Автоматтандырылған өрт хабарландырғыштар
КІРІСПЕ
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қайта қосу мүмкіндіктер жіктемесі
1.2 Сигналдарды жіберу түріне қарай жіктемесі
1.3 Жылулық өрт хабарландырғыштар
1.4 Түтін хабарландырғыш
1.5 Нүктелік хабарландырғыш
1.6 Cызықтық хабарландырғыш
2 КОНСТРУКТОРЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Өрт дабылқаққышының түтін датчигі
4 ЭКОЛОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
4.1Желдеткіш жүйелеріне қойылатын өрт қауіпсіздігі талаптары
4.2 Өрт сөндіру және өрт дабылы қондырғыларының, түтінге қарсы қорғаныс жүйелерінің,адамдарға өрт туралы хабарлау мен көшіруді басқаруды қамтамасыз ету
4.3 Өрт кезіндегі іс.қимыл тәртібі
4.4 Елді мекендер
4.5Адамдардың тұруына арналған ғимараттар
4.6 Жалпы ережелер
4.7 Электрлік дәнекерлеу жұмыстары
4.8 Газбен дәнекерлеу жұмыстары
5 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қайта қосу мүмкіндіктер жіктемесі
1.2 Сигналдарды жіберу түріне қарай жіктемесі
1.3 Жылулық өрт хабарландырғыштар
1.4 Түтін хабарландырғыш
1.5 Нүктелік хабарландырғыш
1.6 Cызықтық хабарландырғыш
2 КОНСТРУКТОРЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Өрт дабылқаққышының түтін датчигі
4 ЭКОЛОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
4.1Желдеткіш жүйелеріне қойылатын өрт қауіпсіздігі талаптары
4.2 Өрт сөндіру және өрт дабылы қондырғыларының, түтінге қарсы қорғаныс жүйелерінің,адамдарға өрт туралы хабарлау мен көшіруді басқаруды қамтамасыз ету
4.3 Өрт кезіндегі іс.қимыл тәртібі
4.4 Елді мекендер
4.5Адамдардың тұруына арналған ғимараттар
4.6 Жалпы ережелер
4.7 Электрлік дәнекерлеу жұмыстары
4.8 Газбен дәнекерлеу жұмыстары
5 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазіргі қауымда адамдар өмірі мен материалдық құндылықтарды өрттен сақтау шараларына, яғни объектілердің өрт қауіпсіздік жүйесін құрастыруға үлкен назар аударылуда. Өйткені өртпен туындаған өмір үшін қауіптілік, шығындар ұрлық пен зомбылықтан пайда болған қауіптен ондаған есе жоғары.
Негізгі мақсат – адам өмірін сақтап қалу.
Көбінесе өрттен туындаған зиянды тек жәбірленушінің ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамның өтеуіне тура келеді. Сондықтан да, көптеген адамдар кәсіби өрт дабыл қаққыш жүйесін орнатуды жолға қояды.
Автоматтандырылған өрт дабыл қаққыш жүйесі пайда болған өртті жылу бөлу, түтін және т.б өрт кезінде болатын құбылыстарды тез және сенімді анықтау үшін арнайы құрастырылған. Өрт қауіпі анықталғаннан кейін орталық станция ғимараттың автоматтандырылған жүйесін басқару ережесінде көрсетілген шараларды ( вентиляциялық жүйесін өшіру, түтінсорғышты, хабарлау жүйесін, жарық және дыбыс хабарлағыштарды, өрт сөндіру жүйесін қосу, лифттерді тоқтату, есіктерді құлыптау және т.б. ) орындауға міндетті. Бұл ғимарат ішіндегі адамдарға және өрт бөліміне немесе объектінің жанама өрт күзетіне өртті пайда болу кезінде жоюға және келтірілген шығынды минималды азайтуға мүмкіндік береді.
Өрт дабыл қаққыш жүйесінің мақсаты оның жалпы құрылымын, яғни оның әр түрлі қызмет атқаратын үш құрамын анықтайды:
- өрттің анықталуы автоматтандырылған өрт хабарлағыштардың алуан түрлі анықтау қағидалары мен түрлі ақпаратты өңдеу мен алмасу тәсілдері арқылы жүзеге асырылады;
- хабарландырғыштан түскен ақпаратты өңдеу мен шешімді операторға беру орталық станциямен және басқару пультімен орындалады;
- өрттің туындау себебін жою үшін ұжымды және өрт бөлімін хабарлау қабылданған ереже бойынша шаралар орталықтандырылған станциямен, сонымен қатар өрт бөлімінің бөлімшелерімен және жанама өрт күзет постының жылдам тура әрекеттерімен орындалады.
Үш құрауыштар бір-бірімен тығыз байланысқан және жалпы өрт дабыл қаққыш жүйесінің тиімді жұмысы әрбір құрауыш жұмысының сенімділігімен және қалыптылығана байланысты. Бірақ та, объектінің кәсіби өрт қауіпсіздік жүйесін құру кезінде негізгі құраушы рөлді өрт хабарландырғыштар алады. Дәл солар өрттің пайда болу себебін жылдам әрі сенімлі анықтауға міндетті.
Негізгі мақсат – адам өмірін сақтап қалу.
Көбінесе өрттен туындаған зиянды тек жәбірленушінің ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамның өтеуіне тура келеді. Сондықтан да, көптеген адамдар кәсіби өрт дабыл қаққыш жүйесін орнатуды жолға қояды.
Автоматтандырылған өрт дабыл қаққыш жүйесі пайда болған өртті жылу бөлу, түтін және т.б өрт кезінде болатын құбылыстарды тез және сенімді анықтау үшін арнайы құрастырылған. Өрт қауіпі анықталғаннан кейін орталық станция ғимараттың автоматтандырылған жүйесін басқару ережесінде көрсетілген шараларды ( вентиляциялық жүйесін өшіру, түтінсорғышты, хабарлау жүйесін, жарық және дыбыс хабарлағыштарды, өрт сөндіру жүйесін қосу, лифттерді тоқтату, есіктерді құлыптау және т.б. ) орындауға міндетті. Бұл ғимарат ішіндегі адамдарға және өрт бөліміне немесе объектінің жанама өрт күзетіне өртті пайда болу кезінде жоюға және келтірілген шығынды минималды азайтуға мүмкіндік береді.
Өрт дабыл қаққыш жүйесінің мақсаты оның жалпы құрылымын, яғни оның әр түрлі қызмет атқаратын үш құрамын анықтайды:
- өрттің анықталуы автоматтандырылған өрт хабарлағыштардың алуан түрлі анықтау қағидалары мен түрлі ақпаратты өңдеу мен алмасу тәсілдері арқылы жүзеге асырылады;
- хабарландырғыштан түскен ақпаратты өңдеу мен шешімді операторға беру орталық станциямен және басқару пультімен орындалады;
- өрттің туындау себебін жою үшін ұжымды және өрт бөлімін хабарлау қабылданған ереже бойынша шаралар орталықтандырылған станциямен, сонымен қатар өрт бөлімінің бөлімшелерімен және жанама өрт күзет постының жылдам тура әрекеттерімен орындалады.
Үш құрауыштар бір-бірімен тығыз байланысқан және жалпы өрт дабыл қаққыш жүйесінің тиімді жұмысы әрбір құрауыш жұмысының сенімділігімен және қалыптылығана байланысты. Бірақ та, объектінің кәсіби өрт қауіпсіздік жүйесін құру кезінде негізгі құраушы рөлді өрт хабарландырғыштар алады. Дәл солар өрттің пайда болу себебін жылдам әрі сенімлі анықтауға міндетті.
1.Осокин В.И, Поротов В.Н. Автоматизация измерений и контроля электрических и неэлектрических величин. 1987.328c.
2.Шоланов Қ.С, Жұмашева Ж.Т.Механизмдер мен манипуляторлар механикасы.Алматы: ҚазҰТУ, 2005ж.
3.Қ.С Шоланов. Кибернетические машины. Монография-Алматы 2008ж.
4.Мэклин Э. Д. Терморезисторы. М. 1983. 208 с.
5.Шашков А. Г. Терморезисторы и их применение. М. 1967. 320 с.
6.Зайцев Ю. В. Полупроводниковые резисторы. М. 1969. 48 с.
7.Шефтель И. Т. Терморезисторы. М. 1973. 416 с.
8.Зайцев Ю. В. Полупроводниковые термоэлектрические преобразователи. М. 1985. 120 с.
9.Гендин Г. С. Все о резисторах. Справочное издание. М. 2000. 192 с.
10.Дубровский В. В. Резисторы: справочник. М. 1991. 528 с.
11.Трофимов Н.А., Лаппо В.В. Измерение параметров теплофизических процессов в ядерной энергетике.- М.: Атомиздат, 1979.
12.Датчики теплофизических и механических параметров. Справочник, т.1, кн.1/ Под общ.ред. Коптева Ю.Н., под ред. Багдатьева Е.Е., Гориша А.В., Малкова Я.В.- М.: ИПЖР, 1998.
13.Виглеб Г. Датчики. М.: Мир, 1989.
14.Федотов Я.А. Основы физики полупроводниковых приборов. М.: Сов.радио, 1969.
15.Фогельсон И.Б. Транзисторные термодатчики. М.: Сов.радио, 1972.
16.Гордов А.Н., Жагулло О.М., Иванова А.Г. Основы температурных измерений. М.: Энергоатомиздат, 1992.
17.Шефтель И.Т. Терморезисторы. М.: Наука, 1973.
18.Орлова М.П. Низкотемпературная термометрия. М.: Изд.стандартов, 1975.
20.Зарубин Л.И., Немиш Ю.И. Полупроводниковая криогенная термометрия. Обзор в кн. Полупроводниковая техника и микроэлектроника. Киев: Наукова думка, 1974, вып.16.
21.Вайнберг В.В., Воробкало Ф.М., Зарубин Л.И. Полупроводниковый материал для термометров сопротивления на диапазон (14…300) К. Полупроводниковая техника и микроэлектроника, Киев, 1979, вып.30.
22.Зи С. Физика полупроводниковых приборов. Кн.1, М.: Мир, 1984.
23.Велшек Я. Измерение низких температур электрическими методами. М.: Энергия, 1980.
24.Милнс А. Примеси с глубокими уровнями в полупроводниках. М.: Мир, 1977.
25.Соколова А.А., Смирнов Н.И., Ларионов И.Б. Высокочувствительные датчики температуры из кремния, легированного золотом. –В кн. Совершенствование средств и методики измерения температуры при стендовых испытаниях изделий. Тезисы отраслевого семинара. Загорск, 1978.
26.Silicon temperature sensors.- Electron.Appl.News, 1982, v.19, №2.
27.Raabe G. Silizium temperatur sensoren von –50 °C his 350 °C – NTG – Faahber, 1982, №79.
28.lntre –55 °C et 300 °C penser au copteur de temperature silizium composauts.- Techniques d`applications mesures – 15, №4, 1985.
29.Mallon I., Germantion D. Advances in high temperature solid pressure transducers – Adv. In Instrum., 1970, v.25, part 2.
30.Папков В.С., Цыбульников М.Б. Эпитаксиальные кремниевые слои на диэлектрических подложках и приборы на их основе. М.: Энергия, 1979.
31.Суханова Н.Н., Суханов В.И., Юровский А.Я. Полупроводниковые термопреобразователи с расширенным диапазоном рабочих температур. Датчики и системы, №7, 8, 1999.
32. Шоланов Қ.С, Жұмашева Ж.Т. Оқу әдістемелік кешен.Дипломдық жұмыс стандарты. Алматы: ҚазҰТУ, 2009ж.
2.Шоланов Қ.С, Жұмашева Ж.Т.Механизмдер мен манипуляторлар механикасы.Алматы: ҚазҰТУ, 2005ж.
3.Қ.С Шоланов. Кибернетические машины. Монография-Алматы 2008ж.
4.Мэклин Э. Д. Терморезисторы. М. 1983. 208 с.
5.Шашков А. Г. Терморезисторы и их применение. М. 1967. 320 с.
6.Зайцев Ю. В. Полупроводниковые резисторы. М. 1969. 48 с.
7.Шефтель И. Т. Терморезисторы. М. 1973. 416 с.
8.Зайцев Ю. В. Полупроводниковые термоэлектрические преобразователи. М. 1985. 120 с.
9.Гендин Г. С. Все о резисторах. Справочное издание. М. 2000. 192 с.
10.Дубровский В. В. Резисторы: справочник. М. 1991. 528 с.
11.Трофимов Н.А., Лаппо В.В. Измерение параметров теплофизических процессов в ядерной энергетике.- М.: Атомиздат, 1979.
12.Датчики теплофизических и механических параметров. Справочник, т.1, кн.1/ Под общ.ред. Коптева Ю.Н., под ред. Багдатьева Е.Е., Гориша А.В., Малкова Я.В.- М.: ИПЖР, 1998.
13.Виглеб Г. Датчики. М.: Мир, 1989.
14.Федотов Я.А. Основы физики полупроводниковых приборов. М.: Сов.радио, 1969.
15.Фогельсон И.Б. Транзисторные термодатчики. М.: Сов.радио, 1972.
16.Гордов А.Н., Жагулло О.М., Иванова А.Г. Основы температурных измерений. М.: Энергоатомиздат, 1992.
17.Шефтель И.Т. Терморезисторы. М.: Наука, 1973.
18.Орлова М.П. Низкотемпературная термометрия. М.: Изд.стандартов, 1975.
20.Зарубин Л.И., Немиш Ю.И. Полупроводниковая криогенная термометрия. Обзор в кн. Полупроводниковая техника и микроэлектроника. Киев: Наукова думка, 1974, вып.16.
21.Вайнберг В.В., Воробкало Ф.М., Зарубин Л.И. Полупроводниковый материал для термометров сопротивления на диапазон (14…300) К. Полупроводниковая техника и микроэлектроника, Киев, 1979, вып.30.
22.Зи С. Физика полупроводниковых приборов. Кн.1, М.: Мир, 1984.
23.Велшек Я. Измерение низких температур электрическими методами. М.: Энергия, 1980.
24.Милнс А. Примеси с глубокими уровнями в полупроводниках. М.: Мир, 1977.
25.Соколова А.А., Смирнов Н.И., Ларионов И.Б. Высокочувствительные датчики температуры из кремния, легированного золотом. –В кн. Совершенствование средств и методики измерения температуры при стендовых испытаниях изделий. Тезисы отраслевого семинара. Загорск, 1978.
26.Silicon temperature sensors.- Electron.Appl.News, 1982, v.19, №2.
27.Raabe G. Silizium temperatur sensoren von –50 °C his 350 °C – NTG – Faahber, 1982, №79.
28.lntre –55 °C et 300 °C penser au copteur de temperature silizium composauts.- Techniques d`applications mesures – 15, №4, 1985.
29.Mallon I., Germantion D. Advances in high temperature solid pressure transducers – Adv. In Instrum., 1970, v.25, part 2.
30.Папков В.С., Цыбульников М.Б. Эпитаксиальные кремниевые слои на диэлектрических подложках и приборы на их основе. М.: Энергия, 1979.
31.Суханова Н.Н., Суханов В.И., Юровский А.Я. Полупроводниковые термопреобразователи с расширенным диапазоном рабочих температур. Датчики и системы, №7, 8, 1999.
32. Шоланов Қ.С, Жұмашева Ж.Т. Оқу әдістемелік кешен.Дипломдық жұмыс стандарты. Алматы: ҚазҰТУ, 2009ж.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Қазіргі қауымда адамдар өмірі мен материалдық құндылықтарды өрттен
сақтау шараларына, яғни объектілердің өрт қауіпсіздік жүйесін құрастыруға
үлкен назар аударылуда. Өйткені өртпен туындаған өмір үшін қауіптілік,
шығындар ұрлық пен зомбылықтан пайда болған қауіптен ондаған есе жоғары.
Негізгі мақсат – адам өмірін сақтап қалу.
Көбінесе өрттен туындаған зиянды тек жәбірленушінің ғана емес, сонымен
қатар бүкіл қоғамның өтеуіне тура келеді. Сондықтан да, көптеген адамдар
кәсіби өрт дабыл қаққыш жүйесін орнатуды жолға қояды.
Автоматтандырылған өрт дабыл қаққыш жүйесі пайда болған өртті жылу
бөлу, түтін және т.б өрт кезінде болатын құбылыстарды тез және сенімді
анықтау үшін арнайы құрастырылған. Өрт қауіпі анықталғаннан кейін орталық
станция ғимараттың автоматтандырылған жүйесін басқару ережесінде
көрсетілген шараларды ( вентиляциялық жүйесін өшіру, түтінсорғышты,
хабарлау жүйесін, жарық және дыбыс хабарлағыштарды, өрт сөндіру жүйесін
қосу, лифттерді тоқтату, есіктерді құлыптау және т.б. ) орындауға міндетті.
Бұл ғимарат ішіндегі адамдарға және өрт бөліміне немесе объектінің жанама
өрт күзетіне өртті пайда болу кезінде жоюға және келтірілген шығынды
минималды азайтуға мүмкіндік береді.
Өрт дабыл қаққыш жүйесінің мақсаты оның жалпы құрылымын, яғни оның әр
түрлі қызмет атқаратын үш құрамын анықтайды:
- өрттің анықталуы автоматтандырылған өрт хабарлағыштардың алуан
түрлі анықтау қағидалары мен түрлі ақпаратты өңдеу мен алмасу тәсілдері
арқылы жүзеге асырылады;
- хабарландырғыштан түскен ақпаратты өңдеу мен шешімді операторға
беру орталық станциямен және басқару пультімен орындалады;
- өрттің туындау себебін жою үшін ұжымды және өрт бөлімін хабарлау
қабылданған ереже бойынша шаралар орталықтандырылған станциямен, сонымен
қатар өрт бөлімінің бөлімшелерімен және жанама өрт күзет постының жылдам
тура әрекеттерімен орындалады.
Үш құрауыштар бір-бірімен тығыз байланысқан және жалпы өрт дабыл
қаққыш жүйесінің тиімді жұмысы әрбір құрауыш жұмысының сенімділігімен және
қалыптылығана байланысты. Бірақ та, объектінің кәсіби өрт қауіпсіздік
жүйесін құру кезінде негізгі құраушы рөлді өрт хабарландырғыштар алады. Дәл
солар өрттің пайда болу себебін жылдам әрі сенімлі анықтауға міндетті.
1. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қайта қосу мүмкіндіктер жіктемесі
Автоматтандырылған өрт хабарландырғыштар іске қосылғаннан кейін қайта
қосу мүмкіндіктерге байланысты келесі түрлерге бөлінеді.
Қайта қосу мүмкіндігі бар қайтарылатын хабарландырғыштар – егер іске
қосылу себебі жойылатын болса, онда өрт қауіпі жағдайынан ешқандай
түйіндерді ауыстыруды қажет етпей бақылау жағдайына келе алатын
хабарландырғыш. Олар келесі түрлерге бөлінеді:
-автоматтандырылған қайта қосылатын хабарландырылғыштар – іске
қосылғаннан кейін өз еркімен бақылау жағдайына ауыса алатын
хабарландырғыштар;
-қашықтықтағы қайта қосылатын хабарландырылғыштар – қашықтықтан
берілетін бұйрық арқылы бақылау жағдайына көше алатын хабарландырғышатр;
-адам көмегімен қосылатын хабарландырғыштар – хабарландырғыш өзіне
адам көмегі арқылы ғана бақылау жағдайына ауысатын хабарландырғыштар;
-элементтері ауысатын хабарландырғыштар – іске қосылғыннан кейін
кейбір элементтері ауыстырылғаннан кейін ғана бақылау жағдайына келетін
хабарландырғыштар;
-қайта қосу мүмкіндігі жоқ (ауыстыратын элементтерсіз)
хабарландырғыштар;
-іске қосылғаннан кейін бақылау жағдайына орала алмайтын
хабарландырғыштар.
1.2 Сигналдарды жіберу түріне қарай жіктемесі
Сигналдарды жіберу түріне қарай автоматтандырылған өрт
хабарландырғыштар келесі түрлерге бөлінеді:
Екірежимді хабарландырғыштар өрт қаупі болса да, болмаса да бір жақты
сигналды жібереді;
Көпрежимді хабарландырғыштар өрт қаупі мен басқа да мүмкін жағдайларда
бірқалыпты тыныштық жағдайына бір жақты шектеулі (екіден көп) сигнал түрін
жібереді;
Аналогты хабарландырғыштар басқарылатын өрт белгілерінің ауқым
көлемі туралы сигналдар беруге арналған немес өрт қаупінің тікелей сигналы
болмайтын аналогты-сандық сигнал;
1.3 Жылулық өрт хабарландырғыштар
Ең алғашқы электрлі өрт хабарландырғыш жылулық болды. Алғашқы жылулық
өрт хабарландырғышты құрастырушылардың бірі Фрэнсис Роббинс Аптон және
Фернандо Диббл 1890 жылдың 23 қыркүйегінде АҚШ патентін (№ 436961) алған
болатын. Құрылғыда электрлік батареялар, қоңырау куполы, ажыратылған
шыншырлы магниттер мен термостатикалық құрылғы болған. Термостатикалық
құрылғы жылудың ауытқу көлемін анықтайтын. Жылу көлемінің ең жоғарғы артуы
бекітілгеннен кейін батарея мен магнит арасындағы контур біріктіріледі.
Осы сәтте балғаша қоңырау куполын ұрып ғимараттағы адамдарды ескертеді.
Қолданылуы:
Жылулық өрт хабарландырғыш ХІХ ғасырдың құрылғысы. Электр өткізбейтін
сс материалды шайбадмен қосылатын екі a және b сымнан тұрады. Құрылғы
жанынан сыныппен толтырылған және астынан пластиналық воскімен жабылатын
d капсулды құбырша орналастырылған. Температура жоғарылағаннан сайын воск
балқиды, сынап құрылғыға құйылады да, екі сым арасында байланыс пайда
болады, бұл сигналдың пайда болуына алып келеді.
Егер өрт басталу кезінде қажетті мөлшерде жылу бөлінетін болса аталған
хабарландырғыш пайдаланылады, мысалға, жаңғыш-тұтылатын материалдар
қоймаларда. Немес басқа да хабарландырғыштарды пайдалану мүмкін болмаса
қолданылуы мүмкін. Әкімшілік-тұрмыстық ғимаратта қолданылуы тыйым салынған.
Жоғарғылау температура аймағы төбеден 10 мен 23 см аралығында
орналасады. Сондықтан да, осы аймақта хабарландырғыштың жылуға сезімтал
элементін орналастыру жөн. Өрт пайда болу себебі мен төбеден алты метр
аралығында орналасқан жылулық хабарландырғыш өрт кезінде жылу бөлінетін
жағдайда 420 кВт іске қосалады, ал 10 метр биіктігінде – 1,46 МВт;
Нүктелік- шағын аумақта өрт қаупінің белгілеріне әсер ететін
хабарландырғыш.
Көпнүктелік- жылулық көпнүктелік хабарландырғыш – бұл сызық бойында
дискретті орналасқан нүктелі сенсорлар жиынтығы болып табылатын сезімтал
элементтерден тұратын автоматты хабарландырғыш. Оларды орнату қадамы
белгілі бұйымның техникалық құжатында көрестілетін нормативті құжаттар мен
техникалық сипаттамларға міндеттемелермен анықталады.
Сызықтық (термокабель)- бірінен құрамы бойынша ажыратылатын сызықтық
жылулық өрт хабарландырғыштардың бірнеше түрі бар:
Жартылай өткізгіштер – температура сенсорының орнына қарама-қарсы
температуралық коэффициенті бар сыммен қапталған зат пайдаланылатын
сызықтық жылулық өрт хабарландырғыш. Аталған термокабель түрі тек
электронды басқару блокымен топтамада ғана жұмыс істейді. Термокабелдің кез
келген аймағына температурасының әсер етуі әсір ету нүктесінде қарсылығы
өзгереді. Басқару блогы арқылы температуралық іске қосылу шегін бекітуге
болады;
Механикалық – аталған хабарландырғыштың температура сенсорының орнына
газбен толтырылған герметикалық металды құбырша мен электронды басқару
блогына қосылған қысым датчигі пайдаланады. Термокабельдің кез келген
аймағына температурасының әсер етуі маңызы электронды блогымен тіркелетін
газдың ішкі қысымы өзгереді. Аталған сызықтық жылулық өрт хабарландырғыш
түрі көп пайдалануға арналған. Сенсордың металдық трубканың жұмыс бөлімінің
ұзындығы 300 метрге дейін ұзындық шегі бар:
Электромеханикалық - аталған хабарландырғыштың температура сенсорының
орнына екі механикалық электрленген сымға бағытталған термосезімтал
материалмен пайлаылатын сызықтық жылулық өрт хабарландырғыш. Температура
әсерінен термосезімтал қабат жібітіледі, бұл екі өткізгіштің қысқа мерзімге
бірігеді.
1.4 Түтін хабарландырғыш
Түтін хабарландырғыштар – жұту мен таралатын шашу қабілетті
инфрақызыл, ультрафиолетті немесе көрінетін диапозонды спектрларға әсер
ететін жанатын өнімдерге іске қосылатын хабарландырғыштар. Түтін
хабарландырғыштар нүктелік, аспирациондық және дербес болуы мүмкін. Бұл
хабарландырғыш кеңінен пайдаланылатын хабарландырғыш болып табылады.
Қолданылуы:
Түтін хабарландырғышты іске қосатын белгі – түтін. Әкімшілік –
тұрмыстық ғимараттарда өрт дабыл қаққыш жүйесінде тек түтін
хабарландырғыштар ғана қолданылуы керек. Әкімшілік – тұрмыстық ғимараттарда
хабарландырғыштардың басқа түрлерін пайдалану тыйым салынады. Ғимаратты
қорғайтын хабарландырғыштар саны ғимарат ауданы, хабарландырғыш түріне, өрт
дабыл қаққыш басқарылатын (өрт сөндіру, түтінді жою, құрылғларды құлптау)
жүйенің болуына байланысты.
70% дейінгі өрттер кислородқа қажетті мөлшерде қол жетімділігі
жоқтығынан пайда болатын өрт туындау шағын себепетеріне тиесілі. Жанатын
өнімдер ерекшелігімен және бірнеше сағат аралығында өтетін мұндай өрт пайда
болу себебінің дамуы құрамында целлюлоз бар материалдарға тән. Мұндай өрт
пайда болу себебін анықтаудың ең жақсы жолы жанатын өнімдерді шамал
концентрацияда тіркеу. Бұл түтіндік және газды хабарландырғыштар жасауға
мүмкіндік береді.
Оптикалық:
Оптикалық құралдарды анықтауға қолданылатын түтін хабарландырғыштар,
әр түрлі түстегі түтіндерге түрлі әсер етеді. Қазіргі кезде өндірушілер
түтін хабарландырғыштар реакциясы туралы техникалық мінездемелерде
шектелген ақпараттарды ұсынады. Түтін хабарландырғыштар реакциясы туралы
ақпарат өзіне қара түтінге емес , тек сұр түтінге реакцияның номиналды
мағынасын ( сезімталдық) қосады. Нақты мағынаның орнына жиі сезімталдық
диапозоны көрсетіледі.
1.5 Нүктелік хабарландырғыш
Негізгі мақала: Өрттік түтіндік нүктелік хабарландырғыштар
Қосылған түтіндік өрт хабарландырғыш ( қызыл жарықтық диод үзіліссіз
жанып тұр )
Түтін хабарландырғыштар ғимаратта жөндеу жүргізу кезінде шаң түспес
үшін жабылуы керек.
Нүктелік хабарландырғыш компактілік аймақта өрт факторларына әсер
етеді. Нүктелік оптикалық хабарландырғыштардың іске асыру қағидасы
инфрақызыл сәулелердің сұр түтіннен ыдырауына негізделеді. Өрттің бастапқы
стадияларында шоқтану кезінде ерекшеленетін, сұр түтінге жақсы әсер етеді.
Инфрақызыл сәулелерін сіңіретін қара түтінге кері әсер етеді.
Хабарландырғыштардың кезеңдік қызмет көрсетуіне төрт байланысы бар
розетка деп аталатын, бөліне алатын қосылымдар қажет, оған түтін
хабарландырғыш қосылады. Датчикті шлейфтен өшіруді бақылау үшін резеткіге
хабаландырғышты орнату кезінде түйісетін екі кері байланыстар болады.
1.5.1- сурет. Өрттік түтіндік нүктелік хабарландырғыштар
Түтіндік камера және нүктелік түтіндік хабарландырғыштар электроникасы
НПБ 76-98 жіктемесі бойынша барлық нүктелік түтіндік оптикалық өрт
хабарландырғыштарда ИП 212-ХХ, түтіннің бөлшектерінде жарықты диодты
сәулені ыдырату диффуздық эффектісі қолданылады. Жарықты диод, ол сәуленің
фотодиодқа тікелей түсуін болдырмау үшін осылайша орналасады. Түтіннің
бөлшектерінің пайда болу кезінде сәуленің жартысы олардан көрініс табады
және фотодиодқа түседі. Оптопардың сыртқы жарығынан қорғану үшін
-жарықтыдиод және фотодиод, қара түсті пластиктен түтіндік камерада
орналасады.
Тәжірибелік зерттеулер түтіндік хабарландырғыштарды төбеден 0,3 м
қашықтықта орнатқан жағдайда өрттің тестілік ошағын анықтау уақыты 2..5
есе ұлғаятындығын көрсетті. Ал хабарландырғышты жабыннан 1 м қашықтықтан
орнату кезінде өрттің уақытын анықтау 10..15 есе ұлғайғанын жорамалдауға
болады.
Ең бірінші рет кеңестік оптикалық түтіндік хабарландырғыштар ойлап
табылған кезде, мамандандырылған элементтік база, стандартты жарықтыдиод
және фотодиодтар болмаған. Түтіндік фотоэлектрлік ИДФ-1М хабарландырғышта
оптопар ретінде СГ24-1,2 сияқты шамның қызуы және ФСК-Г1 сияқты
фоторезистор қолданылды. Бұл ИДФ-1М хабарландырғышының төмен техникалық
мінездемесін және сыртқы әсер етуден әлсіз қорғанысты анықтады: оптикалық
тығыздық 15 – 20 %м кезінде іске асырудың инерттілігі 30 с, 27±0,5 В
қорек көзінің кернеуі, 50 мА-ден жоғары тұтыну токы , масса 0,6 кг,фондық
сәулелендіру 500 лк-ге дейін, ауа ағынының жылдамдығы 6 мс-ге дейін
құраған. Ресейлік АЭС-те 2000...2006 жылдар кезеңіне ИДФ-М 629
хабарландырғыштар эксплуатацияланды.
ДИП-1 аралас түтінді-жылу хабарландырғышта тігінен жазықтықта
орналасқан жарықтыдиод және фотодиодтар қолданылған. Үсіліссіз емес, ал
импулсьтік сәуле қолданылды: ұзақтығы 30 мкс, жиілік 300 Гц. Бөгеттерден
қорғау үшін синхронды детектірлену қолданылды, т.б. күшейткіш есігі тек
жарықтыдиодтың сәулесі уақытысында ғана ашылды. Бұл ИДФ-1М хабарландырғышқа
қарағанда, бөгеттерден қорғаныстың одан әрі жоғарылығын қамтамасыз етті
және хабарландырғыштың мінездемесін айтарлықтай жақсартты: оптикалық
тығыздық 10%м кезінде инерттілік 5-ке дейін төмендеді, т.б. 2 есе азайтты,
масса 2 есе төмендеді, фондық сәулелік шегі 20 есе ұлғайды, 10000 лк-ге
дейін, ауа ағынының жылдамдық шегі 10 мс-ге дейін ұлғайды. Өрт режимінде
қызыл түсті жарықтыдиодты индикатор қосылды. ДИП-1 және ИДФ-1М
хабарландырғыштарында дабылқаққышты жіберу үшін реле қолданылды,
айтарлықтай токты тұтынуды анықтады: кезекшілік режимінде 40 мА артық және
дабылда 80 мА артық, қорек көзінің кернеуі кезінде 24±2,4 В, бөлек дабыл
тізбегін және қорек көзі тізбегін қолдану қажеттігі. ДИП-1-ден бас тартудың
шекті жұмыс істеуі 1,31·104 сағатты құрайды.
1.6 Cызықтық хабарландырғыш
Сызықтық – қабылдағыш блогы мен сәулендірі блогынан тұратын екі
құрамды хабарландырғыш, ол қабылдағыш пен сәулендіру блоктары арасындағы
түтін пайда болғанда іске асады.
Сызықтық түтінді өрт хабарландырғыш түтін бөлшектерінің әсерінен
сәулелендіру мен фотоқабылдағыш көзін ортада электромагнитті ағымның
таралуы арқылы әлсіздендіру негізінде жұмыс істейді. Мұндай құрылғы түрі
екі блоктан тұрады, біріншісі – оптикалық сәулендіру көзін қамтиды, ал
екіншісі – фотоқабылдағыш. Екі блок та тікелей көріну геометриялық осінде
жанаса орналасады.
Барлық сызықтық түтіндік хабарландырғыштардың ерекшелігі болып олардың
жөнделмейтін сигналын орталық қабылдау құрылғыға беру арқылы өзін-өзі
тексеру қызметі табылады. Осы ерекшелік үшін басқа хабарландырғыштармен бір
уақытта қолдану тек ауыспалы белгі шлейфінде дұрыс деп есептелінеді.
Сызықты хабарландырғышты ауыспалы белгі шлейфінде қосу жөнделмейтін өрт
сигналын құлыптауға алып келеді, ол өз кезінде НПБ75-ке қарсы келеді.
Тұрақты белгі шлейфіне тек бір ғана сызықтық хабарландырғышты қосуға
болады.
Алғашқы кеңестік сызықтық хабарландырғыш ДОП-1 деп аталған және жарық
көзі ретінде СГ-24-1,2 шамын қыздыру үшін пайдаланған. Ал фотоқабылдағыш
ретінде германиевті фотодиодтар қолданды. Хабарландырғаш қажетті аралыққа
перпендикулярлі бағытталған жарық сәулесін орнататын жарық сәулесін
қабылдау мен сәулелендіру және жарықты шағылыстыру үшін пайдаланатын
қабылдап жіберетін блоктан тұрды. Қабылдап жіберетін блок пен шағылыстыру
арасындағы номиналды қашықтық 2,5±0,1 м.
2 КОНСТРУКТОРЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Өрт дабылқаққышының түтін датчигі
Өрттен зиян ұрыдан түскен зияннан көп болуы мүмкін, ал уақытылы
ескертілген дабылқаққыш бәр нәрсені сақтап қалуға мүмкіндік береді.
2.1.1-cурет. Түтін датчигінің электрлік сызбасы
Өндіріс орындарында дабыл қағу үшін негізінен өрттің жылулық
датчиктері (олар арзанырақ) пайдаланады. Бұл құрылғылардың ерекшелігі
қорғалатын объектілер өртеніп болған соң ғана, қауіптілік сигналын береді.
Өрт сөндірушілер ойынша түтінге әсер ететін датчиктер сенімдірек,
бірақ олардың құны басқа датчиктерден қымбат.
Түтін датчигінің орындалу нұсқасының бірі 2.1.1-суретте көрсетілген.
Сызба генератордан (микросызба элементтерінде DD1.1, DD1.2, С1, R1, R2),
қысқа импульстер құраушыдан ( DD1.3 және С2, R3), күшейткіштен (VT1) және
сәуле шағылыстыру (HL1) ИК-импульстардан, сонымен қатар компаратор (DD2)
мен транзистор кілтінен тұрады.
2.1.2- сурет. Датчик конструкциясының түрі
Фотодиотқа ИК-импульсы HL2 түскенде компаратор іске қосады,
нәтижесінде С4 конденсаторды өшіреді. Импульстің қозғалысы бұзылғаннан
кейін 1 секунд ішінде қорек көзі дейін конденсатор резистор R9 арқылы
қоректенеді және D1.4 элемент іске қосады. Ол генератор импульстарын тоқ
коммутаторына VT2өткізеді. HL3 жарықдиодының пайдалану міндетті болып
табылмайды, бірақ оның болуы датчиктің уақытын ыңғайлы басқаруға мүмкіндік
береді.
Датчик конструкциясында (2.1.2-сурет) жұмыс аймағы бар, оған түтін
келгенде ИК-импульсі әлсірейді, ал егер бірнеше импульс қатарынан өте
алмаса – датчик (сызбаның ахаукедергісін қамтамасыз ететін) іске қосылады.
Сонымен қатар, қосылу сызығында басқару сызбасын ерекшелейтін тоқ импульсі
пайда болады, ол (2.1.3- сурет).
2.1.3- сурет. Басқару сызбасы
Бір қорғалатын шлейфке бірнеше (параллельді) түтін датчигін қосуға
болады. Басқару сызбасын - R14 резисторындағы транзисторлар VT3 және VT4
жабық жағдайында (HL4 жарықдиоды жарық жанбайды) болатындай орнатылады.
Бір түтін датчигі күзет режимінде 3 мА артық тоқ қажет етеді және
диапозонда жұмыс кезінде -40-ден +50 °С дейін температура орнатылады.
Басқару сызбасының шығуын (коллектор VT4) датчик орнына күзет
жүйесіне қосыла алады.
Бір уақытта әртүрлі жерде бірнеше датчиктерді пайдаланғанда түтін
датчигіндегі индикатор номерімен толықтыруға болады. Генератор тазалығы (С1
мен байланысты) бір-бірінен ерекшеленуі үшін, ал тазалықтың сандық
индикаторын пайдаланғаннан жану ошағын оңай табу мүмкін болады. Сымдарды
бөлу процесін жеңілдету мен олардың шығынын азайту үшін қорғалатын
шлейфтерді енгізу қажеттілігі жоғалады.
VT1 и VT2 транзисторлары КТ814-пен ауыстырыла алады. ИК-диоды көптеген
басқа түрлерге болады, бірақ R6 резисторының номиналын келтіру қажет болуы
мүмкін.
К10-17а, СЗ — К53- 18-16В, С6 - К50-6-16В типтерге конденсаторлар С1,
С2, С4, С5-де пайдаланады.
Түтін датчигін оңай жанатын заттар орналасқан ғимараттарда сақтау, ал
ауа ағымы өтетін ғимараттарда, мысалға, вентиляциялық тесік қасында – бұл
жағдайда өртенудің бастапқы жағдайы тез анықталады, орналастырған жөн.
Сызбаға басқа да пайдалану көздерін табуға болады, мысалға; күзет
дабылқаққыштың немесе автоматика жабдығының байланыссыз датчигі ретінде
қолдану.
521ca3 аналогты компаратордың техникалық сипаттамасы:
Аналог LM111
Нөлден ауытқу 3 мВ артық емес
Кіретін ток 100 нА артық емес
Кіретін токтын айырмашылығы 10 нА артық емес
Мүмкін дифференцилды кернеу 30 В
Күшейткіш коэффициент 200000 төмен емес
Ауыртпалық тогы 50 мА
таратылым кешіктірілу 200 нс кем емес
қорек көзі +5...+30 немесе ±3...±15 В
Универсалды шығыс
Пайдалану аймағы:
Нөлмен қиылысу детекторы
Кернеу детекторы
Енді-импульсті модуляторы
Прецизионды түзеткіш
Аналоготы-сандық өзгерткіштер
Цоколевка (жоғарыдан көрініс):
+ IN – инвентарлынбайтын кіріс
-IN – инвентарланатын кіріс
V+ - қорек көзінің жағымды кернеуі
V- - қорек көзінің кері кернеуі
OUT – шығу
BALANCE – балансталған кіріс
GND – жалпы
2.1.4-сурет. 521CA3 аналогты компаратор
2.2 Нүктелі датчиктердің қорғалатын аймағы
Жалпақ төбеде көлденең проекция мен жақын арадағы ғимараттағы әрбір
қорғалатын нүкте арасындағы аралық:
Егер жақын арадағы детектор түтіндік болса 7,5 м аспау керек;
Егер жақын арадағы детекторжылулық болса 5,3 м аспау керек.
Көрсетілген нүктелік хабарландырғышпен қорғалатын максималды аймақты
құрастыру ерікті формадағы ғимараттарға қолдануға арналған. Түтіндік және
жылулық датчикте қорғалатын аймақтың радиусына қарай шаршы торды
пайдалануда орнатудың қадамы анықталады (2.2.1-сурет).
2.2.1-сурет. Өрт дабылқаққышының орналастырылуы
Сонымен қатар, ғимараттардың көлемі кең болған жағдайда тәжірибеде
үнемдірек болып келетін, оның қадамы да қорғалатын аймақтың радиусына
байланысты анықталатын үшбұрышты датчиктер қолданылады (2.2.2-сурет).
2.2.2-сурет. Pадиусына байланысты анықталатын үшбұрышты датчиктер
қолданылады.
Ені 2 м аспайтын дәліздерге қатысты келесі тұжырым пайдаланылады: тек
дәліздің орталық түзуге жақын нүктелер ғана қарастырылады, осыған орай
интервалдары 15метр түтіндік хабарландырғыштар, ал жылулық
хабарландырғыштарға – 10,6 метр интервал сақталады.
2.2.3-сурет. Өрт детекторлары төбеге орнатылуы.
Өрт детекторлары төбеге орнатылады, бұл олардың сезімтал элементтері
төбеден келесі арқашықтықтан төмен болмауы керек:
25мм - 600 мм түтіндік датчиктер үшін;
25 мм - 150 мм жылулық датчиктер үшін.
Бұл талап міндетті түрде қорғалатын аймақтың түріне байланысты және
ережелерге сай орындалуы тиіс. Мысалға, түсіп тұратын төбелерге жабыстыру,
өйткені жоғары қабаттарда жабынудағы қызуы тек төбеден кейінгі аралықтың
ғана температурасының жоғарылуын алып келеді, ал чердагы жоқ ғимараттардың
еркін аймақтарындың жоғарғы қабатында төбеден белгілі бір қашықтықта
стратификация эффектінің орнына арнайы кронштейндерді қолдану арқылы
түтіндік хабарландырғыштар орнатылады.
Жылулық датчиктер түтілу өртті анықтамайды, ал ашық жалын кезең кезінде
температураның біршама жоғарылауы орын алады және стратификация эффекті
жоғалады, осыған орай төбе мен термосезімтал элементтер арасындағы
арақашықтықтың артуы өртті анықтау мерзімін ұзартады.
Егер қорғалатын ғимараттың төбесі еңіс болса, онда көлденең жобалауда
хабарландырғыштар арсындағы қашықтық әрбір еңіс бұрышының градусы үшін 1%
арттыруға болады., бірақ 25% аспауы керек. Шыйратылымы әртүрлі еңісті
екіайналымды шатырда датчиктер арақашықтығы сырғанақ еңісі төмен шыйратылым
таңдалады (2.2.4-сурет).
2.2.4-сурет. Әртүрлі еңісті екіайналымды шатырда датчиктер
Сезімтал элементтер мен еден арлығындағы максималды рұқсат етілген аралық
еңісті жабынның мен сырғанақ бойымен міндетті қорғалу критериялары
анықталады: өрт детекторлары әрбір сырғанақ бойымен орналастырылуы керек,
жабынның жоғары бөлігі мен төменгі бөлігі аралығы келесілерден төмен
болғанжағдайлары:
- 600 мм, егер ғимарат түтіндік датчикпен қорғалатын болса;
- 150 мм, егер ғимарат жылулық датчикпен қорғалатын болса.
Аталған талаптар орындалар жағдайда, ғимарат көлденең төбе жағдайындағыдай
қорғалады.
2.2.5- сурет. Төбеге қойылатын өрт дабыл қақыш
Ауа желдетілмейтін бостықтарда өрт детектерінің сезімтал элементтері
аймақтың үлкендігіне байланысты көлемнің жоғарғы бөлігінің 10% жуық немесе
жабыннан 125 мм дейін аралықта орналасуы тиісті. Нүктелік түтінді және
жылулық детекторлар түтін мен ысытылған газдар ағымы шығуы үшін әрбір
қабырға, жабын немесе аралыққа 500мм кем қашықта орналасуы керек. Егер
шектелген аймақ 1 м кем ені болса, онда аталған шарттың қатаң орындалуы
мүмкін емес және осы жағдайда датчик аралық ортасына мүмкін болғанша жақын
орналастырылады.
Негізгі төбеге орналастырылған датчиктерперфорирландарылғын фальштөбеден
төмен аймақ пайдаланылады, егер біруақытта келесі талаптар орындалса:
- перфорация ауданы кез келген төбе секциясының 1m x 1m 40 % -дан көп
болады;
- кез келген қиылыста әрбір перфорацияның минималды көлемі 10mm кем
болмайды;
- фальштөбенің қалыңдығы әрбір перфорация ұяшығының минималды көлемінен үш
еседен жоғары болмауы керек.
Басқа жағдайлардың барлығында датчиктер фальшптөбеден төмен
орналастырылуы тиіс және егер төбеден кейінггі аралықты қорғау керек
болса, онда қосымша датчиктер төбеден кейінгі аралықтың негізгі төбесіне
орнатылуы міндетті.
Датчиктер жеңіл міндеттелген вентиляция жүйесінің кіріс тесігінен 1м
аралығында орналастырылмауы керек. Вентиляциялық ағынның ауасы
перфорылданған төбе арқылы түскетін жерде, перфорация әрбір датчиктің
айналасындағы радиусы 600 ммкем болмайтын экранмен жабылуы тиіс.
Биіктігі 250 мм көп болмайтын балкалар мен ауаөткізгіштер төбеде орналасқан
жарықтандырғыш арматура немесе басқа да бөлек құрылғылар түтін ағымына
кедергі жасайды, датчиктер кедергіге оның екі еселенген биіктігінен жоғары
болмауы керек. Ені 150 мм жоғары мен биіктігі төбеден 10 % жоғары болатын
төбелік балкалар бөлек жеке қабырға ретінде қарастырылуы керек
(2.2.6-сурет).
2.2.6-сурет. Tөбелік балкалар бөлек жеке қабырға ретінде қарастырылуы
Егер қорғалатын аймақ жоғары шегі төбеден 300 мм аралықтаболатын аралықпен
немесе стеллаждармен бөлінген болса, олар төбеге дейін көтерілетін бір
блйдағы қабырға деп қарастырылуы керек. Датчиктің орналасуы төменгі
жартылайсфераға дейін 500мм төменбос кеңістік болатындай болуы керек
(2.2.7-сурет).
2.2.7-сурет. Датчиктің орналасуы
Сызықтық түтіндік жатчиктердің орналасуы көлденең жобалауда қорғалатын
аймақтың кез келген нүктесінен жақында орналасқан оптикалық сәуле нүктесіне
7,5 метрден аспауы керек, яғни ені 15 метр жол бақыланады. (2.2.8-сурет).
2.2.8-сурет. Сызықтық түтіндік жатчиктердің орналасуы
Түзулік түтіндік хабарландырғыштарды орнату барысында сәуле мен төбе
аралығында 25 мм-ден 600мм дейін қашықтық қамтамасыз ету керек, 600мм
жоғары биіктіктегі төбелер құлағанына байланысты шатыр сырғанақ кеңістігін
қорғау керек, ауа желдетілетін бостықта нүктелік түтіндік
хабарландырғыштарға осындай талаптар қойылады 10% көлемінің жоғарғы
бөлігінде немесе 125мм-ден бастап жабылудан орналасуы қажет, үлкен
мағынадан шыға отырып, бөлгіштер немесе стиллаждар, төбеден 300 мм-ден
шегңнде орналасқан жоғарғы шеті, сонымен қатар төбе балкасы ені 150 мм-ден
көбірек және тереңдігі бойынша, төбенің биіктігінен 10 %-дан көп, біртегіс
қабырға ретінде қаралуы тиіс. Сызықты түтіндік датчиктер былайша, 3 м
оптикалық сәулеге қарағанда, қабырғаға 500 мм жақын орналасуы қажет, балок
және вентеляциялық каналдар сияқты, түтіннің ағыны үшін бөлгіште немесе
тосқауылда орналасуы қажет.
Егер қорғалатын аудан қиғаш төбеге ие болса, онда жоғарыда көрсетілген 7,5
м мағына әрбір қиғаштың градусы үшін 1%-ға артуы, 25 %-ға дейін максималды
артуы мүмкін(2.2.9-сурет).
2.2.9-сурет. Қорғалатын қиғаш төбе
Егер түтіндік сызықты датчиктер түтіннің жоғары көтеріліп бара жатқан
жіңішке ағысын анықтау үшін жабылудан 600 мм-ден көп ара қашықтықта
орналасса, онда ауданның ені, оптикалық сәуленің артуынан ,өрттің шығуы
мүмкін ең жоғарғы ошағынан, сәуледен әрбір жақтан қорғалатын 12,5 % сияқты
бағалануы қажет. Егер сызықтық түтіндік датчиктердің орналасу шектерінде
адамдардың пайда болу ықтималдығы бар болса, онда оптикалық сәуле кем
дегенде еденнің деңгейінен 2,7 м жоғары орналасуы қажет .
2.3 Сызықты жылу датчиктерінің орналасуы
Сызықты жылу датчиктер былайша орналасуы қажет, ара қашықтық кез келген
көлденең жобалауда жақын сезімтал нүктесіне дейін қорғалатын ғимараттың
нүктесінен 5,3 м, т.б. аспауы тиіс, ені 10,6 метр жолақ бақыланады.
Егер қорғалатын аудан қиғаш төбеге ие болса, онда жоғарыда көрсетілген 5,3
м мағына әрбір қиғаштың градусы үшін максималды артуы 25 %-ға дейін 1%
артуы мүмкін.
Аналогты нүктелік жылу хабарландырғыштар талабына сүйене отырып, сызықты
жылу хабарландырғыштарды орнату кезінде олардың сезімтал элементтерінен
төбеге дейін 25 мм-ден 150 мм-ге дейінгі шегінде ара қашықтықты қамтамасыз
етуі тиіс, биіктіктің қайта құлау кезінде 150 мм-ден көп шатырдың жүзінен
кеңістікті қорғауға міндетті. Үлкен мағынадан шыға отырып, желдетілмейтін
бостықтарда жылулық сызықты детектор көлемнің жоғарғы бөлігінен 10% шегінде
немесе жабылудан 125 мм-ге дейін орналасуы қажет. Тосқауылдар немесе
стеллаждар, жоғарғы шеті төбеден 300 мм шегінде, сонымен қатар төбе балкасы
ені 150 мм-ден көп және тереңдігі бойынша, төбенің биіктігінен 10 %-ден
көп орналасқан бірыңғай қабырға ретінде қарастырылуы қажет.
Сызықты жылу датчиктер былайша орналасуы тиіс, 3 м-ден көп емес оның
қабырғаға 500 мм, бөлгіште немесе тосқауылда ыстық газдар ағыны үшін, балок
және вентеляциялық коробкалар сияқты жақын орналасуы қажет.
Онда, сызықты жылу датчик қандай болмасын энергоорнатқыш немесе кабельді
ғимараттарды қорғауға қолданылады, ол барынша өрттің шығуы мүмкін немесе
жанып кету ықтималдығы бар жеріне жақын орналасуы тиіс, сол жерде немесе
сонымен жылу байланысқан жерде орналасуы тиіс.
Қорғалатын ғимараттардың рұқсат етілген биіктігі.
Әр түрлі типтегі өрт хабарландырғыштарды қолдану кезінде ғимараттардың
рұқсат етілген биіктігі кесте 1 көрсетілген.
2.3.1-кесте
Қорғалатын ғимараттың рұқсат етілген биіктігі
Тип ПИ
Төбенің максималды биіктігі, м
L категориясының жүйесі (адамдар өмірін қорғау)
Р категориясының жүйесі (мүлікті қорғау)
А1 по EN54-5 жылулық классы
9,0
13,5
Басқа класс
7,5
12
Нүктелік жылулық
10,5
15,0
Газд
10,5
15,0
Оптикалық сызықтық түтіндік
25,0
40,0
Аспирационды түтіндік:
Қалыпты сезімталдық
10,5
15,0
Жоғары сезімталдылық
12,0
17,0
ультражоғары сезімталдылық
15,0
21,0
2.4 Өрт сөндіру құрылысын жобалаудағы проблемалардың шешім жолы
Көмірқышқыл газы – тексерілген технология;
Көмірқышқыл газ (СО2) атмосералық қысым кезінде қорғау аймағына тез
және тиімді ене алатын түссіз, иіссіз және электөткізгіштігі жоқ газ болып
табылады.
Оңың тығыздығы ауа тығыздығынан 50% жуық жоғары. СО2 сұйық күйде
жоғары қысымды баллонда сақталады. СО2 көп уақыт аралығында тек өрттен
қорғау мақсатында ғана емес, сонымен қатар коммерциялық мақсатта да
қолданылып келді. Галогендердің қолданықа енгеннен кейін сөндіргіш агент
ретінде СО2 төмендегеніне қарамастан, ол сонда да өрттен қорғау мақсатында
кеңінен қолданысқа ие. Бұл галогендік агенттерді қолдануды шектейтін басты
жағдайдар көрсетілген Монреал Хаттамасына қол қойылған сәттен одан әрі
кеңінен таратыла бастады. СО2 табиғи заттармен өртті сөндіруді екі
негізгі механизм негізінде іске асырады. Біріншісі, жабық бөлмелерде 15%-
тен төмен және 21% -дейін оттегі көлемін төмендету негізінде жүхеге
асырады. Көп өрт жағдайында мұндай оттегінің төмен деңгейінде жануды
қолдау мүмкін емес. Екінші механизм жылуды суыту мен жұтып алуды көздейді.
Қоныстанған аймақта СО2 пайдалану кезінде көмірқышқыл газының төмен
көлемінің өзімен тыныс алу асфикцияға алып келуі мүмкін екенін ексерген
жөн. Қауіпсіздік шараларын сақтаған жағдайда СО2 50 жыл аралығында
трансорматор үйшіктері, архивтар, қауіптің электрлік көздері, ақпараттық
таратылымдардың қоймасы мен компьютерлік залдар сияқты объектілерді қорғау
үшін пайдаланып келді. Кейбір елдерде қоныстанған аймақтарды қорғау
мақсатындағы көмірқышқыл газын автоматты бақылауды шектейді. Ал басқа
елдерде бұл қорғалатын территория мен жүйе қауіпсіздікті қамтамасыз ететін
қажетті құралдармен жабдықталу шартында рұқсат етілген. СО2-мен өрттен
қорғау саласындағы тәжірибе арқасында LPG-нің өрттен қорғау жүйесі
Еуропаның, Американың, Азияның және Африканың 40 жоғары мемлекетте сәтті
түрде қолданылуда.
LPG көмірқышқыл жүйесі толықтай LPG жасаған және көптеген белгілі
тәуелсіз ұйымдармен бекітілген клапанның 2 түрімен жабыдықталған. LPG 128
клапаны жүргізуші баллонға бекітіледі де, соленоид немесе пиротехникалық
заряд көмегімен электрлік іске қосуды мүмкіндігін береді. LPG 110 клапаны
қосымша баллондарға бекітіледі және жүргізуші баллонмен шығаратын
пневматикалық қысым арқылы іске қосады.
Бұл клапандар қазіргі нарықта бар және де олардың бірнешеуінің
қосындысын есепке ала отырып, барлық активация мен түсу жүйелерінің жоғары
майысқыштығын қатамасыз етеді. Олардың конструкциясына микробұзылу
нәтижесінде кейздейсоқ іске қосылудан қарсы қорғаныс элементтері қосылаған.
Сонымен қатар олар жүйені эксплуатацияға беру мен келесі техникалық қызмет
көрсету кездерінде стационарлы өрт сөндіру жүйесінің барлық кауіпті
элементтерін тексереді және қызмет көрсетеді, бұл кездейсоқ іске қосу
тәуекелінен қорғайды.
Баллондардағы сөндіру агенттерін аумақты жоғалтуларды тексеру үшін LPG-
де СО2 толтырылған баллон зарядтарының жағдайын үзіліссіз тексеруге
мүмкіндік беретін салмағын өлшегіш арнайы жүйесі бар. LPG СО2 компонентері
үшін VdS сертификаты мен VNIIPO сертификатына ие.
Көмірқышқыл газ (СО2) толтырылған баллондардың артықшылықтары:
-Қайта зарядтаудың төменгі құны
-қолданудығы жанама түрі
-көрінбейтін орттерге қолдану
-өртен кейін қоқыстын болмауы
-озон қабатына ешқандай әсері жоқ
-Электрөткізгіш емес
-тәуекелден жоғары қорғау дәрежесі
2.4.1- сурет. Көмірқышқыл газ (СО2) толтырылған баллон.
1- қосу, өшіру құрылғысы; 2- манометр; 3- электромагнит; 4- баллон.
Техникалық сипаттамасы:
- Жұмыс қысымы – 6,0 МПа
- Жұмыс температурасы – 10-нан 50 С дейін
- Қауіпсіз өрт атылатын, зиянды заттар ортасы – ГОСТ 12.1.007-76
бойынша қауіптіліктің 4 деңгейі
- Техникалық шарт бойынша қысым тығыздығы – 7,5 МПа
2.4.2- сурет. Көлемді көмірқышқыл газ (СО2) өрт сөндіргіштің
батареясы
1-Пневмоқосу труба; 2- коллектор; 3- қайта қосу клапаны; 4-
пневмақосу модулі; 5- жоғары қысым етегі; 6- тензодатчик; 7- индикатор;
8- қосу, өшіру құрылғысының модулі; 9- штатив; 10- СО2.
2.5 СО2 көміртегінің екі оксиді
- өрт сөндірудің жоғарғы тиімділігі;
- көлемді өрт сөндіруге қолданылғандай, локальді көлемі бойынша өрт
сөндіруге де қолданылады;
- құндылықтарды қоймаларда (негізінде, қамбаларда және банктердің
қоймаларында) және үлкен фондқоймалар, архивтер және кітапханалар қоры үшін
қолданылады;
- жақсы диэлектрлік қасиетіне ие, 10000 Вольтке дейін элетржабдықты қорғау
үшін қолданылады;
- адамдар алдын ала эвакуирленген ғимаратта өрт сөндіру үшін ғана
қолдануға рұқсат етілген;
- ГОТВ шығуынан кейін оттегінің қалдық концентрациясы 12 % құрайды, ол
адамда асфиксия (тұншығу) тудырады ;
- газ ауадан, дәмсіз,түссіз және иіссіз ауырырақ болып келеді;
- шығу уақыты 60 секунд ;
- ГОТВ массасының бақылау құрылымын талап етеді;
- қысып шығарғыш газды талап етпейді;
- газды өрт сөндіргіш заттың төмен құны және ҚР кез келген аймағында
толтыру мүмкіндігі.
Көміртегінің двуокисі – ескі газды өрт сөндіргіш заттардың
бірі. Химикалық көміртегінің қышқылдануының шекті дәрежесін көрсетеді, ол
жануды қолдамайтын химикалық инертті зат болып табылады.
Көміртегі диоксиді өрт сөндірудің негізгі механизмі араластыру болып
табылатын ГОТВ инертті классына жатады.Сондықтан көміртегінің диоксиді үшін
ұсынылатын өрт сөндіргіш концентрациялар айтарлықтай жоғары.
Дегенмен де, көміртегі диоксиді жанып кеткен модульдер жағдайында
сақталатын басқа инертті ГОТВ – тардан ерекшеленеді. Сұйықтық газдан
тығыздау, сондықтан көміртегі диоксиді үшін толтыру коэффициенті қысылған
азот және аргон ГОТВ – тарына қарағанда елеулі жоғары.Бұл өртті сөндіру
жүйесінде баллондарды елеулі үнемдеуіне әкеледі.
Эксплуатация кезінде қосымша қауіптілікті тудыратын көміртегі диоксиді
бар баллондарға қарағанда, аргоны бар баллондардағы қысым үш есе
жоғарыболады.
Көміртегі диоксиді металдардың коррозиясын тудырмайды, көп
материалдармен жоғары температура кезінде де әсер етпейді. Оны материалды
құндылықтары,құжаттары, электроникалары, нақты механизмдері бар ,
ғимараттарда сөндіру үшін ғана қолдануға болады.
Атмосферада көмірқышқыл газының концентрациясы 0,04 % құрайды.
Көмірқышқыл газы тіпті азғантай концентрацияларда да аса улы.
Тыныстың жиілігі және тереңдеуі оның концентрация кезінде ауада 2—3 %
тең екендігі байқалады.
Көмірқышқыл газы көп мөлшерде наркотикалық әсер және өлімге әкеледі.
Егер оның ауада концентрациясы 4—5 % құраса, көмірқышқыл газымен улану
( жөтел, бас ауру, жүрек соғысының жиілігі, жоғары артериалды қысым)
белгілері пайда болады.
Көмірқышқыл газы концентрациясы 10% кезінде, есінен тану және өлім
байқалады.
Жүйе модульді немесе орталықтандырылған болуы мүмкін. Модульді жүйе
қорғалатын қауіпсіздік қайнар көзі қасында орналасқан бөлек баллондарды
көрсетеді.
Орталықтандырылған жүйе – ол баллондар қатары, бірнеше ғимараттарды
өрттен қорғау үшін LPG таратқыш құрылымымен жабдықталған болуы мүмкін.
LPG өрт сөндіру жүйесінде қолданылатын LPG кепілдік сапасының жүйесі
барлық компоненттердің жоғары сапалығын қамтамасыз етеді.
2.5.1-кесте
СО2 көміртегінің екіоксидті физико-химикалық қасиеті:
Химиялық атауы Көмір қышқыл газ
Химиялық формула CO2
Молекулярлы салмақ 44.01
20°C-та сұйықтық тығыздығы 777 кгкуб.м
Шекті темпера 31,0°C
Шекті қысым 73,82
21°C кезіндегі қысым 5,88
20°C кезіндегі қысым 57,2
Толтыру кезіндегі максималды 0,72
тығыздық, кгл
Сөндіру кезіндегі есептік 36,5 %
концентрация
2.6 Өрт даму кезінде шекті уақыт есебі
Ғимаратты қорғау ерекшелігіне байланысты (адамдардың болуы, өрттен
шығынды азайту, оның таралуын тоқтату) бір немесе бірнеше нұсқа үшін өрт
даму кезіндегі шекті уақыт есепетелінеді:
- адамдардың уақытылы эвакуациялануын қамтамасыз ету;
- бастапқы кезеңіне дейін өрттің дамуы;
- ғимараттың шекарасынан өрттің жайылуын алдын алу.
1. Адамдардың уақытылы эвакуациялануын қамтамасыз ету үшін өрт даму
кезінде шекті уақытты есептеу ГОСТ 12.1.004 көрсетілген.Мұндағы мақсат
өрттің қауіпті факторының (ӨҚФ) жылдам таралуына алып келетін өрттің
сызбасын таңдау болып табылады. ӨҚФ дамуы жанатын заттар мен материалдар
түріне және жану ауданына, бұл өз кезегінде материалдардың құрылымына және
олардың орнатуы мен қозғалуына байланысты.
2. Өрттің сызбасын таңдау
Бастапқыда қорғалатын объектіде іске асуы мүмкін өрттің даму сызбасының
түрін таңдайды. Әр сызбаға A, n, B, z кешенін есептейді.
3. Әрбір есептеу сызбасы A және n кешенінің мәнімен сипатталады, ол өз
кезегінде жанудың беткі формасына, жанатын заттар мен материалдарға
байланысты және келесі түрде анықталады:
а) S ауданын төгілген оңай тұталатын және жанатын сұйықтықтар үшін:
- сұйықтықтың анықталған жану жылдамдығы кезінде:
A=ψ∙S, n =1
(2.6.1)
A=36∙7,8=280,8кг·м2·с-1;
S=36m2 ,ψ=7,8
онда ψ – жанудың салыстырмалы жалпы жылдамдығы, кг·м-2·с-1;
A – жанатын материалдар мен өрт ауданының жанудың салыстырмалы жалпы
жылдамдығының өлшемдік параметрі, кг·с-n;
n - уақыт аралығындағы жанған материалдар массасының өзгеруін
ескеретін есеп параметрі (дәреже көрсеткіші);
- жанудың анықталмаған жылдамдықтағы сұйықтықтың жануы:
A=0,67∙ψ∙S∙√τст, n =1
(2.6.2)
A=0,67∙7,8∙36√100 =18,81
онда τст - сұйықтықтың жануының стационарлық режимінің анықталған уақыты.
τст мәні сұйықтықтың қайнау температурасына байланысты:
100 °С дейін - 180 с;
101-ден 150 °С дейін - 240 с;
150 °С жоғары - 360 с;
б) жанатын материалдың тегіс жағылған горизонталды жазықтықта
оттың шеңберлі таралуы:
A=1,05ψυ²Л , n = 3
(2.6.3)
A=1,05∙7,8∙152=1842,75
онда υЛ – жанатын материалдың бетінде оттың сызықтық таралу жылдамдығы;
в) оттың таралуынан кейін бір беті екі бағытта ауқымданатын үшбұрыш
түрінде тігінен немесе көлденең бетінен жану (мысалға, оттың бүкіл биіктігі
бойымен жануынан перденің тігінен жануының тігінен қозғалуы):
A= ψ υЛ b, n = 2
(2.6.4)
A=7,8∙15∙12=1404
онда b – оттың перпендикулярлы бағытта қозғалатын жану зонасының көлемі;
г) үшбіріш тәріздес оттың тігінен жануы (перденің, жалғызды
декорациялардың жануы, материалдың жоғарғы шетіне жеткенше қабырғаның
жанатын және сыртқы бетінің материалдарының төменнен жануы):
A=0,667ψ υГ υВ , n = 3
(2.6.5)
A=0,667∙7,8∙13∙5=338,168
Онда υГ – оттың таралуының көлденең жылдамдығының орташа мәні;
υВ – оттың таралуының тігінен жылдамдығының орташа мәні;
д) цилиндр тәріздес жанудың сырты (тесікпен орналасқан паркеттің
декорациясы мен маталардың жануы):
A=2,09ψ υГυВ , n = 3
(2.6.6)
A=2,09∙7,8∙13∙5=1059,63
В және z кешенін есептеу үшін қорғалатын объектінің геометриялық
сипаттамасын анықтау. Оған оның геометриялық көлемі, берілген биіктігі мен
әрбір жұмыс зонасының биіктігі жатқызылады.
4. В және z кешенін анықтау
Ғимараттың көлемі мен конфигурациясы негізінде геометриялық көлем
анықталады. Берілген биіктікті геометриялық көлемнің ғимараттың көлденең
жобасыны ауданына қатынасы деп есептелінеді. h жұмыс аймағының биіктіг
келесі формуламен есептелінеді:
h=hотм+1,7-0,5δ
(2.6.7)
h=2,5+1,7-0,5∙0=4,2
Онда hотм - ғимарат еденінен жоғары адамдар орналасқан аймақ белгі
биіктігі;
δ = 0 ол көлденең орналасса, онда δ – еденнің биіктігінің әртүрлілігі;
В и z кешенінің мәнін анықтау.
B=
(2.6.8)
B=
z=, h ≤ 6м
(2.6.9)
z=exp1,89=2,55
Онда В – материалдардың жану жылулығына және ғимараттың еркін ауданына
байланысты өлшемді кешен, кг;
z - биіктіктегі ӨҚФ-нің тегіс емес жайылуын ескеретін өлшемсіз
параметр;
V –объектінің (ғимараттың) еркін ауданы, м3;
Q – жынудың төменгі жылуы, МДж·кг-1;
h –жұмыс аймағының биіктігі, м;
H - объектінің биіктігі, м;
φ – жылу айыру коэффициенті ;
η – жанудың толықтық коэффициенті.
Cp - газдың салыстырмалы изобаралық жылусыйымдылығы, МДж·кг-1.
5. ӨҚФ-нің дамуы
Әрбір жоғарыда көрсетілген есептік сызбаға реттілік номері беріледі
( j индексі). Адам мекендейтін (жұмыс) аймақта әрбір ӨҚФ-нің шекті мәніне
жету жағдайына байланысты шекті өрттің жалғасу уақыты анықталады:
а) жоғарылаған температурада:
=()
(2.6.10)
=( ln[1]) =98,66ln[1]=0,669
мұнда T0 - өртке дейінгі бөлменің бастапқы температурасы;
б) көріну жағдайы жоғалғанға дейін:
=()
(2.6.11)
=(ln[1-=
мұнда α – эвакуациялау жолдарында заттардың шағылысуы (альбедо);
E – эвакуациялау жолдарының бастапқы жарығы, лк;
D – жанатын материалдардың түтін түзейту қабілеті, Нп·м2·кг-1;
lпр – түтінде көріну жағдайының шекті алыстығы, м.
α и Е мәніне арнайы талаптар болмаса 0,3 и 50 лк мәндері алынады;
в) оттегінің көлемінің аз болуы:
=(ln[1-])
(2.6.12)
= ln[1-]=3,69875
Мұнда - LQ оттегінің салыстырмалы шығыны, кг·кг-1 ;
г) жануда шекті әрбір газ құраушы уландырғыш өнімдерінің көлемі:
=(ln[1-])
(2.6.13)
=ln[1-=4,464
Мұнда X – ғимараттағы улы газдың рұқсат етілген шекті көлемі, кг·м-3
(=0,11 кг·м-3; =1,16 кг·м-3; XHCS=23∙10-6 кг·м-3);
L – бір кг материал жанғанда улы газдардың салыстырмалы шығуы,
кг·кг1 .
Егер логарифм белгісі теріс сан болса, онда ӨҚФ қауіпсіз.
6. Келесі есептер қарастырылатын ғимараттағы ӨҚФ біршама жоғары
қарқыны болуымен сипатталатын өрттің қауіптілігі жоғары нұсқалары үшін
жүргізіледі.
Ол үшін өрттің даму қауіптілігі жоғары нұсқалар таңдалады, олар үшін
өрттің ұзақтылығының шегі анықталады;
=min{, ,
,} (2.6.14)
τкр сәтінде жанып кеткен материалдар көлемі:
mj=Aj (2.6.15)
Таңдалған j сызбасындағы әрбір mj мәні M қорғалатын объектісінің
барлық жанатын материалдар массасымен салыстырылады.
mjM мәні тең есептік сызбалар болашақта қарастырылмайды.
Қалған есептік сызбалардан өрттің ұзақтылығының шегі минимальды
болатын қауіптілігі жоғарысы таңдалады:
mj=min{kp}
(2.6.16)
Алынған мәнkp өрт жағдайында адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз
ететін есептік сызбаның шекті мәні болып табылады
7. Адамдарды эвакуациялау үшін қажетті уақыт:
=Kσ≈0,8
(2.6.17)
ГОСТ 12.1.004 әдістемесі қорғалатын объектіден адамдарды эвакуациялау
үшін қажетті уақытты анықтайды.
мәні келесі иеңсіздікті қанағаттандыруы керек:
(2.6.18)
8. Бастапқы кезеңге өрттің шекті уақыты:
ГОСТ 12.3.046-91 АУПТ сәйкес өрттің бастапқы кезеңінде іске асуы керек.
Ғимараттардағы өрттің минималды бастапқы кезеңдегі жалғасуы τнсп ГОСТ
12.1.004 сәйкес келесі әдіспен есептеледі.
9. Берілген өртқ қысымы g көлемі келесі формуламен есептеледі:
g=
(2.6.19)
мұнда gi – жанатын және қиын жанатын материалдан тұратын өртқ қысымы
көлемі gi мәні келесі формуламен есептеледі:
gi=gm (2.6.20)
мұнда gm жанатын және қиын жанатын материалдар көлемі I аудан бірлігіне
шаққанда, кг·м-2;
- I материалының жану жылулығы, МДж·кг-1.
бастапқы өрттің жалғасуы анықталады:
а) көлемі V≤3*103 м3
τнсп=0,94∙10-2 ()
(2.6.21)
б) көлемі V3∙103м3;
τнсп=0,89∙10-2 ()13
(2.6.22)
- өрттің бастапқы кезеңінің минималды жалғасу ұзықтығы (2.4.1-
сурет) немесе (2.4.2-сурет) көрсетілген графиктегі ғимараттың көлеміне
байланысты анықталады;
2.4.1-сурет. Ғимараттардағы өрттің бастапқы кезеңінің минималды ұзақтығының
ғимараттың көлеміне, ғимараттың биіктігіне және келтірілген өрт зардап
көлеміне байланыстылығы:
H=6,6;1-g=(2,4-14)кг·м-2: 2-g=(67-110) кг·м-2;3-g=640 кг·м-2;
H=7,2м;1-g=(60-66) кг·м-2;2-g(82-155) кг·м-2;3g=200 кг·м-2;
H=8м;1-g=60 кг·м-2;2-g=(140-160) кг·м-2;3-g=(210-250) кг·м-2;
H=4,8;g=(169-70) кг·м-2;
2.4.2-сурет. Ғимараттардағы өрттің бастапқы кезеңінің минималды ұзақтығының
ғимараттың көлеміне, ғимараттың биіктігіне және келтірілген өрт зардап
көлеміне байланыстылығы:
1-H=3 м; 2-H=6 м;
3-H=12 м
ψср- өрттің бастапқы кезеңдегі өрт зардаптарының массасының
жойылуының орташа жылдамдылығы, кг·м-2·с-1, келесі формуламен анықталады:
ψср=
(2.6.23)
мұнда ψi- i материалының өрттің бастапқы кезеңіндегі өрт зардаптарының
массасын жоғалту жылдамдығы, кг·м-2·с-1;
- өрт зардаптарының орташа жану жылулығы, МДж·кг-1, келесі
формуламен есептелінеді:
=
(2.6.24)
ν – жалынның таралуының сызықтық жылдамдығы, м·с-1.
ν өлшемінің орнына материалдардың өрт зардаптарының максималды мәнін
алуға рұқсат етіледі.
Негізгі жанатын материалдардың мәндері қосымша 2 келтірілген.
10. Өрттің бастапқы кезеңінің шекті уақыты өрттің бастапқы
кезеңіндегі минималды жалғасу ұзақтығына τнсп теңестірілуі мүмкін.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі қауымда адамдар өмірі мен материалдық құндылықтарды өрттен
сақтау шараларына, яғни объектілердің өрт қауіпсіздік жүйесін құрастыруға
үлкен назар аударылуда. Өйткені өртпен туындаған өмір үшін қауіптілік,
шығындар ұрлық пен зомбылықтан пайда болған қауіптен ондаған есе жоғары.
Негізгі мақсат – адам өмірін сақтап қалу.
Көбінесе өрттен туындаған зиянды тек жәбірленушінің ғана емес, сонымен
қатар бүкіл қоғамның өтеуіне тура келеді. Сондықтан да, көптеген адамдар
кәсіби өрт дабыл қаққыш жүйесін орнатуды жолға қояды.
Автоматтандырылған өрт дабыл қаққыш жүйесі пайда болған өртті жылу
бөлу, түтін және т.б өрт кезінде болатын құбылыстарды тез және сенімді
анықтау үшін арнайы құрастырылған. Өрт қауіпі анықталғаннан кейін орталық
станция ғимараттың автоматтандырылған жүйесін басқару ережесінде
көрсетілген шараларды ( вентиляциялық жүйесін өшіру, түтінсорғышты,
хабарлау жүйесін, жарық және дыбыс хабарлағыштарды, өрт сөндіру жүйесін
қосу, лифттерді тоқтату, есіктерді құлыптау және т.б. ) орындауға міндетті.
Бұл ғимарат ішіндегі адамдарға және өрт бөліміне немесе объектінің жанама
өрт күзетіне өртті пайда болу кезінде жоюға және келтірілген шығынды
минималды азайтуға мүмкіндік береді.
Өрт дабыл қаққыш жүйесінің мақсаты оның жалпы құрылымын, яғни оның әр
түрлі қызмет атқаратын үш құрамын анықтайды:
- өрттің анықталуы автоматтандырылған өрт хабарлағыштардың алуан
түрлі анықтау қағидалары мен түрлі ақпаратты өңдеу мен алмасу тәсілдері
арқылы жүзеге асырылады;
- хабарландырғыштан түскен ақпаратты өңдеу мен шешімді операторға
беру орталық станциямен және басқару пультімен орындалады;
- өрттің туындау себебін жою үшін ұжымды және өрт бөлімін хабарлау
қабылданған ереже бойынша шаралар орталықтандырылған станциямен, сонымен
қатар өрт бөлімінің бөлімшелерімен және жанама өрт күзет постының жылдам
тура әрекеттерімен орындалады.
Үш құрауыштар бір-бірімен тығыз байланысқан және жалпы өрт дабыл
қаққыш жүйесінің тиімді жұмысы әрбір құрауыш жұмысының сенімділігімен және
қалыптылығана байланысты. Бірақ та, объектінің кәсіби өрт қауіпсіздік
жүйесін құру кезінде негізгі құраушы рөлді өрт хабарландырғыштар алады. Дәл
солар өрттің пайда болу себебін жылдам әрі сенімлі анықтауға міндетті.
1. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қайта қосу мүмкіндіктер жіктемесі
Автоматтандырылған өрт хабарландырғыштар іске қосылғаннан кейін қайта
қосу мүмкіндіктерге байланысты келесі түрлерге бөлінеді.
Қайта қосу мүмкіндігі бар қайтарылатын хабарландырғыштар – егер іске
қосылу себебі жойылатын болса, онда өрт қауіпі жағдайынан ешқандай
түйіндерді ауыстыруды қажет етпей бақылау жағдайына келе алатын
хабарландырғыш. Олар келесі түрлерге бөлінеді:
-автоматтандырылған қайта қосылатын хабарландырылғыштар – іске
қосылғаннан кейін өз еркімен бақылау жағдайына ауыса алатын
хабарландырғыштар;
-қашықтықтағы қайта қосылатын хабарландырылғыштар – қашықтықтан
берілетін бұйрық арқылы бақылау жағдайына көше алатын хабарландырғышатр;
-адам көмегімен қосылатын хабарландырғыштар – хабарландырғыш өзіне
адам көмегі арқылы ғана бақылау жағдайына ауысатын хабарландырғыштар;
-элементтері ауысатын хабарландырғыштар – іске қосылғыннан кейін
кейбір элементтері ауыстырылғаннан кейін ғана бақылау жағдайына келетін
хабарландырғыштар;
-қайта қосу мүмкіндігі жоқ (ауыстыратын элементтерсіз)
хабарландырғыштар;
-іске қосылғаннан кейін бақылау жағдайына орала алмайтын
хабарландырғыштар.
1.2 Сигналдарды жіберу түріне қарай жіктемесі
Сигналдарды жіберу түріне қарай автоматтандырылған өрт
хабарландырғыштар келесі түрлерге бөлінеді:
Екірежимді хабарландырғыштар өрт қаупі болса да, болмаса да бір жақты
сигналды жібереді;
Көпрежимді хабарландырғыштар өрт қаупі мен басқа да мүмкін жағдайларда
бірқалыпты тыныштық жағдайына бір жақты шектеулі (екіден көп) сигнал түрін
жібереді;
Аналогты хабарландырғыштар басқарылатын өрт белгілерінің ауқым
көлемі туралы сигналдар беруге арналған немес өрт қаупінің тікелей сигналы
болмайтын аналогты-сандық сигнал;
1.3 Жылулық өрт хабарландырғыштар
Ең алғашқы электрлі өрт хабарландырғыш жылулық болды. Алғашқы жылулық
өрт хабарландырғышты құрастырушылардың бірі Фрэнсис Роббинс Аптон және
Фернандо Диббл 1890 жылдың 23 қыркүйегінде АҚШ патентін (№ 436961) алған
болатын. Құрылғыда электрлік батареялар, қоңырау куполы, ажыратылған
шыншырлы магниттер мен термостатикалық құрылғы болған. Термостатикалық
құрылғы жылудың ауытқу көлемін анықтайтын. Жылу көлемінің ең жоғарғы артуы
бекітілгеннен кейін батарея мен магнит арасындағы контур біріктіріледі.
Осы сәтте балғаша қоңырау куполын ұрып ғимараттағы адамдарды ескертеді.
Қолданылуы:
Жылулық өрт хабарландырғыш ХІХ ғасырдың құрылғысы. Электр өткізбейтін
сс материалды шайбадмен қосылатын екі a және b сымнан тұрады. Құрылғы
жанынан сыныппен толтырылған және астынан пластиналық воскімен жабылатын
d капсулды құбырша орналастырылған. Температура жоғарылағаннан сайын воск
балқиды, сынап құрылғыға құйылады да, екі сым арасында байланыс пайда
болады, бұл сигналдың пайда болуына алып келеді.
Егер өрт басталу кезінде қажетті мөлшерде жылу бөлінетін болса аталған
хабарландырғыш пайдаланылады, мысалға, жаңғыш-тұтылатын материалдар
қоймаларда. Немес басқа да хабарландырғыштарды пайдалану мүмкін болмаса
қолданылуы мүмкін. Әкімшілік-тұрмыстық ғимаратта қолданылуы тыйым салынған.
Жоғарғылау температура аймағы төбеден 10 мен 23 см аралығында
орналасады. Сондықтан да, осы аймақта хабарландырғыштың жылуға сезімтал
элементін орналастыру жөн. Өрт пайда болу себебі мен төбеден алты метр
аралығында орналасқан жылулық хабарландырғыш өрт кезінде жылу бөлінетін
жағдайда 420 кВт іске қосалады, ал 10 метр биіктігінде – 1,46 МВт;
Нүктелік- шағын аумақта өрт қаупінің белгілеріне әсер ететін
хабарландырғыш.
Көпнүктелік- жылулық көпнүктелік хабарландырғыш – бұл сызық бойында
дискретті орналасқан нүктелі сенсорлар жиынтығы болып табылатын сезімтал
элементтерден тұратын автоматты хабарландырғыш. Оларды орнату қадамы
белгілі бұйымның техникалық құжатында көрестілетін нормативті құжаттар мен
техникалық сипаттамларға міндеттемелермен анықталады.
Сызықтық (термокабель)- бірінен құрамы бойынша ажыратылатын сызықтық
жылулық өрт хабарландырғыштардың бірнеше түрі бар:
Жартылай өткізгіштер – температура сенсорының орнына қарама-қарсы
температуралық коэффициенті бар сыммен қапталған зат пайдаланылатын
сызықтық жылулық өрт хабарландырғыш. Аталған термокабель түрі тек
электронды басқару блокымен топтамада ғана жұмыс істейді. Термокабелдің кез
келген аймағына температурасының әсер етуі әсір ету нүктесінде қарсылығы
өзгереді. Басқару блогы арқылы температуралық іске қосылу шегін бекітуге
болады;
Механикалық – аталған хабарландырғыштың температура сенсорының орнына
газбен толтырылған герметикалық металды құбырша мен электронды басқару
блогына қосылған қысым датчигі пайдаланады. Термокабельдің кез келген
аймағына температурасының әсер етуі маңызы электронды блогымен тіркелетін
газдың ішкі қысымы өзгереді. Аталған сызықтық жылулық өрт хабарландырғыш
түрі көп пайдалануға арналған. Сенсордың металдық трубканың жұмыс бөлімінің
ұзындығы 300 метрге дейін ұзындық шегі бар:
Электромеханикалық - аталған хабарландырғыштың температура сенсорының
орнына екі механикалық электрленген сымға бағытталған термосезімтал
материалмен пайлаылатын сызықтық жылулық өрт хабарландырғыш. Температура
әсерінен термосезімтал қабат жібітіледі, бұл екі өткізгіштің қысқа мерзімге
бірігеді.
1.4 Түтін хабарландырғыш
Түтін хабарландырғыштар – жұту мен таралатын шашу қабілетті
инфрақызыл, ультрафиолетті немесе көрінетін диапозонды спектрларға әсер
ететін жанатын өнімдерге іске қосылатын хабарландырғыштар. Түтін
хабарландырғыштар нүктелік, аспирациондық және дербес болуы мүмкін. Бұл
хабарландырғыш кеңінен пайдаланылатын хабарландырғыш болып табылады.
Қолданылуы:
Түтін хабарландырғышты іске қосатын белгі – түтін. Әкімшілік –
тұрмыстық ғимараттарда өрт дабыл қаққыш жүйесінде тек түтін
хабарландырғыштар ғана қолданылуы керек. Әкімшілік – тұрмыстық ғимараттарда
хабарландырғыштардың басқа түрлерін пайдалану тыйым салынады. Ғимаратты
қорғайтын хабарландырғыштар саны ғимарат ауданы, хабарландырғыш түріне, өрт
дабыл қаққыш басқарылатын (өрт сөндіру, түтінді жою, құрылғларды құлптау)
жүйенің болуына байланысты.
70% дейінгі өрттер кислородқа қажетті мөлшерде қол жетімділігі
жоқтығынан пайда болатын өрт туындау шағын себепетеріне тиесілі. Жанатын
өнімдер ерекшелігімен және бірнеше сағат аралығында өтетін мұндай өрт пайда
болу себебінің дамуы құрамында целлюлоз бар материалдарға тән. Мұндай өрт
пайда болу себебін анықтаудың ең жақсы жолы жанатын өнімдерді шамал
концентрацияда тіркеу. Бұл түтіндік және газды хабарландырғыштар жасауға
мүмкіндік береді.
Оптикалық:
Оптикалық құралдарды анықтауға қолданылатын түтін хабарландырғыштар,
әр түрлі түстегі түтіндерге түрлі әсер етеді. Қазіргі кезде өндірушілер
түтін хабарландырғыштар реакциясы туралы техникалық мінездемелерде
шектелген ақпараттарды ұсынады. Түтін хабарландырғыштар реакциясы туралы
ақпарат өзіне қара түтінге емес , тек сұр түтінге реакцияның номиналды
мағынасын ( сезімталдық) қосады. Нақты мағынаның орнына жиі сезімталдық
диапозоны көрсетіледі.
1.5 Нүктелік хабарландырғыш
Негізгі мақала: Өрттік түтіндік нүктелік хабарландырғыштар
Қосылған түтіндік өрт хабарландырғыш ( қызыл жарықтық диод үзіліссіз
жанып тұр )
Түтін хабарландырғыштар ғимаратта жөндеу жүргізу кезінде шаң түспес
үшін жабылуы керек.
Нүктелік хабарландырғыш компактілік аймақта өрт факторларына әсер
етеді. Нүктелік оптикалық хабарландырғыштардың іске асыру қағидасы
инфрақызыл сәулелердің сұр түтіннен ыдырауына негізделеді. Өрттің бастапқы
стадияларында шоқтану кезінде ерекшеленетін, сұр түтінге жақсы әсер етеді.
Инфрақызыл сәулелерін сіңіретін қара түтінге кері әсер етеді.
Хабарландырғыштардың кезеңдік қызмет көрсетуіне төрт байланысы бар
розетка деп аталатын, бөліне алатын қосылымдар қажет, оған түтін
хабарландырғыш қосылады. Датчикті шлейфтен өшіруді бақылау үшін резеткіге
хабаландырғышты орнату кезінде түйісетін екі кері байланыстар болады.
1.5.1- сурет. Өрттік түтіндік нүктелік хабарландырғыштар
Түтіндік камера және нүктелік түтіндік хабарландырғыштар электроникасы
НПБ 76-98 жіктемесі бойынша барлық нүктелік түтіндік оптикалық өрт
хабарландырғыштарда ИП 212-ХХ, түтіннің бөлшектерінде жарықты диодты
сәулені ыдырату диффуздық эффектісі қолданылады. Жарықты диод, ол сәуленің
фотодиодқа тікелей түсуін болдырмау үшін осылайша орналасады. Түтіннің
бөлшектерінің пайда болу кезінде сәуленің жартысы олардан көрініс табады
және фотодиодқа түседі. Оптопардың сыртқы жарығынан қорғану үшін
-жарықтыдиод және фотодиод, қара түсті пластиктен түтіндік камерада
орналасады.
Тәжірибелік зерттеулер түтіндік хабарландырғыштарды төбеден 0,3 м
қашықтықта орнатқан жағдайда өрттің тестілік ошағын анықтау уақыты 2..5
есе ұлғаятындығын көрсетті. Ал хабарландырғышты жабыннан 1 м қашықтықтан
орнату кезінде өрттің уақытын анықтау 10..15 есе ұлғайғанын жорамалдауға
болады.
Ең бірінші рет кеңестік оптикалық түтіндік хабарландырғыштар ойлап
табылған кезде, мамандандырылған элементтік база, стандартты жарықтыдиод
және фотодиодтар болмаған. Түтіндік фотоэлектрлік ИДФ-1М хабарландырғышта
оптопар ретінде СГ24-1,2 сияқты шамның қызуы және ФСК-Г1 сияқты
фоторезистор қолданылды. Бұл ИДФ-1М хабарландырғышының төмен техникалық
мінездемесін және сыртқы әсер етуден әлсіз қорғанысты анықтады: оптикалық
тығыздық 15 – 20 %м кезінде іске асырудың инерттілігі 30 с, 27±0,5 В
қорек көзінің кернеуі, 50 мА-ден жоғары тұтыну токы , масса 0,6 кг,фондық
сәулелендіру 500 лк-ге дейін, ауа ағынының жылдамдығы 6 мс-ге дейін
құраған. Ресейлік АЭС-те 2000...2006 жылдар кезеңіне ИДФ-М 629
хабарландырғыштар эксплуатацияланды.
ДИП-1 аралас түтінді-жылу хабарландырғышта тігінен жазықтықта
орналасқан жарықтыдиод және фотодиодтар қолданылған. Үсіліссіз емес, ал
импулсьтік сәуле қолданылды: ұзақтығы 30 мкс, жиілік 300 Гц. Бөгеттерден
қорғау үшін синхронды детектірлену қолданылды, т.б. күшейткіш есігі тек
жарықтыдиодтың сәулесі уақытысында ғана ашылды. Бұл ИДФ-1М хабарландырғышқа
қарағанда, бөгеттерден қорғаныстың одан әрі жоғарылығын қамтамасыз етті
және хабарландырғыштың мінездемесін айтарлықтай жақсартты: оптикалық
тығыздық 10%м кезінде инерттілік 5-ке дейін төмендеді, т.б. 2 есе азайтты,
масса 2 есе төмендеді, фондық сәулелік шегі 20 есе ұлғайды, 10000 лк-ге
дейін, ауа ағынының жылдамдық шегі 10 мс-ге дейін ұлғайды. Өрт режимінде
қызыл түсті жарықтыдиодты индикатор қосылды. ДИП-1 және ИДФ-1М
хабарландырғыштарында дабылқаққышты жіберу үшін реле қолданылды,
айтарлықтай токты тұтынуды анықтады: кезекшілік режимінде 40 мА артық және
дабылда 80 мА артық, қорек көзінің кернеуі кезінде 24±2,4 В, бөлек дабыл
тізбегін және қорек көзі тізбегін қолдану қажеттігі. ДИП-1-ден бас тартудың
шекті жұмыс істеуі 1,31·104 сағатты құрайды.
1.6 Cызықтық хабарландырғыш
Сызықтық – қабылдағыш блогы мен сәулендірі блогынан тұратын екі
құрамды хабарландырғыш, ол қабылдағыш пен сәулендіру блоктары арасындағы
түтін пайда болғанда іске асады.
Сызықтық түтінді өрт хабарландырғыш түтін бөлшектерінің әсерінен
сәулелендіру мен фотоқабылдағыш көзін ортада электромагнитті ағымның
таралуы арқылы әлсіздендіру негізінде жұмыс істейді. Мұндай құрылғы түрі
екі блоктан тұрады, біріншісі – оптикалық сәулендіру көзін қамтиды, ал
екіншісі – фотоқабылдағыш. Екі блок та тікелей көріну геометриялық осінде
жанаса орналасады.
Барлық сызықтық түтіндік хабарландырғыштардың ерекшелігі болып олардың
жөнделмейтін сигналын орталық қабылдау құрылғыға беру арқылы өзін-өзі
тексеру қызметі табылады. Осы ерекшелік үшін басқа хабарландырғыштармен бір
уақытта қолдану тек ауыспалы белгі шлейфінде дұрыс деп есептелінеді.
Сызықты хабарландырғышты ауыспалы белгі шлейфінде қосу жөнделмейтін өрт
сигналын құлыптауға алып келеді, ол өз кезінде НПБ75-ке қарсы келеді.
Тұрақты белгі шлейфіне тек бір ғана сызықтық хабарландырғышты қосуға
болады.
Алғашқы кеңестік сызықтық хабарландырғыш ДОП-1 деп аталған және жарық
көзі ретінде СГ-24-1,2 шамын қыздыру үшін пайдаланған. Ал фотоқабылдағыш
ретінде германиевті фотодиодтар қолданды. Хабарландырғаш қажетті аралыққа
перпендикулярлі бағытталған жарық сәулесін орнататын жарық сәулесін
қабылдау мен сәулелендіру және жарықты шағылыстыру үшін пайдаланатын
қабылдап жіберетін блоктан тұрды. Қабылдап жіберетін блок пен шағылыстыру
арасындағы номиналды қашықтық 2,5±0,1 м.
2 КОНСТРУКТОРЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Өрт дабылқаққышының түтін датчигі
Өрттен зиян ұрыдан түскен зияннан көп болуы мүмкін, ал уақытылы
ескертілген дабылқаққыш бәр нәрсені сақтап қалуға мүмкіндік береді.
2.1.1-cурет. Түтін датчигінің электрлік сызбасы
Өндіріс орындарында дабыл қағу үшін негізінен өрттің жылулық
датчиктері (олар арзанырақ) пайдаланады. Бұл құрылғылардың ерекшелігі
қорғалатын объектілер өртеніп болған соң ғана, қауіптілік сигналын береді.
Өрт сөндірушілер ойынша түтінге әсер ететін датчиктер сенімдірек,
бірақ олардың құны басқа датчиктерден қымбат.
Түтін датчигінің орындалу нұсқасының бірі 2.1.1-суретте көрсетілген.
Сызба генератордан (микросызба элементтерінде DD1.1, DD1.2, С1, R1, R2),
қысқа импульстер құраушыдан ( DD1.3 және С2, R3), күшейткіштен (VT1) және
сәуле шағылыстыру (HL1) ИК-импульстардан, сонымен қатар компаратор (DD2)
мен транзистор кілтінен тұрады.
2.1.2- сурет. Датчик конструкциясының түрі
Фотодиотқа ИК-импульсы HL2 түскенде компаратор іске қосады,
нәтижесінде С4 конденсаторды өшіреді. Импульстің қозғалысы бұзылғаннан
кейін 1 секунд ішінде қорек көзі дейін конденсатор резистор R9 арқылы
қоректенеді және D1.4 элемент іске қосады. Ол генератор импульстарын тоқ
коммутаторына VT2өткізеді. HL3 жарықдиодының пайдалану міндетті болып
табылмайды, бірақ оның болуы датчиктің уақытын ыңғайлы басқаруға мүмкіндік
береді.
Датчик конструкциясында (2.1.2-сурет) жұмыс аймағы бар, оған түтін
келгенде ИК-импульсі әлсірейді, ал егер бірнеше импульс қатарынан өте
алмаса – датчик (сызбаның ахаукедергісін қамтамасыз ететін) іске қосылады.
Сонымен қатар, қосылу сызығында басқару сызбасын ерекшелейтін тоқ импульсі
пайда болады, ол (2.1.3- сурет).
2.1.3- сурет. Басқару сызбасы
Бір қорғалатын шлейфке бірнеше (параллельді) түтін датчигін қосуға
болады. Басқару сызбасын - R14 резисторындағы транзисторлар VT3 және VT4
жабық жағдайында (HL4 жарықдиоды жарық жанбайды) болатындай орнатылады.
Бір түтін датчигі күзет режимінде 3 мА артық тоқ қажет етеді және
диапозонда жұмыс кезінде -40-ден +50 °С дейін температура орнатылады.
Басқару сызбасының шығуын (коллектор VT4) датчик орнына күзет
жүйесіне қосыла алады.
Бір уақытта әртүрлі жерде бірнеше датчиктерді пайдаланғанда түтін
датчигіндегі индикатор номерімен толықтыруға болады. Генератор тазалығы (С1
мен байланысты) бір-бірінен ерекшеленуі үшін, ал тазалықтың сандық
индикаторын пайдаланғаннан жану ошағын оңай табу мүмкін болады. Сымдарды
бөлу процесін жеңілдету мен олардың шығынын азайту үшін қорғалатын
шлейфтерді енгізу қажеттілігі жоғалады.
VT1 и VT2 транзисторлары КТ814-пен ауыстырыла алады. ИК-диоды көптеген
басқа түрлерге болады, бірақ R6 резисторының номиналын келтіру қажет болуы
мүмкін.
К10-17а, СЗ — К53- 18-16В, С6 - К50-6-16В типтерге конденсаторлар С1,
С2, С4, С5-де пайдаланады.
Түтін датчигін оңай жанатын заттар орналасқан ғимараттарда сақтау, ал
ауа ағымы өтетін ғимараттарда, мысалға, вентиляциялық тесік қасында – бұл
жағдайда өртенудің бастапқы жағдайы тез анықталады, орналастырған жөн.
Сызбаға басқа да пайдалану көздерін табуға болады, мысалға; күзет
дабылқаққыштың немесе автоматика жабдығының байланыссыз датчигі ретінде
қолдану.
521ca3 аналогты компаратордың техникалық сипаттамасы:
Аналог LM111
Нөлден ауытқу 3 мВ артық емес
Кіретін ток 100 нА артық емес
Кіретін токтын айырмашылығы 10 нА артық емес
Мүмкін дифференцилды кернеу 30 В
Күшейткіш коэффициент 200000 төмен емес
Ауыртпалық тогы 50 мА
таратылым кешіктірілу 200 нс кем емес
қорек көзі +5...+30 немесе ±3...±15 В
Универсалды шығыс
Пайдалану аймағы:
Нөлмен қиылысу детекторы
Кернеу детекторы
Енді-импульсті модуляторы
Прецизионды түзеткіш
Аналоготы-сандық өзгерткіштер
Цоколевка (жоғарыдан көрініс):
+ IN – инвентарлынбайтын кіріс
-IN – инвентарланатын кіріс
V+ - қорек көзінің жағымды кернеуі
V- - қорек көзінің кері кернеуі
OUT – шығу
BALANCE – балансталған кіріс
GND – жалпы
2.1.4-сурет. 521CA3 аналогты компаратор
2.2 Нүктелі датчиктердің қорғалатын аймағы
Жалпақ төбеде көлденең проекция мен жақын арадағы ғимараттағы әрбір
қорғалатын нүкте арасындағы аралық:
Егер жақын арадағы детектор түтіндік болса 7,5 м аспау керек;
Егер жақын арадағы детекторжылулық болса 5,3 м аспау керек.
Көрсетілген нүктелік хабарландырғышпен қорғалатын максималды аймақты
құрастыру ерікті формадағы ғимараттарға қолдануға арналған. Түтіндік және
жылулық датчикте қорғалатын аймақтың радиусына қарай шаршы торды
пайдалануда орнатудың қадамы анықталады (2.2.1-сурет).
2.2.1-сурет. Өрт дабылқаққышының орналастырылуы
Сонымен қатар, ғимараттардың көлемі кең болған жағдайда тәжірибеде
үнемдірек болып келетін, оның қадамы да қорғалатын аймақтың радиусына
байланысты анықталатын үшбұрышты датчиктер қолданылады (2.2.2-сурет).
2.2.2-сурет. Pадиусына байланысты анықталатын үшбұрышты датчиктер
қолданылады.
Ені 2 м аспайтын дәліздерге қатысты келесі тұжырым пайдаланылады: тек
дәліздің орталық түзуге жақын нүктелер ғана қарастырылады, осыған орай
интервалдары 15метр түтіндік хабарландырғыштар, ал жылулық
хабарландырғыштарға – 10,6 метр интервал сақталады.
2.2.3-сурет. Өрт детекторлары төбеге орнатылуы.
Өрт детекторлары төбеге орнатылады, бұл олардың сезімтал элементтері
төбеден келесі арқашықтықтан төмен болмауы керек:
25мм - 600 мм түтіндік датчиктер үшін;
25 мм - 150 мм жылулық датчиктер үшін.
Бұл талап міндетті түрде қорғалатын аймақтың түріне байланысты және
ережелерге сай орындалуы тиіс. Мысалға, түсіп тұратын төбелерге жабыстыру,
өйткені жоғары қабаттарда жабынудағы қызуы тек төбеден кейінгі аралықтың
ғана температурасының жоғарылуын алып келеді, ал чердагы жоқ ғимараттардың
еркін аймақтарындың жоғарғы қабатында төбеден белгілі бір қашықтықта
стратификация эффектінің орнына арнайы кронштейндерді қолдану арқылы
түтіндік хабарландырғыштар орнатылады.
Жылулық датчиктер түтілу өртті анықтамайды, ал ашық жалын кезең кезінде
температураның біршама жоғарылауы орын алады және стратификация эффекті
жоғалады, осыған орай төбе мен термосезімтал элементтер арасындағы
арақашықтықтың артуы өртті анықтау мерзімін ұзартады.
Егер қорғалатын ғимараттың төбесі еңіс болса, онда көлденең жобалауда
хабарландырғыштар арсындағы қашықтық әрбір еңіс бұрышының градусы үшін 1%
арттыруға болады., бірақ 25% аспауы керек. Шыйратылымы әртүрлі еңісті
екіайналымды шатырда датчиктер арақашықтығы сырғанақ еңісі төмен шыйратылым
таңдалады (2.2.4-сурет).
2.2.4-сурет. Әртүрлі еңісті екіайналымды шатырда датчиктер
Сезімтал элементтер мен еден арлығындағы максималды рұқсат етілген аралық
еңісті жабынның мен сырғанақ бойымен міндетті қорғалу критериялары
анықталады: өрт детекторлары әрбір сырғанақ бойымен орналастырылуы керек,
жабынның жоғары бөлігі мен төменгі бөлігі аралығы келесілерден төмен
болғанжағдайлары:
- 600 мм, егер ғимарат түтіндік датчикпен қорғалатын болса;
- 150 мм, егер ғимарат жылулық датчикпен қорғалатын болса.
Аталған талаптар орындалар жағдайда, ғимарат көлденең төбе жағдайындағыдай
қорғалады.
2.2.5- сурет. Төбеге қойылатын өрт дабыл қақыш
Ауа желдетілмейтін бостықтарда өрт детектерінің сезімтал элементтері
аймақтың үлкендігіне байланысты көлемнің жоғарғы бөлігінің 10% жуық немесе
жабыннан 125 мм дейін аралықта орналасуы тиісті. Нүктелік түтінді және
жылулық детекторлар түтін мен ысытылған газдар ағымы шығуы үшін әрбір
қабырға, жабын немесе аралыққа 500мм кем қашықта орналасуы керек. Егер
шектелген аймақ 1 м кем ені болса, онда аталған шарттың қатаң орындалуы
мүмкін емес және осы жағдайда датчик аралық ортасына мүмкін болғанша жақын
орналастырылады.
Негізгі төбеге орналастырылған датчиктерперфорирландарылғын фальштөбеден
төмен аймақ пайдаланылады, егер біруақытта келесі талаптар орындалса:
- перфорация ауданы кез келген төбе секциясының 1m x 1m 40 % -дан көп
болады;
- кез келген қиылыста әрбір перфорацияның минималды көлемі 10mm кем
болмайды;
- фальштөбенің қалыңдығы әрбір перфорация ұяшығының минималды көлемінен үш
еседен жоғары болмауы керек.
Басқа жағдайлардың барлығында датчиктер фальшптөбеден төмен
орналастырылуы тиіс және егер төбеден кейінггі аралықты қорғау керек
болса, онда қосымша датчиктер төбеден кейінгі аралықтың негізгі төбесіне
орнатылуы міндетті.
Датчиктер жеңіл міндеттелген вентиляция жүйесінің кіріс тесігінен 1м
аралығында орналастырылмауы керек. Вентиляциялық ағынның ауасы
перфорылданған төбе арқылы түскетін жерде, перфорация әрбір датчиктің
айналасындағы радиусы 600 ммкем болмайтын экранмен жабылуы тиіс.
Биіктігі 250 мм көп болмайтын балкалар мен ауаөткізгіштер төбеде орналасқан
жарықтандырғыш арматура немесе басқа да бөлек құрылғылар түтін ағымына
кедергі жасайды, датчиктер кедергіге оның екі еселенген биіктігінен жоғары
болмауы керек. Ені 150 мм жоғары мен биіктігі төбеден 10 % жоғары болатын
төбелік балкалар бөлек жеке қабырға ретінде қарастырылуы керек
(2.2.6-сурет).
2.2.6-сурет. Tөбелік балкалар бөлек жеке қабырға ретінде қарастырылуы
Егер қорғалатын аймақ жоғары шегі төбеден 300 мм аралықтаболатын аралықпен
немесе стеллаждармен бөлінген болса, олар төбеге дейін көтерілетін бір
блйдағы қабырға деп қарастырылуы керек. Датчиктің орналасуы төменгі
жартылайсфераға дейін 500мм төменбос кеңістік болатындай болуы керек
(2.2.7-сурет).
2.2.7-сурет. Датчиктің орналасуы
Сызықтық түтіндік жатчиктердің орналасуы көлденең жобалауда қорғалатын
аймақтың кез келген нүктесінен жақында орналасқан оптикалық сәуле нүктесіне
7,5 метрден аспауы керек, яғни ені 15 метр жол бақыланады. (2.2.8-сурет).
2.2.8-сурет. Сызықтық түтіндік жатчиктердің орналасуы
Түзулік түтіндік хабарландырғыштарды орнату барысында сәуле мен төбе
аралығында 25 мм-ден 600мм дейін қашықтық қамтамасыз ету керек, 600мм
жоғары биіктіктегі төбелер құлағанына байланысты шатыр сырғанақ кеңістігін
қорғау керек, ауа желдетілетін бостықта нүктелік түтіндік
хабарландырғыштарға осындай талаптар қойылады 10% көлемінің жоғарғы
бөлігінде немесе 125мм-ден бастап жабылудан орналасуы қажет, үлкен
мағынадан шыға отырып, бөлгіштер немесе стиллаждар, төбеден 300 мм-ден
шегңнде орналасқан жоғарғы шеті, сонымен қатар төбе балкасы ені 150 мм-ден
көбірек және тереңдігі бойынша, төбенің биіктігінен 10 %-дан көп, біртегіс
қабырға ретінде қаралуы тиіс. Сызықты түтіндік датчиктер былайша, 3 м
оптикалық сәулеге қарағанда, қабырғаға 500 мм жақын орналасуы қажет, балок
және вентеляциялық каналдар сияқты, түтіннің ағыны үшін бөлгіште немесе
тосқауылда орналасуы қажет.
Егер қорғалатын аудан қиғаш төбеге ие болса, онда жоғарыда көрсетілген 7,5
м мағына әрбір қиғаштың градусы үшін 1%-ға артуы, 25 %-ға дейін максималды
артуы мүмкін(2.2.9-сурет).
2.2.9-сурет. Қорғалатын қиғаш төбе
Егер түтіндік сызықты датчиктер түтіннің жоғары көтеріліп бара жатқан
жіңішке ағысын анықтау үшін жабылудан 600 мм-ден көп ара қашықтықта
орналасса, онда ауданның ені, оптикалық сәуленің артуынан ,өрттің шығуы
мүмкін ең жоғарғы ошағынан, сәуледен әрбір жақтан қорғалатын 12,5 % сияқты
бағалануы қажет. Егер сызықтық түтіндік датчиктердің орналасу шектерінде
адамдардың пайда болу ықтималдығы бар болса, онда оптикалық сәуле кем
дегенде еденнің деңгейінен 2,7 м жоғары орналасуы қажет .
2.3 Сызықты жылу датчиктерінің орналасуы
Сызықты жылу датчиктер былайша орналасуы қажет, ара қашықтық кез келген
көлденең жобалауда жақын сезімтал нүктесіне дейін қорғалатын ғимараттың
нүктесінен 5,3 м, т.б. аспауы тиіс, ені 10,6 метр жолақ бақыланады.
Егер қорғалатын аудан қиғаш төбеге ие болса, онда жоғарыда көрсетілген 5,3
м мағына әрбір қиғаштың градусы үшін максималды артуы 25 %-ға дейін 1%
артуы мүмкін.
Аналогты нүктелік жылу хабарландырғыштар талабына сүйене отырып, сызықты
жылу хабарландырғыштарды орнату кезінде олардың сезімтал элементтерінен
төбеге дейін 25 мм-ден 150 мм-ге дейінгі шегінде ара қашықтықты қамтамасыз
етуі тиіс, биіктіктің қайта құлау кезінде 150 мм-ден көп шатырдың жүзінен
кеңістікті қорғауға міндетті. Үлкен мағынадан шыға отырып, желдетілмейтін
бостықтарда жылулық сызықты детектор көлемнің жоғарғы бөлігінен 10% шегінде
немесе жабылудан 125 мм-ге дейін орналасуы қажет. Тосқауылдар немесе
стеллаждар, жоғарғы шеті төбеден 300 мм шегінде, сонымен қатар төбе балкасы
ені 150 мм-ден көп және тереңдігі бойынша, төбенің биіктігінен 10 %-ден
көп орналасқан бірыңғай қабырға ретінде қарастырылуы қажет.
Сызықты жылу датчиктер былайша орналасуы тиіс, 3 м-ден көп емес оның
қабырғаға 500 мм, бөлгіште немесе тосқауылда ыстық газдар ағыны үшін, балок
және вентеляциялық коробкалар сияқты жақын орналасуы қажет.
Онда, сызықты жылу датчик қандай болмасын энергоорнатқыш немесе кабельді
ғимараттарды қорғауға қолданылады, ол барынша өрттің шығуы мүмкін немесе
жанып кету ықтималдығы бар жеріне жақын орналасуы тиіс, сол жерде немесе
сонымен жылу байланысқан жерде орналасуы тиіс.
Қорғалатын ғимараттардың рұқсат етілген биіктігі.
Әр түрлі типтегі өрт хабарландырғыштарды қолдану кезінде ғимараттардың
рұқсат етілген биіктігі кесте 1 көрсетілген.
2.3.1-кесте
Қорғалатын ғимараттың рұқсат етілген биіктігі
Тип ПИ
Төбенің максималды биіктігі, м
L категориясының жүйесі (адамдар өмірін қорғау)
Р категориясының жүйесі (мүлікті қорғау)
А1 по EN54-5 жылулық классы
9,0
13,5
Басқа класс
7,5
12
Нүктелік жылулық
10,5
15,0
Газд
10,5
15,0
Оптикалық сызықтық түтіндік
25,0
40,0
Аспирационды түтіндік:
Қалыпты сезімталдық
10,5
15,0
Жоғары сезімталдылық
12,0
17,0
ультражоғары сезімталдылық
15,0
21,0
2.4 Өрт сөндіру құрылысын жобалаудағы проблемалардың шешім жолы
Көмірқышқыл газы – тексерілген технология;
Көмірқышқыл газ (СО2) атмосералық қысым кезінде қорғау аймағына тез
және тиімді ене алатын түссіз, иіссіз және электөткізгіштігі жоқ газ болып
табылады.
Оңың тығыздығы ауа тығыздығынан 50% жуық жоғары. СО2 сұйық күйде
жоғары қысымды баллонда сақталады. СО2 көп уақыт аралығында тек өрттен
қорғау мақсатында ғана емес, сонымен қатар коммерциялық мақсатта да
қолданылып келді. Галогендердің қолданықа енгеннен кейін сөндіргіш агент
ретінде СО2 төмендегеніне қарамастан, ол сонда да өрттен қорғау мақсатында
кеңінен қолданысқа ие. Бұл галогендік агенттерді қолдануды шектейтін басты
жағдайдар көрсетілген Монреал Хаттамасына қол қойылған сәттен одан әрі
кеңінен таратыла бастады. СО2 табиғи заттармен өртті сөндіруді екі
негізгі механизм негізінде іске асырады. Біріншісі, жабық бөлмелерде 15%-
тен төмен және 21% -дейін оттегі көлемін төмендету негізінде жүхеге
асырады. Көп өрт жағдайында мұндай оттегінің төмен деңгейінде жануды
қолдау мүмкін емес. Екінші механизм жылуды суыту мен жұтып алуды көздейді.
Қоныстанған аймақта СО2 пайдалану кезінде көмірқышқыл газының төмен
көлемінің өзімен тыныс алу асфикцияға алып келуі мүмкін екенін ексерген
жөн. Қауіпсіздік шараларын сақтаған жағдайда СО2 50 жыл аралығында
трансорматор үйшіктері, архивтар, қауіптің электрлік көздері, ақпараттық
таратылымдардың қоймасы мен компьютерлік залдар сияқты объектілерді қорғау
үшін пайдаланып келді. Кейбір елдерде қоныстанған аймақтарды қорғау
мақсатындағы көмірқышқыл газын автоматты бақылауды шектейді. Ал басқа
елдерде бұл қорғалатын территория мен жүйе қауіпсіздікті қамтамасыз ететін
қажетті құралдармен жабдықталу шартында рұқсат етілген. СО2-мен өрттен
қорғау саласындағы тәжірибе арқасында LPG-нің өрттен қорғау жүйесі
Еуропаның, Американың, Азияның және Африканың 40 жоғары мемлекетте сәтті
түрде қолданылуда.
LPG көмірқышқыл жүйесі толықтай LPG жасаған және көптеген белгілі
тәуелсіз ұйымдармен бекітілген клапанның 2 түрімен жабыдықталған. LPG 128
клапаны жүргізуші баллонға бекітіледі де, соленоид немесе пиротехникалық
заряд көмегімен электрлік іске қосуды мүмкіндігін береді. LPG 110 клапаны
қосымша баллондарға бекітіледі және жүргізуші баллонмен шығаратын
пневматикалық қысым арқылы іске қосады.
Бұл клапандар қазіргі нарықта бар және де олардың бірнешеуінің
қосындысын есепке ала отырып, барлық активация мен түсу жүйелерінің жоғары
майысқыштығын қатамасыз етеді. Олардың конструкциясына микробұзылу
нәтижесінде кейздейсоқ іске қосылудан қарсы қорғаныс элементтері қосылаған.
Сонымен қатар олар жүйені эксплуатацияға беру мен келесі техникалық қызмет
көрсету кездерінде стационарлы өрт сөндіру жүйесінің барлық кауіпті
элементтерін тексереді және қызмет көрсетеді, бұл кездейсоқ іске қосу
тәуекелінен қорғайды.
Баллондардағы сөндіру агенттерін аумақты жоғалтуларды тексеру үшін LPG-
де СО2 толтырылған баллон зарядтарының жағдайын үзіліссіз тексеруге
мүмкіндік беретін салмағын өлшегіш арнайы жүйесі бар. LPG СО2 компонентері
үшін VdS сертификаты мен VNIIPO сертификатына ие.
Көмірқышқыл газ (СО2) толтырылған баллондардың артықшылықтары:
-Қайта зарядтаудың төменгі құны
-қолданудығы жанама түрі
-көрінбейтін орттерге қолдану
-өртен кейін қоқыстын болмауы
-озон қабатына ешқандай әсері жоқ
-Электрөткізгіш емес
-тәуекелден жоғары қорғау дәрежесі
2.4.1- сурет. Көмірқышқыл газ (СО2) толтырылған баллон.
1- қосу, өшіру құрылғысы; 2- манометр; 3- электромагнит; 4- баллон.
Техникалық сипаттамасы:
- Жұмыс қысымы – 6,0 МПа
- Жұмыс температурасы – 10-нан 50 С дейін
- Қауіпсіз өрт атылатын, зиянды заттар ортасы – ГОСТ 12.1.007-76
бойынша қауіптіліктің 4 деңгейі
- Техникалық шарт бойынша қысым тығыздығы – 7,5 МПа
2.4.2- сурет. Көлемді көмірқышқыл газ (СО2) өрт сөндіргіштің
батареясы
1-Пневмоқосу труба; 2- коллектор; 3- қайта қосу клапаны; 4-
пневмақосу модулі; 5- жоғары қысым етегі; 6- тензодатчик; 7- индикатор;
8- қосу, өшіру құрылғысының модулі; 9- штатив; 10- СО2.
2.5 СО2 көміртегінің екі оксиді
- өрт сөндірудің жоғарғы тиімділігі;
- көлемді өрт сөндіруге қолданылғандай, локальді көлемі бойынша өрт
сөндіруге де қолданылады;
- құндылықтарды қоймаларда (негізінде, қамбаларда және банктердің
қоймаларында) және үлкен фондқоймалар, архивтер және кітапханалар қоры үшін
қолданылады;
- жақсы диэлектрлік қасиетіне ие, 10000 Вольтке дейін элетржабдықты қорғау
үшін қолданылады;
- адамдар алдын ала эвакуирленген ғимаратта өрт сөндіру үшін ғана
қолдануға рұқсат етілген;
- ГОТВ шығуынан кейін оттегінің қалдық концентрациясы 12 % құрайды, ол
адамда асфиксия (тұншығу) тудырады ;
- газ ауадан, дәмсіз,түссіз және иіссіз ауырырақ болып келеді;
- шығу уақыты 60 секунд ;
- ГОТВ массасының бақылау құрылымын талап етеді;
- қысып шығарғыш газды талап етпейді;
- газды өрт сөндіргіш заттың төмен құны және ҚР кез келген аймағында
толтыру мүмкіндігі.
Көміртегінің двуокисі – ескі газды өрт сөндіргіш заттардың
бірі. Химикалық көміртегінің қышқылдануының шекті дәрежесін көрсетеді, ол
жануды қолдамайтын химикалық инертті зат болып табылады.
Көміртегі диоксиді өрт сөндірудің негізгі механизмі араластыру болып
табылатын ГОТВ инертті классына жатады.Сондықтан көміртегінің диоксиді үшін
ұсынылатын өрт сөндіргіш концентрациялар айтарлықтай жоғары.
Дегенмен де, көміртегі диоксиді жанып кеткен модульдер жағдайында
сақталатын басқа инертті ГОТВ – тардан ерекшеленеді. Сұйықтық газдан
тығыздау, сондықтан көміртегі диоксиді үшін толтыру коэффициенті қысылған
азот және аргон ГОТВ – тарына қарағанда елеулі жоғары.Бұл өртті сөндіру
жүйесінде баллондарды елеулі үнемдеуіне әкеледі.
Эксплуатация кезінде қосымша қауіптілікті тудыратын көміртегі диоксиді
бар баллондарға қарағанда, аргоны бар баллондардағы қысым үш есе
жоғарыболады.
Көміртегі диоксиді металдардың коррозиясын тудырмайды, көп
материалдармен жоғары температура кезінде де әсер етпейді. Оны материалды
құндылықтары,құжаттары, электроникалары, нақты механизмдері бар ,
ғимараттарда сөндіру үшін ғана қолдануға болады.
Атмосферада көмірқышқыл газының концентрациясы 0,04 % құрайды.
Көмірқышқыл газы тіпті азғантай концентрацияларда да аса улы.
Тыныстың жиілігі және тереңдеуі оның концентрация кезінде ауада 2—3 %
тең екендігі байқалады.
Көмірқышқыл газы көп мөлшерде наркотикалық әсер және өлімге әкеледі.
Егер оның ауада концентрациясы 4—5 % құраса, көмірқышқыл газымен улану
( жөтел, бас ауру, жүрек соғысының жиілігі, жоғары артериалды қысым)
белгілері пайда болады.
Көмірқышқыл газы концентрациясы 10% кезінде, есінен тану және өлім
байқалады.
Жүйе модульді немесе орталықтандырылған болуы мүмкін. Модульді жүйе
қорғалатын қауіпсіздік қайнар көзі қасында орналасқан бөлек баллондарды
көрсетеді.
Орталықтандырылған жүйе – ол баллондар қатары, бірнеше ғимараттарды
өрттен қорғау үшін LPG таратқыш құрылымымен жабдықталған болуы мүмкін.
LPG өрт сөндіру жүйесінде қолданылатын LPG кепілдік сапасының жүйесі
барлық компоненттердің жоғары сапалығын қамтамасыз етеді.
2.5.1-кесте
СО2 көміртегінің екіоксидті физико-химикалық қасиеті:
Химиялық атауы Көмір қышқыл газ
Химиялық формула CO2
Молекулярлы салмақ 44.01
20°C-та сұйықтық тығыздығы 777 кгкуб.м
Шекті темпера 31,0°C
Шекті қысым 73,82
21°C кезіндегі қысым 5,88
20°C кезіндегі қысым 57,2
Толтыру кезіндегі максималды 0,72
тығыздық, кгл
Сөндіру кезіндегі есептік 36,5 %
концентрация
2.6 Өрт даму кезінде шекті уақыт есебі
Ғимаратты қорғау ерекшелігіне байланысты (адамдардың болуы, өрттен
шығынды азайту, оның таралуын тоқтату) бір немесе бірнеше нұсқа үшін өрт
даму кезіндегі шекті уақыт есепетелінеді:
- адамдардың уақытылы эвакуациялануын қамтамасыз ету;
- бастапқы кезеңіне дейін өрттің дамуы;
- ғимараттың шекарасынан өрттің жайылуын алдын алу.
1. Адамдардың уақытылы эвакуациялануын қамтамасыз ету үшін өрт даму
кезінде шекті уақытты есептеу ГОСТ 12.1.004 көрсетілген.Мұндағы мақсат
өрттің қауіпті факторының (ӨҚФ) жылдам таралуына алып келетін өрттің
сызбасын таңдау болып табылады. ӨҚФ дамуы жанатын заттар мен материалдар
түріне және жану ауданына, бұл өз кезегінде материалдардың құрылымына және
олардың орнатуы мен қозғалуына байланысты.
2. Өрттің сызбасын таңдау
Бастапқыда қорғалатын объектіде іске асуы мүмкін өрттің даму сызбасының
түрін таңдайды. Әр сызбаға A, n, B, z кешенін есептейді.
3. Әрбір есептеу сызбасы A және n кешенінің мәнімен сипатталады, ол өз
кезегінде жанудың беткі формасына, жанатын заттар мен материалдарға
байланысты және келесі түрде анықталады:
а) S ауданын төгілген оңай тұталатын және жанатын сұйықтықтар үшін:
- сұйықтықтың анықталған жану жылдамдығы кезінде:
A=ψ∙S, n =1
(2.6.1)
A=36∙7,8=280,8кг·м2·с-1;
S=36m2 ,ψ=7,8
онда ψ – жанудың салыстырмалы жалпы жылдамдығы, кг·м-2·с-1;
A – жанатын материалдар мен өрт ауданының жанудың салыстырмалы жалпы
жылдамдығының өлшемдік параметрі, кг·с-n;
n - уақыт аралығындағы жанған материалдар массасының өзгеруін
ескеретін есеп параметрі (дәреже көрсеткіші);
- жанудың анықталмаған жылдамдықтағы сұйықтықтың жануы:
A=0,67∙ψ∙S∙√τст, n =1
(2.6.2)
A=0,67∙7,8∙36√100 =18,81
онда τст - сұйықтықтың жануының стационарлық режимінің анықталған уақыты.
τст мәні сұйықтықтың қайнау температурасына байланысты:
100 °С дейін - 180 с;
101-ден 150 °С дейін - 240 с;
150 °С жоғары - 360 с;
б) жанатын материалдың тегіс жағылған горизонталды жазықтықта
оттың шеңберлі таралуы:
A=1,05ψυ²Л , n = 3
(2.6.3)
A=1,05∙7,8∙152=1842,75
онда υЛ – жанатын материалдың бетінде оттың сызықтық таралу жылдамдығы;
в) оттың таралуынан кейін бір беті екі бағытта ауқымданатын үшбұрыш
түрінде тігінен немесе көлденең бетінен жану (мысалға, оттың бүкіл биіктігі
бойымен жануынан перденің тігінен жануының тігінен қозғалуы):
A= ψ υЛ b, n = 2
(2.6.4)
A=7,8∙15∙12=1404
онда b – оттың перпендикулярлы бағытта қозғалатын жану зонасының көлемі;
г) үшбіріш тәріздес оттың тігінен жануы (перденің, жалғызды
декорациялардың жануы, материалдың жоғарғы шетіне жеткенше қабырғаның
жанатын және сыртқы бетінің материалдарының төменнен жануы):
A=0,667ψ υГ υВ , n = 3
(2.6.5)
A=0,667∙7,8∙13∙5=338,168
Онда υГ – оттың таралуының көлденең жылдамдығының орташа мәні;
υВ – оттың таралуының тігінен жылдамдығының орташа мәні;
д) цилиндр тәріздес жанудың сырты (тесікпен орналасқан паркеттің
декорациясы мен маталардың жануы):
A=2,09ψ υГυВ , n = 3
(2.6.6)
A=2,09∙7,8∙13∙5=1059,63
В және z кешенін есептеу үшін қорғалатын объектінің геометриялық
сипаттамасын анықтау. Оған оның геометриялық көлемі, берілген биіктігі мен
әрбір жұмыс зонасының биіктігі жатқызылады.
4. В және z кешенін анықтау
Ғимараттың көлемі мен конфигурациясы негізінде геометриялық көлем
анықталады. Берілген биіктікті геометриялық көлемнің ғимараттың көлденең
жобасыны ауданына қатынасы деп есептелінеді. h жұмыс аймағының биіктіг
келесі формуламен есептелінеді:
h=hотм+1,7-0,5δ
(2.6.7)
h=2,5+1,7-0,5∙0=4,2
Онда hотм - ғимарат еденінен жоғары адамдар орналасқан аймақ белгі
биіктігі;
δ = 0 ол көлденең орналасса, онда δ – еденнің биіктігінің әртүрлілігі;
В и z кешенінің мәнін анықтау.
B=
(2.6.8)
B=
z=, h ≤ 6м
(2.6.9)
z=exp1,89=2,55
Онда В – материалдардың жану жылулығына және ғимараттың еркін ауданына
байланысты өлшемді кешен, кг;
z - биіктіктегі ӨҚФ-нің тегіс емес жайылуын ескеретін өлшемсіз
параметр;
V –объектінің (ғимараттың) еркін ауданы, м3;
Q – жынудың төменгі жылуы, МДж·кг-1;
h –жұмыс аймағының биіктігі, м;
H - объектінің биіктігі, м;
φ – жылу айыру коэффициенті ;
η – жанудың толықтық коэффициенті.
Cp - газдың салыстырмалы изобаралық жылусыйымдылығы, МДж·кг-1.
5. ӨҚФ-нің дамуы
Әрбір жоғарыда көрсетілген есептік сызбаға реттілік номері беріледі
( j индексі). Адам мекендейтін (жұмыс) аймақта әрбір ӨҚФ-нің шекті мәніне
жету жағдайына байланысты шекті өрттің жалғасу уақыты анықталады:
а) жоғарылаған температурада:
=()
(2.6.10)
=( ln[1]) =98,66ln[1]=0,669
мұнда T0 - өртке дейінгі бөлменің бастапқы температурасы;
б) көріну жағдайы жоғалғанға дейін:
=()
(2.6.11)
=(ln[1-=
мұнда α – эвакуациялау жолдарында заттардың шағылысуы (альбедо);
E – эвакуациялау жолдарының бастапқы жарығы, лк;
D – жанатын материалдардың түтін түзейту қабілеті, Нп·м2·кг-1;
lпр – түтінде көріну жағдайының шекті алыстығы, м.
α и Е мәніне арнайы талаптар болмаса 0,3 и 50 лк мәндері алынады;
в) оттегінің көлемінің аз болуы:
=(ln[1-])
(2.6.12)
= ln[1-]=3,69875
Мұнда - LQ оттегінің салыстырмалы шығыны, кг·кг-1 ;
г) жануда шекті әрбір газ құраушы уландырғыш өнімдерінің көлемі:
=(ln[1-])
(2.6.13)
=ln[1-=4,464
Мұнда X – ғимараттағы улы газдың рұқсат етілген шекті көлемі, кг·м-3
(=0,11 кг·м-3; =1,16 кг·м-3; XHCS=23∙10-6 кг·м-3);
L – бір кг материал жанғанда улы газдардың салыстырмалы шығуы,
кг·кг1 .
Егер логарифм белгісі теріс сан болса, онда ӨҚФ қауіпсіз.
6. Келесі есептер қарастырылатын ғимараттағы ӨҚФ біршама жоғары
қарқыны болуымен сипатталатын өрттің қауіптілігі жоғары нұсқалары үшін
жүргізіледі.
Ол үшін өрттің даму қауіптілігі жоғары нұсқалар таңдалады, олар үшін
өрттің ұзақтылығының шегі анықталады;
=min{, ,
,} (2.6.14)
τкр сәтінде жанып кеткен материалдар көлемі:
mj=Aj (2.6.15)
Таңдалған j сызбасындағы әрбір mj мәні M қорғалатын объектісінің
барлық жанатын материалдар массасымен салыстырылады.
mjM мәні тең есептік сызбалар болашақта қарастырылмайды.
Қалған есептік сызбалардан өрттің ұзақтылығының шегі минимальды
болатын қауіптілігі жоғарысы таңдалады:
mj=min{kp}
(2.6.16)
Алынған мәнkp өрт жағдайында адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз
ететін есептік сызбаның шекті мәні болып табылады
7. Адамдарды эвакуациялау үшін қажетті уақыт:
=Kσ≈0,8
(2.6.17)
ГОСТ 12.1.004 әдістемесі қорғалатын объектіден адамдарды эвакуациялау
үшін қажетті уақытты анықтайды.
мәні келесі иеңсіздікті қанағаттандыруы керек:
(2.6.18)
8. Бастапқы кезеңге өрттің шекті уақыты:
ГОСТ 12.3.046-91 АУПТ сәйкес өрттің бастапқы кезеңінде іске асуы керек.
Ғимараттардағы өрттің минималды бастапқы кезеңдегі жалғасуы τнсп ГОСТ
12.1.004 сәйкес келесі әдіспен есептеледі.
9. Берілген өртқ қысымы g көлемі келесі формуламен есептеледі:
g=
(2.6.19)
мұнда gi – жанатын және қиын жанатын материалдан тұратын өртқ қысымы
көлемі gi мәні келесі формуламен есептеледі:
gi=gm (2.6.20)
мұнда gm жанатын және қиын жанатын материалдар көлемі I аудан бірлігіне
шаққанда, кг·м-2;
- I материалының жану жылулығы, МДж·кг-1.
бастапқы өрттің жалғасуы анықталады:
а) көлемі V≤3*103 м3
τнсп=0,94∙10-2 ()
(2.6.21)
б) көлемі V3∙103м3;
τнсп=0,89∙10-2 ()13
(2.6.22)
- өрттің бастапқы кезеңінің минималды жалғасу ұзықтығы (2.4.1-
сурет) немесе (2.4.2-сурет) көрсетілген графиктегі ғимараттың көлеміне
байланысты анықталады;
2.4.1-сурет. Ғимараттардағы өрттің бастапқы кезеңінің минималды ұзақтығының
ғимараттың көлеміне, ғимараттың биіктігіне және келтірілген өрт зардап
көлеміне байланыстылығы:
H=6,6;1-g=(2,4-14)кг·м-2: 2-g=(67-110) кг·м-2;3-g=640 кг·м-2;
H=7,2м;1-g=(60-66) кг·м-2;2-g(82-155) кг·м-2;3g=200 кг·м-2;
H=8м;1-g=60 кг·м-2;2-g=(140-160) кг·м-2;3-g=(210-250) кг·м-2;
H=4,8;g=(169-70) кг·м-2;
2.4.2-сурет. Ғимараттардағы өрттің бастапқы кезеңінің минималды ұзақтығының
ғимараттың көлеміне, ғимараттың биіктігіне және келтірілген өрт зардап
көлеміне байланыстылығы:
1-H=3 м; 2-H=6 м;
3-H=12 м
ψср- өрттің бастапқы кезеңдегі өрт зардаптарының массасының
жойылуының орташа жылдамдылығы, кг·м-2·с-1, келесі формуламен анықталады:
ψср=
(2.6.23)
мұнда ψi- i материалының өрттің бастапқы кезеңіндегі өрт зардаптарының
массасын жоғалту жылдамдығы, кг·м-2·с-1;
- өрт зардаптарының орташа жану жылулығы, МДж·кг-1, келесі
формуламен есептелінеді:
=
(2.6.24)
ν – жалынның таралуының сызықтық жылдамдығы, м·с-1.
ν өлшемінің орнына материалдардың өрт зардаптарының максималды мәнін
алуға рұқсат етіледі.
Негізгі жанатын материалдардың мәндері қосымша 2 келтірілген.
10. Өрттің бастапқы кезеңінің шекті уақыты өрттің бастапқы
кезеңіндегі минималды жалғасу ұзақтығына τнсп теңестірілуі мүмкін.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz