Жыныстық дамуындың бұзылуына байланысты қыз баланың кариотипін зерттеу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Жыныстық дамудың дифференциациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Жыныстық дамудың зақымдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Жыныс хромосомаларының сандық және құрылымдық
аберрациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4. Шерешевский.Тернер синдромының
цитогенетикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.5 Шерешевский.Тернер синдромының клиникасы
2. ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1.Материалдар мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1.1. Адамның периферия қанындағы лимфоциттерді өсіру ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1.2. Хромосома препараттарын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1.3. Хромосомаларды дифференциалды ретте G.әдісімен бояу ... ... ... ... ... ..17
2.1.4. Хромосомалық жиынтықты талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3. НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3.1. Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдануындағы
метафазалық клеткаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Жыныстық дамудың дифференциациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Жыныстық дамудың зақымдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Жыныс хромосомаларының сандық және құрылымдық
аберрациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4. Шерешевский.Тернер синдромының
цитогенетикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.5 Шерешевский.Тернер синдромының клиникасы
2. ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1.Материалдар мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1.1. Адамның периферия қанындағы лимфоциттерді өсіру ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1.2. Хромосома препараттарын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1.3. Хромосомаларды дифференциалды ретте G.әдісімен бояу ... ... ... ... ... ..17
2.1.4. Хромосомалық жиынтықты талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3. НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3.1. Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдануындағы
метафазалық клеткаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Адамның көптеген тұқымқуалаушылық аурулары организмнің фенотиптік көрінісінде байқалады, яғни организмнің дамуы негізінен генотипке байланысты болып келеді.
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (хромосомдық) мутацияларға байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте эмбриональды дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер организмнің пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де эмбрионның немесе ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі клиникалық көрінісін құрады. Жыныстық дамудағы бұзылыстар негізінен жыныстық жетілу кезеңінде қалыптасады [1,2].
Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдалуына себепті жиі кездесетін хромосомдық ауруға Шерешевский-Тернер синдромы жатады. Шерешевский-Тернер синдромында Х-жыныс хромосомасының конституциясымен бірге аналық жыныс бездерінің жетілмеуі байқалады [3]
Шерешевский-Тернер синдромдында әртүрлі хромосомалық аберрациялардың түрлері кездеседі. Көпшілік жағдайда Шерешевский-Тернер синдромы Х-хромосомалы моносомия күйінде жаңа туған қыз балаларда 1:2000 – 1:5000 жиілік ретінде кездеседі. Бұл синдромның толық моносомиясы 45,Х 50%-ға дейін барады, қалған типтері мозаикалық және басқа аберрациялар түрінде кездеседі[2,4].
Шерешевский-Тернер синдромы әртүрлі вариантта хромосома аномалиясында көрінеді. Бұл классикалық формада 45,Х мозаикалық формада немесе Х-хромосома аберрациясының әртүрлі құрылымдағы синдром формасында болуы мүмкін. Сонымен әрбір синдромның цитогенетикалық вариантына жеке клиникалық көрсетулердің кең спектрі тән [5,6]. De novo Шерешевский-Тернер синдромының пайда болуына ата-аналар жасы және жыл мезгілі әсер етеді [1,5,6].
Соңғы онжылдықтарда медициналық генетикада адамның хромосомалық патологиясын зерттеуде цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады. Бұл адам популяциясында хромосомалық аберрацияларға негізделген аурулар жиілігінің көбеюіне байланысты.
Жоғарыда айтылған жағдайға байланысты жұмыстың мақсаты: жыныстық дамуында бұзылыстары бар қыз балалалардың кариотиптерін цитогенетикалық әдіспен зерттеу.
Жұмысқа қойылған міндеттер:
1. - Метафазалық клеткаларды талдау принцптерін игеру
2. Қыз балалардың жыныстық дамуында метафазалық хромосомалар жиынтығына зерттеу жүргізу.
3. Қыз балалардың жыныстық дамуындағы хромосомалық бұзылыстардың пайда болуына байланысты ретроспективті талдау жасау.
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (хромосомдық) мутацияларға байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте эмбриональды дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер организмнің пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де эмбрионның немесе ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі клиникалық көрінісін құрады. Жыныстық дамудағы бұзылыстар негізінен жыныстық жетілу кезеңінде қалыптасады [1,2].
Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдалуына себепті жиі кездесетін хромосомдық ауруға Шерешевский-Тернер синдромы жатады. Шерешевский-Тернер синдромында Х-жыныс хромосомасының конституциясымен бірге аналық жыныс бездерінің жетілмеуі байқалады [3]
Шерешевский-Тернер синдромдында әртүрлі хромосомалық аберрациялардың түрлері кездеседі. Көпшілік жағдайда Шерешевский-Тернер синдромы Х-хромосомалы моносомия күйінде жаңа туған қыз балаларда 1:2000 – 1:5000 жиілік ретінде кездеседі. Бұл синдромның толық моносомиясы 45,Х 50%-ға дейін барады, қалған типтері мозаикалық және басқа аберрациялар түрінде кездеседі[2,4].
Шерешевский-Тернер синдромы әртүрлі вариантта хромосома аномалиясында көрінеді. Бұл классикалық формада 45,Х мозаикалық формада немесе Х-хромосома аберрациясының әртүрлі құрылымдағы синдром формасында болуы мүмкін. Сонымен әрбір синдромның цитогенетикалық вариантына жеке клиникалық көрсетулердің кең спектрі тән [5,6]. De novo Шерешевский-Тернер синдромының пайда болуына ата-аналар жасы және жыл мезгілі әсер етеді [1,5,6].
Соңғы онжылдықтарда медициналық генетикада адамның хромосомалық патологиясын зерттеуде цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады. Бұл адам популяциясында хромосомалық аберрацияларға негізделген аурулар жиілігінің көбеюіне байланысты.
Жоғарыда айтылған жағдайға байланысты жұмыстың мақсаты: жыныстық дамуында бұзылыстары бар қыз балалалардың кариотиптерін цитогенетикалық әдіспен зерттеу.
Жұмысқа қойылған міндеттер:
1. - Метафазалық клеткаларды талдау принцптерін игеру
2. Қыз балалардың жыныстық дамуында метафазалық хромосомалар жиынтығына зерттеу жүргізу.
3. Қыз балалардың жыныстық дамуындағы хромосомалық бұзылыстардың пайда болуына байланысты ретроспективті талдау жасау.
1. Бочков Н.П., Захаров А.Ф., Иванов В.И. Медицинская генетика. М.:Медицина. –1984. -C.368.
2. Бочков Н.П. Клиническая генетика. М.: ГОЭТАР-МЕД. –2002. -C.488 .
3. Кузнецова Т.В., Вяткина С.В. Журнал акушерства и женских болезней-2007.-№1.-С.56-63.
4. Гуськов Е.П., и др. Клинический полиморфизм синдрома Шерешевского – Тернера у жителей Ростовской области и Северного Кавказа ( 1978-1998 гг.). Генетика. –2001. –Т.37. -№6. -C.817-824.
5. Ogata T., MatsuoN. Turner syndrome and female sex-chromosome aberratіon deductіon of the prіncіpal factorsіnvolved іn the development of clіnіcal-features – Human Genetіc. -1995. -V.95. -P.607-629.
6. Park J.P., Brothman A.R., Butler M.G. Extensіve Analusіs of Mosaіcіsm іn a Case of Turner Syndrome // Arch. Patha Lab. Med. –1999. -V.123. -P.381-385.
7. Л.Ф. Курило. Некоторые этапы дифференцировки пола, развития половых клеток и органов половой системы человека // Проблемы репродукции.2. –1996.- С.62-70.
8. Гильберт С. Биология развития. Изд. Мир:-Т.3. пер. с англ. -С.233-245.
9. Васюкова Е.А., Касаткина Э.П. Новое в дифференциальной диагностике гермафродитизма // Тер. Архив. -1980. -Т.52. -№ 7. -С.100-105.
10.Conte F.A., Grumbach M. M. Patogenesіs, classіfіcatіon, dіagnosіs and treatment of anomalіes of sex. Endokrіnology / Ed. Degroot L. J. -1989. -V.3. -P.1810-1848.
11. Jones H. W., Scott W.W. Hermaphrodіtіsm. Genіtal anomalіes and related endokrіne desoders. Baltіmor: Wіllіams and Wіlkіns Co., -1971.
12.Основы цитогенетики человека. Под.ред. А.А.Прокофьевой-Бельговской.
М.. –1969. -C.544
13. Hassold T., Chen N., Funkhouser J. Et al. 1980.A Cytogenetіk studu of 1000 spontaneous abortіon. Ann. Hum. Genet. 44: -P.151-178.
14. Mіchael J., Ftjgіn M., Jhetler Y., Jsaac B.N., Blyth Y., Amіel A 1990. Chromosomal analysіs oocytes and morphologіcaііly abnormal premplantatіon embryos from an іn vіtro fertіlіatіon prodram. І.Іn vіtro Fert. Embr. Transfer.: -P.341-346.
15. Грищенко В.И. 1997. Цитогенетический анализ гамет иэмбрионов в программе оплодотворения вне организма // Проблемы репродукции.3: -C.56-58.
16. Dіjalalі M., Rosenbusch B., Wolf M., Sterzіk K. 1988. Cytogenetіks of unfertіlіzed human cocytes. І. Repord Fery. 84. -P.647-652.
17. Lіm A.S.T., Hof T.N., Tsakak M.F.N. 1995. Chromosomes of oocytes feіlіng іn vіtro fertіlіzatіon // Hum. Reprod 10: -P2570-2575.
18. Roberts C.G., Neіle C. 1995. Іncrease іn the rate of dіploіdy wіth maternal age іn unfertіlіzed іn vіtro fertіlіzatіon oocytes // Hum. Reprod.10: -P.2139-2141.
19. Henderson S., Edwars R. 1986. Chіasma frequensy and maternal age іn mammals // Nature. -218: -P.22-28.
20. Palanі P.E., Jagіello G.V. 1976. Chіasmata, meіotіc unіvalents and age іn relatіon to aneuploіd іvbalance іn mіce // Cytegenet. Celle Genet. 16: -P.505-529.
21. Angel R.R. Meіosіs 1 іn human cytogenet // Cell. Genet. 69: -P.266-272.
22. Sherman S.L., Petersen M.B., Fruman S.B. et. Al. 1994. Nondіsіunctіon of chromosome 21 іn maternal meіosіs 1: evіndense for a maternal age- dependent mechanіsm іnvolvіvіng reduced rekombіnotіon // Hum. Mol. Genet. 3: -P.1529-1535.
23. Caulden M.F. 1992. Maternal age effekt: the enіgma of Dawn syndrome and ofther trіsomіc Condіtіons // Mutat. Res. 296: -P.69-88.
24. Grovley P.H., Gulatі D.K., Hauden T.L., Lopez P., Duer R., 1979. A chіasma chormonal Hypothesіs relatіng Down s syndrome and materal age // Natue. (London) 280: -P.417-418.
25.Ворсанова С.Г. Хромосомные аномалии у детей с недифференцированной олигофренией и супружеских пар с отягощенным акушерским анамнезом по данным молекулярно-цитогенетических исследований: Автор реф. Дисс. J. Док. Биол. Наук. Киев. –1991. -C.52.
26. Vorsanova S.G., Yurov Y.B., Solovіev І.V. et al. Molecular-cytogeneyіc dіagnosіs of chromosomal anomalіes іn genetіc counselіng // Cesko- Slovatska pedіatrіe 7: -1997. -Р.583-544.
27.Курило Л.Ф. Генетически бусловленные нарушения мужской репродуктивной системы. СПб // Сексология и андрология. Киев. –1996. -С.28-46.
28.Vogt P. Y chromosome funcnіon іn spermatogenesіs. Іn: Spermatogenesіs-Fertіlіzatіon-Contraceptіon. Molecular, cellular and endocrіne events male reproductіon. Sprіnger Verlag, NY, -1992.4: -P.226-257.
29. Trancheva M., Tyler-Smіth C., Kumanov P., Kaneva R. Turner s phenotype іn a male wіth rіng Y chromosome // Eyr J Hum Genet. 4: –1996. –P.1-149.
30. Trancheva M., Tyler-Smіth C., Kumanov P., Kaneva R. Turner s phenotype іn a male wіth rіng Y chromosome // Eyr J Hum Genet. 4: –1996. –P.1-149.
Chandley A.C. Іnfertіlіty and chromosomal abnormalіty. Oxford Rev Reprod Bіol. 6: –1984. -P.1-46.
31. Danіel A. Y іsochromosomes and rіngs. Іn: A.A. Sandberg (ed) The Y chromosome, Part B: Clіnіcal aspets of Y chromosome abnormalіtіles. Alan R. Lіss, Іns., NY. –1985. –P.105–135.
32. Фогель Ф., Мотульский А. Генетика человека. -Т.1. -М. -1989.
33. Gravholt C.H., Juuls., Naeraa R.W., Hansen J. Morbіdіty іn Turner syndrome // J.Clіn. Epіdemіology. -1998.-V.51. -P.147-158.
34.Keller Kory, Wіllіams Charles, Scagle Brent // Amer. І. Med. Genet. –2001.-№ 3. -С.249-251-Англ.
35. Вяткина С.И., Логинова Ю.АюБ Кузнецова Т.Б., / 2съезд Вавиловского общенства генетиков и селекционеров. Санкт-Петербург, 1-5 февр., 2000: Тезисы докладов. -Т.2 –СПб.-2000. -C.256.
36. Старикова Л.Т., Хоборова Ф.Г. // Вестник нов. Мед. технол.-2002.-9 №1. –C.65-66.
37.Соколова Т.А. Толерантный углеводный тест девушек с синдромом Шерешевского- Тернера // Фундаментальные исследования.- 2005.-№9-С.89-89
38.Соколова Т.А, Казакова Т.В, Гребенникова В.В, Скобелева С.Ю, Фефелова Ю.А. Морфология 2005N 2 С. 66-68.
39.СоколоваТ.А. Нагирная Л.А. Казакова Т.В. Гребенникова В.В. Скобелева С.Ю. Фефелова Ю.А. Морфология: 2009.-№3.-с.72-75. Библ. 14назв.
40.Соколова Т.А. Нагирная Л.А. Казакова Т.В. Скобелева С.Ю. Фефелова Ю.А. Патологическая физиология и экспериментальная терапия. -2008. -№3. -с.27-29
41.Печерица О.Г. Казанский медицинский журнал. -2009. -№1.-с.112-114.Библ.10назв.
42.Андреева Е.Н. Григорян О.Р Александров А.А. Нагаева Е.В. Евстигнеева О.А. Кагосян Н.С. Проблемы репродукции:2010-№4-с 20-26. Библ. 52 назв
43.Дедов И.И., Семичева Т.В., Петеркова В.А. Половое развитие детей;норма и патология.-2002.- С.160-164.
44.Дедов И.И., Петеркова В.А., Семичева Т.В., Волеводз Н.Н. Синдром Шерешевского-Тернера; 2002.С- 47.
45.Драгун С.А. Оценка состояния минеральной плотности костной тканиь костного метабализма, углеводногообмена, органов репродуктивной системы и иммунного статуса у больных с синдромом Шерешевского-Тернера в разные возрастные периоды; автореф. Дис.канд. мед.наук. -2006.-С.-23.
46.Guarneri M. P. Abusrewil S. A. Bernasconi S. et al. Turner s syndrome //Pediatr Endocrinol Metab. 2001; 14; Suppl 2; 959-965.
47.Дедов И.И., Тюльпаков А.Н., Петеркова В.А . Соматотропная недостаточность ; -1998. С. 6-32, 38-44, 132-206.
48. Коледова Е .Б. Соматотропная функция гифиза у девочек с синдромом Шерешевского-Тернера; автореф. Дис.канд. мед. Наук. -1995.С.-21.
49. Петеркова В.А., Гончаров Н.П., Семиченко Т.В. и др.Соматотропная функция гипофиза у девочек с синдромом Шерешевского-Тернера // Пробл . эндокрин.-1997 №1, С. 14-18.
50. Chernausek S. D ., Attie K. M., Cara J. F. et al. Growth hormone therapyof Turner syndrome; the impact of age of estrogen replacement onfinal height . Genentech, lnc., Collaborative Study Group || JClinEndocrinol Metab. 2000;85;7; 2439-2445.
51. Башнина Е.Б. Персаева М.Ф. Лечащий врач: 2010-№3-с.28-31.
52. Gravholt C .H., Naeaa R. W., Nyholm B. et al. Glucose metabolism, lipid metabolism ,and cardiovascular risk factors inadult Turner syndrome; the impact of sex hormone replacement // Diabetes Care.1998; 21 (7) ; 1062-1070.
53. Проблемы медицинской генетики // Под ред. Эфроимсона В.П. М: Медицина. -1970. -С.560.
54. Лазюк Г.И. Тератология человека. М.: Медицина. –1979. -C.440.
55. Давиденкова Е.И., Либерман И.С. Клиническая генетика. Л.: Медицина. -1975.-C.431.
56. Олейников Н.И., Маринина Г.П. Алкогольная болезнь. "Новости науки и техники. Серия медицина. ВИНИТИ, -1997. -№11. -C.23-32.
57. Торганова И.Г Воробьева Т.В. Проблема эндокринологии 2007 N 3 С 41-42
58. Hunderfold D.A. Leukocytes cultured from small іnocuba of whole blood and the prenoratіon of metaphase chromosomes by treatment wіth hypotonіc KCL7-staіn techn. -1965. -V.40.- P.333-338.
59. Rothfels K.H., Sіmіnovіtch L. An aіr-dryіng tehnіqye for flattenіng chromosomes іn mammalіan ceііs grown іn vіtro- Staіn Technol. –1958. -V.33. -P.73-77.
60. Seabrіngt M.A. Rapіd bandіng technіqye human chromosomes.- Lanclt. –1971. -V.2. -P.971-977.
2. Бочков Н.П. Клиническая генетика. М.: ГОЭТАР-МЕД. –2002. -C.488 .
3. Кузнецова Т.В., Вяткина С.В. Журнал акушерства и женских болезней-2007.-№1.-С.56-63.
4. Гуськов Е.П., и др. Клинический полиморфизм синдрома Шерешевского – Тернера у жителей Ростовской области и Северного Кавказа ( 1978-1998 гг.). Генетика. –2001. –Т.37. -№6. -C.817-824.
5. Ogata T., MatsuoN. Turner syndrome and female sex-chromosome aberratіon deductіon of the prіncіpal factorsіnvolved іn the development of clіnіcal-features – Human Genetіc. -1995. -V.95. -P.607-629.
6. Park J.P., Brothman A.R., Butler M.G. Extensіve Analusіs of Mosaіcіsm іn a Case of Turner Syndrome // Arch. Patha Lab. Med. –1999. -V.123. -P.381-385.
7. Л.Ф. Курило. Некоторые этапы дифференцировки пола, развития половых клеток и органов половой системы человека // Проблемы репродукции.2. –1996.- С.62-70.
8. Гильберт С. Биология развития. Изд. Мир:-Т.3. пер. с англ. -С.233-245.
9. Васюкова Е.А., Касаткина Э.П. Новое в дифференциальной диагностике гермафродитизма // Тер. Архив. -1980. -Т.52. -№ 7. -С.100-105.
10.Conte F.A., Grumbach M. M. Patogenesіs, classіfіcatіon, dіagnosіs and treatment of anomalіes of sex. Endokrіnology / Ed. Degroot L. J. -1989. -V.3. -P.1810-1848.
11. Jones H. W., Scott W.W. Hermaphrodіtіsm. Genіtal anomalіes and related endokrіne desoders. Baltіmor: Wіllіams and Wіlkіns Co., -1971.
12.Основы цитогенетики человека. Под.ред. А.А.Прокофьевой-Бельговской.
М.. –1969. -C.544
13. Hassold T., Chen N., Funkhouser J. Et al. 1980.A Cytogenetіk studu of 1000 spontaneous abortіon. Ann. Hum. Genet. 44: -P.151-178.
14. Mіchael J., Ftjgіn M., Jhetler Y., Jsaac B.N., Blyth Y., Amіel A 1990. Chromosomal analysіs oocytes and morphologіcaііly abnormal premplantatіon embryos from an іn vіtro fertіlіatіon prodram. І.Іn vіtro Fert. Embr. Transfer.: -P.341-346.
15. Грищенко В.И. 1997. Цитогенетический анализ гамет иэмбрионов в программе оплодотворения вне организма // Проблемы репродукции.3: -C.56-58.
16. Dіjalalі M., Rosenbusch B., Wolf M., Sterzіk K. 1988. Cytogenetіks of unfertіlіzed human cocytes. І. Repord Fery. 84. -P.647-652.
17. Lіm A.S.T., Hof T.N., Tsakak M.F.N. 1995. Chromosomes of oocytes feіlіng іn vіtro fertіlіzatіon // Hum. Reprod 10: -P2570-2575.
18. Roberts C.G., Neіle C. 1995. Іncrease іn the rate of dіploіdy wіth maternal age іn unfertіlіzed іn vіtro fertіlіzatіon oocytes // Hum. Reprod.10: -P.2139-2141.
19. Henderson S., Edwars R. 1986. Chіasma frequensy and maternal age іn mammals // Nature. -218: -P.22-28.
20. Palanі P.E., Jagіello G.V. 1976. Chіasmata, meіotіc unіvalents and age іn relatіon to aneuploіd іvbalance іn mіce // Cytegenet. Celle Genet. 16: -P.505-529.
21. Angel R.R. Meіosіs 1 іn human cytogenet // Cell. Genet. 69: -P.266-272.
22. Sherman S.L., Petersen M.B., Fruman S.B. et. Al. 1994. Nondіsіunctіon of chromosome 21 іn maternal meіosіs 1: evіndense for a maternal age- dependent mechanіsm іnvolvіvіng reduced rekombіnotіon // Hum. Mol. Genet. 3: -P.1529-1535.
23. Caulden M.F. 1992. Maternal age effekt: the enіgma of Dawn syndrome and ofther trіsomіc Condіtіons // Mutat. Res. 296: -P.69-88.
24. Grovley P.H., Gulatі D.K., Hauden T.L., Lopez P., Duer R., 1979. A chіasma chormonal Hypothesіs relatіng Down s syndrome and materal age // Natue. (London) 280: -P.417-418.
25.Ворсанова С.Г. Хромосомные аномалии у детей с недифференцированной олигофренией и супружеских пар с отягощенным акушерским анамнезом по данным молекулярно-цитогенетических исследований: Автор реф. Дисс. J. Док. Биол. Наук. Киев. –1991. -C.52.
26. Vorsanova S.G., Yurov Y.B., Solovіev І.V. et al. Molecular-cytogeneyіc dіagnosіs of chromosomal anomalіes іn genetіc counselіng // Cesko- Slovatska pedіatrіe 7: -1997. -Р.583-544.
27.Курило Л.Ф. Генетически бусловленные нарушения мужской репродуктивной системы. СПб // Сексология и андрология. Киев. –1996. -С.28-46.
28.Vogt P. Y chromosome funcnіon іn spermatogenesіs. Іn: Spermatogenesіs-Fertіlіzatіon-Contraceptіon. Molecular, cellular and endocrіne events male reproductіon. Sprіnger Verlag, NY, -1992.4: -P.226-257.
29. Trancheva M., Tyler-Smіth C., Kumanov P., Kaneva R. Turner s phenotype іn a male wіth rіng Y chromosome // Eyr J Hum Genet. 4: –1996. –P.1-149.
30. Trancheva M., Tyler-Smіth C., Kumanov P., Kaneva R. Turner s phenotype іn a male wіth rіng Y chromosome // Eyr J Hum Genet. 4: –1996. –P.1-149.
Chandley A.C. Іnfertіlіty and chromosomal abnormalіty. Oxford Rev Reprod Bіol. 6: –1984. -P.1-46.
31. Danіel A. Y іsochromosomes and rіngs. Іn: A.A. Sandberg (ed) The Y chromosome, Part B: Clіnіcal aspets of Y chromosome abnormalіtіles. Alan R. Lіss, Іns., NY. –1985. –P.105–135.
32. Фогель Ф., Мотульский А. Генетика человека. -Т.1. -М. -1989.
33. Gravholt C.H., Juuls., Naeraa R.W., Hansen J. Morbіdіty іn Turner syndrome // J.Clіn. Epіdemіology. -1998.-V.51. -P.147-158.
34.Keller Kory, Wіllіams Charles, Scagle Brent // Amer. І. Med. Genet. –2001.-№ 3. -С.249-251-Англ.
35. Вяткина С.И., Логинова Ю.АюБ Кузнецова Т.Б., / 2съезд Вавиловского общенства генетиков и селекционеров. Санкт-Петербург, 1-5 февр., 2000: Тезисы докладов. -Т.2 –СПб.-2000. -C.256.
36. Старикова Л.Т., Хоборова Ф.Г. // Вестник нов. Мед. технол.-2002.-9 №1. –C.65-66.
37.Соколова Т.А. Толерантный углеводный тест девушек с синдромом Шерешевского- Тернера // Фундаментальные исследования.- 2005.-№9-С.89-89
38.Соколова Т.А, Казакова Т.В, Гребенникова В.В, Скобелева С.Ю, Фефелова Ю.А. Морфология 2005N 2 С. 66-68.
39.СоколоваТ.А. Нагирная Л.А. Казакова Т.В. Гребенникова В.В. Скобелева С.Ю. Фефелова Ю.А. Морфология: 2009.-№3.-с.72-75. Библ. 14назв.
40.Соколова Т.А. Нагирная Л.А. Казакова Т.В. Скобелева С.Ю. Фефелова Ю.А. Патологическая физиология и экспериментальная терапия. -2008. -№3. -с.27-29
41.Печерица О.Г. Казанский медицинский журнал. -2009. -№1.-с.112-114.Библ.10назв.
42.Андреева Е.Н. Григорян О.Р Александров А.А. Нагаева Е.В. Евстигнеева О.А. Кагосян Н.С. Проблемы репродукции:2010-№4-с 20-26. Библ. 52 назв
43.Дедов И.И., Семичева Т.В., Петеркова В.А. Половое развитие детей;норма и патология.-2002.- С.160-164.
44.Дедов И.И., Петеркова В.А., Семичева Т.В., Волеводз Н.Н. Синдром Шерешевского-Тернера; 2002.С- 47.
45.Драгун С.А. Оценка состояния минеральной плотности костной тканиь костного метабализма, углеводногообмена, органов репродуктивной системы и иммунного статуса у больных с синдромом Шерешевского-Тернера в разные возрастные периоды; автореф. Дис.канд. мед.наук. -2006.-С.-23.
46.Guarneri M. P. Abusrewil S. A. Bernasconi S. et al. Turner s syndrome //Pediatr Endocrinol Metab. 2001; 14; Suppl 2; 959-965.
47.Дедов И.И., Тюльпаков А.Н., Петеркова В.А . Соматотропная недостаточность ; -1998. С. 6-32, 38-44, 132-206.
48. Коледова Е .Б. Соматотропная функция гифиза у девочек с синдромом Шерешевского-Тернера; автореф. Дис.канд. мед. Наук. -1995.С.-21.
49. Петеркова В.А., Гончаров Н.П., Семиченко Т.В. и др.Соматотропная функция гипофиза у девочек с синдромом Шерешевского-Тернера // Пробл . эндокрин.-1997 №1, С. 14-18.
50. Chernausek S. D ., Attie K. M., Cara J. F. et al. Growth hormone therapyof Turner syndrome; the impact of age of estrogen replacement onfinal height . Genentech, lnc., Collaborative Study Group || JClinEndocrinol Metab. 2000;85;7; 2439-2445.
51. Башнина Е.Б. Персаева М.Ф. Лечащий врач: 2010-№3-с.28-31.
52. Gravholt C .H., Naeaa R. W., Nyholm B. et al. Glucose metabolism, lipid metabolism ,and cardiovascular risk factors inadult Turner syndrome; the impact of sex hormone replacement // Diabetes Care.1998; 21 (7) ; 1062-1070.
53. Проблемы медицинской генетики // Под ред. Эфроимсона В.П. М: Медицина. -1970. -С.560.
54. Лазюк Г.И. Тератология человека. М.: Медицина. –1979. -C.440.
55. Давиденкова Е.И., Либерман И.С. Клиническая генетика. Л.: Медицина. -1975.-C.431.
56. Олейников Н.И., Маринина Г.П. Алкогольная болезнь. "Новости науки и техники. Серия медицина. ВИНИТИ, -1997. -№11. -C.23-32.
57. Торганова И.Г Воробьева Т.В. Проблема эндокринологии 2007 N 3 С 41-42
58. Hunderfold D.A. Leukocytes cultured from small іnocuba of whole blood and the prenoratіon of metaphase chromosomes by treatment wіth hypotonіc KCL7-staіn techn. -1965. -V.40.- P.333-338.
59. Rothfels K.H., Sіmіnovіtch L. An aіr-dryіng tehnіqye for flattenіng chromosomes іn mammalіan ceііs grown іn vіtro- Staіn Technol. –1958. -V.33. -P.73-77.
60. Seabrіngt M.A. Rapіd bandіng technіqye human chromosomes.- Lanclt. –1971. -V.2. -P.971-977.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Генетика және молекулалық биология кафедрасы
Бітіру жұмысы
жыныстық дамуындың бұзылуына байланысты
қыз баланың кариотипін зерттеу
Орындаған: Ысқақова
Г.Ш
Ғылыми жетекшісі: Қалимағамбетов
А.М.
б.ғ.к., генетика және молекулалық
биология кафедрасының доценті
2011 ж
Норма бақылаушы: Сатылған И.А
2011 ж
Кафедра меңгерушісі: Айташева З.Г.
б.ғ.д., профессор
2011 ж
Алматы - 2011 ж.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы 31- беттен,4- кестеден,3-сурет әдебиет тізімдерінен
тұрады.
Негізгі сөздер: КАРИОТИП, ХРОМОСОМАЛық АБЕРРАЦИЯЛАР, МОЗАИЦИЗМ, ШЕРЕШЕВСКИЙ-
ТЕРНЕР СИНДРОМЫ, АМЕНОРЕЯ, АПЛАЗИЯ, ГИПОПЛАЗИЯ,
Жұмыстың мақсаты: жыныстық дамуында бұзылыстары бар қыз балалардың
кариотиптерін цитогенетикалық әдіспен зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- қыз балалардың жыныстық дамуына қатысты мәселелерге әдебиеттік шолу;
- қыз балалардың жыныстық дамуындағы метафазалық клеткаларын талдау.
Материал – жасы 12-25 аралықтағы 20 әйел адамдардың қан клеткалары,
яғни лимфоциттері.
Қолданылған әдіс - цитогенетикалық талдау.
Зерттеу объектісі: метафазалық клеткалар.
Қорытынды - цитогенетикалық зерттеуде жыныстық дамуы зақымдалған
20 әйел адамдардың біреуінде (5%) Шерешевский-Тернер синдромының
моносомиялық түрі (45,Х) дәлелденді.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .5
1.1 Жыныстық дамудың дифференциациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Жыныстық дамудың зақымдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Жыныс хромосомаларының сандық және құрылымдық
аберрациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4. Шерешевский-Тернер синдромының
цитогенетикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.5 Шерешевский-Тернер синдромының клиникасы
2. ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 7
2.1.Материалдар мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1.1. Адамның периферия қанындағы лимфоциттерді
өсіру ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1.2. Хромосома препараттарын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1.3. Хромосомаларды дифференциалды ретте G-әдісімен
бояу ... ... ... ... ... ..17
2.1.4. Хромосомалық жиынтықты
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
3. НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 19
3.1. Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдануындағы
метафазалық клеткаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...20 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
КІРІСПЕ
Адамның көптеген тұқымқуалаушылық аурулары организмнің фенотиптік
көрінісінде байқалады, яғни организмнің дамуы негізінен генотипке
байланысты болып келеді.
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе
зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (хромосомдық)
мутацияларға байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте
эмбриональды дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер
организмнің пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де эмбрионның
немесе ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі
клиникалық көрінісін құрады. Жыныстық дамудағы бұзылыстар негізінен
жыныстық жетілу кезеңінде қалыптасады [1,2].
Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдалуына себепті жиі кездесетін
хромосомдық ауруға Шерешевский-Тернер синдромы жатады. Шерешевский-Тернер
синдромында Х-жыныс хромосомасының конституциясымен бірге аналық жыныс
бездерінің жетілмеуі байқалады [3]
Шерешевский-Тернер синдромдында әртүрлі хромосомалық аберрациялардың
түрлері кездеседі. Көпшілік жағдайда Шерешевский-Тернер синдромы Х-
хромосомалы моносомия күйінде жаңа туған қыз балаларда 1:2000 – 1:5000
жиілік ретінде кездеседі. Бұл синдромның толық моносомиясы 45,Х 50%-ға
дейін барады, қалған типтері мозаикалық және басқа аберрациялар түрінде
кездеседі[2,4].
Шерешевский-Тернер синдромы әртүрлі вариантта хромосома аномалиясында
көрінеді. Бұл классикалық формада 45,Х мозаикалық формада немесе Х-
хромосома аберрациясының әртүрлі құрылымдағы синдром формасында болуы
мүмкін. Сонымен әрбір синдромның цитогенетикалық вариантына жеке клиникалық
көрсетулердің кең спектрі тән [5,6]. De novo Шерешевский-Тернер синдромының
пайда болуына ата-аналар жасы және жыл мезгілі әсер етеді [1,5,6].
Соңғы онжылдықтарда медициналық генетикада адамның хромосомалық
патологиясын зерттеуде цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады. Бұл адам
популяциясында хромосомалық аберрацияларға негізделген аурулар жиілігінің
көбеюіне байланысты.
Жоғарыда айтылған жағдайға байланысты жұмыстың мақсаты: жыныстық
дамуында бұзылыстары бар қыз балалалардың кариотиптерін цитогенетикалық
әдіспен зерттеу.
Жұмысқа қойылған міндеттер:
1. - Метафазалық клеткаларды талдау принцптерін игеру
2. Қыз балалардың жыныстық дамуында метафазалық хромосомалар жиынтығына
зерттеу жүргізу.
3. Қыз балалардың жыныстық дамуындағы хромосомалық бұзылыстардың пайда
болуына байланысты ретроспективті талдау жасау.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1. Жыныстық дамудың дифференциациясы
Диагностиканың және репродукция бұзылыстарын емдеудің негізгі мәселесі
патологиялық процесс тудыратын аурулардың патогенезін және түйінін анықтау
болып табылады. Түйінін анықтау дифференциалды диагноз қойып, емдеу және
болжам жасап, сәйкес профилактикалық шаралар істеп қана қоймай, сонымен
бірге адам репродукция жүйесін реттелуінің кезеңдері мен түйіндері жөнінде
жаңа ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Аталық индивидтің қалыпты дамуы үшін жыныс У- хромосомасы қажет.
Сондықтан мейоз процесінде Х-хромосома мен У-хромосома гендерінің кездейсоқ
транслокациясы кезінде (мейоздың профаза І кезеңінің зиготена стадиясында
сперматоцитте Х және У хромосоманың жанама конъюгациясында) индивидте 46,ХХ
кариотипті аталық фенотип дамиды (организмде сперматогенез және
фертильділіктің бұзылуымен бірге маскулинизация жүреді). Инактивация немесе
жыныс-детерминациялаушы геннің жоғарлауы кезінде У-хромосомада кариотипі
46,ХУ индивидуумда маскулинизация болмайды және феминизация дамиды [7].
Егер У-хромосома болмаса, онда гонаданың бастамасы аналық безде
дамиды. Аналық безде өндірілетін эстрогендер қынаптағы мюллеров
құйылысының, жатыр мойынының және жатырдың дамуын қамтамасыз етеді. Ал У-
хромосома болған кезде, ол жұмыртқа жолындағы жыныс безінің дамуын
детерминациялаушы фактордың қалыптасуын реттейді, яғни дамып келе жатқан
гонаданы аналық безінде емес жыныс безінде дамуға мәжбүр етеді. Егер осылай
болған жағдайда қалыптасқан жыныс безі екі негізгі гормонды секрециялайды.
Біріншісі – мюллеров құйылысына қарсы бағытталған гормон немесе
антимюллеров гормоны (АМГ) альтернативті жағдайда жатырдың, жұмыртқа
жолының, жатыр мойнының және қынаптың жоғарғы бөлігінің бастамасын беретін
ұлпаны бұзады. Басқа екінші гормон – тестестерон – ұманың, енектің және
еркек анатомиясының басқа бөліктерінің қалыптастыруын тудырады. Егер ұрықты
жыныс мүшесінде бөлінетін екі гормон өзгертпесе, онда организм қыздық
фенотипте қалады [8].
Адам популяциясында кариотипі - ХХ еркектерде (шамамен 20000 ішінде
біреуі, 1:20000) және кариотипі – ХУ қыз балаларда кездеседі. ДНК
гибридизациясы бойынша жүргізілген эксперимент нәтижелері кариотипі – ХХ
еркектерде 1 У-хромосомасы аймағындағы У-спецификалық ДНК солардың
хромосомасының біреуінде транслокацияланғандығын көрсетті. Сондықтан жыныс
безін детерминациялайтын ген факторы 1 У-хромосомасының қысқа иығының ұшына
жақын аймақта карталанған [8].
Еркек фенотипінің қалыптасуы вольф каналының және мюллеров
атрофиясының дамуын қамтамасыз ететін тестикулярлы гормондардың
секрециясымен байланысты. Бұл гормондардың біріншісі – антимюллеров гормоны
(АМГ) Бұл Сертоли клеткаларымен секрецияланатын табиғаты жағынан белоктық
гормон, мюллеров каналының дегенерациясын тудырады. Екінші гормон Лейдинг
клеткаларымен өндірілетін стероидты тестестерон. Бұл гормон вольф каналының
жыныс безінің қосымшасына, жыныс жолы каналының жыныс көпіршігіне
дифференциациялануын жүзеге асырады, зәр жыныс бұдырынан ( бугарок)
тестестерон әсерінен ұма мен жыныс мүшесі дамиды. Бұл екі тәуелсіз
маскулинизация жүйесі адамдардың андрогендерге сезімтал емес синдромында
көрінеді. ХУ - индивидуумдары жыныс безі детерминациясындағы геном
факторының қасиетіне, және де осыған орай тестестерон және АМГ өндіретін
жыныс безіне ие. Олар сонымен бірге әйел белгілері анық байқалатын бүйрек
үсті эстрогендеріне әсер етеді. Осыған қарай адамдарда тестестеронға әсер
етпей АМГ әсер ететін жыныс бездері болады. Нәтижесінде олардың мюллеров
каналы дегернерацияланады. Бұндай адамдар қалыпты түрде дамиды, бірақ
әйелдерде жатыр мен жұмыртқа жолы жоқ, яғни стерильді болады [8].
Жұмыртқа клетканың ұрықтануы кезінде хромосомаларының (Х және У)
байланыстырылуына тәуелді эмбрионның аналық (ХХ) немесе аталық (ХУ)
генетикалық жынысы қалыптасады. Аналық жыныс- конститутивті, яғни жынысты
анықтайтын гендер локализациясында У-хромосома жоқ болса, онда эмбрион
аналық типте дамиды [7].
1.2. Жыныстық дамудың зақымдалуы
Репродуктивті жүйенің қалыптасуындағы және қызметіндегі кез-
келген бұзылыстар оның әр түрлі деңгейінде (гендік, хромосомдық, клеткалық,
ұлпалық,мүшелік және мүше өзгерістік) еркектік генотипі – еркектік
псевдогермафродитизм болып келетін индивидуумында еркек генотипінің толық
дамымауына алып келеді [7].
Жыныстық қалыптасудағы патологияның негізгі себептері хромосомалық
немесе геннің нәзік бұзылыстарына байланысты болады. Сонымен қатар жынысты
қалыптастыруға жауап беретін генде жыныс хромосомаларының санының не
құрылымының бұзылысы немесе мутациялар әсерінен болуы мүмкін.
Гениталия аномалиясымен ауыратын аурулардың негізгі тобын
гермафродитизм ауруы құрайды [9,10]. Зерттеу жұмыстардың көрсетуі бойынша
псевдогермафродитизм жиілігі шамамен қыз балада және еркектерде 5041-10000
тірі туғандардың ішінде біреуі және 350 өлі туғандардың ішінде біреуі
болады [11].
Адамдарда қалыпты күйде болатын ХХ-ХУ жынысты анықтау механизмі митоз
немесе мейоз процесі бұрыс жүрген жағдайда бұзылуы мүмкін. Бұның
нәтижесінде жыныс хромосомасының жиынтығы өзгеше индивидуум пайда болады.
Жыныс хромосома жиынтығының бұзылысы фенотиптік жағынан қалыпты жыныстық
дамудағы әртүрлі дәрежедегі ауытқушылығы бар түрде көрінеді: еркектерде –
қыздар жағына қарай, қыздарда – еркектер жағына қарай болады. Жыныстың
қалыпты емес түрде дамуы жыныс хромосома жиынтығының ХХ немесе ХУ сыртқы
қалыпты күйінде де байқалады, сонымен бірге аналық генотипке 46,ХХ-аталық
генотип және сол сияқты аталық генотипке 46,ХУ - аналық генотип сәйкес
келуі мүмкін. Аралық гермафродиттік формаға гермафродит формасына тәуелді
аталық сол сияқты аналық генотип жиі сәйкес келеді [12].
Осыған орай патологиялық жағдайда жыныстың фенотиптік көрінуі олардың
генотиптік құрылымына жиі жауап бермейді. Ішкі гениталиялар бұндай жағдайда
жыныс хромосомасының үнемі шынайы көрсеткіші бола алмайды. Көптеген
фенотиптік көріністер кейбір синдромдарда жыныстың жетілу кезеңдерінде
көрінуі мүмкін, бұл ерте жастағы диагностиканы қиындатады. Интерсексуальды
күйді зерттеу практикасына хромосомалық жынысты анықтаудың нақты әдісін
енгізу жеке синдромдар барысында көптеген фенотиптік түрлер анықталды,
сонымен қатар кейбір синдромдардың клиникалық көріну ауытқушылығының
түрлері кеңейді. Жыныстық дамуы бұзылған индивидуумды кез-келген
нозологиялық формаға жатқызу критерийі клиникалық және цитологиялық
мәліметтер жиынтығы болып табылады. Бірақ әлемдік әдебиеттерде қазіргі
кезге дейін көптеген бақылаулар жиналған. Мысалы: индивидуум фенотипі
бойынша бір топқа, ал генотипі бойынша басқа топқа жатады. Бұл жағдай нақты
классификация жасау барысында туындайтын қиындықтарды түсіндіреді.
Клиникалық сонымен қатар цитологиялық негізде құрылған көптеген ұсынылған
классификациялар интерсексуальдылықтың клиникалық формаларының әртүрлілігін
қамти алмайды.
Бірақ келтірілген фенотиптердің кез келгеніне белгілі генотип сәйкес
келеді. Нағыз гермофродитизмде 46,ХУ, 47,ХХУ, 46,ХХ, 49,ХХУУУ және басқа
да сирек генотиптік ауытқулармен қатар 46,ХХ генотипі кездеседі [2].
Бұзылысты зиготаларда жыныс хромосомаларының қалыпты құрамынан ауытқуы
олардың санының артуы немесе азаюы бағытында болуы мүмкін. Жыныс
хромосомалар санының өсуі гомологты локустардың санының артуына,
дупликациясына алып келеді. ХХ және ХУ жыныс хромосомаларының азаю бағытына
ауытқуы Х- хромосомасы бойынша моносомияға, яғни оның барлық гені бойынша
гемизиготалық күйге әкеледі [12].
Жыныс хромосомалар санының бұзылуымен байланысты жыныс бұзылысы екі
топқа бөлінуі мүмкін. Жыныс хромосомалар саны қалыптыдан артық
индивидуумдардағы жыныстық даму бұзылыстары - жыныс хромосомалары бойынша
полисомиялы. Жыныс хромосомалар санын қалыптымен салыстырып қарағанда артық
гаметалардың қосылуы полисомияға әкеледі. Мұндай гаметалар еркектерде сол
сияқты қыз балаларда да мейоз процестерінің бұзылуы нәтижесінде туындайды
[12].
Екінші топқа жыныс хромосомалар саны қалыптыдан аз индивидуумдар
кіреді, яғни жыныс хромосомалары бойынша – моносомиялы. Бұл бұзылыс
бірқалыпты, ал келесілерінің жыныс хромосомалары жоқ екі гаметалардың
қосылуы барысында туындайды. Егер дұрыс ажырамау қыз балалардың мейоз
процесінде орын алса, онда жұмыртқа клеткасында жыныс хромосомалары
болмайды. Осындай жұмыртқа клеткасының қалыпты спермиямен қосылуы
барысында 45,Х және 45,У зигота пайда болады. Дұрыс ажырамау еркектердің
мейоз процесінде орын алса, жыныс хромосомасы жоқ сперма пайда болады,
мұндай спермияның қалыпты жұмыртқа клеткасымен қосылуы да 45,Х зиготаның
пайда болуына әкеледі.
Адамдарда жыныс хромосомалары бойынша полисомия моносомияға қарағанда жиі
кездеседі [12].
1.3. Жыныс хромосомаларының сандық және құрылымдық аберрациялары
Адамда сандық және хромосомдық аберрациялар көп жағдайда екінші
мейоздың бөлінуінде бірінші оогенезде хромосоманың бұрыс таралуынан пайда
болады. Постимплатационды эмбрионның және жаңа туған нәрестелердің
анеуплоидия жиілігін зерттеген кезде, ол ана жасының анеуплоидия жиілігінен
жоғарғы көрсеткішті көрсетті [13]. Дәл осы уақытта әйелдің жыныс клеткасына
цитогенетикалық талдау жүргізу барысында қарама-қарсы көрсеткіштер алынды.
Бірқатар жұмыстың зерттеу нәтижелері ооциттің жаспен бірге анеуплоидия
жиілігінің артқандығын көрсетті [14,15], бірақ бұны басқа да жүргізілген
зерттеу жұмыстары көрсете алған жоқ [16,17].
Қазіргі уақытта ана жасына қарай ооциттің анеуплоидия жиілігінің
көбеюін түсіндіретін бірнеше гипотезалар бар. Кең тараған гипотезаның бірі
– “бағана линиясы” [18]. Осы гипотезаға сай оогенездің генетикалық
бағдарланған барлық фазалары бар, яғни әртүрлі гоноцит генерациялары
әртүрлі уақытта гонад ұрығын қалыптастырады, сонымен бірге олардың қайсысы
периферияны бірінші аяқтап және хиазманың үлкен жиілігімен сипатталса, сол
мейоз процесіне бірінші болып қатысады. Жас қыз балаларда хиазма жиілігі
жоғары және униваленттердің жиілігі соған сәйкес төмен ооцит генерациялары
жетіледі, ал қартайған сайын хиазма түзу жиілігі төмен ооцит генерациялары
жетіледі. Қартайған тышқандарда хиазма жиілігінің төмендегені және
униваленттердің түзілу жиілігі көбейгендігі көрсетілген [19,20]. Мейоздың
бірінші бөліну кезеңіндегі метафаза сатысында ана жасының корреляциясына
қарай ооците униваленттер санының көбеюі бұл процестің адамдағы жанама
дәлелі болып табылады [21], сонымен бірге үлкен жастағы ооциттің 21-
хромосомадағы рекомбинация санының азаюы осыған дәлел болады [22].
Жасы үлкен қыз балаларда анеуплоидты ооциттердің қалыптасу жиілігінің
көбеюімен микроортадағы фолликулалардың өзгерістеріне байланысты
фолликула маңайында өсіп жатқан қан микроциркуляциясының нашарлауы ооцит
гипоксиясын тудыруы мүмкін. Оттегінің құрамының азаюы және осыған сәйкес
көмірқышқыл газы құрамының көбеюі клетка ішілік pH- тың азаюына әкеледі
[23]. Жаспен бірге репродуктивті регуляциясында гормональды механизм
бұзылысы анеуплоидты ооциттер жиілігін көбейтуі мүмкін [24].
Мейоз процесінде жыныс хромосомаларының дұрыс ажырамау себебін білу үшін ең
алдымен зерттелетін индивидуумның Х- хромосомасының шығу тегін (әкеден
немесе шешеден) анықтап алу керек. 45,Х индивидуумының жалғыз Х-
хромосомасы әкеде де шешеде де болуы мүмкін. Осыған орай 45,Х индивидуумын
мынандаі топтарға бөлуге болады: Х-хромосомасы жұмыртқа клеткадан келген Х-
хромосомасы аналық және Х- хромосомасы аталық ұрық клетка арқылы келген
45,Х.
Х-хромосомамен тіркескен әртүрлі белгілерді (маркерлерді) қолдану осы
хромосоманың негізін анықтауға мүмкіндік береді.
Толық және мозаикалық формада көрсетілген гоносома бұзылыстарын сандық
(моносомия және полисомия) және құрылымдық (транслокация , делеция,
дупликация, инсерция, инверсия) топтарға бөледі [25-26]. Оның ішінде жиі
кездесетін Клайнфельтер синдромы (кариотипі 47,ХХУ ; жиілігі жаңа туған
нәрестелерде 1,5:1000) , У-дисомиясы (кариотипі 47,ХУУ; жаңа туған
нәрестелерде 1:1000 жиілікте кездеседі). У-хромосоманың құрылымдық қайта
құрылулары сирек кездеседі [27-28].
Көп жағдайда 45,Х клеткалық линиялы мозаицизмдер анықталады.
Емделушілердің біреуінде осындай кариотиптегі еркектік фенотипті
Шерешевский-Тернер синдромы байқалған [29]. Кариотипінде сақиналы У-
хромосомасы бар стерильді еркектерде қалыпты ішкі жыныс органдары болады,
бірақ оларда азооспермия кездеседі [30, 31]. Сақиналы У-хромосома мейоз
процесінде профаза 1 кезеңінің зиготена сатысында гоносомдардың қалыпты
конъюгациясына әсер етіп 1 сперматоциттер дамуының бұзылысына және
аспермияға әкеледі [31].
1.4. Шерешевский-Тернер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
Адамның жыныс хромосомасы бойынша жалғыз белгілі моносомия бар, ол
бір Х-хромосома (45,Х) болып табылады. 45,Х генотиптің клиникалық көрінуі
Шерешевский-Тернер синдромы деген атпен белгілі, ол гонада дисгенезиясы
синдромының түрі болып табылады. Синдромды ең алғаш 1925 жылы Н.А..
Шерешевский сипаттаған. Одан кейін 1938 жылы H.H.Turner толық зерттеген.
Кейіннен синдромның әртүрлі варианттары көптеген авторлармен сипатталды
[32].
1956 жылы C.E.Ford авторлармен бірге алғаш рет емделушінің Тернер
синдромымен бірге теріс хроматиннің жыныс хромосомасының комплекісінде Х
бар екенін жариялады. Кейінгі дәлелдемелер емделушінің соматикалық
клеткасында жалғыз Х- хромосомасының болуы 6-12, Х тобындағы жай
репродукцияланатын хромосомалардың болмауынан және осы емделушілердің
арасында жиі кездесетін дальтонизм ауруы әсерінен болатындығын көрсетті
[38].
Эмбриональды даму стадиясында аталықтарды кескен кезде дәл сол
қорытындыға алып келді, яғни ол әйел ұрығы дифференциациясының қалыптасуына
әсер етпейді. Осыған байланысты Шерешевский-Тернер синдромы Х жыныс
хромосомасының конститутциясымен бірге гонадалардың дисгенезиясы
синдромының клиникалық вариантын көрсетеді [33].
Шерешевский-Тернер синдромның пайда болуына әр түрлі хромосомалық
абберациялар себеп болу мүмкін, мысалы - Х-хромосоманың қысқа иығының
делециясы (46,ХХp-); Х-хромосоманың қысқа иығының делециясы (46,ХХq-);
сақиналы Х-хромосома (46,Х,Хr); 45,Х46,ХХ немесе 45,Х46,ХУ; 45,Х47,ХХХ;
45,Х46,ХХ 47,ХХХ47,ХХХqі48,ХХХХqі мозаикалық түрлері [1]. Шерешевский-
Тернер синдромының мозаикалық формасы пробандаларда 25% жағдайда кездесті
[4,34].
Шерешевский-Тернер синдромының классикалық цитогенетикалық формасы
(45,Х) 40-60% емделушілерде көрінеді. Қалғандарында Х хромосома құрылымының
қайта құрылулары немесе хромосома мозаицизмі болады. Шерешевский-Тернер
синдромы белгісімен 40 емделушіге клетка аралық және ұлпа аралық
мозаицизмді зерттеу мақсатында перифериялық қанның лимфоциттеріне және
буккальды эпителий клеткаларына молекулалық және молекулалық
цитогенетикалық талдаулар жүргізілді. 28 емделушінің лимфоциттерінде
мозайкалық кариотип көрінген: оның 8-інде (30%) жыныс хромосомасында
анеуплоидияның мозайкалық формасы, 20-сында (70%) мозаикалық формасы
құрылымды - аномалиялық Х және У хромосомалық түрде анықталған. Барлық
емделушілерде нақты мозаицизммен бірге клеткалық линияның арақатынасы
бойынша ұлпа аралық айырмашылықтар анықталған [35].
Шерешевский-Тернер синдромы клиникалық көрінулердің айқын
өзгергіштігімен және хромосомалық бұзылыстармен сипатталады. Осы
цитогенетикалық және клиникалық полиморфизм синдромға өз уақытысында
диагноз қоюды қиындатады [36]. Жыныстық дамудың зақымдалуына себепті
хромосомдық аберрациялардың типтері 1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Әйелдің жыныстық дамуының зақымдалуына себепті
хромосомдық аберрациялардың типтері 2
№ Кариотиптер
1. 45,Х
2. 45,Х46,ХХ
3. 46,ХХр-
4. 46,ХХq-
5. 46,Х і(Xp)
6. 46,Х і(Xq)
7. 46,X r(X)
8. 46,XY
9. 45,X46,XY
10. 46,ХХ46,ХУ
1.5 Шерешевский-Тернер синдромының клиникасы
Эмбрионда біріншілік жыныс клеткалары қалыпты жағдайда түзіледі,
бірақ жүктіліктің екінші жартысында олардың жылдам инволюциясы(кері дамуы )
жүредіжәне нәрестенің туылатын кезеңіне қарай жұмыртқа бездегі фолликулалар
саны азаяды немесе мүлде жоқ болады. Бұл қыз балалардың жыныс гормондарының
жетіспеушілігіне, жыныстық дамымай қалуға, көпшілік ауруларда –біріншілік
аменареяға (менструацияның болмауы) және ұрықсыздыққа әкеледі. Туындаған
хромосомды бұзылыстар дамудың ақаулығының себебі болып табылады, сонымен
қатар, аутосомды мутациялар да дамудың ақауының пайда болуында белгілі рол
атқарады, бірақ онда хромосомды паталогия мен жыныстық дамымай қалу
көрінбейді.
Тернер синдромында жыныс бездері дифференцияланбаған дәнекер үлпалы
түрде болады, онда гонада элементтері болмайды. Жұмыртқа безінің
рудименттері мен элементтері сирек кездеседі. Сүйек –буын жүйесінің
өзгерістері –кейбір сүйектердің қысқаруы, фаланг саусақтардың аплазиясы
(болмауы), омыртқалардың остеопорозы маңызды болып келеді. Рентгенологиялық
зерттегенде әдетте бас сүйектері өзгермен . үлкен тамырлар мен жүрек
ақаулығы( аортаның коарктациясы , аорта түтігінің тарылуы) , бүйрек
дамуының ақауы белгіленген. Дальтонизім және басқада ақаулардың рецессивті
гендері пайда болады .
Тернер синндромымен ауыратындарда физикалық дамуы жағынан артта қалуы
туылған кезінен бастап білінеді. Аурулардың 15%-да бұл жыныстық даму
кезеңінде байқалады . жетілген жаңа туылған нәрестелер үшін бойының
қысқа(42-48см)және дене салмағының аз болуы тән(2500-2800г және одан
аз).туылған кездегі тернер синдромына тән белгілер – мойындағы терісінің
артық болуы және басқа да ақаулардың болуы, әсіресе сүйек- буын, жүрек-
қантамыр жүйесінің ,”сфинкс беті”, лимфостаз (лимфаның түрып қалуы).
Жаңадан туылғандар үшін жалпы мазасыздық , ему рефлексінің бұзылуы тән.
Науқастардың біраз бөлігінде ерте жаста психикалық және сөйлеуінің дамымауы
, яғни жүйке жүйесінің патологиясының дамуы байқалады. Ерекше тән белгісі-
бойының қысқа болуы. Науқастардың бойы 135-145см аспайды, дене салмағы
көбінесе артық болып келеді.
Тернер синдромымен ауыратындарда патологиялық белгілері кездесу
жиілігіне байланысты мынадай болады :қысқа бойлық, яғни бойдың қысқа болуы
(98%),жалпы диспластинка(дене бітімінің дұрыс қалыптаспауы-192%), бөшке
тәрізді көкірек клеткасы (75%), қысқа мойын (63%), шашының қысқа
болуы(57%), мойындағы қанат тәрізді қатпарлар (46%), құлақ қалқанының
деформациясы(46%), метакарпальды және метатарзальды сүйектердің қысқаруы
және флангтың аплазиясы (46%), шынтақ буындардың деформациясы (36%),
көптеген пигментті қолдар (35%), лимфостаз(24%),ірі тамырлар мен жүрек
ақауы(22%), жоғары қан қысымы (17%).
Тернер синдромы да жыныстық жетілмеу өзіндік ерекшелігімен
айрықшаланады . аз кездеспейтін белгілері-геродермия (терінің патологиялық
атрофиясы)және жыныс мүшелерінің , қыздық белгінің және клитордың
жетілмеуі, қынап аузының воронкатәрізді болуы. Екіншілік түктену спантанды
пайда болады. Жатыр дамып жетілмейді. Жыныс бездері дамымайды және әдетте
дәнекер ұлпа түрінде болады. Тернер синдромында қан қысымының жоғары
болуына және семіруге бейім болады.
Тернер синдромымен ауыратындардың көпшілігінде интеллект сақталған,
алайда олигофренияның жиілігі жоғары. Тернер синдромымен ауыратындардың
психикалық деңгейінде жақсы бейімделгіштігі жағдайында психикалық
инфантилзім маңызды рол атқарады. [37]
Шерешевскии Тернер синдромымен ауыратын аурулардың , дамуында жыныстық
хромосомдар ауытқуы бар 91 қыздың антропометрикалы параметрлері, дененің
компоненттік құрамы мен соматотиптердің орналасуы зерттелген.
Соматотиптеуді В. П. Чтецова әдісімен жүргізді. Сүйекті өсуін
рентгенографиямен анықтады. Аурулар арасында лептосомалы конституция 82,3%
мен стенопластикалық соматотип 70,6% өкілдері көп екені анықталды.
Меголосомды конетитуциялы аурулар сирек кездесті. Субатлетикалық пен
еурипластикалық соматотиптер 5,9 % жағдайда кездесе, атлетикалық соматотип
тіпті жоқ. Мұндай заңдылықтар тек жыныс хромосомдарының ауытқуымен ғана
емес, сонымен қатар осы ауру кезінде болатын горманальды дисбалансқа
байланысты.[38]
14-16 жас шамасындағы 195 қызды зерттегенде , хромосомды жыныстық дамуы
бұзылған қыздарда , хромосомды емес генезге қарағанда , Шерешевский –Тернер
синдромы кезінде дене салмағымен ұзындығы өте төмен болған, майлы ұлпалары
саны жағынан төмен.Сомототиптер орналасуында ерекшеліктер анықталған .
Шерешевский –Тернер синдромы басым келген кариотипі өзгерген қыздарда (Х-
хромосоманың моносомиясы) стенопластикалық соматотипті болған.( 70,6%)
Хромосомалық емес генез аменориясымен қыздар арасында стенопластикалық (
33,3%) және субатлетикалық ( 33,3%) соматотиптер жиілігі бірдейлері де
кездесті. Жыныстық жетілуі бұзылған қыздардың 2 тобында да атлетикалық
соматотип өкілдері кездеспеген . [39]
Жыныстық жетілудің бұзылуы кезінде гормональды статустың жағдайдың
өзгерісі байқалады. Әсіресе гормондар деңгейінің өзгерісі жыныстық
хромосомдар аномалиясы кезінде, әсіресе Шерешевский –Тернер синдромы
кезінде байқалады. Эндокринді және иммунды жүйелер арасында көпшекаралы
өзара байланыс анықталған . Иммунды жүйенің жыныс және гонадотропты
гомондармен өзара байланысының әртүрлі аспектілері зерттелген. Анықталғаны,
Шерешевский –Тернер синдромы бар қыздарда гонадалар дисгензиясымен
байланысты эстрогендер концентрациясы төмендеген. Хромосомды емес генезді
аменориялы қыздарда да жыныс гормондарының деңгейі төмен.Сондықтан екеуі
үшін де заңдылықтар бірдей. Сонымен қатар салыстырмалы топтарда
гонадотропты гормондар үшін ең басты, ФСГ айырмашылықтары бар: Шерешевский
–Тернер синдромы бар қыздарда, бақылауға қарағанда ФСГ деңгейі бірден
жоғарылаған, ал хромосомды емес генездің аменориясы бар қыздарда ФСГ
деңгейі бақылау топпен салыстырғанда айырмашылығы жоқ. Сол сияқты,
перифериялық қан лимфоциттеріндегі СДГ белсенділігі анықталған: Шерешевский
–Тернер синдромы бар қыздарда бақылауға қарағанда СДГ белсенділігі жоғары
болған, ал хромосомды емес генездің аменориясы бар қыздарда еш айырмашылық
болмаған .[40]
10жылдың ішінде Татарыстанда Шерешевский –Тернер синдромы бар 50 қыз
анықталған . Қыздарды соматотропты гормоны препараттармен емдеу , олардың
эффективтілігі мен қауіпсіздігін көрсетті. Халықаралық критерилерге сай,
емді қабылдау жақсы өткен.[41]
Шерешевский –Тернер синдромымен ауыратын ауруларда жүрек, қан-тамырлар
жүйесінің патологиясы 66% жағдайларда кездеседі. Жүрек қантамырлар
жүйесінің клиникасы маңызды және ауыр аномалиялары кариотипі 45,Х бар
адамдарда қалыптасады жалпы папуляцияның 38 жағдайында . Хирургиялық
аралсулар анамнезінде жүрек қан-тамырлар дефекті бойынша , 2 жақты
аортальды клопандардың болуы , аортадилатациясы немесе жүйесі
гипертенензияны берілген аурулар категориясына жүктілік ретінде
қарастырады. [42]
Тернер синдромының диагнозы клиникалық ерекшеліктерге, жыныстық
хромотинді анықтауға (клетка ядросының заттары)және кариотипті зерттеуге
негізделеді. Дифференциалды диагнозы бойынша жүргізілді.
1.6. Шерешевский синдромды емдеу мәселелері
Бірінші сатысында терапия бойдың өсуін анаболиттік стероидтар және
басқада анаболиттік препараттармен стимуляциялауға негізделді. Емдеуді
анабалиттік стероидтардың аз мөлшері мен арасындағы үзілістермен жүргізеді
және үнемі гиненалогиялық бақылауда болады. Науқастардың терапиясының
негізгі түрі эстрогенизациясы (қыз балалардың жыныс гармондарын
белгілеу)болып табылады.оны 14-16 жастан бастап жүргізу үсынылады . емдеу
дене бітімінің феминизациясына , қыз балалардың екіншілік жыныс
белгілерінің дамуына әкеледі, жыныс жолдарының трафикасын
(қоректенуін)жақсартады, гипаталомо-гипофизді жүйенің жоғары белсенділігін
төмендетеді. Емдеуді науқастың бала кезеңінде жүргізу керек.
Тернер синдромымен ауыратындардың өмірі қауіптілік туғызбайды. Бірақ
оның мынадай жағдайларға қатысы жоқ: жүрек ақауы, ірі тамырлардың ақауымен
бүйрек гипертензиясы. Қыз балалардың жыныс гормондарымен емдеу науқастарды
отбасылық өмірге қабілетті етеді, дегенмен олардың көпшілігі ұрықсыз болып
қалады.
Шершевский –тернер синдромы бір жыныс х хромосоманың сандық немесе
сапалық өзгерісінің нәтижесінде дамитын генетикалық ауру.. Шершевский
–тернер синдромы-мен ауыратындарды емдеудің негізгі мәселесі бойды өсіру ,
екіншілік жыныс белгілерін қалыптастыру, дамудың ақауларын емдеу мен
астеопороз профилактикасына негізделген. Өз кезегінде, өз уақытысында
жүргізілген терапия қыз балаларға толыққанды белсенді өмір сүруге
мүмкіндік береді. Бірақ аурулардың клиникалық көріністердің көптігі мен
патофизиологиялық механизімдердің біртекті болмауы емдеуде қолайлы
нәтижелер алуға қиындық туғызады.
Шершевский –тернер синдромы мен ауыратындарда бойы қысқалығы және
гипергонадотропты гипоганадизімен бірге , хромосомды аберрацияларға
байланысты ішкі органдардың ақауы байқалады. Кейбір авторлардың пікірінше
шершевский –тернер синдромына тән хромосомды анамалиялар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Генетика және молекулалық биология кафедрасы
Бітіру жұмысы
жыныстық дамуындың бұзылуына байланысты
қыз баланың кариотипін зерттеу
Орындаған: Ысқақова
Г.Ш
Ғылыми жетекшісі: Қалимағамбетов
А.М.
б.ғ.к., генетика және молекулалық
биология кафедрасының доценті
2011 ж
Норма бақылаушы: Сатылған И.А
2011 ж
Кафедра меңгерушісі: Айташева З.Г.
б.ғ.д., профессор
2011 ж
Алматы - 2011 ж.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы 31- беттен,4- кестеден,3-сурет әдебиет тізімдерінен
тұрады.
Негізгі сөздер: КАРИОТИП, ХРОМОСОМАЛық АБЕРРАЦИЯЛАР, МОЗАИЦИЗМ, ШЕРЕШЕВСКИЙ-
ТЕРНЕР СИНДРОМЫ, АМЕНОРЕЯ, АПЛАЗИЯ, ГИПОПЛАЗИЯ,
Жұмыстың мақсаты: жыныстық дамуында бұзылыстары бар қыз балалардың
кариотиптерін цитогенетикалық әдіспен зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- қыз балалардың жыныстық дамуына қатысты мәселелерге әдебиеттік шолу;
- қыз балалардың жыныстық дамуындағы метафазалық клеткаларын талдау.
Материал – жасы 12-25 аралықтағы 20 әйел адамдардың қан клеткалары,
яғни лимфоциттері.
Қолданылған әдіс - цитогенетикалық талдау.
Зерттеу объектісі: метафазалық клеткалар.
Қорытынды - цитогенетикалық зерттеуде жыныстық дамуы зақымдалған
20 әйел адамдардың біреуінде (5%) Шерешевский-Тернер синдромының
моносомиялық түрі (45,Х) дәлелденді.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .5
1.1 Жыныстық дамудың дифференциациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Жыныстық дамудың зақымдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Жыныс хромосомаларының сандық және құрылымдық
аберрациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4. Шерешевский-Тернер синдромының
цитогенетикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.5 Шерешевский-Тернер синдромының клиникасы
2. ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 7
2.1.Материалдар мен әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1.1. Адамның периферия қанындағы лимфоциттерді
өсіру ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1.2. Хромосома препараттарын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1.3. Хромосомаларды дифференциалды ретте G-әдісімен
бояу ... ... ... ... ... ..17
2.1.4. Хромосомалық жиынтықты
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
3. НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 19
3.1. Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдануындағы
метафазалық клеткаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...20 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
КІРІСПЕ
Адамның көптеген тұқымқуалаушылық аурулары организмнің фенотиптік
көрінісінде байқалады, яғни организмнің дамуы негізінен генотипке
байланысты болып келеді.
Көптеген хромосомдық аурулар дені сау ата-анасының гаметасында немесе
зиготаның бірінші бөлінуінде пайда болатын геномдық (хромосомдық)
мутацияларға байланысты. Хромосомдық аурулардың фенотиптік негізін ерте
эмбриональды дамудағы бұзылыстар құрайды. Сондықтан патологиялық өзгерістер
организмнің пренатальды даму кезеңінде қалыптасады, және де эмбрионның
немесе ұрықтың өліміне әкеледі, не жаңа туған нәресте ауруының негізгі
клиникалық көрінісін құрады. Жыныстық дамудағы бұзылыстар негізінен
жыныстық жетілу кезеңінде қалыптасады [1,2].
Қыз балалардың жыныстық дамуының зақымдалуына себепті жиі кездесетін
хромосомдық ауруға Шерешевский-Тернер синдромы жатады. Шерешевский-Тернер
синдромында Х-жыныс хромосомасының конституциясымен бірге аналық жыныс
бездерінің жетілмеуі байқалады [3]
Шерешевский-Тернер синдромдында әртүрлі хромосомалық аберрациялардың
түрлері кездеседі. Көпшілік жағдайда Шерешевский-Тернер синдромы Х-
хромосомалы моносомия күйінде жаңа туған қыз балаларда 1:2000 – 1:5000
жиілік ретінде кездеседі. Бұл синдромның толық моносомиясы 45,Х 50%-ға
дейін барады, қалған типтері мозаикалық және басқа аберрациялар түрінде
кездеседі[2,4].
Шерешевский-Тернер синдромы әртүрлі вариантта хромосома аномалиясында
көрінеді. Бұл классикалық формада 45,Х мозаикалық формада немесе Х-
хромосома аберрациясының әртүрлі құрылымдағы синдром формасында болуы
мүмкін. Сонымен әрбір синдромның цитогенетикалық вариантына жеке клиникалық
көрсетулердің кең спектрі тән [5,6]. De novo Шерешевский-Тернер синдромының
пайда болуына ата-аналар жасы және жыл мезгілі әсер етеді [1,5,6].
Соңғы онжылдықтарда медициналық генетикада адамның хромосомалық
патологиясын зерттеуде цитогенетикалық әдіс кеңінен қолданылады. Бұл адам
популяциясында хромосомалық аберрацияларға негізделген аурулар жиілігінің
көбеюіне байланысты.
Жоғарыда айтылған жағдайға байланысты жұмыстың мақсаты: жыныстық
дамуында бұзылыстары бар қыз балалалардың кариотиптерін цитогенетикалық
әдіспен зерттеу.
Жұмысқа қойылған міндеттер:
1. - Метафазалық клеткаларды талдау принцптерін игеру
2. Қыз балалардың жыныстық дамуында метафазалық хромосомалар жиынтығына
зерттеу жүргізу.
3. Қыз балалардың жыныстық дамуындағы хромосомалық бұзылыстардың пайда
болуына байланысты ретроспективті талдау жасау.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1. Жыныстық дамудың дифференциациясы
Диагностиканың және репродукция бұзылыстарын емдеудің негізгі мәселесі
патологиялық процесс тудыратын аурулардың патогенезін және түйінін анықтау
болып табылады. Түйінін анықтау дифференциалды диагноз қойып, емдеу және
болжам жасап, сәйкес профилактикалық шаралар істеп қана қоймай, сонымен
бірге адам репродукция жүйесін реттелуінің кезеңдері мен түйіндері жөнінде
жаңа ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Аталық индивидтің қалыпты дамуы үшін жыныс У- хромосомасы қажет.
Сондықтан мейоз процесінде Х-хромосома мен У-хромосома гендерінің кездейсоқ
транслокациясы кезінде (мейоздың профаза І кезеңінің зиготена стадиясында
сперматоцитте Х және У хромосоманың жанама конъюгациясында) индивидте 46,ХХ
кариотипті аталық фенотип дамиды (организмде сперматогенез және
фертильділіктің бұзылуымен бірге маскулинизация жүреді). Инактивация немесе
жыныс-детерминациялаушы геннің жоғарлауы кезінде У-хромосомада кариотипі
46,ХУ индивидуумда маскулинизация болмайды және феминизация дамиды [7].
Егер У-хромосома болмаса, онда гонаданың бастамасы аналық безде
дамиды. Аналық безде өндірілетін эстрогендер қынаптағы мюллеров
құйылысының, жатыр мойынының және жатырдың дамуын қамтамасыз етеді. Ал У-
хромосома болған кезде, ол жұмыртқа жолындағы жыныс безінің дамуын
детерминациялаушы фактордың қалыптасуын реттейді, яғни дамып келе жатқан
гонаданы аналық безінде емес жыныс безінде дамуға мәжбүр етеді. Егер осылай
болған жағдайда қалыптасқан жыныс безі екі негізгі гормонды секрециялайды.
Біріншісі – мюллеров құйылысына қарсы бағытталған гормон немесе
антимюллеров гормоны (АМГ) альтернативті жағдайда жатырдың, жұмыртқа
жолының, жатыр мойнының және қынаптың жоғарғы бөлігінің бастамасын беретін
ұлпаны бұзады. Басқа екінші гормон – тестестерон – ұманың, енектің және
еркек анатомиясының басқа бөліктерінің қалыптастыруын тудырады. Егер ұрықты
жыныс мүшесінде бөлінетін екі гормон өзгертпесе, онда организм қыздық
фенотипте қалады [8].
Адам популяциясында кариотипі - ХХ еркектерде (шамамен 20000 ішінде
біреуі, 1:20000) және кариотипі – ХУ қыз балаларда кездеседі. ДНК
гибридизациясы бойынша жүргізілген эксперимент нәтижелері кариотипі – ХХ
еркектерде 1 У-хромосомасы аймағындағы У-спецификалық ДНК солардың
хромосомасының біреуінде транслокацияланғандығын көрсетті. Сондықтан жыныс
безін детерминациялайтын ген факторы 1 У-хромосомасының қысқа иығының ұшына
жақын аймақта карталанған [8].
Еркек фенотипінің қалыптасуы вольф каналының және мюллеров
атрофиясының дамуын қамтамасыз ететін тестикулярлы гормондардың
секрециясымен байланысты. Бұл гормондардың біріншісі – антимюллеров гормоны
(АМГ) Бұл Сертоли клеткаларымен секрецияланатын табиғаты жағынан белоктық
гормон, мюллеров каналының дегенерациясын тудырады. Екінші гормон Лейдинг
клеткаларымен өндірілетін стероидты тестестерон. Бұл гормон вольф каналының
жыныс безінің қосымшасына, жыныс жолы каналының жыныс көпіршігіне
дифференциациялануын жүзеге асырады, зәр жыныс бұдырынан ( бугарок)
тестестерон әсерінен ұма мен жыныс мүшесі дамиды. Бұл екі тәуелсіз
маскулинизация жүйесі адамдардың андрогендерге сезімтал емес синдромында
көрінеді. ХУ - индивидуумдары жыныс безі детерминациясындағы геном
факторының қасиетіне, және де осыған орай тестестерон және АМГ өндіретін
жыныс безіне ие. Олар сонымен бірге әйел белгілері анық байқалатын бүйрек
үсті эстрогендеріне әсер етеді. Осыған қарай адамдарда тестестеронға әсер
етпей АМГ әсер ететін жыныс бездері болады. Нәтижесінде олардың мюллеров
каналы дегернерацияланады. Бұндай адамдар қалыпты түрде дамиды, бірақ
әйелдерде жатыр мен жұмыртқа жолы жоқ, яғни стерильді болады [8].
Жұмыртқа клетканың ұрықтануы кезінде хромосомаларының (Х және У)
байланыстырылуына тәуелді эмбрионның аналық (ХХ) немесе аталық (ХУ)
генетикалық жынысы қалыптасады. Аналық жыныс- конститутивті, яғни жынысты
анықтайтын гендер локализациясында У-хромосома жоқ болса, онда эмбрион
аналық типте дамиды [7].
1.2. Жыныстық дамудың зақымдалуы
Репродуктивті жүйенің қалыптасуындағы және қызметіндегі кез-
келген бұзылыстар оның әр түрлі деңгейінде (гендік, хромосомдық, клеткалық,
ұлпалық,мүшелік және мүше өзгерістік) еркектік генотипі – еркектік
псевдогермафродитизм болып келетін индивидуумында еркек генотипінің толық
дамымауына алып келеді [7].
Жыныстық қалыптасудағы патологияның негізгі себептері хромосомалық
немесе геннің нәзік бұзылыстарына байланысты болады. Сонымен қатар жынысты
қалыптастыруға жауап беретін генде жыныс хромосомаларының санының не
құрылымының бұзылысы немесе мутациялар әсерінен болуы мүмкін.
Гениталия аномалиясымен ауыратын аурулардың негізгі тобын
гермафродитизм ауруы құрайды [9,10]. Зерттеу жұмыстардың көрсетуі бойынша
псевдогермафродитизм жиілігі шамамен қыз балада және еркектерде 5041-10000
тірі туғандардың ішінде біреуі және 350 өлі туғандардың ішінде біреуі
болады [11].
Адамдарда қалыпты күйде болатын ХХ-ХУ жынысты анықтау механизмі митоз
немесе мейоз процесі бұрыс жүрген жағдайда бұзылуы мүмкін. Бұның
нәтижесінде жыныс хромосомасының жиынтығы өзгеше индивидуум пайда болады.
Жыныс хромосома жиынтығының бұзылысы фенотиптік жағынан қалыпты жыныстық
дамудағы әртүрлі дәрежедегі ауытқушылығы бар түрде көрінеді: еркектерде –
қыздар жағына қарай, қыздарда – еркектер жағына қарай болады. Жыныстың
қалыпты емес түрде дамуы жыныс хромосома жиынтығының ХХ немесе ХУ сыртқы
қалыпты күйінде де байқалады, сонымен бірге аналық генотипке 46,ХХ-аталық
генотип және сол сияқты аталық генотипке 46,ХУ - аналық генотип сәйкес
келуі мүмкін. Аралық гермафродиттік формаға гермафродит формасына тәуелді
аталық сол сияқты аналық генотип жиі сәйкес келеді [12].
Осыған орай патологиялық жағдайда жыныстың фенотиптік көрінуі олардың
генотиптік құрылымына жиі жауап бермейді. Ішкі гениталиялар бұндай жағдайда
жыныс хромосомасының үнемі шынайы көрсеткіші бола алмайды. Көптеген
фенотиптік көріністер кейбір синдромдарда жыныстың жетілу кезеңдерінде
көрінуі мүмкін, бұл ерте жастағы диагностиканы қиындатады. Интерсексуальды
күйді зерттеу практикасына хромосомалық жынысты анықтаудың нақты әдісін
енгізу жеке синдромдар барысында көптеген фенотиптік түрлер анықталды,
сонымен қатар кейбір синдромдардың клиникалық көріну ауытқушылығының
түрлері кеңейді. Жыныстық дамуы бұзылған индивидуумды кез-келген
нозологиялық формаға жатқызу критерийі клиникалық және цитологиялық
мәліметтер жиынтығы болып табылады. Бірақ әлемдік әдебиеттерде қазіргі
кезге дейін көптеген бақылаулар жиналған. Мысалы: индивидуум фенотипі
бойынша бір топқа, ал генотипі бойынша басқа топқа жатады. Бұл жағдай нақты
классификация жасау барысында туындайтын қиындықтарды түсіндіреді.
Клиникалық сонымен қатар цитологиялық негізде құрылған көптеген ұсынылған
классификациялар интерсексуальдылықтың клиникалық формаларының әртүрлілігін
қамти алмайды.
Бірақ келтірілген фенотиптердің кез келгеніне белгілі генотип сәйкес
келеді. Нағыз гермофродитизмде 46,ХУ, 47,ХХУ, 46,ХХ, 49,ХХУУУ және басқа
да сирек генотиптік ауытқулармен қатар 46,ХХ генотипі кездеседі [2].
Бұзылысты зиготаларда жыныс хромосомаларының қалыпты құрамынан ауытқуы
олардың санының артуы немесе азаюы бағытында болуы мүмкін. Жыныс
хромосомалар санының өсуі гомологты локустардың санының артуына,
дупликациясына алып келеді. ХХ және ХУ жыныс хромосомаларының азаю бағытына
ауытқуы Х- хромосомасы бойынша моносомияға, яғни оның барлық гені бойынша
гемизиготалық күйге әкеледі [12].
Жыныс хромосомалар санының бұзылуымен байланысты жыныс бұзылысы екі
топқа бөлінуі мүмкін. Жыныс хромосомалар саны қалыптыдан артық
индивидуумдардағы жыныстық даму бұзылыстары - жыныс хромосомалары бойынша
полисомиялы. Жыныс хромосомалар санын қалыптымен салыстырып қарағанда артық
гаметалардың қосылуы полисомияға әкеледі. Мұндай гаметалар еркектерде сол
сияқты қыз балаларда да мейоз процестерінің бұзылуы нәтижесінде туындайды
[12].
Екінші топқа жыныс хромосомалар саны қалыптыдан аз индивидуумдар
кіреді, яғни жыныс хромосомалары бойынша – моносомиялы. Бұл бұзылыс
бірқалыпты, ал келесілерінің жыныс хромосомалары жоқ екі гаметалардың
қосылуы барысында туындайды. Егер дұрыс ажырамау қыз балалардың мейоз
процесінде орын алса, онда жұмыртқа клеткасында жыныс хромосомалары
болмайды. Осындай жұмыртқа клеткасының қалыпты спермиямен қосылуы
барысында 45,Х және 45,У зигота пайда болады. Дұрыс ажырамау еркектердің
мейоз процесінде орын алса, жыныс хромосомасы жоқ сперма пайда болады,
мұндай спермияның қалыпты жұмыртқа клеткасымен қосылуы да 45,Х зиготаның
пайда болуына әкеледі.
Адамдарда жыныс хромосомалары бойынша полисомия моносомияға қарағанда жиі
кездеседі [12].
1.3. Жыныс хромосомаларының сандық және құрылымдық аберрациялары
Адамда сандық және хромосомдық аберрациялар көп жағдайда екінші
мейоздың бөлінуінде бірінші оогенезде хромосоманың бұрыс таралуынан пайда
болады. Постимплатационды эмбрионның және жаңа туған нәрестелердің
анеуплоидия жиілігін зерттеген кезде, ол ана жасының анеуплоидия жиілігінен
жоғарғы көрсеткішті көрсетті [13]. Дәл осы уақытта әйелдің жыныс клеткасына
цитогенетикалық талдау жүргізу барысында қарама-қарсы көрсеткіштер алынды.
Бірқатар жұмыстың зерттеу нәтижелері ооциттің жаспен бірге анеуплоидия
жиілігінің артқандығын көрсетті [14,15], бірақ бұны басқа да жүргізілген
зерттеу жұмыстары көрсете алған жоқ [16,17].
Қазіргі уақытта ана жасына қарай ооциттің анеуплоидия жиілігінің
көбеюін түсіндіретін бірнеше гипотезалар бар. Кең тараған гипотезаның бірі
– “бағана линиясы” [18]. Осы гипотезаға сай оогенездің генетикалық
бағдарланған барлық фазалары бар, яғни әртүрлі гоноцит генерациялары
әртүрлі уақытта гонад ұрығын қалыптастырады, сонымен бірге олардың қайсысы
периферияны бірінші аяқтап және хиазманың үлкен жиілігімен сипатталса, сол
мейоз процесіне бірінші болып қатысады. Жас қыз балаларда хиазма жиілігі
жоғары және униваленттердің жиілігі соған сәйкес төмен ооцит генерациялары
жетіледі, ал қартайған сайын хиазма түзу жиілігі төмен ооцит генерациялары
жетіледі. Қартайған тышқандарда хиазма жиілігінің төмендегені және
униваленттердің түзілу жиілігі көбейгендігі көрсетілген [19,20]. Мейоздың
бірінші бөліну кезеңіндегі метафаза сатысында ана жасының корреляциясына
қарай ооците униваленттер санының көбеюі бұл процестің адамдағы жанама
дәлелі болып табылады [21], сонымен бірге үлкен жастағы ооциттің 21-
хромосомадағы рекомбинация санының азаюы осыған дәлел болады [22].
Жасы үлкен қыз балаларда анеуплоидты ооциттердің қалыптасу жиілігінің
көбеюімен микроортадағы фолликулалардың өзгерістеріне байланысты
фолликула маңайында өсіп жатқан қан микроциркуляциясының нашарлауы ооцит
гипоксиясын тудыруы мүмкін. Оттегінің құрамының азаюы және осыған сәйкес
көмірқышқыл газы құрамының көбеюі клетка ішілік pH- тың азаюына әкеледі
[23]. Жаспен бірге репродуктивті регуляциясында гормональды механизм
бұзылысы анеуплоидты ооциттер жиілігін көбейтуі мүмкін [24].
Мейоз процесінде жыныс хромосомаларының дұрыс ажырамау себебін білу үшін ең
алдымен зерттелетін индивидуумның Х- хромосомасының шығу тегін (әкеден
немесе шешеден) анықтап алу керек. 45,Х индивидуумының жалғыз Х-
хромосомасы әкеде де шешеде де болуы мүмкін. Осыған орай 45,Х индивидуумын
мынандаі топтарға бөлуге болады: Х-хромосомасы жұмыртқа клеткадан келген Х-
хромосомасы аналық және Х- хромосомасы аталық ұрық клетка арқылы келген
45,Х.
Х-хромосомамен тіркескен әртүрлі белгілерді (маркерлерді) қолдану осы
хромосоманың негізін анықтауға мүмкіндік береді.
Толық және мозаикалық формада көрсетілген гоносома бұзылыстарын сандық
(моносомия және полисомия) және құрылымдық (транслокация , делеция,
дупликация, инсерция, инверсия) топтарға бөледі [25-26]. Оның ішінде жиі
кездесетін Клайнфельтер синдромы (кариотипі 47,ХХУ ; жиілігі жаңа туған
нәрестелерде 1,5:1000) , У-дисомиясы (кариотипі 47,ХУУ; жаңа туған
нәрестелерде 1:1000 жиілікте кездеседі). У-хромосоманың құрылымдық қайта
құрылулары сирек кездеседі [27-28].
Көп жағдайда 45,Х клеткалық линиялы мозаицизмдер анықталады.
Емделушілердің біреуінде осындай кариотиптегі еркектік фенотипті
Шерешевский-Тернер синдромы байқалған [29]. Кариотипінде сақиналы У-
хромосомасы бар стерильді еркектерде қалыпты ішкі жыныс органдары болады,
бірақ оларда азооспермия кездеседі [30, 31]. Сақиналы У-хромосома мейоз
процесінде профаза 1 кезеңінің зиготена сатысында гоносомдардың қалыпты
конъюгациясына әсер етіп 1 сперматоциттер дамуының бұзылысына және
аспермияға әкеледі [31].
1.4. Шерешевский-Тернер синдромының цитогенетикалық сипаттамасы
Адамның жыныс хромосомасы бойынша жалғыз белгілі моносомия бар, ол
бір Х-хромосома (45,Х) болып табылады. 45,Х генотиптің клиникалық көрінуі
Шерешевский-Тернер синдромы деген атпен белгілі, ол гонада дисгенезиясы
синдромының түрі болып табылады. Синдромды ең алғаш 1925 жылы Н.А..
Шерешевский сипаттаған. Одан кейін 1938 жылы H.H.Turner толық зерттеген.
Кейіннен синдромның әртүрлі варианттары көптеген авторлармен сипатталды
[32].
1956 жылы C.E.Ford авторлармен бірге алғаш рет емделушінің Тернер
синдромымен бірге теріс хроматиннің жыныс хромосомасының комплекісінде Х
бар екенін жариялады. Кейінгі дәлелдемелер емделушінің соматикалық
клеткасында жалғыз Х- хромосомасының болуы 6-12, Х тобындағы жай
репродукцияланатын хромосомалардың болмауынан және осы емделушілердің
арасында жиі кездесетін дальтонизм ауруы әсерінен болатындығын көрсетті
[38].
Эмбриональды даму стадиясында аталықтарды кескен кезде дәл сол
қорытындыға алып келді, яғни ол әйел ұрығы дифференциациясының қалыптасуына
әсер етпейді. Осыған байланысты Шерешевский-Тернер синдромы Х жыныс
хромосомасының конститутциясымен бірге гонадалардың дисгенезиясы
синдромының клиникалық вариантын көрсетеді [33].
Шерешевский-Тернер синдромның пайда болуына әр түрлі хромосомалық
абберациялар себеп болу мүмкін, мысалы - Х-хромосоманың қысқа иығының
делециясы (46,ХХp-); Х-хромосоманың қысқа иығының делециясы (46,ХХq-);
сақиналы Х-хромосома (46,Х,Хr); 45,Х46,ХХ немесе 45,Х46,ХУ; 45,Х47,ХХХ;
45,Х46,ХХ 47,ХХХ47,ХХХqі48,ХХХХqі мозаикалық түрлері [1]. Шерешевский-
Тернер синдромының мозаикалық формасы пробандаларда 25% жағдайда кездесті
[4,34].
Шерешевский-Тернер синдромының классикалық цитогенетикалық формасы
(45,Х) 40-60% емделушілерде көрінеді. Қалғандарында Х хромосома құрылымының
қайта құрылулары немесе хромосома мозаицизмі болады. Шерешевский-Тернер
синдромы белгісімен 40 емделушіге клетка аралық және ұлпа аралық
мозаицизмді зерттеу мақсатында перифериялық қанның лимфоциттеріне және
буккальды эпителий клеткаларына молекулалық және молекулалық
цитогенетикалық талдаулар жүргізілді. 28 емделушінің лимфоциттерінде
мозайкалық кариотип көрінген: оның 8-інде (30%) жыныс хромосомасында
анеуплоидияның мозайкалық формасы, 20-сында (70%) мозаикалық формасы
құрылымды - аномалиялық Х және У хромосомалық түрде анықталған. Барлық
емделушілерде нақты мозаицизммен бірге клеткалық линияның арақатынасы
бойынша ұлпа аралық айырмашылықтар анықталған [35].
Шерешевский-Тернер синдромы клиникалық көрінулердің айқын
өзгергіштігімен және хромосомалық бұзылыстармен сипатталады. Осы
цитогенетикалық және клиникалық полиморфизм синдромға өз уақытысында
диагноз қоюды қиындатады [36]. Жыныстық дамудың зақымдалуына себепті
хромосомдық аберрациялардың типтері 1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Әйелдің жыныстық дамуының зақымдалуына себепті
хромосомдық аберрациялардың типтері 2
№ Кариотиптер
1. 45,Х
2. 45,Х46,ХХ
3. 46,ХХр-
4. 46,ХХq-
5. 46,Х і(Xp)
6. 46,Х і(Xq)
7. 46,X r(X)
8. 46,XY
9. 45,X46,XY
10. 46,ХХ46,ХУ
1.5 Шерешевский-Тернер синдромының клиникасы
Эмбрионда біріншілік жыныс клеткалары қалыпты жағдайда түзіледі,
бірақ жүктіліктің екінші жартысында олардың жылдам инволюциясы(кері дамуы )
жүредіжәне нәрестенің туылатын кезеңіне қарай жұмыртқа бездегі фолликулалар
саны азаяды немесе мүлде жоқ болады. Бұл қыз балалардың жыныс гормондарының
жетіспеушілігіне, жыныстық дамымай қалуға, көпшілік ауруларда –біріншілік
аменареяға (менструацияның болмауы) және ұрықсыздыққа әкеледі. Туындаған
хромосомды бұзылыстар дамудың ақаулығының себебі болып табылады, сонымен
қатар, аутосомды мутациялар да дамудың ақауының пайда болуында белгілі рол
атқарады, бірақ онда хромосомды паталогия мен жыныстық дамымай қалу
көрінбейді.
Тернер синдромында жыныс бездері дифференцияланбаған дәнекер үлпалы
түрде болады, онда гонада элементтері болмайды. Жұмыртқа безінің
рудименттері мен элементтері сирек кездеседі. Сүйек –буын жүйесінің
өзгерістері –кейбір сүйектердің қысқаруы, фаланг саусақтардың аплазиясы
(болмауы), омыртқалардың остеопорозы маңызды болып келеді. Рентгенологиялық
зерттегенде әдетте бас сүйектері өзгермен . үлкен тамырлар мен жүрек
ақаулығы( аортаның коарктациясы , аорта түтігінің тарылуы) , бүйрек
дамуының ақауы белгіленген. Дальтонизім және басқада ақаулардың рецессивті
гендері пайда болады .
Тернер синндромымен ауыратындарда физикалық дамуы жағынан артта қалуы
туылған кезінен бастап білінеді. Аурулардың 15%-да бұл жыныстық даму
кезеңінде байқалады . жетілген жаңа туылған нәрестелер үшін бойының
қысқа(42-48см)және дене салмағының аз болуы тән(2500-2800г және одан
аз).туылған кездегі тернер синдромына тән белгілер – мойындағы терісінің
артық болуы және басқа да ақаулардың болуы, әсіресе сүйек- буын, жүрек-
қантамыр жүйесінің ,”сфинкс беті”, лимфостаз (лимфаның түрып қалуы).
Жаңадан туылғандар үшін жалпы мазасыздық , ему рефлексінің бұзылуы тән.
Науқастардың біраз бөлігінде ерте жаста психикалық және сөйлеуінің дамымауы
, яғни жүйке жүйесінің патологиясының дамуы байқалады. Ерекше тән белгісі-
бойының қысқа болуы. Науқастардың бойы 135-145см аспайды, дене салмағы
көбінесе артық болып келеді.
Тернер синдромымен ауыратындарда патологиялық белгілері кездесу
жиілігіне байланысты мынадай болады :қысқа бойлық, яғни бойдың қысқа болуы
(98%),жалпы диспластинка(дене бітімінің дұрыс қалыптаспауы-192%), бөшке
тәрізді көкірек клеткасы (75%), қысқа мойын (63%), шашының қысқа
болуы(57%), мойындағы қанат тәрізді қатпарлар (46%), құлақ қалқанының
деформациясы(46%), метакарпальды және метатарзальды сүйектердің қысқаруы
және флангтың аплазиясы (46%), шынтақ буындардың деформациясы (36%),
көптеген пигментті қолдар (35%), лимфостаз(24%),ірі тамырлар мен жүрек
ақауы(22%), жоғары қан қысымы (17%).
Тернер синдромы да жыныстық жетілмеу өзіндік ерекшелігімен
айрықшаланады . аз кездеспейтін белгілері-геродермия (терінің патологиялық
атрофиясы)және жыныс мүшелерінің , қыздық белгінің және клитордың
жетілмеуі, қынап аузының воронкатәрізді болуы. Екіншілік түктену спантанды
пайда болады. Жатыр дамып жетілмейді. Жыныс бездері дамымайды және әдетте
дәнекер ұлпа түрінде болады. Тернер синдромында қан қысымының жоғары
болуына және семіруге бейім болады.
Тернер синдромымен ауыратындардың көпшілігінде интеллект сақталған,
алайда олигофренияның жиілігі жоғары. Тернер синдромымен ауыратындардың
психикалық деңгейінде жақсы бейімделгіштігі жағдайында психикалық
инфантилзім маңызды рол атқарады. [37]
Шерешевскии Тернер синдромымен ауыратын аурулардың , дамуында жыныстық
хромосомдар ауытқуы бар 91 қыздың антропометрикалы параметрлері, дененің
компоненттік құрамы мен соматотиптердің орналасуы зерттелген.
Соматотиптеуді В. П. Чтецова әдісімен жүргізді. Сүйекті өсуін
рентгенографиямен анықтады. Аурулар арасында лептосомалы конституция 82,3%
мен стенопластикалық соматотип 70,6% өкілдері көп екені анықталды.
Меголосомды конетитуциялы аурулар сирек кездесті. Субатлетикалық пен
еурипластикалық соматотиптер 5,9 % жағдайда кездесе, атлетикалық соматотип
тіпті жоқ. Мұндай заңдылықтар тек жыныс хромосомдарының ауытқуымен ғана
емес, сонымен қатар осы ауру кезінде болатын горманальды дисбалансқа
байланысты.[38]
14-16 жас шамасындағы 195 қызды зерттегенде , хромосомды жыныстық дамуы
бұзылған қыздарда , хромосомды емес генезге қарағанда , Шерешевский –Тернер
синдромы кезінде дене салмағымен ұзындығы өте төмен болған, майлы ұлпалары
саны жағынан төмен.Сомототиптер орналасуында ерекшеліктер анықталған .
Шерешевский –Тернер синдромы басым келген кариотипі өзгерген қыздарда (Х-
хромосоманың моносомиясы) стенопластикалық соматотипті болған.( 70,6%)
Хромосомалық емес генез аменориясымен қыздар арасында стенопластикалық (
33,3%) және субатлетикалық ( 33,3%) соматотиптер жиілігі бірдейлері де
кездесті. Жыныстық жетілуі бұзылған қыздардың 2 тобында да атлетикалық
соматотип өкілдері кездеспеген . [39]
Жыныстық жетілудің бұзылуы кезінде гормональды статустың жағдайдың
өзгерісі байқалады. Әсіресе гормондар деңгейінің өзгерісі жыныстық
хромосомдар аномалиясы кезінде, әсіресе Шерешевский –Тернер синдромы
кезінде байқалады. Эндокринді және иммунды жүйелер арасында көпшекаралы
өзара байланыс анықталған . Иммунды жүйенің жыныс және гонадотропты
гомондармен өзара байланысының әртүрлі аспектілері зерттелген. Анықталғаны,
Шерешевский –Тернер синдромы бар қыздарда гонадалар дисгензиясымен
байланысты эстрогендер концентрациясы төмендеген. Хромосомды емес генезді
аменориялы қыздарда да жыныс гормондарының деңгейі төмен.Сондықтан екеуі
үшін де заңдылықтар бірдей. Сонымен қатар салыстырмалы топтарда
гонадотропты гормондар үшін ең басты, ФСГ айырмашылықтары бар: Шерешевский
–Тернер синдромы бар қыздарда, бақылауға қарағанда ФСГ деңгейі бірден
жоғарылаған, ал хромосомды емес генездің аменориясы бар қыздарда ФСГ
деңгейі бақылау топпен салыстырғанда айырмашылығы жоқ. Сол сияқты,
перифериялық қан лимфоциттеріндегі СДГ белсенділігі анықталған: Шерешевский
–Тернер синдромы бар қыздарда бақылауға қарағанда СДГ белсенділігі жоғары
болған, ал хромосомды емес генездің аменориясы бар қыздарда еш айырмашылық
болмаған .[40]
10жылдың ішінде Татарыстанда Шерешевский –Тернер синдромы бар 50 қыз
анықталған . Қыздарды соматотропты гормоны препараттармен емдеу , олардың
эффективтілігі мен қауіпсіздігін көрсетті. Халықаралық критерилерге сай,
емді қабылдау жақсы өткен.[41]
Шерешевский –Тернер синдромымен ауыратын ауруларда жүрек, қан-тамырлар
жүйесінің патологиясы 66% жағдайларда кездеседі. Жүрек қантамырлар
жүйесінің клиникасы маңызды және ауыр аномалиялары кариотипі 45,Х бар
адамдарда қалыптасады жалпы папуляцияның 38 жағдайында . Хирургиялық
аралсулар анамнезінде жүрек қан-тамырлар дефекті бойынша , 2 жақты
аортальды клопандардың болуы , аортадилатациясы немесе жүйесі
гипертенензияны берілген аурулар категориясына жүктілік ретінде
қарастырады. [42]
Тернер синдромының диагнозы клиникалық ерекшеліктерге, жыныстық
хромотинді анықтауға (клетка ядросының заттары)және кариотипті зерттеуге
негізделеді. Дифференциалды диагнозы бойынша жүргізілді.
1.6. Шерешевский синдромды емдеу мәселелері
Бірінші сатысында терапия бойдың өсуін анаболиттік стероидтар және
басқада анаболиттік препараттармен стимуляциялауға негізделді. Емдеуді
анабалиттік стероидтардың аз мөлшері мен арасындағы үзілістермен жүргізеді
және үнемі гиненалогиялық бақылауда болады. Науқастардың терапиясының
негізгі түрі эстрогенизациясы (қыз балалардың жыныс гармондарын
белгілеу)болып табылады.оны 14-16 жастан бастап жүргізу үсынылады . емдеу
дене бітімінің феминизациясына , қыз балалардың екіншілік жыныс
белгілерінің дамуына әкеледі, жыныс жолдарының трафикасын
(қоректенуін)жақсартады, гипаталомо-гипофизді жүйенің жоғары белсенділігін
төмендетеді. Емдеуді науқастың бала кезеңінде жүргізу керек.
Тернер синдромымен ауыратындардың өмірі қауіптілік туғызбайды. Бірақ
оның мынадай жағдайларға қатысы жоқ: жүрек ақауы, ірі тамырлардың ақауымен
бүйрек гипертензиясы. Қыз балалардың жыныс гормондарымен емдеу науқастарды
отбасылық өмірге қабілетті етеді, дегенмен олардың көпшілігі ұрықсыз болып
қалады.
Шершевский –тернер синдромы бір жыныс х хромосоманың сандық немесе
сапалық өзгерісінің нәтижесінде дамитын генетикалық ауру.. Шершевский
–тернер синдромы-мен ауыратындарды емдеудің негізгі мәселесі бойды өсіру ,
екіншілік жыныс белгілерін қалыптастыру, дамудың ақауларын емдеу мен
астеопороз профилактикасына негізделген. Өз кезегінде, өз уақытысында
жүргізілген терапия қыз балаларға толыққанды белсенді өмір сүруге
мүмкіндік береді. Бірақ аурулардың клиникалық көріністердің көптігі мен
патофизиологиялық механизімдердің біртекті болмауы емдеуде қолайлы
нәтижелер алуға қиындық туғызады.
Шершевский –тернер синдромы мен ауыратындарда бойы қысқалығы және
гипергонадотропты гипоганадизімен бірге , хромосомды аберрацияларға
байланысты ішкі органдардың ақауы байқалады. Кейбір авторлардың пікірінше
шершевский –тернер синдромына тән хромосомды анамалиялар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz