Бүгінгі Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың күйіне кешенді талдау жасап, орталықтандыру мен орталықсыздандыру балансына қол жеткізу қажеттігін елдегі әкімшілік реформасы тұрғысында негіздеу

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 123 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ3

1 ҚАЗАҚСТАНДА МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ОРТАЛЫҚ-ТАНДЫРЫЛУЫ МЕН ОРТАЛЫҚСЫЗДАНДЫРЫЛУЫ ТЕПЕ-ТЕҢДІГІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ12

1. 1 Әкімшілік реформалаудағы орталықтандырылу тепе-теңдігін зерттеудегі негізгітүсініктер мен әдістер12

1. 2 Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықтандыруды қалыптастырудың тарихи-әлеуметтік алғышарттары22

1. 3 Орталық билік Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару жүйесінің ядросы36

2 МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ОРТАЛЫҚСЫЗДАНУЫТАРИХИ-ӘЛЕУМЕТТІК ПРОЦЕСС54

2. 1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың орталықсыздануының негізгі бағыттары54

2. 2 Әлеуметтік әріптестік Қазакстаңдағы мемлекеттік басқаруды орталықтандыру әдастерінің бірі ретінде70

3 МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫ ОРТАЛЫҚСЫЗДАНДЫРУДЫҢ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕСІ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕҚАЗАҚСТАННЫҢ БОЛАШАҒЫ90

3. 1 Биліктің орталықтандырылуы мен -тендігіне қол жеткізудің әлемдік тәжірибесі заңдылықтары90

3. 2 Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру үлгісі108

ҚОРЫТЫНДЫ117

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ119

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дисссертацияда бүгінгі Қазақстандағы әкімшілік реформасының негізгі бағыттарының бірі болып табылатын мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына қол жеткізудің теориялық және практикалық мәселелері зерттеледі. Жұмыста Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың бүгінгі жағдайы қарастырылады. Қазақстаңдағы мемлекеттік басқару жүйесіндегі орталықтаңдыру жағына қарай орын алатын дисбаланс факторлары мен алғышарттары талданады; кең саяси-әлеуметтік процесс ретіндегі мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру ұғымы негізінде оның негізгі бағыттары және Қазақстандағы жүзеге асырылуы мүмкіндігі зерттеледі; федеративті және унитарлы мемлекеттердің тарихи дамуындағы мемлекеттік басқарудың орталықтандырылуы мен орталықсыздандырылуы балансы эволюциясының негізгі кезеңдері талданады; мемлекеттік басқарудың орталықсыздандырылуы-ның унитарлы мемлекеттердегі әкімшілік басқаруды жетілдіру процесіндегі саяси және ұйымдық зандылықтары анықталады; Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру үлгілері ұсынылды; диссертация жұмысында жүргізілген зерттеулер негізінде Қазақстан Республикасындағы әкімшілік басқаруды жетілдіру жөнінде ғылыми-қолданымдық ұсыныстар жасалды.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін мемлекеттік басқару жүйесін жетілдірудің маңызы үлкен. Республикадағы мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру және жетілдіру жұмыстары тәуелсіздік алған сәттен бері жүргізіліп келеді. Қазір еліміз әкімшілік реформасының жаңа сатысына өтуде, бұл жөнінде елбасы Н. Ә. Назарбаев 2004 жылдың қыркүйек айында Қазақстан Республикасы Парламентінің Үкімет мүшелерінің қатысуымен өткізілген кеңейтілген мәжілісінде айтқан болатын [1] .

Әкімшілік реформа негізгі бес бағыттардан түрады. Бірінші бағыт мемлекеттік басқарудың орталық деңгейін жетілдіруге қатысты. Атқарушы билікті оның орталық деңгейінде реформалаудың мазмұны Үкімет пен әрбір мемлекеттік орынның қүрылымы саяси істердегі функциялардың дәл жіктелуі, оның орындалуы және бақылануы арқылы анықгалатындығында болып табылады. Министрліктер сәйкесті басқару аясындағы саяси өндеудің стратегиялық функцияларын жүзеге асырулары тиіс. Қолдану және бақылау-тексеру функцияларын министрліктер құрамына кіретін комитеттер жүзеге асырады. Әкімшілік реформасының басқа бағыттары мыналарға қатысты:

мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің жіктелуі және жергілікті мемлекеттік басқару құрылымдарын реформалау; мемлекеттік басқаруды бюрократсыздандыру; мемлекеттік қызметті жетілдіру; мемлекеттік экономика секторын басқаруды жетілдіру [1, 2 б. ] .

Біз диссертациялық жұмысымыздың тақырыбы аясындағы әкімшілік реформаның мемлекеттік басқару деңгейлері арасыңдағы өкілеттіктердің жіктелуі және жергілікті мемлекеттік басқару құрылымын реформалауға қатысты екінші бағытына көңіл аударғымыз келді. Кең мағынада алғанда бұл жерде, мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктер мен функциялардың жіктелуі салаларының бірі болып табылатын, мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру жөнінде әңгіме болып отыр.

Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктер мен функциялардың жіктелуі тұрғысынан алғанда билікті орталықсыздандыру мәселесі Қазақстанның саяси басшылығы үшін жаңалық емес. Бұрынырақ, 2003 жылдың акпан айында Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктер мен фунциялардың жіктелуі және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру концепциясы жайлы қаулысы қабылданды. Осы концепция негізінде сәйкесті заң қабылдануы тиіс. Негізгі мақсаты концепцияны жүзеге асырып және оның негізінде мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктер мен функциялардың жіктелуі және бюджетаралық қатынастардың жетілдірілуі жөніндегі Қазақстан Республикасының заңын жасау болып табылатын мемлекеттік комиссия құрылды.

Осы айтылғандар диссертация тақырыбының өзекті екендігін дәлелдеп көрсетеді. Сонымен бірге мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру мәселесі теориялық тұрғыда да, міндетті түрде, өзекті және маңызды мәселелер қатарына жатады. Бұл, мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру мәселесі қатысты болатын әкімшілік басқарудың теориялық мәселелерінің жалпы сипатымен анықталады.

Әкімшілік басқарудың кең ауқымды мәселелері ішінде мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және өзара байланысы мәселесі ерекше мән алады. Индустриялы дәуірде қазіргі мемлекеттерді әкімшілік басқаруда орталықтандыру және мемлекеттік басқару жүйесіндегі биліктің атқарушы орындарының жетекшілік рөлі тенденциясы басымдылық көрсетуде. Бұл тенденциялар уақыт өте келе мемлекеттік басқарудың бюрократиялануы, қалың қауымньң қоғамды басқарудан шеттеп қалуы, шенеуніктер арасында коррупцияның өсуі және т. б. байланысты өзінің теріс жақтарын көрсете бастады. Билікті орталықсыздандырудағы осы және басқа да келеңсіз салдарлар бүгінгі Қазақстанда да толығымен орын алады.

Әкімшілік басқарудың әлемдік тәжірибесі орталықтандыру мен атқарушы билік орындарының үстемдігінің теріс салдарларымен күресудегі тиімді әдістердің бірі мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру болып табылатындығын көрсетті. 1970-80 жылдары бірқатар батыстық елдерде мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыруға бағытталған әкімшілік басқару реформасы жүзеге асырылды. 1990 жылдары осындай реформаны Орталық және Шығыс Еуропаның посткоммунистік елдері жүргізді. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі орталықтандыру мен орталықсыздандыру арасындағы балансты сақтау бұл реформаның маңызды бөлігі болды.

Теориялық тұрғыдан алғанда мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансы және осы негізде, мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру түрғысынан келгенде, осындай балансқа қол жеткізу заңдылықтарын анықтаудың әлемдік тәжірибесін зерттеу үлкен қызығушылық туғызуда. Мұндай зерттеу Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасының жүзеге асырылуы мен тереңдетілуінің теориялық тұғырының негізін жасайды.

Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасына теориялық талдау жасау мемлекеттік басқару жүйесінің бүгінгі күйін билікті орталықтандыру жөне орталықсыздандыру түрғысынан зерттемей мүмкін емес. Бұл тұрғыдан алғанда Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықтандырудың тарихи және әлеуметтік-экономикалық алғышарттарын ашып көрсету әсіресе маңызды. Республикадағы биліктің орталықтанған жүйесінің институтталуына талдау жасау және осының негізінде елдегі мемлекеттік басқару жүйесінің ядросы ретіндегі орталықтың қүрылымын анықтаудың да маңызы үлкен.

Орталықтанған басқару жүйесі бар басқа да унитарлы мемлекеттердегі сияқты Қазақстанда да мемлекеттік басқару жүйесіндегі орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына қол жеткізуде орталықсыздандыру шешуші мәнге ие болады. Осыған байланысты мемлекеттік басқаруды орталықтаңдыру деп нені түсінеміз деген сұрақ туады. Бұл түсінікке қандай мазмұн беріп, қандай компоненттер ендіргенімізге орталықсыздандырудың теориялық мәні ғана емес, сонымен бірге Қазақстан Республикасындағы нақты әкімшілік реформасы тәжірибесінің өзі де тәуелді болады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансы жету кешенді және көпжақты мәселе болып табылады. Ол мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудың алғышарттары мен факторларын және Қазақстан мен басқа да посткеңестік мемлекеттердегі бүкіл саяси жүйені зерттеуді білдіреді. Алайда, отандық саясаттанушылар бұл мәселелерге жеткілікті көңіл бөліп отырған жоқ. Биліктің орталықтандырылуы мәселесіне арналған қазақстандық саясаттанушылар еңбектерінің ішінен А. М. Беліспаевтың «Қазақстандағы биліктің орталықганған жүйесінің қалыптасуы» деген тақырыптағы кандидаттық диссертациясы жұмысын бөліп қарауға болады [2] .

Мемлекеттік басқару жүйесінің орталығы құрылымын орталық пен периферийдің өзара қарым-қатынасы түрғысынан талдамай орталықтандыру мен орталықсыздандыру балансына қол жеткізу мәселесін зерттеу мүмкін емес. Президенттік институт ядросы болып табылатын орталықтың өзі биліктің орталықтанған жүйесін институттауда да, сол сияқты бір бағыты мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру болып табылатын әкімшіліктік реформасында да шешуші рөл атқарады. Басқарудың президенттік түрі мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздаңдыру балансына қол жеткізуге ықпал жасайтын институттардың бірі болып табылады. Қазақстандық саясаттанушылардың президенттік институтқа арналған жұмыстарының көпшілігінде осы институттың ұлттық мемлекеттілікті құруына, Қазақстанның саяси-әлеуметтік жүйесін реформалауға, президенттік билікке айналдырылған күшті билік қалыптастырудағы рөліне баса көңіл бөледі. Осы тұрғыда «Жаңа тәуелсіз мемлекеттердегі президенттік институт» жинағын, сонымен бірге
Ж. Жүнісова [3], Е. Ертісбаев [4], М. Нәрікбаев [5] және басқалардың еңбектерін атап көрсеткен жөн. Қазақстандық саяси әдебиеттерде президенттік институттың мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудағы рөлін талдайтын жұмыс та жоқтың қасы.

Қазіргі әкімшілік басқаруды зерттеу жұмыстарында мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру мәселесін талдауға көбірек мән беріледі. Қазақ саясаттануында бұл мәселе өзінің талдануының алғашқы сатысында жүр. Қазақстандық саясаттанушылар ішінен орталықсыздандырудың жалпы мәселелерін зерттеп жүрген С. Абдуллаев [6], Ж. Әлжани [7], А. Беліспаев [8],
Р. Кадыржанов [9], және басқалардың еңбектерін атап айтуға болады.

Бұл жұмыстар орталықсыздандыруды өкілеттіктер мен функцияларды мемлекеттік басқарудың орталық деңгейінен аймақтық және жергілікті деңгейлерге беретін әкімшіліктік процесс ретінде қабылдауға негізделген. Алайда, әкімшілік басқаруды казіргі сатыда зерттеу орталықсыздандыруды кешенді саяси-әлеуметтік процесс ретінде кеңірек түсінуді талап етеді. Бұлайша түсінілетін орталықсыздандыруға өкілеттіктер мен функцияларды бөлісу ғана емес, сонымен бірге бірқатар мемлекеттік функцияларды этатсыздандыру мен қазіргі қоғамның негізгі секторлары мемлекет, бизнес және азаматтық қоғамның әлеуметтік серіктестігі жатады.

Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудың осындай синтетикалық түсінігі қазақстандық саясаттану үшін, белгілі бір шамада, соны болып табылады. Отандық саясаттануда мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудың осындай түсінігіне негізделген жұмыстар жоқтың қасы. Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздаңдырудың жекелеген аспектілерін ашатын жұмыстар бар.

Бұл, бірінші кезекте орталықсыздандырудың Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру сияқгы аспектілеріне қатысты. Бүл мәселе қазақстандық саясаттану және басқа да әлеуметтік ғылымдарда кеңінен талқыланатын өзекті мәселелер қатарына жатады. Республикадағы жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыруды институттық талдау барысында саясаттану және құқықтық саладағы жүмыстар ұштасып жатады. Олардың арасында
Ө. Байгелді [10], А. Жанүзақова [11], Г. Илеуова [12], К. Қазкенов [13],
К. Кубаев [14], Р. Сақиева [15], П. Своик [16], Г. Телебаев [17], К. Шәріпбаев [18] және басқалардың еңбектерін атап айтқан жөн. 2002 жылы ақпан айында өткізілген «Қазақстан Республикасындағы орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқару» тақырыбындағы ғылыми конференция материалдары қызығушылық туғызды. Ғалымдар, мемлекеттік орындар, саяси партиялар, ҮЕҰ өкілдері, сонымен бірге шетелдік ғалымдар қатысқан бұл конференция материалдары Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі баскарудың қалыптасуы мен дамуы жөнінде елеулі мөлшерде талдаулар береді [19] .

Жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыруға біз зерттеген саланың қазақстандық қоғамның негізгі секторларының мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудағы өлеуметтік серіктестігі сияқты аспектісі де кіреді. Мемлекет, бизнес және кәсіподақтардың әлеуметтік-еңбек мәселелерін шешудегі өзара әсері түріндегі әлеуметтік серіктестік мәселелеріне А. Жүсіпованың «Қазақстан Республикасындағы өлеуметтік серіктестікті институттаудағы кәсіподақтардың рөлі» [20] деген тақырыбындағы және Ж. Момынбаевтың «Өтпелі кезендегі Қазақстандағы патернализм және әлеуметтік саясат» [21] деген тақырыбындағы кандидаттық диссертация жұмыстары арналған. Әлеуметтік серіктестік мәселелерінің талданымы Қазақстан Республикасы мәдениет, акдараттар және қоғамдық келісім министрлігінің жинақарында кең тұрғыда келтірілген, онда ҮЕҰ өкілдері мемлекет пен ҮЕҰ-дың бірқатар мемлекеттік әлеуметтік бағдарламаларды орындауда араларындағы жауапкершіліктердің бөлінуі мәселелері бойынша өзара ықпалдасуы жөнінде тәжірибелер бөлісіп, пікірлерін білдірді [22] .

Автордың Қазақстандық саясаттанушылардың аталған жұмыстарына талдау жасауы Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың орталықтандырылуы мен орталықсыздандырылуы балансына қол жеткізу мәселесін ой елегінен өткізіп, оның теориялық жөне практикалық шешілуінің жолдарын ұсынуына көмектесті.

Зерттеудің негізгі мақсаты: бүгінгі Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың күйіне кешенді талдау жасап, орталықтандыру мен орталықсыздандыру балансына қол жеткізу қажеттігін елдегі әкімшілік реформасы тұрғысында негіздеу.

Зерттеу нысаны ретінде Қазақстандағы әкімшілік реформасы аясындағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру процесі алынды.

Зерттеу пәні болып Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасының басты басымдылықтарының бірі және посткеңестік қоғамдағы әкімшілік басқару мәселелерін зерттеудің теориялық-әдістемелік принциптері ретіндегі мемлекеттік басқарудың орталықтануы және орталықсыздануы балансы табылады.

Зерттеу мақсатынан туындайтын негізгі міндеттерді:

орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына қол жеткізу қажеттігін Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасының басымдылықтарының бірі ретінде негіздеу; Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықтандырудың тарихи, экономикалық және этносаяси алғышарттарын ашып көрсету; Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың орталықтанған жүйесінің ядросы болып табылатын орталықтың құрылымын айқындау; Қазақстандағы мемлекеттік баскаруды орталықсыздандырудың негізгі бағыттарын ашу; Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру және азаматтық қоғамды дамыту әдістері ретіндегі қазақстандық қоғамның негізгі секторларының әлеуметтік серіктестігін негіздеу; федеративті жөне унитарлы мемлекеттердегі мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансының эволюциясының негізгі басқыштарын анықгау және осы негізде оның жетістіктерінің заңдылықтарын саяси, ұйымдық және басқа тұрғыларда түйіндеу; Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру үлгісін биліктің орталықтануы және орталықсыздануы балансына қол жеткізу тұрғысында жасау; мемлекеттік басқарудың орталықтандырылуы мен орталықсыздандыры-луы балансына қол жеткізуге Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасы тұрғысында ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар жасау.

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы елеулі мөлшерде Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасы тұрғысында мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына қол жеткізуді зерттеумен байланысты анықталады. Қойылған мәселелерді зерттеу барысында төмендегідей нақты ғылыми нәтижелерге қол жеткізілді:

мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына қол жеткізу қажеттігі Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасы мен қазіргі индустриялы қоғамдағы әкімшілік басқарудың басымдылықгарының бірі ретінде негізделді; Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың орталықтандырылуының тарихи, экономикалық және этносаяси алғышарттары анықталды; Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың орталықтанған жүйесінің ядросы болатын, мемлекеттік басқарудың орталықтандырылуы мен өзара байланысындағы дисбалансты орталықсыздандыру пайдасына қарай анықтайтын орталықтың құрылымы ашьлды; диссертациялық жұмыс барысында қарастырылған мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру түсінігінің негізінде оның негізгі бағыттары ашылып және оның Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқаруды орталықтандыру мен орталықсыздандыру балансына қол жеткізудегі рөлі анықталды; мемлекет, бизнес және үкіметтік емес сектордың әлеуметтік серіктестігінің Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру жөне азаматтық қоғамды дамытудағы рөлі мен маңызы ашылған; федеративті және унитарлы мемлекеттердегі әкімшілік басқарудың әлемдік төжірибесіне талдау жасау негізінде мемлекеттік басқарудың орталықтануы мен орталықсыздануы балансының эволюциясының негізгі сатылары, сонымен бірге осы балансқа жетудің саяси және үйымдық заңдылықтары ашылды; Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформасының барысында орталықтану және орталықсыздану балансына қол жеткізудің әдісі ретіндегі орталықсыздану мен жергілікті өзін-өзі басқарудың үлгісі жасалды.

Қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар:

1. Тиімді әкімшілік басқару мемлекеттік басқаруды орталықтандыру мен орталықсыздандыру балансын білдіреді. Қазіргі индустриялық қоғамда орталықтандыру мен атқарушы билік орындарының үстемдігі тенденциялары жетекші болса да әкімшілік басқарудың әлемдік тәжірибесі көрсеткендей, мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру аталған тенденциялардың теріс жақтарын жеңуге ықпал жасайды. Мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына қол жеткізу Қазақстандағы әкімшілік реформасының басым бағыттарының бірі болуы тиіс.

2. Бүгінгі Қазақстандағы қалыптасқан мемлекеттік басқаруды орталықтандыру дисбалансының өзіндік тарихи, экономикалық және этносаяси алғышарттары бар:

Қазақстандағы мемлекеттік басқару жүйесі кеңестік кезеңде де, кеңестік кезеңнен бұрын да қатаң орталыктанған сипатта болды. Кеңестік кезеңнен бұрын қазақ этникалық қоғамында жергілікті өзін-өзі басқару орын алғанымен олар ресейдің отарлық билігінің орталықтанған жүйесіне кірді және қоғамды басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансын қалыптастыруға ықпал жасамады; Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың орталық- тануының экономикалық алғышарттары республиканың 1980-1990 жылдардағы экономикалық кеңістігіндегі дезинтеграция қаупімен және осы қауіпті жеңу үшін де, сонымен бірге, посткеңестік кезендегі нарықгық экономиканы институттау үшін де биліктің орталықтануын күшейту қажеттігімен байланысты; Мемлекеттік басқаруды орталықтандырудың этносаяси алғышарттары қазіргі Қазақстанда ұлттың этникалық қалыптасуы мен дезинтеграцияеы қаупін жеңудің шешуші факторы ретіндегі унитарлы мемлекетті нығайту қажеттігімен байланысты.

3. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару жүйесіне «орталық-периферия» методологиялық әдісі призмасы арқылы қарай отырып, осы жүйені қалыптастырудағы орталықтың шешуші рөлін көруге болады. Барлық билік тармақарынан жоғары тұрып, әкімшілік басқару жүйесінің қатаң орталықтанған сипатын білдіретін президенттік институт мемлекеттік басқару орталығы құрылымының ядросы болып табылады. Мемлекеттік басқарудың атқарушы, немесе президенттік вертикалін құрайтын атқарушы билік орындары президенттік институтпен тығыз байланыста. Өкілдік және сот билігі орындары мемлекеттік басқарудың орталығы құрылымында перифериялық (шеткерілік) жағдайда қалып отыр.

4. Мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансы орталық және жергілікті билік орындары арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің әкімшілік бөлінуіне қарағанда кеңірек, мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру түсінігін білдіреді. Кең саяси-әлеуметтік процесс ретіндегі мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудың негізгі бағыттары мыналар:

орталық және жергілікті мемлекеттік басқару орындары арасындағы өкілеттіктер мен функциялардың бөлінуі; бірқатар мемлекеттік функцияларды мемлекеттік орындардан бәсекелес секторларға беру; қазіргі қоғамның негізгі секторлары арасындағы әлеуметтік серіктестік және бірқатар әлеуметтік бағдарламалар мен мемлекеттік функциялардың орындалуы жауапкершіліктерін үкіметтік емес сектор пайдасына бөлу; аймақтық өзін-өзі басқару; жергілікті өзін-өзі басқару.

5. Әлеуметтік-еңбек мәселелерін шешуге негізделген мемлекет, бизнес және кәсіподақтардың ұшпартиялығы түріндегі әлеуметтік серіктестік ұғымы кеңейтілуі тиіс. Әлеуметтік серіктестікті Қазақстан қоғамының негізгі секторлары мемлекет, бизнес және азаматгық қоғамның әлеуметтік саясатты тиімді орындау және бірқатар мемлекеттік функцияларды орындау жауапкершіліктерін мемлекеттен үкіметтік емес секторға беру мақсатындағы өзара әрекеті деп түсіну қажет. Қазақстандағы мұндай мағынадағы әлеумеітік серіктестік әлі де бастапқы сатысында жүр және де мемлекеттік басқаруды орталықтандыру және орталықсыздандыру балансына жетуге мүмкіндік бере алмайды.

6. Федеративті және унитарлы мемлекеттердегі әкімшілік басқару эволюциясы индустриялы қоғам дамуының әр түрлі пішін алып жүрген мемлекеттік басқарудың орталықгануы және орталықсыздану балансының басымдылық мән алатынын көрсетеді. Қазіргі кезде федеративті болсын, унитарлы болсын және орталықсыздандыру балансы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыруды күшейтуді талап етеді.

7. Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту үлгілерін жасауда осы процесті жүзеге асырудың әлемдік тәжірибесін талдау нәтижесінде анықталған саяси, ұйымдық және басқа заңдылықтарды ескеру қажет. Сонымен бірге, бұл үлгілерді жасау және жүзеге асыру барысында Қазақстандағы әкімшілік басқарудың ұлттық ерекшеліктерін де ескеру қажет.

Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негіздері. Саяси жүйелер теориясы, әкімшілік басқару, федерализм, азаматтық қоғам концепциялары зерттеудің теориялық негізін құрайды. Біздің жұмысымыздың барлық негізгі мәселелерін шешу барысында қолданым тапқан институттық талдау біздің зерттеу жұмысымыздағы негізгі методология болып табылады. Институттық талдаумен бірге басқа да методологиялық әдістер қолданылды. Олардың ішінде Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудың негізгі бағыттарын зерттеу кезінде қолданылатын «орталық-периферия» әдісі Қазақстандағы мемлекеттік басқару жүйесі орталығының құрыпымын талдау және ауқымды саяси-әлеуметтік процесс ретінде әсіресе пайдалы болды. Зерттеудің келесі тиімді әдістері федеративті және унитарлы мемлекеттердегі мемлекеттік басқарудың орталықтандырылуы және орталықсыздандырылуы балансының эволюциясын талдауда, сонымен бірге посткоммунистік қоғамдардағы биліктердің саяси және ұйымдық заңдылықтарын ашуда қолданылатын салыстырмалық, компаративтік талдау әдістері болды. Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықтандырудың алғышарттарын зерттеуде нақты-тарихилық әдіс маңызды рөл ойнайды. Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру жөне жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру үлгісін жасауда үлгі жасау әдісі қолданылды.

Диссертацияның практикалық мәні оның қағидалары мен тұжырымдарын Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру бағытындағы әкімшілік реформасының ұлғаюы мен тереңдеуі кезінде мемлекеттік орындардың пайдалануы мүмкіндігімен түсіндіріледі. Диссертацияның қағидалары мен тұжырымдарын саясаттану, әкімшілік басқару, жергілікті мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару жөнінде арнайы мамандар даярлау курстарында пайдалануға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.