Жаңа индустриалдық елдер және олардың әлемдік экономикадағы рөлі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРДІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ. ГЕОГРАФИЯЛЫҚ әлеуеті 1.1 Жаңа индустриалды елдердің қалыптасу тарихиы ... ... ... ... ... ... 1.2Жаңа индустриалды елдер және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..
1.3Жаңа индустриалды елдердің табиғи . ресурстық әлеуеті ... ... ..
2.ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Азияның жаңа индустриалы елдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2.2Латын .Америкасының жаңа индустриалы елдері ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жаңа индустриалы елдерге салыстырмалы сипаттама ... ... ... ... ... 2.4Туристік индустрияның жаңа индустриалы елдер экономикасында алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 МЕКТЕП ГЕОГРАФИЯСЫНДА ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ
ЕЛДЕРДІ ОҚЫТУ 3.1 География сабақтарында жаңа индустрия елдерін оқытудың тиімді әдіс . тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2 Сыныптан тыс жұмыстар барысында жаңа индустриялы елдері материалдарын қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРДІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ. ГЕОГРАФИЯЛЫҚ әлеуеті 1.1 Жаңа индустриалды елдердің қалыптасу тарихиы ... ... ... ... ... ... 1.2Жаңа индустриалды елдер және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..
1.3Жаңа индустриалды елдердің табиғи . ресурстық әлеуеті ... ... ..
2.ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Азияның жаңа индустриалы елдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2.2Латын .Америкасының жаңа индустриалы елдері ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жаңа индустриалы елдерге салыстырмалы сипаттама ... ... ... ... ... 2.4Туристік индустрияның жаңа индустриалы елдер экономикасында алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 МЕКТЕП ГЕОГРАФИЯСЫНДА ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ
ЕЛДЕРДІ ОҚЫТУ 3.1 География сабақтарында жаңа индустрия елдерін оқытудың тиімді әдіс . тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2 Сыныптан тыс жұмыстар барысында жаңа индустриялы елдері материалдарын қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Әлемдік өнеркәсіптің даму барысында жалпы елдер тобынан Жаңа индустриалы елдер тобы айрықша көрініс тапты. Жаңа индустриалы елдер (ЖИЕ) – соңғы он жылдықта әлеуметтік- экономикалық көрсеткіштер бойынша сапалы да қарқынды секіріс жасаған елдер тобы.
«Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдер» тақырыбы біздің дипломдық жұмысымыздың зерттеу нысаны болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы келесі себептер бойынша өзекті: біріншіден, бірінші толқынның жаңа индустриялы елдері қазіргі кезде әлеуметтік-экономикалық дамудың ең жоғарғы кезеңінде тұр. Екіншіден, басқа жаңа индустриялы елдер саясатының қуып жету қыры әрқашан әлемдік шаруашылықтың ғаламдану үрдісін күшейтіп отырады.Үшіншіден, жаңа индустриялы елдердегі трансұлттық компаниялар ғылыми-құрастыру саласы мен автокөлік өндіру саласында әлем бойынша ең ірі компаниялар болып табылады. Міне осы басты мәселелерді талдап көрсету бұл тақырыптың өзектілігін көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты – жаңа индустриялы елдер құрылымын оқып үйрену, күшті экономикалық алға жылжуларға алып келгкен жаңа индустриялы елдерге тән экономикалық үрдістерді қарастыру, оларға сипаттама беру.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
1) Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдерді топтарға жіктеу және осы елдердің экономикасының құрылуына жалпы сипаттама беру;
2) Әлемдік экономикадағы жаңа индустриялы елдердің қазіргі орнын қарастыру;
3) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін қарастыру;
4) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін салыстыру және сараптау.
Дипломдық жұмыс пәні болып жаңа индустриялы елдердің интенсивті экономикалық дамуы мен олардың әлемдегі саяси-экономикалық ықпалының өсуі табылады.
Дипломдық жұмыс объектісі – жаңа индустриялы елдер.
Дипломдық жұмыс негізіне әлемдік экономика, жоспарлау мен болжамдау, статистикалық сараптау және тағы да басқа салалар төңірегіндегі атақты шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері салынды. Жұмыстың ақпараттық базасы болып соңғы 3 жыл ішіндегі экономикалық, географиялық нңбектер, газет-журналдардардағы мақалалар табылады. Сонымен қатар, зерттеу барысында статистикалық мәліметтерді қолдануда ғаламтор көздері пайдаланылды.
Жұмыстың құрылымы 3 тараудан және оның бөлімдерінен,қорытынды, пайдаланған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
«Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдер» тақырыбы біздің дипломдық жұмысымыздың зерттеу нысаны болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы келесі себептер бойынша өзекті: біріншіден, бірінші толқынның жаңа индустриялы елдері қазіргі кезде әлеуметтік-экономикалық дамудың ең жоғарғы кезеңінде тұр. Екіншіден, басқа жаңа индустриялы елдер саясатының қуып жету қыры әрқашан әлемдік шаруашылықтың ғаламдану үрдісін күшейтіп отырады.Үшіншіден, жаңа индустриялы елдердегі трансұлттық компаниялар ғылыми-құрастыру саласы мен автокөлік өндіру саласында әлем бойынша ең ірі компаниялар болып табылады. Міне осы басты мәселелерді талдап көрсету бұл тақырыптың өзектілігін көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты – жаңа индустриялы елдер құрылымын оқып үйрену, күшті экономикалық алға жылжуларға алып келгкен жаңа индустриялы елдерге тән экономикалық үрдістерді қарастыру, оларға сипаттама беру.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
1) Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдерді топтарға жіктеу және осы елдердің экономикасының құрылуына жалпы сипаттама беру;
2) Әлемдік экономикадағы жаңа индустриялы елдердің қазіргі орнын қарастыру;
3) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін қарастыру;
4) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін салыстыру және сараптау.
Дипломдық жұмыс пәні болып жаңа индустриялы елдердің интенсивті экономикалық дамуы мен олардың әлемдегі саяси-экономикалық ықпалының өсуі табылады.
Дипломдық жұмыс объектісі – жаңа индустриялы елдер.
Дипломдық жұмыс негізіне әлемдік экономика, жоспарлау мен болжамдау, статистикалық сараптау және тағы да басқа салалар төңірегіндегі атақты шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері салынды. Жұмыстың ақпараттық базасы болып соңғы 3 жыл ішіндегі экономикалық, географиялық нңбектер, газет-журналдардардағы мақалалар табылады. Сонымен қатар, зерттеу барысында статистикалық мәліметтерді қолдануда ғаламтор көздері пайдаланылды.
Жұмыстың құрылымы 3 тараудан және оның бөлімдерінен,қорытынды, пайдаланған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
1. Каймулдинова К.Д. Қазіргі дүние географиясы: Оқулық.-Алматы: 2011ж.
2. Алдонин Е.Ф. Мировая экономика. – М.: Юристъ, 2006. – 322 с.
3. Алисов Н.В., Хорев Б.С. Экономическая и социальная география мира (общий обзор): учебник. – М.: Гардарики, 2003. – 704 с.
4. Максаковский.В.П Новое в мире: Цифры и факты дополнительные главы к учебнику «Экономическая и социальная география мира» 10- класс «Дрофа» 2003г
5.Түсіпбекова.С, Мылқайдарова.А «Қазіргі дүние географиясы»
6.Дидактикалық материалдар.Алматы «Мектеп» 2008ж
7. . Богомолов О.Т. Мировая экономика в век глобализации: Учебник – М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2007. — 359 с.
8. Боброва В.В., Ю.И.Кальвина, Мировая экономика:Учебное пособие. - Оренбург: ГОУ ОГУ, 2004. - 208 с.
9.Гуреева И. П. - «Мировая экономика: учебник для студентов, обучающихся по специальности «мировая экономика» М.: Омега – Л, 2007. – 394 с.
10.Диденко Н. И., Международная экономика Ростов-н-Д.: Феникс, 2007. - 784 с.
11.Диденко Н. И., Мировая экономика: методы анализа экономических процессов.Учебное пособие, М: Высшая школа, 2008. - 782 с.
12. Кудров В.М. Мировая экономика: социально-экономические модели развития.Учебное пособие, М: Магистр, 2009. - 399 с.
13.Ломакин В. К. «Мировая экономика» - учебник для ВУЗов- 2 издание, перераб. И доп. – М.: Юнити – Дата, 2004 – 735 с.
14.Мартин Г. П, Шуман Х. Западная глобализация: атака на процветание и демократию/ Пер с нем. – М.: - Издательский дом «Альпина», 2001. – 305 с.
15.Мировая экономическая статистика [Электрон. ресурс]: Экономическая статистика стран мира на 2011 год. С.: http://www.infoplease.com/ipa/A0874911.html/, 2010. Режим доступа:World Wide Web.
16.Мировой валютный фонд [Электрон. ресурс]: валютная статистика стран мира. С.: http://www.theworldeconomy.org/, 2010. Режим доступа:World Wide Web.
17.Погорельский А. И.– «Экономика зарубежных стран» М: Высшая школа, 2006. - 432 с.
18.Показатели экономического развития Сингапура [Электрон. ресурс]: Министерство финансов Сингапура. С.: http://www.mas.gov.sg/, 2010. Режим доступа:World Wide Web.
19.Потапов М.А., А.И Салицкий, Шахматов А.В. Экономика современной Азии М.: Международные отношения, 2008. - 272 с.
20. Романова З. А. «Латинская Америка: региональная интеграция на новом витке развития», МЭиМО, 2005 № 10.
21.Син Хён Хвак. Южная Корея: нелегкий путь к процветанию // Проблемы Дальнего Востока. 2005. №5. С. 19.
22.Статистический сборник «Бизнес в 2007 году. Как проводить реформы» . – М.: Юнити – Дата, 2008 – 165 с.
23.Страны и регионы. 2006. Статистический справочник всемирного банка/ Пер. с англ. – М.: Издательство «Весь мир», 2007. – 240 с.
24.Филиппова И. А. Мировая экономика и международный бизнес: Учебное пособие.- Ульяновск: УлГТУ, 2008. - 168 с.
25.Черников Г. П., Черникова Д.А. – «Мировая экономика» М: Магистр, 2007. - 355 с.
26.Шин И.А. Феномен НИС: соотношение экономики и политики // Полис. 2006. №1. С. 31.
27.Максаковский В.П. Географическая картина мира. Кн.1 4-е изд., испр. и доп. - М.: Дрофа,2008. - 495 с.
28.Мироненко Н.С. Введение в географию мирового хозяйства: Международное разделение труда: учебное пособие для студентов вузов. – М.: Аспект Пресс, 2006. – 239 с.
29.Портер М. Конкуренция. – М.: Вильямс, 2005. – 608 с.
30. http://www.unctad.org/ - ЮНКТАД сайты
31.http://www.wto.org/ - Дүниежүзілік сауда ұйымының ресми сайты
32.http://www.weforum.org/ - Дүниежүзілік экономикалық форумның ресми сайты
33.http://trade.gov.kz/ - Қазақстан Республикасының сауда саясаты туралы мәліметтер
34.http://intereconomy.ru/ - Әлемдік экономика туралы сайт
35.http://unwto.org/ - Дүниежүзілік туристік ұйым сайты
2. Алдонин Е.Ф. Мировая экономика. – М.: Юристъ, 2006. – 322 с.
3. Алисов Н.В., Хорев Б.С. Экономическая и социальная география мира (общий обзор): учебник. – М.: Гардарики, 2003. – 704 с.
4. Максаковский.В.П Новое в мире: Цифры и факты дополнительные главы к учебнику «Экономическая и социальная география мира» 10- класс «Дрофа» 2003г
5.Түсіпбекова.С, Мылқайдарова.А «Қазіргі дүние географиясы»
6.Дидактикалық материалдар.Алматы «Мектеп» 2008ж
7. . Богомолов О.Т. Мировая экономика в век глобализации: Учебник – М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2007. — 359 с.
8. Боброва В.В., Ю.И.Кальвина, Мировая экономика:Учебное пособие. - Оренбург: ГОУ ОГУ, 2004. - 208 с.
9.Гуреева И. П. - «Мировая экономика: учебник для студентов, обучающихся по специальности «мировая экономика» М.: Омега – Л, 2007. – 394 с.
10.Диденко Н. И., Международная экономика Ростов-н-Д.: Феникс, 2007. - 784 с.
11.Диденко Н. И., Мировая экономика: методы анализа экономических процессов.Учебное пособие, М: Высшая школа, 2008. - 782 с.
12. Кудров В.М. Мировая экономика: социально-экономические модели развития.Учебное пособие, М: Магистр, 2009. - 399 с.
13.Ломакин В. К. «Мировая экономика» - учебник для ВУЗов- 2 издание, перераб. И доп. – М.: Юнити – Дата, 2004 – 735 с.
14.Мартин Г. П, Шуман Х. Западная глобализация: атака на процветание и демократию/ Пер с нем. – М.: - Издательский дом «Альпина», 2001. – 305 с.
15.Мировая экономическая статистика [Электрон. ресурс]: Экономическая статистика стран мира на 2011 год. С.: http://www.infoplease.com/ipa/A0874911.html/, 2010. Режим доступа:World Wide Web.
16.Мировой валютный фонд [Электрон. ресурс]: валютная статистика стран мира. С.: http://www.theworldeconomy.org/, 2010. Режим доступа:World Wide Web.
17.Погорельский А. И.– «Экономика зарубежных стран» М: Высшая школа, 2006. - 432 с.
18.Показатели экономического развития Сингапура [Электрон. ресурс]: Министерство финансов Сингапура. С.: http://www.mas.gov.sg/, 2010. Режим доступа:World Wide Web.
19.Потапов М.А., А.И Салицкий, Шахматов А.В. Экономика современной Азии М.: Международные отношения, 2008. - 272 с.
20. Романова З. А. «Латинская Америка: региональная интеграция на новом витке развития», МЭиМО, 2005 № 10.
21.Син Хён Хвак. Южная Корея: нелегкий путь к процветанию // Проблемы Дальнего Востока. 2005. №5. С. 19.
22.Статистический сборник «Бизнес в 2007 году. Как проводить реформы» . – М.: Юнити – Дата, 2008 – 165 с.
23.Страны и регионы. 2006. Статистический справочник всемирного банка/ Пер. с англ. – М.: Издательство «Весь мир», 2007. – 240 с.
24.Филиппова И. А. Мировая экономика и международный бизнес: Учебное пособие.- Ульяновск: УлГТУ, 2008. - 168 с.
25.Черников Г. П., Черникова Д.А. – «Мировая экономика» М: Магистр, 2007. - 355 с.
26.Шин И.А. Феномен НИС: соотношение экономики и политики // Полис. 2006. №1. С. 31.
27.Максаковский В.П. Географическая картина мира. Кн.1 4-е изд., испр. и доп. - М.: Дрофа,2008. - 495 с.
28.Мироненко Н.С. Введение в географию мирового хозяйства: Международное разделение труда: учебное пособие для студентов вузов. – М.: Аспект Пресс, 2006. – 239 с.
29.Портер М. Конкуренция. – М.: Вильямс, 2005. – 608 с.
30. http://www.unctad.org/ - ЮНКТАД сайты
31.http://www.wto.org/ - Дүниежүзілік сауда ұйымының ресми сайты
32.http://www.weforum.org/ - Дүниежүзілік экономикалық форумның ресми сайты
33.http://trade.gov.kz/ - Қазақстан Республикасының сауда саясаты туралы мәліметтер
34.http://intereconomy.ru/ - Әлемдік экономика туралы сайт
35.http://unwto.org/ - Дүниежүзілік туристік ұйым сайты
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университеті
Булбулбаева Гульсина
Диплом жұмысы
050116- География
Алматы 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университеті
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Жаңа индустриалдық елдер және олардың әлемдік экономикадағы
рөлі
Норма-бақылаушы Орындаған: 050116-
География
мамандығы география-экономика
__________
мамандануының 4 курс студенті
Булбулбаева Гульсина
Қорғауға жіберілді Ғылыми жетекшісі:
География ғылымдарының кандидаты,
доцент Г.Е.Бердыгулова
Оқытушы Н.М.
Тургумбекова
Кафедра меңгерушісі:
__________ К.Д. Каймулдинова
Алматы 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 1 ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРДІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ әлеуеті
1.1 Жаңа индустриалды елдердің қалыптасу
тарихиы ... ... ... ... ... ... 1.2Жаңа индустриалды елдер
және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..
1.3Жаңа индустриалды елдердің табиғи – ресурстық әлеуеті ... ... ..
2.ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Азияның жаңа индустриалы елдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2.2Латын
-Америкасының жаңа индустриалы елдері ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жаңа индустриалы елдерге салыстырмалы сипаттама ... ... ... ... ...
2.4Туристік индустрияның жаңа индустриалы елдер экономикасында
алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
3 МЕКТЕП ГЕОГРАФИЯСЫНДА ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ
ЕЛДЕРДІ ОҚЫТУ
3.1 География сабақтарында жаңа
индустрия елдерін оқытудың тиімді әдіс – тәсілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 3.2 Сыныптан тыс жұмыстар
барысында жаңа индустриялы елдері материалдарын қолдану мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .
КІРІСПЕ
Әлемдік өнеркәсіптің даму барысында жалпы елдер тобынан Жаңа
индустриалы елдер тобы айрықша көрініс тапты. Жаңа индустриалы елдер (ЖИЕ)
– соңғы он жылдықта әлеуметтік- экономикалық көрсеткіштер бойынша сапалы да
қарқынды секіріс жасаған елдер тобы.
Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдер тақырыбы біздің
дипломдық жұмысымыздың зерттеу нысаны болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы келесі себептер бойынша өзекті: біріншіден,
бірінші толқынның жаңа индустриялы елдері қазіргі кезде әлеуметтік-
экономикалық дамудың ең жоғарғы кезеңінде тұр. Екіншіден, басқа жаңа
индустриялы елдер саясатының қуып жету қыры әрқашан әлемдік шаруашылықтың
ғаламдану үрдісін күшейтіп отырады.Үшіншіден, жаңа индустриялы елдердегі
трансұлттық компаниялар ғылыми-құрастыру саласы мен автокөлік өндіру
саласында әлем бойынша ең ірі компаниялар болып табылады. Міне осы басты
мәселелерді талдап көрсету бұл тақырыптың өзектілігін көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты – жаңа индустриялы елдер құрылымын оқып үйрену, күшті
экономикалық алға жылжуларға алып келгкен жаңа индустриялы елдерге тән
экономикалық үрдістерді қарастыру, оларға сипаттама беру.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
1) Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдерді топтарға жіктеу және
осы елдердің экономикасының құрылуына жалпы сипаттама беру;
2) Әлемдік экономикадағы жаңа индустриялы елдердің қазіргі орнын
қарастыру;
3) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін
қарастыру;
4) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін
салыстыру және сараптау.
Дипломдық жұмыс пәні болып жаңа индустриялы елдердің интенсивті
экономикалық дамуы мен олардың әлемдегі саяси-экономикалық ықпалының өсуі
табылады.
Дипломдық жұмыс объектісі – жаңа индустриялы елдер.
Дипломдық жұмыс негізіне әлемдік экономика, жоспарлау мен болжамдау,
статистикалық сараптау және тағы да басқа салалар төңірегіндегі атақты
шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері салынды. Жұмыстың ақпараттық
базасы болып соңғы 3 жыл ішіндегі экономикалық, географиялық нңбектер,
газет-журналдардардағы мақалалар табылады. Сонымен қатар, зерттеу барысында
статистикалық мәліметтерді қолдануда ғаламтор көздері пайдаланылды.
Жұмыстың құрылымы 3 тараудан және оның бөлімдерінен,қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
1
2 1 ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРДІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ әлеуеті
1.1 Жаңа индустриалды елдердің тарихи қалыптасуы
Жаңа индустриалы елдер (ЖИЕ) – соңғы он жылдықта әлеуеті әлеуметтік-
экономикалық көрсеткіштер бойынша сапалы да қарқынды секіріс жасаған елдер
тобы. Бұл елдер экономикасы қысқа мерзім ішінде артта қалған елдер статусын
дамушы елдерге өзгертті. Әлемдік өнеркәсіптің даму барысында жалпы елдер
тобынан Жаңа индустриалы елдер тобы айрықша көрініс тапты. XX ғасырдың 70-
80 жылдары шаруашылық дамудың жоғарғы қарқыны тән болды. Олар басқа
дамыған елдерден осы көрсеткіштер бойынша жоғары болды . Осыған сәйкес жаңа
индустриалы елдерді мыны топтардың ешқайсысына жатқыза алмаймыз: дамыған,
дамушы, өтпелі экономикалы елдер. Олар әлемдік шаруашылықта ерекше орын
алып, өзіндік жаңа топ яғни Жаңа индустриалы елдерді құрды.
Жаңа индустриалы елдерге тән өзіндік белгілерімен ерекшеленеді (Сурет 1
қараңыз):
1. Экономикалық дамудың жоғары қарқыны;
2. Өңдеуші өнеркәісіптің жетекші саласының болуы;
3. Жоғары технологияларды пайдалану;
4. Импорт алмастырушы экономика (Латынамерика елдері);
5. Экспортқа бағдарланған экономика (Азия елдері);
6. Ұлттық экономиканың ашықтығы;
7. Ғылымға негізделген және тұтыну өнімдерін өндіру;
8. Аймақтық интеграцияның дамуы;
9. Ұлтаралық бірлестіктер тактикасын құру.
Сурет 1. Жаңа индустриалық елдерге тән белгілер
Жаңа индустриялы елдерді топтарға жіктеудің ерекшеліктері
Дамушы елдердің жалпы қабылданған жіктеу және аймақ бойынша жаңа
индустриялы елдерді 3 топқа бөлуге болады.
• Даму деңгейі төмен елдер.
• Даму деңгейі орташа елдер.
• Экономикалық дамуға қолайлы жағдай бар елдер, олар жаңа индустриялы
елдер (ЖИЕ). [1]
Барлық жағдайда да елдер арасына нақты шекара қойып, оларда топтарға
жіктеу қиын мәселе. Себебі әр ел өзіндік ерекшеліктерге ие. Жаңа
индустриялы елдер тобына Оңтүстік-Шығыс Азияның бірқатар елдері : Тайвань,
Гонконг(Сянган),Оңтүстік Корея, Сингапур, Малайзия, Таиланд; Латын
Америкасының — Мексика, Бразилия, Аргентина және араб жаңа индустриялы
елдері жатады (Сурет 2).
Кесте 1. Жаңа индустриалы елдер
Жаңа индустриалы елдер
Азияның жаңа индустриалы елдері Латын Америкасының жаңа индустриалы
елдері
1. Малайзия 1.Мексика
2. Таиланд 2.Бразиля
3.Тайвань, 3.Аргентина
4.Гонконг,(Сянган) 4.Араб индустриалы елдері
5.Оңтүстік Корея
6.Сингапур
Сурет 2. Жаңа индустриалы елдер картасы
Жаңа индустриалық елдердің біріші легіне жататын Корея Республикасы,
Сингапур және шартты түрде Қытайдың бөліктері деп есептелетін Сянган мен
Тайвань өздерінін экономикалық көрсеткіштері бойынша және әлемдік
экономикадағы орны жағынан дамыған елдер ұғымына сәйкес келеді. Бұл
аумақта дүние жүзі халқының бар болғаны 1,3%-ы ғана тұрғанымен, мұнда
әлемдік ЖІӨ көлемінің 3,3%-ы өндіріледі. Бұл елдер мен аумақтар кейбір
әлеуметтік-демографиялық көрсеткіштермен көзге түседі. Мысалы, Сянганда
әлем бойынша сәбилер өлімінің ең төмен көрсеткіші (1,7%) байқалады, бұл
тұрғыда Сингапур әлем бойынша 3-орында (2,2%) тұр. Адамның өмір жасының
ұзақтығы жөнінен Сянган (83 жас), Сингапур (81 жас), Корея Республикасы
(80 жас) мен Тайвань (79 жас) жоғары дамыған елдермен қатар тұрады. Сянган
мен Сингапур халқы түгелімен қала тұрғындары болып табылады, бұл елдерде
ауыл шаруашылығы жоққа тән. Корея Республикасында ЖІӨ құрлымында басқа
салалармен салыстырғанда өнеркәсіп үлесі (40,4%) басым болады. Бұл ел
әсіресе әлемдік кеме өндірісінде айрықша көзге түседі, оның үлесіне әлемдік
кеме өндірісі нарығының 45%-ы тиесілі болады. Қытайдың қақпасы қызметін
атқарып отырған Сянганда қызмет көрсету саласы айқын басымдылыққа (ЖІӨ-нің
88,6%-ы) ие. Сянганда 1891 жылы құрылын қазіргі кезде қаржы айналымы
жөнініен әлемде 5-орын алатын Гонконг қор биржасының дүние жүзілік деңгейде
айрықша орны бар. Жалпы алғанда, аталған елдердің батыстық үлгідегі дамыған
елдерден басты айырмашылығы – барлық салада мемлекеттің жетекші рөл
атқаруы. Жалпы алғанда, дамыған елдер Жер шары халқының 17%-ы ғана тұрады,
соған қарамастан бұл елдің тұрғындары қазіргі дүниенің экономикалық және
ғылыми-техникалық әлеуетінің негізгі бөлігін қалыптастырады.
Жаңа индустриалық елдердің екінші, үшінші легі (Малайзия,
Аргентина,Чили, Индонезия, Филиппин) шетел инвестициясы мен жоғары
технологиялар, арзан жұмыс күші есебінен экономиканың, әсіресе өнеркәсіптің
жоғары қарқынмен дамуы тән болды. Ғалымдар экономикалық дамудың жоғары
қарқынын жаңа индустриалы елдердің барлығына тән ортақ белгі ретінде
айтады. Бұл елдер өте қысқы мерзім ішінде әлеуметтік-экономикалық
көрсеткіштері бойынша сапалық секіріске қол жеткізді.
Дамыған елдер басшыларының Торонтодағы бас қосу жиналысында (1988 ж.)
Жаңа индустриялы елдер деген атаудың өзі олардың мазмұнын айқындамайды деп
ескерілген болатын. Себебі алғашында азия айдаһарлары (Оңтүстік Корея,
Тайвань, Гонконг, Сингапур) туралы айтылған болатын. Жаңа индустриялы елдер
терминін жекелеген елдерді бөліп қана емес, ал әлемдік экономикадағы бүкіл
жүйені қамти отырып қолдану ұсынылған болатын.
Отыз жылдардың барысында (1960-1990 жж.) Азиалық аймақтың экономикалық
даму қарқыны жылына 5%-дан асты. Сол уақыттары Еуропа елдерінде бұл
көрсеткіш жылына — 2% болды. Осы кезеңдегі экономикалық өсу қарқыны жылына
Тайванда 8,7%, Оңтүстік Кореяда— 8%, Сингапурда—8%, Малайзияда—9%-дан
асқан.
.Жаңа индустриялы елдердегі экономикалық өсудың жедел қарқынмен дамуы
ЖІӨ абсалюттік көлем мен оның жан басына шаққандағы көлемімен анықталады.
Бұл көрсеткіштер бойынша жаңа индустриялы елдер бостандық алған елдердің
жалпы тобынан ерекшеленеді (Кесте 1 қараңыз).
Кесте 2. Жаңа индустриалды елдердің жалпы ішкі өнімі, 2010 ж.
№ Мемлекеттер ЖІӨ, млрд Жан басына
шаққандағы
мөлщері, долл.
1 Мексика 1,191 трлн. 10 186
2 Малайзия 308,8 млрд. 12 700
3 Бразилия 1,616 трлн. 8 600
4 Корея Республикасы 1,457 трлн. 27 790
5 Сингапур 161 ,947 млрд. 51 649
6 Гонконг(Сянган) 254,2 млн. 37 400
7 Аргентина 548,754 млрд. 14,838
Кесте бойынша жалпы ішкі өнім мен оның жан басына шаққандағы мөлшерін
елдер бойынша сараптайтын болсақ ЖІӨ бойынша Бразилия, Мексика, Корея
Республикасы алдыңғы орындарда болса, ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы мөлшері
бойынша Ерекше орын Сингапур мен Гонконг мемлекеттеріне тиесілі. Саяси
тұрақтылық пен экономикалық өсу шарттарында 3 онжылдықтың ішінде Сингапур
кішігірім портты елден дамушы бай елге айналды. Жедел даму жылдарында жаңа
индустриалды елдер арасында ерекше экономикалық үлгі қалыптаса бастады.
Онда шаруашылық дамуының жетекші саласы болып өңдеуші сала қалыптасты. Оған
жоғары технологияларды қолдану, ебектің жоғары өнімділігі және өндірістің
салыстырмалы аз шығыны тән.[2]
Елдерді топтастыруда пайдаланылатын маңызды әлеумтттік көрсеткіштердің
бірі – адам әлеуеті дамуының индексі (АӘДИ). АӘДИ – үш құрамбөліктен
тұратын кешенді көрсеткіш, оған табыс, тұрғын халықтың білімі мен денсаулық
деңгейлері жатады.
АӘДИ көрсеткіші ЖІӨ көрсеткіштеріне қарағанда, елдердің даму деңгейі
туралы нақты мәлімет бере алады. БҰҰ мәліметтері бойынша 2010 жылдағы жаңа
индустриалды елдердің АӘДИ көрсеткіштері бойынша алатын орындары 2-кестеде
берілген.
Кесте 3. Жаңа индустриалды елдердің адам әлеуеті дамуының индексі
көрсеткіштері, БҰҰ 2010 ж. деректері
Орны Ел АӘДИ
12 Корея Республикасы 0.877
21 Сянган(Гонконг) 0.862
27 Сингапур 0.846
46 Чили 0.783
56 Мексика 0.750
57 Малайзия 0.744
92 Тайланд 0.654
Кесте бойынша дүние жүзі бойынша жаңа индустриалды елдер ішінен 12
орында Корея Республикасы ғана кіреді. Онан кейінгі 30 елдің қатарынан
Сянган мен Сингапур мемлекеттерін көре аламыз.
Жаңа индустриялы елдер экономикасының заманауи құрылымының қалыптасуына
шетел инвестициясының ықпалы зор болды. Өнеркәсібі дамыған елдер арасынан
тікелей инвестиция көлемі бойынша басты инвесторлар болып АҚШ пен Жапония
табылады. 20-шы жылдың ішінде дамушы елдерге бағытталған қаржылық
салымдардың 40%-ы жаңа индустриялы елдерге тиесілі болды. Бұл көптеген
себептер мен жағадайлармен түсіндіріледі. Ең алдымен жаңа индустриялы елдер
бастапқы кезден-ақ нарықтық қайта құру жолын таңдап алды. Жаңа индустриалы
елдердің кейбір топтарында (мысалы Латынамерикалық үлгідегі елдер
топтарында) айтарлықтай көп шикізат көздері, арзан жұмыс күші, едәуір
дамыған ішкі нарығы бар елдер құрайды. Нәтижесінде жаңа индустриалы елдер
үлкен державалардың экономикалық қана емес саяси да қызығушылығын тудырады.
70-80-ші жылдары Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде коммунистік ықпалға қарсы
үлкен экономикалық және әскери көмек көрсетілді. Ұлы сауда жолдарының
қиылысында орналасқан бұл елдердің географиялық орны да көп ықпал еткен
болатын. 80-ші жылдардан бастап жаңа индустриялы елдердің әлемдік сауда
айналысы мен экспорттық, импорттық қызметтер жүйесіне ықпалы арта бастады.
Олардың ішіндегі біршама дамығандары Азия-Тынықмұхиттық аймақта ірі
серіктес бола алды. Жаңа индустриялы елдер ішінде ең алдымен айдаһар
елдер ерекшеленеді. Барлық осы елдерде экономикалық саясаттың ортақ
белгілеріне мыналар жатады:
• Экономиканы дамытуды ұзақ мерзімді жоспарлау;
• Ашық нарық пен жеке кәсіпкерлікті дамытуға қолдау көрсету;
• Нарықтық қатынастарға мемлекеттің тікелей және жанама араласуын ұтымды
пайдалану.
Жедел қарқынмен даму Үндістанда, Қытайда, Түркияда, Египетте, Чилиде
болжамдалуда. Өнеркәсіптік өнім құрылымында ғылымды қажетсінетін өнімдер
үлкен орын алады. Әлемдік нарықта жоғары бәсекелестік қабілетке жаңа
индустриялы елдердің өңдеуші өнеркәсібінің өнімдері ие. Олар киім, аяқ-
киім, тоқыма өнімдері, ЭВМ, компьютерлер, автокөліктер және басқа да
технология өнімдері болып табылады.
Жаңа индустриялы елдердің әлеуметтік-экономикалық дамуының аймақтық
және ғаламдық ерекшеліктерін талдай отырып, бұл елдерде дамыған нарықтық
экономикаға тән үрдістер жүріп жатқанын атап өткен жөн: өндіріс пен капитал
концентрациясы, өнеркәсіптік және банк капиталының қосылуы, халықаралық
монополиялардың пайда болуы.
Жаңа индустриялы елдер халықаралық еңбек бөлінісінде алдыңғы орындарға
ие. Едәуір жақсы көрініс тапқан 2 негізгі ұстаным:
• Ішкі экономикалық, шикізаттық, ғылыми және еңбек әлеуеттерменмен
сыртқы инвестициялардың бір-бірімен тығыз қатынасы арқылы тұрақты
даму;
• Өзінің нақты экономикалық тұлғасы бар, ірі экономикалық
аймақтарды қамтитын дамыған елдермен белсенді интеграция.
Әлемдік нарықта жаңа индустриалы елдер өндіретін өнімдері жеткілікті
жоғары бәсекелестік қабілеттікке ие. Бұған қолданбалы техника мен
технологияларды ұтымды нәтижелі қолдану, ҒТР жетістіктері, өндірісті
ұйымдастырудың заманауи әдістерін қолдану арқылы қол жеткізіліп отыр. Бірақ
сыртқы қарыз мәселесі әлі де шешімін тапқан жоқ, әсіресе латынамерикалық
үлгі бойынша дамып келе жатқан жаңа индустриалы елдерде бұл мәселе шешімін
таппай отыр.
1.2Жаңа индустриалды елдер және олардың жіктелуі
Әлемдік экономикада жаңа индустриалды елдердің орнын анықтауда, әлем
елдерінің экономикалық жіктелуін қарастыру керек. Бұл жіктеуді арқылы, жаңа
индустриалы елдердің әлемдік экономикада алатын орынын айқындауға болады.
Біздің ойымызша осындай жіктеуге А. И. Погорельскийдің елдерді жіктеуін
жатқызуға болады [3].
1. Үлкен жетілік елдері.
2. Дамыған капиталистік елдер.
3. Жаңа индустриялы елдер.
4. Орталық және Шығыс Еуропа елдері..
5. Ресей Федерациясы және бұрыңғы КСРО құрамындағы елдер.
6. Қытай.
7. Үндістан мен Пәкістан.
8.Ауқатты мемлекеттер.
9. Классикалық дамып жатқан елдер.
10.Дамуы төмен елдер.
Бұл жіктеуде жаңа индустриалды елдер үшінші орында тұр. Жаңа
индустриалы елдерге Оңтүстік-Шығыс Азияның кейбір елдерін (Малайзия,
Индонезия, Таиланд, Филиппин) және Латын америкасының кейбір елдерін
(Мексика, Бразилия, Аргенина және Чили) жатқызуға болады. Бір кездері бұл
елдер ауыл шаруашылығының дамуы жағынан басым және өнеркәсіптің өндіруші
саласы басым экономикасы төмен деңгейде дамыған ел ретінде көрінетін. Ал
қазіргі кезде олардың әлемдік шаруашылықтағы маңызды ерекше болып отыр.
Жаңа индустриалы елдер экономикасының дамуы 70-ші жылдардың соңына қарай
басталды. Олардың ұзақмерзімді экономикалық стратегиясы капитализмнің
батыстық үлгісін құруға бағытталған. Жаңа индустралы елдер жоғары деңгейде
халықаралық саудаға бағытталған. Қазіргі кезде оларға өнімі экспортқа
бағытталған ұлттық шаруашылықтардың дамуы тән. Қол жеткізілген экономикалық
жетістіктерге қарамастан жаңа индустралы елдер дамушы елдерден асып кете
алмады. Сондықтан оларды дамыған елдер қатарына жатқыза алмаймыз. Жіктеуді
талдай отырып, автордың Қытайды жеке топқа жатқызуын да айтып өткеніміз
жөн. Себебі бұл мемлекет еркін кәсіпкерлік элементтері бар, бірақ
коммунистік партия басшылығындағы экономиканың әлеуметтік нарығы бар типін
құру арқылы әлемдік экономикада ерекше орынға ие.
Жаңа индустриалық елдердің екі негізгі даму үлгісі белгілі:
-Азиялық үлгі ұлттық экомомиканы басым түрде сыртқы нарыққа бағыттау
негізінде дамумен ерекшеленеді;
-Латынамерикалық үлгі ұлттық экономиканы импорт алмастырушы бағытта
дамумен сипатталады.[4]
1.3Жаңа индустриалды елдердің табиғи ресурстық әлеуеті
Бразилия Оңтүстік Америадағы ең үлкен мемлекет және континенттің жарты
бөлігін алып жатыр.Бразилия өндірістік тәсілмен мына кендерді өндіру
үстінде: тас көмір, темір рудасы, марганец, вольфрам, боксид, қорғасын,
олово, алтын, ниоби, берилли, торфтық жыныс, уран, апатит, фосфорит, ас
тұзы, тау хрустальі.т.б.Бразилия мемлекеті интенсивті жолмен дамитын бестік
құрамына кіреді. Бразилия мемлекетінің тау – кен өндіру жұмыстарымен
Жапония, Қытай, Аустралия, Канада, Ресей, Австрия, Франция, Бельгия,
мемлекеттерінің компаниялары айналысуда.Бразилия темір кен өндіру
өндірісінің ішінде ең ірісі болып Каражас провинциясындағы Квадрилатеро
Ферриферокен орнысаналады. 2011 жылы мәлімет бойынша Бразилияда 768,71 млн
баррель мұнай өндірілген(1 баррель=158,6 литр) немесе 122.176.869 метр
куб.Бразилия мемлекеті өзінің мұнайының көбін (90%- ын) теңізде орналасқан
мұнай платформалары арқылы өндіреді. Бразилия жағасында 133 мұнай
платформасы орналасқан, оның ішінде 47 платформа қозғалмайтын ал, 86
платформа қозғалмалы платформалар болып табылады. 1986 жылдан бастап
Бразилия мұнай компаниясы “Petrobras” мұнай өндірумен айналысып келді. Бұл
компания Сержит штатының жағалауында мұнай өндірді. Бразилия мемлекетінің
мұнай барлау және өндіру технологиялары жыл өткен сайын өзгере отырып теңіз
түбінен алатын мұнай тереңдіктері тереңдей берді. Бұл көрсеткіш 1977 жылы
бар болғаны 124 м тереңдік қана болса, 2003 жылы бұл көрсеткіш 1886 м.ді
құраған. Жақын арада технологияның дамуына байланысты бұл көрсеткіш тағыда
артпақ.
“ Petrobras ” мұнай компаниясының барлау жұмыстарының мәлімдеуі
бойынша 7000 м тереңдікте мұнай қоры табылған. Бұл алдын ала есептеу
бойынша егер Бразилия осы тереңдіктегі мұнайды өндіретін болса мұнай
импорттау жағына кішкене серпіліс беріп, өзінің стратегиялық қорын
жақсартуға және экспортқа жол ашылатын еді.
“Petrobras” мұнай компаниясының мәлімдеуі бойынша Санта – Катарина
және Эспериту – Санту штатының арасындағы жағалаулардан табылған мұнай
көлемі туралы дәл мәлімет жоқ.Ал Эспериту- Санту, Рио-де- Жанеиро,және Сан-
Пауло штаттарының жағалауларындағы мұнай қоры 64 млрд барелді құрап отыр.
Қазіргі кезде Рио –де- Жанейро штатының жағалауынан мұнай өндірілуде бұл
жердің мұнай қоры 14 млрд барелді құрап отыр. Осы мұнайдан коптеген
нәрселер алнады , соның бірі жағармай. Бразилияда жағармайдың 60%- дан
астамын жеңіл автокөлік қолданады.Ал дизельді көбінесе ауылшаруашылық
секторында, үлкен тонналық көліктеге және өндіріс саласында қолданады. Бұл
салалардың Бразилия экономикасына тигізетін әсері мол. Әрине біз
Бразилияның ең ірі мұнай компаниясы туралы мәлімет беріп кетуім керек.
“Petrobras”
“Petroleo Brasileiro S.A” мұнай – газ компаниясы. Мұнай – газ өндіру
саласындағы көшбасшы компания болып табылады. Petrobras мұнай компаниясының
басқару пакет акциясы Бразилия үкіметіне қарайды.
Petrobras мұнай компаниясы 1953 жылы Бразилия президенті Жетулиу
Варгассаның ұсынысымен құрылған. Бразилия аймағында мұнаймен табиғи газды
барлау мен өндіру осы Petrobras компаниясының құзырында болған.
Petrobras компаниясының арқасында Бразилия 1997 жылы күніне 1 млн
баррель өндіретін 16 мемлекет қатарына енген. 2010 жылғы мәлімет бойынша
Petrobras компаниясының мұнай мен газ қоры 16 млрд баррелді құраған. Бұл
компонияға 64 мұнай кен орны тйесілі, соның 42- сі офшорлы болып табылады.
Petrobras мұнай компаниясының қарамағына 14194 мұнай скважнасы, соның
ішінде 1258-і офшорлы және 132 мұнай платформасы, 86- сы статционарлы
қалған 46-сы жүзетін.
“Petrobras” компаниясына қарайтын 16 мұнай өңдеу зауыты күніне 2 млн
мұнай өнімдерін өңдейді. Компания мұнай өндіріп оны өңдеумен ғана айналысып
қоймай, биожанармай және жаңа технологияны енгізумен айналысады.(күн
энергиясын қолдану)
Petrobras компаниясы қарамағына ұзындығы 29389 км. болатын құбыр
жолы кіреді.Сонымен қатар 291 кеме, соның ішінде 52- сі жеке
меншік.компанияның штаб пәтері Рио- де- Жанейро штатындағы Мака қаласында
орналасқан.
Petrobras компаниясының 2010 жылғы мәліметі.
Таза кіріс-21300 млрд долл
Таза табыс- 3500 млрд долл[5]
Корея Республикасы пайдалы қазбаларға өте бай.Пайдалы қазбалардың көп
бөлігі Оңтүстік Кореяда орналасқан. Корея Республикасындағы пайдалы
қазбалар мыналар: тас көмір, вольфрам, графит, молибден, свинец. Оңтүстік
Кореяда барланған тас көмір көлемі 1,7 млрд тоннаны құрап отыр. Бұл
көрсеткіш Самчхок- Чонсон бассейініндегі антрацит қорының үлесіне тйесілі.
Темір рудасының ең ірі кен орны Янъян, ол мемлекеттің солтүстік шығысында
орналасқан. Темір кені рудасы жер бетіне жақын орналасқандықтан ашық
әдіспен өндіріледі.Темір кенінің құрамындағы темір үлесі 40-65%ды құрайды.
Бұл жерде темір рудасынан басқа полиметалл өндіріледі,қорғасын, цинк
(Понхва, Сувон), мыс(Косон,Чинхе), марганец (Понхва), никель
(Намвон,Чхонджу), вольфрам(Йонваль),молибден(Чансу, Пхохан). Полиметал кен
орындарында тағыда алтын және күміс өндіріледі. Олардың кен орындары
Чхонджу,Чхонян. Корея Республикасында сонымен қатар дүнйежүзіндегі ең ірі
графит кен орны Ансон орналасқан . Қазіргі таңда ізвест, каолин, тальк кен
орындары барлануда. Бұл жерде атомдық энергетика және әскери өндірісте
қолданылатын моноцит, тори кендері табылған.Мемлекетте энергетикалық
ресурстар көлемі аз, олар: комір қоры, уран және су ресурстары жатады.Корея
Республикасының ең ірі өзендері болып мыналар саналады: Ханган, Кымган,
Нактоган. Осы Нактоган өзенінің атырабында ірі порттың бірі Пусан порты
орналасқан. Корея Республикасы жер көлемінің 17%-ы ауыл шаруашылығына
жарамды болып саналады. Корея ормандары 1950-1953 жылдардағы соғыс кезінде
жойылып қайтадан қалпына келтірілуде. Сондықтан орман ағаштарының 70% -ы 30
жастан аспаған, бұл ағаштар өндірістік салада қолданысқа ие бола
алмайды.Сондықтан Корея Республикасы ағаштарды шет елдерден импорттайды.
Кореяда өндірістің жоғары қарқынмен юаму себебінен мынадай экологиялық
проблемалар туындауда,олар: үлкен қалалардағы ауаның ластануы, өзен- көлдер
т.б.
Малайзия мемлекетінің шығыс аймағын 80 жылдардың барлау кезінде
Калимантан аралының шығыс аймақтарынан көмір және оның мол қорлары
табылған, шамамен млрд.т. көлемінде. Малайзия айтарлықтай отын
энергетикасымен көзге түсе алмайды. 1960 жылғы барлау барысында Малайзия
мемлекетіне қарасты мұхит түптерінен мұнай қорлары табылды, бұл Малайзия
мемлекетінің жер қойнауының қазбаларымен салыстырғанда бірнеше есе көп. Сол
жылдары барлау барысында табиғи газ қорлары табылып ғылыми – техникалық
ревалюция барысында мұнай – химия өндірісінде шикізат ретінде және энергия
саласында өзіндік орнын таба білді.80- ші жылдары Малайзия мемлекеті мұнай
қоры жағынан Индонезиядан кейінгі 2- ші орынға ие болды және АСЕАН
құрамында 1-ші орынға Оңтүстік Шығыс Азия мемлекеттері арасында табиғи газ
қоры жағынан 1- ші орынға ие болды. Индонезиямен салыстырғанда Малайзияда
мұнай және табиғи газ қоры көп. Оңтүстік –Қытай теңізінде шоғырланған
Малайзия отын – энергетикасының 90%-дан астамы теңіз түбінде орналасқан.
Малайзияда 50- ден астам мұнай және табиғи газ кен орындары жұмыс
істеуде.Оның 25- ке жуығы Малайзияның шығыс жағалауында Келантан, Тренгаун
штаттарында ал, Сабаха және Саравака штаттарында 20-дан астамы орналасқан.
Жалпы алғанда бұл мемлекеттердің пайдары қазбалары әлеуетінің
экономикада алатын орны өте үлкен.Себебі пайдалы қазбалардың экономикаға
тигізетін әсері зор. [6]
2.ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Азияның жаңа индустриалы елдері
Дамушы елдер әлемі ХХ ғасыр басында көптеген өзгерістерге ұшырады.
Экономиканың өсу қарқынды дами бастады. Экономикалық, әлеуметтік саяси
құрылымдар өзгерді. Қоғамның жаңа моделі қалыптасты. Алғашқы кезде бұл
үрдістер Оңтүстік-Шығыс Азияның кейбір елдерінде ғана дами бастаған еді.
Оларды айдаһар елдер деп атаған. Нәтижесінде мұндай өзгерістер әлемнің
басқада елдерінде көрініс таба бастады. Нәтижесінде мұндай өзгерістер
әлемнің басқада елдерінде жүре бастады. Қазір бұл елдерге жаңа индустриалы
елдер термині қолданылуда, ал алғашқы айдаһар елдері Бірінші толқындағы
жаңа индустриалы елдер деп атала бастады.
Осы топтын мысалында біз жаңа индустриалы елдерге сипаттама береміз.
Оларға: Корея Республикасы,Тайвань, Сингапур және Гонконг (Сянган) жатады.
Корея Республикасы – ЖИЕ ішіндегі ең ірісі. Өсудің жоғары қарқынмен
сипатталады. Экономиакалық өсу жылына 8-10%-ды құрап отыр. Корея
Республикасы ауыл шаруашылығы ғана дамыған артта қалған елден дамушы елге
айналды. Енді жерге Корея Республикасына тоқтала кетсек.
Корея Республикасының Туы мен Елтаңбасы
Жерінің ауданы - 99,6 мың км2.
1 Халқы - 48,6 млн. адам.
2 Астанасы – Сеул.
3 Мемлекеттік құрылысы – республика.
Мемлекет басшысы – президент.
Заң шығарушы органы – парламент.
Мемлекеттік тілі – корей тілі.
Ұлттық валютасы – вона
Табиғат жағдайлары мен ресурстары. Корея түбегінің оңтүстігінде
орналасқан Корея Республикасының құрамына Жапон және Сары теңіздегі 3
мыңдай ұсақ аралдар да енеді. Бұл аралдардың тек 400-ден астамында ғана
тұрақты қоныстар бар, ең ірісі – Чеджудо аралы. Жағалау бойымен
континенттік қайраң жолағы созылып жатыр, мұнда судың тереңдігі 100 м-ден
аспайды. Жағалау сулары балық қорына бай, соңғы жылдары мұнда мұнай барлау
жұмыстары жүруде.
Ел аумағының 70%-ға жуығын аласа таулар алып жатыр. Гранитті жартастар
мен кішігірім сарқырамалар таулы өңірге айрықша сән береді. Сейсмикалық
жағдай көршілес Жапониямен салыстырғанда тұрақты, ел аумағында сөнбеген
жанартаулар жоқ және күшті жер сілкінулері болмайды. Кішігірім жазықтар
елдің батысы мен орталығында және өзендердің сағасында орналасқан, олар
көбінесе күріш егуге пайдаланылады. Корея жері пайдалы қазбаларға кедей;
тек вольфрам кенінің дүние жүзілік маңызы бар. Сондай ақ, кварц, каолин,
алтын мен темірдің, мырыштың шағын кен орындары кездеседі.
Географиялық орнының ерекшеліктеріне байланысты ел аумағына ылғалды
шығыс азиялық муссондық климат тән болады. Жазғы муссон мол жауын-шашын
әкеледі, оның 70%-ы маусым мен қыркүйек аралығында түседі. Чеджудо аралында
жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 1500 мм-ге жетеді. Күшті нөсерлермен
қоса, жаз кезінде күшті ыстықтар да байқалады: 1943 жылдың тамызы мен 1994
жылдың шілдесінде ауа температурасы +400С-қа жеткен. Қыс кезінде суық,
құрғақ ауа райы орнайды. Климат жағдайлары корейлердің ата кәсібі – күріш
егуге аса қолайлы. Бірақ оншақты жылда бір рет қайталанатын “құрғақшылық”
кезінде (жылдық жауын-шашын 1000 мм-ден кем жылдар) күріш шаруашылығына
зиянын тигізеді.
Корея өзендері қысқа болғанымен мол сулы, жазғы муссон кезінде су
тасқындары жиі болады. Кезінде өзендер су жолы ретіндегі маңызы зор болған,
елдегі ірі қалалардың көбі өзен бойларындағы порттар негізінде қалыптасқан.
Қазіргі кезде өзен сулары күріш егістігін суаруға пайдаланылады. Ел
аумағында 4 мыңнан астам өсімдік түрі өседі. Жазықтарда қоңыржай белдеудің
жалпақ жапырақты ормандары, ал оңтүстік жағалауда мәңгі жасыл өсімдіктер
тобы (жапон камелиясы, мәңгі жасыл емен, бензой ағашы) өседі. Өзен
аңғарларынан биіктігі 10 м-ден асатын бамбуктерді кездестіруге болады.
Халық тығыздығының жыл сайын артуы табиғи ландшафтар аумағын тарылтып
келеді.
Халқы. Корея Республикасында 48,6 млн-нан астам адам тұрады. Халық
тығыздығы (1 шаршы км-ге 475 адам) жөнінен ел дүние жүзінде Бангладештен
кейін 2-ші орын алады. Халықтың 79%-ы қалаларда тұрады. Ең ірі қаласы –
Сеул, оның тұрғындарының саны 10,4 млн-ға жуық, яғни ел халқының 22%-ы
астанада шоғырланған.
Халықтың ұлттық құрамы біркелкі: ел тұрғындарының 99%-ын корейлер
құрайды. Халық саны көп елдер үшін бұл өте сирек кездесетін құбылыс
(Азияның тағы қандай ірі елі бір ұлтты деп есептеледі?). Бұған мемлекеттің
түбекте оқшау орналасуы, ұлттық менталитет себепші болған. Ежелден бері
корей халқы жеке әулеттерге бөлінеді, әр әулеттің шежіре кітабы болады.
Қазіргі кезде шетелдерде 5,5 млн-нан астам корейлер тұрады. Олардың басым
бөлігін Қытай, АҚШ пен Жапония азаматтары құрайды. Дегенмен, соңғы жылдары
репатриация процесі (естеріңе түсіріңдер!) жүруде.
Корей халқы адамзаттың мәдени дамуына өзіндік үлесін қосқан. Мысалы, XV
ғасырдың өзінде бұл мемлекетте 112 томдық ұлттық энциклопедия құрастырылған
(алғашқы еуропалық энциклопедия Францияда XVІІІ ғасырда пайда болған).
Кореяда жауын-шашын мөлшері жөніндегі ақпар тіркеле бастағанына 500 жыл
болған. Ерте кезден бастап Кореяда жасалған өте сапалы қағаз, көгілдір
фарфор Батыс Еуропа елдерінде өте жоғары бағаланған. Тэгу қаласы маңындағы
ежелгі ғибадатханада буддалық мәтіндердің 81 мың ағаш таспадан тұратын
дүние жүзіндегі ең қомақты жинағы сақталған.
Кореяда жергілікті ұлт өкілдерінен басқа, қытайлардың шағын тобы және
елге жұмысқа келген шетел азаматтары тұрады. Корея ресми түрде 1994 жылдан
бастап көршілес елдердің азаматтарын келісімшарт бойынша жұмысқа қабылдай
бастады. Олардың арасында қытайлар, непалдықтар, пакистандықтар, вьетнамдар
және т.б. бар. Соңғы жылдары Кореядағы шетел жұмысшылары қатарын Қазақстан
азаматтары толықтыруда. Ел халқының табиғи өсуі 10000-ге жуық. Медициналық
қызмет көрсетудің жақсаруы, жалпы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
тұрақтылығы адамның өмір жасының ұзаруына себепші болды. Мысалы, қазіргі
кезде бұл көрсеткіш ер адамдар үшін 70, әйелдерде 77 жасқа тең. ХХ ғасырдың
90-жылдарынан бастап, жасы 65-тен асқан адамдар саны артуда, олар ел
халқының 6%-ын құрайды. Керісінше 14 жасқа дейінгі балалар саны азайып
келеді. Халықтың жыныстық құрамында ер адамдар санының артуы байқалуда;
жаңа туған сәбилерде бұл арақатынас 110:100-ге тең.
Кореяда денсаулық сақтау жүйесі өте тиімді ұйымдастырылған. Қатардағы
медицина орталықтарымен қатар, арнайы шығыс медицинасының орталықтары
ашылған. Медициналық сақтандыру жүйесі жұмыс істейді. Халқытың жоғары білім
алу көрсеткіші жөнінен ел Канада мен АҚШ-тан кейін 3-ші орын алады;
Кореяның әр 100 мың тұрғынына шаққанда 4,5 мыңнан астам жоғары білімді
азамат келеді.
Еңбек нарығында соңғы онжылдықта түбегейлі өзгерістер жүрді. Еуропа
елдерімен салыстырғанда жұмыссыздық деңгейі өте төмен (5%). Қазіргі кезде
еңбекпен қамтылған 21 млн-ға жуық адамның 66%-ы өндірістік емес сферада
жұмыс істесе, өнеркәсіпте 23%-ы, қалған бөлігі орман және ауыл
шаруашылығында, балық аулау кәсіпшіліктерінде істейді. Қазіргі кезде Корея
Республикасы шетел жұмысшыларын қабылдауда; бұл елдің кәсіпорындарында
арнайы келісімшарт негізінде Қазақстан азаматтары да еңбек етеді.
Экономикасы. Елдің экономикалық өркендеуі ХХ ғасырдың 60-жылдарында
арнайы мемлекеттік экономикалық саясат негізінде басталды. Ең алдымен
“корей кереметіне” үкіметтің экспорттық салаларды дамытуға бағдар алуы,
халыққа кәсіби білім беруді жақсартуға бағытталған шаралар, халықтың еңбек
сүйгіштігі себепші болды. Сондай ақ шет елдер, әсіресе АҚШ тарапынан
көрсетілген қайырымдылық көмек, айрықша жеңілдіктерге ие болған жапон
капиталының ел экономикасына келуі Кореяның өркендеуіне өзіндік әсерін
тигізді. 60-жылдарда Корея Республикасы шетелдерге, ең алдымен мұнайлы араб
елдеріне құрылыс қызметін экспорттай бастады. Корея құрылысшылары бұл
елдерде салыстырмалы түрде арзан бағаға қазіргі заманғы жолдар мен
көпірлер, қонақүйлер мен порттар сала бастады. Соның нәтижесінде ел
қазынасына қосымша қомақты қаржы түсті.
70-жылдарда машина жасау өнерәсібін, құрылыс пен мұнай химиясын
дамытуға айрықша көңіл бөлінді. Сырттан әкелінетін шикізат негізінде жұмыс
істейтін металлургия заводтары салына бастады. Ауыл шаруашылығының ұлттық
табыстағы үлесі 35%-дан 6%-ға қысқарып, керісінше өңдеуші өнеркәсіп үлесі
20%-дан 48%-ға дейін артты. Экономикадағы түбегейлі құрылымдық өзгерістер
басында ел халқына уақытша қиындықтар туғызды. Бірақ мемлекет тарапынан
жоспарлы түрде басқарылған бұл қайта құрулар ақыр соңында Кореяны Батыс
Еуропаның шағын капиталистік елдерінің деңгейіне жеткізді.
Кеме жасау ел өнеркәсібінің жетекші саласына айналды. Елдегі басты кеме
жасау орталығы Пусан болып табылады. Бұл салада ел тек Жапонияға ғана жол
беріп келсе, 1999 жылдың қорытындысы бойынша, корей кеме жасаушыларына
берілген тапсырыс дүние жүзілік кеме өндірісінің 30%-ын құрады (Жапония
үлесі тек 28%). Корея Республикасы жеңіл автомобиль жасаудан дүние жүзінде
5-ші орын алады. Қазіргі кезде Оңтүстік Кореяда жылына 2,2 млн. жеңіл
автомобиль жасалады. Аса ірі автомобиль компаниялары – “Хундай”, “Дэу” және
“Киа” (1999 жылдың соңында “Хундай Мотор” компаниясымен қосылып кетті).
Корей автомобильдері негізінен Азия елдеріне шығарылады, 80-жылдардың
ортасынан бастап “Хундай” компаниясы шағын “Пони Эксел” автомобильдерін АҚШ-
қа да сатуда. 1995 жылдан бастап “Самсунг” корпорациясы да автомобиль
шығара бастады.
Елде өнеркәсіптің металлургия саласы күшті дамып, қазіргі кезде дүние
жүзінде 6-шы орынға шықты. Корея Республикасы дүние жүзінде өндірілетін
болаттың 4%-ын береді, электролиттік мыс, мырыш, қорғасын және құйма
алюминий өндіруден де көзге түседі. Бұл саладағы аса ірі ПОСКО концерні
дүние жүзінде жетекші орын алады. Жедел дамыған мұнай химиясы 80-жылдардың
соңында ішкі сұранысты толығымен қамтамасыз ететін дәрежеге жетті. Қазіргі
кезде ел дүние жүзілік мұнай химиясы өнімдерінің 5%-ға жуығын береді.
Соңғы онжылдықта ғылымды қажетсінетін өнеркәсіп салалары (электроника,
электр техникасын жасау) дами бастады. Ғарыштық күрделі техника жасау
игеріле бастады; 2000 жылы Корея Республикасында 7 ғарыштық серік жұмыс
істеді. Бұл салада бірнеше ғылыми-зерттеу орталықтары мен және тәжірибелік
заводтарды біріктіретін “Корея Аэроспейс Индастриз” компаниясы жетекші орын
алады. Сондай ақ телекоммуникация, байланыс құралдарын жасау жедел
қарқынмен дамуда. Қазақстанның байланыс жүйесін жетілдіруде қазіргі заманғы
кореялық цифрлық телефон станциялар кеңінен қолданыла бастады. Дүние
жүзінің көптеген елдерінде “ДЭУ”, “Самсунг”, “LG” компанияларында жасалған
тұрмыстық техника үлкен сұранысқа ие. Кореяда жоғары дамыған елдердегі
тәрізді “ғылым қалашықтары” қалыптасу үстінде. Мысалы, Тэдок қаласында 3
университет пен 60-тан астам ғылыми-зерттеу институттар шоғырланған. Соңғы
жылдары компьютерлік бағдарламалар, биоинженерия, ақпараттық экономика
саласындағы ғылыми зерттеулерге жекеменшік күрделі қаржы көп бөліне
бастады.
1997 жылғы Азияның дамыған елдерін түгел қамтыған экономикалық
дағдарысқа шейін Корея Республикасын “Азия жолбарысы” деп атайтын. Бұл
қысқа уақыт аралығында артта қалған елден дүние жүзінің алдыңғы қатарлы
елдер қатарына қосылуымен байланысты болды. Ғалымдар елдегі экономикалық
дағдарыстың бірнеше себептерін атайды: қаржы жүйесінің экономикамен
байланыссыз, бақылаусыз дамуы; елдегі саяси күштердің экономикаға басым
ықпал етуі; экономика құрылымы мен шығарылатын өнім тұрлерінің Шығыс
Азияның басқа елдерінікіне ұқсас болуы және т.б. Халықаралық валюта қорының
несиесі және үкімет тарапынан монополиялар қызметіне бақылау орнатылуы,
орта және шағын кәсіпкерлікті қолдауы нәтижесінде 1999 жылдың аяғына қарай
ел экономикасы қалпына келе бастады.
Сыртқы экономикалық байланыстары. Соңғы онжылдықта Корея
Республикасының сыртқы сауда көлемі 3 еседей өсті. Бұл көрсеткіш жөнінен ел
ХХ ғасырдың аяғына қарай дүние жүзінде 12-ші орынға шықты. Мысалы, дүние
жүзілік экспорттағы Оңтүстік Кореяның үлесі 2,5%-ға жетті. Ел экспортының
95%-ын дайын өнімдер (кеме, электрон бұйымдары, тұрмыстық техника мен
автомобильдер) құрайды. Басты сауда әріптесі – Қытай, оған жалпы сауда
айналымының едәуір бөлігі тиесілі.
Халықаралық экономикалық ынтымақтастық аясында Корея Республикасы 1989
жылы құрылып, 24 елді біріктірген аса ірі Азиялық-Тынық мұхиттық еркін
сауда аймағына (АПЭК) енеді. Қазақстан аумағында жұмыс істейтін кореялық
және бірлескен қазақ-корей кәсіпорындарының саны 2011 жылы 119-ға жетті.
Олардың қатарында аса ірі “Самсунг”, “LG” компанияларының қатысуымен
құрылған кәсіпорындар бар. Корея мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар
тек экономикалық бағытта ғана емес, әлеуметтік-мәдени тұрғыдан да
өркендеуде; Қазақстанда 100 мыңға жуық корейлер тұрады. [7]
3
4 Қала-мемлекет - Сингапур
Сингапур – жаңа индустриалды елдердің бірінші толқынындағы ең кіші
мемлекет. Көлемінің кішілігіне қарамастан бұл ел нағыз экономикалық алып ел
болып табылады.
• Жер аумағы барлығы – 714,3 км²
• Су беті- 1,444км²
• Халық саны – 5187600 адам
• Тығыздығы – 7200 адамкм²
• ЖІӨ - 161,947 млрд. Долл.
• Жан басына шаққанда – 51,649$
Сингапур Республикасы – экватордан 137 км солтүстікте, Малайзияның
Жохор облысының оңтүстігінде, Индонезияның Рияу аралының солтүстігінде
орналасқан қала-мемлекет, арал– ел. Сингапур атауы малай тілінің Синга –
“арыстан” және санскрит тілінде пура – “қала” деген сөздерінен құралған.
1963 жылдың 31 тамызында Сингапур өзінің Британиядан өз тәуелсіздігін алды.
Инвистициялық ахуалы өте жақсы, бәсекелесу деңгейі өте жоғары, экономикалық
бостандығы жөнінен әлемдегі ең алдыңғы қатардағы елдердің тізімінде.
Жергілікті халқы білікті, білімді, тәртіпті, тәрбиелі болады. Халық
дәулеттілігі соңғы уақытта жоғарлау үстінде. Соңғы он жылдықтың ішінде
Сингапур экономикада батыл қадам жасап, алға жылжулар болды. Оның жылдық
экономикалық өсу көрсеткіші 9%- ды құрады. Азия елдері бойынша жан басына
шаққандағы ЖІӨ көрсеткіші бойынша алдыңғы орында тұр. Елде дүние жүзі
бойынша жинақтау пайызы ең жоғары – 42%. Сыртқы сауда айналымы бойынша да
алдыңғы орындарда тұр. Сингапур экономикасы саудадан, мұнай өндеу мен
тасымалдаудан, өндеуші өнеркәсіптен тұрады. Ел премьер –министрі өз сөз
сөйлеуінде әрқашан өнідімділік мәселесін қозғайды: “Өнімділік- бұл біздің
аман қалуымыздың бірден-бір себепшісі”. Сингапур халқы болашағының жарқын
болатындығына нық сенімен қарайды.[9]
Оның ЖІӨ 2010 жылы 99,4 млрд долларға жетті, ал жан басына шаққандағы
үлесі 24700 долларды құрайды. Бұл дамыған елдердегі орташа деңгейден асады.
Әсіресе сыртқы сауда қызметі жақсы дамуда. 2010 жылы Сингапурдың тауар
айналымы 272,5 млрд долларды құрады (экспорт – 137,9 млрд долл, импорт –
134,6 млрд).
Диаграмма 1
Сингапурдың осындай қарқынды дамуының бірден-бір себебі – еңбек
бөлінісінің артықшылықтарын кеңінен қолдану, делдалдық қызметтің жүзеге
асуы, транзиттік сауда. Сондықтан экспорт пен импорттың көлемі елдің ЖІӨ-
нен асып кетеді.
Басқа да бір себебі сан қырлы қаржылық қызмет. Сингапур – валюталы
сауданың, банк қызметінің, әлемдік маңызы бар құнды қағаздар саудасының
қаржы орталығы. Оның валюта резервтері (70 млрд долл.) жан басына шаққанда
әлемде ең жоғары. Сингапур – Қытайға, Бангладешке, Таиландқа, Үндістанға,
Аустралияға ірі капитал экспорттаушы. Сингапур компанияларына тиесілі қонақ
үйлер әлемнің көптеген ірі қалаларында, соның ішінде Лондонда
орналасқан.[10]
Үшінші фактор болып табылатын жоғары технологияларға (IT, мұнай
техникалық химиясы, фармацевтика т.б.) негізделген өнеркәсіп
кәсіпорындарының және қызмет көрсету салаларының жоғары деңгейде дамуда.
Сингапур экономиканы компьютеризациялау бойынша бірінші орынды иеленеде.
Бұл халықтың міндетті түрде компьютерлік сауаттылығы болу керек деген заң
қабылданған жалғыз ғана ел. Жаңа басына шаққандағы интернетті және
компьютерді қолдану бойынша әлемдегі елдер ішінде жетекші орынды алады.
Кесте 4
Елдің әрбір 100 тұрғынына шаққанда Интернет пайдаланушылар саны, 2010 жыл
№ Елдер Ел хақындағы Интернет
пайдаланушылар үлесі %
1 Корея Республикасы 76,5 %
2 Сингапур 73 %
3 Тайвань 65,7 %
4 Малайзия 55,8 %
Сингапурдың экономикалық дамуында трансұлттық капиталдың маңызы зор.
Оған мысал ретінде Сингапурды химиялық өнеркәсіп орталығына айналдырған
Германия және Жапония ТНК-ның қызметін айтуға болады. Электроникадан кейін
химия өнеркәсібі елде екінші орында тұр.[11]
Сингапурда — трансұлттық корпорациялар маңызды рөл атқаратын, нарықтық
экономикасы мен төмен салық салуы бар жоғары дамыған мемлекет. БЭФ бәсекеге
қабілетті рейтингінде Сингапур экономикасына 2007 жылы 131 ел арасынан 7-ші
орында (2006 жылы — 5-ші орын). Сингапурдың жалпы ішкі өнімінің жан басына
шаққандағы үлесі 26 мың долларды құрайды. Азия мемлекеттері арасында бұл
көрсеткіш бойынша Сингапур Жапония кейін тұрса, әлем бойынша Испания және
Италия сияқты мемлекеттерді артта қалдырып, 16-шы орынды иеленеді. Бұған
қоса Сингапур — көптеген параметрлер бойынша Гонконг пен Токио қалаларынан
кем түспейтін Азияның ірі қаржы орталығы болып табылады.
Экономиканың қарқынды дамуына байланысты Сингапурды дамыған мемлекеттер
деңгейімен салыстыра отырып шығысазиаттық жолбарыстар қатарына жатқызуға
болады. Сингапур жағымды инвестициялық климатпен, жоғары бәсекеге қабілетті
ортамен, экономикалық бостандық рейтингіндегі алдыңғы қатардағы орындармен,
білімі мен тәртібі жоғары тұрғындармен, жоғары әл-ауқаттылықпен
ерекшеленеді. Көптеген мемлекеттер үшін Сингапур бизнесті жүргізу үшін ең
қолайлы мемлекет. Елдің тамаша қаржы инфрақұрылымы, саяси тұрақтылығы және
әлемдік-деңгейдегі құқықтық жүйесі бар мемлекет болып табылады. Сингапурда
3,5 мыңнан астам әлемнің алдыңғы қатардағы компания бөлімшелері мен 120
трансұлттық корпорация өкілдіктерінің орналасуы бұған дәлел бола алады.
Сингапур экономикасы салық ставкаларын төмендету мен салық
жеңілдіктерін ұсыну арқылы шетел инвестицияларын тартуға бағытталған.[12]
Тайвань – Шығыс Қытай теңізіндігі арал. Жер аумағы 35 961км². Халқы –
22 млн. Әкімшілік орталығы – Тайбэй (2,7млн. Астам). Халқының 97%-ы
қытайлықтар. 1949 жылы ҚКП-дан жеңілген Чан – Кайши үкіметі Тайвань аралына
көшті. 1950 жылы өзара келісім арқылы аралға АҚШ-тың 7 флоты кіргізіліп,
одақтастық шарт жасалды. Қытай Тайвань аралын өзінің бір бөлшегі деп
санайды әрі онымен бір мемелекет, екі жүйе принципі бойынша бірігуді
ұстанып отыр. Ал Тайвань бір ел, екі үкімет приципі бойынша бірігуді
ұстанады. Жалпы Тайваньді әлемнің көпшілік елдері (сонын ішінде Қазақстан )
жеке мемлекет емес, Қытайдың бір бөлшегі деп есептейді. Әрі онымен
дипломатиалық байланыстар жасамайды. Тайвань жеке мемлекет ретінде АҚШ-тың
әскери көмегі арқасында ғана өмір сүріп отыр. Олардың одағын Жапония
қолдайды.[13]
Тайвань екінші дүниежүзілік соғыстан кейін өте жоғары қарқынмен дамып,
Шығыс Азиядағы Оңтүстік Корея, Сингапур сияқты аса дамыған елдердің
қатарына кірді. 2009 жылы есеп бойынша елдің ішкі өнімі – 290 млрд.
долл.астам, халық басына шаққанда- 13,3 мың долл. Жеткен. Импортқа аса ірі
мөлшерде компьютерлер, электронды тұрмыс тауарлары, киім- кешек, химия
өнімдерін шығарады. Тайваньда мынадай қалжын тараған: әр сегізінші
Тайваньдық корпарация директорының кеңесі мүшесі болып келеді. Бұл
Тайваньдық компаниялардың көпшілік бөлігі кішігірім жеке фирмалар екенін
білдіреді. Тайвань әлемдегі ең тез қарқынмен дамып келе жатқан және
экспортқа көп бағытталған ел болып табылады. ЖІӨ 50%-на жуығы экспортқа
байланысты. Ел үлкен валюта резервіне ие. Тайвань жеткілікті деңгейде қысқа
мерзім ішінде жеңіл өнеркәсіптен технологияның жоғары деңгейін талап
ететін, мысалы: автокөлік құрастыру салаларына мамандануда. Бұл салаға
“Форд” ,“Ниссан”, “Мицубиси Моторс” сияқты алып компанияларын өз қаржыларын
салады.
Жаңа индустриалды елдер экономикасы мен саясатының жүйесі көптеген
факторлар әсерімен қалыптасады. Олардың ең маңыздысы болып экономикалық
өсу қарқынының жедел кеңейуі табылады [14]. Осыған мысал ретінде Тайваньды
алуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университеті
Булбулбаева Гульсина
Диплом жұмысы
050116- География
Алматы 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университеті
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Жаңа индустриалдық елдер және олардың әлемдік экономикадағы
рөлі
Норма-бақылаушы Орындаған: 050116-
География
мамандығы география-экономика
__________
мамандануының 4 курс студенті
Булбулбаева Гульсина
Қорғауға жіберілді Ғылыми жетекшісі:
География ғылымдарының кандидаты,
доцент Г.Е.Бердыгулова
Оқытушы Н.М.
Тургумбекова
Кафедра меңгерушісі:
__________ К.Д. Каймулдинова
Алматы 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 1 ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРДІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ әлеуеті
1.1 Жаңа индустриалды елдердің қалыптасу
тарихиы ... ... ... ... ... ... 1.2Жаңа индустриалды елдер
және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..
1.3Жаңа индустриалды елдердің табиғи – ресурстық әлеуеті ... ... ..
2.ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Азияның жаңа индустриалы елдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2.2Латын
-Америкасының жаңа индустриалы елдері ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Жаңа индустриалы елдерге салыстырмалы сипаттама ... ... ... ... ...
2.4Туристік индустрияның жаңа индустриалы елдер экономикасында
алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
3 МЕКТЕП ГЕОГРАФИЯСЫНДА ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ
ЕЛДЕРДІ ОҚЫТУ
3.1 География сабақтарында жаңа
индустрия елдерін оқытудың тиімді әдіс – тәсілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 3.2 Сыныптан тыс жұмыстар
барысында жаңа индустриялы елдері материалдарын қолдану мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .
КІРІСПЕ
Әлемдік өнеркәсіптің даму барысында жалпы елдер тобынан Жаңа
индустриалы елдер тобы айрықша көрініс тапты. Жаңа индустриалы елдер (ЖИЕ)
– соңғы он жылдықта әлеуметтік- экономикалық көрсеткіштер бойынша сапалы да
қарқынды секіріс жасаған елдер тобы.
Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдер тақырыбы біздің
дипломдық жұмысымыздың зерттеу нысаны болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы келесі себептер бойынша өзекті: біріншіден,
бірінші толқынның жаңа индустриялы елдері қазіргі кезде әлеуметтік-
экономикалық дамудың ең жоғарғы кезеңінде тұр. Екіншіден, басқа жаңа
индустриялы елдер саясатының қуып жету қыры әрқашан әлемдік шаруашылықтың
ғаламдану үрдісін күшейтіп отырады.Үшіншіден, жаңа индустриялы елдердегі
трансұлттық компаниялар ғылыми-құрастыру саласы мен автокөлік өндіру
саласында әлем бойынша ең ірі компаниялар болып табылады. Міне осы басты
мәселелерді талдап көрсету бұл тақырыптың өзектілігін көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты – жаңа индустриялы елдер құрылымын оқып үйрену, күшті
экономикалық алға жылжуларға алып келгкен жаңа индустриялы елдерге тән
экономикалық үрдістерді қарастыру, оларға сипаттама беру.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
1) Әлемдік шаруашылықтағы жаңа индустриялы елдерді топтарға жіктеу және
осы елдердің экономикасының құрылуына жалпы сипаттама беру;
2) Әлемдік экономикадағы жаңа индустриялы елдердің қазіргі орнын
қарастыру;
3) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін
қарастыру;
4) Жаңа индустриялы елдердің Шығысазиялық және латынамерикалық моделін
салыстыру және сараптау.
Дипломдық жұмыс пәні болып жаңа индустриялы елдердің интенсивті
экономикалық дамуы мен олардың әлемдегі саяси-экономикалық ықпалының өсуі
табылады.
Дипломдық жұмыс объектісі – жаңа индустриялы елдер.
Дипломдық жұмыс негізіне әлемдік экономика, жоспарлау мен болжамдау,
статистикалық сараптау және тағы да басқа салалар төңірегіндегі атақты
шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері салынды. Жұмыстың ақпараттық
базасы болып соңғы 3 жыл ішіндегі экономикалық, географиялық нңбектер,
газет-журналдардардағы мақалалар табылады. Сонымен қатар, зерттеу барысында
статистикалық мәліметтерді қолдануда ғаламтор көздері пайдаланылды.
Жұмыстың құрылымы 3 тараудан және оның бөлімдерінен,қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
1
2 1 ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРДІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ әлеуеті
1.1 Жаңа индустриалды елдердің тарихи қалыптасуы
Жаңа индустриалы елдер (ЖИЕ) – соңғы он жылдықта әлеуеті әлеуметтік-
экономикалық көрсеткіштер бойынша сапалы да қарқынды секіріс жасаған елдер
тобы. Бұл елдер экономикасы қысқа мерзім ішінде артта қалған елдер статусын
дамушы елдерге өзгертті. Әлемдік өнеркәсіптің даму барысында жалпы елдер
тобынан Жаңа индустриалы елдер тобы айрықша көрініс тапты. XX ғасырдың 70-
80 жылдары шаруашылық дамудың жоғарғы қарқыны тән болды. Олар басқа
дамыған елдерден осы көрсеткіштер бойынша жоғары болды . Осыған сәйкес жаңа
индустриалы елдерді мыны топтардың ешқайсысына жатқыза алмаймыз: дамыған,
дамушы, өтпелі экономикалы елдер. Олар әлемдік шаруашылықта ерекше орын
алып, өзіндік жаңа топ яғни Жаңа индустриалы елдерді құрды.
Жаңа индустриалы елдерге тән өзіндік белгілерімен ерекшеленеді (Сурет 1
қараңыз):
1. Экономикалық дамудың жоғары қарқыны;
2. Өңдеуші өнеркәісіптің жетекші саласының болуы;
3. Жоғары технологияларды пайдалану;
4. Импорт алмастырушы экономика (Латынамерика елдері);
5. Экспортқа бағдарланған экономика (Азия елдері);
6. Ұлттық экономиканың ашықтығы;
7. Ғылымға негізделген және тұтыну өнімдерін өндіру;
8. Аймақтық интеграцияның дамуы;
9. Ұлтаралық бірлестіктер тактикасын құру.
Сурет 1. Жаңа индустриалық елдерге тән белгілер
Жаңа индустриялы елдерді топтарға жіктеудің ерекшеліктері
Дамушы елдердің жалпы қабылданған жіктеу және аймақ бойынша жаңа
индустриялы елдерді 3 топқа бөлуге болады.
• Даму деңгейі төмен елдер.
• Даму деңгейі орташа елдер.
• Экономикалық дамуға қолайлы жағдай бар елдер, олар жаңа индустриялы
елдер (ЖИЕ). [1]
Барлық жағдайда да елдер арасына нақты шекара қойып, оларда топтарға
жіктеу қиын мәселе. Себебі әр ел өзіндік ерекшеліктерге ие. Жаңа
индустриялы елдер тобына Оңтүстік-Шығыс Азияның бірқатар елдері : Тайвань,
Гонконг(Сянган),Оңтүстік Корея, Сингапур, Малайзия, Таиланд; Латын
Америкасының — Мексика, Бразилия, Аргентина және араб жаңа индустриялы
елдері жатады (Сурет 2).
Кесте 1. Жаңа индустриалы елдер
Жаңа индустриалы елдер
Азияның жаңа индустриалы елдері Латын Америкасының жаңа индустриалы
елдері
1. Малайзия 1.Мексика
2. Таиланд 2.Бразиля
3.Тайвань, 3.Аргентина
4.Гонконг,(Сянган) 4.Араб индустриалы елдері
5.Оңтүстік Корея
6.Сингапур
Сурет 2. Жаңа индустриалы елдер картасы
Жаңа индустриалық елдердің біріші легіне жататын Корея Республикасы,
Сингапур және шартты түрде Қытайдың бөліктері деп есептелетін Сянган мен
Тайвань өздерінін экономикалық көрсеткіштері бойынша және әлемдік
экономикадағы орны жағынан дамыған елдер ұғымына сәйкес келеді. Бұл
аумақта дүние жүзі халқының бар болғаны 1,3%-ы ғана тұрғанымен, мұнда
әлемдік ЖІӨ көлемінің 3,3%-ы өндіріледі. Бұл елдер мен аумақтар кейбір
әлеуметтік-демографиялық көрсеткіштермен көзге түседі. Мысалы, Сянганда
әлем бойынша сәбилер өлімінің ең төмен көрсеткіші (1,7%) байқалады, бұл
тұрғыда Сингапур әлем бойынша 3-орында (2,2%) тұр. Адамның өмір жасының
ұзақтығы жөнінен Сянган (83 жас), Сингапур (81 жас), Корея Республикасы
(80 жас) мен Тайвань (79 жас) жоғары дамыған елдермен қатар тұрады. Сянган
мен Сингапур халқы түгелімен қала тұрғындары болып табылады, бұл елдерде
ауыл шаруашылығы жоққа тән. Корея Республикасында ЖІӨ құрлымында басқа
салалармен салыстырғанда өнеркәсіп үлесі (40,4%) басым болады. Бұл ел
әсіресе әлемдік кеме өндірісінде айрықша көзге түседі, оның үлесіне әлемдік
кеме өндірісі нарығының 45%-ы тиесілі болады. Қытайдың қақпасы қызметін
атқарып отырған Сянганда қызмет көрсету саласы айқын басымдылыққа (ЖІӨ-нің
88,6%-ы) ие. Сянганда 1891 жылы құрылын қазіргі кезде қаржы айналымы
жөнініен әлемде 5-орын алатын Гонконг қор биржасының дүние жүзілік деңгейде
айрықша орны бар. Жалпы алғанда, аталған елдердің батыстық үлгідегі дамыған
елдерден басты айырмашылығы – барлық салада мемлекеттің жетекші рөл
атқаруы. Жалпы алғанда, дамыған елдер Жер шары халқының 17%-ы ғана тұрады,
соған қарамастан бұл елдің тұрғындары қазіргі дүниенің экономикалық және
ғылыми-техникалық әлеуетінің негізгі бөлігін қалыптастырады.
Жаңа индустриалық елдердің екінші, үшінші легі (Малайзия,
Аргентина,Чили, Индонезия, Филиппин) шетел инвестициясы мен жоғары
технологиялар, арзан жұмыс күші есебінен экономиканың, әсіресе өнеркәсіптің
жоғары қарқынмен дамуы тән болды. Ғалымдар экономикалық дамудың жоғары
қарқынын жаңа индустриалы елдердің барлығына тән ортақ белгі ретінде
айтады. Бұл елдер өте қысқы мерзім ішінде әлеуметтік-экономикалық
көрсеткіштері бойынша сапалық секіріске қол жеткізді.
Дамыған елдер басшыларының Торонтодағы бас қосу жиналысында (1988 ж.)
Жаңа индустриялы елдер деген атаудың өзі олардың мазмұнын айқындамайды деп
ескерілген болатын. Себебі алғашында азия айдаһарлары (Оңтүстік Корея,
Тайвань, Гонконг, Сингапур) туралы айтылған болатын. Жаңа индустриялы елдер
терминін жекелеген елдерді бөліп қана емес, ал әлемдік экономикадағы бүкіл
жүйені қамти отырып қолдану ұсынылған болатын.
Отыз жылдардың барысында (1960-1990 жж.) Азиалық аймақтың экономикалық
даму қарқыны жылына 5%-дан асты. Сол уақыттары Еуропа елдерінде бұл
көрсеткіш жылына — 2% болды. Осы кезеңдегі экономикалық өсу қарқыны жылына
Тайванда 8,7%, Оңтүстік Кореяда— 8%, Сингапурда—8%, Малайзияда—9%-дан
асқан.
.Жаңа индустриялы елдердегі экономикалық өсудың жедел қарқынмен дамуы
ЖІӨ абсалюттік көлем мен оның жан басына шаққандағы көлемімен анықталады.
Бұл көрсеткіштер бойынша жаңа индустриялы елдер бостандық алған елдердің
жалпы тобынан ерекшеленеді (Кесте 1 қараңыз).
Кесте 2. Жаңа индустриалды елдердің жалпы ішкі өнімі, 2010 ж.
№ Мемлекеттер ЖІӨ, млрд Жан басына
шаққандағы
мөлщері, долл.
1 Мексика 1,191 трлн. 10 186
2 Малайзия 308,8 млрд. 12 700
3 Бразилия 1,616 трлн. 8 600
4 Корея Республикасы 1,457 трлн. 27 790
5 Сингапур 161 ,947 млрд. 51 649
6 Гонконг(Сянган) 254,2 млн. 37 400
7 Аргентина 548,754 млрд. 14,838
Кесте бойынша жалпы ішкі өнім мен оның жан басына шаққандағы мөлшерін
елдер бойынша сараптайтын болсақ ЖІӨ бойынша Бразилия, Мексика, Корея
Республикасы алдыңғы орындарда болса, ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы мөлшері
бойынша Ерекше орын Сингапур мен Гонконг мемлекеттеріне тиесілі. Саяси
тұрақтылық пен экономикалық өсу шарттарында 3 онжылдықтың ішінде Сингапур
кішігірім портты елден дамушы бай елге айналды. Жедел даму жылдарында жаңа
индустриалды елдер арасында ерекше экономикалық үлгі қалыптаса бастады.
Онда шаруашылық дамуының жетекші саласы болып өңдеуші сала қалыптасты. Оған
жоғары технологияларды қолдану, ебектің жоғары өнімділігі және өндірістің
салыстырмалы аз шығыны тән.[2]
Елдерді топтастыруда пайдаланылатын маңызды әлеумтттік көрсеткіштердің
бірі – адам әлеуеті дамуының индексі (АӘДИ). АӘДИ – үш құрамбөліктен
тұратын кешенді көрсеткіш, оған табыс, тұрғын халықтың білімі мен денсаулық
деңгейлері жатады.
АӘДИ көрсеткіші ЖІӨ көрсеткіштеріне қарағанда, елдердің даму деңгейі
туралы нақты мәлімет бере алады. БҰҰ мәліметтері бойынша 2010 жылдағы жаңа
индустриалды елдердің АӘДИ көрсеткіштері бойынша алатын орындары 2-кестеде
берілген.
Кесте 3. Жаңа индустриалды елдердің адам әлеуеті дамуының индексі
көрсеткіштері, БҰҰ 2010 ж. деректері
Орны Ел АӘДИ
12 Корея Республикасы 0.877
21 Сянган(Гонконг) 0.862
27 Сингапур 0.846
46 Чили 0.783
56 Мексика 0.750
57 Малайзия 0.744
92 Тайланд 0.654
Кесте бойынша дүние жүзі бойынша жаңа индустриалды елдер ішінен 12
орында Корея Республикасы ғана кіреді. Онан кейінгі 30 елдің қатарынан
Сянган мен Сингапур мемлекеттерін көре аламыз.
Жаңа индустриялы елдер экономикасының заманауи құрылымының қалыптасуына
шетел инвестициясының ықпалы зор болды. Өнеркәсібі дамыған елдер арасынан
тікелей инвестиция көлемі бойынша басты инвесторлар болып АҚШ пен Жапония
табылады. 20-шы жылдың ішінде дамушы елдерге бағытталған қаржылық
салымдардың 40%-ы жаңа индустриялы елдерге тиесілі болды. Бұл көптеген
себептер мен жағадайлармен түсіндіріледі. Ең алдымен жаңа индустриялы елдер
бастапқы кезден-ақ нарықтық қайта құру жолын таңдап алды. Жаңа индустриалы
елдердің кейбір топтарында (мысалы Латынамерикалық үлгідегі елдер
топтарында) айтарлықтай көп шикізат көздері, арзан жұмыс күші, едәуір
дамыған ішкі нарығы бар елдер құрайды. Нәтижесінде жаңа индустриалы елдер
үлкен державалардың экономикалық қана емес саяси да қызығушылығын тудырады.
70-80-ші жылдары Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде коммунистік ықпалға қарсы
үлкен экономикалық және әскери көмек көрсетілді. Ұлы сауда жолдарының
қиылысында орналасқан бұл елдердің географиялық орны да көп ықпал еткен
болатын. 80-ші жылдардан бастап жаңа индустриялы елдердің әлемдік сауда
айналысы мен экспорттық, импорттық қызметтер жүйесіне ықпалы арта бастады.
Олардың ішіндегі біршама дамығандары Азия-Тынықмұхиттық аймақта ірі
серіктес бола алды. Жаңа индустриялы елдер ішінде ең алдымен айдаһар
елдер ерекшеленеді. Барлық осы елдерде экономикалық саясаттың ортақ
белгілеріне мыналар жатады:
• Экономиканы дамытуды ұзақ мерзімді жоспарлау;
• Ашық нарық пен жеке кәсіпкерлікті дамытуға қолдау көрсету;
• Нарықтық қатынастарға мемлекеттің тікелей және жанама араласуын ұтымды
пайдалану.
Жедел қарқынмен даму Үндістанда, Қытайда, Түркияда, Египетте, Чилиде
болжамдалуда. Өнеркәсіптік өнім құрылымында ғылымды қажетсінетін өнімдер
үлкен орын алады. Әлемдік нарықта жоғары бәсекелестік қабілетке жаңа
индустриялы елдердің өңдеуші өнеркәсібінің өнімдері ие. Олар киім, аяқ-
киім, тоқыма өнімдері, ЭВМ, компьютерлер, автокөліктер және басқа да
технология өнімдері болып табылады.
Жаңа индустриялы елдердің әлеуметтік-экономикалық дамуының аймақтық
және ғаламдық ерекшеліктерін талдай отырып, бұл елдерде дамыған нарықтық
экономикаға тән үрдістер жүріп жатқанын атап өткен жөн: өндіріс пен капитал
концентрациясы, өнеркәсіптік және банк капиталының қосылуы, халықаралық
монополиялардың пайда болуы.
Жаңа индустриялы елдер халықаралық еңбек бөлінісінде алдыңғы орындарға
ие. Едәуір жақсы көрініс тапқан 2 негізгі ұстаным:
• Ішкі экономикалық, шикізаттық, ғылыми және еңбек әлеуеттерменмен
сыртқы инвестициялардың бір-бірімен тығыз қатынасы арқылы тұрақты
даму;
• Өзінің нақты экономикалық тұлғасы бар, ірі экономикалық
аймақтарды қамтитын дамыған елдермен белсенді интеграция.
Әлемдік нарықта жаңа индустриалы елдер өндіретін өнімдері жеткілікті
жоғары бәсекелестік қабілеттікке ие. Бұған қолданбалы техника мен
технологияларды ұтымды нәтижелі қолдану, ҒТР жетістіктері, өндірісті
ұйымдастырудың заманауи әдістерін қолдану арқылы қол жеткізіліп отыр. Бірақ
сыртқы қарыз мәселесі әлі де шешімін тапқан жоқ, әсіресе латынамерикалық
үлгі бойынша дамып келе жатқан жаңа индустриалы елдерде бұл мәселе шешімін
таппай отыр.
1.2Жаңа индустриалды елдер және олардың жіктелуі
Әлемдік экономикада жаңа индустриалды елдердің орнын анықтауда, әлем
елдерінің экономикалық жіктелуін қарастыру керек. Бұл жіктеуді арқылы, жаңа
индустриалы елдердің әлемдік экономикада алатын орынын айқындауға болады.
Біздің ойымызша осындай жіктеуге А. И. Погорельскийдің елдерді жіктеуін
жатқызуға болады [3].
1. Үлкен жетілік елдері.
2. Дамыған капиталистік елдер.
3. Жаңа индустриялы елдер.
4. Орталық және Шығыс Еуропа елдері..
5. Ресей Федерациясы және бұрыңғы КСРО құрамындағы елдер.
6. Қытай.
7. Үндістан мен Пәкістан.
8.Ауқатты мемлекеттер.
9. Классикалық дамып жатқан елдер.
10.Дамуы төмен елдер.
Бұл жіктеуде жаңа индустриалды елдер үшінші орында тұр. Жаңа
индустриалы елдерге Оңтүстік-Шығыс Азияның кейбір елдерін (Малайзия,
Индонезия, Таиланд, Филиппин) және Латын америкасының кейбір елдерін
(Мексика, Бразилия, Аргенина және Чили) жатқызуға болады. Бір кездері бұл
елдер ауыл шаруашылығының дамуы жағынан басым және өнеркәсіптің өндіруші
саласы басым экономикасы төмен деңгейде дамыған ел ретінде көрінетін. Ал
қазіргі кезде олардың әлемдік шаруашылықтағы маңызды ерекше болып отыр.
Жаңа индустриалы елдер экономикасының дамуы 70-ші жылдардың соңына қарай
басталды. Олардың ұзақмерзімді экономикалық стратегиясы капитализмнің
батыстық үлгісін құруға бағытталған. Жаңа индустралы елдер жоғары деңгейде
халықаралық саудаға бағытталған. Қазіргі кезде оларға өнімі экспортқа
бағытталған ұлттық шаруашылықтардың дамуы тән. Қол жеткізілген экономикалық
жетістіктерге қарамастан жаңа индустралы елдер дамушы елдерден асып кете
алмады. Сондықтан оларды дамыған елдер қатарына жатқыза алмаймыз. Жіктеуді
талдай отырып, автордың Қытайды жеке топқа жатқызуын да айтып өткеніміз
жөн. Себебі бұл мемлекет еркін кәсіпкерлік элементтері бар, бірақ
коммунистік партия басшылығындағы экономиканың әлеуметтік нарығы бар типін
құру арқылы әлемдік экономикада ерекше орынға ие.
Жаңа индустриалық елдердің екі негізгі даму үлгісі белгілі:
-Азиялық үлгі ұлттық экомомиканы басым түрде сыртқы нарыққа бағыттау
негізінде дамумен ерекшеленеді;
-Латынамерикалық үлгі ұлттық экономиканы импорт алмастырушы бағытта
дамумен сипатталады.[4]
1.3Жаңа индустриалды елдердің табиғи ресурстық әлеуеті
Бразилия Оңтүстік Америадағы ең үлкен мемлекет және континенттің жарты
бөлігін алып жатыр.Бразилия өндірістік тәсілмен мына кендерді өндіру
үстінде: тас көмір, темір рудасы, марганец, вольфрам, боксид, қорғасын,
олово, алтын, ниоби, берилли, торфтық жыныс, уран, апатит, фосфорит, ас
тұзы, тау хрустальі.т.б.Бразилия мемлекеті интенсивті жолмен дамитын бестік
құрамына кіреді. Бразилия мемлекетінің тау – кен өндіру жұмыстарымен
Жапония, Қытай, Аустралия, Канада, Ресей, Австрия, Франция, Бельгия,
мемлекеттерінің компаниялары айналысуда.Бразилия темір кен өндіру
өндірісінің ішінде ең ірісі болып Каражас провинциясындағы Квадрилатеро
Ферриферокен орнысаналады. 2011 жылы мәлімет бойынша Бразилияда 768,71 млн
баррель мұнай өндірілген(1 баррель=158,6 литр) немесе 122.176.869 метр
куб.Бразилия мемлекеті өзінің мұнайының көбін (90%- ын) теңізде орналасқан
мұнай платформалары арқылы өндіреді. Бразилия жағасында 133 мұнай
платформасы орналасқан, оның ішінде 47 платформа қозғалмайтын ал, 86
платформа қозғалмалы платформалар болып табылады. 1986 жылдан бастап
Бразилия мұнай компаниясы “Petrobras” мұнай өндірумен айналысып келді. Бұл
компания Сержит штатының жағалауында мұнай өндірді. Бразилия мемлекетінің
мұнай барлау және өндіру технологиялары жыл өткен сайын өзгере отырып теңіз
түбінен алатын мұнай тереңдіктері тереңдей берді. Бұл көрсеткіш 1977 жылы
бар болғаны 124 м тереңдік қана болса, 2003 жылы бұл көрсеткіш 1886 м.ді
құраған. Жақын арада технологияның дамуына байланысты бұл көрсеткіш тағыда
артпақ.
“ Petrobras ” мұнай компаниясының барлау жұмыстарының мәлімдеуі
бойынша 7000 м тереңдікте мұнай қоры табылған. Бұл алдын ала есептеу
бойынша егер Бразилия осы тереңдіктегі мұнайды өндіретін болса мұнай
импорттау жағына кішкене серпіліс беріп, өзінің стратегиялық қорын
жақсартуға және экспортқа жол ашылатын еді.
“Petrobras” мұнай компаниясының мәлімдеуі бойынша Санта – Катарина
және Эспериту – Санту штатының арасындағы жағалаулардан табылған мұнай
көлемі туралы дәл мәлімет жоқ.Ал Эспериту- Санту, Рио-де- Жанеиро,және Сан-
Пауло штаттарының жағалауларындағы мұнай қоры 64 млрд барелді құрап отыр.
Қазіргі кезде Рио –де- Жанейро штатының жағалауынан мұнай өндірілуде бұл
жердің мұнай қоры 14 млрд барелді құрап отыр. Осы мұнайдан коптеген
нәрселер алнады , соның бірі жағармай. Бразилияда жағармайдың 60%- дан
астамын жеңіл автокөлік қолданады.Ал дизельді көбінесе ауылшаруашылық
секторында, үлкен тонналық көліктеге және өндіріс саласында қолданады. Бұл
салалардың Бразилия экономикасына тигізетін әсері мол. Әрине біз
Бразилияның ең ірі мұнай компаниясы туралы мәлімет беріп кетуім керек.
“Petrobras”
“Petroleo Brasileiro S.A” мұнай – газ компаниясы. Мұнай – газ өндіру
саласындағы көшбасшы компания болып табылады. Petrobras мұнай компаниясының
басқару пакет акциясы Бразилия үкіметіне қарайды.
Petrobras мұнай компаниясы 1953 жылы Бразилия президенті Жетулиу
Варгассаның ұсынысымен құрылған. Бразилия аймағында мұнаймен табиғи газды
барлау мен өндіру осы Petrobras компаниясының құзырында болған.
Petrobras компаниясының арқасында Бразилия 1997 жылы күніне 1 млн
баррель өндіретін 16 мемлекет қатарына енген. 2010 жылғы мәлімет бойынша
Petrobras компаниясының мұнай мен газ қоры 16 млрд баррелді құраған. Бұл
компонияға 64 мұнай кен орны тйесілі, соның 42- сі офшорлы болып табылады.
Petrobras мұнай компаниясының қарамағына 14194 мұнай скважнасы, соның
ішінде 1258-і офшорлы және 132 мұнай платформасы, 86- сы статционарлы
қалған 46-сы жүзетін.
“Petrobras” компаниясына қарайтын 16 мұнай өңдеу зауыты күніне 2 млн
мұнай өнімдерін өңдейді. Компания мұнай өндіріп оны өңдеумен ғана айналысып
қоймай, биожанармай және жаңа технологияны енгізумен айналысады.(күн
энергиясын қолдану)
Petrobras компаниясы қарамағына ұзындығы 29389 км. болатын құбыр
жолы кіреді.Сонымен қатар 291 кеме, соның ішінде 52- сі жеке
меншік.компанияның штаб пәтері Рио- де- Жанейро штатындағы Мака қаласында
орналасқан.
Petrobras компаниясының 2010 жылғы мәліметі.
Таза кіріс-21300 млрд долл
Таза табыс- 3500 млрд долл[5]
Корея Республикасы пайдалы қазбаларға өте бай.Пайдалы қазбалардың көп
бөлігі Оңтүстік Кореяда орналасқан. Корея Республикасындағы пайдалы
қазбалар мыналар: тас көмір, вольфрам, графит, молибден, свинец. Оңтүстік
Кореяда барланған тас көмір көлемі 1,7 млрд тоннаны құрап отыр. Бұл
көрсеткіш Самчхок- Чонсон бассейініндегі антрацит қорының үлесіне тйесілі.
Темір рудасының ең ірі кен орны Янъян, ол мемлекеттің солтүстік шығысында
орналасқан. Темір кені рудасы жер бетіне жақын орналасқандықтан ашық
әдіспен өндіріледі.Темір кенінің құрамындағы темір үлесі 40-65%ды құрайды.
Бұл жерде темір рудасынан басқа полиметалл өндіріледі,қорғасын, цинк
(Понхва, Сувон), мыс(Косон,Чинхе), марганец (Понхва), никель
(Намвон,Чхонджу), вольфрам(Йонваль),молибден(Чансу, Пхохан). Полиметал кен
орындарында тағыда алтын және күміс өндіріледі. Олардың кен орындары
Чхонджу,Чхонян. Корея Республикасында сонымен қатар дүнйежүзіндегі ең ірі
графит кен орны Ансон орналасқан . Қазіргі таңда ізвест, каолин, тальк кен
орындары барлануда. Бұл жерде атомдық энергетика және әскери өндірісте
қолданылатын моноцит, тори кендері табылған.Мемлекетте энергетикалық
ресурстар көлемі аз, олар: комір қоры, уран және су ресурстары жатады.Корея
Республикасының ең ірі өзендері болып мыналар саналады: Ханган, Кымган,
Нактоган. Осы Нактоган өзенінің атырабында ірі порттың бірі Пусан порты
орналасқан. Корея Республикасы жер көлемінің 17%-ы ауыл шаруашылығына
жарамды болып саналады. Корея ормандары 1950-1953 жылдардағы соғыс кезінде
жойылып қайтадан қалпына келтірілуде. Сондықтан орман ағаштарының 70% -ы 30
жастан аспаған, бұл ағаштар өндірістік салада қолданысқа ие бола
алмайды.Сондықтан Корея Республикасы ағаштарды шет елдерден импорттайды.
Кореяда өндірістің жоғары қарқынмен юаму себебінен мынадай экологиялық
проблемалар туындауда,олар: үлкен қалалардағы ауаның ластануы, өзен- көлдер
т.б.
Малайзия мемлекетінің шығыс аймағын 80 жылдардың барлау кезінде
Калимантан аралының шығыс аймақтарынан көмір және оның мол қорлары
табылған, шамамен млрд.т. көлемінде. Малайзия айтарлықтай отын
энергетикасымен көзге түсе алмайды. 1960 жылғы барлау барысында Малайзия
мемлекетіне қарасты мұхит түптерінен мұнай қорлары табылды, бұл Малайзия
мемлекетінің жер қойнауының қазбаларымен салыстырғанда бірнеше есе көп. Сол
жылдары барлау барысында табиғи газ қорлары табылып ғылыми – техникалық
ревалюция барысында мұнай – химия өндірісінде шикізат ретінде және энергия
саласында өзіндік орнын таба білді.80- ші жылдары Малайзия мемлекеті мұнай
қоры жағынан Индонезиядан кейінгі 2- ші орынға ие болды және АСЕАН
құрамында 1-ші орынға Оңтүстік Шығыс Азия мемлекеттері арасында табиғи газ
қоры жағынан 1- ші орынға ие болды. Индонезиямен салыстырғанда Малайзияда
мұнай және табиғи газ қоры көп. Оңтүстік –Қытай теңізінде шоғырланған
Малайзия отын – энергетикасының 90%-дан астамы теңіз түбінде орналасқан.
Малайзияда 50- ден астам мұнай және табиғи газ кен орындары жұмыс
істеуде.Оның 25- ке жуығы Малайзияның шығыс жағалауында Келантан, Тренгаун
штаттарында ал, Сабаха және Саравака штаттарында 20-дан астамы орналасқан.
Жалпы алғанда бұл мемлекеттердің пайдары қазбалары әлеуетінің
экономикада алатын орны өте үлкен.Себебі пайдалы қазбалардың экономикаға
тигізетін әсері зор. [6]
2.ЖАҢА ИНДУСТРИАЛЫ ЕЛДЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Азияның жаңа индустриалы елдері
Дамушы елдер әлемі ХХ ғасыр басында көптеген өзгерістерге ұшырады.
Экономиканың өсу қарқынды дами бастады. Экономикалық, әлеуметтік саяси
құрылымдар өзгерді. Қоғамның жаңа моделі қалыптасты. Алғашқы кезде бұл
үрдістер Оңтүстік-Шығыс Азияның кейбір елдерінде ғана дами бастаған еді.
Оларды айдаһар елдер деп атаған. Нәтижесінде мұндай өзгерістер әлемнің
басқада елдерінде көрініс таба бастады. Нәтижесінде мұндай өзгерістер
әлемнің басқада елдерінде жүре бастады. Қазір бұл елдерге жаңа индустриалы
елдер термині қолданылуда, ал алғашқы айдаһар елдері Бірінші толқындағы
жаңа индустриалы елдер деп атала бастады.
Осы топтын мысалында біз жаңа индустриалы елдерге сипаттама береміз.
Оларға: Корея Республикасы,Тайвань, Сингапур және Гонконг (Сянган) жатады.
Корея Республикасы – ЖИЕ ішіндегі ең ірісі. Өсудің жоғары қарқынмен
сипатталады. Экономиакалық өсу жылына 8-10%-ды құрап отыр. Корея
Республикасы ауыл шаруашылығы ғана дамыған артта қалған елден дамушы елге
айналды. Енді жерге Корея Республикасына тоқтала кетсек.
Корея Республикасының Туы мен Елтаңбасы
Жерінің ауданы - 99,6 мың км2.
1 Халқы - 48,6 млн. адам.
2 Астанасы – Сеул.
3 Мемлекеттік құрылысы – республика.
Мемлекет басшысы – президент.
Заң шығарушы органы – парламент.
Мемлекеттік тілі – корей тілі.
Ұлттық валютасы – вона
Табиғат жағдайлары мен ресурстары. Корея түбегінің оңтүстігінде
орналасқан Корея Республикасының құрамына Жапон және Сары теңіздегі 3
мыңдай ұсақ аралдар да енеді. Бұл аралдардың тек 400-ден астамында ғана
тұрақты қоныстар бар, ең ірісі – Чеджудо аралы. Жағалау бойымен
континенттік қайраң жолағы созылып жатыр, мұнда судың тереңдігі 100 м-ден
аспайды. Жағалау сулары балық қорына бай, соңғы жылдары мұнда мұнай барлау
жұмыстары жүруде.
Ел аумағының 70%-ға жуығын аласа таулар алып жатыр. Гранитті жартастар
мен кішігірім сарқырамалар таулы өңірге айрықша сән береді. Сейсмикалық
жағдай көршілес Жапониямен салыстырғанда тұрақты, ел аумағында сөнбеген
жанартаулар жоқ және күшті жер сілкінулері болмайды. Кішігірім жазықтар
елдің батысы мен орталығында және өзендердің сағасында орналасқан, олар
көбінесе күріш егуге пайдаланылады. Корея жері пайдалы қазбаларға кедей;
тек вольфрам кенінің дүние жүзілік маңызы бар. Сондай ақ, кварц, каолин,
алтын мен темірдің, мырыштың шағын кен орындары кездеседі.
Географиялық орнының ерекшеліктеріне байланысты ел аумағына ылғалды
шығыс азиялық муссондық климат тән болады. Жазғы муссон мол жауын-шашын
әкеледі, оның 70%-ы маусым мен қыркүйек аралығында түседі. Чеджудо аралында
жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 1500 мм-ге жетеді. Күшті нөсерлермен
қоса, жаз кезінде күшті ыстықтар да байқалады: 1943 жылдың тамызы мен 1994
жылдың шілдесінде ауа температурасы +400С-қа жеткен. Қыс кезінде суық,
құрғақ ауа райы орнайды. Климат жағдайлары корейлердің ата кәсібі – күріш
егуге аса қолайлы. Бірақ оншақты жылда бір рет қайталанатын “құрғақшылық”
кезінде (жылдық жауын-шашын 1000 мм-ден кем жылдар) күріш шаруашылығына
зиянын тигізеді.
Корея өзендері қысқа болғанымен мол сулы, жазғы муссон кезінде су
тасқындары жиі болады. Кезінде өзендер су жолы ретіндегі маңызы зор болған,
елдегі ірі қалалардың көбі өзен бойларындағы порттар негізінде қалыптасқан.
Қазіргі кезде өзен сулары күріш егістігін суаруға пайдаланылады. Ел
аумағында 4 мыңнан астам өсімдік түрі өседі. Жазықтарда қоңыржай белдеудің
жалпақ жапырақты ормандары, ал оңтүстік жағалауда мәңгі жасыл өсімдіктер
тобы (жапон камелиясы, мәңгі жасыл емен, бензой ағашы) өседі. Өзен
аңғарларынан биіктігі 10 м-ден асатын бамбуктерді кездестіруге болады.
Халық тығыздығының жыл сайын артуы табиғи ландшафтар аумағын тарылтып
келеді.
Халқы. Корея Республикасында 48,6 млн-нан астам адам тұрады. Халық
тығыздығы (1 шаршы км-ге 475 адам) жөнінен ел дүние жүзінде Бангладештен
кейін 2-ші орын алады. Халықтың 79%-ы қалаларда тұрады. Ең ірі қаласы –
Сеул, оның тұрғындарының саны 10,4 млн-ға жуық, яғни ел халқының 22%-ы
астанада шоғырланған.
Халықтың ұлттық құрамы біркелкі: ел тұрғындарының 99%-ын корейлер
құрайды. Халық саны көп елдер үшін бұл өте сирек кездесетін құбылыс
(Азияның тағы қандай ірі елі бір ұлтты деп есептеледі?). Бұған мемлекеттің
түбекте оқшау орналасуы, ұлттық менталитет себепші болған. Ежелден бері
корей халқы жеке әулеттерге бөлінеді, әр әулеттің шежіре кітабы болады.
Қазіргі кезде шетелдерде 5,5 млн-нан астам корейлер тұрады. Олардың басым
бөлігін Қытай, АҚШ пен Жапония азаматтары құрайды. Дегенмен, соңғы жылдары
репатриация процесі (естеріңе түсіріңдер!) жүруде.
Корей халқы адамзаттың мәдени дамуына өзіндік үлесін қосқан. Мысалы, XV
ғасырдың өзінде бұл мемлекетте 112 томдық ұлттық энциклопедия құрастырылған
(алғашқы еуропалық энциклопедия Францияда XVІІІ ғасырда пайда болған).
Кореяда жауын-шашын мөлшері жөніндегі ақпар тіркеле бастағанына 500 жыл
болған. Ерте кезден бастап Кореяда жасалған өте сапалы қағаз, көгілдір
фарфор Батыс Еуропа елдерінде өте жоғары бағаланған. Тэгу қаласы маңындағы
ежелгі ғибадатханада буддалық мәтіндердің 81 мың ағаш таспадан тұратын
дүние жүзіндегі ең қомақты жинағы сақталған.
Кореяда жергілікті ұлт өкілдерінен басқа, қытайлардың шағын тобы және
елге жұмысқа келген шетел азаматтары тұрады. Корея ресми түрде 1994 жылдан
бастап көршілес елдердің азаматтарын келісімшарт бойынша жұмысқа қабылдай
бастады. Олардың арасында қытайлар, непалдықтар, пакистандықтар, вьетнамдар
және т.б. бар. Соңғы жылдары Кореядағы шетел жұмысшылары қатарын Қазақстан
азаматтары толықтыруда. Ел халқының табиғи өсуі 10000-ге жуық. Медициналық
қызмет көрсетудің жақсаруы, жалпы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
тұрақтылығы адамның өмір жасының ұзаруына себепші болды. Мысалы, қазіргі
кезде бұл көрсеткіш ер адамдар үшін 70, әйелдерде 77 жасқа тең. ХХ ғасырдың
90-жылдарынан бастап, жасы 65-тен асқан адамдар саны артуда, олар ел
халқының 6%-ын құрайды. Керісінше 14 жасқа дейінгі балалар саны азайып
келеді. Халықтың жыныстық құрамында ер адамдар санының артуы байқалуда;
жаңа туған сәбилерде бұл арақатынас 110:100-ге тең.
Кореяда денсаулық сақтау жүйесі өте тиімді ұйымдастырылған. Қатардағы
медицина орталықтарымен қатар, арнайы шығыс медицинасының орталықтары
ашылған. Медициналық сақтандыру жүйесі жұмыс істейді. Халқытың жоғары білім
алу көрсеткіші жөнінен ел Канада мен АҚШ-тан кейін 3-ші орын алады;
Кореяның әр 100 мың тұрғынына шаққанда 4,5 мыңнан астам жоғары білімді
азамат келеді.
Еңбек нарығында соңғы онжылдықта түбегейлі өзгерістер жүрді. Еуропа
елдерімен салыстырғанда жұмыссыздық деңгейі өте төмен (5%). Қазіргі кезде
еңбекпен қамтылған 21 млн-ға жуық адамның 66%-ы өндірістік емес сферада
жұмыс істесе, өнеркәсіпте 23%-ы, қалған бөлігі орман және ауыл
шаруашылығында, балық аулау кәсіпшіліктерінде істейді. Қазіргі кезде Корея
Республикасы шетел жұмысшыларын қабылдауда; бұл елдің кәсіпорындарында
арнайы келісімшарт негізінде Қазақстан азаматтары да еңбек етеді.
Экономикасы. Елдің экономикалық өркендеуі ХХ ғасырдың 60-жылдарында
арнайы мемлекеттік экономикалық саясат негізінде басталды. Ең алдымен
“корей кереметіне” үкіметтің экспорттық салаларды дамытуға бағдар алуы,
халыққа кәсіби білім беруді жақсартуға бағытталған шаралар, халықтың еңбек
сүйгіштігі себепші болды. Сондай ақ шет елдер, әсіресе АҚШ тарапынан
көрсетілген қайырымдылық көмек, айрықша жеңілдіктерге ие болған жапон
капиталының ел экономикасына келуі Кореяның өркендеуіне өзіндік әсерін
тигізді. 60-жылдарда Корея Республикасы шетелдерге, ең алдымен мұнайлы араб
елдеріне құрылыс қызметін экспорттай бастады. Корея құрылысшылары бұл
елдерде салыстырмалы түрде арзан бағаға қазіргі заманғы жолдар мен
көпірлер, қонақүйлер мен порттар сала бастады. Соның нәтижесінде ел
қазынасына қосымша қомақты қаржы түсті.
70-жылдарда машина жасау өнерәсібін, құрылыс пен мұнай химиясын
дамытуға айрықша көңіл бөлінді. Сырттан әкелінетін шикізат негізінде жұмыс
істейтін металлургия заводтары салына бастады. Ауыл шаруашылығының ұлттық
табыстағы үлесі 35%-дан 6%-ға қысқарып, керісінше өңдеуші өнеркәсіп үлесі
20%-дан 48%-ға дейін артты. Экономикадағы түбегейлі құрылымдық өзгерістер
басында ел халқына уақытша қиындықтар туғызды. Бірақ мемлекет тарапынан
жоспарлы түрде басқарылған бұл қайта құрулар ақыр соңында Кореяны Батыс
Еуропаның шағын капиталистік елдерінің деңгейіне жеткізді.
Кеме жасау ел өнеркәсібінің жетекші саласына айналды. Елдегі басты кеме
жасау орталығы Пусан болып табылады. Бұл салада ел тек Жапонияға ғана жол
беріп келсе, 1999 жылдың қорытындысы бойынша, корей кеме жасаушыларына
берілген тапсырыс дүние жүзілік кеме өндірісінің 30%-ын құрады (Жапония
үлесі тек 28%). Корея Республикасы жеңіл автомобиль жасаудан дүние жүзінде
5-ші орын алады. Қазіргі кезде Оңтүстік Кореяда жылына 2,2 млн. жеңіл
автомобиль жасалады. Аса ірі автомобиль компаниялары – “Хундай”, “Дэу” және
“Киа” (1999 жылдың соңында “Хундай Мотор” компаниясымен қосылып кетті).
Корей автомобильдері негізінен Азия елдеріне шығарылады, 80-жылдардың
ортасынан бастап “Хундай” компаниясы шағын “Пони Эксел” автомобильдерін АҚШ-
қа да сатуда. 1995 жылдан бастап “Самсунг” корпорациясы да автомобиль
шығара бастады.
Елде өнеркәсіптің металлургия саласы күшті дамып, қазіргі кезде дүние
жүзінде 6-шы орынға шықты. Корея Республикасы дүние жүзінде өндірілетін
болаттың 4%-ын береді, электролиттік мыс, мырыш, қорғасын және құйма
алюминий өндіруден де көзге түседі. Бұл саладағы аса ірі ПОСКО концерні
дүние жүзінде жетекші орын алады. Жедел дамыған мұнай химиясы 80-жылдардың
соңында ішкі сұранысты толығымен қамтамасыз ететін дәрежеге жетті. Қазіргі
кезде ел дүние жүзілік мұнай химиясы өнімдерінің 5%-ға жуығын береді.
Соңғы онжылдықта ғылымды қажетсінетін өнеркәсіп салалары (электроника,
электр техникасын жасау) дами бастады. Ғарыштық күрделі техника жасау
игеріле бастады; 2000 жылы Корея Республикасында 7 ғарыштық серік жұмыс
істеді. Бұл салада бірнеше ғылыми-зерттеу орталықтары мен және тәжірибелік
заводтарды біріктіретін “Корея Аэроспейс Индастриз” компаниясы жетекші орын
алады. Сондай ақ телекоммуникация, байланыс құралдарын жасау жедел
қарқынмен дамуда. Қазақстанның байланыс жүйесін жетілдіруде қазіргі заманғы
кореялық цифрлық телефон станциялар кеңінен қолданыла бастады. Дүние
жүзінің көптеген елдерінде “ДЭУ”, “Самсунг”, “LG” компанияларында жасалған
тұрмыстық техника үлкен сұранысқа ие. Кореяда жоғары дамыған елдердегі
тәрізді “ғылым қалашықтары” қалыптасу үстінде. Мысалы, Тэдок қаласында 3
университет пен 60-тан астам ғылыми-зерттеу институттар шоғырланған. Соңғы
жылдары компьютерлік бағдарламалар, биоинженерия, ақпараттық экономика
саласындағы ғылыми зерттеулерге жекеменшік күрделі қаржы көп бөліне
бастады.
1997 жылғы Азияның дамыған елдерін түгел қамтыған экономикалық
дағдарысқа шейін Корея Республикасын “Азия жолбарысы” деп атайтын. Бұл
қысқа уақыт аралығында артта қалған елден дүние жүзінің алдыңғы қатарлы
елдер қатарына қосылуымен байланысты болды. Ғалымдар елдегі экономикалық
дағдарыстың бірнеше себептерін атайды: қаржы жүйесінің экономикамен
байланыссыз, бақылаусыз дамуы; елдегі саяси күштердің экономикаға басым
ықпал етуі; экономика құрылымы мен шығарылатын өнім тұрлерінің Шығыс
Азияның басқа елдерінікіне ұқсас болуы және т.б. Халықаралық валюта қорының
несиесі және үкімет тарапынан монополиялар қызметіне бақылау орнатылуы,
орта және шағын кәсіпкерлікті қолдауы нәтижесінде 1999 жылдың аяғына қарай
ел экономикасы қалпына келе бастады.
Сыртқы экономикалық байланыстары. Соңғы онжылдықта Корея
Республикасының сыртқы сауда көлемі 3 еседей өсті. Бұл көрсеткіш жөнінен ел
ХХ ғасырдың аяғына қарай дүние жүзінде 12-ші орынға шықты. Мысалы, дүние
жүзілік экспорттағы Оңтүстік Кореяның үлесі 2,5%-ға жетті. Ел экспортының
95%-ын дайын өнімдер (кеме, электрон бұйымдары, тұрмыстық техника мен
автомобильдер) құрайды. Басты сауда әріптесі – Қытай, оған жалпы сауда
айналымының едәуір бөлігі тиесілі.
Халықаралық экономикалық ынтымақтастық аясында Корея Республикасы 1989
жылы құрылып, 24 елді біріктірген аса ірі Азиялық-Тынық мұхиттық еркін
сауда аймағына (АПЭК) енеді. Қазақстан аумағында жұмыс істейтін кореялық
және бірлескен қазақ-корей кәсіпорындарының саны 2011 жылы 119-ға жетті.
Олардың қатарында аса ірі “Самсунг”, “LG” компанияларының қатысуымен
құрылған кәсіпорындар бар. Корея мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар
тек экономикалық бағытта ғана емес, әлеуметтік-мәдени тұрғыдан да
өркендеуде; Қазақстанда 100 мыңға жуық корейлер тұрады. [7]
3
4 Қала-мемлекет - Сингапур
Сингапур – жаңа индустриалды елдердің бірінші толқынындағы ең кіші
мемлекет. Көлемінің кішілігіне қарамастан бұл ел нағыз экономикалық алып ел
болып табылады.
• Жер аумағы барлығы – 714,3 км²
• Су беті- 1,444км²
• Халық саны – 5187600 адам
• Тығыздығы – 7200 адамкм²
• ЖІӨ - 161,947 млрд. Долл.
• Жан басына шаққанда – 51,649$
Сингапур Республикасы – экватордан 137 км солтүстікте, Малайзияның
Жохор облысының оңтүстігінде, Индонезияның Рияу аралының солтүстігінде
орналасқан қала-мемлекет, арал– ел. Сингапур атауы малай тілінің Синга –
“арыстан” және санскрит тілінде пура – “қала” деген сөздерінен құралған.
1963 жылдың 31 тамызында Сингапур өзінің Британиядан өз тәуелсіздігін алды.
Инвистициялық ахуалы өте жақсы, бәсекелесу деңгейі өте жоғары, экономикалық
бостандығы жөнінен әлемдегі ең алдыңғы қатардағы елдердің тізімінде.
Жергілікті халқы білікті, білімді, тәртіпті, тәрбиелі болады. Халық
дәулеттілігі соңғы уақытта жоғарлау үстінде. Соңғы он жылдықтың ішінде
Сингапур экономикада батыл қадам жасап, алға жылжулар болды. Оның жылдық
экономикалық өсу көрсеткіші 9%- ды құрады. Азия елдері бойынша жан басына
шаққандағы ЖІӨ көрсеткіші бойынша алдыңғы орында тұр. Елде дүние жүзі
бойынша жинақтау пайызы ең жоғары – 42%. Сыртқы сауда айналымы бойынша да
алдыңғы орындарда тұр. Сингапур экономикасы саудадан, мұнай өндеу мен
тасымалдаудан, өндеуші өнеркәсіптен тұрады. Ел премьер –министрі өз сөз
сөйлеуінде әрқашан өнідімділік мәселесін қозғайды: “Өнімділік- бұл біздің
аман қалуымыздың бірден-бір себепшісі”. Сингапур халқы болашағының жарқын
болатындығына нық сенімен қарайды.[9]
Оның ЖІӨ 2010 жылы 99,4 млрд долларға жетті, ал жан басына шаққандағы
үлесі 24700 долларды құрайды. Бұл дамыған елдердегі орташа деңгейден асады.
Әсіресе сыртқы сауда қызметі жақсы дамуда. 2010 жылы Сингапурдың тауар
айналымы 272,5 млрд долларды құрады (экспорт – 137,9 млрд долл, импорт –
134,6 млрд).
Диаграмма 1
Сингапурдың осындай қарқынды дамуының бірден-бір себебі – еңбек
бөлінісінің артықшылықтарын кеңінен қолдану, делдалдық қызметтің жүзеге
асуы, транзиттік сауда. Сондықтан экспорт пен импорттың көлемі елдің ЖІӨ-
нен асып кетеді.
Басқа да бір себебі сан қырлы қаржылық қызмет. Сингапур – валюталы
сауданың, банк қызметінің, әлемдік маңызы бар құнды қағаздар саудасының
қаржы орталығы. Оның валюта резервтері (70 млрд долл.) жан басына шаққанда
әлемде ең жоғары. Сингапур – Қытайға, Бангладешке, Таиландқа, Үндістанға,
Аустралияға ірі капитал экспорттаушы. Сингапур компанияларына тиесілі қонақ
үйлер әлемнің көптеген ірі қалаларында, соның ішінде Лондонда
орналасқан.[10]
Үшінші фактор болып табылатын жоғары технологияларға (IT, мұнай
техникалық химиясы, фармацевтика т.б.) негізделген өнеркәсіп
кәсіпорындарының және қызмет көрсету салаларының жоғары деңгейде дамуда.
Сингапур экономиканы компьютеризациялау бойынша бірінші орынды иеленеде.
Бұл халықтың міндетті түрде компьютерлік сауаттылығы болу керек деген заң
қабылданған жалғыз ғана ел. Жаңа басына шаққандағы интернетті және
компьютерді қолдану бойынша әлемдегі елдер ішінде жетекші орынды алады.
Кесте 4
Елдің әрбір 100 тұрғынына шаққанда Интернет пайдаланушылар саны, 2010 жыл
№ Елдер Ел хақындағы Интернет
пайдаланушылар үлесі %
1 Корея Республикасы 76,5 %
2 Сингапур 73 %
3 Тайвань 65,7 %
4 Малайзия 55,8 %
Сингапурдың экономикалық дамуында трансұлттық капиталдың маңызы зор.
Оған мысал ретінде Сингапурды химиялық өнеркәсіп орталығына айналдырған
Германия және Жапония ТНК-ның қызметін айтуға болады. Электроникадан кейін
химия өнеркәсібі елде екінші орында тұр.[11]
Сингапурда — трансұлттық корпорациялар маңызды рөл атқаратын, нарықтық
экономикасы мен төмен салық салуы бар жоғары дамыған мемлекет. БЭФ бәсекеге
қабілетті рейтингінде Сингапур экономикасына 2007 жылы 131 ел арасынан 7-ші
орында (2006 жылы — 5-ші орын). Сингапурдың жалпы ішкі өнімінің жан басына
шаққандағы үлесі 26 мың долларды құрайды. Азия мемлекеттері арасында бұл
көрсеткіш бойынша Сингапур Жапония кейін тұрса, әлем бойынша Испания және
Италия сияқты мемлекеттерді артта қалдырып, 16-шы орынды иеленеді. Бұған
қоса Сингапур — көптеген параметрлер бойынша Гонконг пен Токио қалаларынан
кем түспейтін Азияның ірі қаржы орталығы болып табылады.
Экономиканың қарқынды дамуына байланысты Сингапурды дамыған мемлекеттер
деңгейімен салыстыра отырып шығысазиаттық жолбарыстар қатарына жатқызуға
болады. Сингапур жағымды инвестициялық климатпен, жоғары бәсекеге қабілетті
ортамен, экономикалық бостандық рейтингіндегі алдыңғы қатардағы орындармен,
білімі мен тәртібі жоғары тұрғындармен, жоғары әл-ауқаттылықпен
ерекшеленеді. Көптеген мемлекеттер үшін Сингапур бизнесті жүргізу үшін ең
қолайлы мемлекет. Елдің тамаша қаржы инфрақұрылымы, саяси тұрақтылығы және
әлемдік-деңгейдегі құқықтық жүйесі бар мемлекет болып табылады. Сингапурда
3,5 мыңнан астам әлемнің алдыңғы қатардағы компания бөлімшелері мен 120
трансұлттық корпорация өкілдіктерінің орналасуы бұған дәлел бола алады.
Сингапур экономикасы салық ставкаларын төмендету мен салық
жеңілдіктерін ұсыну арқылы шетел инвестицияларын тартуға бағытталған.[12]
Тайвань – Шығыс Қытай теңізіндігі арал. Жер аумағы 35 961км². Халқы –
22 млн. Әкімшілік орталығы – Тайбэй (2,7млн. Астам). Халқының 97%-ы
қытайлықтар. 1949 жылы ҚКП-дан жеңілген Чан – Кайши үкіметі Тайвань аралына
көшті. 1950 жылы өзара келісім арқылы аралға АҚШ-тың 7 флоты кіргізіліп,
одақтастық шарт жасалды. Қытай Тайвань аралын өзінің бір бөлшегі деп
санайды әрі онымен бір мемелекет, екі жүйе принципі бойынша бірігуді
ұстанып отыр. Ал Тайвань бір ел, екі үкімет приципі бойынша бірігуді
ұстанады. Жалпы Тайваньді әлемнің көпшілік елдері (сонын ішінде Қазақстан )
жеке мемлекет емес, Қытайдың бір бөлшегі деп есептейді. Әрі онымен
дипломатиалық байланыстар жасамайды. Тайвань жеке мемлекет ретінде АҚШ-тың
әскери көмегі арқасында ғана өмір сүріп отыр. Олардың одағын Жапония
қолдайды.[13]
Тайвань екінші дүниежүзілік соғыстан кейін өте жоғары қарқынмен дамып,
Шығыс Азиядағы Оңтүстік Корея, Сингапур сияқты аса дамыған елдердің
қатарына кірді. 2009 жылы есеп бойынша елдің ішкі өнімі – 290 млрд.
долл.астам, халық басына шаққанда- 13,3 мың долл. Жеткен. Импортқа аса ірі
мөлшерде компьютерлер, электронды тұрмыс тауарлары, киім- кешек, химия
өнімдерін шығарады. Тайваньда мынадай қалжын тараған: әр сегізінші
Тайваньдық корпарация директорының кеңесі мүшесі болып келеді. Бұл
Тайваньдық компаниялардың көпшілік бөлігі кішігірім жеке фирмалар екенін
білдіреді. Тайвань әлемдегі ең тез қарқынмен дамып келе жатқан және
экспортқа көп бағытталған ел болып табылады. ЖІӨ 50%-на жуығы экспортқа
байланысты. Ел үлкен валюта резервіне ие. Тайвань жеткілікті деңгейде қысқа
мерзім ішінде жеңіл өнеркәсіптен технологияның жоғары деңгейін талап
ететін, мысалы: автокөлік құрастыру салаларына мамандануда. Бұл салаға
“Форд” ,“Ниссан”, “Мицубиси Моторс” сияқты алып компанияларын өз қаржыларын
салады.
Жаңа индустриалды елдер экономикасы мен саясатының жүйесі көптеген
факторлар әсерімен қалыптасады. Олардың ең маңыздысы болып экономикалық
өсу қарқынының жедел кеңейуі табылады [14]. Осыған мысал ретінде Тайваньды
алуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz