Ежелгі тас ғасыры (палеолит) дәуіріндегі Қазақстан

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

: 1

Кіріспе: Ежелгі тас ғасыры (палеолит) дәуіріндегі Қазақстан

: 2

Кіріспе: Табиғат жағдайлары және ертедегі гоминидтерт мекендеген орта

: 3

Кіріспе: Ежелгі палеолит

: 4

Кіріспе: Соңғы палеолит

: 5

Кіріспе: Мезолит

: 6

Кіріспе: Жаңа тас ғасырындағы Қазақстан

: 6. 1

Кіріспе: Неолит

: 6. 2

Кіріспе: Энеолит

Кіріспе: Қорытынды

Кіріспе

Планетамыздың барлық түкпірлерінде адамның шығуы мен даму тарихында, сондай-ак оның еңбек қызметінің іздерінде ортақ нәрсе көп және олар өзара тағыз байланысты. Алайда адамзаттың ежелгі өткен заманының көптеген бетгері осы кезге дейің ашыладн жоқ, анықталған мәселелер мен даулы қағидалар әлі де көпбіміздің ертедегі бабаларымыздың емірі туралы қазіргі түсініктер адам еңбегінің калдықтары - тас құралдар, оларды дайы-ндаған кездегі қалдықтар, тамақ калдықтары - жануарлардың сүйектері сақталып, үнгірлерді, үнгіме қуыстарды зерттеуге негізделеді. Осы заманғы «мешеу халықгар» дейтіндердің өмірінен алынатын этнографиялық дерек-тердің де маңызы аз емес. Олар ежелгі адамзаттың материалдық және руха-ни мәдениетінің кейбір жақтарын жақсырақ түсіндіруге мүмкіндік береді. Бірақ басты ақпаратты дегенмен де алғашкы қауымдық қоғамның ең көп таралған материалы - тастан жасалған еңбек құралдары береді.

Ежелгі адам өз дамуында бірінен кейін бірі келетін бірнеше кезеңдерден өтті. Олардың негізіндетасты өндеу техникасының жетілдірілуі және соған байланысты еңбек өнімділігінің, материалдық және рухани мәдениетгің өсуі жатыр. Археологияда қабылданған кезеңдерге бөлуге сәйкес адамзат тарихы тас, қола және темір дәуірлеріне бөлінеді. Аталған дәуірлердің әрқайсысы өз кезеңінде хронологиялық ірі кезеңдерге бөлінеді. Тасғасыры үш кезеңнен тұрады. Палеолиттің ерекшелігі Евразия мен Африка аймақтарының сол дәуірдегі мәдениетгерінің едәуір ұқсастығы болып табылады. Палеолиттің кеңінен мәлім кезеңге бөлінуі) соңғы жылдарда жеткілікті дәрежеде елеулі өзгерістерге ұшырады. Қазір палеолиттің бірінші, ең ертедегі мәдениеті деп олдувай мәдениеті дейтін танылады. Осыған байланысты Қазақстанның палеолитің кезеңдерге бөлу де басқаша көрінеді.

Қазақстанның соңғы палеолиттік мәдениеттері өмір сүрген кездің палеогеографиялық жағдайлары қандай болған? Сібір, Қазақстан, Орта Азия үшін қабылданған уақыт аралығы кері қарай 10 мың жылға дейінгі 40-30 мың жыл аралығында белгіленеді. Қазақстан үшін бұл уақыт лаңдшафтағы, палеоклиматтағы, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіндегі үлкен өзгерістермен сипатталады. Бұл кезге қарай Қазақстанның жер бетінің құрылысы қазіргісіне жақын болды. Негізгі ареалдарда тас ғасыры мәдениетінің дамуы өзгеріссіз жүрді.

1. Ежелгі тас ғасыры (палеолит) дәуіріндегі Қазақстан

Ежелгі тас ғасыры дәуірі - адам мен оның шаруашылығы қалыпт-асуының бастапқы уақыты. Алғашқы қауым адамы жабайы өсетін дәндерді, жеміс-жидектерді жинап, жануарларды аулаған Палеолит дәуіріндегі адамдардың қоғамдық ұйымы күрделі де ұзақ даму жолынан өтті. Оның бастапқы кезеңі алғашқы тобыр. бірлесіп қорғану және шабуыл жасау, аң аулау және жиып-теру үшін бірлесу болды. Бұл әлеуметтік құрылым бейнесіздігімен, қоғамдық қатынастардың жетілмегендігімен ерекшеленеді. Сонымен бірге оған неке байланыстарының кейбір реттелгендігі тән болды.

Алғашқы тобыр төменгі палеолиттің алдыңғы кезеңдерінін бірі - ашель дәуіріне сәйкес келеді. Ашель уақытында жаңа әлеуметтік организм - алғашқы қауымның алғышарттары бірте-бірте толыса бастайды. Ал мустье дәуірінде жынысы мен жасына карай табиғи еңбек бөлінісі болады, қауымның бастапқы нысандары шыға бастайды. Әлеуметтік жағынан алғанда соңғы палеолиттегі адам ұжымы алғашқы қауымның толысқан нысандарының қалыптасуымен сипатталады. Көптеген зерттеушілердің топшылауынша, бұл сапалық секіріс осы заманғыдай дене бітімі бар адамға айналуымен тұстас қеледі.

Келесі дәуір - мезолит дәуірін, ал одан кейін неолит пен энеолитті көшпелі және отырықшы тұрмыс салтындағы аңшылар мен балықшылар мәдениетінің қалыптасу және даму уақыты ретінде сипаттауға болады. Ал қарастырылып отырған дәуір бізден қаншалықты қашық болғанымен, біз алғашқы қауым аңшылары мен жинаушыларының ежелгі мәдениеті шек-тес аймақтардың мәдениеттерімен өзара тығыз әсер ету арқылы дамыды деп сеніммен айта аламыз.

2. Табиғат жағдайлары және ертедегі гоминидтер мекендеген орта

Евразияның кең-байтақ кеңістіктеріндегі шел, шөлейт аймақ пен далаларда қейінгі 35 жыл ішінде тас ғасырының қөптеген тұрақтары табылып зерттелді. Евразияның куаңшылық аймағы бетінің құрылысында асқар биік таулар мен қыраттардан бастап ойпат далаға дейінгі мейлінше алуан түрлі жер бедерлері бар. Әлбетте, жер бедері мен көрінісінің бұлайша алуан түрлі болуы мен олардың қуаң аймақта орналасуы ертедегі гоминидтер мекен-дерінің алуан түрлі ғана емес, сонымен қатар ұқсас болуына да жағдай жасады. Қуаңшылықты өңір аймақтарына эволгоциядағы айырмашылық пен оның ұзаққа созылуы, жер аумағын игерудің бастапкы қезеңіндегі ерекшеліктер, сондай-ақ гоминидтердің шығуы мен эволюциясы тән. Бірақ қуаң аймақтың бір сипатгы ерекшелігі бар, ол ашық (жер бетіндегі) үлгідегі тұрақтардың өте басым болуы. Олардың көбі кешенді болып келеді және адамдардың ежелгі бабаларының белгілі бір геоморфологиялық жағдайда өте ұзақ уақыт (екінің бірінде жүз мыңдаған жылдар бойы) болған іздерін көрсетеді. Өзінің куаң өңірдегі жағдайына, жер аумағының кендігіне және табиғи-ландшафтық өңірінің алуан түрлі, жер бедері үлгілерінің көп мөлшерде болуына қарай Қазақстан Евразияның куаң өңірінің палеолитін зерттеуге модель бола алады. Қазақстан аумағында ежелгі гоминидтер пайда болуының алғышарттарын адамзат тарихындағы өтпелі және ең маңызды кезеңдегі геологиялық-географиялық жағдайларды негізге ала отырып іздестіру керек, ал ондай кезең плиоценнің екінші жартысы болып табылады. Ең ертедегі гоминидтердің Африка құрылығынан бастап қазіргі қуаң өңір мен Сібір аумағына дейінгі кең-байтақ жерде анықталған іздері алғашқы адамдардың өте ауқымды кеңістікте қоныстанғанын дәлелдейді. Қазір бір нәрсе айқын: 1, 5-1 млн жыл мәулетінде-ақ Каспий маңы ойпатының ашық кеңістіктерінде, Тұран далаларында, Монголия мен Солтүстік Қытайда гоминидтердің тұрақтары болған. Плиоценнің палеогеографиялық жағдайлары таулары біршама аласа және климаты қолайлы Азия жазықтарын ежелгі адамдардың, алыс солтүстікке қоныс аударуына жәрдемдесе алды деп санауға мүмкіндік береді. Ол кезде Қазақстан, Монғолия мен Солтүстік Қытай Евразияны қоныстанудың алғашқы кезеңдері үшін ең солтүстік аудандар болған.

Плиоценнің аяғындағы апат пен төрттік кезең жағдайды өзгертті. Гиндукуш пен Гималаи, Қарақорым, Тянь-Шань мен Алтай муссондарды өткізбейтін кедергі болып қана қойған жоқ, сонымен қатар ландшафты да толық өзгертті. Муссоңдар мен циклондар қозғалуының өзгеруі, куаң өңірде климат континентгігінің ұлғаюы едәуір аумақтың шөлге айналуына себепші болды. Сол бір өзгерген жағдайларда бұл өзгерістер Қазақстанның түрлі аймақгарына бірдей әсер еткен жоқ.

Тұран жене Каспий маңы ойпаты мейлінше тұрақты жағдайларымен сипатталады. Каспий теңізінің жағалауы мен Үстірт қыратында тас ғасырының палеолиттің алдыңғы кезеңдерінен неолитке дейінгі үздіксіз эволюцияны дәлелдейтін көптеген тұрақтары сақталған Каспий өңірі мен Үстірттің палеолиті шақпақтас шикізатына негізделді.

Каспий маңы ойпаты мен Үстірт қыратындағы эволюцияның ұзақ уакытқа созылуына палеографиялық жағдайлардың тұрақтылығы (қолайлы климат; аң аулау объектілері мен мекендеу орындарының молдығы; шикізаттың шексіз мөлшерде болуы; тұщы судың молдығы) негіз болды. Сақталған тұрақтардың топографиясы геологтардың жағалау шегінің талай рет өзгергені туралы деректерін растайды.

Ұсақ шоқылар мен жазықтардың ұштасуы төн, түбі жайпақ қең аңғарлары бар Сарыарқа геоморфологиялық жағдайлары жағынан мейлінше тұрақты аймақ болып келді және солай болып қала да береді. Мұнда палеолиттің эволюциясы ашельдің едәуір соңғы кезеңінен басталып, соңғы палеолитке дейін созылады. Тас ғасыр тұрақтары топографиясының өзіндік ерекшеліктері ежелгі адамдардың Сарыарқаның негізгі су айырығының бойымен өтіп, одан соң Солтүстік Балқаш өңіріне қоныстануы мүмкін екенін көрсетеді. Палеографиялық жағдайлардың тұрақтылығы, жануарлардың қоныс аударатын және мекендейгін, құстардың ұшып өтетін жолдарының орнығып, тегінде, өзгермеуі, тас шикізаты өнімінің молдылығы және тұрақты су көздерінің көп болуы палеолиттің әр түрлі мәдениеттерін таратушы алғашқы ұжымдардың белгілі бір тұрақтарда ұзақ уақыт мекендеуіне мүмкіндік жасады. Олар қені алынған шұқыр тізбектеріне, өзен жағаларына, терең қарасу немесе тұщы сулы бұлақтар жанына жайғасты, қазіргі сияқты, бұрын да тұрақтардың орналасқан жері мен жүретін жолдары едәуір дәрежеде солар арқылы белгіленді. Өте суық әрі құрғақ болған жоғарғы плейстоценнің аяғындағы төтенше жағдайлар ғана су жүйесін біржола бұзды. Көпжылдық тонданудың өрістеуі жағдайында Сарыарқаның көптеген аудандарында Сарыарқаны қоныстанған жануарлар мен бір кезде тұрақты мекендейтін осы жерлерден біржола кетіп қалған гоминидтердің қалыптасқан байланыстары бұзылып, қалпына қелмеді. Тек өтпелі аймақтарда, Сарыарқаның шығысындағы Ертіс өңірінде ғана эволюция неолитқе дейін толастамады. Өтпелі аймақтар әрқашанда мұқият көңіл бөлінетін объект болып келді. Қаратау жотасы осындай өте қызықты өтпелі учаскелердің бірі болуы ықтимал. Оның географиялық жағдайының өзіндік ерекшелігі мынада: ол, бір жағынан, Солтүстік Тянь-Шань жоталарының сілемі болып табылады және соларға тән биіктік белдеуі бар, ал ең суық дәуірлерде, сірә, онда мұзарттар болса керек. Екінші жағынан, ол екі ірі аймақты - Орта Азияның құмды даласы мен Бетпақдаланың саздақты даласын шектеп, бөліп тұр. Климаты жағынан Қаратау жотасының жағдайы ерекше қолайлы. Қаратау жотасының мұңдай жағдайы ұзақ уақыт бойы, кем дегенде жоғарғы плиоценнен бастап сақталып келген. Мұны неоген кезінен сақталған қөптеген ежелгі өсімдіктер мен жануарлар дүниесі дәлелдейді.

Екінші жағынан, Қаратау жотасының шел дала аймағындағы табиғат жағдайы мұнда алыс жақтарында, қалың құмдар мен ойпаттарында сары топырақты қабаттардың қалыптасуына да жағдай жасады. Қаратау жотасының көптеген аудандарының геологиялық құрылысы да мұнда жануарлардың сансыз көп үйірлерінің тұрақты мекендеуіне қолайлы болды, олардың қалдықтарының Көшқорған, Ш. Уәлиханов атындағы және т. б. елді мекендер сияқты көптеген жерлерден табылғаны мәлім. Осылардың бәрі бұл арадан тамақпен су қөздерін, сондай-ақ өзен жағаларынан, үңгірлерден және сары топырақты жерлерден мекендейтін жақсы орындар тапқан ежелгі гоминидтердің осында мекендеуіне себепші болғаны қайран қалдырмайды.

Алайда, өтпелі (шекаралық) аудандардың ерекшелігі - оқиғалар мен құбылыстардың қалдықтық және алуан түрлі болуы. Мәселен, Қаратау жотасының палеолиті қалай болғанда да эволюцияның екі (үшеу болуы да мүмкін) бағытымен сипатталады. Бірінші жол Кіші Қаратау ауданына тән және Бөріқазған мен Тәңірқазғанның салмақты қара шақпақтастарына негізделген. Ең ежелгі тұрақтар мүйісті-қыратты биіктеріне байланысты. Неғұрлым «соңғы» - ашельдік, мустьелік және соңғы палеолиттік тұрақтар тау етегінде орналасқан және Бөріқазған мен Тәңірқазғанның алдыңғы палеолиті жайғасқан жерден хронологиялық алшақтығы басым көрінеді.

Екінші бағыт неғұрлым жақсы қасиеттері бар және өңделгеңдерінен неғұрлым сапалы сынықтар алуға мүмкіндік беретін ашық-сұрғылт түсті шақпақтастар негізінде дамыды. Негізгісі Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ болып табылады. Оның бірегейлігі мынада: оның өмір сүруі өзендердің аңғарлары кесіп өткен сары топырақты үстірт тарихымен байланысты.

Үшінші даму бағытының немесе құмайттарда даму бағытының іздері де бар. Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ ауданында және баска да жерлерде типологиялық ерекшеліктері бойынша Сарыарқадағы саяқ мәдениетіне ұқсайтын соңғы палеолит үлгілері жиналды.

Соңғы, былайша айтқанда, осташковтық-сартаңдық мұздану және қатты салқындау зардаптары Қазақстанның едәуір бөлігі үшін қиын жағдай туғызды. Бұл қездегі климаттың ерекшелігі сонда: бұл өте суық және кұрғақшылық кезең болды. Маңызды палеогеографиялық екі оқиға - Қазақстанның шығыс жағында көлемді таулы аймақтың пайда болуы және Қазақстанның батысы мен шығысында палеогеографиялық жағдайлардың айқын ерекшеленуі осы уақытпен байланысты.

Біріншісімен сабақтас екінші оқиға - кең-байтақ Сарыарқа аймағы су желісінің нашарлауы мен мұнда жануарлар мекендейтін ежелден қалыптасқан аймақты бұзған тондану жағдайларының пайда болуы. Гоминидтер өздерінің қоныстанған орындарынан біржола кетіп қалды. Олардың Сарысуды, Торғай ойпанының құрғақшылық жайлаған аңғарлары мен көлдерін жағалай, Сарыарқаның шет жақтарындағы көлдердің түбектерін бойлай орналасқан сирек тұрақтар түріндегі қоныс аударған іздері жануарлардың соңынан кетуге тура келгендердің іздері болуы ықтимал. Жалпы алғанда Солтүстік Қытай мен Монғолия сияқты аудандарда соған ұқсас жағдай орын алуы мүмкін еді.

Қуаң аймақты аталған тұрақты ландшафт-климат жағдайлары қажет болатын күрделі бірыңғай механизм ретінде қарастыру керек. Қазақстан үшін бұл мынадай аса маңызды үш буын:

а) Сарыарқаның, Бетпақдаланың кең-байтақ шөл аудандары, Тұранның құмдақты және саздауыт шелі - қуаң аймақтың жүрегі, ірі ауқымда алғанда суық кезде мекендейтін орта;

ә) солтүстік аудандар (орманды дала, дала) - ыстық кезде мекендейтін аймақтар;

б) таулы аймақтар - дағдарысты палеогеографиялық төтенше жағдайлар кезінде мекендейтін өңір.

Әзірше Қазақстанның таулы аймақтары мейлінше аз зерттелген күйінде қалып отыр. Мұнда палеолит тұрақтарын іздестірудің қиыншылықтары жауын-шашынның мол жиналу ерекшеліктерімен және жер бедерінің тез өзгеруімен анықталады.

Жер шарының белгілі бір аймағының географиялық және климат ерекшеліктері туғызған әр түрлі табиғи жағдайлар приматтардың әр жерде адамға айналуының негізгі факторлары болды. Әр түрлі ендік халықтарының ертедегі шаруашылығы мен алғашқы мәдениетіндегі айырмашылықтарды көп жағынан айқындап, адамзат пен өркениеттің кейінгі даму қарқындарына ықпал еткен де солар.

3. Ежелгі палеолит

Ежелгі палеолит ірі-ірі үш кезеңге (мәдениетке) : олдувэй (бұдан бұрынғы 2, 6 млн жыл - 700 мың жыл), ашель (бұдан бұрынғы 700 мың - 150-120 мың жыл) және мустье (бұдан бұрынғы 150-120 мың - жыл) кезеңдеріне бөлінеді. Ол кездің адамдары тастың қасиеттерін жақсы білген, өйткені оның оңай жарылатын шақпақ тасты бәрінен де көбірек қолданғаны, ал оған ұқсас тас түрлерін кей жерлерде қолданбағаны тегін емес. Материал таңдау көбінесе құралдың қолданылатын мақсатына байланысты болды. Құралдардың мынадай түрлері: шапқылар, қырғыштар, үшкір тастар, шой балғалар, шепектер, пышақтар, тескіштер және т. б. бөлініп шыққан. Ауыр салмақты, тік бұрышты ұсақ шақпақ тастар ең ежелгі еңбек құралдарына жатқызылады, олар Кеңірдек елді мекйй жанынан, Қаратау жотасының оңтүстік-батыс беткейіндегі Арыстанды өзенінің ең жоғары жайылмасынан, қатып қалған төменгі төрттік кезеңнің қалың конгломераты арасынан табылған. Олармен бірге үлкен шақпақ тастар, деңес нуклеустер де табылды; әлгі сынықтар солардан сындырылып алынған. Ашельдік Бөріқазған және Тәңірқазған тұрақтары мейлінше назар аударуға лайық. Бұл тұрақтардағы құралдардың таралу шегі айқын және өңделген шақпақ тас бұйымдар белгілі бір шектен тыс жерлерде сирек кездеседі. Бөріқазған мен Тәңірқазғаннан табылған ежелгі палеолиттік саймандар төрт топқа: екі қырлы және бір қырлы шапқы құралдар; шапқылар; ауыр тас сынықтар; ірі ұра тастар - нуклеустер болып бөлінеді. Бірінші тобы көбірек кездеседі. Шапқы құралдардың Оңтүстік-Шығыс Азия мен Африканың шель-ашель кеніштерінен табылған дөрекі тас саймандардан елеулі айырмашылығы жоқ, олардың барлық жағдайда да малта тас сияқты түрде болуы айқын аңғарылады, тас құралдардың бір шеті өңделген, екі жағынан мол сындырылып жұқартылған, өткірленген имек жүзі бар, ал қарсы жағы өңделмеген. Төменгі палеолитте адам тасты сындыру үшін басқа тасты пайдаланып, біріне-бірін ұрған. Мұндай техниқа «соққылау техникасы» немесе «малта тас мәдениеті» деп аталып кеткен, өйткені оған көпшілік жағдайда өзендерде кездесетін кәдімгі малта тастар шикізат болған. Кейіннен шой балғалар пайда болып, олар жақсырақ нәтижелерге жетуге мүмкіндік берді. Олар көбінесе цилиндр немесе дөңгелек түрде болып, көп жерінде жемірілген және соғылған із қалған. Мысалы, X. А. Алпысбаевтың Қаратау жотасы ауданынан тапқан құралдары жоғарыда аталған тәсілмен өңделген. Құралдар дайындау үшін негізгі шикізат малта тастар болған. Құралдарды өңдеу кезінде тастың екі жақ шетінен ортасына қарай шеттері мол сындырылып, жұқартылған да қесетін имек жүз шығарылған. Құрал кейіннен шапқы ретінде пайдаланылған. Қаратау жотасының тас құралдарын зерттеудің нәтижелері Мовиустың негізгі қағидаларына қайшы келеді, ол төменгі палеолит дәуірінде шектеулі екі аймақ болғаны туралы болжам

1-сурет. Тас құралдар. Палеолит. Орталық Қазақстан.

ұсынған еді. Олардың біріне мекендеушілеріне қолдан жасаған шапқыларды пайдалану ғана тән болған Үндістан, Оңтүстік және Батыс Европа, Алдыңғы Азия мен Африка жатқызылды. Екінші аймақ солтүстік-батыс Үндістан, Жоғарғы Бирма, Қытай, Ява болып табылады, олардың тас құралдарды жасау техникасында екі және бір жағы еткір шапқы құралдар тән. Оңтүстік Қазақстанда табылған тас құралдар негізінде мынадай қорытынды жасауға болады: «Екі немесе бір шеті шабатын құралдар мен қол шапқыларының бір жерден табылуы азиялық төменгі палеолиттік мүлде ерекше мәдениеттін болуы туралы және төменгі палеолит дәуірінде Азияның даму жолының ерекше екендігі туралы пайымдаулармен келісуімізге мүмкіндік бермейді». Оңтүстік Қазақстаннан табылған материалдардың Азия мен Африка аумағында табылған еңбек құралдарымен ұқсастығы және солармен баланатындығы төменгі палеолиттік мәдениет дамуының бірдей екендігі, оларда өзгерістер мен дамудың бір жолмен жүргендігі туралы жорамал айтуға мүмкіндік береді.

Ашель уақытының ескерткіштері Орталық Қазақстаннан да табылады. Мұнда құралдар қара және сұрғылт-жасыл түсті шақпақ тас жыныстарынан дайындалған. Осындай тұрақтардың бірі - Сарыарқаның солтүстік-шығыс шетінде орналасқан Құдайкөл. Құралдар арасынан бифастарды, яғни тастан екі жақ беті өнделіп жасалған құралдарды, жануарлардың терісін өндеуге және ағашты ұқсатуға арналған қырғыштарды, сондай-ақ қөптеген нуклеустерді - жоңқалар мен жалпақ тіліктер сындырылып алынып құрал ретінде пайдаланылған ауыр тастарды атап өтуге болады. Орталық Қазақ-стандағы басқа да ашельдік ескерткіштер, ақасынан Жезқазған қаласынан 150 шақырым қашықтықта орналасқан Жаман Айбат және Қарағанды облысының Жезді ауданынан табылған Обалысай тұрақтары назар аударуға лайық Тас бұйымдар жиынтығы арасында шапқы құралдар ерекше көзге түседі. 60-70-жылдары Бадқаш өңірі мен Маңғыстау даласында интенсивті жүргізілген зерттеулер Археолог А. Г. Медоевтің Қазақстанның алғашқы заман тарихы проблемаларына және тас ғасыр индустриясының өзіндік дамуына дәстүрлі емес көзқарастарының қалыптасуын көп жағынан анықтады. Зерттелген ескерткіштерді көзбен шолып байқау оның ертеде өтқен кездің археологиялық қырларын бірегей түсінуге жетуіне мүмкіндік берді. Жалпы алғанда, оның көзқарастары сол кгзге қарай дүниежүзілік археологиялық ғылымда жинақталған деректемелермен жақсы ұштасты.

Осы уақытқа қарай жинақталған материалдар қайтадан ой елегінен өткізілуде және Қазақстан сияқты қуаң аймақтағы палеолит ескерткіштерінің өзіндік ерекшеліктерін анықтау өте маңызды болып отыр. Бұл тұрғыдан алғанда алғашқы адамдардың «ашық үлгідегі» Семізбұғы, Бөріқазған, Шақпақата, Өнежеқ тұрақтары мен басқалары зор рөл атқарды. Мәселе мынада: шөгінділердің сары топырақты немесе жайылма қатпарларында көміліп қалған археологиялық қалдықтар алғашқы адамдардың өмірі туралы, олардың тас саймандары туралы бірегей, егжей-тегжейлі ақпарат береді. Бірақ мұндай ескерткіштер біршама қысқа уақыт аралығын ғана қамтиды. «Ашық үлгідегі» ескерткіштер керісінше, едәуір ұзақ уақыт аралығын қамтиды, сондықтан оларды зерттей келіп, тас бұйымдарды өңдеу дәстүрлерінің эволюциясын қадағалауға болады.

Қазақстанның палеолиттік мәдениеті аймағында Солтүстік Балқаш өңірі өзекті орындардың бірін алады. Бұл ауданда түрлі уақыттардағы тұрақтар өнімі алынған шұңқырлар тізбектерінің үстіне, өзен және көл қабақтарына, шикізат шығатын шоқылардың ұшар басы мен беткейлеріне орналасқан. Ұсақ шоқылы Семізбұғы алқабы Жезқазған облысындағы Саяқ поселкесінің шығыс жағында 60 шақырым жерде жатыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.