Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көліне
КІРІСПЕ
1 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛ КӨЛІНЕ СИПАТТАМА
1.1 Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің мен зерттелу тарихы
1.2 Қапшағай су қоймасының және Алакөл көлінің физикалық.географиялық ерекшеліктері
2 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛДІҢ ТАБИҒИ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
2.1 Қапшағай су қоймасы жағалауының туризмдік инфрақұрылымдары мен оның болашақтағы мүмкіншіліктері
2.2 Алакөлдің туризмдік инфрақұрылымы мен оның болашақтағы мүмкіншіліктері
2.3 Алакөл аумағындағы туристік маршруттар мен экскурсиялар
2.3.1 Алакөл табиғи қорығы
3 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ ЖАҒАЛАУЫ МЕН АЛАКӨЛ КӨЛІНІҢ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ ТУРИЗМІН ДАМЫТУДАҒЫ ТИІМДІЛІГІ, ДАМУЫ МЕН КЕЛЕШЕГІ
3.1 Зерттеу нысандарындағы соңғы жылдардағы туризм саласының статистикалық көрсеткіштері
3.2 Қапшағай су қоймасы жағалауы мен Алакөл көлінің туризмін дамыту бойынша ұсыныстар мен келешекте жоспарланған іс.шаралар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛ КӨЛІНЕ СИПАТТАМА
1.1 Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің мен зерттелу тарихы
1.2 Қапшағай су қоймасының және Алакөл көлінің физикалық.географиялық ерекшеліктері
2 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛДІҢ ТАБИҒИ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
2.1 Қапшағай су қоймасы жағалауының туризмдік инфрақұрылымдары мен оның болашақтағы мүмкіншіліктері
2.2 Алакөлдің туризмдік инфрақұрылымы мен оның болашақтағы мүмкіншіліктері
2.3 Алакөл аумағындағы туристік маршруттар мен экскурсиялар
2.3.1 Алакөл табиғи қорығы
3 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ ЖАҒАЛАУЫ МЕН АЛАКӨЛ КӨЛІНІҢ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ ТУРИЗМІН ДАМЫТУДАҒЫ ТИІМДІЛІГІ, ДАМУЫ МЕН КЕЛЕШЕГІ
3.1 Зерттеу нысандарындағы соңғы жылдардағы туризм саласының статистикалық көрсеткіштері
3.2 Қапшағай су қоймасы жағалауы мен Алакөл көлінің туризмін дамыту бойынша ұсыныстар мен келешекте жоспарланған іс.шаралар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Орталық Азиядағы жер көлемі жағынан алып мемлекеттердің бірі өзінің тәуелсіздігін алған соң, туризм саласының дамуында өз алдына үлкен міндеттер мен мақсаттар қойды. Туристік инфрақұрылымның толық жетілмеуі және республикадағы қазіргі жарнама нарығы көптеген туристік фирмалардың өз отандастарымыздың шетелге рекреациялық және коммерциялық сапарларды ұйымдастыруға еріксіз итермелейді. Соның нәтижесінде өзіміздегі бай туристік-рекреациялық ресурстар әлі де қолданылмай келеді.
Зерттеу жұмысының нысаны ретінде – Алматы облысының аумағындағы Қапшағай су қоймасының жағалауы мен Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының шекарасында орналасқан Алакөл көлін алып отырмыз.
Жұмыстың мақсаты: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көліндегі табиғи- рекреациялық ресурстарды игілікті істерге пайдалану арқылы отандық туризмдегі олардың алатын орнын анықтап, соған экономикалық баға беру арқылы туристік нысандарды сақтау мен қорғау.
Жұмыстың міндеті: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің қазіргі жағдайына баға бере отырып, оның даму жолдарындағы қаржы мәселесін, қызмет көрсету саласын және де соларды іске асыруға тікелей қатысты мекемелерді тарту және олардың оң мақсаттарға шешудің оңтайлы тәсілдерін ұсыну.
Мәселенің қаржылық жағдайын шешу үшін мемлекет тарапынан бизнес класстарға акция ретінде жаңа жобалар құруға және оны іске асыру үшін ынталандырушы фактор ретінде салық мөлшерін төмендету сияқты қолдаулар көрсетуге көмек беруін ұсыну.
Ұлы Жібек Жолының атмосферасы - көне және қазіргі заман қосылуы мен өзінің әдемілігімен таңқалдыратын бұзылмаған табиғат кез- келген Алакөлге барушыға ұмытылмас әсер қалдырады. Мыңдаған жылдар мыңдаған адамдар керуен жолдарымен өтті. Енді міне, бірнеше ғасыр өткен соң, сіздер осы жердің бай тарихымен, табиғат мұраларымен таныса аласыздар.
Алакөл өзін шексіз дала,шөл,қол-жетпес тау шыңдары, алқынып аққан су ағындары жерді игеруімен ұсына алады. Алакөл тұзды, түбі мөлдір, сопақ тәрізде тұйық көлдердің бірі. Қазіргі таңда толығымен Алакөл басқан Көктұма ауылының орнында қалашық орны табылған. Бұл Көктұманың ірі сауда-қолөнер және мәдени орталық болғандығын дәлелдейді. Қалашықтағы табылған заттар құйылған керамика, әйнек, күйдірілген кірпіштер, оның бірінде арыстан фигурасы салынған. Бұл деген сөз қаланың экономикалық маңыздылығын көрсетеді.
Бұл аймақ табиғаты бұрыннан саяхатшылар жағынан қызығушылық тудырған. Міне бұл тарихтың бір үздігі ғана, жұмыс барысында Алакөл көліне толық әрі дәлірек сипаттама беріледі.
Зерттеу жұмысының нысаны ретінде – Алматы облысының аумағындағы Қапшағай су қоймасының жағалауы мен Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының шекарасында орналасқан Алакөл көлін алып отырмыз.
Жұмыстың мақсаты: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көліндегі табиғи- рекреациялық ресурстарды игілікті істерге пайдалану арқылы отандық туризмдегі олардың алатын орнын анықтап, соған экономикалық баға беру арқылы туристік нысандарды сақтау мен қорғау.
Жұмыстың міндеті: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің қазіргі жағдайына баға бере отырып, оның даму жолдарындағы қаржы мәселесін, қызмет көрсету саласын және де соларды іске асыруға тікелей қатысты мекемелерді тарту және олардың оң мақсаттарға шешудің оңтайлы тәсілдерін ұсыну.
Мәселенің қаржылық жағдайын шешу үшін мемлекет тарапынан бизнес класстарға акция ретінде жаңа жобалар құруға және оны іске асыру үшін ынталандырушы фактор ретінде салық мөлшерін төмендету сияқты қолдаулар көрсетуге көмек беруін ұсыну.
Ұлы Жібек Жолының атмосферасы - көне және қазіргі заман қосылуы мен өзінің әдемілігімен таңқалдыратын бұзылмаған табиғат кез- келген Алакөлге барушыға ұмытылмас әсер қалдырады. Мыңдаған жылдар мыңдаған адамдар керуен жолдарымен өтті. Енді міне, бірнеше ғасыр өткен соң, сіздер осы жердің бай тарихымен, табиғат мұраларымен таныса аласыздар.
Алакөл өзін шексіз дала,шөл,қол-жетпес тау шыңдары, алқынып аққан су ағындары жерді игеруімен ұсына алады. Алакөл тұзды, түбі мөлдір, сопақ тәрізде тұйық көлдердің бірі. Қазіргі таңда толығымен Алакөл басқан Көктұма ауылының орнында қалашық орны табылған. Бұл Көктұманың ірі сауда-қолөнер және мәдени орталық болғандығын дәлелдейді. Қалашықтағы табылған заттар құйылған керамика, әйнек, күйдірілген кірпіштер, оның бірінде арыстан фигурасы салынған. Бұл деген сөз қаланың экономикалық маңыздылығын көрсетеді.
Бұл аймақ табиғаты бұрыннан саяхатшылар жағынан қызығушылық тудырған. Міне бұл тарихтың бір үздігі ғана, жұмыс барысында Алакөл көліне толық әрі дәлірек сипаттама беріледі.
1 Сәлімбаев С. Қапшағай қаласына 35 жыл, Алматы 2005, 35-бет
2 Комова Ю., Шубина Г. От Медео до Капшагая – А.: Жалын 1997, 5-стр.
3 Рязанов А. Мы соединяем берега. А.: Кітап 2002, 12-стр.
4 Акишулы Т. Капшагай на пороге тысячелетия. Республиканский издательский кабинет Казахской академии образования им. Ы.Алтынсарина, Алматы 200, 21-стр.
5 Таран В. Солнечный город (избранные статьи, очерки, интервью) 1-часть Капчагай, 2002, 46-стр.
6 К. Карпеткова, А. Байсенова и др. Физическая география Казахстана. Алматы «Рауан» 1996 г.
7 М.Ш. Ярмухамедов. Экономическая и социальная география Казахстана. Алматы, 1999 г.
8 Курдюков К.В. О колебаниях уровня озера Алаколь (в историческом и геологическом прошлом) // Вопросы географии. Серия физическая география. – 1951. - № 24. – С. 117 - 133.
9 В.Н. Вуколов. Основы техники и тактики активных видов туризма. Алматы, 1996 г.
10 Коровин В.И. Исследования связей уровня озера Алаколь с гидрометеорологическими факторами//Вопросы географии Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1965. – Вып. 12: Алакольская впадина и ее озера. – С. 141 - 150.
11 Филонец П.П. Морфометрия Алакольских озер // Алакольская впадина и ее озера. – Алма-Ата, 1965. – С. 79 - 87.
12 Александрова А. Ю., Международный туризм: Учебник - М: Аспект -Пресс, 2002
13 Морозов М. А., Управление отелем: ставка на информационные технологии // Туризм : практика, проблемы, перспенктивы. - 1998, №8
14 Вестник региона №5 (05) 10-сентябрь 2009 («Ход градостроительства» Панин Сергей)
15 Сидоров В.А., Упаравление экономикой туристско - экскурсионного Предприятия - М.ЦРИК: Турист, 1990
16 Плотникова Н.И., Комплексная автоматизация туристского бизнеса, 2001
17 Чудовский А. Д., Информационные технологии управления в туризме, 2001
18 Грабуров В.А., Информационные технологии для менеджеров, 2001
19 Вуколов В.П., Теория и практика подготовки специалистов туристической деятельности: Учеб. пособие - М: Финансы и статистика, 1998
20 Барлыбаева С.Х., Развитие информационного общества в странах Восточной Азии.Учеб. пособие — 2005
21 Гуляев В.Г., Новые информационные технологии туризме. Учеб. пособие. М, ПРИОР, 1998
22 Советов Б.Я., Информационные технологии в туристском бизнесе, 2007
23 Белов Г.В., Информационные технологии предпринимательства, Учеб. пособие, 2004
24 Калашников И.В., Обзор компьютерных программ для агенств // Туринфо. – 1996
25 Гуляев В. Г., Мультимедеийные технологии в туризме // Туризм: практика, проблемы, перспетивы. - 1997, №2
26 Плотникова Н.И., Комплексная автоматизация туристского бизнеса, 41 и Ч П.М.: Советский Спорт, 2000
27 Вестник региона №5 (01) 10-январь 2009 («АЗОК лидер индустрии» Муханов Али)
28 Калашников И.В Как автоматизировать работу туристского агенства// Туринфо, 1997, №7
29 Морозов М. А., Морозова Н.С., Информационные технологии в сервисе и туризме, Москва – 2002
30 Рекламно-туристичекие проспекты по Алматы и Алматинской области.
31 Алматы облысының статистикалық агенттігі, 2008-2009
32 Мишенин А.И., Теория Экономических Информационных систем. 1998
2 Комова Ю., Шубина Г. От Медео до Капшагая – А.: Жалын 1997, 5-стр.
3 Рязанов А. Мы соединяем берега. А.: Кітап 2002, 12-стр.
4 Акишулы Т. Капшагай на пороге тысячелетия. Республиканский издательский кабинет Казахской академии образования им. Ы.Алтынсарина, Алматы 200, 21-стр.
5 Таран В. Солнечный город (избранные статьи, очерки, интервью) 1-часть Капчагай, 2002, 46-стр.
6 К. Карпеткова, А. Байсенова и др. Физическая география Казахстана. Алматы «Рауан» 1996 г.
7 М.Ш. Ярмухамедов. Экономическая и социальная география Казахстана. Алматы, 1999 г.
8 Курдюков К.В. О колебаниях уровня озера Алаколь (в историческом и геологическом прошлом) // Вопросы географии. Серия физическая география. – 1951. - № 24. – С. 117 - 133.
9 В.Н. Вуколов. Основы техники и тактики активных видов туризма. Алматы, 1996 г.
10 Коровин В.И. Исследования связей уровня озера Алаколь с гидрометеорологическими факторами//Вопросы географии Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1965. – Вып. 12: Алакольская впадина и ее озера. – С. 141 - 150.
11 Филонец П.П. Морфометрия Алакольских озер // Алакольская впадина и ее озера. – Алма-Ата, 1965. – С. 79 - 87.
12 Александрова А. Ю., Международный туризм: Учебник - М: Аспект -Пресс, 2002
13 Морозов М. А., Управление отелем: ставка на информационные технологии // Туризм : практика, проблемы, перспенктивы. - 1998, №8
14 Вестник региона №5 (05) 10-сентябрь 2009 («Ход градостроительства» Панин Сергей)
15 Сидоров В.А., Упаравление экономикой туристско - экскурсионного Предприятия - М.ЦРИК: Турист, 1990
16 Плотникова Н.И., Комплексная автоматизация туристского бизнеса, 2001
17 Чудовский А. Д., Информационные технологии управления в туризме, 2001
18 Грабуров В.А., Информационные технологии для менеджеров, 2001
19 Вуколов В.П., Теория и практика подготовки специалистов туристической деятельности: Учеб. пособие - М: Финансы и статистика, 1998
20 Барлыбаева С.Х., Развитие информационного общества в странах Восточной Азии.Учеб. пособие — 2005
21 Гуляев В.Г., Новые информационные технологии туризме. Учеб. пособие. М, ПРИОР, 1998
22 Советов Б.Я., Информационные технологии в туристском бизнесе, 2007
23 Белов Г.В., Информационные технологии предпринимательства, Учеб. пособие, 2004
24 Калашников И.В., Обзор компьютерных программ для агенств // Туринфо. – 1996
25 Гуляев В. Г., Мультимедеийные технологии в туризме // Туризм: практика, проблемы, перспетивы. - 1997, №2
26 Плотникова Н.И., Комплексная автоматизация туристского бизнеса, 41 и Ч П.М.: Советский Спорт, 2000
27 Вестник региона №5 (01) 10-январь 2009 («АЗОК лидер индустрии» Муханов Али)
28 Калашников И.В Как автоматизировать работу туристского агенства// Туринфо, 1997, №7
29 Морозов М. А., Морозова Н.С., Информационные технологии в сервисе и туризме, Москва – 2002
30 Рекламно-туристичекие проспекты по Алматы и Алматинской области.
31 Алматы облысының статистикалық агенттігі, 2008-2009
32 Мишенин А.И., Теория Экономических Информационных систем. 1998
КІРІСПЕ
Қазақстан Орталық Азиядағы жер көлемі жағынан алып мемлекеттердің бірі
өзінің тәуелсіздігін алған соң, туризм саласының дамуында өз алдына үлкен
міндеттер мен мақсаттар қойды. Туристік инфрақұрылымның толық жетілмеуі
және республикадағы қазіргі жарнама нарығы көптеген туристік фирмалардың өз
отандастарымыздың шетелге рекреациялық және коммерциялық сапарларды
ұйымдастыруға еріксіз итермелейді. Соның нәтижесінде өзіміздегі бай
туристік-рекреациялық ресурстар әлі де қолданылмай келеді.
Зерттеу жұмысының нысаны ретінде – Алматы облысының аумағындағы
Қапшағай су қоймасының жағалауы мен Алматы және Шығыс Қазақстан
облыстарының шекарасында орналасқан Алакөл көлін алып отырмыз.
Жұмыстың мақсаты: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көліндегі табиғи-
рекреациялық ресурстарды игілікті істерге пайдалану арқылы отандық
туризмдегі олардың алатын орнын анықтап, соған экономикалық баға беру
арқылы туристік нысандарды сақтау мен қорғау.
Жұмыстың міндеті: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің қазіргі
жағдайына баға бере отырып, оның даму жолдарындағы қаржы мәселесін, қызмет
көрсету саласын және де соларды іске асыруға тікелей қатысты мекемелерді
тарту және олардың оң мақсаттарға шешудің оңтайлы тәсілдерін ұсыну.
Мәселенің қаржылық жағдайын шешу үшін мемлекет тарапынан бизнес
класстарға акция ретінде жаңа жобалар құруға және оны іске асыру үшін
ынталандырушы фактор ретінде салық мөлшерін төмендету сияқты қолдаулар
көрсетуге көмек беруін ұсыну.
Ұлы Жібек Жолының атмосферасы - көне және қазіргі заман қосылуы мен
өзінің әдемілігімен таңқалдыратын бұзылмаған табиғат кез- келген Алакөлге
барушыға ұмытылмас әсер қалдырады. Мыңдаған жылдар мыңдаған адамдар керуен
жолдарымен өтті. Енді міне, бірнеше ғасыр өткен соң, сіздер осы жердің бай
тарихымен, табиғат мұраларымен таныса аласыздар.
Алакөл өзін шексіз дала,шөл,қол-жетпес тау шыңдары, алқынып аққан су
ағындары жерді игеруімен ұсына алады. Алакөл тұзды, түбі мөлдір, сопақ
тәрізде тұйық көлдердің бірі. Қазіргі таңда толығымен Алакөл басқан Көктұма
ауылының орнында қалашық орны табылған. Бұл Көктұманың ірі сауда-қолөнер
және мәдени орталық болғандығын дәлелдейді. Қалашықтағы табылған заттар
құйылған керамика, әйнек, күйдірілген кірпіштер, оның бірінде арыстан
фигурасы салынған. Бұл деген сөз қаланың экономикалық маңыздылығын
көрсетеді.
Бұл аймақ табиғаты бұрыннан саяхатшылар жағынан қызығушылық тудырған.
Міне бұл тарихтың бір үздігі ғана, жұмыс барысында Алакөл көліне толық әрі
дәлірек сипаттама беріледі.
Келесі тарауларда Алакөлде бүгінгі таңда атқарылып жатқан туристік
-рекреациялық потенциал деңгейіне шолу жасалады. Көлдегі бар табиғи
ресурстарды халық игілігіне орынды жұмсау және қазіргі күні қалыптасқан
сервис халі айтылады. Көл экологиясы ондағы Алакөл қорығының алатын орны,
жалпы көлдегі аз дамыған инфрақұрылым айтылады. Бұл аймақта ұйымдастыруға
болатын бірнеше маршруттар мен экскурсиялар ұсынылады. Соңғы тарауда
Алакөл көлінің қазіргі жағдайы мен болашағы қарастырылады. Бүгінгі күні
жұмыс істеп отырған көл жағалауындағы демалыс орындары мен санаторий
келешегін қалай жоспарлауға болатындығы, мемлекет тарапынан қолдау
көрсетілуі керектігі сөз болады. Сонымен бірге, бүгінгі күні өзекті
мәселеге айналған салыстыру есебінде Ыстықкөл алынды. Екі көлді салыстыра
отырып, Алакөл деңгейін көруге болады. Жалпы мамандардың айтуынша, Ыстықкөл
көлі орнына отандық туризмнің дамуында Алакөл маңызды орын алады, міне, көл
болашағын және келешекте нені ең алдымен басты орынға қою керек, негізгі
ұсыныстарды қарадық.
1. ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛ КӨЛІНЕ СИПАТТАМА
1. Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің мен зерттелу тарихы
1253-1255 жылдары француз монахы Гильом де Ребрук Людовик ІХ –ның
жеке тапсырмасымен Моңғолияға христиандық миссиялық сапар жасайды. Өзінің
жүріп өткен жерлері туралы жазбаларында қазіргі Қапшағай су қоймасының орны
туралы былай деп суреттейді: Осы жерден үлкен өзенге тап болдық та, одан
қайық арқылы өтуге тура келді [1].
1858 жылы қазақтың атақты ғалымы, саяхатшы-географ Шоқан Уалиханов
Қапшағай су қоймасының орны туралы бұл жерді өзеннен кесіп өту үшін албан
руының қазақтары кең қайықтармен өзеннен әрі-бері өткізіп тұрады деп
суреттеп кеткен болатын [2]. Ал 1871 жылы Верныйдан келген инженер-
құрылысшы В.А.Фишер қайықпен ескі Құлжадан Іле ауылына дейін саяхат жасап
шығады. Кейін оның ерлігін әріптесі, Жетісуды көркейтуге атсалысқан Иван
Козелло-Покровский қайталайды [3].
1853 жылы топограф Сонин Іледен өтуге ыңғайлы жерді осы Қапшағайдың
тұсынан тауып, оны қорғау мен адамдарды өткізіп тұруға арнайы 40 солдат пен
хорунжий Лаптев бастаған казактар отрядын осы жерге қалдырып кетеді. Олар
қазіргі Қапшағай қаласының орнында келешекті ауылдың іргесінің қалануына
негіз болған шіркеудің іргетасын қалайды. Бұл жерде кейін казактардың ауылы
қаланып, оның аты Іле поселогы деп аталып кетеді.
Іле өзенінде гидростанцияның құрылысын салудың ұсынысын көптеген
ғалымдар білдіреді. Бірақ оны ең бірінші негіздеп өз кітабында 1942 жылы
атақты қазақстандық энергетик-ғалым, Қазақстанның Ғылым Академиясының
президенті болған академик Ш.Ш.Шокин өзінің Іле өзеніндегі Қапшағай СЭС-ін
салудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері деген кітабында білдіріп,
осы жердің табиғатының толық сипаттамасын беріп кетеді [4].
Өткен ғасырдың 60-шы жылдарында Бүкілодақтық Гидропроект жобалау
институтының Қазақстандық филиалына Қапшағай СЭС-ін салу мақсатында оның
жобалық құжаттарын дайындауға тапсырмалар берілді. Олар осы тапсырмалардың
негізінде Қапшағай су қоймасының аумағының табиғат ерекшеліктері мен
жағдайларын толықтай зерделеп шықты.
1963 жылы көктемде Іле ауылынан 12 шақырым жерде құрылысшылардың
алғашқы легі келіп орналасады. Олардан сол уақытта Ертіс өзеніндегі
Бұқтырма СЭС-нің құрылысын аяқтап, осы жерге келген болатын.
Осы үлкен құрылыстың жылнамасында екі ерекше күндер айқындалып
тұрады:
- 1969 жылдың 29 қыркүйегінде сағат 4-тен 15 минут кеткен уақытта Іле
өзені толықтай бекітіліп, жабылып тасталынады.
- осы жылдың 26 желтоқсанында Қапшағай су қоймасының суға
толтырылуының бірінші кезеңі басталады.
1969 жылдың 29 шілдесінде салынып жатқан СЭС-нің алғашқы куб метрлік
бетонының құйылуына байланысты мерекелік іс-шара болып өтеді. Д.А.Қонаев
СЭС-тің іргетасының астына ерекше символикалық асыл металмен жазылған жазуы
бар плитаны өз қолымен қояды. Рекордты өте қысқа уақытта, 1970 жылдың 22
желтоқсанында су электр станциясының бірінші агрегаты іске қосылып, ол
алғашқы өнеркәсіптік электр тогын береді. Осы жылдың көктемінде тарихы Іле
ауылы жасанды Қапшағай су қоймасының астында толығымен су басып қалып, оның
5 мың тұрғыны жаңадан салынған Новоилийск атты ауылға көшіріледі.
1970 жылдың шілде айында Қазақ ССР-і Жоғарғы Кеңесінің Президентінің
Жарлығымен, Алматы облысы Іле ауданына қарасты Новоилийск ауылы облыстық
маңызы бар қалалар санатына жатқызылып, оған жаңа Қапшағай қаласы деген ат
беріледі. Қапшағай сөзі көне түркі тілінен аударғанда, тасты шатқал
дегенді білдіреді.
Бұл атаудың шығу тегі туралы тағы бірнеше нұсқалары бар. Солардың
бірінде, ол жоңғарлар заманына қалған делінеді. Жоңғарлар шапқыншылық
жасаған уақытта, қазақтың Қаптағай атты батыры Іле өзенінен осы жерде жүзіп
өтіп, өзенді құм толтырылған қаптармен бөгеп, артынан жоңғарларды суға
ағызып жіберген делінеді [5].
Мінекей, осындай қысқа ғана 40 жылдан астам тарихы бар Қапшағай су
қоймасы мен Қапшағай қаласының тарихы осындай. Енді Алматы облысы мен Шығыс
Қазақстан облыстарының шекарасында орналасқан Алакөл көлінің тарихына
үңіліп кетейік.
Күллі Шығыс Қазақстандықтар, Республика мен Ресейді, Украинаны, Балтық
жағалауларын мекендеуші елдер тұрғындары Алакөлді жақсы біледі. Олар жаз
айларында көлдің суына шомылып, қасындағы санаторийлердің шипалы суын
дертіне ем етіп қайтып, біразы ғана болмаса, олардың көбі көлдің қызықты
тарихы бар екенін біле бермейді.
Алакөлге Шәуешек қаласынан шыққан керуен жолы барады. Ол көл үстіндегі
түсі әртүрлі үлкен үш жартасқа байланысты осылай аталған сияқты. Көл жолдың
сол жағында жатыр, оның батыс жағында екінші көл бар. Ол- Алатау-көлі деп
аталады. Оның үстінде Алакөлден шығып тұрған жартастардан өлсеусі биік қар
секілді аппақ тау көрінеді. Бұл ұғым үш сөзден құралған: ала, тау, көл,
яғни ала таулы көл дегенді білдіреді [6].
Алакөлден өткен соң, екі тау кездеседі: оң жағында - Көк тау, сол
жағында - Барлық тауы. Керуен жолы осы екеуінің арасымен өтеді. Сол
таулардан бірнеше жерде Ебі деген атаумен елге мәлім орасан үлкен жерасты
үңгірі бар. Ол кей кезде, көбінесе қыс айларында екі тәулік бойына қатты
дауыл тұрғызады. Тереңдігі қандай екендігі жан адамға белгісіз. Керуеншілер
бұл жерден өткенде барымташылардан бетер қорқатындығы.
Ебіден соққан дауылдың күштілігі соншалық жолында тұрғанның бәрін
ұшырып көлге лақтырады. Көк таудың етегінде екі су көзі бар: бірі - салқын,
екіншісі - жылы. Соның соңғысына қазақ пен қалмақтар барлық дерлік ауру-
дерттен жазатын шипалы су деп табынады, құрбандық шалады.
Көл құпиясы жүздеген жылдар бойы ашылмады. Саяхатшы Александр
Гумбольдт 1829 жылы Семейге келген сапарында бір қарияның аузынан жазып
алған бұл аңыз ауыздан - ауызға тарап кетеді. Тек XIX ғасырдың орта шенінде
А. Шренк, Г. Семенов-Тяньшанский, А. Голубев және басқа да ғалымдар мен
саяхатшылардың келуімен көл құпиясы ашылып, ғылыми түсінік берілді.
Мәселен, А. Шренк Алакөлдің ортасындағы Аралтөбе аралының жанартауға еш
қатысы жоқ екендігін дәлелдеп беріп, белгілі ғалым А. Гумьбольдттің
Жоңғарияда жанартаулардың бар екендігі туралы теориясын теріске шығарды.
Шығыс жақтағы ең шеткісі және үлкені Алакөлге жапсарлас тағы екі көл
бар: ортадағы Ұялы (қазіргі Қошқаркөл), ал батыс жағындағы тұсы-Сасықкөл
аталады. Қытайдың ертедегі карталарында Алакөл қалмақша атауымен Алаң-
тұғылнор (тарғыл бұқа көлі) деп жазылыпты. Бәлкім, оларда көл ортасындағы
жартасты аралдар мүйіз сияқты көрінген болар. Ал тіпті, көне заманда
жоғарыда аталған Күрке- нор (көпірлі көл) аталған көрінеді. Бұл мына бір
жайтқа байланысты сияқты. Көне карталардың бірінде көлге ұзыннан бойлай
кірген көптеген жіңішке мүйістерді байқауға болады, көл суы төмен түскен
кезде олардың кейбіреулері қарсы жағаға жетіп, өткелге айналған. Оның бірі
XIX ғасырдың ортасына дейін сақталған, кейіннен су астында қалған.
1862 жылы көлге келген орыс ғалымы А.Голубев астрономиялық бақылау
құралдары арқылы жоғарыды аталған үш көлдің тұтас болғанын анықтаған. Оның
үстіне қытайлық көне карталардың барлығында бұлардың бір ғана көл болып
көрсетілген.
Көлдер суларын төңіректегі таулардан аққан өзендер толықтырып тұрады.
Өзендердің барлығы көктемде қатты тасып, тастарды атып, ағаштарды тамырымен
жұлып әкетеді. Тартылған кезде ойдым- ойдым көлшіктер қалып, сол жерлерге
қалың қамыс өседі. Оның арасында іркіліп қалған су жазда иістенеді. Екінші
көлдің Сасықкөл атануы да осыдан. Алакөлдің түстік жағындағы қамысқа
іркілген ұсақ көлдер Жалаңашкөлге жеткізіледі. Бір кезде ол да басқалармен
қосылып біртұтас болған [7].
Енді оның соңғы құпиясын сөз етейік. Гумбольдт өзінің жол
жазбаларында былай дейді:
Көлдің ортасынан шыққан шағын арал сияқты тау әлі күнге керуендерге
ажал болып тиетін алай-дүлей дауылын туғызады.
Жоғарыда біз Аралтөбенің бұған ешқандай қатысы жоқтығын,үрлеп тұрған
ешқандай үңгірдің жоқ екенін айттық. Сонда бұл қандай құбылыс?
Рас, Алакөл жазығында қоңыр күзден бастап сәуірге дейін солтүстік-
шығыс жақтан Ебі деп аталатын жел соғып тұрады. Ол Алатауды Барлық
жотасынан бөліп тұрған Жоңғар қақпасы дейтін тар сайдан қысылып шыққан ауа.
Оның қаттылығы соншалық Алакөлге дейінгі жазықта қыста қар қалдырмайды.
Кейде тіпті орасан қатты дауылға айналып қатынасты толық жауып тастайды.
Алакөлді айтқанда шипалы суы бар Барлық-Арасанға тоқталмай кетуге
болмайды. Су көзінің емдік қасиетін қалмақтар ертеден біліп, ол барлық
ауруды жазып жібереді деп иланған. Қалмақ ханы Қалден мұнда сопыларға арнап
бес үй тұрғызып, ыстық сумен жуыну үшін тастан хауыздар жасатқан.
Қазақтар күкірт дәмі бар ыстық сумен бірге соның нақ қасынан шығатын
суық бұлақ суын да емге пайдалана білген. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары
шекара шебін құрған орыс офицерлері мен казактар да оны пайдалануға
кіріскен.
1886 жылдан бастап бұл су көздері Қызыл Крестің Жетісу бөлімшесінің
қармағына беріледі. Сол кезден курорттық сипат алады, шеттен келушілер
көбейеді. Ағаштан және кірпіштен жасалған алты ванна науқастарды толасссыз
қабылдайды [3].
Міне, Алакөлдің құпия сырлары осылай ашылды. Оның даңқы жер-жерге
жетті. Әрне, бұл қазір өзінше бір тарих. Бірақ, оны ары қарай осы сала
мамандары халыққа жекізсе, өз жеріміздегі барымызды түгендеп, шетке де
мақтан тұтып ұсына аламыз ғой.
Мұнда ойға түйетін нәрсе, осындай қызықты деректерді өзіміздің гид-
экскурсоводтарымыз айтса, туристер одан сайын көбеймейме. Әзірше ол көлге
шомылумен ғана шектеліп отыр. Бұл да бір қызмет көрсету түрі емес пе?
Сондықтан, барымызды қолданып, өз игілігімізге жаратайық!.
2. Қапшағай су қоймасының және Алакөл көлінің физикалық-географиялық
ерекшеліктері
Қапшағай су қоймасы 1970 жылы Қапшағай тар шатқалында Іле өзенін
бөгеу арқылы пайда болғанын айтып кеткен болатынбыз. Қапшағай су қоймасының
түбінде Іле өзенінің бұрынғы арнасы мен жайылмалары, өзеннің бұрынғы оң жақ
жайылмасынын Шарын өзенінің сағасына дейінгі жерлер жатыр. Қапшағай су
қоймасының сол жақ бөлігінен Іле өзенінің салалары Шарын, Шелек, Түрген,
Талғар, Есік және Қаскелең өзендері келіп құяды.
Су қойманың ұзындығы 110 шақырым, ең енді жері 25 шақырым. Тереңдігі
42 метрді құрайды. Оның оң жақ жағалауы кейін пайда болса, сол жақ жағалауы
жайылмалық табиғи болып саналады.
Қапшағай су қоймасының оң жақ жағалауын бойлай Шеңгелді қонысының
ландшафттары алып жатыр. Әрі қарай Кербұлақ станциясы, одан кейін 80-ші
шақырымда бұрынғы Қапшағай кеңшары, 80-ші шақырымнан 157-ші шақырымға дейін
Алтынемел ұлттық табиғат саябағы орналасқан. Сол жақ жағалауы толықтай
жайылмалық, сондықтан бұталар мен ағаштар көптеп өседі. Ірі елді-
мекендерден Нұрлы, Куликовка, Шелек, Қаражота ауылдары орналасқан.
Қапшағай көлі өте ірі көрінгенімен, әртүрлі жағалауларына
қарамастан ірі көлге ұқсайды. Мұнда әрдайым кішігірім желдер соғып тұрады.
Сондықтан, ұсақ тастардан құралған жағалауларына көбіктенген толқындар жиі
соғып тұрады.
Су қойманың жағалауларында 30 жылдан астам уақыт өтсе де, сол бұрынғы
ағаш бұталары ғана өсіп тұр. Ал жаңа өскіндердің өсіп шығуына суқойманың
жағасының су деңгейінің жиі өзгеріп тұруы кедергі келтіреді.
Жағалауға жақын бөліктерде күміс тектес шағалалар жиі қонақтайды.
Теректі шатқалында жайрандар, ақбөкендер тіршілік етеді Су қоймасының
толғанынан кейін көптеген жылдардың өтуімен байланысты, оның шөлді
жағалауларында жыңғылдар, қамыстар мен қоғалар, тағы басқа шөптесін
өсімдіктер қаулап өсе бастады. Көлдің жағалауына үйректер мен қаздар,
жағалаулық қарлығаштар, тағы басқа су құстары мекен ете бастады.
Қапшағайдың оң жақ жағалауында эолдық жазықтықтың ландшафттары
таралған. Эолды пішінді құм төбелерінің таралуынан оны айқын байқауға
болады [6, 32].
Алакөл Алматы мен Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында орналасқан
тұйық көл. Ол XII-XIX ғасырларда монгол тілінен аударғанда "гурге нор"
"көпірлер көлі" деген мағынаны білдіреді. Одан кейін Алатагол, Алатеңіз деп
те аталған. Көл тұзды, ағынсыз солтүстік-батыстан оңтүстік- шығысқа қарай
созылып жатыр.
Алакөл теңіз деңгейінен 247,3 абсолюттік биіктікте орналасқан. Көл
аумағы (аралдарымен бірге есептегенде) 2696 шаршы шақырым, ұзындығы 104
шақырым, ені (ең кең жері) - 52 шақырым, жағалауларының ұзындығы - 384
шақырым, орташа тереңдігі - 22,1 метр (ең терең жері - 54 метр), көлдің су
қоры -58,56 млрд. текше метр, судың жиналатын алабы - 4859 шаршы шақырым .
Алакөл түбінің бедері әр түрлі, мұнда көптеген аралдар, шығанақтар
кездеседі. Көлді лайының түріне қарай төмендегідей биотоптарға бөлуге
болады: сұр биотопты лай, ол ең тереңде кездеседі, оның аумағы көл түбінің
54% құрайды; қара лай биотобы (7%) енсіз, бірақ ұзыннан-ұзақ солтүстік,
шығыс және оңтүстік жағалауларын қамтиды; құмды биотоп (4%) ішінара,
әсіресе, аралдардың солтүстігінде және Сарытүбек мүйісінде кездеседі; тасты
құмайт биотоп - оңтүстік және батыс жағалауларын алып жатыр.
Ең ірі шығанақ - Кіші Алакөл шығанағы, ол көлдің оңтүстік-шығысында
орналасқан. Алакөлдің оңтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс жағалауларын су
баспайды, ол қалған жағалауларын әр түрлі аумақта су басып кетеді.
Алакөл жағалаулары төрттік дәуірдегі әртүрлі топырақтан - балшық, құмды,
топырақтан және құмтастардан, ал солтүстік-шығыс жағалаулары күлді -
құмнан құралған. Топырақтың негізгі жыныстары тек аралда ғана кездеседі.
Көлдің жағалаулары бірнеше ауданға бөлінген.
Гидрографиясы мен су режимі. Алакөлге 15-тен астам өзен құяды, ал
олардың негізгілері алтау. Атап айтқанда, солтүстіктен және солтүстік
шығыстан құятын - Үржар, Хатынсу, Емел, оңтүстік- шығыстан құятын-
Жаманөткел, Ырғайты, Жаманты өзендері құяды (кесте 1).
Жер мен су бетіндегі орташа температура мамыр айында 4,9 градус,
қарашада 8,1 градус. Ал су бетіне түсетін ылғал жердегіден артығырақ. Судың
ең жылы болатын кезі қыркүйек айының орта шені. Көлдің терең жеріндегі
судың жылылығы 24- 26 градус болса, тайыз жерінде (солтүстігінде) ол 30
градусқа жетеді. Мамыр, маусым айларына дейін көлдің терең жерінде судың
минералдануы жоғары болғандықтан су салқын болады.
Кесте 1
Алакөлге келіп құятын өзендердің орташа ағыны [33].
Құятын өзендер м³сек %
Үржар (соның ішінде
Ұялы) 25.5 50
Емел 14.2 27.4
Хатынсу 4.6 8.8
Жаманты 4.6 8.8
Жаманөткел мойыны 2.6 5
Барлығы 51.9 100
Көлдегі жел режимі өте құбылмалы және әртүрлі. Желдің су бетіндегі
жылдамдығы жер бетіне қарағанда әлдеқайда жоғары. Желдің ең күшті жері
көлдің солтүстік- батысы мен солтүстігінде. Мұнда жел секундына- 40-50
метр, ал солтүстік-шығыс пен орталықта 50-60 метр жылдамдықпен соғады. Жел
күз бен қыс айларында жиі болады. Алакөл жерінің ерекшелігіне байланысты
көл толқындары әртүрлі сипатта болады. Шығыстан соққан желдің әсерінен
толқын 2-2,5 метрге дейін көтеріледі. Бұл жағдай көбіне қазан- желтоқсан
айларында болады. Кей жылдары ұйытқи соққан дауыл 4-5 тәулікке созылады,
толқынның биіктігі - 6-7 метрге жеткен кездері де болған.
Алакөлге тән жоғарыда аталған ерекшеліктер күрделі де ұзақ процестің
нәтижесі. Ал көл суының қату процесі де әртүрлі сипатта. Мұз жалпы екі айға
дейін жатады, кейде бір ай болады. Мұздың орташа ұзақтығы Көктұма ауылының
тұсында тоқсан бір күн, солтүстік- батыста алпыс күн. Алакөл бетінің мұзы
мамыр айында толық еріп кетеді.
Су балансы және деңгейі. Алакөлге бірнеше өзен құяды. Мұнда жерасты
суының да елеулі орны бар. Көлге қосылатын жауын- шашын суы жылына 306
миллиметр, ал салқын уақытта - 137 миллиметр суы буға айналады. Су
балансының циклдік өзгеруі көл суының барлық компоненттерінің де өзгеріп
отыруына әсер етеді.
Гидрохимиялық режимі. Алакөлдің минералдануы 1,2-11,6 грамм килограмм
аралығында. Минералдануы көлдің орта шеніне қарай арта түседі. Орташа
минералдығы көл түбіндегі минералдығынан жоғары. Жылдық орташа минералдығы
6,39-7,42 граммкилограмм. Су деңгейінен көтерілген кезде суының
минералдығы азаяды. Көлге өзен т.б. сулармен келген тұздың мөлшері
көпжылдық орташа есеппен біраз бөлігі көл түбінің лайына сіңсе, көп бөлігі
көл суы құрамында жүреді (кесте 2). Бұл табиғи құбылыстар негізінде тұз
әкеледі. Судың орташа минералдығы 7,1 гкг болған жағдайда Алакөлге шамамен
415 млн тонна тұз қосылады екен. Көл суының иондық құрамы жағынан сульфат-
хлорлы-натрийлі сулар. Олардың орташа дебиті 10-200 текше метр (тәулігіне
кейде 550-ге жетеді). Минералдану дәрежесі 2,5-4,5 грамм литр, сирегірек
10 грамм литрден астам. Көл суы сілтілі, суда фтор мен бромнан басқа
элементтер аз.
Кесте 2
Көпжылдық орташа минералдану деңгейі [34].
Табиғи құбылыстар гм³
Жауын- шашынмен 71
Өзен суларымен 435
Жерасты суларымен 750
Флорасы. Су өсімдіктері Алакөлдің солтүстік және солтүстік-
шығысындағы таяз жерлерде, өзендердің көлге құятын жерлерінде және Кіші
Алакөл шығанағында өседі. Олардың негізгісі қамыс, сондай-ақ шалғын шөптер,
қоға, шалаң, қарақұмық, жебе жапырақ, тағы басқалар кездеседі. Қамыс 14 мың
гектар жерді алып жатыр. Фитопланктонын 58 балдыр түрі құрайды.
Фаунасы. Көлдің солтүстігінде және солтүстік- шығыс жағалауларында
және өзеннің көлге құятын жерінде ондатр өмір сүреді. Қамыс арасынан
түлкіні, қамыс мысығын, су тышқанын жиі кездестіруге болады.
Зоопланктондардың 80 түрі кездеседі, көлден сазан, көксерке, алабұға
ауланады. Құстардан аққу, шағала, бірқазан, гагара, жылқышы,көкқұтанға тағы
да басқа жабайы құстарға бай.
Жағалау демалыс пен бос уақытты өткізу үшін өте қолайлы. Алакөлдегі
шомылу маусымы екі айға жуық созылады, шілдедегі орташа су температурасы 24-
25 градус. Су хлорлы-натрийлі сипатта. Шипалы судан басқа мұнда қүкіртті
сутек балшығы, минералды тұздарға толы таза ауасы бар. Күн санап демалыс
орындары мен емдеу мекемелері салынуда [6, 31, 32].
2 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛДІҢ ТАБИҒИ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ
МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
Әлемдік экономикада туризмнің алатын орны ерекше.
Қапшағай қаласындағы туризмнің даму шарттары Алматы облысының басқа
өңірлерінен ерекшелінеді, себебі аймақтың туристерді қабылдау мүмкіндігі
үлкен.
Қапшағай су қоймасы Қазақстандағы ең ірі су қоймаларының бірі
болып табылады. Оның ұзындығы – 110 шақырым, ені - 25 шақырым. Бүгінгі
таңда Алматы облысында жазғы демалыс айларында адам көп келетін аймақ болып
есептелінеді. Қалада қабылдайтын 246 демалыс аймақтары бар. Олар су
қоймасының солтүстік және оңтүстік жағалауында орналасқан және Қапшағай
қаласының аумағында орналасқан [9].
Қапшағай су қоймасы жағалауының табиғи-рекреациялық ресурстары мен
демалыс орындарын төмендегі 3 секторға бөлуге болады:
1 – секторда – 38 демалыс аймағы Қапшағай қаласына жақын аумағында
орналасқан, олар: дб Старая крепость, Ямайка, Жаса, Дархан-Тропик,
Пятница, Ақ Отау, Айна су, Дархан, Пляжный волейбол, More Luxе,
Habana, Робинзон, Тропикана, Marina club, Freedom, Riviera
Club, Белый парус, Сити-стар, Республиканский Яхт-клуб, Татьяна,
Пионерская зорька, От заката до рассвета, Сәуле, Ақжайық, Мақпал,
Голубой залив, Тау самалы, ИП Малдагулова, ИП Маскалев, Азок, ИП
Жангазин, Ақ бидай, Enerdi invist, Яхт клуб ОДЮСШ демалыс орындары.
2 – секторда – 27 демалыс аймағы Қапшағай су қоймасының солтүстік
жағалауында орналасқан. Олар: Золотые пески, Бохтер, Fiesta, Парус,
Наргиз, Жерұйык, Алматы логистик центр, Рахат-К, Victory,
Қапшағай МВД, Гагаринец, Аssorti, Зарина, Ермин, Геолог,
Бодрость, Жанұя, Hom Club, Жаңа нұр, Sun rise, Толқын,
Мұрагер, Энерго оборудования, ИП Давлетгалиева, Оазис, Оризона
демалыс орындары болып табылады.
3 – секторда – 225 демалыс аймағы Қапшағай қаласынан 40 шақырым жерде
орналасқан (Алматы демалыс аймақтары).
Барлық демалыс аймақтарында су көліктері қызмет көрсетеді және
жастарға арналған ойын - сауық іс-шаралары өткізілетін демалыс базалары
бар: Золотые пески, More Lux, Ермин, Ассорти, Marina club,
Freedom, Айна су, Робинзон, Старая крепость, Habana, Джаса,
Дархан, Riviera Club демалыс орындары [10].
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың тікелей басқармасымен Қапшағайдың
жағалауында құны 10 млрд. долларды құрайтын, жаңа халықаралық әуежайы мен
әлеуметтік нысандар желісі бар болашақтың қаласы салынады деп жоспарланып
отыр. Бұл туралы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Гонконг қаласында Shun Tak
Holdings Limited компаниясының төрағасы Стэнли Хо мырзамен кездесуден
кейін мәлімдеді. Біз жаңа ғана Қапшағайдың оң жақ жағалауында құны 10
млрд. долларды құрайтын болашақ қаланы тұрғызу жобасын қарадық. Бұл
қарапайым ғана ойын-сауық орталығы болмайды. Бұл әлемнің түкпір-түкпірінен
туристерді тартатын керемет қала болады,- деді президент брифингте. Бұл
жерде демалыс пен өмірге қажетті жағдайлар толық жасалады. Жаңа халықаралық
әуежай, спорт кешендері мен мектептер салынады,- деді Н.Назарбаев. Ол өз
сөзінде: Біздің байқауымызша, Гонконг пен Макаолық кәсіпкерлер осы жобаға
инвестиция салуға бел шешкенге ұқсайды,- деп айтқан болатын. Өз тарапынан
Стенли Хо Қытай кәсіпкерлері Қазақстанның Қапшағай көлінің жағалауында
туризмді дамыту жоспарларының іске асырылу барысын қызыға қадағалап
отырғанын жеткізді. Біз Қазақстан қол жеткізген табыстарға және елдің
әлеуетіне тәнті болып отырмыз,- деді ол [11].
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысына сәйкес, Қапшағай және
Бурабай көлдерінің жағалауында ғана ойын-сауық бизнесін дамыту туралы
Қаулысының ауқымында, Қапшағай қаласының имиджін көтеру мақсатында 2009
жылы 5 ойын-сауық комплексі (казино) ашылған болатын: Esperanza,
Фламинго, Алтын - Алма, Зодиак, Riviera. Ал қазір олардың саны 2
есеге артып, жаңадан Prince, Princess, Golden Palace және Sun
City атты жаңа ойын-сауық кешендері ашылды. Онымен қатар тағы да бірнеше
казинолардың құрылысы жүргізіліп жатыр. Болашақта бұл Қазақстандық Лас-
Вегас атанатынына ешкімнің күмәні жоқ.
Сурет 1. Алакөл көлі мен Қапшағай су қоймасының жағалауының көрінісі
[33, 34].
Енді, Алакөл көлінің табиғи-рекреациялық мүмкіншіліктеріне шолу жасап
кетсек. Алакөл көлі еліміздегі ең шипалы көлдердің бірі. Әр маусым сайын
Алакөл көліне барлық бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінен демалушылар
келеді. Көл жағалауы қара, емдік балшық. Құрамы бойынша Алакөл суы
теңіздік: хлорлы- сульфатты-натрийлі. Жазда шілде айының орташа
температурасы (+26º). Ол көптеген тері аурулары мен тірек- жүру аппаратын,
тыныс алу органдарын, сүйек- буын жүйесі, ревмотоидтік артрит,
остеохондроз, радикулит ауруларын емдейді, жалпы ағза жағдайын жақсартады.
Алакөл қазаншұңқыры жеткіліксіз ылғал зонасында жатқандықтан, өкпе
қабынуына жақсы климаттық ем орны. Ғылыми дәлелденгені, тәжірибеде псириаз,
экзема, невродерматит, крапивница ауруларын емдеуде жақсы нәтижелер
байқалған. Білгірлердің айтуынша, "Қара теңізге алыс сапар шегудің мәні
жоқ, өйткені мұнда әлемдегі Көк теңізден қалыспайтын, ал емдік қасиеті
бойынша Өлі теңізбен тең келетін Алакөл көлі бар"- дейді.
Аңыз бойынша, Алакөл суында Шыңғысхан әскерлері жараларын жазса, нақты
анығы, бұрынғы Кеңес одағы ғарышкерлері сапарларынан кейін осында
денсаулықтарын күшейтіп, қалпына келген. Бұрынғыдай болмаса да, алғашқы
тәуелсіздік жылдарынан кейін бүгінгі күні қайта Алакөл суы өз демалушыларын
тапты. Олардың барлығы емдік мақсатта келіп, бәрі дем алып қайтады. Семей,
Өскемен, Алматы, Талдықорған, Новосибирск, Омск, тіпті Санкт-Петербургтен
келіп, ем алады. Келушілердің көбінің мақсаты – сауықтыру. Жиі аурулар
пневмония, астма, аллергия. Демалушылар арасында соңғы аталған ауру түрі ең
көп тараған.
Алакөлдің емдік тұзды суы астма, жүрек, қан тамырлары ауруларына,
буын, құлақ және көз ақауларына бірден-бір ем. Жасөспірімдер үшін де су
пайдалы – көлге 2-3 рет барған соң күш береді. Күнге күю қыс бойы түрлі
аурулардан аман шығуға демеу береді. Суының кереметтілігі, шаршағанды тез
басады, жарақаттарды жазады, бір сөзбен айтқанда, суы айттырмас дәрі.
Көл суының минералдануы 1 литрде 9 граммға жетіп, дәл осы оның емдік
тиімділігін жоғарлатады . Бұған қоса таза ауа, реликті шағала мен көлде
мекен ететін 14 балық түрі, жусан, ақ селеу, суармалы бақбақ, дала гүлдері,
хош иісті гүлдер түрлері гүлге дейін өскен. Дала хош иіс, сұлулық пен түрлі
құстардың дауыстарға толы. Натуралистер бұл уақытты ән мауысымы деп
атайды. Бұл Қазақстанның топырағындағы тылсым табиғат әсемдігінің
қайталанбас бұрышы. Мұндай аналог Канадада ғана деп айтады. Біз осыны
мақтаныш етуіміз керек. Бұл соған дәлел [12].
Қазақстан және Ресейден келушілеріне сұрау жүргізудің нәтижесінде
басым көпшілігінің алғашқы орында денсаулықтарын түзету, жүйкелерін
тыныштандыру, күш-қайрат жинау үшін келетіндіктері аңғарылған. Ресейлік
демалушылар мұндай орынды аялау керек, мұндай сыйы үшін табиғатқа рахмет
айту керек екендігін айтады. Дегенмен мемлекет тарапынан Алакөл көлін қолға
алып, жетілдіру шаралары қажет.
Жалпы Алакөл минералды сулары деректерге сүйенсек, ертерекке кетеді.
Соның бірі – барлық минералды сулары Семей облысының оңтүстігінде, барлық
аңғарында Арасан-Тау тау етегінде теңіз деңгейінен 579 метр биіктікте
Алакөл көлінен 24 шақырымда орналасқан жалғыз емдеу сауықтыру орны. Жақын
Аягөз, Жалаңашкөл теміржол станциялары су көздерінен 330 шақырым және 90км
орналасқан.
Жазғы уақытта Семей, Аягөз қалаларынан Жарбұлаққа дейін ыңғайлы
автобустар бар.Тікелей Аягөз Барлық-Арасан курорттары автобус рейсы бар.
Жолаушы автобусы ірі тұрғын аймақтары Үржар, Мақаншы, Жарбұлақ үлкен
жолымен өтіп, қалған жолы Қарабұлақ пен барлық аңғарына дейін ауыл
жолдарымен өтеді. Бүгінгі күні бұл жолдар үлкен жөндеуді күтіп тұр.
Күн көзі көптігі, таза тау ауасы, емдік минералды су Алакөлдегі
теңіздік типтегі шомылу – барлығы Барлық-Арасан бай емдік кешені құрайды
[24].
Керемет ландшафт, барлық қыраты тау торлары мен Жоңғар Алатауы
әдемілік әсерін қалдырады. Шатқалдарымен жарты емес тау баурайларымен
серуендеу жағымды эмоциялық әсер береді. Минералды көздердің пайда болуы
ХІХ ғасырдың басында әйгілі болған. Осы жердегі кейбір қабырғаларда
жергілікті халық елі үшін ыстық бұлақтар пайдаланғандығын дәлелдейтін
қолжазбалар бар. Содан оның тарихы басталып, Барлық-Арасан курортына жетті.
Бұрын курорт жылдың 10 айы бойы істеген. Жаңа маусым жыл сайын сәуір
айынан басталады. Бальнеологиялық корпуста 18 ванна, душ құрылғылары,
жергілікті процедура қабылдау үшін құрал-жабдықтар бар. Жазғы уақытта емдік
кешен Алакөл көлінде шомылумен, ауа және күн ванналарымен толықтырылады.
Ал бүгінгі күні Барлық-Арасан курортының бас дәрігері Мамырбек
Сансызбаев және оның әріптестері негізгі корпустар мен жабдықталған
санаторийлерді дағдарыс кезеңінен аман сақтай білді. Қазір 1976 жылы колхоз
сауықтыру орталығы болған бұл Қазақстан Республикасының Ауылшаруышылық
Министрлігі арқылы жекешелендіріліп, ЖШС мәртебесін алды. Кешен қожайыны
баяу, бірақ толығымен бұрынғы қалпына келтіруде. Жақсы көріктендірілген бас
корпуста бір-екі адамдық орналасу орындары өте ыңғайлы. 1995 жылдан бүгінгі
күнге дейін курорт әзірше мауысымдық: 1 шілдеден 1 қазанға дейін жұмыс
істейді. Кешеннің медикалық құрамы 3 дәрігер, 8 медбике, барлығы да өз
ісінің мамамын, біліктілігі жоғары. Жазда барлығы тыным таппай жұмыс
істейді, ал қалған уақыттакешенді күтіп, келесі маусымға дайындайды. Барлық-
Арасанда демалу мен емделу жеті күннен жиырма төрт күнге дейін созылады.
Жолдама құны бір күнге 1500 теңге. Оған тұру, емделу, төрт уақыт тамақтану,
күн сайынғы Алакөл көліне сапар кіреді. Онда таңертеңнен түскі асқа дейін
болады. Ұлы отан соғысы ардагарлері мен көп балалы аналарға, жеті жасқа
дейінгі балаларға жолдама жеңілдігі бар [32].
Әрине демалушылар саны аз, алайда келушілер саны жыл санап артуда.
Өйткені табиғаттың мұндай сыйы тіпті атақты Канар аралдарында да жоқ.
Демалушылардың ванна қабылдап, суда шомылғаннан соң Барлық аңғарының
ең тар бөлігінде 560 метр ұзақтықта жер бетіне шығып жатқан минералды
сулардың 12 бұлағы бар. Олардың суммарлы дебиті тәулігіне 192 мың литр.
Барлық су көздері бір химиялық құрамдас, бірақ тұщы су бөлінісі әртүрлі.
Басты су көздерінің темпиратурасы тұрақты және шыға берісінде 42ºС құраса,
жазғы уақытта емдік ваннадағы темпиратура 41ºС болады. Ем үшін бір-екі су
көздері қолданылады.Олардың суммарлы дебиті тәулігіне 80 мың литрді
құрайды.
Барлық-Арасан су көзі химиялық құрамы мен нашар радиобелсенділігімен
Цхалтубо, Сары-Ағаш, Алма-Арасан минералды суларына ұқсас. Ол ыстық
кремнийлі, аз мөлшердегі көмірсутегі, хлорлы-сульфатты, кальцийлы-натрийлы
сульфаттан тұрады.
Барлық-Арасан суы сыртқы және ішкі қолданысқа жарамды минералды
ванна тері, қан айналымын жақсартады, Барлық ауыз суы асқазан ішек жолдары
қызметін жақсартады, минералды сулар түрлі ванналарда қолданылады. Солайша
түрлі ауруларға Барлық-Арасан ем жасайды.
Әртүрлі аурулардың жазылуына климаттық терапия маңызды рөл атқарады.
Барлық-Арасан аласа таулы, далалы, шөлейтті, жазы жылы және қоңыржай суық
қысы бар зонада орналасқан. Тау әсерінен атмосфералық қысым және оттегі
мөлшері төмен, ауада күн радиациясы өте көп. Жиі тау және тауаралықтарында
жел бағыты ауысып тұрады.
Жалпы бұл курортты жекеменшік қолына бермей, мемлекет тарапынан ақша
немесе инвестиция беріліп, бұрынғы қалпына келтіру керек. Мұндай үлкен
Кеңес Одағы кезінде халықаралық маңыздылығы бар курортқазргідей мүшкіл
күйінде тұрмауы керек. Жаңа құрылыс салғанның орнына қолдағыны қалпына
келтіріп, кезіндегі ауыз толтырып айтқан Барлық-Арасан курорты дәрежесіне
жеткізу керек.
Мұнда, емдік сулармен қатар, Алакөлде балшық та кең қолданылады. Түрлі
тері аурулары үшін балшықтың емдік қасиеті керемет. Тіпті жағалаудағы көл
тастарының өзін демалушылар ем болады деп моншақтай тізіп, мойындарына асып
алады [3, 13].
2.1 Қапшағай су қоймасы жағалауының туризмдік инфрақұрылымдары мен
оның болашақтағы мүмкіншіліктері
Қапшағай су қоймасы жағалауының туризмдік инфрақұрылымы жыл санап
түзеліп келеді. Әр демалыс орнының өзіндік қызмет көрсету ерекшелігі мен
құны бар (кесте 3). Жағалау мен Қапшағай қаласы маңындағы демалыс
орындарына сипаттама беріп кетейік:
Жаса демалыс орны. Қапшағай су қоймасының оңтүстік-батыс
жағалауында, Қапшағай қаласының аумағында, Қапшағай элеваторынан 600 метр
қашықтықта орналасқан. Демалыс орнының алып жатқан аумағы 3 га, ол толықтай
қоршалған және арнайы мамандандырылған күзетпен қамтамасыз етілген.
Аумағында 300 метрлік жағажайы бар. Жағажайды арнайы шатырлар орнатылып,
құтқару қызметі жұмыс істейді. Бір және екі қабатты коттедждерде тоқтауға
болады. 3-орындық стандартты нөмірлер коттедждердің екінші қабатында
орналасқан (бөлменің ішінде екі кісіге арналған төсек, бір кісілік төсек,
стол, орындықтар, ыдыс-аяқ, суық сулы раковина бар). 3-орындық люкс
нөмірлері коттедждің бірінші қабатында орналасқан. Онда екі кісіге
арналған төсек, бір кісілік төсек, стол, орындықтар, ыдыс-аяқ, суық сулы
раковина, әжетхана, шомылу бөлмесі, тоңазытқыш, кондиционер бар. 6-орындық
коттеджде холл, 2 ұйықтау бөлмесі, 6 төсек, стол, орындықтар, ыдыс-аяқ,
суық сулы раковина, әжетхана, шомылу бөлмесі, тоңазытқыш, кондиционер бар.
Тамақтану қосымша ақымен төленеді. Күніне 3-рет кешенді ас беріледі.
Қосымша қызмет түрлері: 2 би алаңы мен жаздық алаңы бар кафе, бар, жұма
және сенбі күндері би кештері, балалар алаңы, су бананы, су мотоциклі,
теплоход, катер беріледі. Демалыс орнының аумағында кактал, кәуап,
құйылмалы сыра, балмұздақ сатылады және автокөліктерге арналған тұрақ,
телефон байланысы бар.
Золотые пески пансионаты Қапшағай су қоймасының сол жағалауында,
құмды жағайжайдың жанында, жасыл желек ағаштардың арасында орналасқан. Бұл
пансионат 250 адамға есептелінген. Жағажайға дейінгі арақашықтық 250 метр.
Алматы-Талдықорған автожолының бойындағы Бақансқа кететін бұрылыстан оңға
қарай бұрылсаңыз болғаны, осы пансионатқа жетесіз.
Барлық тұрғылықты бөлмелер балкондармен қамтамасыз етілген. А және Б
корпустарындағы номерлерде суға түсу бөлмелері бар. Люкс және жартылай люкс
санатындағы бөлмелерде кондиционер мен теледидар орнатылған.
Сонымен қатар, қонақтарға ерекше үлгідегі коттедждер ұсынылады.
Қосымша қызмет түрлері: бар, сауна, теннис корты, дискотека, құтқару
қызметі, медициналық кабинет, күзетілетін автокөлік тұрағы.
Дархан демалыс орны Қапшағай қаласы аумағындағы демалыс орындарының
қатарына жатады. Бұл жерде қонақ үйге тоқтаусыз демалуға да болады. Ол үшін
тек кіру ақысын төлейсіз. Қосымша қызмет түрлері: пансионаты тәулігіне
жалға алу, катерлер, скутерлер, катамарандар, теплоходтар.
"Freedom" кешені (сурет 2) Қапшағай су қоймасының жағалауында орын
тепкен. Ол қазіргі заманға сай демалыс орындарының барлық талаптарына сай
демалыс орны.
Сурет 2. "Freedom" кешені [33].
Демалушылардың құрметіне мейрамханалық –қонақ үйлік кешен, жыл сайын
халықаралық Ибица дэнс фестивалі өткізілетін би алаңы, SPA орталық,
әрқайсысы он адамдық екі сауна ұсынылады.
Келген қонақтар демалу корпусындағы екі орындық (67 бөлме,
кондиционер, ғарыштық теледидар), сондай-ақ екі қабатты коттедждерде
орналастырылады. Бұл VIP қонақтарға арналған террасалары теңізге беттелген
6 коттедж бар. Бұл жерге Алматы-Өскемен тас жолымен, МАИ бекетіне жетпей
оңға бұрыласыз [14].
Кесте 3
Қапшағай қаласы аумағындағы демалыс орындарының қызмет түрлері мен
құны [26].
Демалыс 2-адамдық 3-адамдық 4-адамдық Кешендік Тегін
орнының бөлмелер, бөлмелер, бөлмелер, ас ұсынылатын
атауы теңгетәуліктеңгетәуліктеңгетә улік қызмет
түрлері
City Stars10000 15000 18000 700 Балалар
алаңы, көлік
тұрағы,
жағажай
Жаса 5000 8000 13000 500 Көлік тұрағы,
жағажай
Жана Нұр 12000 14000 18000 1200 Жағажай
Робинзон 13000 17000 28000 1000 Жағажай,
көлік тұрағы
Ассорти 12000 14000 26000 1200 Жағажай
Freedom 25000 33000 45000 1500 Жағажай,
көлік тұрағы
Riviera 30000 38000 50000 1500 Жағажай,
көлік тұрағы,
балалар алаңы
Marine 30000 38000 50000 1500 Жағажай,
Club көлік тұрағы,
балалар алаңы
Картаның орны Қапшағай шолу карасы
2.2 Алакөлдің туризмдік инфрақұрылымы мен оның болашақтағы
мүмкіншіліктері
Алакөл көлінің инфрақұрылымы орташа немесе жоғары деңгейде деп айта
алмаймыз, ал туристік тұрғынан бұның халі одан да мүшкіл. Бірақ кейінгі
кездері көл маңайында демалыс үйлері мен жеке меншік демалыс базалары,
тіркеуге алынбаған қазақы киіз үйлер көбейіп кетті . Жердің бәрі жеке
меншікке сатылған. Көл жағалауында Барлық-Арасан санаторийі, 1000 орындық;
ресми демалыс үйлері - 21, ресми емес қарапайым қазақ үйлері - 50-ге жуық..
Сонымен бірге осы 2005 жылы Қазақстан Республикасының Президенті демалыс
үйі ашылады. Ол демалыс үйінің территория көлемі 1 гектордан асады.
Орта есеппен бір маусымда демалушылар саны 15- 20 адамға жетсе, ал
Қабанбай ауылы тұрғындарының мәліметі бойынша кейінгі 3 жылда келушілер
саны 13 пайызға өскен. Негізінен демалушылар- қазақстандықтар, оның ішінде
Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстары тұрғындары.
Алакөлдегі шомылу маусымы - маусым айының жиырмасынан тамыз айының
жиырмасына дейін жалғасады. Ең шамалас есеп бойынша көл жағалауын жылына 4-
6 мыңға дейін адамдар дем алады. Атақты демалыс орындары Дорожник,
Айгерім, ІСБ демалыс орындарынан басқа жаңа У Михайловича, Толқын,
Дарханда дем алуға болады. Сервистері бәрінікі шамалас, ұйықтайтын жер
бар және тамақ жиырмадан астам киіз үйлер мен палаткаларда сіздің
қалауыңызға қарай шашлык, маты, сірне, қуырдақ, вареник, балық, ыстық
бауырсақ пен шай ұсынады. Бағалары қала деңгейінде. Катамаранда тебу
(жағалауда тек төртеу ғана) сағатына 200 теңге, орташа көлемдегі үрленбелі
балон 250 теңге. Алакөл бағалары курортқа сай қымбат баға ұстап отыр [15].
Қымбат бағамен қоса, дем алушыларды көл жағалауындағы қоқыс
қапаландырады. Бос бөтелке, тұрмыстық қоқыстар мұның барлығы жағалауды ғана
емес, көлді де ластайды. Бұл тұтынушылардың экологиялық мәдениетінің әлі
төмендігін көрсетеді.
Бір адамның өзі жағалауда бір пакет қоқыс шығарады екен. Арнайы қоқыс
шелектері де қойылмаған. Тек тазалаушылар аптасына бір рет жағалаудан
қоқысты алып кетеді. Бұл әрине жеткіліксіз.Алакөл көліне ең жақын 5000
тұрғыны бар Қабанбай ауыл аймағы Жарбұлақ ауылы көлдің дамуына көп
үлестерін қосуда. Бүгінгі күні көл жағалауында жеті ірі демалыс үйлері
орналасқан. Күніне келушілердің орташа саны 10-30 адам. Барлық базалар
жалпы бір күнде 1500 адам, мауысымына 25-30 мың адамға жетеді. Өткен жылы
оның саны 40 мыңға жетті. Жергілікті кәсіпкерлер елуден астам асхана ашады,
15 сауда нүктелері, киіз үйлерде қымыз дайындалады. Демалыс орындарының
қолданыстағы аумағы 15 га алып жатыр, оның санитарлық жағдайын он адамнан
тұратын топ бақылайды. Осында тәуліктік медпункт ашылған. Алғашқы жәрдем
машинасы және Жарбұлақ, Алакөл, Қарабұлақ, Барлық-Арасан территориясында
тәртіп күзетшілері жұмыс істейді. Екі нан пісіретін орындар демалушылардың
тапсырысымен сүт өнімдері, көкеніс, жеміспен қамтамасыз етеді.
Төтенше жағдайлар бөлімінің қызметі – судағы құтқарушылық қызметін
атқарады. Барлығы маусымға арнайы дайындалады. Сауда нүктелерінен өзіңізге
қажетті барлық нәрселерді табуға болады. Жағалау бойы түнде жарықпен толық
қамтылған. Телефон байланысы, жаңа маршруттар маусым басталысымен көлге
қарай бағытталады. Алакөл – Алматы, Үржар, Семей, Өскемен.
Көл жағалауында тағы бір жаңа демалыс объектісі салынуда. Тендер
кезінде оны Жамбылжолқұрылысы АҚ жеңіп алды. Кешенге 12 коттедж, теннис
корты, бассейн, екі тұрғын үй, су ағызатын мұнарлар, жылу беру орны, 120
орынға асхана, авто аялдама кірген. База жыл бойы жұмыс істейтін болады.
Бүгінгі күні кешен жоспар бойынша салынып, қызу жұмыс үстінде.
Территорияның оңтүстік бөлігінің ашылуына байланысты Алакөл көлі
Қазақстан тұрғындары мен шекаралас мемлекеттер, соның ішінде Ресей
демалушылары үшін сүйікті орынға айналды. Олар Шығыс Қазақстан жағынан
келіп демалады. Оңтүстік жағынан Көктұма ауылына алматылықтар жиі келеді.
Жағалауда көптеген демалыс орындары, шағын жеке қонақүйлер мен кемпингтер
жылдам қарқынмен салынуда. Жағалау жерлері толығымен құрылысқа сатылған.
Алайда жағдай жақсы деп айтуға келмейді. Территорияда құрылыс салудың ортақ
жоспары жоқ, соның нәтижесінде кемпингтер мен демалыс үйлері тәртіпсіз
салынады. Инфрақұрылым нашар дамыған, территория көктендірілмеген,саяжайлар
жоқ, қоқыс көп. Алакөл көлінің туристік-рекреациялық инфрақұрылымы жоғары
деңгейде деп айтуға келмейді. Бірақ кейінгі кезде орналастыру орындары
көбейе түсуде. Бұл саноториялар, туристік базалар, жекеменшік демалыс
базалары [16].
Негізгі туристік орталықтар мен демалыс орындары (сурет 3). Көктұма
ауылы - Алакөл жағалауының оңтүстігінде орналасқан туристік орталық
Жергілікті ауыл тұрғындары Алакөлді ең таза көл деп есептейді. Жазғы
маусымда Алакөл жағалауына демалу үшін әр қалалардан тіпті басқа елдерден
келушілер саны көп. Ауылдың өмір сүру деңгейі жоғары деп айтуға болады,
сонымен бірге халықтың тұрмыс жағдайы туризм дамуына мүмкіндік береді.
Туристер саны жыл сайын көбеюде, бірақ ауыл инфрақұрылымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Орталық Азиядағы жер көлемі жағынан алып мемлекеттердің бірі
өзінің тәуелсіздігін алған соң, туризм саласының дамуында өз алдына үлкен
міндеттер мен мақсаттар қойды. Туристік инфрақұрылымның толық жетілмеуі
және республикадағы қазіргі жарнама нарығы көптеген туристік фирмалардың өз
отандастарымыздың шетелге рекреациялық және коммерциялық сапарларды
ұйымдастыруға еріксіз итермелейді. Соның нәтижесінде өзіміздегі бай
туристік-рекреациялық ресурстар әлі де қолданылмай келеді.
Зерттеу жұмысының нысаны ретінде – Алматы облысының аумағындағы
Қапшағай су қоймасының жағалауы мен Алматы және Шығыс Қазақстан
облыстарының шекарасында орналасқан Алакөл көлін алып отырмыз.
Жұмыстың мақсаты: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көліндегі табиғи-
рекреациялық ресурстарды игілікті істерге пайдалану арқылы отандық
туризмдегі олардың алатын орнын анықтап, соған экономикалық баға беру
арқылы туристік нысандарды сақтау мен қорғау.
Жұмыстың міндеті: Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің қазіргі
жағдайына баға бере отырып, оның даму жолдарындағы қаржы мәселесін, қызмет
көрсету саласын және де соларды іске асыруға тікелей қатысты мекемелерді
тарту және олардың оң мақсаттарға шешудің оңтайлы тәсілдерін ұсыну.
Мәселенің қаржылық жағдайын шешу үшін мемлекет тарапынан бизнес
класстарға акция ретінде жаңа жобалар құруға және оны іске асыру үшін
ынталандырушы фактор ретінде салық мөлшерін төмендету сияқты қолдаулар
көрсетуге көмек беруін ұсыну.
Ұлы Жібек Жолының атмосферасы - көне және қазіргі заман қосылуы мен
өзінің әдемілігімен таңқалдыратын бұзылмаған табиғат кез- келген Алакөлге
барушыға ұмытылмас әсер қалдырады. Мыңдаған жылдар мыңдаған адамдар керуен
жолдарымен өтті. Енді міне, бірнеше ғасыр өткен соң, сіздер осы жердің бай
тарихымен, табиғат мұраларымен таныса аласыздар.
Алакөл өзін шексіз дала,шөл,қол-жетпес тау шыңдары, алқынып аққан су
ағындары жерді игеруімен ұсына алады. Алакөл тұзды, түбі мөлдір, сопақ
тәрізде тұйық көлдердің бірі. Қазіргі таңда толығымен Алакөл басқан Көктұма
ауылының орнында қалашық орны табылған. Бұл Көктұманың ірі сауда-қолөнер
және мәдени орталық болғандығын дәлелдейді. Қалашықтағы табылған заттар
құйылған керамика, әйнек, күйдірілген кірпіштер, оның бірінде арыстан
фигурасы салынған. Бұл деген сөз қаланың экономикалық маңыздылығын
көрсетеді.
Бұл аймақ табиғаты бұрыннан саяхатшылар жағынан қызығушылық тудырған.
Міне бұл тарихтың бір үздігі ғана, жұмыс барысында Алакөл көліне толық әрі
дәлірек сипаттама беріледі.
Келесі тарауларда Алакөлде бүгінгі таңда атқарылып жатқан туристік
-рекреациялық потенциал деңгейіне шолу жасалады. Көлдегі бар табиғи
ресурстарды халық игілігіне орынды жұмсау және қазіргі күні қалыптасқан
сервис халі айтылады. Көл экологиясы ондағы Алакөл қорығының алатын орны,
жалпы көлдегі аз дамыған инфрақұрылым айтылады. Бұл аймақта ұйымдастыруға
болатын бірнеше маршруттар мен экскурсиялар ұсынылады. Соңғы тарауда
Алакөл көлінің қазіргі жағдайы мен болашағы қарастырылады. Бүгінгі күні
жұмыс істеп отырған көл жағалауындағы демалыс орындары мен санаторий
келешегін қалай жоспарлауға болатындығы, мемлекет тарапынан қолдау
көрсетілуі керектігі сөз болады. Сонымен бірге, бүгінгі күні өзекті
мәселеге айналған салыстыру есебінде Ыстықкөл алынды. Екі көлді салыстыра
отырып, Алакөл деңгейін көруге болады. Жалпы мамандардың айтуынша, Ыстықкөл
көлі орнына отандық туризмнің дамуында Алакөл маңызды орын алады, міне, көл
болашағын және келешекте нені ең алдымен басты орынға қою керек, негізгі
ұсыныстарды қарадық.
1. ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛ КӨЛІНЕ СИПАТТАМА
1. Қапшағай су қоймасы мен Алакөл көлінің мен зерттелу тарихы
1253-1255 жылдары француз монахы Гильом де Ребрук Людовик ІХ –ның
жеке тапсырмасымен Моңғолияға христиандық миссиялық сапар жасайды. Өзінің
жүріп өткен жерлері туралы жазбаларында қазіргі Қапшағай су қоймасының орны
туралы былай деп суреттейді: Осы жерден үлкен өзенге тап болдық та, одан
қайық арқылы өтуге тура келді [1].
1858 жылы қазақтың атақты ғалымы, саяхатшы-географ Шоқан Уалиханов
Қапшағай су қоймасының орны туралы бұл жерді өзеннен кесіп өту үшін албан
руының қазақтары кең қайықтармен өзеннен әрі-бері өткізіп тұрады деп
суреттеп кеткен болатын [2]. Ал 1871 жылы Верныйдан келген инженер-
құрылысшы В.А.Фишер қайықпен ескі Құлжадан Іле ауылына дейін саяхат жасап
шығады. Кейін оның ерлігін әріптесі, Жетісуды көркейтуге атсалысқан Иван
Козелло-Покровский қайталайды [3].
1853 жылы топограф Сонин Іледен өтуге ыңғайлы жерді осы Қапшағайдың
тұсынан тауып, оны қорғау мен адамдарды өткізіп тұруға арнайы 40 солдат пен
хорунжий Лаптев бастаған казактар отрядын осы жерге қалдырып кетеді. Олар
қазіргі Қапшағай қаласының орнында келешекті ауылдың іргесінің қалануына
негіз болған шіркеудің іргетасын қалайды. Бұл жерде кейін казактардың ауылы
қаланып, оның аты Іле поселогы деп аталып кетеді.
Іле өзенінде гидростанцияның құрылысын салудың ұсынысын көптеген
ғалымдар білдіреді. Бірақ оны ең бірінші негіздеп өз кітабында 1942 жылы
атақты қазақстандық энергетик-ғалым, Қазақстанның Ғылым Академиясының
президенті болған академик Ш.Ш.Шокин өзінің Іле өзеніндегі Қапшағай СЭС-ін
салудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері деген кітабында білдіріп,
осы жердің табиғатының толық сипаттамасын беріп кетеді [4].
Өткен ғасырдың 60-шы жылдарында Бүкілодақтық Гидропроект жобалау
институтының Қазақстандық филиалына Қапшағай СЭС-ін салу мақсатында оның
жобалық құжаттарын дайындауға тапсырмалар берілді. Олар осы тапсырмалардың
негізінде Қапшағай су қоймасының аумағының табиғат ерекшеліктері мен
жағдайларын толықтай зерделеп шықты.
1963 жылы көктемде Іле ауылынан 12 шақырым жерде құрылысшылардың
алғашқы легі келіп орналасады. Олардан сол уақытта Ертіс өзеніндегі
Бұқтырма СЭС-нің құрылысын аяқтап, осы жерге келген болатын.
Осы үлкен құрылыстың жылнамасында екі ерекше күндер айқындалып
тұрады:
- 1969 жылдың 29 қыркүйегінде сағат 4-тен 15 минут кеткен уақытта Іле
өзені толықтай бекітіліп, жабылып тасталынады.
- осы жылдың 26 желтоқсанында Қапшағай су қоймасының суға
толтырылуының бірінші кезеңі басталады.
1969 жылдың 29 шілдесінде салынып жатқан СЭС-нің алғашқы куб метрлік
бетонының құйылуына байланысты мерекелік іс-шара болып өтеді. Д.А.Қонаев
СЭС-тің іргетасының астына ерекше символикалық асыл металмен жазылған жазуы
бар плитаны өз қолымен қояды. Рекордты өте қысқа уақытта, 1970 жылдың 22
желтоқсанында су электр станциясының бірінші агрегаты іске қосылып, ол
алғашқы өнеркәсіптік электр тогын береді. Осы жылдың көктемінде тарихы Іле
ауылы жасанды Қапшағай су қоймасының астында толығымен су басып қалып, оның
5 мың тұрғыны жаңадан салынған Новоилийск атты ауылға көшіріледі.
1970 жылдың шілде айында Қазақ ССР-і Жоғарғы Кеңесінің Президентінің
Жарлығымен, Алматы облысы Іле ауданына қарасты Новоилийск ауылы облыстық
маңызы бар қалалар санатына жатқызылып, оған жаңа Қапшағай қаласы деген ат
беріледі. Қапшағай сөзі көне түркі тілінен аударғанда, тасты шатқал
дегенді білдіреді.
Бұл атаудың шығу тегі туралы тағы бірнеше нұсқалары бар. Солардың
бірінде, ол жоңғарлар заманына қалған делінеді. Жоңғарлар шапқыншылық
жасаған уақытта, қазақтың Қаптағай атты батыры Іле өзенінен осы жерде жүзіп
өтіп, өзенді құм толтырылған қаптармен бөгеп, артынан жоңғарларды суға
ағызып жіберген делінеді [5].
Мінекей, осындай қысқа ғана 40 жылдан астам тарихы бар Қапшағай су
қоймасы мен Қапшағай қаласының тарихы осындай. Енді Алматы облысы мен Шығыс
Қазақстан облыстарының шекарасында орналасқан Алакөл көлінің тарихына
үңіліп кетейік.
Күллі Шығыс Қазақстандықтар, Республика мен Ресейді, Украинаны, Балтық
жағалауларын мекендеуші елдер тұрғындары Алакөлді жақсы біледі. Олар жаз
айларында көлдің суына шомылып, қасындағы санаторийлердің шипалы суын
дертіне ем етіп қайтып, біразы ғана болмаса, олардың көбі көлдің қызықты
тарихы бар екенін біле бермейді.
Алакөлге Шәуешек қаласынан шыққан керуен жолы барады. Ол көл үстіндегі
түсі әртүрлі үлкен үш жартасқа байланысты осылай аталған сияқты. Көл жолдың
сол жағында жатыр, оның батыс жағында екінші көл бар. Ол- Алатау-көлі деп
аталады. Оның үстінде Алакөлден шығып тұрған жартастардан өлсеусі биік қар
секілді аппақ тау көрінеді. Бұл ұғым үш сөзден құралған: ала, тау, көл,
яғни ала таулы көл дегенді білдіреді [6].
Алакөлден өткен соң, екі тау кездеседі: оң жағында - Көк тау, сол
жағында - Барлық тауы. Керуен жолы осы екеуінің арасымен өтеді. Сол
таулардан бірнеше жерде Ебі деген атаумен елге мәлім орасан үлкен жерасты
үңгірі бар. Ол кей кезде, көбінесе қыс айларында екі тәулік бойына қатты
дауыл тұрғызады. Тереңдігі қандай екендігі жан адамға белгісіз. Керуеншілер
бұл жерден өткенде барымташылардан бетер қорқатындығы.
Ебіден соққан дауылдың күштілігі соншалық жолында тұрғанның бәрін
ұшырып көлге лақтырады. Көк таудың етегінде екі су көзі бар: бірі - салқын,
екіншісі - жылы. Соның соңғысына қазақ пен қалмақтар барлық дерлік ауру-
дерттен жазатын шипалы су деп табынады, құрбандық шалады.
Көл құпиясы жүздеген жылдар бойы ашылмады. Саяхатшы Александр
Гумбольдт 1829 жылы Семейге келген сапарында бір қарияның аузынан жазып
алған бұл аңыз ауыздан - ауызға тарап кетеді. Тек XIX ғасырдың орта шенінде
А. Шренк, Г. Семенов-Тяньшанский, А. Голубев және басқа да ғалымдар мен
саяхатшылардың келуімен көл құпиясы ашылып, ғылыми түсінік берілді.
Мәселен, А. Шренк Алакөлдің ортасындағы Аралтөбе аралының жанартауға еш
қатысы жоқ екендігін дәлелдеп беріп, белгілі ғалым А. Гумьбольдттің
Жоңғарияда жанартаулардың бар екендігі туралы теориясын теріске шығарды.
Шығыс жақтағы ең шеткісі және үлкені Алакөлге жапсарлас тағы екі көл
бар: ортадағы Ұялы (қазіргі Қошқаркөл), ал батыс жағындағы тұсы-Сасықкөл
аталады. Қытайдың ертедегі карталарында Алакөл қалмақша атауымен Алаң-
тұғылнор (тарғыл бұқа көлі) деп жазылыпты. Бәлкім, оларда көл ортасындағы
жартасты аралдар мүйіз сияқты көрінген болар. Ал тіпті, көне заманда
жоғарыда аталған Күрке- нор (көпірлі көл) аталған көрінеді. Бұл мына бір
жайтқа байланысты сияқты. Көне карталардың бірінде көлге ұзыннан бойлай
кірген көптеген жіңішке мүйістерді байқауға болады, көл суы төмен түскен
кезде олардың кейбіреулері қарсы жағаға жетіп, өткелге айналған. Оның бірі
XIX ғасырдың ортасына дейін сақталған, кейіннен су астында қалған.
1862 жылы көлге келген орыс ғалымы А.Голубев астрономиялық бақылау
құралдары арқылы жоғарыды аталған үш көлдің тұтас болғанын анықтаған. Оның
үстіне қытайлық көне карталардың барлығында бұлардың бір ғана көл болып
көрсетілген.
Көлдер суларын төңіректегі таулардан аққан өзендер толықтырып тұрады.
Өзендердің барлығы көктемде қатты тасып, тастарды атып, ағаштарды тамырымен
жұлып әкетеді. Тартылған кезде ойдым- ойдым көлшіктер қалып, сол жерлерге
қалың қамыс өседі. Оның арасында іркіліп қалған су жазда иістенеді. Екінші
көлдің Сасықкөл атануы да осыдан. Алакөлдің түстік жағындағы қамысқа
іркілген ұсақ көлдер Жалаңашкөлге жеткізіледі. Бір кезде ол да басқалармен
қосылып біртұтас болған [7].
Енді оның соңғы құпиясын сөз етейік. Гумбольдт өзінің жол
жазбаларында былай дейді:
Көлдің ортасынан шыққан шағын арал сияқты тау әлі күнге керуендерге
ажал болып тиетін алай-дүлей дауылын туғызады.
Жоғарыда біз Аралтөбенің бұған ешқандай қатысы жоқтығын,үрлеп тұрған
ешқандай үңгірдің жоқ екенін айттық. Сонда бұл қандай құбылыс?
Рас, Алакөл жазығында қоңыр күзден бастап сәуірге дейін солтүстік-
шығыс жақтан Ебі деп аталатын жел соғып тұрады. Ол Алатауды Барлық
жотасынан бөліп тұрған Жоңғар қақпасы дейтін тар сайдан қысылып шыққан ауа.
Оның қаттылығы соншалық Алакөлге дейінгі жазықта қыста қар қалдырмайды.
Кейде тіпті орасан қатты дауылға айналып қатынасты толық жауып тастайды.
Алакөлді айтқанда шипалы суы бар Барлық-Арасанға тоқталмай кетуге
болмайды. Су көзінің емдік қасиетін қалмақтар ертеден біліп, ол барлық
ауруды жазып жібереді деп иланған. Қалмақ ханы Қалден мұнда сопыларға арнап
бес үй тұрғызып, ыстық сумен жуыну үшін тастан хауыздар жасатқан.
Қазақтар күкірт дәмі бар ыстық сумен бірге соның нақ қасынан шығатын
суық бұлақ суын да емге пайдалана білген. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары
шекара шебін құрған орыс офицерлері мен казактар да оны пайдалануға
кіріскен.
1886 жылдан бастап бұл су көздері Қызыл Крестің Жетісу бөлімшесінің
қармағына беріледі. Сол кезден курорттық сипат алады, шеттен келушілер
көбейеді. Ағаштан және кірпіштен жасалған алты ванна науқастарды толасссыз
қабылдайды [3].
Міне, Алакөлдің құпия сырлары осылай ашылды. Оның даңқы жер-жерге
жетті. Әрне, бұл қазір өзінше бір тарих. Бірақ, оны ары қарай осы сала
мамандары халыққа жекізсе, өз жеріміздегі барымызды түгендеп, шетке де
мақтан тұтып ұсына аламыз ғой.
Мұнда ойға түйетін нәрсе, осындай қызықты деректерді өзіміздің гид-
экскурсоводтарымыз айтса, туристер одан сайын көбеймейме. Әзірше ол көлге
шомылумен ғана шектеліп отыр. Бұл да бір қызмет көрсету түрі емес пе?
Сондықтан, барымызды қолданып, өз игілігімізге жаратайық!.
2. Қапшағай су қоймасының және Алакөл көлінің физикалық-географиялық
ерекшеліктері
Қапшағай су қоймасы 1970 жылы Қапшағай тар шатқалында Іле өзенін
бөгеу арқылы пайда болғанын айтып кеткен болатынбыз. Қапшағай су қоймасының
түбінде Іле өзенінің бұрынғы арнасы мен жайылмалары, өзеннің бұрынғы оң жақ
жайылмасынын Шарын өзенінің сағасына дейінгі жерлер жатыр. Қапшағай су
қоймасының сол жақ бөлігінен Іле өзенінің салалары Шарын, Шелек, Түрген,
Талғар, Есік және Қаскелең өзендері келіп құяды.
Су қойманың ұзындығы 110 шақырым, ең енді жері 25 шақырым. Тереңдігі
42 метрді құрайды. Оның оң жақ жағалауы кейін пайда болса, сол жақ жағалауы
жайылмалық табиғи болып саналады.
Қапшағай су қоймасының оң жақ жағалауын бойлай Шеңгелді қонысының
ландшафттары алып жатыр. Әрі қарай Кербұлақ станциясы, одан кейін 80-ші
шақырымда бұрынғы Қапшағай кеңшары, 80-ші шақырымнан 157-ші шақырымға дейін
Алтынемел ұлттық табиғат саябағы орналасқан. Сол жақ жағалауы толықтай
жайылмалық, сондықтан бұталар мен ағаштар көптеп өседі. Ірі елді-
мекендерден Нұрлы, Куликовка, Шелек, Қаражота ауылдары орналасқан.
Қапшағай көлі өте ірі көрінгенімен, әртүрлі жағалауларына
қарамастан ірі көлге ұқсайды. Мұнда әрдайым кішігірім желдер соғып тұрады.
Сондықтан, ұсақ тастардан құралған жағалауларына көбіктенген толқындар жиі
соғып тұрады.
Су қойманың жағалауларында 30 жылдан астам уақыт өтсе де, сол бұрынғы
ағаш бұталары ғана өсіп тұр. Ал жаңа өскіндердің өсіп шығуына суқойманың
жағасының су деңгейінің жиі өзгеріп тұруы кедергі келтіреді.
Жағалауға жақын бөліктерде күміс тектес шағалалар жиі қонақтайды.
Теректі шатқалында жайрандар, ақбөкендер тіршілік етеді Су қоймасының
толғанынан кейін көптеген жылдардың өтуімен байланысты, оның шөлді
жағалауларында жыңғылдар, қамыстар мен қоғалар, тағы басқа шөптесін
өсімдіктер қаулап өсе бастады. Көлдің жағалауына үйректер мен қаздар,
жағалаулық қарлығаштар, тағы басқа су құстары мекен ете бастады.
Қапшағайдың оң жақ жағалауында эолдық жазықтықтың ландшафттары
таралған. Эолды пішінді құм төбелерінің таралуынан оны айқын байқауға
болады [6, 32].
Алакөл Алматы мен Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында орналасқан
тұйық көл. Ол XII-XIX ғасырларда монгол тілінен аударғанда "гурге нор"
"көпірлер көлі" деген мағынаны білдіреді. Одан кейін Алатагол, Алатеңіз деп
те аталған. Көл тұзды, ағынсыз солтүстік-батыстан оңтүстік- шығысқа қарай
созылып жатыр.
Алакөл теңіз деңгейінен 247,3 абсолюттік биіктікте орналасқан. Көл
аумағы (аралдарымен бірге есептегенде) 2696 шаршы шақырым, ұзындығы 104
шақырым, ені (ең кең жері) - 52 шақырым, жағалауларының ұзындығы - 384
шақырым, орташа тереңдігі - 22,1 метр (ең терең жері - 54 метр), көлдің су
қоры -58,56 млрд. текше метр, судың жиналатын алабы - 4859 шаршы шақырым .
Алакөл түбінің бедері әр түрлі, мұнда көптеген аралдар, шығанақтар
кездеседі. Көлді лайының түріне қарай төмендегідей биотоптарға бөлуге
болады: сұр биотопты лай, ол ең тереңде кездеседі, оның аумағы көл түбінің
54% құрайды; қара лай биотобы (7%) енсіз, бірақ ұзыннан-ұзақ солтүстік,
шығыс және оңтүстік жағалауларын қамтиды; құмды биотоп (4%) ішінара,
әсіресе, аралдардың солтүстігінде және Сарытүбек мүйісінде кездеседі; тасты
құмайт биотоп - оңтүстік және батыс жағалауларын алып жатыр.
Ең ірі шығанақ - Кіші Алакөл шығанағы, ол көлдің оңтүстік-шығысында
орналасқан. Алакөлдің оңтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс жағалауларын су
баспайды, ол қалған жағалауларын әр түрлі аумақта су басып кетеді.
Алакөл жағалаулары төрттік дәуірдегі әртүрлі топырақтан - балшық, құмды,
топырақтан және құмтастардан, ал солтүстік-шығыс жағалаулары күлді -
құмнан құралған. Топырақтың негізгі жыныстары тек аралда ғана кездеседі.
Көлдің жағалаулары бірнеше ауданға бөлінген.
Гидрографиясы мен су режимі. Алакөлге 15-тен астам өзен құяды, ал
олардың негізгілері алтау. Атап айтқанда, солтүстіктен және солтүстік
шығыстан құятын - Үржар, Хатынсу, Емел, оңтүстік- шығыстан құятын-
Жаманөткел, Ырғайты, Жаманты өзендері құяды (кесте 1).
Жер мен су бетіндегі орташа температура мамыр айында 4,9 градус,
қарашада 8,1 градус. Ал су бетіне түсетін ылғал жердегіден артығырақ. Судың
ең жылы болатын кезі қыркүйек айының орта шені. Көлдің терең жеріндегі
судың жылылығы 24- 26 градус болса, тайыз жерінде (солтүстігінде) ол 30
градусқа жетеді. Мамыр, маусым айларына дейін көлдің терең жерінде судың
минералдануы жоғары болғандықтан су салқын болады.
Кесте 1
Алакөлге келіп құятын өзендердің орташа ағыны [33].
Құятын өзендер м³сек %
Үржар (соның ішінде
Ұялы) 25.5 50
Емел 14.2 27.4
Хатынсу 4.6 8.8
Жаманты 4.6 8.8
Жаманөткел мойыны 2.6 5
Барлығы 51.9 100
Көлдегі жел режимі өте құбылмалы және әртүрлі. Желдің су бетіндегі
жылдамдығы жер бетіне қарағанда әлдеқайда жоғары. Желдің ең күшті жері
көлдің солтүстік- батысы мен солтүстігінде. Мұнда жел секундына- 40-50
метр, ал солтүстік-шығыс пен орталықта 50-60 метр жылдамдықпен соғады. Жел
күз бен қыс айларында жиі болады. Алакөл жерінің ерекшелігіне байланысты
көл толқындары әртүрлі сипатта болады. Шығыстан соққан желдің әсерінен
толқын 2-2,5 метрге дейін көтеріледі. Бұл жағдай көбіне қазан- желтоқсан
айларында болады. Кей жылдары ұйытқи соққан дауыл 4-5 тәулікке созылады,
толқынның биіктігі - 6-7 метрге жеткен кездері де болған.
Алакөлге тән жоғарыда аталған ерекшеліктер күрделі де ұзақ процестің
нәтижесі. Ал көл суының қату процесі де әртүрлі сипатта. Мұз жалпы екі айға
дейін жатады, кейде бір ай болады. Мұздың орташа ұзақтығы Көктұма ауылының
тұсында тоқсан бір күн, солтүстік- батыста алпыс күн. Алакөл бетінің мұзы
мамыр айында толық еріп кетеді.
Су балансы және деңгейі. Алакөлге бірнеше өзен құяды. Мұнда жерасты
суының да елеулі орны бар. Көлге қосылатын жауын- шашын суы жылына 306
миллиметр, ал салқын уақытта - 137 миллиметр суы буға айналады. Су
балансының циклдік өзгеруі көл суының барлық компоненттерінің де өзгеріп
отыруына әсер етеді.
Гидрохимиялық режимі. Алакөлдің минералдануы 1,2-11,6 грамм килограмм
аралығында. Минералдануы көлдің орта шеніне қарай арта түседі. Орташа
минералдығы көл түбіндегі минералдығынан жоғары. Жылдық орташа минералдығы
6,39-7,42 граммкилограмм. Су деңгейінен көтерілген кезде суының
минералдығы азаяды. Көлге өзен т.б. сулармен келген тұздың мөлшері
көпжылдық орташа есеппен біраз бөлігі көл түбінің лайына сіңсе, көп бөлігі
көл суы құрамында жүреді (кесте 2). Бұл табиғи құбылыстар негізінде тұз
әкеледі. Судың орташа минералдығы 7,1 гкг болған жағдайда Алакөлге шамамен
415 млн тонна тұз қосылады екен. Көл суының иондық құрамы жағынан сульфат-
хлорлы-натрийлі сулар. Олардың орташа дебиті 10-200 текше метр (тәулігіне
кейде 550-ге жетеді). Минералдану дәрежесі 2,5-4,5 грамм литр, сирегірек
10 грамм литрден астам. Көл суы сілтілі, суда фтор мен бромнан басқа
элементтер аз.
Кесте 2
Көпжылдық орташа минералдану деңгейі [34].
Табиғи құбылыстар гм³
Жауын- шашынмен 71
Өзен суларымен 435
Жерасты суларымен 750
Флорасы. Су өсімдіктері Алакөлдің солтүстік және солтүстік-
шығысындағы таяз жерлерде, өзендердің көлге құятын жерлерінде және Кіші
Алакөл шығанағында өседі. Олардың негізгісі қамыс, сондай-ақ шалғын шөптер,
қоға, шалаң, қарақұмық, жебе жапырақ, тағы басқалар кездеседі. Қамыс 14 мың
гектар жерді алып жатыр. Фитопланктонын 58 балдыр түрі құрайды.
Фаунасы. Көлдің солтүстігінде және солтүстік- шығыс жағалауларында
және өзеннің көлге құятын жерінде ондатр өмір сүреді. Қамыс арасынан
түлкіні, қамыс мысығын, су тышқанын жиі кездестіруге болады.
Зоопланктондардың 80 түрі кездеседі, көлден сазан, көксерке, алабұға
ауланады. Құстардан аққу, шағала, бірқазан, гагара, жылқышы,көкқұтанға тағы
да басқа жабайы құстарға бай.
Жағалау демалыс пен бос уақытты өткізу үшін өте қолайлы. Алакөлдегі
шомылу маусымы екі айға жуық созылады, шілдедегі орташа су температурасы 24-
25 градус. Су хлорлы-натрийлі сипатта. Шипалы судан басқа мұнда қүкіртті
сутек балшығы, минералды тұздарға толы таза ауасы бар. Күн санап демалыс
орындары мен емдеу мекемелері салынуда [6, 31, 32].
2 ҚАПШАҒАЙ СУ ҚОЙМАСЫ МЕН АЛАКӨЛДІҢ ТАБИҒИ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ
МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
Әлемдік экономикада туризмнің алатын орны ерекше.
Қапшағай қаласындағы туризмнің даму шарттары Алматы облысының басқа
өңірлерінен ерекшелінеді, себебі аймақтың туристерді қабылдау мүмкіндігі
үлкен.
Қапшағай су қоймасы Қазақстандағы ең ірі су қоймаларының бірі
болып табылады. Оның ұзындығы – 110 шақырым, ені - 25 шақырым. Бүгінгі
таңда Алматы облысында жазғы демалыс айларында адам көп келетін аймақ болып
есептелінеді. Қалада қабылдайтын 246 демалыс аймақтары бар. Олар су
қоймасының солтүстік және оңтүстік жағалауында орналасқан және Қапшағай
қаласының аумағында орналасқан [9].
Қапшағай су қоймасы жағалауының табиғи-рекреациялық ресурстары мен
демалыс орындарын төмендегі 3 секторға бөлуге болады:
1 – секторда – 38 демалыс аймағы Қапшағай қаласына жақын аумағында
орналасқан, олар: дб Старая крепость, Ямайка, Жаса, Дархан-Тропик,
Пятница, Ақ Отау, Айна су, Дархан, Пляжный волейбол, More Luxе,
Habana, Робинзон, Тропикана, Marina club, Freedom, Riviera
Club, Белый парус, Сити-стар, Республиканский Яхт-клуб, Татьяна,
Пионерская зорька, От заката до рассвета, Сәуле, Ақжайық, Мақпал,
Голубой залив, Тау самалы, ИП Малдагулова, ИП Маскалев, Азок, ИП
Жангазин, Ақ бидай, Enerdi invist, Яхт клуб ОДЮСШ демалыс орындары.
2 – секторда – 27 демалыс аймағы Қапшағай су қоймасының солтүстік
жағалауында орналасқан. Олар: Золотые пески, Бохтер, Fiesta, Парус,
Наргиз, Жерұйык, Алматы логистик центр, Рахат-К, Victory,
Қапшағай МВД, Гагаринец, Аssorti, Зарина, Ермин, Геолог,
Бодрость, Жанұя, Hom Club, Жаңа нұр, Sun rise, Толқын,
Мұрагер, Энерго оборудования, ИП Давлетгалиева, Оазис, Оризона
демалыс орындары болып табылады.
3 – секторда – 225 демалыс аймағы Қапшағай қаласынан 40 шақырым жерде
орналасқан (Алматы демалыс аймақтары).
Барлық демалыс аймақтарында су көліктері қызмет көрсетеді және
жастарға арналған ойын - сауық іс-шаралары өткізілетін демалыс базалары
бар: Золотые пески, More Lux, Ермин, Ассорти, Marina club,
Freedom, Айна су, Робинзон, Старая крепость, Habana, Джаса,
Дархан, Riviera Club демалыс орындары [10].
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың тікелей басқармасымен Қапшағайдың
жағалауында құны 10 млрд. долларды құрайтын, жаңа халықаралық әуежайы мен
әлеуметтік нысандар желісі бар болашақтың қаласы салынады деп жоспарланып
отыр. Бұл туралы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Гонконг қаласында Shun Tak
Holdings Limited компаниясының төрағасы Стэнли Хо мырзамен кездесуден
кейін мәлімдеді. Біз жаңа ғана Қапшағайдың оң жақ жағалауында құны 10
млрд. долларды құрайтын болашақ қаланы тұрғызу жобасын қарадық. Бұл
қарапайым ғана ойын-сауық орталығы болмайды. Бұл әлемнің түкпір-түкпірінен
туристерді тартатын керемет қала болады,- деді президент брифингте. Бұл
жерде демалыс пен өмірге қажетті жағдайлар толық жасалады. Жаңа халықаралық
әуежай, спорт кешендері мен мектептер салынады,- деді Н.Назарбаев. Ол өз
сөзінде: Біздің байқауымызша, Гонконг пен Макаолық кәсіпкерлер осы жобаға
инвестиция салуға бел шешкенге ұқсайды,- деп айтқан болатын. Өз тарапынан
Стенли Хо Қытай кәсіпкерлері Қазақстанның Қапшағай көлінің жағалауында
туризмді дамыту жоспарларының іске асырылу барысын қызыға қадағалап
отырғанын жеткізді. Біз Қазақстан қол жеткізген табыстарға және елдің
әлеуетіне тәнті болып отырмыз,- деді ол [11].
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысына сәйкес, Қапшағай және
Бурабай көлдерінің жағалауында ғана ойын-сауық бизнесін дамыту туралы
Қаулысының ауқымында, Қапшағай қаласының имиджін көтеру мақсатында 2009
жылы 5 ойын-сауық комплексі (казино) ашылған болатын: Esperanza,
Фламинго, Алтын - Алма, Зодиак, Riviera. Ал қазір олардың саны 2
есеге артып, жаңадан Prince, Princess, Golden Palace және Sun
City атты жаңа ойын-сауық кешендері ашылды. Онымен қатар тағы да бірнеше
казинолардың құрылысы жүргізіліп жатыр. Болашақта бұл Қазақстандық Лас-
Вегас атанатынына ешкімнің күмәні жоқ.
Сурет 1. Алакөл көлі мен Қапшағай су қоймасының жағалауының көрінісі
[33, 34].
Енді, Алакөл көлінің табиғи-рекреациялық мүмкіншіліктеріне шолу жасап
кетсек. Алакөл көлі еліміздегі ең шипалы көлдердің бірі. Әр маусым сайын
Алакөл көліне барлық бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінен демалушылар
келеді. Көл жағалауы қара, емдік балшық. Құрамы бойынша Алакөл суы
теңіздік: хлорлы- сульфатты-натрийлі. Жазда шілде айының орташа
температурасы (+26º). Ол көптеген тері аурулары мен тірек- жүру аппаратын,
тыныс алу органдарын, сүйек- буын жүйесі, ревмотоидтік артрит,
остеохондроз, радикулит ауруларын емдейді, жалпы ағза жағдайын жақсартады.
Алакөл қазаншұңқыры жеткіліксіз ылғал зонасында жатқандықтан, өкпе
қабынуына жақсы климаттық ем орны. Ғылыми дәлелденгені, тәжірибеде псириаз,
экзема, невродерматит, крапивница ауруларын емдеуде жақсы нәтижелер
байқалған. Білгірлердің айтуынша, "Қара теңізге алыс сапар шегудің мәні
жоқ, өйткені мұнда әлемдегі Көк теңізден қалыспайтын, ал емдік қасиеті
бойынша Өлі теңізбен тең келетін Алакөл көлі бар"- дейді.
Аңыз бойынша, Алакөл суында Шыңғысхан әскерлері жараларын жазса, нақты
анығы, бұрынғы Кеңес одағы ғарышкерлері сапарларынан кейін осында
денсаулықтарын күшейтіп, қалпына келген. Бұрынғыдай болмаса да, алғашқы
тәуелсіздік жылдарынан кейін бүгінгі күні қайта Алакөл суы өз демалушыларын
тапты. Олардың барлығы емдік мақсатта келіп, бәрі дем алып қайтады. Семей,
Өскемен, Алматы, Талдықорған, Новосибирск, Омск, тіпті Санкт-Петербургтен
келіп, ем алады. Келушілердің көбінің мақсаты – сауықтыру. Жиі аурулар
пневмония, астма, аллергия. Демалушылар арасында соңғы аталған ауру түрі ең
көп тараған.
Алакөлдің емдік тұзды суы астма, жүрек, қан тамырлары ауруларына,
буын, құлақ және көз ақауларына бірден-бір ем. Жасөспірімдер үшін де су
пайдалы – көлге 2-3 рет барған соң күш береді. Күнге күю қыс бойы түрлі
аурулардан аман шығуға демеу береді. Суының кереметтілігі, шаршағанды тез
басады, жарақаттарды жазады, бір сөзбен айтқанда, суы айттырмас дәрі.
Көл суының минералдануы 1 литрде 9 граммға жетіп, дәл осы оның емдік
тиімділігін жоғарлатады . Бұған қоса таза ауа, реликті шағала мен көлде
мекен ететін 14 балық түрі, жусан, ақ селеу, суармалы бақбақ, дала гүлдері,
хош иісті гүлдер түрлері гүлге дейін өскен. Дала хош иіс, сұлулық пен түрлі
құстардың дауыстарға толы. Натуралистер бұл уақытты ән мауысымы деп
атайды. Бұл Қазақстанның топырағындағы тылсым табиғат әсемдігінің
қайталанбас бұрышы. Мұндай аналог Канадада ғана деп айтады. Біз осыны
мақтаныш етуіміз керек. Бұл соған дәлел [12].
Қазақстан және Ресейден келушілеріне сұрау жүргізудің нәтижесінде
басым көпшілігінің алғашқы орында денсаулықтарын түзету, жүйкелерін
тыныштандыру, күш-қайрат жинау үшін келетіндіктері аңғарылған. Ресейлік
демалушылар мұндай орынды аялау керек, мұндай сыйы үшін табиғатқа рахмет
айту керек екендігін айтады. Дегенмен мемлекет тарапынан Алакөл көлін қолға
алып, жетілдіру шаралары қажет.
Жалпы Алакөл минералды сулары деректерге сүйенсек, ертерекке кетеді.
Соның бірі – барлық минералды сулары Семей облысының оңтүстігінде, барлық
аңғарында Арасан-Тау тау етегінде теңіз деңгейінен 579 метр биіктікте
Алакөл көлінен 24 шақырымда орналасқан жалғыз емдеу сауықтыру орны. Жақын
Аягөз, Жалаңашкөл теміржол станциялары су көздерінен 330 шақырым және 90км
орналасқан.
Жазғы уақытта Семей, Аягөз қалаларынан Жарбұлаққа дейін ыңғайлы
автобустар бар.Тікелей Аягөз Барлық-Арасан курорттары автобус рейсы бар.
Жолаушы автобусы ірі тұрғын аймақтары Үржар, Мақаншы, Жарбұлақ үлкен
жолымен өтіп, қалған жолы Қарабұлақ пен барлық аңғарына дейін ауыл
жолдарымен өтеді. Бүгінгі күні бұл жолдар үлкен жөндеуді күтіп тұр.
Күн көзі көптігі, таза тау ауасы, емдік минералды су Алакөлдегі
теңіздік типтегі шомылу – барлығы Барлық-Арасан бай емдік кешені құрайды
[24].
Керемет ландшафт, барлық қыраты тау торлары мен Жоңғар Алатауы
әдемілік әсерін қалдырады. Шатқалдарымен жарты емес тау баурайларымен
серуендеу жағымды эмоциялық әсер береді. Минералды көздердің пайда болуы
ХІХ ғасырдың басында әйгілі болған. Осы жердегі кейбір қабырғаларда
жергілікті халық елі үшін ыстық бұлақтар пайдаланғандығын дәлелдейтін
қолжазбалар бар. Содан оның тарихы басталып, Барлық-Арасан курортына жетті.
Бұрын курорт жылдың 10 айы бойы істеген. Жаңа маусым жыл сайын сәуір
айынан басталады. Бальнеологиялық корпуста 18 ванна, душ құрылғылары,
жергілікті процедура қабылдау үшін құрал-жабдықтар бар. Жазғы уақытта емдік
кешен Алакөл көлінде шомылумен, ауа және күн ванналарымен толықтырылады.
Ал бүгінгі күні Барлық-Арасан курортының бас дәрігері Мамырбек
Сансызбаев және оның әріптестері негізгі корпустар мен жабдықталған
санаторийлерді дағдарыс кезеңінен аман сақтай білді. Қазір 1976 жылы колхоз
сауықтыру орталығы болған бұл Қазақстан Республикасының Ауылшаруышылық
Министрлігі арқылы жекешелендіріліп, ЖШС мәртебесін алды. Кешен қожайыны
баяу, бірақ толығымен бұрынғы қалпына келтіруде. Жақсы көріктендірілген бас
корпуста бір-екі адамдық орналасу орындары өте ыңғайлы. 1995 жылдан бүгінгі
күнге дейін курорт әзірше мауысымдық: 1 шілдеден 1 қазанға дейін жұмыс
істейді. Кешеннің медикалық құрамы 3 дәрігер, 8 медбике, барлығы да өз
ісінің мамамын, біліктілігі жоғары. Жазда барлығы тыным таппай жұмыс
істейді, ал қалған уақыттакешенді күтіп, келесі маусымға дайындайды. Барлық-
Арасанда демалу мен емделу жеті күннен жиырма төрт күнге дейін созылады.
Жолдама құны бір күнге 1500 теңге. Оған тұру, емделу, төрт уақыт тамақтану,
күн сайынғы Алакөл көліне сапар кіреді. Онда таңертеңнен түскі асқа дейін
болады. Ұлы отан соғысы ардагарлері мен көп балалы аналарға, жеті жасқа
дейінгі балаларға жолдама жеңілдігі бар [32].
Әрине демалушылар саны аз, алайда келушілер саны жыл санап артуда.
Өйткені табиғаттың мұндай сыйы тіпті атақты Канар аралдарында да жоқ.
Демалушылардың ванна қабылдап, суда шомылғаннан соң Барлық аңғарының
ең тар бөлігінде 560 метр ұзақтықта жер бетіне шығып жатқан минералды
сулардың 12 бұлағы бар. Олардың суммарлы дебиті тәулігіне 192 мың литр.
Барлық су көздері бір химиялық құрамдас, бірақ тұщы су бөлінісі әртүрлі.
Басты су көздерінің темпиратурасы тұрақты және шыға берісінде 42ºС құраса,
жазғы уақытта емдік ваннадағы темпиратура 41ºС болады. Ем үшін бір-екі су
көздері қолданылады.Олардың суммарлы дебиті тәулігіне 80 мың литрді
құрайды.
Барлық-Арасан су көзі химиялық құрамы мен нашар радиобелсенділігімен
Цхалтубо, Сары-Ағаш, Алма-Арасан минералды суларына ұқсас. Ол ыстық
кремнийлі, аз мөлшердегі көмірсутегі, хлорлы-сульфатты, кальцийлы-натрийлы
сульфаттан тұрады.
Барлық-Арасан суы сыртқы және ішкі қолданысқа жарамды минералды
ванна тері, қан айналымын жақсартады, Барлық ауыз суы асқазан ішек жолдары
қызметін жақсартады, минералды сулар түрлі ванналарда қолданылады. Солайша
түрлі ауруларға Барлық-Арасан ем жасайды.
Әртүрлі аурулардың жазылуына климаттық терапия маңызды рөл атқарады.
Барлық-Арасан аласа таулы, далалы, шөлейтті, жазы жылы және қоңыржай суық
қысы бар зонада орналасқан. Тау әсерінен атмосфералық қысым және оттегі
мөлшері төмен, ауада күн радиациясы өте көп. Жиі тау және тауаралықтарында
жел бағыты ауысып тұрады.
Жалпы бұл курортты жекеменшік қолына бермей, мемлекет тарапынан ақша
немесе инвестиция беріліп, бұрынғы қалпына келтіру керек. Мұндай үлкен
Кеңес Одағы кезінде халықаралық маңыздылығы бар курортқазргідей мүшкіл
күйінде тұрмауы керек. Жаңа құрылыс салғанның орнына қолдағыны қалпына
келтіріп, кезіндегі ауыз толтырып айтқан Барлық-Арасан курорты дәрежесіне
жеткізу керек.
Мұнда, емдік сулармен қатар, Алакөлде балшық та кең қолданылады. Түрлі
тері аурулары үшін балшықтың емдік қасиеті керемет. Тіпті жағалаудағы көл
тастарының өзін демалушылар ем болады деп моншақтай тізіп, мойындарына асып
алады [3, 13].
2.1 Қапшағай су қоймасы жағалауының туризмдік инфрақұрылымдары мен
оның болашақтағы мүмкіншіліктері
Қапшағай су қоймасы жағалауының туризмдік инфрақұрылымы жыл санап
түзеліп келеді. Әр демалыс орнының өзіндік қызмет көрсету ерекшелігі мен
құны бар (кесте 3). Жағалау мен Қапшағай қаласы маңындағы демалыс
орындарына сипаттама беріп кетейік:
Жаса демалыс орны. Қапшағай су қоймасының оңтүстік-батыс
жағалауында, Қапшағай қаласының аумағында, Қапшағай элеваторынан 600 метр
қашықтықта орналасқан. Демалыс орнының алып жатқан аумағы 3 га, ол толықтай
қоршалған және арнайы мамандандырылған күзетпен қамтамасыз етілген.
Аумағында 300 метрлік жағажайы бар. Жағажайды арнайы шатырлар орнатылып,
құтқару қызметі жұмыс істейді. Бір және екі қабатты коттедждерде тоқтауға
болады. 3-орындық стандартты нөмірлер коттедждердің екінші қабатында
орналасқан (бөлменің ішінде екі кісіге арналған төсек, бір кісілік төсек,
стол, орындықтар, ыдыс-аяқ, суық сулы раковина бар). 3-орындық люкс
нөмірлері коттедждің бірінші қабатында орналасқан. Онда екі кісіге
арналған төсек, бір кісілік төсек, стол, орындықтар, ыдыс-аяқ, суық сулы
раковина, әжетхана, шомылу бөлмесі, тоңазытқыш, кондиционер бар. 6-орындық
коттеджде холл, 2 ұйықтау бөлмесі, 6 төсек, стол, орындықтар, ыдыс-аяқ,
суық сулы раковина, әжетхана, шомылу бөлмесі, тоңазытқыш, кондиционер бар.
Тамақтану қосымша ақымен төленеді. Күніне 3-рет кешенді ас беріледі.
Қосымша қызмет түрлері: 2 би алаңы мен жаздық алаңы бар кафе, бар, жұма
және сенбі күндері би кештері, балалар алаңы, су бананы, су мотоциклі,
теплоход, катер беріледі. Демалыс орнының аумағында кактал, кәуап,
құйылмалы сыра, балмұздақ сатылады және автокөліктерге арналған тұрақ,
телефон байланысы бар.
Золотые пески пансионаты Қапшағай су қоймасының сол жағалауында,
құмды жағайжайдың жанында, жасыл желек ағаштардың арасында орналасқан. Бұл
пансионат 250 адамға есептелінген. Жағажайға дейінгі арақашықтық 250 метр.
Алматы-Талдықорған автожолының бойындағы Бақансқа кететін бұрылыстан оңға
қарай бұрылсаңыз болғаны, осы пансионатқа жетесіз.
Барлық тұрғылықты бөлмелер балкондармен қамтамасыз етілген. А және Б
корпустарындағы номерлерде суға түсу бөлмелері бар. Люкс және жартылай люкс
санатындағы бөлмелерде кондиционер мен теледидар орнатылған.
Сонымен қатар, қонақтарға ерекше үлгідегі коттедждер ұсынылады.
Қосымша қызмет түрлері: бар, сауна, теннис корты, дискотека, құтқару
қызметі, медициналық кабинет, күзетілетін автокөлік тұрағы.
Дархан демалыс орны Қапшағай қаласы аумағындағы демалыс орындарының
қатарына жатады. Бұл жерде қонақ үйге тоқтаусыз демалуға да болады. Ол үшін
тек кіру ақысын төлейсіз. Қосымша қызмет түрлері: пансионаты тәулігіне
жалға алу, катерлер, скутерлер, катамарандар, теплоходтар.
"Freedom" кешені (сурет 2) Қапшағай су қоймасының жағалауында орын
тепкен. Ол қазіргі заманға сай демалыс орындарының барлық талаптарына сай
демалыс орны.
Сурет 2. "Freedom" кешені [33].
Демалушылардың құрметіне мейрамханалық –қонақ үйлік кешен, жыл сайын
халықаралық Ибица дэнс фестивалі өткізілетін би алаңы, SPA орталық,
әрқайсысы он адамдық екі сауна ұсынылады.
Келген қонақтар демалу корпусындағы екі орындық (67 бөлме,
кондиционер, ғарыштық теледидар), сондай-ақ екі қабатты коттедждерде
орналастырылады. Бұл VIP қонақтарға арналған террасалары теңізге беттелген
6 коттедж бар. Бұл жерге Алматы-Өскемен тас жолымен, МАИ бекетіне жетпей
оңға бұрыласыз [14].
Кесте 3
Қапшағай қаласы аумағындағы демалыс орындарының қызмет түрлері мен
құны [26].
Демалыс 2-адамдық 3-адамдық 4-адамдық Кешендік Тегін
орнының бөлмелер, бөлмелер, бөлмелер, ас ұсынылатын
атауы теңгетәуліктеңгетәуліктеңгетә улік қызмет
түрлері
City Stars10000 15000 18000 700 Балалар
алаңы, көлік
тұрағы,
жағажай
Жаса 5000 8000 13000 500 Көлік тұрағы,
жағажай
Жана Нұр 12000 14000 18000 1200 Жағажай
Робинзон 13000 17000 28000 1000 Жағажай,
көлік тұрағы
Ассорти 12000 14000 26000 1200 Жағажай
Freedom 25000 33000 45000 1500 Жағажай,
көлік тұрағы
Riviera 30000 38000 50000 1500 Жағажай,
көлік тұрағы,
балалар алаңы
Marine 30000 38000 50000 1500 Жағажай,
Club көлік тұрағы,
балалар алаңы
Картаның орны Қапшағай шолу карасы
2.2 Алакөлдің туризмдік инфрақұрылымы мен оның болашақтағы
мүмкіншіліктері
Алакөл көлінің инфрақұрылымы орташа немесе жоғары деңгейде деп айта
алмаймыз, ал туристік тұрғынан бұның халі одан да мүшкіл. Бірақ кейінгі
кездері көл маңайында демалыс үйлері мен жеке меншік демалыс базалары,
тіркеуге алынбаған қазақы киіз үйлер көбейіп кетті . Жердің бәрі жеке
меншікке сатылған. Көл жағалауында Барлық-Арасан санаторийі, 1000 орындық;
ресми демалыс үйлері - 21, ресми емес қарапайым қазақ үйлері - 50-ге жуық..
Сонымен бірге осы 2005 жылы Қазақстан Республикасының Президенті демалыс
үйі ашылады. Ол демалыс үйінің территория көлемі 1 гектордан асады.
Орта есеппен бір маусымда демалушылар саны 15- 20 адамға жетсе, ал
Қабанбай ауылы тұрғындарының мәліметі бойынша кейінгі 3 жылда келушілер
саны 13 пайызға өскен. Негізінен демалушылар- қазақстандықтар, оның ішінде
Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстары тұрғындары.
Алакөлдегі шомылу маусымы - маусым айының жиырмасынан тамыз айының
жиырмасына дейін жалғасады. Ең шамалас есеп бойынша көл жағалауын жылына 4-
6 мыңға дейін адамдар дем алады. Атақты демалыс орындары Дорожник,
Айгерім, ІСБ демалыс орындарынан басқа жаңа У Михайловича, Толқын,
Дарханда дем алуға болады. Сервистері бәрінікі шамалас, ұйықтайтын жер
бар және тамақ жиырмадан астам киіз үйлер мен палаткаларда сіздің
қалауыңызға қарай шашлык, маты, сірне, қуырдақ, вареник, балық, ыстық
бауырсақ пен шай ұсынады. Бағалары қала деңгейінде. Катамаранда тебу
(жағалауда тек төртеу ғана) сағатына 200 теңге, орташа көлемдегі үрленбелі
балон 250 теңге. Алакөл бағалары курортқа сай қымбат баға ұстап отыр [15].
Қымбат бағамен қоса, дем алушыларды көл жағалауындағы қоқыс
қапаландырады. Бос бөтелке, тұрмыстық қоқыстар мұның барлығы жағалауды ғана
емес, көлді де ластайды. Бұл тұтынушылардың экологиялық мәдениетінің әлі
төмендігін көрсетеді.
Бір адамның өзі жағалауда бір пакет қоқыс шығарады екен. Арнайы қоқыс
шелектері де қойылмаған. Тек тазалаушылар аптасына бір рет жағалаудан
қоқысты алып кетеді. Бұл әрине жеткіліксіз.Алакөл көліне ең жақын 5000
тұрғыны бар Қабанбай ауыл аймағы Жарбұлақ ауылы көлдің дамуына көп
үлестерін қосуда. Бүгінгі күні көл жағалауында жеті ірі демалыс үйлері
орналасқан. Күніне келушілердің орташа саны 10-30 адам. Барлық базалар
жалпы бір күнде 1500 адам, мауысымына 25-30 мың адамға жетеді. Өткен жылы
оның саны 40 мыңға жетті. Жергілікті кәсіпкерлер елуден астам асхана ашады,
15 сауда нүктелері, киіз үйлерде қымыз дайындалады. Демалыс орындарының
қолданыстағы аумағы 15 га алып жатыр, оның санитарлық жағдайын он адамнан
тұратын топ бақылайды. Осында тәуліктік медпункт ашылған. Алғашқы жәрдем
машинасы және Жарбұлақ, Алакөл, Қарабұлақ, Барлық-Арасан территориясында
тәртіп күзетшілері жұмыс істейді. Екі нан пісіретін орындар демалушылардың
тапсырысымен сүт өнімдері, көкеніс, жеміспен қамтамасыз етеді.
Төтенше жағдайлар бөлімінің қызметі – судағы құтқарушылық қызметін
атқарады. Барлығы маусымға арнайы дайындалады. Сауда нүктелерінен өзіңізге
қажетті барлық нәрселерді табуға болады. Жағалау бойы түнде жарықпен толық
қамтылған. Телефон байланысы, жаңа маршруттар маусым басталысымен көлге
қарай бағытталады. Алакөл – Алматы, Үржар, Семей, Өскемен.
Көл жағалауында тағы бір жаңа демалыс объектісі салынуда. Тендер
кезінде оны Жамбылжолқұрылысы АҚ жеңіп алды. Кешенге 12 коттедж, теннис
корты, бассейн, екі тұрғын үй, су ағызатын мұнарлар, жылу беру орны, 120
орынға асхана, авто аялдама кірген. База жыл бойы жұмыс істейтін болады.
Бүгінгі күні кешен жоспар бойынша салынып, қызу жұмыс үстінде.
Территорияның оңтүстік бөлігінің ашылуына байланысты Алакөл көлі
Қазақстан тұрғындары мен шекаралас мемлекеттер, соның ішінде Ресей
демалушылары үшін сүйікті орынға айналды. Олар Шығыс Қазақстан жағынан
келіп демалады. Оңтүстік жағынан Көктұма ауылына алматылықтар жиі келеді.
Жағалауда көптеген демалыс орындары, шағын жеке қонақүйлер мен кемпингтер
жылдам қарқынмен салынуда. Жағалау жерлері толығымен құрылысқа сатылған.
Алайда жағдай жақсы деп айтуға келмейді. Территорияда құрылыс салудың ортақ
жоспары жоқ, соның нәтижесінде кемпингтер мен демалыс үйлері тәртіпсіз
салынады. Инфрақұрылым нашар дамыған, территория көктендірілмеген,саяжайлар
жоқ, қоқыс көп. Алакөл көлінің туристік-рекреациялық инфрақұрылымы жоғары
деңгейде деп айтуға келмейді. Бірақ кейінгі кезде орналастыру орындары
көбейе түсуде. Бұл саноториялар, туристік базалар, жекеменшік демалыс
базалары [16].
Негізгі туристік орталықтар мен демалыс орындары (сурет 3). Көктұма
ауылы - Алакөл жағалауының оңтүстігінде орналасқан туристік орталық
Жергілікті ауыл тұрғындары Алакөлді ең таза көл деп есептейді. Жазғы
маусымда Алакөл жағалауына демалу үшін әр қалалардан тіпті басқа елдерден
келушілер саны көп. Ауылдың өмір сүру деңгейі жоғары деп айтуға болады,
сонымен бірге халықтың тұрмыс жағдайы туризм дамуына мүмкіндік береді.
Туристер саны жыл сайын көбеюде, бірақ ауыл инфрақұрылымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz