Өндірістік және үстеме шығындар есебі

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 99 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.

Шығындар есебін жүргізу - кәсіпорынды басқарудың ең негізгі құралы. Өндірісте шығындар есебін жүргізу қажеттілігі заман талабынан туындап отырған мәселе. Бұл жағдай шаруашылық қызметті жүргізудің қиыншылықтарына және рентабельдікке деген талаптардың өсуіне байланысты қалыптасқан. Қазіргі таңда әр кәсіпорынның дайын өнімдерінің өтімділігі, басшылықтың қабылдаған әр шешімнің тиімділігі мен қаржылық қорытындыларға тигізетін әсерімен, сонымен қатар өз шығындарының ауқымы туралы нақты нәтижелермен тығыз байланысты.

«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік» жөніндегі заңға сәйкес барлық шаруашылық ұйымдары бухгалтерлік есеп жүргізуге және қаржылық есептілікті тиісті ұйымдарға ұсынуға міндетті. Оның ішінде ірі бизнес өкілдері үшін халықарылық қаржылық есептілікке сәйкес есеп жүргізу мен есептілікті құрастыру міндеттелсе, орта және кіші бизнес өкілдері үшін Ұлттық бухгалтерлік есеп стандарттары бойынша есеп жүргізу міндеттелген.

Бухгалтерлік есеп өндірістің жағдайын, экономикалық тиімділігін анықтап, негізгі міндеттерін нақты сипаттайтын бірден-бір ақпараттық жүйе. Қазіргі қалыптасқан дағдарыстық экономикалық қатынастар жағдайында Елбасымыздың халқымызға Жолдауының бағыттарын ұстанып, өндірістік салада өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың ауқымынын неғұрлым азайтып және өзіндік құнды дұрыс әрі дәл анықтау міндетті шарт болып отыр [1] .

Шығындар - қойылған мақсатқа жету үшін экономикалық ресурстарды өндірістік процесске тартудың өткен немесе болашақтағы мүмкіндік көрсеткіші. Шығындарды жоспарлау - бұл жалпы мекеме және оның жеке бөлімшелеріне өндірістік міндеттердің қойылуы мен оларды іске асыруға қажетті қаражаттар түріндегі алға қойған мақсаттарын анықтау процессі.

Әрбір нарықтағы кәсіпорын жоғарғы деңгейдегі пайданы қамтамасыз ету шешім қабылдауға ынталы. Осы шартты орындауда негізгі талаптардың бірі шығындарды азайту болып табылады. Ол үшін:

өндіріс шығындарының құрамы мен құрылымын білу қажет;
шығындарды талдап, тиімді пайдалануын, реттеуді және бақылауды ұйымдастыру;
шығындарды шектеу, өнімнің сапасына сәйкес және оның бағаның негізі болатындығынан мәні өте жоғары;
шығындардың өзгеру заңдылықтарын білу қажет.

Осы мәселеге орай ұйымдарда өндірістік шығындарды есептеу жолдарын дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың заңдылықтары сақталған жағдайда халық шаруашылығының өркендеуіне жол береді.

Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.

Нарықтық механизмдерді шынайы қызметі жағдайында шығындардың есебін нақты жүргізу және олардың бақылануын жетілдіру, сонымен қатар, басқару есебі шегінде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды жүргізу қажеттігі туындайды.

Шығындар есебі жүйесі екі негізгі іс-қимыл үшін өндірістік шығындар туралы ақпаратты жинайды: жұмыс күшіне шыққан шығындар, материалдар немесе қосымша шығындар сияқты белгілі бір категориялар бойынша жіктейді және оларды есеп бағыттары бойынша бөледі.

Ішкі шаруашылық есептеулерде ең басты рөлді бухгалтерлік есеп атқарады, өйткені, жоспарлау және мөлшерлеу - бір ғана қолданатын дискретті үрдістер, ал ішкі шаруашылық есеп үзіліссіз және тұрақты, осы жүйедегі кері байланыс элементі ретінде көрініс тапты.

Пайда табу ұйымды басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты ұйымдастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді бола бастады. Ол ұйымдағы бухгалтерлік есептің барлық жүйесін қайта құруды талап етті [1] .

Бухгалтерлік есептің бәсекелестік экономикаға, сыртқы тұтынушыларға неғұрлым ақпаратты көбірек беруге, сонымен қатар коммерциялық құпияны сақтауға сай келу қажеттілігі ұйымның бұрынғы біртұтас бухгалтериясын жеке екі бөлікке - қаржылық және калькуляциялық бөлікке бөлуге итермелейді.

Нарықтық экономика жағдайында осы мәселе өзекті болып тұрғандықтан диплом жұмысында өнімнің өзіндік құнын анықтау және калькуляциялау әдістеріне терең мән берілген. Ұйымдар өздерінің есеп саясатында пайдаланылатын ең тиімді өзіндік құнды калькуляциялау тәсілін таңдап көрсетуі қажет.

Халықтың сатып алу қабілеті біршама төмендеуіне байланысты ауыл шаруашылығының өнімдерінің де бағасын реттеу қажет болуда. Сол себепті бүгінгі қатынастар жағдайында өнімнің құнын дұрыс анықтау, ол үшін ең тиімді тәсілді пайдалану мәселесі өзекті тақырып саналады. Ұйымның алатын табысының мөлшері өндірілген өнімнің өзіндік құнына тәуелді.

Кеңес үкіметі кезеңінде орталықтандырылған Мемлекеттік баға белгілеу жағдайында өнімдердің толық өзіндік құнының есебі үстеме шығындарды өнім түрлері арасында бөліп тарату арқылы жүргізілген болатын. Қазіргі кездегі әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы шаруашылық бірліктерінің бөлініп шығуы басқару есебіне деген қажеттілікті арттырып отыр. Соған сәйкес ұйымдардың бухгалтерлік есеп жүйесі қаржылық және басқарушылық есеп түрлеріне бөлінген. Өндірістік шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау - басқару есебінің маңызды бір бөлігі. Өндірілген өнім бірлігінің өзіндік құны көптеген басқару шешімдерін қабылдауға негіз болады, оның ішінде:

қай өнім өндірісін тоқтату немесе жалғастыру;
құрастырушы бөлшектерді, бұйымдарды өндіру немесе сатып алу;
өнімге қандай баға белгілеу;
жаңа жабдықтар сатып алу;
өндірістің технологиясы мен ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу.

Осы жоғарыда аталған жағдайлар зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды [2] .

Диплом жұмысының ақпараттық методикалық базасына Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі заңы, Салық Кодексі және халықаралық Қаржылық есептілік стандарты, ұлттық қаржылық есептілік стандарттары, ұлттық қаржылық есептілік стандарттарының типтік шоттар жоспары, «Экпресс-Транс» ЖШС-ң жарғысы және Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікке қатысты заңнамалық, нормативтік құқықтық актілері негіз болды. Сондай-ақ, отандық авторлардың В. К. Радостовец, К. Т. Тайгашинова мен В. Л. Назарованың және шет елдік Р. Энтони, К. Друри, Ч. Т. Хорнгрен, А. Д. Шеремет, Т. П. Карпова, П. С. Безруких сияқты авторлардың монографиялары, оқулықтары мен оқу құралдары зерделенді.

Зерттеу жұсмысының объектісі. «Экпресс-Транс» ЖШС мәліметтері негізінде, аталған кәсіпорынның өндірістік шығындар есебі және аудиті қарастыру.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың теориялық және практикалық сұрақтарын зерттеу. Осы мақсаттарды орындау үшін төмендегідей міндеттер қойылды:

өндіріс шығындарының жіктелу және өнімнің өзіндік құны мен калькуляция жөніндегі теориялық сұрақтарды қарастыру;
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тәсілдерін зерттеу;
өндіріс шығындарының синтетикалық есеп шоттарында көрсетілуін қарастыру;
«Экпресс-Транс» жауапкершілігі шектелген серіктестік мысалында өндіріс;
шығындары есебін ұйымдастырылуын зерделеу;
халықаралық тәжірибеде қолданылатын тәсілдерді оқып-үйрену;
өнімнің өзіндік құнының құрамына талдау жасау;
өнімнің өзіндік құнын кеміту мен есепті жетілдіру жолдарын қарастыру.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланған деректер мен зерттеулер тізімінен тұрады. Бірінші тарауда өндірістік шығындар есебінің теориялық мәселелері зерделенсе, екінші тарауда өндірістік шығындар есебі, ал үшінші тарауда өндірістік шығындар аудиті мәселесі қарастырылады.

1. Өндірістік шығындар есебінің теориялық мәселелері

1. 1 Өндірістік шығындар: түрлері және жіктеу

Шығындар - қойылған мақсатқа жету үшін экономикалық ресурстарды өндірістік үрдіске тартудың өткен немесе болашақтағы мүмкіндік көрсеткіші. Шығындарды жоспарлау - бұл жалпы мекеме және оның жеке бөлімшелеріне өндірістік міндеттердің қойылуы мен оларды іске асыруға қажетті қаражаттар түріндегі алға қойған мақсаттарын анықтау үрдісісі. Шығындарды топтағанда негізгі пайдаланатын түсініктер:

- шығындар;

- жалпы шығындар;

- өнімді өндіруге шыққан шығындар.

Шығындар - белгілі бір мақсатта пайдаланылған ресурстар көлемінің ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар.

Шығынның мақсаты - шығындардың жеке-жеке өлшенуіне байланысты кез-келген қызмет түрі болып табылады.

Экономика ғылымындағы әртүрлі мектептің өкілдері (К. Маркс, А. Маршалл. Д. Миль, Д. Робинсон) шығындарды зерттеуге қомақты үлес қосты.

Шығындарды зерттеумен саяси экономия классиктері де айналысқан. А. Смит абсолюттік шығындар деген түсінік енгізген, ал Д. Рикардо салыстырмалы шығындар теориясының авторы. «Шығындар» деген терминді олар, бірлікке жұмсалған орташа қоғамдық шығындар деп түсінген, немесе, саладағы кәсіпорындардың барлығына бірдей орташа шығындар көлемі қандай шамада болады. Классиктер шығындарды ренталық төлемдермен есептескендегі өндіріс бағасы деп те дәлелдеді.

К. Маркс бағаның құннан ауытқу мәселесін қарастырды. Оның тұжырымдамасы екі маңызды нәрседен тұрады: өндіріс шығыны және айналым шығыны. Марксистік концепция бойынша өндіріс шығындары капиталистке тауардың не тұратынын көрсетеді: өндіріс құралдары мен жұмысшы күшіне (тұрақты және айнымалы капитал) жұмсалған шығындардың сомасы болады. К. Маркс ерекше капиталистік шығындардан, тауардың құнын құрайтын еңбек шығындарын-ақиқат өндіріс шығындарынан ажыратып зерттейді. Өндіріс шығындарын еңбек шығындары және капитал шығындарына бөлу капиталистік ұдайы өндіріс процесіне марксистік талдау жүргізудің бастапқы принциптерінің біреуі болып табылады [3] .

ХІХ ғ. соңында бірнеше жаңа концепциялар пайда болды. Маржинистер (Менгер, Визер) бойынша, шығындар шекті пайдалылыққа негізделген психологиялық құбылыс болып табылады. Олардың шекті пайдалылығымен (сатушы көзқарасы бойынша) белгіленетін, өндіріс факторлары үшін фирмалар

төлейтін соманың шамасы белгіленеді. Маржинистік экономикалық теорияда шығындар түсінігі тек жеке кәсіпорынға тән жағдай деп есептеледі. Осы кәсіпорнының табысы мен шығындары өндіріс масштабының функциясы деп түсініледі.

Австриялық теоретик Ф. Визер балама мүмкіндіктер шығындарының субъективтік теориясының авторы. Осы тауардың нақты өндіріс шығындары, өндіріс ресурстарын басқаша пайдаланғанда өндірілген өнімдерден қоғамға түсетін барынша жоғары пайдалылыққа тең болады деген. Австриялық мектептің өкілдерінің маржиналисттік көзқарастарын математикалық негізге көшірумен байланысты, шығындарды барынша төмендету (минимизация) теориялары пайда болады [3] .

Шығындардың институционалисттік теориясының көрнекті өкілдері Дж. К. Кларк және Джон А. Гобсон болып табылады. Кларк қосымша шығындар мәселелерімен айналысқан және шығындардың әр типтерін индивидуалдық, қоғамдық, абсолюттік, үстеме, қаржылық, өндірістік, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді жан-жақты зерттеген. Гобсон адамға жасалатын шығындар деген ұғым енгізді. Бұған еңбек амалының сапасы мен сипаты, оның қабілеттілігі және қоғамдағы еңбек бөлісінің тиімділігі жатады [3] .

Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің жолдары

Біріншіден, әлеуметтік-экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық және кәсіпорын шығындары болып бөлінеді. Қоғам бағытынан шығындарға дайын өнімнің құнына кеткен жанды еңбек және зат түрін алған еңбек шығындары жатады.

Екіншіден, өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.

Бухгалтерлік - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығындары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады.

Сурет 1. Өнімнің өндірістік өзіндік құнына қосылуына байланысты шығындардың бөлінуі

Соңғы жылдарда трансакционалдық шығындар теориясы пайда болды. Бұған көбінесе айналыс шығындары жатады - тауарды өткізу шығындары (жарнамаға, нарықтық жағдайда ұстап тұру үшін т. б. ) . Трансциондық шығындар деген ұғымды американдық экономист Р. Коуз енгізді. К. Эрроу бойынша экономикадағы трансциондық шығындар физикадағы үйкеліспен сәйкес келеді. нарықтың функциясы трансциондық шығындарды үнемдеу болып табылады дейді. Ал оның артықшылығына айырбас мүшелерінің әрқайсысының ақпарат алуға жұмсалатын шығындардың барынша төмендеу тенденциясы жатады дейді.

Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірістері тұтынылған құрал - жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді [3] .

материалдық шығындар

материалдық шығындар: Еңбекақыға жұмсалған шығындар

әлеуметтік қажеттілікке ақша аудару

тағы басқа шығындар (атағандарға енбей қалған) .

Сурет 2. Бухгалтерлік шығындардың өзіндік баптары

Өндіріс шығындарының экономикалық түсінігі ресурстардың сиректігіне және оларды балама пайдалану мүмкіндігіне негізделеді. Тауар өндіру үшін алынған ресурстардың (қандайы болмасын) экономикалық шығындары өндірілген құнға тең болады. Бұлар айқын (ақшалай) немесе айқын емес (имплициттік) шығындарға бөлінеді.

Айқын шығындар деп өндіріс факторлары мен жабдықтаушыларға айқын ақша формасындағы төлем түрін алатын балама шығындар аталады. Бұлардың болуы ресурстарды тыстан алумен байланысты. Мысалы, жұмысшыларға, менеджерлерге жалақы төлеу, көлік шығындарын өтеу т. б.

Айқын емес шығындар деп өндірісте пайдаланылған фирманың өз иелігіндегі (сырттан сатып алынбаған) ресурстардың құнын (шығынын) атайды. Мысалы, ғимараттарды жалға бермегендіктен түспеген пайда. Бухгалтерлік статистикада айқын емес шығындатамызр көрсетілмейді.

Кәсіпорынның жалпы шығындары деп оның тұрақты және айнымалы шығындарының сомасын айтамыз.

Өнім шығарудың әртүрлі шығын түрлеріне анықтама беріп көрейік.

Жалпы шығын - бұл өнімнің бір легін өндірудегі жиынтық шығын. Сан жағынан олар өндіріс факторының бағасын тауардың осы мөлшерін өндіру үшін қажет ететін өндірістің осы факторының бірліктер санына көбейткенге тең болады. Орташа шығындар - бұл шығарылған өнімнің бірлігіне жұмсалатын жалпы шығындар. Өндірушіге жалпы шығындар мөлшерін емес, орташа шығындар мөлшерін білген жөн [4] .

Мөлшерлі шығындар ол тауар өндірудің бір бірлігіне ұлғаюы үстіндегі шығындардың өсуі.

Мөлшерлі (шекті) шығындар тұжырымдамасы шығындарды анықтауға мүмкіндік тудырып, оның мөлшерін толық бақылайтындықтан да фирма үшін стратегиялық маңызды болып саналады.

Кесте 1. Өндірістік шығындардың жіктелуі [2]

Негізгі мақсаты, бағыты

Шығындардың жіктелуі

Негізгі мақсаты, бағыты: Өнімнің өзіндік құнын анықтауда, қорларды бағалау және пайданы анықтау бағытында

Шығындардың жіктелуі:

Кіретін және болған шығындар;

Тікелей және жанама шығындар

Негізгі және үстеме;

Өзіндік құнға енетін шығындар және мерзім шығындары;

Бір элементті және күрделі шығындар;

Ағымдағы және бір ретті

Негізгі мақсаты, бағыты: Реттеу және бақылау

Шығындардың жіктелуі:

Реттелетін

реттелмейтін

Мерзім шығындары сол кезеңде ғана пайда болып, қалдық құнға қосылмайтын шығындар. Бұл шығындарға сату және әкімшілік шығындарды жатқызуға болады.

Материалдық шығындар өндіріске кететін ең күрделі элемент болып табылады, оның өндірістегі шамасы 60-90%-ды құрайды, тек салалық өндіріске ғана оның шамасы аз болып келеді. Материалдық шығындар құрамы бір текті болып келмейді, оның құрамы шикізаттар мен материалға кеткен шығындардан тұрады. Соған қатысты шикізаттар мен материалдардың құрамына коммисиондық сыйақылар, брокерлік және тағы басқа делдалдық қызметтерді төлеуге кететін төлемдер кіреді. Өнімді өндіру кезінде сатып алынған шикізаттар мен материалдардың құны өнімнің өзіндік құнына қосылған құнға төленетін салықсыз кіреді [1] .

Қолданылатын материалдардың тиімділігін көтеру мақсатында өндіріске ресурстарды сақтайтын, аз қалдықты және қалдықсыз технологияларды енгізу елеулі әсер етеді. Материалдарды рационалды қолдануының бір шарты ол - материалдық шығындарды нормалау. Материалдық ресурстар нормасы - ол өнімнің бір данасын жасауға немесе техникалық операциялардың жасалуына белгіленген сапада материалдардың, шикізаттардың және тағы басқа максималды түрде қолданылатын саны, мөлшері.

Жалпы кәсіпорын немесе оның бөлімшелері өндірісінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесінде басты орынды өнімнің өзіндік құны алады. Өзіндік құн құрамы оны құрайтын шығындармен анықталады [1] .

Сурет 3. Материалдық шығындар

Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен байланысты. Сондықтан да шығындарды жіктеу өндірістік есептің маңызды элементі болып табылады. Әдетте, топтау қағидаларына калькуляция баптарының номенклатурасы сәйкес келеді. Өзіндік шығындарды дұрыс есептеу үшін оның ғылыми негізделген жіктелімі аса қажет.

Өнімнің өзіндік құны - әрбір кәсіпорынның жұмысының негізігі көрсеткіші. Өнімнің өзіндік құнының өсуі мен төмендеуі арқылы ол кәсіппорынның жұмысының сапасы туралы айтуға болады. Өнеркәсіптің жұмысының жақсы немесе жаманын өзіндік құнының бағасынан көруге болады.

Өзіндік құнның төмендеуі - өндірістің рентабелділігінің өсуінің ең маңызды факторы болып келеді. Өзіндік құнның төмендеуі халық қолданылатын тауарлардың бағасының төмендеуіне тікелей әсер етеді [4] .

Сурет 4. Шығындың топталуы

Кірістік шығындар - қолда бар және сатып алынған ресурстар, келешекте табыс әкелуі ықтимал шығындар.

Өткен шығындар-олар келешекте табыс әкелу қабілетін жойған ресурстар.

Тәжірибеде шығындар келесідей топтастырылады:

1) құрамы бойынша;

2) түрлері бойынша;

3) өндіріс процесіндегі экономикалық ролі бойынша;

4) өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша;

5) өндіріс көлемі бойынша;

6) шығындардың тиімділігі бойынша.

Құрамы бойынша бірэлементті және кешенді шығындар деп жіктеледі:

Бірэлементті шығындар - бір элементтен тұратын шығындар (еңбекақы, материалдар, ақша аударулар) .

Кешенді шығындар - бірнеше элементтен тұратын шығындар (барлық элементтер кіретін цехтық шығындар.

Шығындардың түрлері бойынша шығындар екі топқа топтастырылады - шығындар элементі бойынша және калькуляция баптары бойынша [5] .

Тікелей еңбек шығындары - жұмысшыға нақты өнімді дайындағаны үшін берілетін еңбекақы.

Шығындардың экономикалық мазмұнына сәйкес құрылыс кәсіпорынының өндірістік және коммерциялық қызметтерде орын алатын шығындар келесі элементтері бойынша топтастырылады:

- материалдық шығындар;

- еңбекті өтеуге жұмсалатын шығындар;

- әлеуметтік қажеттіліктерге ақша аударулар;

- құрал-жабдықтардың тозуы (амортизация) ;

- басқа да шығындар.

Сурет 5. Өндірістің процесіндегі экономикалық ролі бойынша шығындардың бөлінуі

Сурет 6. Өнімнің өндірістік өзіндік құнына қосылуына байланысты шығындардың бөлінуі

Бұйым дайындау үшін кәсіпорын шикізат, материалдар мен жанармай алуға қаражат жұмсайды. Жұмыс барысында машиналар, құрал-жабдықтар қолданылады. Тозған техникаға ремонт жасау мен оны ауыстыруға тағы да шығындар кетеді. Өнім өндіруге кәсіпорынның барлық жұысшылары қатысады, сондықтан оларға жалақы төленеді. Шығарылған өнімді сатуға кәсіпорын тағы да белгілі бір қаражат сомасын жұмсайды. Егер де біз осы шығындардың барлығын ақшалай түрде көрсетсек, өнімнің өзіндік құны шығады. Яғни, өнімнің өзіндік құны - кәсіпорынының өндірісі мен сатуға кететін шығындардың ақшалай көрінісі. Әрбір істелген өнімнің өзіндік құнын табу үшін өнімнің бір данасына кеткен шығындарды есептеп шығарады. Калькуляциялауда барлық шығындар шығыстардың баптары бойынша бөлінеді: шикізат пен материалдар, технологиялық қажеттіліктерге жанармай мен қуат, негізгі өндіріс жұмысшыларына жалақы, өнімнің жаңа түрін кететін шығыстар [5] .

Калькуляция өнім, бұйым өндіруге зауыт бойынша және әрбір цех бойынша қанша қаражат жұмсалатынын шығарып береді. Оның көмегімен қандай шығындар өндіріспен, ал қайсысы оны басқарумен және қызмет көрсетумен тікелей байланысты екенін көрсетіп, кәсіпорынға өнім өндіруге және оны сатуға қанша қаражат керек екенін анықтайды.

Шығындар туралы барлық мәліметтерді қарастырғаннан кейін өзіндік құнның түрлері мен мән-мазмұны, шығындардың классификациясы туралы баяндайық.

Жоспарлық өзіндік құн кәсіпорының нақты сол кездегі өндіріс мен оның техникалық жағдайына сәйкес керек шығындар. Олар материалдардың шығыстары, еңбек шығындары және құрал-жабдықты қолданудың жоспарлық нормасы жүзінде есепке алынады.

Нақты өзіндік құн өнім шығаруға нақты кететін шығындармен анықталады.

Жүйелі түрде қалыптасуына байланысты өзіндік құнды технологиялық, цехтық, өндірістік және толық деп қарастырады. Технологиялық өзіндік құн жаңа техниканың түрлерін бағалап, арасынан ең тиімдісін таңдауға қолданады. Ол өзіне белгілі бір өнімді жасау операциясына тікелей қатысы бар шығындарды жатқызады. Цех бойынша өзіндік құн кең ауқымды шығындар түрлерін қамтиды : технологиялық өзіндік құннан басқа цехтың жұмысын ұйымдастыру мен оны басқаруға кететін шығындар. Өндірістік өзіндік құнға өнімді дайындауға кететін барлық цехтардың өндірістік шығындары мен кәсіпорынды басқаруға кететін жалпы шығыстар кіреді. Толық өзіндік құнға өндірістік құн мен өндірістік емес шығыстар кіреді. Жеке және ортасалалық өзіндік құнның түрлерін бөліп қарастыру көтерме бағаны анықтаудың базасын шығаруға мүмкіндік береді. Өндіріске жеке кәсіпорының шығындары мен өнімді сатуға кететін шығындар жекеленген өзіндік құнын құрайды. Ортасалалық өзіндік құн әр сала бойынша белгілі бір өнімді өндіруге кететін шығындарды сипаттайды [2] .

Материалдық шығындар өндірісте жалпы шығындардың 60-90%-н құрайды.

Материалдық шығындарға кіреді:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.