистане // www.fes.uz
156 Координационное бюро ГТЦ // www.taschkent.diplo.de
157 Фонд им. Конрада Аденауэра в Узбекистане // www.kas.de/usbekistan
158. Эрлер, Г. За новое партнерство: ЕС и Центральная Азия //Deutschland. Председательство Германии в Совете ЕС-2007, №6-2006. – С.32-33
159. Kraa, D. Vereinbarte Unvereinbarkeiten. Zentralasiens Regionalismus in der Selbstblockade //Berlin: Friedrich-Ebert-Stiftung, 2008. – pdf.doc. www.fes.de
160. ДАЦ
161. Бурханов, А. Концепция «Большой Центральной Азии»: проблемы и перспективы // Экономические стратегии Центральная Азия, 2006 №2
162. Кузьмин, Н. Путь в Европу и обратно // Эксперт Казахстан, 2008. - №25. – С. 38 41
163. Eurpäische Interessen an der Kaspi-Pipeline // DAZ. Die Deutsch-Russische Wochenzeitung in Zentralasien, 2007.- 1-7 Juni, S.3
164. Myktybek Abdyldaev, Der Beitrag ausländischer Investitionen und Kredite für die wirtschaftliche Entwicklung Kirgisistans, FES ZAS-Konferenz 07. http://www.dgo-online.org/ 08.pdf

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 136 бет
Таңдаулыға:

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

ӘОЖ 327(430 : 574575) қолжазба
құқында

Германияның Орталық Азиядағы саясаты
(1992-2009 жж.)

Тарих ғылымдары саласында халықаралық қатынастар
мамандығы бойынша философия докторы (Ph.D.)
академиялық дәрежесін алуға арналған диссертация

Ғылыми жетекшілері:
саясаттану ғылымдарының
кандидаты, доц. Сапанов С.Ж.

Др. профессор : Прадетто А.

Қазақстан Республикасы
Алматы 2009

Жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде орындалған.

Ғылыми жетекшілері: саясаттану ғылымдарының
кандидаты, доцент Сапанов С.Ж.

доктор, профессор Прадетто А.

Пікір жазғандар: тарих ғылымдарының

кандидаты Галиев А.А.

тарих ғылымдарының
кандидаты Кушербаев Ж.Д.

Диссертацияны қорғау ______________2009 жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-
нің Мемлекеттік аттестациялық комиссияның мәжілісінде өтеді. Мекен-жайы:
050040, Алматы қ., әл-Фараби даңғылы, 71, халықаралық қатынастар
факультеті, 508-ші аудитория.

Диссертациямен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің ғылыми кітапханасында
танысуға болады

Докторант А.Б. Тұяқбаева
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 ФЕДЕРАТИВТІ ГЕРМАНИЯ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.1 Федеративті Германия Республикасының сыртқы саяси
ерекшеліктері: мақсаттары, негізгі бағыттары мен басымдылығы ... ... ...17
1.2 Германия сыртқы саясатындағы Орталық Азияның
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.3 Германияның орта-азиялық саясатының мақсаттары,
мүдделері, бағыттары мен
басымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..30

2 ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ГЕРМАНИЯНЫҢ ҚАТЫСУЫ ... ... ... ... .46
2.1 Неміс диаспорасы – Германияның Орталық Азиядағы
қатысуын белгілейтін фактор
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
2.2 Германияның Орталық Азия мемлекеттерімен
саяси-құқықтық
байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..51
2.3 Германияның Орталық Азия мемлекеттерімен экономикалық
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
2.4 Германияның Орталық Азия елдерімен дамыту саясаты
шеңберінде
нтымақтасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...64

3 ГЕРМАНИЯ ЖӘНЕ ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК
ПЕН ТҰРАҚТЫЛЫҚ
МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..83
3.1 Неміс саясаттануындағы Орталық Азияның қауіпсіздік және
тұрақтылық
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..83
3.2 Орталық Азиядағы демократиялық және құқықтық
құрылымдарды қалыптастыру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 96
3.4 Аймақтық ынтымақтастықты дамыту
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... 106

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...118

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 122

ҚОСЫМША А

ҚОСЫМША Ә

ҚОСЫМША Б

ҚОСЫМША В

ҚОСЫМША Г

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Осы диссертацияда төмендегідей шартты белгілер мен қысқартулар
пайдаланылған:
АҚШ – Америка құрама штаттары
АӨСШК – Азиядағы Өзара Сенімділік Шаралары бойынша Кеңес
ӘСҰ - Әлемдік Сауда Ұйымы
БҰҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымы
ГУУАМ – Грузия, Украина, Узбекистан, Армения және Молдова
ЕҚЫҰ – Еуропалық Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы
ЕО – Еуропалық Одақ
ЕуразЭҚ – Еуразиялық Экономикалық Қауымдастық
ЕЭҚ – Еуропалық Экономикалық Қауымдастық
ОАЫБ – Орта-азиялық ынтымақтастық бағдарламасы
САО – Солтүстік Атлантикалық Одақ
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Одағы
ҮҚШҰ – Ұжымдық Қауіпсіздік Шарты Ұйымы
ШЫҰ – Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымы

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста XX ғасырдың 90-шы
жылдары мен XXI ғасырдың алғашқы онжылдығы аралығындағы Федеративті
Германия Республикасының Орталық Азияға қатысты саясатының мақсаттары,
бағыттары мен басымдылықтары зерттелінген. Сонымен қатар, Германияның орта-
азиялық аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелеріне байланысты
ұстанымы және саяси-экономикалық қатысуы қарастырылған.
Тақырыптың өзектілігі. Кеңес Одағының ыдырауынан бастап посткеңестік
Орталық Азия аймағының әрбір егеменді мемлекетінің стратегиялық мақсаттары
халықаралық қатынастар жүйесінің субъектілері ретінде әлем мемлекеттерімен,
халықаралық және аймақтық ұйымдармен, тығыз байланыстарды орнату болды.
Қазіргі кезеңдегі ғаламдану жағдайында және жаңадан қалыптасып келе
жатқан көптүрлі әлемдік жүйенің дамуында Каспий өңірімен қатар Орталық Азия
аймағы геоэкономикалық тұрғыда маңызды орын алуда. Жаңа мыңжылдықтың
басында Орталық Азия аймағының геосаяси және геостратегиялық жағдайы арта
түсті. Соның негізінде, аймақ халықаралық саясаттың негізгі тақырыптарының
біріне айналып, халықаралық қауымдастық назарында ерекше орынға иеленуде.
Оның негізі мынадай факторлармен түсіндіріледі:
Біріншіден, орта-азиялық аймақ ең алдымен табиғи бай ресурстарға,
энергетикалық және минералды-шикізат көздеріне ие болуына байланысты
тартымды;
Екіншіден, орта-азиялық аймақ шетелдік тауарларды өткізудің жаңа нарығы
және инвестицияларды салу ортасы болып табылады, ал бұл фактордың маңызы
орта-азиялық елдердің келешекте әлемдік саудаға тартылуы барысында тіптен
арта түспек.
Үшіншіден, орта-азиялық аймақ қазіргі кезде энергетикалық фактордың
есебінен тек қана экономикалық емес, сонымен қатар геосаяси маңызға ие,
демек әлемдік державалар аймақтағы экономикалық қатысуларының нәтижесінде
өз ұстанымдарын бекітуде.
Төртіншіден, Еуропа, Ресей және Азияның дәл ортасында орналасқан шағын
ғана Орталық Азия аймағы түрлі тараптармен қатынастарын бекіту барысында
транзиттік қуатқа ие.
Алайда, табиғи қазба байлықтарына ие болған орта-азиялық мемлекеттер
оларды әлемдік нарыққа шығару мақсатында тасымалдау мәселесімен кездейсоқ
болды. Осы мәселені шешу барысында, мұнай және газ құбырлары қандай
жолдармен жеткізілуі қажет, қай елдердің территориялары арқылы құбырлар
желісін құрастыру керек деген сияқты сауалдар тікелей геосаяси мүдделермен
тығыз байланысты болып саналады. Энергетикалық шикізаттарды тасымалдау
маршруттары техникалық мүмкіндіктерден емес, транзиттік мемлекеттер мен
әлемдік державалардың мемлекетаралық қатынастарына тәуелді болып қалды
[1].
Қазіргі кезеңде орта-азиялық аймақта Ресей, АҚШ, Қытай сияқты өзге де
негізгі акторлардың қатарында, Еуропалық Одақтың белді мүшесі Федеративті
Германия Республикасы аймақтағы мүдделерін қарастырады.
Германия Орталық Азия мемлекеттеріне қатысты сыртқы саясатында аймақтық
тәсілді ұстанады. Демек, аймақ мемлекеттерімен жеке-жеке қатынастарды
дамытудан қарағанда, байланысты бірыңғай тұтас аймақпен дамыту бағытын
тиімді деп қарастырады. Алайда, аймақтық деңгейдегі қатынастарды
қалыптастыру мақсатында Германия орта-азиялық мемлекеттермен бекітілген
жеке дипломатиялық қатынастарын пайдаланады.
Германияның Орталық Азияға қатысты саясаты аймақтың бес елі Қазақстан,
Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан, Түрікменстан мемлекеттеріне бағытталған.
Германия Орталық Азияны сыртқы саяси басымдықтарының ішінде ТМД елдері
немесе шығыс саясаты шеңберінде бөліп қарастырады.
Германия Орталық Азия елдерінің еуропалық бағытында, әсіресе сауда-
экономикалық, инвестиция және технология салаларында негізгі басымдықтағы
мемлекет болып табылады. Еуропалық континентте өзінің экономикалық қуаты
есебінен үстемдікті қалыптастыратын Германия ауыспалы экономикасы бар орта-
азиялық мемлекеттер үшін тартымды күші бар серіктеске айналған.
Неміс экономикалық кереметтігімен танымал болған, нарықтық реформалар
нәтижесінде тиімді жетістіктерге жеткен және қазіргі кезеңде әлемдік
экономикада үшінші орынды иеленетін Федеративті Германия Республикасы орта-
азиялық мемлекеттердің дамуында үлгілі мемлекет.
Мәселен, ҚР президенті Н.Назарбаев өзінің Қазақстан жолы атты
еңбегінде Қазақстанның даму стратегиясындағы жоспарлы экономикадан нарыққа,
тоталитарлықтан либералдық саясатқа көшуді белгілеуде Германияның экономика
министрі, кейінде канцлері болған Людвиг Эрхардтың жақсы тұрмыс – баршамыз
үшін деп аталатын қағидасын ұстанғандығын мәлімдейді [2, 19].
XX-шы ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап, Германия ғылыми және саяси
ортасында Орталық Азияның стратегиялық маңызын түсіне бастаған. Германияның
орта-азиялық мемлекеттермен екіжақты деңгейдегі қатынастарының қарқынды
даму динамикасы оның аймақтағы белсенді қатысуын көрсетеді. Дәлел ретінде,
және басқа еуропалық елдермен салыстырғанда, Германияның дипломатиялық
елшіліктері орта-азиялық мемлекеттердің барлығында да 1992 жылдың алғашқы
айларынан бастап өкілетті. Нәтижесінде орта-азиялық мемлекеттердегі және
аймақтағы саяси-қауіпсіздік, әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың мәнісіне
қанық болған Германия 2001-2002 жылдардан бастап, Орталық Азияға қатысты
арнайы сыртқы саяси концепцияларын қабылдай бастады. Қабылданған
концепцияларда көрсетілген мақсаттарды Германия еуропалық саясатта енгізуге
ұмтылды. Ал, 2007 жылдың I-ші жартыжылдығында Еуропалық Кеңесте төрағалық
қызметті атқарған Германияның ықпал етуінің нәтижесінде Орталық Азияға
қатысты ЕО-тың стратегиясы қабылданды.
ЕО-тың идеясы бойынша, орта-азиялық территориясында мүдделері түйісетін
сыртқы акторлармен стратегиялық қарым-қатынастарын жүзеге асыру нәтижесінде
Орталық Азия түрлі тараптар арасында транзиттік көпір бола алады, сол
арқылы, халықаралық қатынастар жүйесінде аймақ келешекте өзіне тән салмақты
меңгеруі қажет.
Германия орта-азиялық елдері арасында үлкен беделге ие және аймақ
мемлекеттерімен өзара қарым-қатынасы ілгерілеуде.
Осы орайда, Германияның Орталық Азиядағы саясатына арнайы ғылыми
зерттеуді жүргізу қажеттігі қарастырылып отырған тақырыптың өзектілігін
ашады.
Диссертациялық зерттеу жұмысының мақсаты XX ғасырдың 90-шы жылдары мен
XXI ғасырдың алғашқы онжылдығы аралығындағы Германия Федеративті
Республикасының Орталық Азия қатысында ұстанған саясатының даму үрдістерін
анықтау.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді іс жүзіне асыру қажет
болды:
- Федеративті Германия Республикасының заңнамалық және сыртқы саяси
құжаттарын сараптаудың негізінде оның сыртқы саяси ерекшеліктерін айқындау;
- Федеративті Германия Республикасының Орталық Азияға қатысты сыртқы
саяси концепцияларын зерттеудің нәтижесінде Германияның орта-азиялық
бағытының ерекшеліктерін анықтау;
- Федеративті Германия Республикасының Орталық Азияға қатысты сыртқы
саяси концепцияларының негізінде оның орта-азиялық бағыттарының негізгі
басымдылығын көрсету;
- Неміс зерттеу институттарының Орталық Азия елдеріне қатысты ғылыми
еңбектерін сараптаудың негізінде Германияның Орталық Азиядағы мүдделерін
нақтылау;
- Федеративті Германия Республикасының Орталық Азия елдерімен екіжақты
және көпжақты деңгейдегі келісім-шарттарының негізінде оның аймақпен өзара
қарым-қатынасы мен ынтымақтасуының ерекшеліктерін сараптау;
Зерттеу жұмысының нысаны Германия Федеративті Үкіметінің Орталық Азия
аймағына қатысты сыртқы саяси бағыты болып саналады.
Зерттеу жұмысының пәні Германия Федеративті Республикасының сыртқы
саясаты және Орталық Азия.
Диссертациялық жұмыстың хронологиялық шеңбері XX ғасырдың 90-шы жылдары
мен XXI ғасырдың алғашқы онжылдығы аралығын қамтиды. Алайда кейбір
жағдайларда мәселені жіті түсіндіру үшін алдыңғы кезеңдерге сүйену қажет
болды.
Теоретикалық-методологиялық зерттеу әдістемесі. Зерттеу жұмысының
әдістемесі зерттеу пәні мен объектісі, сондай-ақ қойылған мақсат пен одан
туындайтын міндеттердің сипатына байланысты таңдалынды. Осы зерттеу
жұмысында қазіргі кездегі саясаттану және тарих ғылымдарындағы халықаралық
қатынастар мен сыртқы саясатты зерттеуге арналған әдістер жинағы
қолданылды. Халықаралық қатынастар мен мемлекетаралық ынтымақтастық
мәселелерін қарастыру барысында тарихи және ғылыми объективтілік қағидасы
басшылыққа алынып, белгілі бір елдің екінші бір елге, не болмаса белгілі
бір аймаққа қатысты сыртқы саяси бағыты мен оның даму үрдісін зерттеуде
кешенді типлогиялық тәсілдер пайдаланылды.
Берілген жұмыста автордың қолданған әдістеріне жүйелі, деңгейлі,
секторалды талдаулар кіреді. Аталған әдістер екіжақты қарым-қатынастар
дамуының эволюциясы мен аймақты дамыту мәселелерін жан-жақты сараптауда
тиімді пайда берді. Зерттеу жұмысының теоретикалық негізін неореализм,
либерализм, либералды институционализм элементтері құрайды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазіргі кезде автордың белгілеуі
бойынша қарастырылып отырған тақырыпта кешенді зерттеу жұмысы
жүргізілмеген. Зерттеулер көбінесе Германияның Орталық Азия елдерімен қарым-
қатынасы, екіжақты және аймақтық ынтымақтастық түрлі аспектілері,
Қазақстандағы неміс ұлттарының мәселесі тақырыптарына арналған жеке
салалар шеңберінде жүргізілген. Халықаралық қатынастар мамандығы бойынша
қарастырылып отырған диссертациялық жұмыс жаңа зерттеу жұмысы болып
таабылады.
Кешенді зерттеулер барысында автор алғаш төмендегідей негізделген
нәтижелерге жетті:
- Қарастырылып отырған зерттеуде алғаш рет отандық тарихта Федеративті
Германия Республикасының сыртқы саясаты еуропалық саясат сарынында
жүргізілетіндігі айқындалды;
- Зерттеу жұмысында Федеративті Германия Республикасының Орталық
Азияға қатысты сыртқы саяси бағыты аймақтық сипатта екендігі анықталды;
- Диссертациялық жұмыста Федеративті Германия Республикасының Орталық
Азиямен қатынастарының басымдылығы аймақтың қауіпсіздігі мен тұрақтылығына
қолдау көрсету деп белгіленген;
- Зерттеу барысында Орталық Азияға қатысты Германияның сыртқы саяси
бағыттары мен басымдылығын сараптаудың нәтижесінде неміс саясатының
аймақтағы негізгі мүддесі ретінде экономикалық фактор нақтыланған;
- Федеративті Германия Республикасының Орталық Азия елдерімен екіжақты
және аймақтық деңгейдегі қатынастарын, сонымен қатар көпжақты
институттарының қатысуын жүйелеу арқылы неміс және еуропалық ұстанымның
аймақтағы бекітілуі көрсетілген;
Қорғауға шығарылатын тұжырымдамалар. Германия Федеративті
Республикасының Орталық Азия аймағына қатысты саясатын кешенді әдіс-
тәсілдермен зерттеудің нәтижесінде қорғауға мынадай тұжырымдамалар
шығарылады:
- Сыртқы саяси салада ЕО-тың ұлтүсті институты немесе оның
орталықтандырылған сыртқы саяси механизмдері қалыптаспағандығына
қарамастан, Германия сыртқы саясатын еуропалық саясат сарынында жүзеге
асыруға мәжбүр.
- Германияның орта-азиялық мемлекеттермен қарым-қатынасы екіжақты
деңгейде ерекшеленуіне қарамастан, және Орталық Азия саяси-экономикалық
тұрғыда бірыңғай тұтас аймақ ретінде қалыптаспағандығына қарамастан,
Германияның Орталық Азияға қатысты ұстанған саясаты аймақтық сипат алады.
- Германияның Орталық Азия қатысындағы сыртқы саяси концепцияларына
кешенді зерттеу жұмысын жүргізудің нәтижесінде оның негізгі басымдылығы
орта-азиялық аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету екендігі
анықталды;
- Орталық Азияның дамуына және аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылыққа
қолдау көрсету мақсаттарына кешенді зерттеу жұмысын жүргізу барысында
экономикалық фактор Германияның орта-азиялық аймақтағы негізгі мүддесі
екендігі анықталды.
- Зерттеу нәтижелері Германияның Орталық Азия мемлекеттерімен
болашақтағы қарым-қатынастарын ЕО және Орталық Азия серіктестігі
үлгісіндегі аймақаралық деңгейіне жеткізу ісі екіталай екендігін көрсетті,
демек Германияның орта-азиялық саясаты келешекке бағытталған;
Зерттеу деректері. Зерттеу жұмысының дерек көздері сипаты жағынан түрлі
құжаттар мен материалдар жатады және олар мына бейнеде тізбектелген:
Деректердің бірінші тобын Германия Федеративті Республикасының заңдары,
ресми сыртқы саяси концепциялары, бағдарламалық құжаттары бундестаг
құжаттары, ЕО-тың стратегиялары құрайды. Бұл топтағы деректердің негізін
Германия Федеративті Республикасының Негізгі заңы (Grundgesetz für die
Bundesrepublik Deutschland) [3], Германияның социал-Демократиялық
партиясының Еуропадағы Германияның рөлі атты бағдарламасы (Deutschlands
Rolle in Europa und der Welt Die Programmdebatte der SPD 23. März 2005)
[4], Германияның социал-демократиялық партиясының ұстанымын білдіретін
Каспий теңізі - болашақтың аймағы атты ресми бағдарламасы (Zukunftsregion
Kaspisches Meer. Positionspapier der SPD Bundestagsfraktion, Juni 1998)
[5], Экономикалық ынтымақтастық және даму саласындағы Федеративті
Министрліктің Орталық Азияға қатысты концепциясы (BMZ – Zentralasien-
Konzept vom 18.12.2001) [6], Федеративті Германия Үкіметінің Орталық Азияға
қатысты концепциясы (Zentralasienkonzept der Bundesregierung vom
18.03.2002) [7], Экономикалық ынтымақтастық және даму саласындағы
Федеративті Министрлігінің Орталық Азияға қатысты концепциясы
(Zentralasienkonzept des Bundesministeriums für wirtschaftliche
Zusammenarbeit und Entwickliung 2005) [8], Еуропалық Одақтың Орталық Азияға
қатысты 2002-2006 жж. арналған стратегиялық құжаты (Strategy Paper 2002-
2006 & Indicative Programme 2002-2004 for Central Asia. 30 October 2002)
[9], Еуропалық Одақтың ЕО және Орталық Азия: жаңа серіктестік стратегиясы
[10], ЕО-тың Орталық Азияға қатысты стратегиясын жүзеге асыруға байланысты
неміс бундестагының ресми сұранысы (Zur Umsetzung der EU-
Zentralasienstrategie. Deutscher Bundestag von 24. 10. 2008) [11].
Көрсетілген деректер тобы Германияның Орталық Азия қатысындағы сыртқы
саясатының құқықтық және концептуалдық негіздерін анықтауға мүмкіндік
береді.
Деректердің екінші тобын Германия Федеративті Республикасы және Орталық
Азия елдері арасындағы екіжақты қарым-қатынастар негізін қалайтын және
оларды реттеуші құқықтық келісім-шарттар енеді. Еңбекте Қазақстан
Республикасы мен Германия Федеративтік Республикасы арасындағы
қатынастарды реттейтін мынадай келісім шарттар зерттелінген: экономика,
ғылым, өндіріс саласындағы кең көлемді ынтымақтастықты дамыту туралы [12],
экономикалық ынтымақтастық негізі туралы [13], болашаққа арналған
серіктестік туралы бірлескен мәлімдеме (Gemeinsame Erklärung über eine
Partnerschaft für die Zukunft zwischen der Bundesrepublik Deutschland und
der Republik Kasachstan) [14], техникалық көмек көрсету туралы [15],
қаржылай көмек көрсету туралы [16], Қазақстандағы неміс ұлтына қолдау
көрсету ынтымақтастығы туралы [17], мәдени салада ынтымақтасу туралы [18],
Қазақстандағы неміс мектептеріне Германиядан мамандарды жіберу туралы [19],
Алматыдағы Қазақстан-Неміс университетін дамыту бойынша ғылым саласындағы
екіжақты ынтымақтастық туралы [20], әуе жолдары қатынастарын қалыптастыру
туралы [21], Германияның аймақтағы әскери қатысуына байланысты Қазақстан
территориясынан бундесвер әскерлері мен қажетті жабдықтау жүктерін
тасымалдау туралы [22], әскери саладағы ынтымақтастық туралы [23] келісім-
шарттар. Аймақтық деңгейдегі келісім-шарттарға Еуропа мен Азия ортасындағы
территориялық транспорттық тасымалдау жолдарын құру туралы [24] келісім
қарастырылған.
Деректердің үшінші тобына Германия Федеративті Республикасы мен Орталық
Азия елдерінің мемлекет басшылары, мемлекеттік қайраткерлері, белгілі бір
ресми жауапкершілігі бар жеке адамдардың еңбектері, сөйлеген сөздері мен
сұхбаттары жатады. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың жолдаулары, жобалары
халықаралық форумдарда сөйлеген сөздерінің жинағы [25], Германияның бұрынғы
бундесканцлері Г.Кольдің мемуары [26], Германияның бұрынғы сыртқы істер
министрі Г-Д. Геншердің XXI ғасырдағы социал-демократиялық сыртқы саясат
атты кітаптың жарық көруіне байланысты сөйлеген сөзі [27] мен естеліктері
[28], 1998-2005 Германияның бундесканцлер қызметін атқарған социал-
демократ Г.Шрёдердің мемуары [29], Германияның жасылдар партиясынынан
шыққан сыртқы істер министрі Й.Фишердің еңбегі [30], Федеративті Германия
Республикасының қазіргі кездегі сыртқы істер министрі Ф-В. Штайнмайердің
Кірігу мен интеграция. ЕО шығыс саясатының жаңа белесі атты еңбегі [31],
Германияның сыртқы істер министрлігінің штатс-министрі Г. Эрлердің Орталық
Азиямен адам құқықтары саласы бойынша диалог атты еңбегі [32] мен ИНВЕНТ
және БҰҰ-ның Даму Бағдарламасының Орталық Азиядағы экономикалық
ынтымақтастықтың жаңа келешектері атты форумында сөйлеген сөзі [33], ЕО-
тың сыртқы байланыстары мен еуропалық көршілестік саясаты мәселелері
бойынша комиссары Бенита Ферреро-Валднердің 2006 ж. 19-қазанда Л.Н. Гумилев
атындағы Еуразиялық ұлттық университетінде сөйлеген сөзі [34], неміс
бундестагының мүшесі Г.Лайбрехттің Bündnis 90 партиясы тарапынан ЕО-тың
Орталық Азияға қатысты стратегиясын жүзеге асыруға қатысты түскен ұсыныс-
талабына жауап ретінде сөйлеген сөзі (Leibrecht, H. Mitglied des Deutschen
Bundestages. Rede vom 30.03.2007 Rede vor dem Deutschen Bundestag zur EU-
Zentralasienstrategie Antrag von Bündnis 90 Die Grünen "Die EU-
Zentralasienstrategie mit Leben füllen") [35], неміс бундестагының мүшесі
Х.Хайбахтың Орталық Азиядағы саяси жағдайларға қатысты бундестаг
мәжілісінде сөйлеген сөзі (Rede von Mitglied des deutschen Bundestages
H.Haibach zur politischen Situation in Zentralasien) [36], ЕҚЫҰ-дағы
испандық өкілеттіліктің арнайы тобының басшысы, елші Хосе Анхель Лопес
Хоррин мырзаның ЕҚЫҰ-журналына берген сұхбаты [37]. Аталған деректер тобы
Германия Федеративті Республикасы мен Орталық Азия мемлекеттерінің негізгі
бағыттары мен басымдылықтары және олардың міндеттері жайында сараптама
барысында нақты анықтамаларды береді. Сонымен бірге бұл құжаттарда жалпы
Германия сыртқы саясатының стратегияларына қатысты, Орталық Азия аймағына
бағытталған неміс саясатының мақсаттарына байланысты көзқарастарға және осы
саяси бағыттардың халықаралық саясат ағымында бекітілу үдерістеріне
бағалаулар берілген.
Деректердің төртінші тобына халықаралық саясаттағы теоретиктердің
еңбектерін қамтиды. Оларда халықаралық аренадағы Германия Федеративті
Республикасының ықпал ету ролі және Орталық Азия аймағының алатын орны мен
маңыздылығын көрсету арқылы, Германияның сыртқы саясатын және Орталық Азия
елдерімен қарым-қатынасын зерттеу барысында түрлі концепциялар мен әдіс-
тәсілдер ұсынылған. Еңбекте мынадай теоретикалық зерттеулер қарастырылған:
зерттеу жұмысының теоретикалық-әдістемелік бағдарын анықтау барысында
қазақстандық маман И. Черныхтың [38], Германия сыртқы саясаты туралы Х.
Маулдің [39], Г. Шөлгеннің [40], К.Хаккенің [41], М. Рюленің [42], В.
Мауердің [43], Р. Клементтің [44], О.Тренерттің [45], А. Прадеттоның [46]
В. Линктің [47] және жаңа әлемдік жүйе мен геосаяси жағдайды зерттеуші З.
Бжезинскийдің еңбектері [48] жатады.
Деректердің бесінші тобын Германияның Орталық Азиядағы қатысуын және
аймақ мемлекеттерімен арасындағы саяси-құқықтық, әлеуметтік-экономикалық
қатынастарының негізін көрсететін статистикалық мәліметтер мен ресми
ақпараттық анықтамалықтарды құрайды.
Статистикалық мәліметтер www.weltalmanach.de, www.tatsachen-ueber-
deutschland.de сияқты арнайы неміс статистикалық сайттары мен халықаралық
институттардың мониторингі берілген неміс зерттеу еңбектерінен алынған.
Ал ресми ақпараттық анықтамалықтар Федеративті Германия
Республикасының сыртқы істер министрлігі, Қазақстандағы, Қырғызстандағы,
Тәжікстандағы және Өзбекстандағы елшіліктері, Неміс-Түрікменстан форумы,
Берлин қаласындағы ғылым және саясат қоры, Бонн қаласындағы дамыту
институты, неміс техникалық ынтымақтастық қоғамдастығы, ауыспалы
экономикалар үшін несие берумен айналысатын неміс дамыту банкі, неміс
бундестагы, Қазақстан Республикасының сыртқы істер министрлігі, ҚР
президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты, ҚР
Бірінші Президенті жанындағы халықаралық экономика және саясат институты,
Қырғызстан Республикасының сыртқы істер министрлігі, Тәжікстан
Республикасының сыртқы істер министрлігі, Өзбекстан Республикасының сыртқы
істер министрлігі сияқты мемлекеттік ұйымдардың ресми сайттарынан алынған.
Сонымен қатар, интернет желілеріндегі (www.wostok.de, www.deutsche-
allgemeine-zeitung.de, www.akipress.org, www.expert.ru) кезеңді
басылымдардың материалдары мен бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ)
мәліметтері де қарастырылды.
Деректердің алтыншы тобын диссертацияның авторы жүргізген сұхбаттар
құрайды. Гамбург университеті Бейбітшілік пен қауіпсіздікті зерттеу
(IFSH) институты шеңберіндегі ЕҚЫҰ-мын зерттеу орталығының (CORE) ғылыми
сарапшысы А.Крайкемайермен, Бонн қаласындағы Неміс дамыту институтының
(DIE) маманы Й.Гревингхольтпен, Берлин қаласындағы Ғылым және саясат
қорының (SWP) маманы А.Шмицпен және Орталық Азия сараптамалары
(Zentralasien Analysen) журналының редакторы, зерттеуші Б.Эшментпен
жүргізілген сұхбаттар ғылыми зерттеу жұмысының жаңа дерек көздері болып
табылады.
Осылайша, автордың қолданған деректері диссертациялық жұмыста қойылған
мәселелерді объективті түрде сараптауға және тұжырымдамаларды ғылыми түрде
дәлелдеуге жеткілікті әрі заңды, сонымен қатар олар зерттеу барысында
белгіленген мақсат-міндеттерді шешуге толық мүмкіндік береді.
Тақырыптың ғылыми деңгейде игерілгендігі. Диссертация тақырыбының
тарихнамасын елдерге бөлу, мәселелерді іріктеу және хронологиялық қағидалар
бойынша топтастырылған.
Неміс тарихнамасы. Неміс тарихнамасында Германияның Орталық Азиядағы
саясатын зерттеуге арналған тікелей диссертациялық зерттеу жұмысы жоқ,
алайда 2002 жылғы М-К. фон Гумппенбергтің Deutsches und Europäisches
Engagement in Zentralasien. Ein Beitrag zur Stabilisierung der Region?
(Орталық Азиядағы Германия мен Еуропаның қатысуы. Аймақты тұрақтандыруға
арналған үлес пе?) атты монографиясы бар [49]. Бұл еңбекте автор Германия
және Еуропаның орта-азиялық аймақтағы саяси-экономикалық және дамыту
ынтымақтастығы бойынша қатысуы мен тұрақтылықты қалыптастырудағы үлестерін
зерттей отырып, аталған субъектілердің Орталық Азиядағы ықпал ету
мүмкіндіктері шектеулі деген қорытындыға келген.
Жанама түрде Вюрцбург қаласы, (Германия) Юлиус-Максимилиан атындағы
университетінде А.Варкочтің Die Zentralasienpolitik der Europäischen
Union: Interessen, Strukturen und Reformoptionen (ЕО-тың орта-азиялық
саясаты: мүдделер, құрылымдар және реформа мүмкіндігі) деп аталатын
философия докторы (Ph.D) дәрежесін алуға арналған диссертациясы 2006 ж.
қорғауға шығарылған [50]. Ол Орталық Азиядағы әлеуметтік, саяси-
экономикалық, құқықтық, әскери саладағы қауіптерді және олардың
ықтималдылығын келтіре отырып, ЕО елдерінің аймақтағы мақсаттары мен
мүдделеріне сараптама жүргізген. Сонымен қатар, А.Варкоч ЕО-тың көпдеңгейлі
институттарын іске қосуына қарамастан, ұйымның аймақтағы ықпал ету
механизмдері әлсіз деген қорытындыға келеді. Оның себебін, неміс сарапшысы
ЕО-тың аймаққа бағытталған мақсаттарының орындалуы үшін, күрделі жұмыстарды
қажет ететіндігіне қарамастан, ұйымның аймаққа арнап бөлген қаржы көлемі
мардымсыз, тіпті ол АҚШ-тың орта-азиялық аймаққа салған инвестиция
көлемінің ⅓ не де жетпейді деген сыни пікір арқылы түсіндірген.
Зерттеу жұмысы барысында неміс ғылыми және саяси институттары, сонымен
қатар Үкіметтік емес ұйымдарына жататын неміс зерттеу қорларындағы Орталық
Азия бойынша зерттеу мамандарының еңбектері аймаққа қатысты неміс
көзқарастарын анықтау үшін пайдалы болды.
Осы ретте Берлин қаласы, Ғылым және саясат қоры (SWP) құрамындағы
“халықаралық саясат және қауіпсіздік институтында” саясаттану, сонымен
қатар Каспий өңірі, ТМД және Орталық Азия зерттеулерімен шұғылданатын
У.Хальбахтың еңбектері жиі кездеседі. Орта-азиялық зерттеулер бойынша
У.Хальбахтың институтқа дайындаған есеп түріндегі монографиялары көбінесе
аймақтың қауіпсіздік саласына арналған. Мысалы, Sicherheit in
Zentralasien (Орталық Азиядағы қауіпсіздік) атты еңбегінің бірінші
бөлімінде [51] Орталық Азия мемлекеттерінің қауіпсіздік құрылымдары, әскери
және қорғаныс саласындағы жағдайларын ұлттық және аймақтық деңгейде
қарастырса, екінші бөлімде [52] Ферғана бөктеріндегі кішігірім
қақтығыстарды аймақтағы жаңа қауіптер ретінде көрсеткен. Осы еңбектерін
У.Хальбах 2001 жылғы 11-қыркүйек оқиғасынан кейін толықтырып, Zentralasien
in Bedrängnis (Орталық Азия тығырықта) еңбегін жарыққа шығарады. Бұл
еңбекте аймақ мемлекеттерінің және аймақтық державалардың орта-азиялық
аймақтағы қауіпсіздік қатерлеріне төтеп беру барысында жолыққан
кедергілерінің себептерін қарастырған [53].
Орталық Азиядағы қауіпсіздік саласына көп көңіл бөлген У.Хальбах аймақ
елдерінің Ресей Федерациясымен арадағы қатынастары мен олардың эволюциясын
қарастыратын Reaktionen auf die Russlandskrise in den Staaten der GUS
[54] (Ресейдегі дағдарысқа ТМД мемлекеттерінің көзқарасы), Moskaus
Südpolitik [55] (Мәскеудің оңтүстік саясаты), Der nicht mehr
postsowjetische Raum [56] (Әлдеқашан посткеңестік емес кеңістік) атты
еңбектерінде сараптамалар жүргізген.
Сонымен қатар, неміс маманы У.Хальбах Орталық Азия елдерінің
мемлекеттік қалыптасуындағы саяси және экономикалық қауіпсіздік мәселелерін
өзінің Failing states?: Nationale, staatliche und ökonomische Festigkeit
der südlichen GUS-Länder [57] (Әлсіз мемлекеттер?: оңтүстіктегі ТМД-
елдерінің ұлттық, мемлекеттік және экономикалық нығаюы) атты еңбегінде
қарастырған.
Қазақстанның дамуын У.Хальбах Kasachstans Entwicklung zwischen
Armenhaus und Schatzkammer атты зерттеу жұмысында жеке қарастырған. Оның
бірінші бөлімінде [58] Қазақстанның экономикалық дамуын қарастырса, екінші
бөлімде [59] Қазақстанның әлеуметтік мәселелеріне, саяси мәдениеті мен
ұлттық құрылымына зерттеу жүргізген. Қазақстанның экономикалық дамуы неміс
ғалымы Р.Гётцтің [60] де еңбектерінде кездеседі. У.Хальбах тек Қазақстанның
экономикасына ғана емес, сонымен қатар алғашқы жылдардағы Қазақстанның
ұлттық және мемлекеттілік қалыптасуына да арналған еңбектері бар.
Неміс сарапшысы У.Хальбах Орталық Азиядағы тұрақсыздыққа әкелетін жаңа
дәстүрлі емес қауіптер ретінде есірткі саудасы және діни экстремизм факторы
деп санайды. Зерттеу нысанасына алған бұл қауіптерді ол өзінің
Drogenströme durch den GUS-Raum [62] (ТМД кеңістігі арқылы өтетін есірткі
ағымдары) және Wahhabiten im Kaukasus und in Zentralasien [63]
(Кавказдағы және Орталық Азиядағы вахаббизм), Islam und Islamismus im
postsowjetischen Raum [64] (Посткеңестік кеңістіктегі ислам және
исламизм), Antiterrorismus und Jihad im postsowjetischen Raum [65]
(Посткеңестік кеңістіктегі антитерроризм және джихад) деп аталатын
зерттеулерінде қарастырады.
У.Хальбахтың жаңа еңбектеріне Das Erbe der Sowjetunion. Kontinuitäten
und Brüche in Zentralasien (Орталық Азиядағы Кеңес Одағының қалдықтары мен
жаңа енгізілген өзгерістер) [66], Usbekistan als Herausforderung für
westliche Zentralasienpolitik (Өзбекстан Орталық Азияға бағытталған
батыстық саясат үшін қауіпті) [67] монографиялары жатады.
Еңбекте Орталық Азиядағы демократиялық дамуларды зерттеуші Б.Эшменттің
Kasachstan auf dem Wege zur Demokratie? [68] (Қазақстан демократиялық
даму жолында ма?), Kirgistan: Von der Insel der Demokratie zum Zentrum der
Anarchie? [69] (Қырғызстан: демократия аралынан анархия орталығына?) атты
монографиялары сарапталынды. Б.Эшменттің жаңа бір еңбегі Қазақстандағы
элиталардың қызметке алынуы мәселесіне арналаған [70].
Неміс сарапшыларының ішінде М-К. фон Гумппенбергтің Meinungsfreiheit
und Opposition in Kasachstan [71] (Қазақстандағы сөз бостандығы және
оппозиция), Kasachstan an der Schwelle zum 21. Jahrhundert. Präsident
Nazarbaev zwischen Kollektiverinnerungen und Zukunftsvision [72]
(Қазақстан XXI ғ. тоғысында. Президент Назарбаевтың естеліктері мен
келешекті болжауы), Die Sozioökonomische Entwicklung in Kasachstan [73]
(Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы), Staats- und Nationsbildung
in Kazachstan [74] (Қазақстандағы мемлекеттік және ұлттық құрылым) атты
бірқатар монографиялық еңбектері Қазақстандағы саяси даму жағдайларына
бағытталған. Гумппенберг Өзбекстандағы Андижан оқиғаларына байланысты
жүргізген зерттеу жұмысында оқиға нәтижелері аймақ елдері мен батыстық
елдер арасындағы қарым-қатынастың салқындауына алып келді деген қорытындыға
келеді [75].
Орталық Азиядағы саяси жағдайларды зерттеуші, Фридрих Эберт атындағы
қордың бұрынғы байланыстырушысы Р. Круммның Zentralasien: Stabilität um
jeden Preis [76] (Орталық Азия: қандай жағдай болмасын ең алдымен
тұрақтылық), Zentralasien: Kampf um Macht, Energie und Menschenrechte
[77] (Орталық Азия: билік, энергетика және адам құқықтары үшін күрес)
еңбектерінде аймақтың тұрақтылық қауіп-қатерлері мен геосаяси жағдайы
баяндалған.
Аймаққа тән қауіптердің ішінде Орталық Азия елдері ядролық қару-жарақ
материалдарын тасымалдау орнына айналды деген тұжырымдаманы А.Варкоч
өзінің Proliferationsrisiko Zentralasien [78] атты мақаласында келтірген.

Неміс дамыту институтының (DIE) ғылыми сарапшысы Й.Гревингхольт
Германияның экономикалық ынтымақтастық және даму саласындағы Федеративті
Министрлігінің тапсырмасы бойынша Орталық Азиядағы Германия мен Еуропаның
қатысуын нақтылайтын алғышарттар жобасын қалыптастыруға қатысады. Жобаның
үлгілерін Гревингхольт 2004 ж. өзінің Krisenpotenziale und
Krisenprävention in Zentralasien [79] (Орталық Азиядағы шиеленістердің
алдын алу мен қақтығыстар ықтималдылығын жою) атты еңбегінде тұжырымдайды,
демек Германия мен Еуропаның орта-азиялық аймақтағы міндеттері
шиеленістердің алдын алу мен қақтығыстар ықтималдылығын жою негізінде
жүзеге асырылуы қажет болған. Аталған еңбекте көрсетілген аймақтағы
дәстүрлі емес жаңа қауіптердің негізі әлді мемлекеттілік пен әлді үкіметті
қалыптастыру институттарының тапшылығымен ұштастырады. Осы тұжырымдамасын
Й. Гревингхольт өзінің Staatlichkeit und Governance: Herausforderungen in
Zentralasien und Südkaukasus [80] (Мемлекеттілік және үкімет: Орталық Азия
мен Оңтүстік Кавказ қауіптері) атты еңбегінде нақтылайды.
Германияның дамыту саясатында белгіленген орта-азиялық қауіптерді
реттеуде шиеленістердің алдын алу мен қақтығыстар ықтималдылығын реттеу
жобасы арқылы Германия және Еуропа Орталық Азияда аймақтық қауіпсіздік пен
тұрақтылыққа қолдау көрсетуі қажет, соған сәйкес ЕҚЫҰ құрылымдары мен саяси
диалог құралы іске қосылуы керек деген ұсыныстар М-К. фон Гумппенбергтің
Die Organisation für Sicherheit und Zusammenarbeit in Europa.
Stabilisierendes Moment in Zentralasien? [81] (Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық ұйымы. Орталық Азияны тұрақтандыру кезеңі ме?), А.Зайферттің
Der islamische Faktor und die Stabilitätsstrategie der OSZE in ihrer euro-
asiatischen Region [82] (Ислам факторы және еуразиялық континенттегі ЕҚЫҰ-
ның тұрақтандыру стратегиясы) атты зерттеу жұмыстарында көрсетілген.
Алайда, Й. Гревингхольт Берлиндегі Гумбольдт университетінде өткен
Орталық Азиядағы тұрақтылықты қалыпттастыруға арналаған дамыту
ынтымақтастығы бойынша Германияның үлесі атты дискуссия барысындағы
баяндамасында аймақта 2001 жылдан бері күтілген қауіптер орын алған жоқ,
соған сәйкес аймақта айтарлықтай қауіп-қатер жоқ деген пікірді келтірген
[83]. Сондай-ақ, Гревингхольт батыс елдерінің Орталық Азиядағы
демократиялық дамуға қолдау көрсету мәселелерін Ohne Gewähr.
Demokratieförderung in Zentralasien атты еңбегінде қарастырған [84].
Сонымен қатар, Орталық Азия мәселелері Е.Гизенің [85], А.Кремердің
[86], П.Гайстың [87], К.Граубнердің [88], А.Шмицтің [89], Д.Крааның [90]
еңбектерінде сарапталынған.
Қазіргі кезеңде Германиядағы Орталық Азияны зерттеу мынадай
институттарда шоғырландырылған:
- Гумбольдт атындағы Берлин университетінің түркі тіл білімі мен
исламтану институтында;
- Неміс сыртқы саясаты қауымдастығында (DGAP) геосаясат, Каспий өңірі,
ТМД және Орталық Азия елдерінің сыртқы саясаты тақырыптарына зерттеулер
жүргізіледі; Неміс сыртқы саясаты қауымдастығында ғылыми аналитикалық және
халықаралық документтер мұрағатынан тұратын екі “Халықаралық саясат”
(Internationale Politik) журналы шығарылады.
- Берлин қаласы, Ғылым және саясат қоры (SWP) құрамындағы “халықаралық
саясат және қауіпсіздік институтында” саясаттану, сонымен қатар Каспий
өңірі, ТМД және Орталық Азия зерттеулері; Ол Германиядағы халықаралық саяси
салада ең ірі кәсіби институт болып табылады.
- Галле қаласы, Макс Планк атындағы университетінің этнология
институтында;
- Франкфурт университеті түркология институтында;
- Мюнхен қаласындағы Орталық Азияны саяси зерттеу институтында;
- Бонн қаласындағы неміс даму институтында;
- Гамбург университетінің шығыстану институтында Ислам, Таяу Шығыс
және Түрік әлемімен бірге қауіпсіздік мәселелері; Институттың негізгі
басылымы “Orient” деп аталады.
- Гамбург университетінің жанындағы ЕҚЫҰ зерттеу орталығында ТМД,
Орталық Азия және Кавказ аймақтарын зерттеу саласында;
Жалпы орта-азиялық зерттеулер Ф.Эберт және К.Аденауер атындағы
қорлармен қаржыландырылады.
Қазақстандық және орта-азиялық тарихнама. Қазақстандық мамандардың
ішінде Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағыттары мен мәселелері
туралы қазақстандық дипломаттардың еңбектерін атап өту қажет [91].
Германия және Орталық Азия бойынша зерттеулермен әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ, халықаралық қатыынастар факультетінің халықаралық қатынастар мен ҚР
сыртқы саясаты және аймақтану мен әлемдік экономика кафедраларындағы
мамандар шұғылданады. Германияның сыртқы саяси мәселелерімен ең алдымен
М.Губайдуллина [92], Г.Мовкебаева [93], Е.Чукубаев [94] шұғылданады.
Орталық Азия елдері мен Еуропалық Одақ арасындағы қатынастар тақырыбында
Ж.У.Ибрашевтің [95], К.Байзақованың [96], Ф.Кукееваның [97], К.Макашеваның
[98], А.Утегенованың [99], С.Нурдаулетованың [100] еңбектері танымал.
Орталық Азиядағы мемлекеттердің өзекті мәселелері мен негізгі ағымдар
бойынша, Р.Бурнашев пен И.Черныхтың [101], С.Сапановтың [102],
К.Кожахметовтың [103], Ж.Кушербаевтың [104] еңбектері қарастырылды.
Орталық Азиядағы аймақтық ынтымақтастық, қауіпсіздік, геосаяси және
саяси жағдайлар Қазақстанның танымал зерттеушілері Б.Султановтың [105],
М.Лаумулиннің [106], С.Кушкумбаевтың [107], А.Нуршаның [108] еңбектерінде
сарапталынған.
Германияның Орталық Азия елдерімен қатынастарының негізгі түйіні болып
саналатын аймақтағы неміс диаспорасының мәселелеріне А.Мухитденованың
[109], Л.А.Байдельдиновтың [110], Карсаковтың [111] еңбектері арналған.
Орта-азиялық зерттеулердің ішінде Орталық Азиядағы саяси қауіпсіздік
тақырыптарында Ш.Ёвкочевтың [112], орта-азиялық қауіпсіздік мәселесіндегі
Ауғанстан факторы туралы А.Князевтің [113], ғаламдық қауіпсіздіктегі орта-
азиялық аймақ факторы О.Омаровтың [114] еңбектер пайдаланылған.
Зерттеу жұмысының теоретикалық және практикалық маңызы. Диссертациялық
зерттеу жұмысының негізгі тұжырымдары мен қорытындылары тарих, халықаралық
қатынастар, саясаттану, экономика және социология мамандарына қазіргі
халықаралық қатынастар жүйесін қалыптастыратын үдерістерді сараптауда
пайдалы. Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар үшін Германияның сыртқы саяси
концепциялары мен стратегияларын жобалау тәжірибесіне зерттеу барысында
қолданылуы мүмкін. Қазақстан Республикасының сыртқы саяси және басқа да
мемлекеттік мекемелері үшін Германияға қатысты сыртқы саяси бағытты жобалау
барысында ұсыныстар ретінде қабылдануы мүмкін. Ғылыми жобаларда, жоғарғы
оқу орындарындағы: Қазіргі кезеңдегі халықаралық қатынастар мәселелері,
Федеративті Германия Республикасының саяси жүйесі, Федеративті Германия
Республикасының сыртқы саясаты пәндері үшін ғылыми материал ретінде
қолданыла алады.
Жұмыстың апробациясы. Диссертациялық жұмыстың негізгі нәтижелері мен
қорытындылары автордың ғылыми басылымдарында және халықаралық қатынастар
факультеті деңгейіндегі ғылыми семинар шеңберінде, Мемлекеттік
аттестациялық комиссияның қатысуымен қарастырылған және әл-Фараби атындағы
КазҰУ-нің халықаралық қатынастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасының
кезекті мәжілісінде талқыланды.
Диссертациялық жұмыстың басым тұжырымдамалары Германия Федеративті
Республикасының саяси жүйесі, Германия Федеративті Республикасының сыртқы
саясаты атты арнайы курстарды оқыту үдерісінде апробациядан өтті.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ФЕДЕРАТИВТІ ГЕРМАНИЯ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНДАҒЫ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ

1.1 Федеративті Германия Республикасының сыртқы саяси ерекшеліктері:
мақсаттары, негізгі бағыттары мен басымдылығы
Германия Федеративті Республикасының сыртқы саясаты кезкелген
мемлекеттің сыртқы саясаты сияқты өзге елдермен экономикалық, саяси, әскери
және әлеуметтік-идеологиялық байланыстарынан түзілетін жүйе болып табылады.
Ол байланыстар халықаралық жағдайларға, Германияның әлемдік қауымдастықтағы
орны мен рөліне, ішкі саяси дамуы жағдайларына байланысты жүзеге асырылады
[92, 61].
Сыртқы саясатты зерттеу барысында тарихи тәсілді пайдалану үшін онымен
бірге индуктивті және дедуктивті әдістер қолданылады. Германия сыртқы
саясатының пішінін көрсетуде ұлттық ерекшеліктермен қатар, халықаралық
жүйедегі жағдайы негізгі анықтаушы элементтер болып саналады. Германияның
сыртқы саяси жүйесін қарастыру міндетті түрде сыртқы саяси үдерістердің
негізгі тарихи сәттерін объективті және субъективті жағдайда ескерумен
тығыз байланысты.
Федеративті Германия Республикасының сыртқы саяси жүйесі мынадай
бірнеше элементтерге бөлінеді:
1. Аймақтық құрылымдарына байланысты: шығыс саясаты, дамыту
саясаты, еуропалық саясат;
2. Функционалдық мәселелерді топтауға байланысты: трансатлантикалық
қатынастар, қаруларға бақылау жүргізу ісі, ЕҚЫҰ және т.б.;
Германияның сыртқы саяси жүйесін құрайтын әрбір элементтің өзіндік
тарихи эволюциялық бастаулары бекітілген және соған сәйкес олар белгілі бір
кезеңдерді қамтиды.
Федеративті Германия Республикасының сыртқы саяси мақсаттары мен
бағыттарын жетік түсіну үшін, неміс елінің сыртқы саяси дамуындағы
заңдылықтарды, кезеңдер мен ерекшеліктерді әлемдік және еуропалық тарих
шеңберінде қарастыру тиімді.
Қарастырылып отырған зерттеу жұмысы Германияның сыртқы саясатындағы
орта-азиялық бағытқа арналғандықтан, біз осы бағытқа қатысты кезеңді, демек
XX ғ. соңғы онжылдығы мен XXI ғ. алғашқы онжылдығы арасындағы мерзімді
белгіледік.
Бұл кезең Германия тарихы мен сыртқы саясатындағы жаңа кезең болып
белгіленді. 90-шы жылдар әлем тарихында ғаламдану үдерісімен, саяси
бетбұрыстармен танымал болса, Германия тарихында бұл кезең екі неміс елінің
қосылуына байланысты сәтті, ал сыртқы саясатта егемендік пен тәуелсіздікке
қол жеткізілген маңызды кезең болып саналады [26, 157].
1990 жж. басында қайта біріккен жаңа Германияның алдында Федеративті
Республиканың жаңадан қалыптасып келе жатқан халықаралық жүйедегі орнын
белгілеумен қатар, сыртқы саяси бағыттарды нақтылау мәселесі тұрды. Жаңа
әлемге Германияның жаңа келбетін таныстыру, бейбітшілік саясатын
ұстанатындығын көрсету басты нысанаға қойылды.
Федеративті Германия Үкіметі үшін мемлекеттің келешектегі сыртқы саяси
негізін белгілеу және оны қалыптастыру мақсаты объективті түрде маңызды
орын алды, яғни Германия тәуелсіз сыртқы саясатының максималды
мүмкіндіктерін ашуға ықпал ететін ішкі құндылықтарды басшылыққа ала отырып,
жаңа халықаралық жағдайларда пайда болған өзекті мәселелерді шешуге бағыт
алды [47, 3].
Германияның белгілі теоретигі Х.Маулдің тұжырымдауы бойынша, 90-шы жж.
әлемде және Еуропада орын алған саяси бетбұрыстардың әсерінен Германия
күрделі мәселелерге кезікті, Германия мәселесі бойынша кездесуден
кездесулер орын алып жатқан кезеңде сыртқы саяси институттар қызметі
тоқтаусыз еңбек етумен айналысты... [39, 3].
Бұл кезеңдегі негізгі оқиғалар неміс сыртқы саясатының бірізділікпен
ықпал етуінің нәтижесінде 1955 жылдан бастап жүргізген Германия саясатының
жемісті жетістіктері еді, өйткені ол кезеңдегі ең негізгі мақсат ол ГДР-ді
өз құрамына қосу, елді біріктіру мақсаты болатын.
Неміс саясаткері Х.-Д. Геншер 90-шы жж. оқиғалар туралы өзінің естелік
мемуарында былай деп баяндайды: Германияның бірігуі күтпеген жерден келген
бақытты сәт пе жоқ әлде еңбекпен келді ме деген сауал көпшіліктің
назарында. Менің көзқарасымда, екі Германияның бірігуі батыс Германияда
еркін демократиялық институттарды қалыптастырудың, ал шығыс Германияда
ерікті революциялардың нәтижесінде келді. Және Германияның қайта бірігуге
бағытталған алғышарттары батыс пен шығыстың табысуына үлес қосты [28,
709].
Ол жетістіктердің оңай келмегендігі баршаға әйгілі. Германияның қайта
біріктіру мақсатына жетуде Федеративті Германия Үкіметі екінші дүние жүзі
соғысынан кейінгі жағдайлардың нәтижесінде қоғамды батыстық үлгідегі даму
жүйесіне қосу немесе демократиялық құндылықтарды енгізу тығырықтан шығудың
бірден-бір жолы деп тапты. Сол кездегі Федеративті Германия Үкіметі
құқықтық қағидаларды басшылыққа ала отырып, еуропалық интеграция шеңберінде
экономикалық дамуға күш салды. Федеративті Германия Үкіметінің сол кездегі
басшылары мен белді саясаткерлері елдегі тұрақтылық пен қауіпсіздік
жағдайларын қалыптастыруға тырысты. Бұл ұмтылыстар әсіресе, Федеративті
Германия Үкіметінің Солтүстік атлантикалық одақ (САО) және Еуропалық
экономикалық қауымдастық (ЕЭҚ) сияқты халықаралық интституттардың
құрылымдарына тартылуынан көрінді. Алайда, сол кезеңде Германияның елді
қайта қалпына келтіру және дамыған батыстық елдер қатарына қосу ұмтылысы іс-
жүзіне асқанымен, Федеративті Үкіметтің сыртқы байланыстарда дара
еріктілігі болмады, сыртқы саяси істерде шешім қабылдау батыстық елдерге
тәуелді еді.
Себебі, қырғи-қабақ соғысының басталуы да, блоктык саясаттардың
түйісетін жері де Германия территориясы болғандығы баршаға әйгілі. Дегенмен
де, батыстық блоктағы саясаттың шығыстық блоктағы саясатқа ықпал етуде,
кеңестік жүйеге кіретін елдермен қарым-қатынас барысында Федеративті
Германия Үкіметінің өз үлесін қосты, сондықтан да Батыс Германияның өзіндік
саясаттары ескерілді. Демек, Федеративті Германия Республикасының ГДР-сын
өзіне біріктіру мақсаты жалпы батыстық ықпал ету саясатымен өзара үйлестік
тауып, осы ретте Федеративті Республиканың ішкі экономикалық дамуы мен
саяси тұрақтылық ықтималдылығы кеңестік бағыттағы Германияға ықпал ету
құралына айналды. Осы бағытта Федеративті Үкімет еріктілікке ие болды, ол
ең алдымен барлық мүмкін болатын ықпал ету жобаларын қарастырып, шығыстық
саясатты жүзеге асыру үшін кең көлемде қаржы сомасын бөлген болатын.
Алайда, бұл екі Германия елдерінің бірігуі туралы, Федеративті
Республиканың алғашқы канцлері К.Аденауэр көрегенділікпен былай деп айтып
кеткен еді: ...Германия Демократиялық Республикасы коммунистік жүйенің
боданы болды, біз бірігуден тартынбаймыз, алайда, екі елдің бірігуі сол
жүйенің түбірімен жойылуының нәтижесінде ғана келеді. Дегенмен де, екі
неміс елінің бірігуіне ықпал етуіміз қажет, сол бағытта біз бар күшімізді
салуымыз керек [115, 91]. Сондықтан да, Федеративті Үкіметтің өз дамуында
ең алдымен саяси-экономикалық тұрақтылықты қалыптастыру мақсатында
демократиялық қағидаларға сүйене отырып, және құқықтық мемлекеттілікті
енгізу арқылы ГДР үкіметіне үлгі болуды, сол арқылы тартымдылық күшін
қалыптастырудың нәтижесінде ықпал етуді көздеді.
Демек, Федеративті Германия Үкіметінің XX-шы ғасырдың 90-жылдарындағы
өзгерістер салдарынан сыртқы саясат саласында біраз қауіпті дағдарысқа тап
болғанына қарамастан, Батыс Германия екі неміс елінің бірігу үдерісінде
салғырттық танытпады. Өйткені, батыстық Германия бұл жағдайларға бірнеше
жылдан бері дайындалған болатын. Екі елдің бірігуінің барысында қоғамдық
деңгейдегі кері салдарды есептемегенде, Батыс Германия үкіметі Шығыс
Германияны батыстық жүйенің саяси-құқықтық және экономикалық ережелеріне
тез қарқынмен кіріктіре алды.
Неміс саясаттанушыларының ортақ тұжырымдамалары бойынша, XX-шы ғасырдың
90-шы жылдарындағы өзгерістер нәтижесінде Федеративті Германия Үкіметінің
XX-шы 49-шы жылдарында қойылған мақсаттарға үлкен жетістікпен қол
жеткізді деп санайды.
Екі неміс елінің қосылуына Америка Құрама Штаттары (АҚШ) әуелден
қолдады, өйткені ол үдерісті тежеу американдық көзқараста агрессивті
жағдайларға жеткізеді деп түсіндірілді. Сонымен қатар, еуропалық
саясаттанушылар ортасында Германияны 1945 жылғы заң шарттарымен ұстап тұру
немесе негізсіз Федеративті Германия Үкіметіне күдік келтіру кері
нәтижелерге әкеледі деген пікірлер басым болды.
1989 ж. 10-ақпандағы Г.Коль және Г.-Д. Геншердің Мәскеуде М.Горбачевпен
кездесуі барысында, екі неміс елінің бірігуі туралы ешқандай талас-тартыс
тумайтындығы жарияланып, ол мәселені немістердің өзі шешетіндігіне жол
ашылды [26].
Екі неміс елінің бірігуінен кейін, Н.В. Павловтың белгілеуі бойынша,
Германия Федеративті Республикасы еріксіз ұлы держава статусына ие болды.
Өйткені, елдің экономикалық және ақпараттық-технологиялық қуаттылығына
қоса, Федеративті Германия Үкіметі ешқандай шектеусіз сыртқы саяси
егемендігін қалыптастыра алды, нәтижесінде оның үлесінде Еуропадағы
қауіпсіздік саясаты және территориялық статус-кво құқықтарын халықаралық
деңгейде қадағалау міндеткерлігі тиді [115, 271].
Неміс сыртқы саясатының негізгі мақсаттары. Федеративті Германия
Республикасы сыртқы саясатында үш мақсатты көздейді [116]. Олар
қауіпсіздік, әлеуметтік-экономикалық және тұрақтылық ұғымдарымен
байланысты. Оның себебі, Германия өзге мемлекеттермен қарым-қатынасын
дамытуы үшін бағытталған елдердің саяси қауіпсіздігі, экономикалық
тұрақтылығы және әлеуметтік тұрғыда ауқаттылығы маңызды роль ойнайды.
Қауіпсіздік мақсаты. Қазіргі жағдайда қауіпсіздік саласының екі түрі
бар, яғни жұмсақ қауіпсіздік және қатаң қауіпсіздік. Жұмсақ
қауіпсіздік БҰҰ, ЕҚЫҰ, САО шеңберінде арнайы құрылымдардың келіссөздер
үдерісіне қатысуымен шешіледі. Онда қарастырылатын қауіпсіздік мәселелеріне
атомдық, биологиялық, химиялық, жарылғыш заттардан тұратын қаруларды жою
мәселесі және оларға бақылау жүргізу мәселелері жатады. Германияның
қауіпсіздік саясатындағы мақсаттары ол – қарусыздандыру мен қарулануға
бақылау жүргізу болып саналады. Оның ішінде – атомдық қарусыздану, жаппай
қыруға арналған қару түрлерінің тарауына тыйым салу. Осы мақсатты жүзеге
асыруда Германия БҰҰ шеңберінде жұмсақ саясат бойынша келіссөздер жүргізу
арқылы көптеген іс-шараларға қатысуда.
БҰҰ-дағы донор мемлекеттер ішінде Германия АҚШ пен Жапониядан кейін
үшінші орында тұр, атап айтқанда ұйым бюджетінің 13% Германияның үлесінде.
Осы ретте, Германияның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелігіне өту
ұмтылысы да орынды екенін айта кету қажет. Германия осы бағыттағы
жоспарларын келешекте ЕО құрылымы шеңберінде жүзеге асырмақ.
Қатаң қауіпсіздік болса, қарулы күштер мен әскерді ашық қақтығыс
барысында қолдану болып саналады. Қазіргі кезеңде күш көрсетудің орнына
әрбір мемлекет өз қауіпсіздігін белгілі бір мемлекетпен немесе мемлекеттер
тобымен ынтымақтастық шеңберінде қамтамасыз ете алады.
Германияның САО-пен ынтымақтасуы мен ұйымға мүшелік етуі оның
қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды фактор болып қала береді. Алайда,
осы ретте біраз өзгерістер бар:
Біріншіден, САО-тың шығыс елдеріне қарай кеңею үдерісі. Неміс
ұстанымына сәйкес, қауіпсіздік және тұрақтылық өрісі Германияның шығыс
шекаралары төңірегімен шектелмеуі қажет, сондықтанда, САО-тың кеңею үдерісі
Германия мен ЕО-тың кеңею мүдделерімен үйлеседі.
Екіншіден, САО өзі ішінара түбегейлі өзгеріске ұшырауда, себебі қазіргі
халықаралық жағдайда сырттан келетін ешқандай басып алушылық қаупі жоқ,
оның орнын тек қана САО елдері территориясынан тыс жерлердегі қақтығыстарды
реттеу мен шиеленістер ықтималдылығын жою мақсаттары алмастырды.
Үшіншіден, неміс саясатында қызу талқыға түскен факт, ол неміс
бундесверінің сырт территорияларға шығарылуы мен қолданылуы. Федеративті
Республиканың Негізгі заңында көрсетілгендей, екінші дүниежүзілік соғыстан
кейін Германия әскери қақтығыстарға қатыспайтындығы туралы жариялағаны
баршаға әйгілі [3]. Қазіргі халықаралық жағдайларда неміс бундесвері САО
құрамында түрлі аймақтық қақтығыстарды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.