Ағашты өңдеу, әшекейлеу өнері

Жоспар
Кіріспе

1. Кіріспе
2.1 Ағашты өңдеу, әшекейлеу өнерінің даму тарихы ... ... ... ... ... 3 бет
2.2 Ағаштарды қолөнерде пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13 бет
2.3 Ағаштың негізгі қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15 бет
2.4 Ағаштың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18 бет
2.5 Мүсін түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24 бет
2.6 Ағаш мүсінің ою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29 бет
2.7 Мектептегі ағаш ою жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Ағаш - табиғатта өте жие кездесетін өсімдіктердің бірі болғандықтан, адам өміріне тигізетін пайдасы көп, алар орны бөлек. Сондықтан болар, біз ағашты күнделікті өмірімізде жие пайдаланамыз. Атап айтқанда ағашсыз құрылыс өз жұмысын бастамайды, жиѕаз фабрикалары үстел, орындық, камод, шкаф жасай алмайды, күнделікті тұрмыста қолданатын ыдыс-аяқтың көбі осы ағаштан жасалады. Басқа шикізаттарға қарағанда әртүрлі мүліктер жасауға да өте қолайлы,тез өңделетінжұмсақ,жас күнінде былқылдақ,июге,тоқуға,ойып шабуға келгенде теңдесі жоқ материал. Ағаш өңдеу өнерінде шеберлер көп құрал-саймандарды қажет етпеген. Темірара, балта, шаппа шот, бұрғы секілді негізгі қарапайым құралдарды пайдаланған.
Қазақстанның алқапты аймақтарында, сулы, кең байтақ далаларында жасыл орман-тоғайлар өте көп кездеседі. Биік зәулім бәйтеректер, сымбатты сұлу ақ қайыңдар, былқылдаған талдар,теңдесі жоқ жуан қарағайлар мен емен, үйеңкі бәрі далаға ерекше сән беріп тұрады. Бірі қатты,екіншісі жұмсақ болып келетін бұлардан жасалатын зат-мүлікке сәйкес таңдалып отырған. Ағаштың осы жақсы табиғи ерекше қасиеттерін пайдалана отырып, шеберлер күнделікті тұрмысқа қажетін өтеуге қолданылатын дүние-мүліктер жасап халықтың мәдени қорын байыта түскен. Ағаштан түйін түйген шеберлердің қолынан ыдыс-аяқ, ағаш төсек, жүк-аяқ, киіз үйдің сүйегі, арба, шарбақ және т.б. заттар шыққан.
Халық шеберлері, ұсталары, ағаштан тек үй шаруашылығына қажетті бұйымдар ғана жасап қоймай, оларды әшекейлеуді, безендіруді, мәнерлеп оюды, көркемдеп қашауды, шабуды және ағаш бетіне нақышты өрнектер салуды шебер игерді. Өнердің бұл түрімен ата –бабамыз сонау сақтар дәуірінен бастап айналысқан.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

1. Кіріспе
2.1 Ағашты өңдеу, әшекейлеу өнерінің даму тарихы ... ... ... ... ... 3
бет
2.2 Ағаштарды қолөнерде
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 13 бет
2.3 Ағаштың негізгі
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 15 бет
2.4 Ағаштың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .. 18 бет
2.5 Мүсін
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 24 бет
2.6 Ағаш мүсінің
ою ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 29 бет
2.7 Мектептегі ағаш ою
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...

Ағашты өңдеу, әшекейлеу өнерінің даму тарихы. Ағаш -
табиғатта өте жие кездесетін өсімдіктердің бірі болғандықтан, адам өміріне
тигізетін пайдасы көп, алар орны бөлек. Сондықтан болар, біз ағашты
күнделікті өмірімізде жие пайдаланамыз. Атап айтқанда ағашсыз құрылыс өз
жұмысын бастамайды, жиѕаз фабрикалары үстел, орындық, камод, шкаф жасай
алмайды, күнделікті тұрмыста қолданатын ыдыс-аяқтың көбі осы ағаштан
жасалады. Басқа шикізаттарға қарағанда әртүрлі мүліктер жасауға да өте
қолайлы,тез өңделетінжұмсақ,жас күнінде былқылдақ,июге,тоқуға,ойып шабуға
келгенде теңдесі жоқ материал. Ағаш өңдеу өнерінде шеберлер көп құрал-
саймандарды қажет етпеген. Темірара, балта, шаппа шот, бұрғы секілді
негізгі қарапайым құралдарды пайдаланған.
Қазақстанның алқапты аймақтарында, сулы, кең байтақ далаларында жасыл орман-
тоғайлар өте көп кездеседі. Биік зәулім бәйтеректер, сымбатты сұлу ақ
қайыңдар, былқылдаған талдар,теңдесі жоқ жуан қарағайлар мен емен, үйеңкі
бәрі далаға ерекше сән беріп тұрады. Бірі қатты,екіншісі жұмсақ болып
келетін бұлардан жасалатын зат-мүлікке сәйкес таңдалып отырған. Ағаштың осы
жақсы табиғи ерекше қасиеттерін пайдалана отырып, шеберлер күнделікті
тұрмысқа қажетін өтеуге қолданылатын дүние-мүліктер жасап халықтың мәдени
қорын байыта түскен. Ағаштан түйін түйген шеберлердің қолынан ыдыс-аяқ,
ағаш төсек, жүк-аяқ, киіз үйдің сүйегі, арба, шарбақ және т.б. заттар
шыққан.
Халық шеберлері, ұсталары, ағаштан тек үй шаруашылығына қажетті бұйымдар
ғана жасап қоймай, оларды әшекейлеуді, безендіруді, мәнерлеп оюды,
көркемдеп қашауды, шабуды және ағаш бетіне нақышты өрнектер салуды шебер
игерді. Өнердің бұл түрімен ата –бабамыз сонау сақтар дәуірінен бастап
айналысқан.
Ағашты қолымызға таяқ қылып ұстаған күннен бастап, көптеген қасиеттерін
меңгеріп, кеңінен пайдаландық. Олардың әрбір түрінде, қиынды кесіндісінде
өте әдемі табиғи көркем сурет бар екеніне көзіміз жетті. Осы қасиеттерін
жұмыс барысында қашап кескенде, бояғанда ағаш шеберлері ескеріп, орнымен
пайдаланып отырған. Емен, қайың, терек секілді ағаштарды Солүстік
аудандарда пайдаланып, оның ішінде қызыл қайыңды жақсы табиғи көркем
суреттері үшін жиѕаздар, үй мүліктерін жасауға ерекше сақтап бағалаған.
Олардың түрлерінен ердің қастарын қашап, шапса, діңінен ыдыс-аяқ жасаған
және оларды әсем оюлап, өрнектеп безендірген. Ал орталық, шығыс аймақтарда
алма, акация, ырғай, алмұрт ағаштарын кеңінен қолөнер жұмыстарында
пайдаланған.
Кебеже, сандық, жүк-аяқ, қобдишалар жасау үшін алма мен жаңғақ
ағаштарын, ал музыкалық аспаптарын жасауға тал, қарағай, алма, арша
ағаштарын таңдады. Терек, қарағай, үйеңкі емен секілді ағаш түрлерін
көлемді құрылыс қажеттеріне өтейтін бұйымдарға пайдаланды. Археологтарымыз
темірден жасаған дүниелермен қатар көптеген ағаштарданда істелген
бұйымдарды Алтайда “Пазырық” қорымынан тапты. Осы заттардың беттерінде
қойдың, бұланның, бұғының және қасқырдың бейнелері ойылып бедерленгені
байқалады. Бұйымдардың беті алтынның жұқа қабаттарымен қапталып, әсем
оюлармен әшекейленген екен. Табылған дүниелердің көбі реалистік өмірді
бейнелесе, ал кейбіреулері өте қарапайым халық қиялынан туған бейне мен
рәміздік түрде берілген.
Алтай жерінде кездескен осы заттардың біздің дәуірімізге дейінгі ІІ-ІІІ
ғ. жасалғандығы анықталды. ағаштан жаслған оюлар өзімізге белгілі “Қошқар
мүйіз”, “Атбас”оюларының негізінде жасалғанын айқын көреміз. Қазақстанның
қай жерінде болмасын бұл оюлар кеңінен тараған, жие кездеседі және ғылым
мен мәдениеттің, өнердің дамуына маңызы зор демекпіз.
Жапырақты ұсақ өрнекпен безендірілген ағаш-аяқ Іле өзенінің маңындағы
тас жолдардан табылады. Ыдыстын ернеуі түрлі оюлармен безендірілгені
байқалады. Археологиялық қазбалар мен көне жазба ескерткіштеріне қарап,
жеке тайпалар қолөнер мен көркемдеу өнерін қатты бағалап, оны айтарлықтай
дамытқанын аңғарамыз. Өткен дәуір мен қазіргі кезеңде салыстыра қарасақ,
ағаш өнерінің қолдану аясы барған сайын кеңейіп, жасалу әдістері
күрделеніпжетіле түскеніне кейбір зерттеушілер мен саяхатшылардың
күнделіктері мен еңбектерінен, суретшілердің бейнелеу, графикалық
жұмыстарынан оқып көз жеткіземіз. Семей өңірінде болған суретші
В.Н.Белослюдов үй тұрмысында пайдаланылған көптеген заттардың суретін салып
қалдырған. Ою-өрнектің аса шеберлікпен орындалғанын төсек, жүк-аяқ, қобди,
қабатты сөрелерден аңғарып қазақ ағаш өңдеу өнерінің өрісінің кеңіп бірте-
бірте дамығанын байқаймыз. Қазақстан жерінде ағаш өңдеу өнерінің көне
заманнан келе жатқанын бұйым түрлерінен, ою-өрнектердің силінен байқауға
болады. Оларға қазақы үй, ер-тоқым, ағаш төсек,жүк-аяқ,кебеже және ыдыс-аяқ
түрлері жатады. Солардың кейбіреулеріне қысқаша тоқталып өтейік.

Киіз үй
Киіз үй жасау көшпелі халықтардың көне заманнан келе жатқан
қолөнерінің бір түрі. Көшпелі елдердің арасында кең тараған мүлік. Киіз
үйлер алты, сегіз, он екі, он сегіз,кейде одан да көп қанаттардан жасалып
келеді. Олар туралы көптеген ғалымдарымыздың, саяхатшы зерттеушілеріміздің
айтып жазып кеткен еңбектері бар.

Киіз үйді көшпелі өмірге бейім, ағаш пен киізден тұратын, тез тігіліп
жығылатын әрі жеңіл болғандықтан ата-бабаларымыз мыңдаған жылдар бойы
пайдаланады. Киіз үйдің сүйегі кепкен, сымбатты жақсы ағаштардан жасалынып,
негізгі үш бөлікке бөлінеді- шаңырақ, уық, кереге.
Шаңырақ-деп дөңгелек білеу ағаштан жасалған тор көзді шеңберді айтады.
Ол киіз үйдің нақ төбесінде орналасады.
Уық-шаңырақ пен керегені қосып, байланыстырып тұратын иінді ағаш.
Уықтың саны, кереге басының санына байланысты болады және киіз үйдің
көлеміне, қанатына сәйкес өзгеріп отырады.
Кереге- үйдің қанат санын білдіретін тор, не жел көзді етіп жасалған
киіз үйдің негізгі бөліктерінің бірі. Уыққа қарағанда керегенің жасалу
жолдары күрделі, көптеген заңдылықтарды біуді қажет етеді. Киіз үйдің
ағаштарын жасаған шеберлерді “үйші” деп атайды. Кереге мен уықты жасауға
көк талды, қара және сәмбіл талдарды, қайыңды пайдаланған. Қатты желде
мықты болу үшін байлар, ауқатты адамдар киіз үйді жақсы қайыңдардан
жасатқан. Киіз үйдің сүйегін жасауға арнаулы құрал-саймандар тез, ыруыш,
сызғы, балта, шаппа-шот, үскі, жоңғы, ырғақ пайдаланған. Жоңғы, ырғық,
-қисық ағаштарды түзету, июге қолданылатын құралдар.
Қазақ халқы ер-тоқымын,үзенгі-айылын,жүгенін әсемдеп өріп,күмістеп
нақыштап безендірумен айналысты. Ер-тоқым құрайтын шеберсіз ауыл,ері жоқ
қазақ шаңырағы болмаған. ...р ауылдың ер-тұрман жасап халықтың бағасы мен
алғысына бөленген шебер ұсталары,зергерлері болған.

Көшпелі халықтар сонау ерте замандардан бастап ер-тұрман жабдықтарын
өздерінің күнделікті өмірлерінде,салт-дәстүрлерінде атқа мініп мал бағып
жүруге, аң аулауға, қыдыруға, сән-салтанат, тойларда, бәйгеге шабу, көкпар
тартуда және өз атамекен жайларын сыртқы шапқыншылықтардан қорғауға қолайлы
болу үшін әр түрлі етіп жасаған.
Қазақстан жерінде халыққа кең тараған ерлердің бірнеше түрлері бар.Ер-
тқұрмандардың түрлері мен аттары олардың сыртқы түр-сипатына,жасалу
әдістеріне,күнделікті тұрмыста қолданылуларына байланысты болады. Ер-
тұрманның қасының түріне, оларға қолданылған ою-өрнекке, сүйекпен күміс,
алтын мен безендіріліп әшекейленулеріне қарап және халықтың әлеуметтік
экономикалық тұрмыс дәрежесіне қарай балалар,әйелдер,еркектер және белгілі
тайпа,рулар ерлері деп бірнеше топқа бөлінеді. Сонымен қатар ер-тұрманның
ауырлығына, күнделікті тұрмыста жұмысқа мінуге,батырларға,байларға арналған
ерлердің түрлері жасалады ... демі жеңіл,көрікті көркем ерлер бәйгелер мен қыз
қууға қолайлы болып шеберлер қолынан шығып отырды.
Қазақ ері-көшпенді халықтар арасында ең көп тараған ерлердің бірі,ол
бірнеше бөліктен құралады. Қайыңның безінен,түбірінен екі қас алынса,ал
қалған екі қапталы мен бел ағаштары әбден кептірілген қайыңнаң жасалады. ...р
бөлік өзара ағаш немесе мыс түтікше тәріздес шегелер арқылы бір-бірімен
шегеленіп бекітіледі. Алдынғы қасы мен артынғы қасы ойылып,нақыштап
өрнектеледі,кейде олардың беттері терімен қапталып,күміспен немесе алтынмен
әшекейленеді.

Қазақ үй мүліктерінің түрлері
Халықтың мәдени өмірінің бұрынғы тұрмысының көшпенділікпен өткендігін
біз жақсы білеміз,сөйте тұра қазақ халқы күнделікті үй-тұрмысынакеректі үй
жиѕаздарын, ыдыс-аяқтарын ағаштан жасап алып отырды. Арнаулы жиѕаз
фабрикасы болмасада халық арасынан шыққан шеберлер ұсталар әр отау, әр
шаңырақтың қажетін өтеп, халықты керек-жарағымен қамтамасыз етіп келді.
Жасалған жиѕаз көшпенді халықтың өміріне бейімделген, ықшамды, ынғайлы,
жеңіл болды. Ағаштан жасалған үй жиѕаздарының қатарына-ағаш төсек, ағаш
жастық, жүкаяқ, кебеже, әбдре, сандық, жағылан және ыдыс-аяқ бұйымдары
жатады. Заттардың барлығы дерлік киізүйдің ішін әдемілеп, көрік беріп
сәндеп, үйге ерекше мағаналы әсер береді. Жиѕаздардың әрқайсысының орны,
қойылатын жері бар, ішіне затты салып жинауға қолайлы болады. Соған орай
олардың сыртқы формалары да әр қилы оюлап нақышына келтірілген. Кебеженің,
ағаш төсектердің беттері сүйекпен, терімен, не күміспен көмкеріліп
көркемделеді. Оларға геометриялық бейнелер өсімдік жапырағы, гүл тәріздес
ою-өрнектер салынып әшекейленеді. Көпшілік ою-өрнектер рельефті, бедерлі
болып келсе, ал кейбіреуі әр түсті бояулармен боялды.
Ағаш төсек-оның алатын орны, атқаратын қызметі, адамның денсаулығына
келтіретін пайдасы зор. Ағаш төсектер Қазақстанныңәр облыстарында әртүрлі
әдістермен, формалармен жасалғаның мұражайлардан, ғалымдардың деректерінен
білеміз. Төсектер
әртүрлі материалдардан жасалып беттері алтынмен,
күміспен, сүйекпен бедерленіп ойылған, солай қымбат материалдармен көмкеріп
істеу әр шаңырақтың әлеуметтік жағдайына байланысты. Кедей, жай шаруалар
қарапайым төсекті қанағат тұтқан. Сыртқы өрнек әшекейлеріне, нақыштарына
қарай төсектерді-сырлы төсек, күмістелінген төсек, сүйектелген төсек.

Жоғарда айтқандай төсек ағаштар жасалу техналогиясына,формасына
байланысты адам тұрмысында әр мақсатта пайдаланады. ...шекейлерін айтпаған
күннің өзінде, олардың сыртқы істелу формасының, өзі бірнеше түрге
бөлінеді. Ағаш төсектің бастары тұтас қайыңнаң шабылып доғал, көлбеу
орналасқан немесе екі басы жеке шабылып, аяқтары жеке жасалып, тік
орналастырылған түрлері болады, төсек бастары тұтас шабылып, аяқтары ішке
кіріңкі болып бастарының арасы жалпақ тақтайлармен қосылған, екі жақ
беттері өзара білеу шабақтар арқылы қосылып істелген түрлері бар. Бұндай
ғасырлар бойы адам тұрмысында қолданылып сынаудан өткен төсектердің басы
мен аяғы көтеріңкі болуы ұйықтау, демалу кездерінде қан айналу процесін
ретке келтіруге қолайлы болып, адам жақсы дем алған.
Төсектің беттері рельефті оюлармен, жіңішке жолақтармен әшекейленіп
ойылып, кейбіреулері түсті бояулармен боялып, сүйекпен, күміспен қапталған.
Оюлардың ішінде көптеп кездесетіні “қошқар мүйіз” және өсімдік тектес
оюлардың түрлері, осы оюлардың барлығы симметриялық композиция арқылы
орналастырылып, шеттерінде жиек, ашық жолдар қалдырылады. Бұндай көне
әдістер ғасырлар бойы дәстүрлі түрде сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа мұра
ретіңде жалғасып өсіп өркендеп келеді.
Жастық ағаш–ертеден келе жатқан мүлік. Батыс, Орталық Қазақстан
жерлерінде кеңінен тараған жастық ағаш қыз балалардың бойжеткен
құстөсегінің бір ерекшелігі, ол жатқанда басқа жастанған жастықтың сырғып
кетпеуін, жастықтың биік болуына жағдай жасайды. Жастық ағаш тек сырт
жағынан көркемделіп қана қоймай, ішкі жастық жасталатың жағы да сырланып,
не ойылып әшекейленеді. Көбінесе, өсімдік тәрізді оюлар не геометриялық
бейнелер пайдаланылады. Жастық ағаштың тек бір түскебоялған түрлері де
кездеседі, олардың биіктігі 60см, ұзындығы 90см болады.
Кебеже-ескі мұралардың бірі, ас, азық-түлік сақтауға арналған. Кебеже
Қазақстанның барлық аудандарында кездесетін, халық арасында көптеп
таралған, сыртын сырлап, көзге түсетін жақтарын көркемдеп, әсемдеп жасаған
бұйым. Оны көбінесе ауқатты адамдар шеберлерден сатып алып жатады. Болмаса
елдің атақты байлары шебер ұсталарды арнайы шақырып, ақысын алды-ала
келісіп, кебеженің небір ғажап түрлерін жасатқан. Беттері сүйекпен,
күміспен қапталып, қақпақтарының дәл ортасына қошқар мүйіз оюларын, оның
айналасына қисық, сыңар мүйіз ою үлгілерін келтіріп безендірілген
кебежелерді мұражайлардан көруге болады. Кебеже әр үйдің мұқтажына қажет
болғандықтан, оларды әл-ауқаттытөмен тұратын адамдар қымбат бағаға сатып
ала алмаған, содықтан шеберлер қарапайым түрін жасап, арзан бағаға сатқан.
Кебеже төрт бұрышты болып жасалады. Төрт жақтау қазыққа төрт қабырғасы түбі
мен үстінгі қақпағы бекітіледі. Жақтау қазықтарының өзіне ерекше сән
беріп,сырланып не оюланып ойлады.
Жүк-аяқ -қазақстанның көптегенжерлерінде көрпе-жастықтың, сандық т.б.
үй ішіндегі бұйымдарды жиыстырып солардың астына қойылатын зат. Жүк-аяқтың
көлемі негізінен, оның үстіне қойылатын заттарға байланысты жасалады.
Көбіне,ұзындығы 100-120 см, биіктігі 35-45 см шамасында болады. Жасалу,
өңделу әдістері, тәсілдері кебежеге қарағанда қарапайым, күрделі емес.
Сандық –үй ішіндегі жиѕаз бұйымдарды, киім-кешектерді, түрлі маталарды
және ұсақ-түйек заттарды сақтауға арналған төрт бұрышты,аузына құлып
орнатып істеген зат. Сандық та басқа ағаштан жасалған заттар өте кең
тараған бұйым. Оның негізгі бөлігіағаштан жасалып, сырты былғаымен,сүйекпен
әрленіп,кейде күмістеліп,әсем өрнектеліп істелінеді. Беттеріне оюлардың
түрлері бедерленіп не сырланып, болмаса, сүйекпен жапсырылып орналасады.
Олардың көлемі иесінің әл-ауқатына байланысты болады. Шамамен мынандай
сандықтар кездеседі: ұзындығы 95-100 см, биіктігі 50-55 см, кейде одан кіші
не үлкендері де болуы мүмкін.
...бдіре-сандықтың бір түрі. Сүйек ағаштары қарағайдан жасалып, сырты
былғарымен не қаңылтырмен қапталып, жұқа күміс жолақтар жүргізіледі. Беті
тең бөліктерге бөлініп, ромбы квадырат не төрт бұрыштарға
бөлініп,геометриялық ою-өрнектер салынады. Кейде сыртын қызыл-жасылды түсті
бұлдардың құрақтарын оюлап, біріктіріп тіккен құрақ қаппен қаптайды.
Қақпағын темірден ілгек салып құлыптайды.
Қол сандық-көлемі жағынан әбдіре мен сандықтан кіші, қалындық-қыздардың
жасауына қосатын, қыз балалардың сақина, білезік, жүзік, алқа, иіс
суларынсақтайтын кішкене, әдеміше жасалған қобдиша. Бұл сандықтың беттері
дежоғарыда айтылған заттар секілді жапырақ, гүл пішінді өрнектермен
көкемделеді. Болмаса, сүйекпен қапталған түлеріде кездеседі. Құпия қылып
орнатылып, қақпақтары күміс не жез шегелермен әсемделеді.

Ағаштарды қолөнерде пайдалану.
Ағаштан әсем, керемет жақсы бұйымдар, жиѕаздар, ыдыс-аяқ, ер-
тоқым,киіз үйдің сүйегін т.б. тұрмыс қажеттілігіне керекті заттар жасап
шығару үшін, оның өсу процесінен бастап, оны кесіп, кептіріп дайындау
жұмыстарын және де физикалық, механикалық негіздерімен қоса, оның табиғи
биологиялық процестерін білу қажет.
Ағаштың құрлысы: ағаш басқа өсімдіктер секілді бірнеше бөліктерден-
жер астынан түбірі мен тамырларынан және жер бетіндегі діңі мен бұтақтардан
тұрады.
Түбір-тамырдың жалғасы, ағашты құлатпай тік ұстап тұру үшін және дің
мен жапырақтарғы жерден сумен мениралды қоректік заттар,көмірқышқыл газын
беру қызметін атқарады.
Ағаштың діңі - ағаштың ең негізгі бөлігі. Сондықтан ағаш өңдеу
жұмысының барлық процестерінде пайдаланылады. Ағаштың жоғарғы жіңішкебасын
бөлікке бөлсе, төменгі жуан түбіріне жуық бөлігін екінші бөлікке жатқызады.

Ағаш бұтақтары ағаштың ең жоғарғы бөлігінде орналасып, жапырақпен
жалғасады.
Ағаштың ішкі құрылысын жақсы білу үшін оны көлденен кесіп,
микроскоппен қарағанда ғана түсініп толық мағұлымат алуға болады.
Ағаштың өзегі әрқашанда ағаш дінінің орталығында орналасып, түрі
қоңырлау болып келеді, өзі бос борпылдақ тканьненқұралады.
Ағаштың қабығы – олардың ең сыртқы қабаты ағашты ауырулардан,
шаңтозаңнан, ауада кездесетін басқа да өзгеріс әсерлерден сақтап, қорғайды.
Қабықтың өзі бөлікке бөлінеді: төз және тің болып, олар арқылы
органикалықзаттар ертіндісі өтіп газдар алмасады.
Ағаштың сүрегі, ағаш діңінің көлденең негізгі бөлігін құрайды, ағаш діңі
осы сүректің өсу көлеміне байланысты, сүрек әр түрлі клеткалардан тұрады.
Ағаштың діңінің көлденең кесіндісінен оның жылдық сақиналарын көруге
болады. Жылдық сақиналар өзекті айнала орналасқан, олар арқылы жасын
анықтауға оңтүстік пен солтүстікті бағдарлауға болады. Сүректің орталық
бөлігінің бояуына, түсіне қарап, егер қоңырқай болса онда ядролық деп, ал
қалған сыртқы ақшылдау бөлігін ядросыз деп екіге бөледі.
Ядролық текті ағаштарға қарағай, шырша, жөке, шаған, қарағаш, терек және
тал жатады.
Ядросыз ағаштардың сүрегі ақшыл болады. Оларға: қайың, қандыағаш,
үйеңкі ағаштары жатады. ...бден піскен ағаш діңінің, кесіндісінің болулары
біркелкі және орталық өзегінде ылғалды су аз болады. Сонымен қатар, ағаштың
өсіп жетілгенін анықтау үшін, олардың ядросын, өзегін , түрін, жылдық
сақинасын жақсы білу қажет. Сонда бұндай ағаштың өңдеу процестеріне дайын
екенін білеміз.

Ағаштың негізгі қасиеттері
Ағашта да табиғатта кездезетін басқа шикізаттар секілді физикалық,
механикалық қасиеттер жақсы дамиды. Ағаштың негізгі физикалық қасиеттеріне
мыналар жатады: түр-түсі, ылғалдылығы, қаттылығы, жылтырлығы, ағаштың
кесіндісіндегі табиғи суреті, жұмсақтығы.
Түр-түсі-ағаштың ең жақсы физикалық қасиеттерінің бірі түрі-түсі. Осы
қасиетін қолөнерші шеберлер мебель, ыдыс-аяқ және т.б. заттар жасағанда
ескеріп пайдаланады. Ағаштың түрі оның климаттық және қандай жерде
өскеніне, жасына байланысты өзгеріп отырады. Жас ағаш әрқашанда ақшыл
болады. ...р ағаштың өзінің жеке дара түрі-түсі, өзіне тән иісі болып,
табиғатта ақшыл түрден бастап қызыл, қара түрлерге дейін кездеседі.
Көктерек, қайың, жөке ақ болса, алма, емен қоңыр сұрғылт түсті келеді. Осы
ағаштардың өздерін бояулар, морилкалар арқылы басқа түстерге өзгертуіне
толық мүмкіндік бар.
Ағаштың жылтырлығы әбден кепкен, айнадай таза болып
тазарғанда көрінеді. Бұл құбылыс таза ысқыланып жасалған заттарға жарық
сәулесі түскен кезде жақсы байқалады. Жылтырауық қасиеттері ағаштың негізгі
тегі мен қаттылығына да байланысты. Емен, шамшат,шаған ағаштарынан жасалған
бұйымдар өте әдемі және жылтыр болады, лак басқа да жылтырататын заттар
ағаштың осы айтылған қасиеттерін күшейте түседі.
Ағаштың табиғи сүрегі-ағаштың бұл қасиеті оны арамен ұзынынан
кескеннен кейін кептіріп, тазалап, ысқылап, май жаққан кездерде өте жақсы
көрінеді, оған бір ерекше көркемдік мән береді. Бұл сүректің бәрі, жылдық
сақиналардың сәл көлбеу кесілуінен ерекше әдемілене түседі. Неғұрлым
ағаштың жылдық сақиналары бірдей болмай қисық жасалған заттың өң-түсін
өрнек оюсыз-ақ ерекше құлпыртады.
Қылқан жапырақты, жұмсақ ағаштардың кесінділерінің табиғи сүректері өте
қарапайым, ал жай жалпақ жапырақтың табиғи суреті күрделі және қайталанбас
таңбалармен берілгендігін байқаймыз.
Ылғалдылық қасиеті-ағаштарды ойып, кесіп үйге, үй құрылыстарына есік,
терезе, ыдыс-аяқ, жасағанда қатты ескеріледі. Жаңа кесілген жас ағашта
ылғал көп болады, толық кепкенше пайдаға аспайды. ...бден шегіне жетіп кепкен
абсолюттік ағашты тек лабороториялық жағдайда алуға болады.
Ағашта ылғалдылығына байланысты бірнеше топқа бөлінеді: далада кепкен,
үй температурасында немесе лабороторияда кепкен ағаш. Мектеп шеберханасында
жұмыс істеу үшін жұмысына дайындалу қажет.Ол үшін жаз айларында мектеп
ауласында ашық жерлерден астында көлеңкесі бар жел жан-жағынан соғатындай
етіп, көлеңке шатыр жасап ағаштарды соның астында кептіріп алыңдар, соның
өзінде ағашта 12-18 процент ылғалдық қалады. Ағашты кептіріп жұмысқа
дайындаған кездің өзінде ылғалдылығы тез азаймайды. Жаңа кескен емен
ағашында 50-70 процент ылғалдық болса, бұл 6 айдан кейін, 43 прцент 12
айдан кейін 39 процент, 18 айдан кейін 25-27 процентке жетеді.
Ыдыс-аяқ, ер-тұрман, мебель, үй-жиѕаздарын жасауға арналған ағаштарды
кептіргенде, жарылып кетпес үшін көлденең басына балшық болмаса сиырдың жас
тезегін жағып, не қағаз желімдеп қойған жөн. Тез кебетін ағаштарға шамшат,
қайың, алма, орташа кебетіндерге шырша, балқарағай жатады.
Ағаштың ісінуі-су, ылғал тиген кезде көлемін ұлғайтуы, оның ісінуі
болады. Ағаштарды дұрыс сақтамағандықтан, дұрыс кептірмегендіктен олардың
бойындағы ылғал әр түрлі кебеді. Жылуға жақын жеріндегі ылғал тез кебеді
де, ал жылудан қашығырақ жағы кейінірек кебеді, осының салдарынан ағаш
жарылып кетеді, іске жарамсыз болып қалады. Тез кепкенде, не су тигенде
ағаштар өздерінің сыртқы және ішкі түрлерін өзгертеді. Жасаған бұйымдардың
да әдемі болып шығуы осыған байланысты және кейін кеуіп, формасын
өзгертпейд.
Ағаштардың механикалық қасиеттері жан-жақты, олар өздеріне әсер еткен әр
түрлі күштерге қарсы тұра алады. Ағаштың негізгі механикалық қасиеттеріне
мыналар жатады: беріктік, қаттылық, шыдамдылық, морт сынғыштық, иілгіштік,
былқылдақтық.
Беріктік деп, оның сыртқы механикалық күштерге қарсы тұра алып, бұзылмай
өзінің пішіні мен түрін сақтауын айтады. Ағаштардың балта, не басқа да
күштердің әсерінен ортасынан қаққа айырылуы, болмаса, жаңқаға айналуы-
беріктіктің белгісі.
Ағаштың қаттылығы, шыдамдылығы, сынып жарылуы бір-бірімен тығыз
байланысты, бір-бірінен ажыратып бөліп қарау өте қиын, не ескермеу өте
қате. Қаттылық пен беріктік өзара тығыз байланысты. Ағаш неғұрлым кепкен
сайын соғұрлым қата, беріктене түседі. Қаттылық пен беріктік үш топқа
бөлінеді.
1. Жұмсақ ағаштартардың беріктігі, қаттылығы аз (540 кгм3 ). Олар
қарағай, шырша, көктерек, тал, қара терек, балқарағай, жөке.
2. Беріктігі, қаттылығы орташа ағаштар (550-740кгм3).Олар балқарағай,
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.