Болон үдерісі аясында әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің әлемдік білім беру жүйесіне интеграциялануы
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Экономикалық теория кафедрасы
Диплом жұмысы
Болон үдерісі аясында әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің әлемдік білім беру жүйесіне интеграциялануы
Орындаған 4 курс студенті Досан Г.Н.
Ғылым жетекші Махмеджанова Л.Н.
Э.ғ.к., доцент
Нормо контролер Абдилова А.Ч.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі Төлегенова М.C.
э.ғ.д.,профессор
Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ЖАҺАНДАНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БОЛОН ҮДЕРІСІН ҚОЛДАНУ
1.1 Болон үдерісінің мәні мен мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Болон үдерісі аясында жоғарғы оқу орындарының жаңа рөлі ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Болон үдерісінің әдістемелік қамтамасыздандырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2 БОЛОН ҮДЕРІСІ ЖӘНЕ ӘЛ- ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНДЕГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетіндегі білім
беру жүйесінің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.2 Болон үдерісіне сәйкес әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетіндегі оқу жүйесін оңтайландыру мәселелері ... ... ... ... ... 45
2.3 Еуропалық оқу әдістерін әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
Университеті тәжірибесіне енгізу бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
КІРІСПЕ
Білім беру деңгейі - экономикалық ғылыми техниканың ең негізгі көрсеткіштерінің бірі екендігі белгілі. Білім беру мемлекет пен қоғамның орнықты дамуының кепілі болып табылады. Білім беруде кідіріп қалу мемлекеттің бәсекелестік қабілеті мен ұлттық болашағына кері ықпалын тигізері сөзсіз. Сондықтанда білім беру және оны заманауи талаптарына сәйкес жүргізу қазіргі кезеңдегі көкейкесті мәселелердің бірінен саналады. Осыған орай Елбасы Н.Назарбаев тәуелсіз мемлекетке қазіргі заманғы экономикалық және қоғамдық модернизацияның сұраныстарына сай келетін білім беру жүйесі қажет екенін атап көрсеткен болатын.
Жаһанданудың етек алуына байланысты әлемдегі өзгеруден, жаңа технологиялардан, білім берудегі соңғы тәсілдерден тысқары болудың мүмкін еместігін уақыттың өзі дәйектеп отыр. Оның үстіне бұрынғысынша білім беру экономиканы тежейтін тетіктердің бірі екендігіне көз жеткізіп келеміз. Мемлекетіміздің басты стратегиялық бағыты мейлінше бәсекелестікке бейім 50 елдің қатарына қосылу екендігі баршаға мәлім. Дамыған елдердің қатарына қосылудың басты шарттарының әрі талаптарының бірі- бәсекелестікке қабілетті мамандар даярлау. Елбасы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында дамуымыздың тегершігі парасатты экономика негіздерін қалыптастыруды негіздей отырып, әуелі адами капиталымызды жасақтау қажеттілігін баса айтқан еді. Бәсекеге қабілетті экономика бұл ең алдымен кадрлардың бәсекеге қабілеттігі деген Президенттің тұжырымы осының дәлелі.
Терең білімді, жоғарғы білікті мамандар дайындауда бірқатар реформалар қажет екендігін республиканың қазіргі білім саласындағы деңгейі көрсетіп берді. Кеңестік кезеңнен қалған білім беру жүйесін түбегейлі өзгертпей ары қарай даму екі талай екендігіне көз жеткізілді. Себебі кеңестік білім беру саласы батыстық білім әлеміндегі үдірістерден оқшау еді. Тіпті тоталитарлық биліктің темір құрсауы сыпырылып тасталғаннан кейін де өзге де ТМД елдері тәрізді постиндустриалды мемлекеттердің білім беру жүйесіне Қазақстан да бірден мән бере қоймады. Тек тоқсаныншы жылдардың соңына қарай білім берудегі сең болып сірескен консервативті әдіс-тәсілдердің орнына оқытудың жаңа технологиялары келе бастады. Германия 2000 жылға дейін білім, АҚШ ХХІ ғасырдағы американдықтар білімі, Франция ХХІ ғасырдағы білім моделіне ізденіс тәрізді реформаларға қол созған уақытта Қазақстан дүниежүзілік интеграциялардан тыс қалмау үшін білім саласына назар аударып, бірқатар реформалар жүргізді. Солардың арасында еурапаға ашырған терезе арқылы Болон декларациясына қол қойды. Сол кезде осы шараны жақтаушылардан даттаушылар басым болған еді. Олар оқытудың кредитті жүйесіне енуді еуропалық түрдегі білімге бой ұру, ұлттық нышандардан жұрдай болу, дәстүрлі тәсілдерден бас тарту, жаһанданудың жағымсыз тұстарына жол ашу деп түсінді, осындай пікірді насихаттауға тырысты.
Бұл тарихи шындық.Алайда әлемдегі алпауыт елдермен терезесі тең, Орталық Азияның барысына айналу үшін Болон процесіне енудің қажеттілігі айқын көрінді. Оның үстіне Елбасының Қазақстан халқына жолдауында 2008 жылы үкіметке Еуропаға жол арнайы бағдарламасын әзірлеуге тапсырма берілген. Сонымен қатар Қазақсран 2010 жылы беделді еуропалық ұйым ОБСЕ-ге төрағалық етеді. Мұның өзі республика Еуроодақпен тығыз қарым-қатынас жасау дегенді білдіреді, яғни онымен тауарайналымын жақсартады, және сыртқы экономикалық байланыс орнатады. Ал мұндай байланыстар жоғары білімді, білікті мамандар арқылы жүзеге асырылатыны белгілі. Қазақстан азаматтарының білімдері сапалы, терең әрі заманауи талаптарына сәйкес келсе, онда мұндай қарым-қатынастарды жасауға Еуропа елдерінің алдында беделді мемлекет ретінде өзін көрсету қиынға түспейтіндігіне көз жеткізілді.
Болон процесінің өзі Еуропа елдеріне аса қажеттіліктен дүниеге келді, себебі соңғы жылдары Еуропа біртұтас экономикалық кеңістік құруға бет алып, айтарлықтай нәтижелерге жетіп келеді. Білім жүйелерінің ала-құлалығы, шашыраңқылығы экономикадағы біртұтастықты толыққанды етуге кедергі келтіруде, сондықтан да осы салада да интеграцияға қол жеткізу процестің басты міндеттерінің бірінен саналады. Болон процесінің мақсаты-еуропалық жоғары мектептің бәсекелестігін өсіру және азаматтардың жинақтылығын жоғарлату, оқу бітірушілердің жұмысқа тұру қабілеттігін арттыру бағытында 2010 жылға еуропалық кеңістігін құру. Болон процесі негізінде жоғары білімнің бірыңғай еуропалық жүйесі құрыла бастады. Соның ішінде еуропалық білімнің баулуын және бәсекелестігін көрсетуге, жоғарғы білімнің көпдеңгейлігін енгізуге, академиялық кредиттер жүйесін енгізуге, білім сапасын бақылауға студенттер мен оқытушылардың жинақтылығын кеңейтуге, студенттерді ортақтастырып оқытуға бағыттау қол жеткізілуде. Болон процесі Еуропа аймағындағы ғылыми зерттеудің деңгейін өсіру шараларына ерекше көңіл бөледі. Сонымен қатар қоғамдық жетістікте жоғары білімнің орнын куәландырады, сапаға жіті мән береді.
Болон процесі ерікті түрде құрылады және өзінің қатысушыларынан ештеңе қажет етпейді. Ол білім беру жүйесіндегі ашықтықты, сәйкестікті, түсініктілікті, бір жүйеден екінші жүйеге көшуді оңайлатып, білім алушыға мол мүмкіндіктер береді.
Болон процесіне ену Қазақстан үшін кездейсоқ оқиға болмады. Республиканың білім беру саласында біақатар алғышарттар жасалды. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңына сәйкес және білімді дамытудың 2005-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бойынша жоғары білімнің үш сатылы жүйесі қарастырылған. Жоғары білім беруді бакалавриат, магистратура және PhD докторантура арқылы жүзеге асыру жоспарланған. Қазіргі кезде осындай көпсатылы білім беру еліміздің ұлттық сипаттағы жоғары оқу орындарында жүргізілуде. Жоғарғы оқу орындарындағы кредиттік технология бастапқы сатыда эксперимент түрінде енгізілсе, 2008-2009 оқу жылынан бастап академиялық кредит жүйесіне барлық университеттер мен институттар көшірілді.
ҚР Еңбек және әлеуметтік қамтамасыз ету министірлігі Республиканың Білім және ғылым министірлігмен бірге бакалавр біліктігі жеткілікті болатын қызметкер шеңберін анықтайтын номенклатуралық тізбе белгілеу жұмыстарын жүргізді.
Білім берудегі үш сатылы жүйені әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті де тәжірибенің аздығына қарамастан ендірді. Көш жүре түзеледі демекші алғашында көптеген қиындықтар мен түсінбеушіліктерді бастан кешірген оқу орны бәсекеге қабілетті білікті мамандар дайындау ісінде жүктің ауыр жағы өзіне түсетіндігін түсініп, үш сатылы білім берудің оңтайлы әрі тиімді тұстарын меңгеруді қолға алды. Әркімді заман сүйремек, заманды қай жан билемек- деп ұлы Абай айтқандай заманауи талаптары университетте кредитті технологияның қыр-сырын ұғынып, шаш етектен келер түйіткілерді шешуге итермеледі. Шындығын айту керек, осындай күрделі мәселені шешуде университет құр алақан қалмады, әсіресе соңғы уақыттардағы нәтижелері қомақты. ҚазҰУ-дың Қазақстан және Орта Азия елдері бойынша танымал жоғарғы оқу орнына айналу- осының айғағы. Ендігі кезекте білімнің қара шаңырағы білім беруде халықаралық деңгейге көтерілуді көздеуде. Осындай мәреге жетуде басқарудың жаңа тәсілдері мен оқытудың қазіргі заманға сәйкес технологиялары кеңінен пайдаланылуда.Басқаларды айтпағанның өзінде консервативті ғылым саласы ретінде саналатын тарихнаманы оқытуда соны технологияларды, тың тәсілдерді қолдануға мән берілуде. Уақыт өткен сайын әрі кредитті технология жағдайында дәстүрлі сипатта дәрістер оқып, семинар сабақтарын жүргізудің салдары жоғары білікті маман даярлауға кері әсерін тигізетіні байқалды.
Болон процесінің қағидаларының бірі білімнің сапасын арттыру болып табылады. Осы бағытта университетті білім мен ғылымды ұштастыру шараларына ерекше назар аударылған. Бәсекеге қабілетті білікті мамандар даярлау ісінде жүктің ауыр жағы өзіне түсетінін байқаған ҚазҰУ ғылыми зерттеулерді жүргізудің қажеттілігін терең ұғынуда. Мамандардың кәсіби біліктілігі мен ғылымды дамыту үшін жалпы білім беру жүйесінде атқарылар қыруар жұмыстың басы жоғары оқу орындарында түйіседі. Сондықтан да жаңа технологияларды меңгеру тек сапалы білім берумен шектелмеуі тиіс. Университеттер, әсіресе ұлттық жоғарғы оқу орындары әртүрлі деңгейдегі ғылыми зерттеу орталықтарына айналуын еліміздегі экономикалық, әлеуметтік-саяси жағдай талап етіп отыр. Бұл жайында Елбасы өз жолдаулары мен сөйлеген сөздерінде талай рет айтып өткен болатын. Университеттерде ғылыми зерттеу орталықтары мен зертханалары көп болған сайын олардың жұмыс нәтижелері сапалы білім беруге, бәсекелестікке қабілетті маман дайындаудың деңгейіне де ықпал етері сөзсіз. Осы тұрғыдан келгенде ҚазҰУ-да ғылыми орталықтардың қатарын көбейту қолға алынуда. Мұндай мәселелер Университеттің 2011 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарынан көрініс тапқан.
Қорыта келе, Болон процесіне ену бүкілеуропалық білім кеңістігіне кіру болып табылатындығын баса айтпақшымыз. Мұндай кеңістікке кіруден гөрі ұлттық білім беру үлгісін жасау қажет дейтін пікірлер де айтылуы ғажап емес. Ұлттық білім беру үлгісін қалыптастырудың қажеттілігіне уақыт өткен сайын көз жеткізіп келеміз, дегенмен жаһандану үрдістері етек алған тұста әрі білім берудің халықаралық деңгейіне жетуді мақсат еткен кезде Болон процесінде қарым-қатынас жасап, жұмыс істеу мәселесі көкейкесті бола туседі. Білім саласын заманауи талаптарына сәйкес жетілдіруде оқытудың иновациялық тәсілдерін ұстанудың маңызы арта түседі. Соны әдіс-тәсілдер білім сапасын арттыру бағытындағы тиімді жолдардың бірінен саналады. Сондықтан да әлемнің дамыған елдерінің қатарында қадам басу үшін озық тәжірибелерді дер кезінде енгізу қажет. Университеттердің Ұлы Болон хартиясында Университет әртүрлі геогрфиялық және тарихи жағдайлардың нәтижесінде пайда болған, дербес ұйымдық құрылымы бар қоғамдарда қызмет атқарады және адамзат мәдениетін зерттеу мен оқытуды сыни көзқараспен қорытындылап, насихаттатып институт ретінде қалыптасады. Қазіргі әлемдік талаптарға сай болуы үшін өзінің зерттеу және білім беру қызметінде ол саяси және экономикалық биліктер рухани және ғылыми тұрғыда тәуелсіз болуы тиіс деп көрсетілген.
Олай болса біз өзіміздің бітіру жұмысымызда Болон үдерісі аясында әл-Фараби атындағы ҚазҰУдің әлемдік білім беру жүйесіне интегрциялану мәселелерін қарастырдық.
Бітіру жұмысы екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімін Болон үдерісінің мәні мен мақсаттарына, осы үдеріс аясында жоғарғы оқу орындарының жаңа рөліне, Болон үдерісінің әдістемесін қамтамасыз етілуіне арналады.
Екінші бөлімде ҚазҰУ-дің білім беру жүйесінің қазіргі жағдайын сараптау, Болон үдерісіне сәйкес ҚазҰУ-дегі оқу жүйесін оңтайландыру, батыстық оқу әдістерін ҚазҰУ тәжірибесіне енгізу мәселелері қарастырылады.
Бітіру жұмысының мақсаты-Болон үдерісі аясында әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің әлемдік білім беру жүйесіне қосылу мәселелерін жіктеп,сараптап,қажетті ұсыныстар әзірлеу.
Бітіру жұмысының міндеттері:
- Болон үдерісінің мәні мен мақсатын анықтау;
- Болон үдерісі жағдайындағы Университеттің жаңа рөлін көрсету;
- Болон үдерісін әдістемелік қамтамасыз ету мәселелерін айқындау;
- Болон үдерісі аясында әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің оқу жүйесін талдау;
- Болон үдерісіне сәйкес әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің оқу-әдістемелік жұмыстарының негізгі бағыттарын талдап жасауға ұсыныстар енгізу.
1 ЖАҺАНДАНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БОЛОН ҮДЕРІСІН ҚОЛДАНУ
1.1 Болон үдерісінің мәні мен мақсаттары
Болон үдерісі Еуропалық елдердің білім министірлерінің 19 маусым 1999 жылы Болонда (Италия) қолы қойылған жоғарғы білім саласындағы халықаралық ынтымақтастық бойынша декларация. Бұл декларацияда Еурапа елдерінің жоғарғы білім беру ұлттық білім жүйелерінің салыстырмалылығы мен үйлесімділігіне әкелетін негігі мақсаттар түзілді. Университеттердің Хартиясының штаб-пәтері ретінде Болон университетінің таңдалуы да кездейсоқ емес. Бұл- Еуропада 9 ғасырдан астам уақыт бұрын құрылған ежелгі университет, ол Италияда ғана емес, алыс шетелдерде де беделге ие. Болон университеті өзінің осындай салмақты атағына бай тарихи мұраларына ғана емес, сондай-ақ дана да, көреген философиясына байланысты қол
жеткізе алды. Болон туралы айтылғанда, оның еуропалық жоғары білім стандарттарын жасауға бағытталған халықаралық процеске атау берген символдары еске түседі. 1988 жылы университеттің 900 жылдығын мерекелеу күндері мұнда Еуропа жоғары оқу орындарының 388 ректоры бас қосып, алғаш рет университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойды. Нақ осы құжат Болон процесіне негіз болды. Келесі, 1989 жылы әлемнің 29 елінің білім министірлері Еуропадағы жоғары білімнің бірыңғай аймағын құру туралы Болон Декларациясына қол қойды. Алғашында Болон Декларациясы ресми турде Еуропа Университеттерінің Ұлы Хартиясы ретінде танылғанмен, ол (Декларация) тез арада АҚШ, Латын Америкасы , Австралия мен Азияның көптеген беделді университеттерінен қолдау тапты. Содан бері интеграциялық процестің идеялары мен принциптері Еуропа шегінен асып, ғаламдық білім кеңістіктеріне тарап кетті.
Болон процесінің келесі қадамы – 1997 жылы қол қойылған Еуропа аймағындағы жоғары білімге жататын біліктілікті(квалификция) мойындау туралы Лиссабон конвенциясы болды. Конвеция мәдени, әлеуметтік, саяси, философиялық, діни және экономикалық алуантүрлілікті көрсететін Еуропадағы білім беру жүйесін бүкіл Еуропаның байлығы ретінде таныды. Сөйтіп, шетелдік дипломдар мен біліктілікті мойындау мәселелері бойынша университеттер құқықтарын ,шеңберін кеңейтті.
Осы Конвенциясының арқасында білім беру саласындағы интеграция үдерісі жалпы еуропалық білім беру кеңістігінің қалыптасуына көшті. Еуропа кеңесі және ЮНЕСКО-ның қолдауымен Конвенцияны жүзеге асыру құралы ретінде 1994 жылы ұлттық ақпарыттың орталық жүйесі-ENIC (European Network of National Information Centers on Academic Mobility and Recognition) бекітілді.
1998 жылдың 25 мамырында Сорбоннада Франция, Германия, Италия және Ұлыбритания білім министрлері еуропалық жағары білім беру жүйесінің үйлесімділігі туралы Сорбон Декларациясын қабылдады. Декларацияда университеттерге континентті дамытуда негізгі рөлі жүктеліп, Еуропадағы жоғары білім беру кеңістігінің бірлігін жүзеге асыру жолдары көрсетілген. Декларацияда үйлесімділіктің мысалы ретінде бірлескен дипломдар келтірілген. Министрлер Еуропа Одағына қатысушы мемлекеттерді және басқа да еуропалық елдері осы кеңістікке қосылуға шақырды.
Мұндай бірігу 1999 жылы 19 маусымда Болонья қаласында орын алды. Онда Еуропаның 29 елі Болон Декларациясына қол қойды. Бұл құжат Болон процесінің басталуы болды. Онда Білім Еуропасы (Европа знаний) континент өмірінің мойындалған әрі ажырамас факторы деп аталды.
Прага қаласында 2001 жылы 32 елдің білім министрлері қабылдаған Бірлескен бас қосуда 2010 жылға қарай Еуропада білім берудің бірыңғай кеңістігін құру жөніндегі міндеттемелер расталды. Осы бас қосуда жоғары білім берудің екі сатылы жүйесін енгізудің жағымды жақтыры да айтылған болатын. Оның 1-дәрежесі бакалавр (ағылшынша bachelor), 2-дәрежесі магистр (ағылшынша master) деп аталады.
2003 жылы Берлинде Болон процесіне қатысушылардың саны 40-қа жетті, оның ішінде Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы да бар. 2003 жылдың 18 қыркүйегінен бастап әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті ресми түрде Болон процесіне қатысушы елдердің қатарына енді. Бұл құжатқа сол кездегі университеттің ректоры қол қойған болатын.
Процестің 2010 жылға дейін жетуі қажет мақсаттары төмендегідей:
2003 ж жұмысқа орналасу мүмкіндіктерінің пайда болуына байланысты азаматтардың жинақтылығын(мобильность) дамытудың нақты бағыттары ретінде жоғары білім берудің еуропалық аймағын құру;
2004 ж Еуропаның зияткерлік, мәдени, әлеуметтік және ғылыми-техникалық әлеуетін қалыптастыру әрі нығайту;
2005 ж Еуропалық жоғары мектептің әлемдегі абыройын көтеру;
2006 ж Еуропалық мәдени құндылықтарды дамытуда университеттердің басты рөлін арттыру, өйткені, университеттерді еуропалық сананы алып жүруші ретінде қарастырады.
Мемлекеттер Болон Декларациясына өз еріктерімен қосылуда. Олар Декларацияға қол қойып, белгілі бір міндеттемелерді қабылдайды. Олардың бірқатарының мерзімі шектеулі.
2007 -2005 жылдан бастап Болон процесіне қатысушы- елдердің жоғары оқу орындарының барлық түлектеріне бакалавр мен магистр дипломдарына бірыңғай үлгідегі еуропалық қосымшаны тегін беруді бастау;
2008 -2010 жылға дейін Болон процесінің негізгі талаптарына сәйкес білім берудің ұлттық жүйесін реформалау.
Болон процесінің негізгі өлшемдері төмендегідей:
- жоғары білім берудің 3 сатылы жүйесі;
- ЕCTS-тің академиялық кредиті;
- ЖОО студенттерінің, оқытушыларының және әкімшілік персоналының
академиялық жинақылығы (мобильность);
Сонымен, Болон процесінің негізгі құжаттары мыналар:
- Университеттердің Ұлы хартиясы (Болонья, 1988 жыл);
- Лиссабон конвенциясы (1997 жыл);
- Болон декларациясы (1999 жыл).
Осы және басқада жоғары білім берудің бірыңғай еуропалық кеңістігін құру туралы мәтіндердің ағылшын және орыс тілдеріндегі электронды нұсқасын интернет желісінен табуға болады.
Процестің негізгі мақсаты - 2010 жылға дейін Еуропа елдеріндегі жоғары білімнің ұлттық білім бері жүйесін үйлесімге келтіру болып табылады.
Болон процесіне қатысу қажеттілігінің негізгі екі себебі бар. Олар:
1) соңғы он жылдықта жаппай жоғары білім алу- өте пайдалы табыс көзіне айналып отыр. Бірақ еуропалық жоғары оқу орындары АҚШ-тан қалып қойды, сөйтіп біраз шығынға ұшырады;
2) Еуропа Одағы асықпай, бірақ нық қадаммен бірыңғай мемлекет болу жолымен келе жатыр. Ортақ әлеуметтік-экономикалық және саяси құрылымдар бірыңғай еңбек рыногының дұрыс жұмыс істеуі үшін біртұтас білім беру жүйесінің болуын қалайды.
Бакалавр- кең профильді маман. Білім берудің бұл алғашқы сатысы- Болон процесінің басты эксперименттерінің бірі болды. Бұл эксперимент халыққа жаңа мамандық беріп, жаппай жоғары білім алуды арзандатуға бағытталған. Болон процесінің құжаттарында жұмыс беруші бакалаврды жоғары білімі бар тұлға ретінде жұмысқа алуға міндетті деп көрсетілген. Бірақ қазіргі уақытта бакалавр дәрежесі бар мамандарға жай ғана жоғары білім алудың бірінші сатысын аяқтаған тұлға ретінде қарау белең алып келеді.
Бакалаврдан кейінгі дәреже магистр деп аталады. Лиссабон конвенциясы мен Болон декларациясында студент бұл деңгейде білім алу үшін бакалавр біліктілігіне ие болуы керек деп жазылған. Бірақ магистрант дәрежесіне ие болу тәсілі ұлттық деңгейде анықталады.
Негізінен Болон процесі қатысушы- елдердің жоғары оқу орындарын тиісті салалар бойынша белгілі бір деңгейді қамтамасыз етуге міндеттейді. Сонымен бірге, Болон процесі тараған барлық жерлерде дипломдарды өзара мойындау міндетті емес. Лиссабон конвециясының ІІІ тарауына сәйкес кейбір елдердің біріне берілген дипломдарды міндетті түрде бағалау жүктеледі.
Процестің жетістігі- біліктілік иегері өз білімін тегін бағалауды талап ете алады, бірақ одан босатылмайды. Бағалау рәсімін қолайлы ету үшін кредит жүйесі (кредит-өтілген сынақтың бірліктері) және диплом қосымшаның бірыңғай формасы енгізіледі. Сонымен қатар Болон процесі студенттердің білім алуға жұмылуын да қамтамасыз етуін қарастырады, яғни курстың бір жартысы студент бір жоғары оқу орнында тыңдап, басқа жоғары оқу орнында сынақтан ешқандай шығынсыз өте алады. Сондай-ақ Болон жүйесінде бірнеше жоғары оқу орындарымен талқыланып жүзеге асырылған бірлескен білім беру бағдарламаларын дамытуда ұсынылады. Мысалы, бірқатар курстарды ғылыми дәстүрлерінің немесе жақсы материалдар базасының болуына байланысты басқа ЖОО жоғары сапада оқып-үйренуге болады.
Болон процесі білім сапасын тексерудің белгілі бір жүйесін ұсынады. Ол осы жоғары оқу орнында қажетті білімді алуға болады дегенді көрсетеді.
Қазіргі уақытта Болон процесіне 45 ел қатысады. Оның ішінде ТМД мемлекеттері бар. Олар- Қазақстан, Ресей, Армнения, Азербайжан, Грузия, Молдава және Украина. Бұл жүйе Еуропо Одағына шын мәнінде қажет, онсыз ЕО әлемдік экономика мен саясатта басты ойыншылары- АҚШ пен Қытайға қарағанда төтеп бере алмайтын ұйым болып қалады. ТМД мемлекеттеріне де аталған процес қажет. Кеңес одағы кезінлегі жалпы білім беру, соның ішінде жоғары білім беру жүйесі өте жоғары дамыған болатын. Бакалавр-магистр деңгейлері сияқты ол кезде училищелер мен техникумдар бар еді. Осындай арнайы оқу орындарын аяқтағандар белгілі бір мамандық иесі болып шығатын. Кеңес Одағының білім беру жүйесі ең мықты жүйе болып саналатын. Оны бүкіл әлем мойындаған еді. Қазір көптеген елдер КСРО-ны әлемдегі ең ғылыми өркениет деп атайды. Бірақ КСРО ыдырағаннан кейін әрбір тәуелсіз мемлекет өз жолымен кетті. Бұл құбылыс жоғары білім жүйесіне, жалпы білім саласына әсерін тигізді.
Тәуелсіз Қазақстан үшін Болон процесіне қатысу қажеттілік деп санаймыз. Қазіргі уақытта Қазақстан жоғары білімін иновациялық дамуы Болон процесінің жалпы бағыттарына сай жүргізілуде.
Еліміздің жоғары білім беру жүйесі Болон процесіне қосылуына орай Жоғары оқу орындарында бірқатар өзгерістер бой көрсетуде. Бұған, ең алдымен, құрылымдық, мазмұндық өзгерістер жатады. Осындай жаңашыл өзгерістер әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде де алғашқылардың бірі болып қолға алынды. Қазіргі кезде Болон процесінің стандарттары зерттеліп, олар білім беру жүйесіне қарқынды енгізілуде. Оқу процесіне енгізіліп, іске асырылып жатқан осындай жаңа құбылыстардың тиімді тиімсіз, артық-кем тұстарын саралаудан алдын Болон процесінің мән-мазмұнын жете түсініп алған орынды деп санаймыз. Сонымен, Болон процесі дегеніміз, Еуропа елдерінің ортақ білім жүйесін құруды мақсат етіп, Италияның Болонья қаласында Еуропаның 29 мемлекетінің білім министрлері қол қойлған қаланың атауына орай бұл ортақ байлам Болон процесі атауына ие болған.
Жалпы Еуропа елдерінің білім беру жүйесін ортақтастыру мен үйлестіру ісі 1970 жылдардан бастау алады. Сол кездің өзінде Еуропа Одағы Министрлер кеңесі Білім саласы боынша бірінші ынтымақтастық бағдарламасы туралы қарар қабылдаған еді. Болон процесінің алдындағы тағы бір басқыш ретінде Университеттердің ұлы Хартиясы (Болонья, 1988) және Сорбон декларациясын (Париж, 1998) атауға болады. Ал 1999 жылы ортақ мақсатқа жетуді көздеп, арнайы декларацияға Еуропаның 29 мемлекеті қол қойды. Болон процесі қазіргі кезде 40-тан астам мемлекетті біріктіріп отыр.
Процесс 2010 жылы мынадай негізгі мақсаттарға қол жеткізуді көздеуде:
1) Жоғарғы білімнің еуропа аймақтық ортақ кеңістігін қалыптастыру. Бұл азаматтардың осы елдер арасында ешбір кедергісіз жұмысқа орналасуына мүмкіндік береді;
2) Еуропаның интелектуалдық, мәдени, әлеуметтік және ғылыми-техникалық әлуетін қалыптастыру және нығайту; әлемде еуропалық жоғары мектептің беделін арттыру;
3) Еуропалық жоғарғы оқу орындарының студенттері, қаржыны және ықпалын арттыру жолында басқа білім беру жүйелерімен салыстырғанда бәсекеге қабілеттілігін күшейту; Ұлттық жоғары білім беру жүйесінің сәйкестігіне, жоғары білімнің сапасына қол жеткізу.
4) Басқа елдер Болон процесіне ерікті түрде қатыса алады. Декларацияға қол қою арқылы олар өздері орындауы тиіс міндеттемелер алады. Бұл міндеттемелердің бірқатары мынадай мерзімдермен шектелген:
5) 2005 жылдан бастап Болон процесіне қатысушы елдердің жоғары оқу орнын бітіруші барлық түлектеріне бакалавр және магистр дипломдарына бірдей үлгідегі тегін еуропалық қосымша беру;
6) 2010 жылға дейін Болон процесінің негізгі талаптарына сәйкес ұлттық білім беру жүйесін реформалау.
Енді Болон процесінің негізгі өлшемдеріне келейік. Олар мыналарды қамтиды:
1) Жоғары білімнің үш деңгейлі жүйесі;
2) ECTS академиялық кредиттер;
3) ЖОО студенттерінің, оқытушылары мен басқарушыларының
академиялық икемділігі (ортақ білім кеңістігі бойынша еркін жүріп-тұруы);
4) Диплоға еуропалық қосымша беру;
5) Жоғары білім сапасын қадағалау;
6) біртұтас еуропалық зерттеу кеңістігін құру;
Болон процесінің ұсынбалы өлшемдеріне мыналар жатады:
1) ортақ еуропалық бағалау;
2) студенттердің белсенді түрде қатысуы;
3) тұрмысы нашар студенттерге әлеуметтік қолдау көрсету;
4) өмір бойы білім беру.
Болон процесінің факультативтік өлшемдеріне төмендегілер жатады:
1) Білім мазмұнын дайындық бағыттары бойынша үйлестіру;
2) студенттердің өз таңдаулары боынша іріктеліп алынған курстар арқылы оқыту;
3) модульдік жүйе;
4) қашықтан оқыту, электрондық курстар;
студенттер мен оқытушылардың академиялық рейтингтері.
Міне, Болон процесінің негізгі өлшемдері осылар. Сонымен бірге бұл процесс жоғары оқу орындарының автономдылығын қуаттайды.
Сонымен Болон процесінің негізгі мақсаты ортақ білім кеңістігін құру арқылы Еуропа елдерінің ұлттық білім беру жүйесіне өз серіктес жоғары орындарында қолданылып жүрген ең үздік тәжірибелерді, озық ғылыми жаңалықтарды студенттер мен білікті мамандарды тартып алу. Бұл студенттердің, оқытушылардың, басқарушы қызметкерлердің осы кеңістік аясында еркін жүріп-тұруына мүмкіндік беру арқылы іске асырылады. Соның нәтижесінде біртұтас Еуропа Әлемдік білім нарығында тартымдылыққа, басымдыққа ие болады.
Өз құрамына енген елдердің жоғары білім жүйесін үйлестірулі қамтамасыз ету үшін олар барынша ашық болуы тиіс. Бұл мақсатқа бір типті білім беру жүйелерін (бакалавриат, магистратура), қайта санауға жол ашатын бірдей білім кредиттері жүйесін енгізу, алынатын біліктіліктің белгіленген бірдей нысандарын енгізу, академиялық біліктілікті ортақ түрде тану жүйелерін тарату арқылы қол жеткізіледі.
Осы жерде мынадай сауал туындайды. Еуропа елдерінің Болон процесі негізінде білім реформалдарын жүргізіу қандай қажеттіліктен туып отыр? Бұл сұраққа Болон процесінің жоғарыда келтірілген негізгі өлшемдерінен біршама жауап алуға болады деп ойлаймыз. Бұған қосымша мынаны айтуға болады.
Қазіргі кезде Еуропа құрлығындағы елдер өздерін біртұтас сезініп, Бірігуге мықтап ден қойды. Ал жоғары білім беру саласы қоғамды қалыптастыруға тікелей ықпал етеді. Сондықтан да білім жүйелерінің әрқилылығы мен әртектілігі Еуропаның бірігуіне кедергі келтіреді.
Біртұтас Еуропа еңбек күшінің, тауарлар мен капиталдың еркін қозғалуына мүдделі. Бұл үшін жоғары оқу орындары беретін біліктіліктің осы кеңістікте бірдейлігіне қол жеткізу қажет. Мұнсыз біліктілігі жоғары мамандардың еркін жүріп-тұруы қиын болады.
Сонымен бірге жоғары білім беру саласы бизнес әлемінде табыстылығы жоғары кәсіп түрінің бірі болып табылады. Қазіргі кезде бұл салада АҚШ басым позицияға ие. Осы саладағы бәсекелестікте Еуропа өз білім кеңістігін біріктіріп және өзге қатысушы елдердің үздік қасиеттерін пайдалана отырып, мол табысқа жетуді көздейді.
Қазақстанда Болон процесіне қосылу мәселесі 2003 жылдан басталады. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірі Ж.Кулекеевтің 2003 жылғы 8 қазандағы № 661 бұйрығымен Болон процесінің аспектілірін оқып-үйрену жөніндегі жұмыс тобы құрылды. Бұл жұмыс тобына Қазақстандық кәсіптік жоғары білім жүйесінің еуропалық білім кеңістігіне енуін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру, Еуропа кеңесінің, ЮНЕСКО-ның жұмыс топтарымен, өзгеде құрылымдарымен және басқа ұйымдармен байланыстарды қамтамасыз ету жүктелді. Жұмыс тобының Құрамына Білім және ғылым министрлігінің жауапты қызметкерлері, Қазақстанның іргелі жоғары оқу орындарының ректорлары кірді.
Жұмыс тобының атқарған іс-шараларының нәтижесінде Қазақстан Болон процесіне кіру туралы декларациясына қол қойды. Бұл Қазақстанның бұдан былайғы жерде әлемдегі білім беру кеңістігінен оқшауланбай, Болон процесіне қатысушылардың қабылдайтын шешімдеріне өз ықпалын жасауға мүмкіндік алатынын білдірді.
Қазақстанның бұл процеске қатысуы қандай қажеттіліктен туды деген мәселеге келсек, мынандай жайттерді атаған орынды. Біріншіден, Қазақстанның білім жүйесі Ресейлік білім жүйесінің бір бөлшегі ретінде қалыптасқан. Ал Ресейдегі Петр бірінші негізін қалаған білім жүйесінің бастауы еуропалық білім жүйесінен тамырланатыны белгілі. Ресей болса 2003 жылы Болон процесіне қосылды. Сондықтан да Қазақстанның бұл процестен тыс қалуы белгілі деңгейде оқшаулануға ұшыратуы мүмкін.
Екіншіден, Қазақстанның Еуропалық Одақпен қарым-қатынасы жақсы. Сыртқы экономикалық байланыстары да дұрыс жолға қойылған. Бұл байланыстардың негізінен жоғары білімді адамдар арқылы жүретіні мәлім. Сондықтан да аталмыш жүйенің сырын жақсы білетін мамандардың қарым-қатынас жасауы жеңіл болады.
Үшіншіден, жаһандану кезеңінде оқшаулану қиын әрі бұл қажет те емес. Оның әсері тимей қоймайды. Осы себепті керісінше, аталған процеске қатысып, оның қабылданатын ортақ шешімдеріне белгілі бір дәрежеде ықпал ету тетіктерін ойластырған орынды.
Төртіншіден, Еуропа елдерінің ғылыми техника саласында, білім беру жүйесінде көптеген артықшылықтарға ие екендігі талас тудырмайтыны ақиқат. Мұндай озық тәжірибеден үйренудің қажеттігі мен тиімділігі қарсылық туғызбайды деп ойлаймыз.
Сонымен бірге Қазақстанның бұрыннан қалыптасқан ғылыми зерттеулер жүргізу,оқыту бойынша озық дағдыларын, ғылыми және педогогикалық мектептерін, қалыптасқан дәстүрлерін Болон принциптерімен үйлестіре отырып жүргізуге болатынын атап айтқан жөн.
Қазіргі кезде Болон процесінің барлық аспектілілері әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде мүмкіндігінше іс жүзінде асырылуда. Әрине, қазіргі нарықтық заманмен бірге жастардың, қоғамның алға қойған мақсат-мұраты өзгергенін есепке алсақ, бұл процестің бізге тиімді жерлері көп деп есептеуімізге болады. Жастарды біз әдебиет тарихын, көркем шығарманы оқытуда уақытты тиімді пайдалануды үйретеміз. Ғылым мен білім сапасын арттыру үшін жастарды жан-жақты болуға дағдыландыру қажет. Бос уақыттарын басқа тілдерді үйренуге жұмсау керек. Бұл процестің жастарды, оқытушыларды басқа елдерге жіберіп, білім, тәжірибе алмастыру аспектісі өте дұрыс ойластырылған деп есептеймін. Сонда ғана әлем әдебиеттерінде болып жатқан өзгерістерге шынайы баға беріп, өз әдебиетімізді дамытып, әдеби үдеріске салмақты сараптама жасай аламыз. Біз болашақ әдебиеттанушыларды ғаламдық әдебиеттегі теориямен қаруландырып, ең алдымен, білім сапасына көңіл бөлгеніміз жөн. Қазіргі таңда университетте Болон процесі аспектілерінің сыртқы қалпы іске асырылып жатыр, бір қалыпқа түскен соң барлық аспектілер іс жүзінде орындалады деген сенімдеміз. Данышпан Абай айтқандай, Болон процесіне қосылудағы мақсатымыз – оның пайдасына ортақ, зарарынан қашық болуға ұмтылу болса игі деп білеміз.
Болон үдерісінің мәні мен мақсаттары оның Университтердің Ұлы Хартиясы (Болонья, 1988ж) " Лиссабон конвенциясы " (1997ж), "Болон декларациясы" (1999ж) құжаттарымен бекітілген университеттік білім берудің әлемдік интеграциялануына қол жеткізу болып табылады.
Аталған процесс бойынша 2010жылға дейінгі атқаратын жұмыстар қатарында жұмыспен қамтуға байланысты оқытылулар жұмылдыра түсу мақсатында білім берудің еуропалық аумағын құру, интелектуалдық, мәдини, әлеуметтік және ғылыми-техникалық потенциалды қалыптастыру және жетілдіру. Еуропалық Университтердің беделін мейлінше жоғарылату, жоғары оқу орындарың білім берудің басқа жүйелерімен бәсекелестік мүмкіндігін арттыру, ұлттық білім беру жүйелерінің өзара салыстырмалығы мен әрекетінің жаңа деңгейіне қол жеткізу.
Еуропалық ой-пікірдің озық нұсқалардың, батыстық зияткерлік құндылықтарды өскелең ұрпақ санасына шығармашылық негізде сіңіру жұмыстары бар.
Болон үдерісіне қосылу өркениеттің қазіргі талаптарына сай болу қажеттілігін дәйектейді.
1.2 Болон үдерісі аясында жоғары оқу орындарының жаңа рөлі
Болон үдерісі аясында жоғары мектептің жаңа рөлін Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың оқытушы профессорлар құрылымының ХХХІХ-шы ғылыми әдістемелік конференциясы арналды. Мұның өзі кездейсоқтық емес еді. Қазақстанның әлемдік қоғамдастыққа одақтығы, 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымына Төрағалық етуі, Болон Хартисына қол қоюы жақын уақыттарда Болон келісіміне де қол қоюды қажететеді. Ал, бұл болса түпкі нәтижесінде республикада жоғары білім беруді реформалаудың негізгі кезеңдерін аяқтауға мүмкіндік береді.
Қазақ Ұлттық Унивреситеті Қазақстандағы жоғарғы білім берудің ретінде еліміздің әлемдік білім беру қоғамдастығына интеграцияландырудың көшбасшысы болып болып табылады. Сондықтанда қазірдің өзінде бізге Болон үдерісі принциптері мен идеяларын жүзеге асыруда белсенді қызмет атқару қажет болады.
Біздің университетте, сондай-ақ Қазақстанның басқа жоғары оқу орындарында бүгінгі күнге дейін қандай жұмыстар атқарылды, алға қойған мақсаттарға жету жолдары қандай болмақ. Сондықтан да Болон үдерісінің тарихы мен мазмұнын зерттеп, сараптау өте маңызды мәселе ретінде қарастырылады.
Болон үдерісінің идеялары Еуропалық елдермен университеттерде бірнеше он жылдықтар бойына талдаулар мен сараптаулардан өткен болатын. 1988 жылы Болон университінің 900- жылдығын мерекелі атап өту кезінде Университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойылған болатын. Бұл хартияда мамандарды даярлау сапасын жетілдіру бойынша жоғары оқу орындарының қызметін нтеграциялаудың негізгі бағттары көрсетілген еді.
Орталық Азия мемлекеттері және Республиканың ЖОО-лары ішінде Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ бірінші болып аталған Хартияға 2003 жылы қол қойған болатын. Бүгінгі таңда 90-ға жуық қазақстандық университеттер осы құжатқа қол қойды. Ал, бұл болса ЖОО-лардың ынтымақтастығы жаңа биіктерге көтеріп, білім берудің сапасын арттыруға мүмкіндіктер береді.
1997 жылы қабылданған Еуропалық аймақтағы жоғары білім бруге жататын біліктілікті тану туралы Лиссабон конвенциясын қабылдау болды. Аталмыш құжатты Қазақстан 42-елдің алғашқылыларының бірі болып қол қойды да 1997 жылдың желтоқсан айында ратификациялады.
Қорытынды кезеңі Болонья қаласында 29 елдің білім беру министрлігінің өз үкіметтерінің атынан Болон декларациясына қол қоюы болып табылады. Қазіргі уақытта Болон декларациясына 45 мемлекет, соның ішінде ТМД-ның 6 мемлекеті- Ресей, Украина, Армения, Грузия, Молдава, Әзірбайжан бар.
Болон үдерісінің мақсаты- біртұтас білім беру кеңістігін құру, білім беру сапасын, оның бәсеекге қабілеттігін арттыру және жоғары білім берудің әлеуметтік ролін күшейту үшін ұлттық білім беру жүйелерін интеграциялау болып табылады.
Болон декларациясында шешімі негігі мақсатқа жетуге көмектесетін бірінші кезектегі мәселелер көрсетілген:
1) жоғары білім беру саласында жалпыға түсінікті, салыстырмалы біліктілік деңгейлерін енгізу. Мысалы, Қазақстандық бітіруші экономика бакалавры 120-дан кем емес кредиттерді игеру тиіс және оның оқу мезімінің ұзақтығы 4 жылдан кем болмауы қажет.Білім беру деңгейі бойынша оқу мерзімінің ұзақтығы барлық елдерде бірдей еместігін ескеретін болсақ, Болон үлерісіне қол қою дипломдардың өзара тартылуына мүмкндік беретін болады. Айта кететін бір жайт, болашақта біліктіліктің салыстырмалылығына жету үшін бізге базалық білім берудің мазмұнын жалпы еуропалық нормаларға сәйкестендіру керек.
2) Жоғары білім берудің үш сатылы жүйесіне өту (бакалавриат-магистртура-докторанту ра);
3) Еңбек сыйымдылығын (курстар, бағдарламалар,жүктемелер) бағалауды біртұтас сынақтау кредит бірліктерінің біртұтас жүйесіне енгізу және ЮНЕСКО талдап жасаған үлгі бойынша дипломның қосымшасында оқу бағдарламасын көрсету. Аталған талаптың туындауына қазіргі кезде әртүрлі елдерде еңбек сыйымдылығын өлшеу үшін әрқили өлшем жүйесінің қабылдануы себеп болып отыр. Мысалы, бакалавр дәрежесін алу үшін Ұлыбритания ЖОО-ларында 360 кредиттерді игеру қажет, Испанияда 400-500 кредиттер, Швецияда 120 кредиттер жән т.с.с. Тіпті кредиттің өзін түсінуде бірқатар айырмашылықтар бар. Айталық, 1 британдық кредит оқытудың бір аптасына келеді. Сондықтан, бүгінгі таңдағы мәселе сынақтау бірліктерінің барлығына бірдей бітұтас жүйесін қабылдау болып табылады, яғни Болон үдерісіне енген елдер кредиттерінің біртұтас жүйесін пайдаланатын болады.
4) студенттердің, оқытушылар мен әкімшілік-басқару қызметкерлерінің мобильділігінің іске жұмылуын арттыру (ең бастысы әрбір студент алауы бойынша өзінің білім алу траекториясына сәйкес басқа жоғары оқу орнында бір семестрден кем емес болуға мүмкіндік алуы тиіс). Бұған қол жеткізу үшін бакалавриат-магистратура-докторанту ра PhD оқу бағдарламаларын біріздендіру (идентификациялау) қажет.
5) Біліктілікті және соған сәйкес жоғары білім беру сласындағы құжаттарды өзара тану.
6) Жоғары оқу орындары қызметіндегі автономдықты қамтамасыз ету және жоғары оқу орындарының қоғам алдындағы жауапкершілігін арттыру.
Болон үдерісінің алғашқы үш талабы ҚР бойынша негізінен жүзеге асырылды.
Жоғары білім беру саласындағы жалпыға түсінікті, салыстырмалы біліктілікті енгізу 2004 жылы ҚР Білім және Ғылым министрлігі бакалавриат және магистратура мамандықтарының классификацияларын бекіткеннен кейін басталған болатын. Бұл құжат ҚР білім беруді халықаралық стандартта жіктемесі методологиясымен салыстырмалылықты қамтамасыз ететін еді. Халықаралық стандартты жіктемені ЮНЕСКО бекіткен болатын. Бүгінгі таңда жоғары және ЖОО –дан кейінгі білім беру мамандықтары классификаторының жобасын талдап жасау жұмыстары аяқталды. Мұнда Болон келісіміне қатысушы елдердің барлығы қабылдаған білім беру деңгейлері мен мамандықтар топтамалары сәйкестендірілген.
Білім берудің халықаралық стандартты жіктемесі бойынша мамандықтар топтамаларының классификаторы келесідей:
1- білім беру;
2 - гуманитарлық ғылымдар;
3- құқық;
4- өнер;
5- әлеуметтік ғылымдар, экономика және бизнес;
6- жаратылыстану ғылымдары;
7- техникалық ғылымдар және технология;
8- ауыл шаруышылығы ғылымдары;
9-қызмет көрсету;
10- әскери іс және қауіпсіздік;
11- денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру;
12 – ветеранария;
13- есептеу техникасы.
Екінші талап- жоғары білім берудің үш сатылы жүйесіне өту (бакалавриат-магистратура-докторанту ра) оқытудың барлық деңгейлерін біріздендіруге бағытталған. Мұның өзі білім беру бағдарламаларындағы басы артық қайталауларды болдырмау негізінде білім беру сапасын арттыруға және білім беру үдерісіндегі ғылымилықты күшейтуге мүмкіндік береді.
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ – дың Болон келісімі ұсынған жоғары білім берудің көпсатылы жүйесін республика бойынша алғашқылырдың бірі болып енгізгені мәлім.
1994 жылы университетте бакалавриаттық оқыту бағдарламаларын жүзеге асыру басталды. Ал, 1996 жылы бұл жұмыс магистратурада жалғасын тапты. 2005 жылдан бастап әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да алғашылардың бірі болып отандық философия докторларын даярлау бойынша пилоттық жобаны енгізу жұмыстары басталды.
Болон келісімінің үшінші талабы біріздендірілген сынақтау бірліктері жүйесін, яғни білім берудің кредиттік жүйесін енгізу болып табылады. Мұның өзі білім беру бағдарламаларының салыстырмалылығын қамтамасыз ету және жұмылдыру принципін жүзеге асыру қажет еді. 2003 жылдың 1 қыркүйегінен бастап Білім және Ғылым министрлігі республиканың жетекші ЖОО-ларын экономикалық мамндықтар бойынша 1 курс студенттерін оқытудың кредиттік жүйесі негізінде білім беруді бастауды ұсынған болатын. Бұл жобадағы алғашқылардың бірі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ болды. Қазіргі уақытта университеттің жоғары зияткерлік әлеуеті арқасында, әдістемелік жұмыстың дамыған дәстүрі негізінде білім беруді дамытудың мол тәжірибесі іске қосылып әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да білім берудің кредиттік жүйесі толықтан енгізілді. Бұл жүйенің негігі принциптері мен құралдарын университеттің академиялық, әкімшілік қызметкерлері мен студенттері қабылдады. Кредиттік жүйенің тиімділігін арттыру үшін болашақта оқытушы-профессор құрамының курстарды трансформациялауға, білім беру бағдарламаларын жетілдіруге, студенттермен диалогты ұйымдастыруға терең де кеңінен атсалысқаны абзал.
Кез-кеген реформа ұлттық мәдениет пен құндылықтарды сақтау үшін, жас ұрпақты тәрбиелеу дәстүрлерін берік ұстану үшін әлеуметтік жағдайларға сәйкестендірілуі тиіс.
Кредиттік оқыту жүйесін енгізу тәжірибесі көрсеткендей бұл жүйенің де едәуір проблемалары баршылық, оларды күш-қуатты біріктіре отырып еңсеруге әбден болады. Оларға мыналар жатады:
1. Оқу процесін толықтап дербестендірітін кредиттік жүйе дәстүрлі студенттік топ ерекшеліктерін тегістеп (ниверлеп) жіберді. Ал, мұның өзі болашақ мамандарға ұжымшылдық,елгезектік, командада жұмыс атқара білу сияқты саналық құндылықтарды тәрбиелеудің жаңа жолдары мен мүмкіндіктенрін іздестіруді талап етеді.
2. Студенттер өзінің кәсіби даярлығын жетілдіруі үшін жеңіл, маңызды келетін курстарды таңдауы мүмкін.
Кредиттік жүйе курстарды таңдауда студенттерге мол мүмкіндіктер беретіндіктен кейбір курстарды оқытуды тоқтату жағдайларын да есепке алу керек. Нәтижесінде жеке оқытулардың оқу жүктемесі (студент таңдамағандықтан) кенет төмендеп кетуі мүмкін. Сонымен бірге студенттердің пәндерді таңдауы себептерінің өзі дұрыс негізделмей қалуын да ескерген жөн. Бұл проблема кредиттік жүйе бұрыннан оқытудың негізі болып табылатын шетелдік жоғары оқу орындары да бар. Бұл арада біздің ойымызша үлкен жауапкершілік жүгі топ эдвайзерлеріне түседі. Олардың міндеті консервативті шешімдер қабылдап, оқу бағдарламасын ойдағыдай орындау мақсатында студенттерге көмек қолын созу болып табылады.
3. Кредиттік жүйе бойынша студенттер оқытушыны да тыңдайды. Студенттер оңды нәтижелерге жету және жоғары балдар алу жолында прициптің, талантың және білімсіз оқытушылардан бас тарту жағдайларын болдырмау да аса қажетті істердің қатарынан орын алуы тиіс. Айталық, осындай теріс құбылыстардан арылу үшін Ұлыбританияда лектор-оқытушы немесе практикалық сабақ жүргізуші бағалар немесе баллдар қойылатын қорытынды бақылауға қатыспайды. Студентердің білімін, аты-жөнін ЖОО-ның әкімшілік органы құпия ұстайтын басқа оқытуша бағалайды. Сондықтан әрбір оқытушы өзінің сабақтарын барынша саналы өткізуге ұмтылады, ал студент болса күшті оқытушыны таңдайды, оған (студентке) жақсы білім алу және емтиханды ойдағыдай тапсыру ең өзекті мәселе екендігі даусыз. Ең басты студенттердің оқуға деген ынта-жігерін арттыратын әдіс, амалдарды тұрақты түрде жетілдіруге беру қажет.
Осындай және басқа да мәселелерді ойдағыдай шешу үшін барлық қажетті мүмкіндіктер қарастырылуы тиіс. Мысалы, жоғары оқу орындарының штаттық кестесіне және лауазымдар тізбесіне орыс тіркеушілер, тьютерлер, эдвайзерлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және бизнес факультеті
Экономикалық теория кафедрасы
Диплом жұмысы
Болон үдерісі аясында әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің әлемдік білім беру жүйесіне интеграциялануы
Орындаған 4 курс студенті Досан Г.Н.
Ғылым жетекші Махмеджанова Л.Н.
Э.ғ.к., доцент
Нормо контролер Абдилова А.Ч.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі Төлегенова М.C.
э.ғ.д.,профессор
Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ЖАҺАНДАНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БОЛОН ҮДЕРІСІН ҚОЛДАНУ
1.1 Болон үдерісінің мәні мен мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Болон үдерісі аясында жоғарғы оқу орындарының жаңа рөлі ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Болон үдерісінің әдістемелік қамтамасыздандырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2 БОЛОН ҮДЕРІСІ ЖӘНЕ ӘЛ- ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНДЕГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетіндегі білім
беру жүйесінің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.2 Болон үдерісіне сәйкес әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетіндегі оқу жүйесін оңтайландыру мәселелері ... ... ... ... ... 45
2.3 Еуропалық оқу әдістерін әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
Университеті тәжірибесіне енгізу бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
КІРІСПЕ
Білім беру деңгейі - экономикалық ғылыми техниканың ең негізгі көрсеткіштерінің бірі екендігі белгілі. Білім беру мемлекет пен қоғамның орнықты дамуының кепілі болып табылады. Білім беруде кідіріп қалу мемлекеттің бәсекелестік қабілеті мен ұлттық болашағына кері ықпалын тигізері сөзсіз. Сондықтанда білім беру және оны заманауи талаптарына сәйкес жүргізу қазіргі кезеңдегі көкейкесті мәселелердің бірінен саналады. Осыған орай Елбасы Н.Назарбаев тәуелсіз мемлекетке қазіргі заманғы экономикалық және қоғамдық модернизацияның сұраныстарына сай келетін білім беру жүйесі қажет екенін атап көрсеткен болатын.
Жаһанданудың етек алуына байланысты әлемдегі өзгеруден, жаңа технологиялардан, білім берудегі соңғы тәсілдерден тысқары болудың мүмкін еместігін уақыттың өзі дәйектеп отыр. Оның үстіне бұрынғысынша білім беру экономиканы тежейтін тетіктердің бірі екендігіне көз жеткізіп келеміз. Мемлекетіміздің басты стратегиялық бағыты мейлінше бәсекелестікке бейім 50 елдің қатарына қосылу екендігі баршаға мәлім. Дамыған елдердің қатарына қосылудың басты шарттарының әрі талаптарының бірі- бәсекелестікке қабілетті мамандар даярлау. Елбасы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында дамуымыздың тегершігі парасатты экономика негіздерін қалыптастыруды негіздей отырып, әуелі адами капиталымызды жасақтау қажеттілігін баса айтқан еді. Бәсекеге қабілетті экономика бұл ең алдымен кадрлардың бәсекеге қабілеттігі деген Президенттің тұжырымы осының дәлелі.
Терең білімді, жоғарғы білікті мамандар дайындауда бірқатар реформалар қажет екендігін республиканың қазіргі білім саласындағы деңгейі көрсетіп берді. Кеңестік кезеңнен қалған білім беру жүйесін түбегейлі өзгертпей ары қарай даму екі талай екендігіне көз жеткізілді. Себебі кеңестік білім беру саласы батыстық білім әлеміндегі үдірістерден оқшау еді. Тіпті тоталитарлық биліктің темір құрсауы сыпырылып тасталғаннан кейін де өзге де ТМД елдері тәрізді постиндустриалды мемлекеттердің білім беру жүйесіне Қазақстан да бірден мән бере қоймады. Тек тоқсаныншы жылдардың соңына қарай білім берудегі сең болып сірескен консервативті әдіс-тәсілдердің орнына оқытудың жаңа технологиялары келе бастады. Германия 2000 жылға дейін білім, АҚШ ХХІ ғасырдағы американдықтар білімі, Франция ХХІ ғасырдағы білім моделіне ізденіс тәрізді реформаларға қол созған уақытта Қазақстан дүниежүзілік интеграциялардан тыс қалмау үшін білім саласына назар аударып, бірқатар реформалар жүргізді. Солардың арасында еурапаға ашырған терезе арқылы Болон декларациясына қол қойды. Сол кезде осы шараны жақтаушылардан даттаушылар басым болған еді. Олар оқытудың кредитті жүйесіне енуді еуропалық түрдегі білімге бой ұру, ұлттық нышандардан жұрдай болу, дәстүрлі тәсілдерден бас тарту, жаһанданудың жағымсыз тұстарына жол ашу деп түсінді, осындай пікірді насихаттауға тырысты.
Бұл тарихи шындық.Алайда әлемдегі алпауыт елдермен терезесі тең, Орталық Азияның барысына айналу үшін Болон процесіне енудің қажеттілігі айқын көрінді. Оның үстіне Елбасының Қазақстан халқына жолдауында 2008 жылы үкіметке Еуропаға жол арнайы бағдарламасын әзірлеуге тапсырма берілген. Сонымен қатар Қазақсран 2010 жылы беделді еуропалық ұйым ОБСЕ-ге төрағалық етеді. Мұның өзі республика Еуроодақпен тығыз қарым-қатынас жасау дегенді білдіреді, яғни онымен тауарайналымын жақсартады, және сыртқы экономикалық байланыс орнатады. Ал мұндай байланыстар жоғары білімді, білікті мамандар арқылы жүзеге асырылатыны белгілі. Қазақстан азаматтарының білімдері сапалы, терең әрі заманауи талаптарына сәйкес келсе, онда мұндай қарым-қатынастарды жасауға Еуропа елдерінің алдында беделді мемлекет ретінде өзін көрсету қиынға түспейтіндігіне көз жеткізілді.
Болон процесінің өзі Еуропа елдеріне аса қажеттіліктен дүниеге келді, себебі соңғы жылдары Еуропа біртұтас экономикалық кеңістік құруға бет алып, айтарлықтай нәтижелерге жетіп келеді. Білім жүйелерінің ала-құлалығы, шашыраңқылығы экономикадағы біртұтастықты толыққанды етуге кедергі келтіруде, сондықтан да осы салада да интеграцияға қол жеткізу процестің басты міндеттерінің бірінен саналады. Болон процесінің мақсаты-еуропалық жоғары мектептің бәсекелестігін өсіру және азаматтардың жинақтылығын жоғарлату, оқу бітірушілердің жұмысқа тұру қабілеттігін арттыру бағытында 2010 жылға еуропалық кеңістігін құру. Болон процесі негізінде жоғары білімнің бірыңғай еуропалық жүйесі құрыла бастады. Соның ішінде еуропалық білімнің баулуын және бәсекелестігін көрсетуге, жоғарғы білімнің көпдеңгейлігін енгізуге, академиялық кредиттер жүйесін енгізуге, білім сапасын бақылауға студенттер мен оқытушылардың жинақтылығын кеңейтуге, студенттерді ортақтастырып оқытуға бағыттау қол жеткізілуде. Болон процесі Еуропа аймағындағы ғылыми зерттеудің деңгейін өсіру шараларына ерекше көңіл бөледі. Сонымен қатар қоғамдық жетістікте жоғары білімнің орнын куәландырады, сапаға жіті мән береді.
Болон процесі ерікті түрде құрылады және өзінің қатысушыларынан ештеңе қажет етпейді. Ол білім беру жүйесіндегі ашықтықты, сәйкестікті, түсініктілікті, бір жүйеден екінші жүйеге көшуді оңайлатып, білім алушыға мол мүмкіндіктер береді.
Болон процесіне ену Қазақстан үшін кездейсоқ оқиға болмады. Республиканың білім беру саласында біақатар алғышарттар жасалды. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңына сәйкес және білімді дамытудың 2005-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бойынша жоғары білімнің үш сатылы жүйесі қарастырылған. Жоғары білім беруді бакалавриат, магистратура және PhD докторантура арқылы жүзеге асыру жоспарланған. Қазіргі кезде осындай көпсатылы білім беру еліміздің ұлттық сипаттағы жоғары оқу орындарында жүргізілуде. Жоғарғы оқу орындарындағы кредиттік технология бастапқы сатыда эксперимент түрінде енгізілсе, 2008-2009 оқу жылынан бастап академиялық кредит жүйесіне барлық университеттер мен институттар көшірілді.
ҚР Еңбек және әлеуметтік қамтамасыз ету министірлігі Республиканың Білім және ғылым министірлігмен бірге бакалавр біліктігі жеткілікті болатын қызметкер шеңберін анықтайтын номенклатуралық тізбе белгілеу жұмыстарын жүргізді.
Білім берудегі үш сатылы жүйені әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті де тәжірибенің аздығына қарамастан ендірді. Көш жүре түзеледі демекші алғашында көптеген қиындықтар мен түсінбеушіліктерді бастан кешірген оқу орны бәсекеге қабілетті білікті мамандар дайындау ісінде жүктің ауыр жағы өзіне түсетіндігін түсініп, үш сатылы білім берудің оңтайлы әрі тиімді тұстарын меңгеруді қолға алды. Әркімді заман сүйремек, заманды қай жан билемек- деп ұлы Абай айтқандай заманауи талаптары университетте кредитті технологияның қыр-сырын ұғынып, шаш етектен келер түйіткілерді шешуге итермеледі. Шындығын айту керек, осындай күрделі мәселені шешуде университет құр алақан қалмады, әсіресе соңғы уақыттардағы нәтижелері қомақты. ҚазҰУ-дың Қазақстан және Орта Азия елдері бойынша танымал жоғарғы оқу орнына айналу- осының айғағы. Ендігі кезекте білімнің қара шаңырағы білім беруде халықаралық деңгейге көтерілуді көздеуде. Осындай мәреге жетуде басқарудың жаңа тәсілдері мен оқытудың қазіргі заманға сәйкес технологиялары кеңінен пайдаланылуда.Басқаларды айтпағанның өзінде консервативті ғылым саласы ретінде саналатын тарихнаманы оқытуда соны технологияларды, тың тәсілдерді қолдануға мән берілуде. Уақыт өткен сайын әрі кредитті технология жағдайында дәстүрлі сипатта дәрістер оқып, семинар сабақтарын жүргізудің салдары жоғары білікті маман даярлауға кері әсерін тигізетіні байқалды.
Болон процесінің қағидаларының бірі білімнің сапасын арттыру болып табылады. Осы бағытта университетті білім мен ғылымды ұштастыру шараларына ерекше назар аударылған. Бәсекеге қабілетті білікті мамандар даярлау ісінде жүктің ауыр жағы өзіне түсетінін байқаған ҚазҰУ ғылыми зерттеулерді жүргізудің қажеттілігін терең ұғынуда. Мамандардың кәсіби біліктілігі мен ғылымды дамыту үшін жалпы білім беру жүйесінде атқарылар қыруар жұмыстың басы жоғары оқу орындарында түйіседі. Сондықтан да жаңа технологияларды меңгеру тек сапалы білім берумен шектелмеуі тиіс. Университеттер, әсіресе ұлттық жоғарғы оқу орындары әртүрлі деңгейдегі ғылыми зерттеу орталықтарына айналуын еліміздегі экономикалық, әлеуметтік-саяси жағдай талап етіп отыр. Бұл жайында Елбасы өз жолдаулары мен сөйлеген сөздерінде талай рет айтып өткен болатын. Университеттерде ғылыми зерттеу орталықтары мен зертханалары көп болған сайын олардың жұмыс нәтижелері сапалы білім беруге, бәсекелестікке қабілетті маман дайындаудың деңгейіне де ықпал етері сөзсіз. Осы тұрғыдан келгенде ҚазҰУ-да ғылыми орталықтардың қатарын көбейту қолға алынуда. Мұндай мәселелер Университеттің 2011 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарынан көрініс тапқан.
Қорыта келе, Болон процесіне ену бүкілеуропалық білім кеңістігіне кіру болып табылатындығын баса айтпақшымыз. Мұндай кеңістікке кіруден гөрі ұлттық білім беру үлгісін жасау қажет дейтін пікірлер де айтылуы ғажап емес. Ұлттық білім беру үлгісін қалыптастырудың қажеттілігіне уақыт өткен сайын көз жеткізіп келеміз, дегенмен жаһандану үрдістері етек алған тұста әрі білім берудің халықаралық деңгейіне жетуді мақсат еткен кезде Болон процесінде қарым-қатынас жасап, жұмыс істеу мәселесі көкейкесті бола туседі. Білім саласын заманауи талаптарына сәйкес жетілдіруде оқытудың иновациялық тәсілдерін ұстанудың маңызы арта түседі. Соны әдіс-тәсілдер білім сапасын арттыру бағытындағы тиімді жолдардың бірінен саналады. Сондықтан да әлемнің дамыған елдерінің қатарында қадам басу үшін озық тәжірибелерді дер кезінде енгізу қажет. Университеттердің Ұлы Болон хартиясында Университет әртүрлі геогрфиялық және тарихи жағдайлардың нәтижесінде пайда болған, дербес ұйымдық құрылымы бар қоғамдарда қызмет атқарады және адамзат мәдениетін зерттеу мен оқытуды сыни көзқараспен қорытындылап, насихаттатып институт ретінде қалыптасады. Қазіргі әлемдік талаптарға сай болуы үшін өзінің зерттеу және білім беру қызметінде ол саяси және экономикалық биліктер рухани және ғылыми тұрғыда тәуелсіз болуы тиіс деп көрсетілген.
Олай болса біз өзіміздің бітіру жұмысымызда Болон үдерісі аясында әл-Фараби атындағы ҚазҰУдің әлемдік білім беру жүйесіне интегрциялану мәселелерін қарастырдық.
Бітіру жұмысы екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімін Болон үдерісінің мәні мен мақсаттарына, осы үдеріс аясында жоғарғы оқу орындарының жаңа рөліне, Болон үдерісінің әдістемесін қамтамасыз етілуіне арналады.
Екінші бөлімде ҚазҰУ-дің білім беру жүйесінің қазіргі жағдайын сараптау, Болон үдерісіне сәйкес ҚазҰУ-дегі оқу жүйесін оңтайландыру, батыстық оқу әдістерін ҚазҰУ тәжірибесіне енгізу мәселелері қарастырылады.
Бітіру жұмысының мақсаты-Болон үдерісі аясында әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің әлемдік білім беру жүйесіне қосылу мәселелерін жіктеп,сараптап,қажетті ұсыныстар әзірлеу.
Бітіру жұмысының міндеттері:
- Болон үдерісінің мәні мен мақсатын анықтау;
- Болон үдерісі жағдайындағы Университеттің жаңа рөлін көрсету;
- Болон үдерісін әдістемелік қамтамасыз ету мәселелерін айқындау;
- Болон үдерісі аясында әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің оқу жүйесін талдау;
- Болон үдерісіне сәйкес әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің оқу-әдістемелік жұмыстарының негізгі бағыттарын талдап жасауға ұсыныстар енгізу.
1 ЖАҺАНДАНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БОЛОН ҮДЕРІСІН ҚОЛДАНУ
1.1 Болон үдерісінің мәні мен мақсаттары
Болон үдерісі Еуропалық елдердің білім министірлерінің 19 маусым 1999 жылы Болонда (Италия) қолы қойылған жоғарғы білім саласындағы халықаралық ынтымақтастық бойынша декларация. Бұл декларацияда Еурапа елдерінің жоғарғы білім беру ұлттық білім жүйелерінің салыстырмалылығы мен үйлесімділігіне әкелетін негігі мақсаттар түзілді. Университеттердің Хартиясының штаб-пәтері ретінде Болон университетінің таңдалуы да кездейсоқ емес. Бұл- Еуропада 9 ғасырдан астам уақыт бұрын құрылған ежелгі университет, ол Италияда ғана емес, алыс шетелдерде де беделге ие. Болон университеті өзінің осындай салмақты атағына бай тарихи мұраларына ғана емес, сондай-ақ дана да, көреген философиясына байланысты қол
жеткізе алды. Болон туралы айтылғанда, оның еуропалық жоғары білім стандарттарын жасауға бағытталған халықаралық процеске атау берген символдары еске түседі. 1988 жылы университеттің 900 жылдығын мерекелеу күндері мұнда Еуропа жоғары оқу орындарының 388 ректоры бас қосып, алғаш рет университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойды. Нақ осы құжат Болон процесіне негіз болды. Келесі, 1989 жылы әлемнің 29 елінің білім министірлері Еуропадағы жоғары білімнің бірыңғай аймағын құру туралы Болон Декларациясына қол қойды. Алғашында Болон Декларациясы ресми турде Еуропа Университеттерінің Ұлы Хартиясы ретінде танылғанмен, ол (Декларация) тез арада АҚШ, Латын Америкасы , Австралия мен Азияның көптеген беделді университеттерінен қолдау тапты. Содан бері интеграциялық процестің идеялары мен принциптері Еуропа шегінен асып, ғаламдық білім кеңістіктеріне тарап кетті.
Болон процесінің келесі қадамы – 1997 жылы қол қойылған Еуропа аймағындағы жоғары білімге жататын біліктілікті(квалификция) мойындау туралы Лиссабон конвенциясы болды. Конвеция мәдени, әлеуметтік, саяси, философиялық, діни және экономикалық алуантүрлілікті көрсететін Еуропадағы білім беру жүйесін бүкіл Еуропаның байлығы ретінде таныды. Сөйтіп, шетелдік дипломдар мен біліктілікті мойындау мәселелері бойынша университеттер құқықтарын ,шеңберін кеңейтті.
Осы Конвенциясының арқасында білім беру саласындағы интеграция үдерісі жалпы еуропалық білім беру кеңістігінің қалыптасуына көшті. Еуропа кеңесі және ЮНЕСКО-ның қолдауымен Конвенцияны жүзеге асыру құралы ретінде 1994 жылы ұлттық ақпарыттың орталық жүйесі-ENIC (European Network of National Information Centers on Academic Mobility and Recognition) бекітілді.
1998 жылдың 25 мамырында Сорбоннада Франция, Германия, Италия және Ұлыбритания білім министрлері еуропалық жағары білім беру жүйесінің үйлесімділігі туралы Сорбон Декларациясын қабылдады. Декларацияда университеттерге континентті дамытуда негізгі рөлі жүктеліп, Еуропадағы жоғары білім беру кеңістігінің бірлігін жүзеге асыру жолдары көрсетілген. Декларацияда үйлесімділіктің мысалы ретінде бірлескен дипломдар келтірілген. Министрлер Еуропа Одағына қатысушы мемлекеттерді және басқа да еуропалық елдері осы кеңістікке қосылуға шақырды.
Мұндай бірігу 1999 жылы 19 маусымда Болонья қаласында орын алды. Онда Еуропаның 29 елі Болон Декларациясына қол қойды. Бұл құжат Болон процесінің басталуы болды. Онда Білім Еуропасы (Европа знаний) континент өмірінің мойындалған әрі ажырамас факторы деп аталды.
Прага қаласында 2001 жылы 32 елдің білім министрлері қабылдаған Бірлескен бас қосуда 2010 жылға қарай Еуропада білім берудің бірыңғай кеңістігін құру жөніндегі міндеттемелер расталды. Осы бас қосуда жоғары білім берудің екі сатылы жүйесін енгізудің жағымды жақтыры да айтылған болатын. Оның 1-дәрежесі бакалавр (ағылшынша bachelor), 2-дәрежесі магистр (ағылшынша master) деп аталады.
2003 жылы Берлинде Болон процесіне қатысушылардың саны 40-қа жетті, оның ішінде Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы да бар. 2003 жылдың 18 қыркүйегінен бастап әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті ресми түрде Болон процесіне қатысушы елдердің қатарына енді. Бұл құжатқа сол кездегі университеттің ректоры қол қойған болатын.
Процестің 2010 жылға дейін жетуі қажет мақсаттары төмендегідей:
2003 ж жұмысқа орналасу мүмкіндіктерінің пайда болуына байланысты азаматтардың жинақтылығын(мобильность) дамытудың нақты бағыттары ретінде жоғары білім берудің еуропалық аймағын құру;
2004 ж Еуропаның зияткерлік, мәдени, әлеуметтік және ғылыми-техникалық әлеуетін қалыптастыру әрі нығайту;
2005 ж Еуропалық жоғары мектептің әлемдегі абыройын көтеру;
2006 ж Еуропалық мәдени құндылықтарды дамытуда университеттердің басты рөлін арттыру, өйткені, университеттерді еуропалық сананы алып жүруші ретінде қарастырады.
Мемлекеттер Болон Декларациясына өз еріктерімен қосылуда. Олар Декларацияға қол қойып, белгілі бір міндеттемелерді қабылдайды. Олардың бірқатарының мерзімі шектеулі.
2007 -2005 жылдан бастап Болон процесіне қатысушы- елдердің жоғары оқу орындарының барлық түлектеріне бакалавр мен магистр дипломдарына бірыңғай үлгідегі еуропалық қосымшаны тегін беруді бастау;
2008 -2010 жылға дейін Болон процесінің негізгі талаптарына сәйкес білім берудің ұлттық жүйесін реформалау.
Болон процесінің негізгі өлшемдері төмендегідей:
- жоғары білім берудің 3 сатылы жүйесі;
- ЕCTS-тің академиялық кредиті;
- ЖОО студенттерінің, оқытушыларының және әкімшілік персоналының
академиялық жинақылығы (мобильность);
Сонымен, Болон процесінің негізгі құжаттары мыналар:
- Университеттердің Ұлы хартиясы (Болонья, 1988 жыл);
- Лиссабон конвенциясы (1997 жыл);
- Болон декларациясы (1999 жыл).
Осы және басқада жоғары білім берудің бірыңғай еуропалық кеңістігін құру туралы мәтіндердің ағылшын және орыс тілдеріндегі электронды нұсқасын интернет желісінен табуға болады.
Процестің негізгі мақсаты - 2010 жылға дейін Еуропа елдеріндегі жоғары білімнің ұлттық білім бері жүйесін үйлесімге келтіру болып табылады.
Болон процесіне қатысу қажеттілігінің негізгі екі себебі бар. Олар:
1) соңғы он жылдықта жаппай жоғары білім алу- өте пайдалы табыс көзіне айналып отыр. Бірақ еуропалық жоғары оқу орындары АҚШ-тан қалып қойды, сөйтіп біраз шығынға ұшырады;
2) Еуропа Одағы асықпай, бірақ нық қадаммен бірыңғай мемлекет болу жолымен келе жатыр. Ортақ әлеуметтік-экономикалық және саяси құрылымдар бірыңғай еңбек рыногының дұрыс жұмыс істеуі үшін біртұтас білім беру жүйесінің болуын қалайды.
Бакалавр- кең профильді маман. Білім берудің бұл алғашқы сатысы- Болон процесінің басты эксперименттерінің бірі болды. Бұл эксперимент халыққа жаңа мамандық беріп, жаппай жоғары білім алуды арзандатуға бағытталған. Болон процесінің құжаттарында жұмыс беруші бакалаврды жоғары білімі бар тұлға ретінде жұмысқа алуға міндетті деп көрсетілген. Бірақ қазіргі уақытта бакалавр дәрежесі бар мамандарға жай ғана жоғары білім алудың бірінші сатысын аяқтаған тұлға ретінде қарау белең алып келеді.
Бакалаврдан кейінгі дәреже магистр деп аталады. Лиссабон конвенциясы мен Болон декларациясында студент бұл деңгейде білім алу үшін бакалавр біліктілігіне ие болуы керек деп жазылған. Бірақ магистрант дәрежесіне ие болу тәсілі ұлттық деңгейде анықталады.
Негізінен Болон процесі қатысушы- елдердің жоғары оқу орындарын тиісті салалар бойынша белгілі бір деңгейді қамтамасыз етуге міндеттейді. Сонымен бірге, Болон процесі тараған барлық жерлерде дипломдарды өзара мойындау міндетті емес. Лиссабон конвециясының ІІІ тарауына сәйкес кейбір елдердің біріне берілген дипломдарды міндетті түрде бағалау жүктеледі.
Процестің жетістігі- біліктілік иегері өз білімін тегін бағалауды талап ете алады, бірақ одан босатылмайды. Бағалау рәсімін қолайлы ету үшін кредит жүйесі (кредит-өтілген сынақтың бірліктері) және диплом қосымшаның бірыңғай формасы енгізіледі. Сонымен қатар Болон процесі студенттердің білім алуға жұмылуын да қамтамасыз етуін қарастырады, яғни курстың бір жартысы студент бір жоғары оқу орнында тыңдап, басқа жоғары оқу орнында сынақтан ешқандай шығынсыз өте алады. Сондай-ақ Болон жүйесінде бірнеше жоғары оқу орындарымен талқыланып жүзеге асырылған бірлескен білім беру бағдарламаларын дамытуда ұсынылады. Мысалы, бірқатар курстарды ғылыми дәстүрлерінің немесе жақсы материалдар базасының болуына байланысты басқа ЖОО жоғары сапада оқып-үйренуге болады.
Болон процесі білім сапасын тексерудің белгілі бір жүйесін ұсынады. Ол осы жоғары оқу орнында қажетті білімді алуға болады дегенді көрсетеді.
Қазіргі уақытта Болон процесіне 45 ел қатысады. Оның ішінде ТМД мемлекеттері бар. Олар- Қазақстан, Ресей, Армнения, Азербайжан, Грузия, Молдава және Украина. Бұл жүйе Еуропо Одағына шын мәнінде қажет, онсыз ЕО әлемдік экономика мен саясатта басты ойыншылары- АҚШ пен Қытайға қарағанда төтеп бере алмайтын ұйым болып қалады. ТМД мемлекеттеріне де аталған процес қажет. Кеңес одағы кезінлегі жалпы білім беру, соның ішінде жоғары білім беру жүйесі өте жоғары дамыған болатын. Бакалавр-магистр деңгейлері сияқты ол кезде училищелер мен техникумдар бар еді. Осындай арнайы оқу орындарын аяқтағандар белгілі бір мамандық иесі болып шығатын. Кеңес Одағының білім беру жүйесі ең мықты жүйе болып саналатын. Оны бүкіл әлем мойындаған еді. Қазір көптеген елдер КСРО-ны әлемдегі ең ғылыми өркениет деп атайды. Бірақ КСРО ыдырағаннан кейін әрбір тәуелсіз мемлекет өз жолымен кетті. Бұл құбылыс жоғары білім жүйесіне, жалпы білім саласына әсерін тигізді.
Тәуелсіз Қазақстан үшін Болон процесіне қатысу қажеттілік деп санаймыз. Қазіргі уақытта Қазақстан жоғары білімін иновациялық дамуы Болон процесінің жалпы бағыттарына сай жүргізілуде.
Еліміздің жоғары білім беру жүйесі Болон процесіне қосылуына орай Жоғары оқу орындарында бірқатар өзгерістер бой көрсетуде. Бұған, ең алдымен, құрылымдық, мазмұндық өзгерістер жатады. Осындай жаңашыл өзгерістер әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде де алғашқылардың бірі болып қолға алынды. Қазіргі кезде Болон процесінің стандарттары зерттеліп, олар білім беру жүйесіне қарқынды енгізілуде. Оқу процесіне енгізіліп, іске асырылып жатқан осындай жаңа құбылыстардың тиімді тиімсіз, артық-кем тұстарын саралаудан алдын Болон процесінің мән-мазмұнын жете түсініп алған орынды деп санаймыз. Сонымен, Болон процесі дегеніміз, Еуропа елдерінің ортақ білім жүйесін құруды мақсат етіп, Италияның Болонья қаласында Еуропаның 29 мемлекетінің білім министрлері қол қойлған қаланың атауына орай бұл ортақ байлам Болон процесі атауына ие болған.
Жалпы Еуропа елдерінің білім беру жүйесін ортақтастыру мен үйлестіру ісі 1970 жылдардан бастау алады. Сол кездің өзінде Еуропа Одағы Министрлер кеңесі Білім саласы боынша бірінші ынтымақтастық бағдарламасы туралы қарар қабылдаған еді. Болон процесінің алдындағы тағы бір басқыш ретінде Университеттердің ұлы Хартиясы (Болонья, 1988) және Сорбон декларациясын (Париж, 1998) атауға болады. Ал 1999 жылы ортақ мақсатқа жетуді көздеп, арнайы декларацияға Еуропаның 29 мемлекеті қол қойды. Болон процесі қазіргі кезде 40-тан астам мемлекетті біріктіріп отыр.
Процесс 2010 жылы мынадай негізгі мақсаттарға қол жеткізуді көздеуде:
1) Жоғарғы білімнің еуропа аймақтық ортақ кеңістігін қалыптастыру. Бұл азаматтардың осы елдер арасында ешбір кедергісіз жұмысқа орналасуына мүмкіндік береді;
2) Еуропаның интелектуалдық, мәдени, әлеуметтік және ғылыми-техникалық әлуетін қалыптастыру және нығайту; әлемде еуропалық жоғары мектептің беделін арттыру;
3) Еуропалық жоғарғы оқу орындарының студенттері, қаржыны және ықпалын арттыру жолында басқа білім беру жүйелерімен салыстырғанда бәсекеге қабілеттілігін күшейту; Ұлттық жоғары білім беру жүйесінің сәйкестігіне, жоғары білімнің сапасына қол жеткізу.
4) Басқа елдер Болон процесіне ерікті түрде қатыса алады. Декларацияға қол қою арқылы олар өздері орындауы тиіс міндеттемелер алады. Бұл міндеттемелердің бірқатары мынадай мерзімдермен шектелген:
5) 2005 жылдан бастап Болон процесіне қатысушы елдердің жоғары оқу орнын бітіруші барлық түлектеріне бакалавр және магистр дипломдарына бірдей үлгідегі тегін еуропалық қосымша беру;
6) 2010 жылға дейін Болон процесінің негізгі талаптарына сәйкес ұлттық білім беру жүйесін реформалау.
Енді Болон процесінің негізгі өлшемдеріне келейік. Олар мыналарды қамтиды:
1) Жоғары білімнің үш деңгейлі жүйесі;
2) ECTS академиялық кредиттер;
3) ЖОО студенттерінің, оқытушылары мен басқарушыларының
академиялық икемділігі (ортақ білім кеңістігі бойынша еркін жүріп-тұруы);
4) Диплоға еуропалық қосымша беру;
5) Жоғары білім сапасын қадағалау;
6) біртұтас еуропалық зерттеу кеңістігін құру;
Болон процесінің ұсынбалы өлшемдеріне мыналар жатады:
1) ортақ еуропалық бағалау;
2) студенттердің белсенді түрде қатысуы;
3) тұрмысы нашар студенттерге әлеуметтік қолдау көрсету;
4) өмір бойы білім беру.
Болон процесінің факультативтік өлшемдеріне төмендегілер жатады:
1) Білім мазмұнын дайындық бағыттары бойынша үйлестіру;
2) студенттердің өз таңдаулары боынша іріктеліп алынған курстар арқылы оқыту;
3) модульдік жүйе;
4) қашықтан оқыту, электрондық курстар;
студенттер мен оқытушылардың академиялық рейтингтері.
Міне, Болон процесінің негізгі өлшемдері осылар. Сонымен бірге бұл процесс жоғары оқу орындарының автономдылығын қуаттайды.
Сонымен Болон процесінің негізгі мақсаты ортақ білім кеңістігін құру арқылы Еуропа елдерінің ұлттық білім беру жүйесіне өз серіктес жоғары орындарында қолданылып жүрген ең үздік тәжірибелерді, озық ғылыми жаңалықтарды студенттер мен білікті мамандарды тартып алу. Бұл студенттердің, оқытушылардың, басқарушы қызметкерлердің осы кеңістік аясында еркін жүріп-тұруына мүмкіндік беру арқылы іске асырылады. Соның нәтижесінде біртұтас Еуропа Әлемдік білім нарығында тартымдылыққа, басымдыққа ие болады.
Өз құрамына енген елдердің жоғары білім жүйесін үйлестірулі қамтамасыз ету үшін олар барынша ашық болуы тиіс. Бұл мақсатқа бір типті білім беру жүйелерін (бакалавриат, магистратура), қайта санауға жол ашатын бірдей білім кредиттері жүйесін енгізу, алынатын біліктіліктің белгіленген бірдей нысандарын енгізу, академиялық біліктілікті ортақ түрде тану жүйелерін тарату арқылы қол жеткізіледі.
Осы жерде мынадай сауал туындайды. Еуропа елдерінің Болон процесі негізінде білім реформалдарын жүргізіу қандай қажеттіліктен туып отыр? Бұл сұраққа Болон процесінің жоғарыда келтірілген негізгі өлшемдерінен біршама жауап алуға болады деп ойлаймыз. Бұған қосымша мынаны айтуға болады.
Қазіргі кезде Еуропа құрлығындағы елдер өздерін біртұтас сезініп, Бірігуге мықтап ден қойды. Ал жоғары білім беру саласы қоғамды қалыптастыруға тікелей ықпал етеді. Сондықтан да білім жүйелерінің әрқилылығы мен әртектілігі Еуропаның бірігуіне кедергі келтіреді.
Біртұтас Еуропа еңбек күшінің, тауарлар мен капиталдың еркін қозғалуына мүдделі. Бұл үшін жоғары оқу орындары беретін біліктіліктің осы кеңістікте бірдейлігіне қол жеткізу қажет. Мұнсыз біліктілігі жоғары мамандардың еркін жүріп-тұруы қиын болады.
Сонымен бірге жоғары білім беру саласы бизнес әлемінде табыстылығы жоғары кәсіп түрінің бірі болып табылады. Қазіргі кезде бұл салада АҚШ басым позицияға ие. Осы саладағы бәсекелестікте Еуропа өз білім кеңістігін біріктіріп және өзге қатысушы елдердің үздік қасиеттерін пайдалана отырып, мол табысқа жетуді көздейді.
Қазақстанда Болон процесіне қосылу мәселесі 2003 жылдан басталады. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірі Ж.Кулекеевтің 2003 жылғы 8 қазандағы № 661 бұйрығымен Болон процесінің аспектілірін оқып-үйрену жөніндегі жұмыс тобы құрылды. Бұл жұмыс тобына Қазақстандық кәсіптік жоғары білім жүйесінің еуропалық білім кеңістігіне енуін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру, Еуропа кеңесінің, ЮНЕСКО-ның жұмыс топтарымен, өзгеде құрылымдарымен және басқа ұйымдармен байланыстарды қамтамасыз ету жүктелді. Жұмыс тобының Құрамына Білім және ғылым министрлігінің жауапты қызметкерлері, Қазақстанның іргелі жоғары оқу орындарының ректорлары кірді.
Жұмыс тобының атқарған іс-шараларының нәтижесінде Қазақстан Болон процесіне кіру туралы декларациясына қол қойды. Бұл Қазақстанның бұдан былайғы жерде әлемдегі білім беру кеңістігінен оқшауланбай, Болон процесіне қатысушылардың қабылдайтын шешімдеріне өз ықпалын жасауға мүмкіндік алатынын білдірді.
Қазақстанның бұл процеске қатысуы қандай қажеттіліктен туды деген мәселеге келсек, мынандай жайттерді атаған орынды. Біріншіден, Қазақстанның білім жүйесі Ресейлік білім жүйесінің бір бөлшегі ретінде қалыптасқан. Ал Ресейдегі Петр бірінші негізін қалаған білім жүйесінің бастауы еуропалық білім жүйесінен тамырланатыны белгілі. Ресей болса 2003 жылы Болон процесіне қосылды. Сондықтан да Қазақстанның бұл процестен тыс қалуы белгілі деңгейде оқшаулануға ұшыратуы мүмкін.
Екіншіден, Қазақстанның Еуропалық Одақпен қарым-қатынасы жақсы. Сыртқы экономикалық байланыстары да дұрыс жолға қойылған. Бұл байланыстардың негізінен жоғары білімді адамдар арқылы жүретіні мәлім. Сондықтан да аталмыш жүйенің сырын жақсы білетін мамандардың қарым-қатынас жасауы жеңіл болады.
Үшіншіден, жаһандану кезеңінде оқшаулану қиын әрі бұл қажет те емес. Оның әсері тимей қоймайды. Осы себепті керісінше, аталған процеске қатысып, оның қабылданатын ортақ шешімдеріне белгілі бір дәрежеде ықпал ету тетіктерін ойластырған орынды.
Төртіншіден, Еуропа елдерінің ғылыми техника саласында, білім беру жүйесінде көптеген артықшылықтарға ие екендігі талас тудырмайтыны ақиқат. Мұндай озық тәжірибеден үйренудің қажеттігі мен тиімділігі қарсылық туғызбайды деп ойлаймыз.
Сонымен бірге Қазақстанның бұрыннан қалыптасқан ғылыми зерттеулер жүргізу,оқыту бойынша озық дағдыларын, ғылыми және педогогикалық мектептерін, қалыптасқан дәстүрлерін Болон принциптерімен үйлестіре отырып жүргізуге болатынын атап айтқан жөн.
Қазіргі кезде Болон процесінің барлық аспектілілері әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде мүмкіндігінше іс жүзінде асырылуда. Әрине, қазіргі нарықтық заманмен бірге жастардың, қоғамның алға қойған мақсат-мұраты өзгергенін есепке алсақ, бұл процестің бізге тиімді жерлері көп деп есептеуімізге болады. Жастарды біз әдебиет тарихын, көркем шығарманы оқытуда уақытты тиімді пайдалануды үйретеміз. Ғылым мен білім сапасын арттыру үшін жастарды жан-жақты болуға дағдыландыру қажет. Бос уақыттарын басқа тілдерді үйренуге жұмсау керек. Бұл процестің жастарды, оқытушыларды басқа елдерге жіберіп, білім, тәжірибе алмастыру аспектісі өте дұрыс ойластырылған деп есептеймін. Сонда ғана әлем әдебиеттерінде болып жатқан өзгерістерге шынайы баға беріп, өз әдебиетімізді дамытып, әдеби үдеріске салмақты сараптама жасай аламыз. Біз болашақ әдебиеттанушыларды ғаламдық әдебиеттегі теориямен қаруландырып, ең алдымен, білім сапасына көңіл бөлгеніміз жөн. Қазіргі таңда университетте Болон процесі аспектілерінің сыртқы қалпы іске асырылып жатыр, бір қалыпқа түскен соң барлық аспектілер іс жүзінде орындалады деген сенімдеміз. Данышпан Абай айтқандай, Болон процесіне қосылудағы мақсатымыз – оның пайдасына ортақ, зарарынан қашық болуға ұмтылу болса игі деп білеміз.
Болон үдерісінің мәні мен мақсаттары оның Университтердің Ұлы Хартиясы (Болонья, 1988ж) " Лиссабон конвенциясы " (1997ж), "Болон декларациясы" (1999ж) құжаттарымен бекітілген университеттік білім берудің әлемдік интеграциялануына қол жеткізу болып табылады.
Аталған процесс бойынша 2010жылға дейінгі атқаратын жұмыстар қатарында жұмыспен қамтуға байланысты оқытылулар жұмылдыра түсу мақсатында білім берудің еуропалық аумағын құру, интелектуалдық, мәдини, әлеуметтік және ғылыми-техникалық потенциалды қалыптастыру және жетілдіру. Еуропалық Университтердің беделін мейлінше жоғарылату, жоғары оқу орындарың білім берудің басқа жүйелерімен бәсекелестік мүмкіндігін арттыру, ұлттық білім беру жүйелерінің өзара салыстырмалығы мен әрекетінің жаңа деңгейіне қол жеткізу.
Еуропалық ой-пікірдің озық нұсқалардың, батыстық зияткерлік құндылықтарды өскелең ұрпақ санасына шығармашылық негізде сіңіру жұмыстары бар.
Болон үдерісіне қосылу өркениеттің қазіргі талаптарына сай болу қажеттілігін дәйектейді.
1.2 Болон үдерісі аясында жоғары оқу орындарының жаңа рөлі
Болон үдерісі аясында жоғары мектептің жаңа рөлін Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың оқытушы профессорлар құрылымының ХХХІХ-шы ғылыми әдістемелік конференциясы арналды. Мұның өзі кездейсоқтық емес еді. Қазақстанның әлемдік қоғамдастыққа одақтығы, 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Ұйымына Төрағалық етуі, Болон Хартисына қол қоюы жақын уақыттарда Болон келісіміне де қол қоюды қажететеді. Ал, бұл болса түпкі нәтижесінде республикада жоғары білім беруді реформалаудың негізгі кезеңдерін аяқтауға мүмкіндік береді.
Қазақ Ұлттық Унивреситеті Қазақстандағы жоғарғы білім берудің ретінде еліміздің әлемдік білім беру қоғамдастығына интеграцияландырудың көшбасшысы болып болып табылады. Сондықтанда қазірдің өзінде бізге Болон үдерісі принциптері мен идеяларын жүзеге асыруда белсенді қызмет атқару қажет болады.
Біздің университетте, сондай-ақ Қазақстанның басқа жоғары оқу орындарында бүгінгі күнге дейін қандай жұмыстар атқарылды, алға қойған мақсаттарға жету жолдары қандай болмақ. Сондықтан да Болон үдерісінің тарихы мен мазмұнын зерттеп, сараптау өте маңызды мәселе ретінде қарастырылады.
Болон үдерісінің идеялары Еуропалық елдермен университеттерде бірнеше он жылдықтар бойына талдаулар мен сараптаулардан өткен болатын. 1988 жылы Болон университінің 900- жылдығын мерекелі атап өту кезінде Университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойылған болатын. Бұл хартияда мамандарды даярлау сапасын жетілдіру бойынша жоғары оқу орындарының қызметін нтеграциялаудың негізгі бағттары көрсетілген еді.
Орталық Азия мемлекеттері және Республиканың ЖОО-лары ішінде Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ бірінші болып аталған Хартияға 2003 жылы қол қойған болатын. Бүгінгі таңда 90-ға жуық қазақстандық университеттер осы құжатқа қол қойды. Ал, бұл болса ЖОО-лардың ынтымақтастығы жаңа биіктерге көтеріп, білім берудің сапасын арттыруға мүмкіндіктер береді.
1997 жылы қабылданған Еуропалық аймақтағы жоғары білім бруге жататын біліктілікті тану туралы Лиссабон конвенциясын қабылдау болды. Аталмыш құжатты Қазақстан 42-елдің алғашқылыларының бірі болып қол қойды да 1997 жылдың желтоқсан айында ратификациялады.
Қорытынды кезеңі Болонья қаласында 29 елдің білім беру министрлігінің өз үкіметтерінің атынан Болон декларациясына қол қоюы болып табылады. Қазіргі уақытта Болон декларациясына 45 мемлекет, соның ішінде ТМД-ның 6 мемлекеті- Ресей, Украина, Армения, Грузия, Молдава, Әзірбайжан бар.
Болон үдерісінің мақсаты- біртұтас білім беру кеңістігін құру, білім беру сапасын, оның бәсеекге қабілеттігін арттыру және жоғары білім берудің әлеуметтік ролін күшейту үшін ұлттық білім беру жүйелерін интеграциялау болып табылады.
Болон декларациясында шешімі негігі мақсатқа жетуге көмектесетін бірінші кезектегі мәселелер көрсетілген:
1) жоғары білім беру саласында жалпыға түсінікті, салыстырмалы біліктілік деңгейлерін енгізу. Мысалы, Қазақстандық бітіруші экономика бакалавры 120-дан кем емес кредиттерді игеру тиіс және оның оқу мезімінің ұзақтығы 4 жылдан кем болмауы қажет.Білім беру деңгейі бойынша оқу мерзімінің ұзақтығы барлық елдерде бірдей еместігін ескеретін болсақ, Болон үлерісіне қол қою дипломдардың өзара тартылуына мүмкндік беретін болады. Айта кететін бір жайт, болашақта біліктіліктің салыстырмалылығына жету үшін бізге базалық білім берудің мазмұнын жалпы еуропалық нормаларға сәйкестендіру керек.
2) Жоғары білім берудің үш сатылы жүйесіне өту (бакалавриат-магистртура-докторанту ра);
3) Еңбек сыйымдылығын (курстар, бағдарламалар,жүктемелер) бағалауды біртұтас сынақтау кредит бірліктерінің біртұтас жүйесіне енгізу және ЮНЕСКО талдап жасаған үлгі бойынша дипломның қосымшасында оқу бағдарламасын көрсету. Аталған талаптың туындауына қазіргі кезде әртүрлі елдерде еңбек сыйымдылығын өлшеу үшін әрқили өлшем жүйесінің қабылдануы себеп болып отыр. Мысалы, бакалавр дәрежесін алу үшін Ұлыбритания ЖОО-ларында 360 кредиттерді игеру қажет, Испанияда 400-500 кредиттер, Швецияда 120 кредиттер жән т.с.с. Тіпті кредиттің өзін түсінуде бірқатар айырмашылықтар бар. Айталық, 1 британдық кредит оқытудың бір аптасына келеді. Сондықтан, бүгінгі таңдағы мәселе сынақтау бірліктерінің барлығына бірдей бітұтас жүйесін қабылдау болып табылады, яғни Болон үдерісіне енген елдер кредиттерінің біртұтас жүйесін пайдаланатын болады.
4) студенттердің, оқытушылар мен әкімшілік-басқару қызметкерлерінің мобильділігінің іске жұмылуын арттыру (ең бастысы әрбір студент алауы бойынша өзінің білім алу траекториясына сәйкес басқа жоғары оқу орнында бір семестрден кем емес болуға мүмкіндік алуы тиіс). Бұған қол жеткізу үшін бакалавриат-магистратура-докторанту ра PhD оқу бағдарламаларын біріздендіру (идентификациялау) қажет.
5) Біліктілікті және соған сәйкес жоғары білім беру сласындағы құжаттарды өзара тану.
6) Жоғары оқу орындары қызметіндегі автономдықты қамтамасыз ету және жоғары оқу орындарының қоғам алдындағы жауапкершілігін арттыру.
Болон үдерісінің алғашқы үш талабы ҚР бойынша негізінен жүзеге асырылды.
Жоғары білім беру саласындағы жалпыға түсінікті, салыстырмалы біліктілікті енгізу 2004 жылы ҚР Білім және Ғылым министрлігі бакалавриат және магистратура мамандықтарының классификацияларын бекіткеннен кейін басталған болатын. Бұл құжат ҚР білім беруді халықаралық стандартта жіктемесі методологиясымен салыстырмалылықты қамтамасыз ететін еді. Халықаралық стандартты жіктемені ЮНЕСКО бекіткен болатын. Бүгінгі таңда жоғары және ЖОО –дан кейінгі білім беру мамандықтары классификаторының жобасын талдап жасау жұмыстары аяқталды. Мұнда Болон келісіміне қатысушы елдердің барлығы қабылдаған білім беру деңгейлері мен мамандықтар топтамалары сәйкестендірілген.
Білім берудің халықаралық стандартты жіктемесі бойынша мамандықтар топтамаларының классификаторы келесідей:
1- білім беру;
2 - гуманитарлық ғылымдар;
3- құқық;
4- өнер;
5- әлеуметтік ғылымдар, экономика және бизнес;
6- жаратылыстану ғылымдары;
7- техникалық ғылымдар және технология;
8- ауыл шаруышылығы ғылымдары;
9-қызмет көрсету;
10- әскери іс және қауіпсіздік;
11- денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру;
12 – ветеранария;
13- есептеу техникасы.
Екінші талап- жоғары білім берудің үш сатылы жүйесіне өту (бакалавриат-магистратура-докторанту ра) оқытудың барлық деңгейлерін біріздендіруге бағытталған. Мұның өзі білім беру бағдарламаларындағы басы артық қайталауларды болдырмау негізінде білім беру сапасын арттыруға және білім беру үдерісіндегі ғылымилықты күшейтуге мүмкіндік береді.
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ – дың Болон келісімі ұсынған жоғары білім берудің көпсатылы жүйесін республика бойынша алғашқылырдың бірі болып енгізгені мәлім.
1994 жылы университетте бакалавриаттық оқыту бағдарламаларын жүзеге асыру басталды. Ал, 1996 жылы бұл жұмыс магистратурада жалғасын тапты. 2005 жылдан бастап әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да алғашылардың бірі болып отандық философия докторларын даярлау бойынша пилоттық жобаны енгізу жұмыстары басталды.
Болон келісімінің үшінші талабы біріздендірілген сынақтау бірліктері жүйесін, яғни білім берудің кредиттік жүйесін енгізу болып табылады. Мұның өзі білім беру бағдарламаларының салыстырмалылығын қамтамасыз ету және жұмылдыру принципін жүзеге асыру қажет еді. 2003 жылдың 1 қыркүйегінен бастап Білім және Ғылым министрлігі республиканың жетекші ЖОО-ларын экономикалық мамндықтар бойынша 1 курс студенттерін оқытудың кредиттік жүйесі негізінде білім беруді бастауды ұсынған болатын. Бұл жобадағы алғашқылардың бірі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ болды. Қазіргі уақытта университеттің жоғары зияткерлік әлеуеті арқасында, әдістемелік жұмыстың дамыған дәстүрі негізінде білім беруді дамытудың мол тәжірибесі іске қосылып әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да білім берудің кредиттік жүйесі толықтан енгізілді. Бұл жүйенің негігі принциптері мен құралдарын университеттің академиялық, әкімшілік қызметкерлері мен студенттері қабылдады. Кредиттік жүйенің тиімділігін арттыру үшін болашақта оқытушы-профессор құрамының курстарды трансформациялауға, білім беру бағдарламаларын жетілдіруге, студенттермен диалогты ұйымдастыруға терең де кеңінен атсалысқаны абзал.
Кез-кеген реформа ұлттық мәдениет пен құндылықтарды сақтау үшін, жас ұрпақты тәрбиелеу дәстүрлерін берік ұстану үшін әлеуметтік жағдайларға сәйкестендірілуі тиіс.
Кредиттік оқыту жүйесін енгізу тәжірибесі көрсеткендей бұл жүйенің де едәуір проблемалары баршылық, оларды күш-қуатты біріктіре отырып еңсеруге әбден болады. Оларға мыналар жатады:
1. Оқу процесін толықтап дербестендірітін кредиттік жүйе дәстүрлі студенттік топ ерекшеліктерін тегістеп (ниверлеп) жіберді. Ал, мұның өзі болашақ мамандарға ұжымшылдық,елгезектік, командада жұмыс атқара білу сияқты саналық құндылықтарды тәрбиелеудің жаңа жолдары мен мүмкіндіктенрін іздестіруді талап етеді.
2. Студенттер өзінің кәсіби даярлығын жетілдіруі үшін жеңіл, маңызды келетін курстарды таңдауы мүмкін.
Кредиттік жүйе курстарды таңдауда студенттерге мол мүмкіндіктер беретіндіктен кейбір курстарды оқытуды тоқтату жағдайларын да есепке алу керек. Нәтижесінде жеке оқытулардың оқу жүктемесі (студент таңдамағандықтан) кенет төмендеп кетуі мүмкін. Сонымен бірге студенттердің пәндерді таңдауы себептерінің өзі дұрыс негізделмей қалуын да ескерген жөн. Бұл проблема кредиттік жүйе бұрыннан оқытудың негізі болып табылатын шетелдік жоғары оқу орындары да бар. Бұл арада біздің ойымызша үлкен жауапкершілік жүгі топ эдвайзерлеріне түседі. Олардың міндеті консервативті шешімдер қабылдап, оқу бағдарламасын ойдағыдай орындау мақсатында студенттерге көмек қолын созу болып табылады.
3. Кредиттік жүйе бойынша студенттер оқытушыны да тыңдайды. Студенттер оңды нәтижелерге жету және жоғары балдар алу жолында прициптің, талантың және білімсіз оқытушылардан бас тарту жағдайларын болдырмау да аса қажетті істердің қатарынан орын алуы тиіс. Айталық, осындай теріс құбылыстардан арылу үшін Ұлыбританияда лектор-оқытушы немесе практикалық сабақ жүргізуші бағалар немесе баллдар қойылатын қорытынды бақылауға қатыспайды. Студентердің білімін, аты-жөнін ЖОО-ның әкімшілік органы құпия ұстайтын басқа оқытуша бағалайды. Сондықтан әрбір оқытушы өзінің сабақтарын барынша саналы өткізуге ұмтылады, ал студент болса күшті оқытушыны таңдайды, оған (студентке) жақсы білім алу және емтиханды ойдағыдай тапсыру ең өзекті мәселе екендігі даусыз. Ең басты студенттердің оқуға деген ынта-жігерін арттыратын әдіс, амалдарды тұрақты түрде жетілдіруге беру қажет.
Осындай және басқа да мәселелерді ойдағыдай шешу үшін барлық қажетті мүмкіндіктер қарастырылуы тиіс. Мысалы, жоғары оқу орындарының штаттық кестесіне және лауазымдар тізбесіне орыс тіркеушілер, тьютерлер, эдвайзерлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz