Шығындар есебін ұйымдастыру және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау негізінде басқару есебін тиімді ұйымдастыру және бюджет жасауды жетілдіру ("АГС сервис" ЖШС мысалында)

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 93 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Елбасының Жолдауы Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа бәсекелестік артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық экономикадағы дағдарысқа бағытталған мемлекеттік саясат қабылданып, онда көрсетілген міндеттердің орындалуы баяндалып келеді.

Әрбір облыстағы пилоттық жобалар бойынша бой көтеріп жатқан өндіріс орындары жолдауда көрсетілген басты міндеттердің орындалуының айғағы.

Бүгінде нарықтық қатынастар жағдайында Қазақстан Республикасында шаруашылық жүргізуші субъектілер заңды және экономикалық дербестік алды. Бұл олардың өзіндік және әлеуметтік даму бағдарламалары мен жоспарларын құру әрекеттеріне, баға белгілеудегі стратегиясын анықтаудан, ұйым басшыларының басқарушылық шешімді қабылдауға асқан жауапкершілікпен қарауынан байқауға болады.

Қазақстан халықаралық есеп жүйесіне көшкеннен кейін жағдай жақсы жағына өзгеріп, бухгалтерлік - басқарушылық есептің біртұтас жүйесіндегі әдістерді интеграциялауға мүмкіндік алды. Бүгінгі күні әртүрлі оперативті экономикалық шешімдерді қабылдау үшін менеджерлер мен басшыларға кәсіпорынның өндірістік әрі қаржылық жағдайы туралы шындыққа жанасымды мәліметтер керек екені бәрімізге мәлім. Міне осы жағдай бухгалтерлік есептің екіге (қаржы және басқару есебі) тармақталуына әкеліп отыр.

Алайда, барлық елдерде қаржы есебін жүргізу арнайы жалпыға бірдей қабылданған қағидалармен, жағдайлар тәртіптер мен стандарттармен реттеледi, оларды сақтау есепті мәліметтерді қалыптастыру кезінде міндетті болады. Ал, қаржылық есеппен салыстырғанда, басқару есебін жүргізу заңмен немесе басқалай жағдайлармен реттелiнбеген.

Басқару есебі ұйымдастырудың әдістері мен қағидаларын енгізу қиын, күрделі және жауапты қызметті талап етеді. Бұл Қазақстанда біріңғай нормативті-құқықтық базаның және басқару есебінің даму концепциясының болмауына байланысты. ҚР «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңында бухгалтерлік есепті қаржылық және басқару деп бөлу қарастырылмаған. Осыған орай, ТМД елдерінің тәжірибелі экономистері кәсіпорынның өндірісіне басқару есебін енгiзудiң әр түрлі нұсқаларын жасаған. Бірақ Қазақстанда қазіргі таңда өндірістік кәсіпорындарда басқару есебін ұйымдастырудың қандай да бір жобалары жоқ.

Біздің пікіріміз бойынша, басқару есебін ұйымдастыру деп ұйым басшыларының, басқару функцияларын тиімді атқарулары үшін, ішкі пайдаланушыларды ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында, басқару (өндірістік) есеп жүйесін үнемі реттеу мен жетілдіруге арналған мақсатты бағытты қызметі болып табылады.

Басқару есебін ұйымдастыру, ұлттық қажеттілікке сәйкес және өндірістік кәсіпорындарының салалық ерекшеліктерін есепке алатын ғылыми қағидаларға негізделуі керек. Жалпы шығындар мен табысты талдау негізінде өндірістік кәсіпорындарда басқару есебін ұйымдастырудың негізгі қағидаларын қалыптасыруға мүмкіндік берді. Кәсiпорында әр түрлi деңгейдегi менеджерлерге нарықта күшейген бәсекелестiк жағдайда, басқарушылық шешiмдi қабылдауға мүмкiндiк беретiн, iшкi есеп және есептеулер жүйесiн жасаудың объективтi қажеттiлiгi де бар. Есеп, ең алдымен, кәсiпорын оның құрылымдық бөлiмшелерiн басқару мақсаты үшiн қажет мәлiметтердi беруi керек. Осы талаптарға басқару есебінің негізі жауап бередi. Сондықтан ақпаратты iшкi пайдаланушылардың, олардың басқару есебінiң әдiстемелiк және ұйымдастырушылық негiзiн жасау сұрақтары ерекше өзектi және маңызды болып отыр. Тақырыптың өзектiлiгi , Қазақстанның жеке меншiк иелiгiндегi және өз қызметiнiң ерекше салалық, өндiрiстiк және технологиялық ерекшелiктерiне ие, шағын кәсіпорындар және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшiн оның шешім қабылдауда жеткiлiксiз ақпараттар бойынша жасалған шешімнің кері әсері ететіндігі.

Елбасымыз басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына, сондай-ақ халықаралық нарықтарға қатысатын трансұлттық корпорацияларға салыстырмалы талдау жүргізіп, біздің келешегі зор өндірістерді, соның ішінде ішкі нарықты дамыту жөнінде жасалаған іс-қимылдың тиімділігіне баға беріп, олардың экспорттық әлеуетін арттыру мүмкіндігін қарастыру қажеттілігін атап көрсетті. Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажеттігі мен өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды жобалар әзірлеу қажеттілігіне аса назар аударылды.

Дегенмен, бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады. Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе болғандықтан өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге, өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау міндетті шарт.

Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың заңдылықтары халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.

Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі экономикалық механизмді басқару өндірістегі тура, әрі нақты жүргізілген есеп арқылы ғана жүзеге асуы тиіс. Бүгінгі таңда, шығындар есебінің екі үлкен өзекті мәселелері бар:

Біріншісі - отандық теория мен практикалық тәжірибенің Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару жүйесінің алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағытталуында.

Екінші маңызды мәселе - шығындар есебін ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай-ақ бұл ақпараттардың өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолданылуы. Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз Кеден Одағына кіру барысында бәсекеге қабілетті өндірілетін өнімдердің үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке жарайтын басым салаларды, яғни отандық өндірісті дамытуға кірісе бастады. Ал отандық өндірісті, сол арқылы отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестік қабілеттілігін дамытудың маңызды шарттарының бірі шаруашылық құрылымдардың тиімді және бәсекеге қабілетті қызмет етуін қамтамасыз ету болып табылады. Олардың тиімділігін көтерудің бірден бір жолы - оның қызметін жан-жақты талдап, қалыпты жағдайдан ауытқуын дер кезінде шығындар көлемін реттеуге уақытылы шара қолдану болып табылады.

Сонымен, кез-келген шаруашылықтың экономикалық қызметінің нәтижесі мен жалпы жағдайына кешенді шығындар көлемін реттеуге қажетті. Бұған қоса, жалпы бүкіл әлемдік дағдарыс кезінде кез келген шаруашылықтың қызметіне уақытылы шығындар көлемін реттеуге, сондай-ақ калькуляциялауға және оның тиімді әдістерін қолдану - бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі.

Кәсіпорындағы өндірістік шығындарды басқару, есептеуді ұйымдастыру мен оны бөлу мәселелерін көптеген ғалымдар мен мамандар еңбектерінде арқау етті. Олар С. С. Сатубалдин, Л. И. Абдильдина, К. К. Абуов, К. Ш. Дюсембаев, Ж. Т. Жумагалиева, И. Л. Петренко, A. A. Сатыбалдин, Ж. С. Сундетов, Ф. С. Сейдахметова, К. Т. Тайғашынова, A. C. Тлепова, ресейлік ғалымдар - В. М. Габов, М. П. Гриценко, Г. М. Гриценко, М. З. Головатюк, И. Г. Ушачев, Т. П. Карпова, О. Д. Каверина, Г. М. Лисович, В. Г. Лебедев, Ю. А. Мишин, O. E. А. Д. Шеремет, Т. В. Шишкова және шетелдік ғалым - зерттеушілер - К. Друри, Дж. Фостер, Ч. Т. Хорнгрен, Р. Энтони, А. Ярушва және тағы басқалар

Жұмыстың мақсаты . Диссертациялық жұмыстың мақсаты теориялық зерттеу және практикалық ұсыныстар жасау, шығындар есебін ұйымдастыру және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау негізінде басқару есебін тиімді ұйымдастыру және бюджет жасауды жетілдіру болып табылады.

Зерттеудің пәні мен объектісі "АГС сервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басқаруды есепке алу және шығындарды есептеу жүйесін анықтайтын әдiстемелiк және практикалық сұрақтарының жиынтығы болып табылады.

Зерттеу бойынша жарияланған еңбектер. Диссертациялық зерттеу жұмысы бойынша 1 ғылыми мақала жарияланды.

Зерттеуге әдiстемелiк және экономика теориясының төңiрегiндегi ақпараттық материалдар, басқаруды есепке алу, экономикалық талдау, менеджмент, экономика, отандық және шетел ғалымдарының еңбегi, Қазақстан қаржы есеп беруiнiң халықаралық стандарттары, қаржы есеп беруiнiң ұлттық стандарттары, республикадағы бухгалтерлiк есеп, есеп беру және салық өндiруді реттейтiн нормативтiк құжаттары қызмет еттi.

Диссертациялық жұмыс экономикалық әдебиеттерді пайдалану арқылы, жұмыс iстейтiн нормативтiк құжаттарды талдау негiзінде, "АГС сервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің нақты материалдары негізінде жасалған.

Қорғауға шығарылатын жағдайлар . Өткiзiлген диссертациялық зерттеудiң үрдісiнде қорғауға шығарылатын келесi нәтижелер алынған:

кәсіпорынның жедел мәлiмет әзiрлеуiндегi басқару есебі, оның рөлi және функциясының ұғымы анықталынып алынған;
басқаруды есепке алу жүйесiн құрастыруға арналған ақпараттық базасын жасау алгоритмы;
кәсіпорын шығындарының классификациясы анықталып алынған;
аналитикалық мүмкiндiктерді және басқаруды есепке алу бақылау функциясын жоғарылататын стандарт-кост қағидасы бойынша жауапкершiлiктiң орталықтары және қолдану бойынша шығындардың есепке алуды ұйымдастыру дәлелденген және шығындарды басқарудың әдiстемесі және газ құбырларын жөндеу жұмысының бәсекелестігін қамтамасыз етудегi шығындардың есепке алуының перспективалық жүйелерiн қолдану мүмкiндiгi және есептеуі бойынша ұсыныс жасалынған;

Жұмыстың ғылыми және тәжірибелік маңыздылығы . Зерттеудiң ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы кәсіпорынның өнімнің өзіндік құнын қалькуляциялаудың әдiстемесін енгiзуiне оның бағытталғандығында және қызмет көрсету шығындарын есепке алу жүйесi және бюджет жасауды толығымен жетiлдiруде болып саналады. Кәсіпорын жұмысының тәжiрибесiне диссертациядағы теориялық және практикалық ұсыныстарды енгiзу жөндеу жұмыстары басқару есебінің ақпараттық мүмкiндiктерiн жоғарылатуға мүмкiндiк туғызады.

Диссертациялық жұмыстың өзектілігі диссертациялық жұмыс тақырыбының таңдалуына себепші бола отырып, қазіргі нарық жағдайында ұйымның динамикалық дамуына әсер етуші тұрақты шығындарына бақылау жасау бәсекеге қабілетті болудың қажетті шарты екендігінде, сондықтан кәсіпорынның шаруашылық қызметінің динамикалық дамуын болжау, оның шығындарының нормалы жағдайынан ауытқуын саралап және оның ауытқу себептерін анықтап шаралар жоспарлау және мөлшерленген жағдайға жеткізу. Аталған мақсатқа сәйкес диссертациялық жұмыста келесi мiндеттер алға қойылды:

- басқару есебінің теориялық негізін қарастыру;

- кәсіпорынның өндiрiстiк және технологиялық ерекшелiктерiнің басқарушылық есептi ұйымдастыруға және оның қағидаларының қалыптасуына тигізетін әсерін анықтау;

- кәсiпорындарында абзорпшен-костинг әдісі бойынша есеп жүргізу әдістемесін ұсыну;

- басқарушылық есеп қызметi жағдайында өнiмнiң өзiндiк құнын калькуляциялау жүйесiн жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау;

- басқарушылық есепте талдау негізінде шығындардың жолдарын анықтау. Яғни, осы міндеттердің орындалуы қаншалықты кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру екендігіне зерттеу арқылы көз жеткіземіз.

1 Кәсіпорындағы өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың теориялық негізі

1. 1Кәсіпорын шығындарын есептеуді басқару мен ұйымдастырудың теориялық негізі

Бүгінгі күні еліміздегі экономикалық өзгерістердің қалыптасу тұрғысында кəсіпорын қаржылық жағдайын реттеу алдымыздағы үлкен міндет. Міндетті орындау мақсаты кəсіпорынның ішкі жəне сыртқы əсер етуші факторларын ескере отырып орындалады. Яғни қаржылық талдау үрдісінде нақты жасалған есептің ақпараттық деректері негіз болуы тиіс.

Шығарылатын өнімге сұраныс, белгілі бір жағдайлар мен талаптарда өнімді өткізу мүмкіншілігі, бұл өнімнің өндірісін материалдық - техникалық қамтамасыз етілуі, негізгі өндіріс, өндірістің техникалық дайындығы, өндірістік шығындар мен белгілі бір өнімді шығарудың тиімділігі жəне т. с. с. жайлы ақпарат көздері болашақта кəсіпорынның табыстылығының кепілі болады. Кəсіпорынның қызметін басқару табыс алуға негізделген кəсіпкерлікті дамыту жəне қазіргі нарықта тауар өндірушінің бəсекеге қабылетті болуымен байланысты басқару есебінің теориялық жəне əдістемелік негізінің мəселелері қажетті ақпаратты қалыптастыруға нақты көзқарасты талап етті.

Кеңес үкіметі кезеңінде кəсіпорындар жоспарлау, бухгалтерлік есеп жəне экономикалық талдаудан көп тəжірибе жинақтады. Бірақ бұл тəжірибе нарықтық экономика ұстамдарынан едəуір ерекшеленетін теориялық негіздегі орталықтандырылған жоспарлы экономика жағдайында қалыптасқанмен жекешелендіру жəне мемлекет иелігінен алынғаннан кейін, кəсіпорындар өз қызметінің нəтижесіне толық жауап беретін дербестік алып, экономикалық жəне құқықтық жағынан да оқшауланды. Ұйымның өндірістік - қаржылық қызметінің тиімділігін арттыруда басқарудың жауапкершілігі арта түсті. Кəсіпорынды банкроттық пен қаржылық дағдарыстан құтқаруға қол ұшын беру мүмкіндігі азайды. Өндірістік - шаруашылық қызметтің келелі мəселелерін тиісті ақпарат негіздерінде жəне оларды талдау арқылы, сонымен қатар өндірістік қызмет түрлерін түбегейлі қайта құру негізінде шешуге тура келді.

Бірақ, ұйымдық нысандар тұрғысынан кəсіпорындар ішінде бұрынғыдай жоспарлау сақталып қана қоймай, тіпті оның мəні күшейе түсті, бухгалтерлік есеп, сонымен бірге өндірістік-қаржылық қызметтегі басқару есебінің ролі күшейтілді[17] .

Дегенмен де, түбегейлі өзгерістер, ең алдымен бұрынғы жоспарлау, есеп, бақылау жəне талдау əдістемесінде басқару үшін экономикалық ақпаратты қалыптастыру мен пайдалану жүйесінде қажет болды. Қазіргі жағдайда өндіріс шығындары мен қаржылық нəтижелер туралы ақпараттарды қалыптастырудың, оларды басқарудың жаңа жолдарын құру, жедел талдау үшін алынатын мəліметтердің жеделдігі мен құндылығын арттырудың дəстүрлі емес жүйесін құру - қазіргі шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі мен бақылауының жəне талдаудың өзекті мəселелерінің бірі болып табылады.

Бухгалтерлік есептің қазіргі жүйесі барлық деңгейдегі менеджерлерді жедел ақпараттармен қамтамасыз етеді. Қаржылық есеп, өзінің ерекшеліктеріне орай, құрылымдарды ішкі басқару үшін жедел ақпарат ұсынуға мүмкіндігі төмен. Кəсіпкерлік қызметті басқару механизмі технологиялық, жоспарлы, есептік - талдамалы ақпараттар негізінде іске асырылады. Ұйымдарда оның құрылымдық бөлімшелерінің болашақтағы дамуын бюджеттеу, жоспарлау аналитикалық есептеулер, ішкі есеп берулер негізінде жүргізіледі. Сонымен қатар, басқаруды қамтамасыз етуге арналған ақпараттар жүйесі бүгінгі күнге қарағанда көлемді түрде ұсынылуы керек. Өндірістік ұйымдар ішінде ақпараттық қамтамасыз етуге бағытталған бухгалтерлік есепті жетілдіру, автоматтандыру қажет. Бүгінде ақпарат кəсіпорындарда, соның ішінде, оның құрылымдық бөлімдеріндегі процестердің ағымдағы жағдайы туралы есеп мəліметтері бойынша дайындалатындықтан ақпарат өндірістік, технологиялық операцияларды табысты орындау үшін, тек қана ішкі емес, сонымен қатар сыртқы жағдайлардың қысқа жəне ұзақ мерзімді кезеңдегі өндірісіне болжам жүргізу үшін қажет бірден-бір құрал болып табылады.

Ресей ғалымдары А. Д. Шеремет пен Н. П. Кондраков осы мəселе жөнінде: “Отандық тəжірибеде казіргі басқару есебі ұғымының элементтері кеңінен қолданылмайды” деп атап көрсетеді. Мысалы, оған:

− бухгалтерлік есепке (өндіріс шығындарының есебі жəне өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау) ;

− жедел есепке (жедел есеп беру) ;

− экономикалық талдауға (өнімнің өзіндік құнын талдау, қабылданған шешімдердің негізделуі, жоспарлы тапсырмаларды орындауды бағалау жəне т. б. ) кіреді.

Сонымен бірге, отандық тəжірибеде басқару есебі маркетингпен əлі де үйлеспеген, нақты шығындардың болжамды шығындардан ауытқуы анықталмайды. Басқару есебінің қалыптасуы, ол калькуляциялық есептің базасында (негізінде) қалыптасқан, сондықтан оның негізгі мазмұны болашақтағы жəне өткен кезеңдердегі өндіріс шығындарының əр түрлі жіктелімдік аспектідегі есебін құрайды.

Кеңестік бухгалтерлік есептің кері əсері, бұл басқарау есебіне жетік мəн берілмеуінде болып отыр. Бұл ақпараттық қамтамасыз етудің жалпылай кəсіпорын, министрлік бойынша жоспардың орындалуына бақылау жасаудың орталықтандырылуына бағытталуымен түсіндірілсе, жұмыс түрі бойынша шығындар мен кірістерді басқару мақсаты анықталмаған. Кəсіпкерлік қызметтің тиімділігін жоғарлату, қатаң бəсекелестік жағдайында өмір сүру жолдары, коммерциялық құпияны сақтау жəне т. б. ізденістер қолға алынбады. “Шығындарды, жұмыс, қызметті есепке алудың тиімділігі мен оның орындалуы” ұғымы болмады. Есептің басқару аспекті тоталитарлық сипатта болып, бухгалтер мемлекеттік бақылаушы статусына ие болды. Бұл тұрғыда Өзбекстандық ғалым О. Алдабергенованың осы мəселе жөнінде көзқарасымен келісеміз, себебі ол: “Бухгалтерлік есептің негізгі функциясы кəсіпорынның қаржылық жағдайына баға беруден гөрі, жоспардың орындалуына баға беру үшін қажетті нақты мəліметтерді жазумен ғана шектелді” деп көрсеткен.

Дегенмен Ресейлік ғалымдар, мəселен А. Д. Ларионов бұған кері дəлел айтады: “Бухгалтерлік есеп өзінің мəні, табиғаты жəне логикасы тұрғысынан бастапқыда кезеңде басқарушы болып табылды. А. Д. Ларионовтың пікірімен келісуге болады, себебі кеңестік есеп жүргізуде басқару аспектілері де орын алды. Бірақ біртіндеп кеңестік дəуірдегі есеп орталықтандырылған басқару жəне мемлекеттік бақылау құралынан мемлекетті басқару құралына айнала бастады. Отандық экономикада басқару есебін жаңа құбылыс түрінде қарау қателік болар. Бухгалтерлік қызметтің атқаратын жұмысы кеңес өкіметінің кейінгі жылдарымен салыстырып қарағанда, 20-30 жылдардың басында едəуір кеңірек болған. Сол заманның бухгалтері есептік те, сондай-ақ жоспарлы - талдамалық жұмыстарымен де айналысқан. Социалистік шаруашылық жүргізу жүйесі мен орталықтандырылған жоспарлауды нығайтуды көздейтін елдердің даму деңгейлерінде біртіндеп бухгалтерлік қызметтен жоспарлы жəне қаржылық бөлімдерінің бөлінуі, оларға бухгалтерлік өкілеттіктің бір бөлігін беру орын алды. Осының нəтижесінде бухгалтердің бұл қызметі іс жүзінде кəсіпорынның шаруашылық өмірінің фактілерін есептік тіркеумен ғана шектелгені баршаға мəлім.

Қайта құру кезінде, нарықтық экономиканың пайдасына орталықтандырылған басқару жүйесінен бас тартып, бірақ жоспарлаудың ролін дəлелсіз төмендетудің салдарынан -кəсіпорынның техникалық - өнеркəсіптік - қаржылық жоспарының мəні жойыла бастағаны байқалды. Басқару есебіндегі бюджеттеу, көбінесе отандық тəжірибеде қолданылған техникалық - өнеркəсіптік - қаржылық жоспарды жасаудың тəртібін көрсеткен болатын. Кеңестік экономика тұсында басқару есебінің бір тұжырымдамасы концепциясы) - жауапкершілік орталықтары бойынша басқару болып табылды, яғни осының бір белесіндей көрінген, ішкі шаруашылықтың есеп айырысуды енгізуге бірқатар табанды талпыныстар жүргізілгенін байқаймыз.

Бірақ, қазіргі кезде тек шығындарды ғана басқарып қоймай, жабдықтау процесі, өндіру жəне өткізу немесе қызмет көрсетуді де басқаруға болады. Сондай-ақ, əрбір процестің аумағында нақты жұмыстар жүргізіледі, сондықтан ақпаратты дайындауды əр процестің ішіндегі жұмыс түрлері бойынша жүргізу қажет. Осыған орай, біздің пікірімізше, бухгалтерлік ақпараттарды пайдаланумен қатар, жоспарлауға, талдауға, бақылау мен болжауға жатқызылатын жұмыс түрлеріне сəйкес аналитикалық есеп шоттары бойынша аналитикалық ақпараттардың кең кəлемін дайындау қажеттігі туындайды. Мұндай функцияларды басқару есебі орындайды. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жəне жетілдіру мəселелерін шешу үшін, қаржылық есеп пен өндірістік есепті бөлу арқылы басқару есебін қалыптастыру қажет[20] . .

Басқару есебін қалыптастыру мен дамытуда сəтті қадам болып, кəсіпорынның жалпы бухгалтерлік есебінен калькуляциялық (басқарушылық) есепті бөлу қажет болды. Екі дербес бухгалтерлік есепті (қаржылық жəне калькуляциялық) құру ең алдымен өндірістің ұлғаюымен, оны шоғырландырудың өсуімен, капиталды орталықтандырумен, ірі компанияларды құрумен, сондай-ақ оларда коммерциялық құпияларды сақтау кажеттілігімен байланысты болып келеді. Бұл белгілі бір жағдайда біртұтас ұлттық шоттарды қалыптастыруға əсер етті.

“Батыстық бухгалтерлік есебінің бағалауы бойынша, - деп жазады” А. М. Карминский жəне т. б. - тек басқару есебінің дұрыс жолға қойылуы мен жүргізілуі ресурстар мен уақыттың 90 пайызына жуығы кетеді, ал дəстүрлі қаржы есебіне қалған уақыт бөлігі кетеді”. Осыған ұқсас пікірлерді профессорлар П. С. Безруких пен Н. П. Кондраковта растайды, жалпы экономикалық ақпараттардың жиынтығында, 2/3 жуығын бухгалтерлік есептің мəліметтерін құрайды”, жəне олар басқару шешімдерін қабылдау үшін қажеттігін атап өткен. Дегенмен, есептің екі түрі де өз кезегінде мынадай жүйелік элементтерінен тұрады:

алғашқы құжаттау мəліметтері бойынша ақпараттарды өңдеу;
əртүрлі өндіріс сипатын немесе оның жекелеген бөліктерін өлшеу;
бақылау қызметтерін орындау кезінде тура жəне кері байланысты көздейтін жəне тағы басқа реттеуші ролін атқарады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.