Қазақстан Республикасының қылмыстық сот ісін жүргізуде жеке адамның құқығын қамтамасыз ету мәселелері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 258 бет
Таңдаулыға:

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

УДК 343. 152(574) Қолжазба құқығында

қуаналиева гүлдана амангелдіқызы

« Қазақстан Республикасының қылмыстық сот ісін жүргізуде жеке адамның құқығын қамтамасыз ету мәселелері»

12. 00. 09 - қылмыстық іс жүргізу; криминалистика және сот сараптамасы;

жедел-іздестіру қызметі

Заң ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған

Д и с с е р т а ц и я

Ғылыми кеңесші

Заң ғылымдарының докторы,

профессор Алауханов Е. О.

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2010

МаЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . …… . . . 3

1 Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның құқығын қамтамасыз етудің жалпы сұрақтары . . . … . . . 15

1. 1 Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның құқығы тұжырымдамасы . . . 15

1. 2 Қазақстанның қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның құқығын сақтаудағы халықаралық-құқықтық стандарттар ……… . . . … . . . 36

1. 3 Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның құқығын қамтамасыз етудің процессуалдық құралдары мен тәсілдерінің ұғымы, маңызы және жүйесі. …. . 46

2 Қылмыстық сот ісін жүргізуде сезікті мен айыпталушының құқықтарын қамтамасыз етудің процессуалдық құралдары мен тәсілдері . . . 61

2. 1 Сезікті мен айыпталушының қылмыстық іс жүргізу мәртебесі . . . 61

2. 2 Қылмыстық іс бойынша сезікті мен айыпталушының құқығын қаматмасыз етудегі адвокат-қорғаушының қатысуы . . . ……90

2. 3 Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның құқығын қамтамасыз етудегі соттың бақылауы . . . 147

2. 4 Қылмыстық іс бойынша сезікті немесе айыпталушыға бұлтартпау шарасын заңсыз қолдануда келтірілген зиянды өтеу . . . …… . . . 192

3 Қылмыстық іс жүргізудің түрлері және жеке тұлғаның құқықтары. Қылмыстық іс жүргізуде жеке қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз етудің жалпы сұрақтары . . . … . . . …… . . . 200

3. 1 Қылмыстық іс жүргізудің түрлері және жеке тұлғаның

құқықтары . . . 200

3. 2 Қылмыстық іс жүргізуде жеке қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз етудің жалпы сұрақтары. . ……. . . …… . . . 228

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 254

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ . . . . . . ……. . 259

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертация қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның құқықтарын қамтамасыз ету мәселелерін зерттеуге арналған. Жұмыста адамның құқықтарын қамтамасыз етудегі адвокат- қорғаушының қызметі, қылмыстық іс жүргізудегі соттқа дейінгі сатыдағы соттық бақылаудың жүзеге асырылуы, қылмыстық іс жүргізу органдарының лауазымды тұлғаларының заңсыз әрекеттері (әрекетсіздіктер) және шешімдерінен зардап шегушілердің құқықтарын қалпына келтіру сонымен қатар, қылмыстық іс жүргізу қатынастарына тартылған адамдарға келтірілген зиянды қалпына келтіру жан-жақты қарастырылған.

Жұмыстың өзектілігі. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының Президентінен бастап қарапайым халыққа дейін барлық деңгейде қазақстан қоғамында адам құқықтары туралы белсенді түрде көп айтылып және жазылып жүр, тіпті бұл жайында адам құқықтарын тұрақты түрде бұзушылардың өзі де сөз қозғауда. Бұл мәселеге деген ынта күннен-күнге артуда, жеке алғанда Қазақстан құқықтық мемлекет қағидаларын, адам құқықтары саласында Халықаралық стандарттарды қолдауын белсенді түрде көрсетіп жүр. Еліміз 1966 жылғы азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге қосылды.

Қазақстан Республикасы Президентімен 24 тамыз 2009 жылығы № 858 Жарлығымен бектілген 2010 жылдан 2020 жылдар аралығына белгіленген Республиканың құқықтық саясат Тұжырымдамасында былай делінген: «мемлекетіміздегі құқықтық саясаттың ең маңызды бөлігі ол құқықтық саясат болып табылады, оны жетілдіру қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және қылмыстық-атқару құқықтарының сондай-ақ құқық қолданудың өзара байланысқан кешенді жолымен жүзеге асырылады» [1, c. 2] . Осының барлығы тұрақты түрде қалыптасқан адам құқықтарын қамтамасыз ету механизмін қайта қарауды талап етеді.

Жалпы қоғам мәдениетіндегі, жеке алғанда саяси мәдениеттегі адам құқықтарының орыны, көп жағдайда еліміздегі саяси режимнің сипатымен, әлеуметтік-экономикалық деңгейдің дамуымен, заңдармен және тарихи дәстүрлермен, сондай-ақ азаматтардың қалыптасқан көзқарастарының ерекшелігімен анықталады. Адамзат дамуының барлық тарихы, жеке тұлғаны қорғауда көрініс тауып жинақталады, басқаша айтқанда ол адам құқықтарын қорғау деген сөз.

Қазіргі заманның рухани құндылықтарының ішінде, адам құқықтары ең маңызды орын алады. Оның үстіне Қазақстан үшін адам құқықтарын қорғау демократиялық құқықтық құндылықтарға бағыт сілтейтін маңызды көрсеткіш, ол қазақстанның стратегиялық дамуындағы негізгі фактор болып табылуы қажет.

1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы адамды, оның өмірін, құқықтарын және бостандықтарын мемлекеттің ең маңызды құндылықары ретінде жариялады. Құқықтық мемлекет құруғы бекем бел байлап, Қазақстан өзінің мемлекеттік қызметінің маңызды бағыттары ретінде адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау және қорғауды белгіледі. Бірақ тәжірибе көрсетіп отырғандай, соның ішінде жетекші батыс еуропа елдерінде де заңда жазылған нормалар мен құқық қолдану тәжірибесі көп жағдайда сәйкес келмейді.

Зерттеудің өзектілігі Қазақстан Республикасында соңғы он жылдағы (1998-2007 жж. ), қылмыстылықтың деңгейімен негізделеді. Атап айтқанда, 1998 жылы - 162494 қылмыс тіркелсе, 1999 ж. - 139431; 2000 ж. - 150730; 2001 ж. - 152168; 2002 ж. - 135151; 2003 ж. - 118485; 2004 ж. - 14550; 2005 ж. - 146347; 2006 ж. - 141271, ал 2007 ж. - 128064 қылмыс тіркелген.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы есеп жүргізу Комитетінің мәліметі бойынша 2008 жылы жалпы қылмыс саны 127478 жеткен.

Ауыр және аса ауыр қылмыстар 10 %, соның ішінде бандитизм 71, 4 % өскен. 2008 жылдың ішінде Республиканың бірінші инстанция соттарына 89 мың адамға қатысты 55608 қылмыстық іс түскен [2, c. 30] .

13 қазан 2009 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің студенттері мен оқытушыларының алдында оқыған дәрісінде былай деді: «кризистік кезеңде мемлекеттің ролі барлық салаларда күшейтіледі, оның салдары ретінде мемлекеттік басқаруға және мемлекеттік функцияларды жүзеге асыратын адамдарға деген талап, жалпы адамдық капиталдың сапасы күшейтіледі». [3, С. 2] .

Құқықтық мемлекет құруға бел байлаған барлық елдерде, осындай жағдайды ұғынып және оған есеп бере отырып, өкілетті мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдарының тарпынан болатын келеңсіз жағдайларға қарсы тұратын кепілдіктер құруға жағдай жасалады. Мәселен мемлекетіміздің ел басшысы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына 29 қаңтар 2010 жылығы Жолдауында былай деді: «Біздің алдымызда құқық қорғау жүйесін реформалайтын үлкен жұмыстар тұр. Қазіргі таңда, өкінішке орай құқық қорғау органдарының сапасыз басқаруынан, жұмыстрындағы түсініспеушіліктерден, қажетті кадрлық құрамның жетіспеушілігінен туындаған қиындықтар, сондай- ақ құқық қорғау жүйесінің қызметіне таза бақылаудың болмауы айқын көрініс тауып отыр» [4, c. 2] .

Жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз ету әсіресе қылмыстық сот өндірісінде өте өзекті мәселе болып отыр, өйткені бұл жағдайда адамның мүддесіне жиі нұқсан келтіріліп отырады. Осы жерде, әртүрлі қылмыстық процессуалдық мәжбүрлеу шаралары қолданылады, соның ішінде бұлтартпау шараларын қолдану, қылмыстық әділ сот саласына тартылған адмдардың құқықтары мен заңды мүдделерін елеулі түрде шектейді.

Бұл жерде қылмыс жасаған адамның тағдыры, оның бостандығы, тіпті өмірі туралы мәселе шешіледі деп айтуға болады. Қылмыстық іс жүргізуде қылмыстан зардап шеккен адамдардың және басқа да адамдардың мүдделері қарастырылады. Алдын ала тергеу сатысында адамның құқықтарын қаматмасыз етуге аса үлкен мән беріледі. Осы сатыда қылмыстық іс жүргізу қызметі аясына

азаматтарды қылмыстық іс жүргізудің әртүрлі қатысушылары ретінде тарту басталады. Жасалған қылмыстың мән-жайлары туралы деректер өте аз болғанда, адамдардың құқықтарын тергеудің алғашқы сатысында қамтамасыз ету өте қиынға соғады. Қылмыстық іс жүргізу қызметі мен жедел-іздестіру қызметінің өзара тығыз байланысы, соттағы іс жүргізуден әлдеқайда ерекшеленеді. Процессуалдық мәжбүрлеу шаралары, тергеу кезінде белсенді түрде қолданылады.

Процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолданғанда, қылмыстық іс жүргізудің қарама-қарсы екі бастамасы тоғысады деп айтуға болады: субъектінің жалпы және арнаулы мүдделері. Бір жағынан, іс жүргізудің жеке қатысушылары үшін процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолдану қылмыстық сот өндірісінің міндеттерін орындау мүмкіндігін қамтамасыз етумен байланысты, екінші жағынан, адамның өзінің құқықтары мен бостандықтарын шектеуді болдырмау өз мүдделеріне қарама-қарсы келеді. Аталған келіспеушілік қылмыстық сот өндірісінде жеке адам мен мемлекет арасындағы тепе теңдікті шешу мақсатында жол табуға бағыт сілтейді. Процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолдану тергеу мен сотта іс қарауды қамтамасыз етудің бірден-бір құралы екенін ескерсек, адамды құқықтық қорғаудың сапалы құралы оған қарсы тұра алуы қажет.

Диссертациялық зерттеу тақырыбының талқылану деңгейі. Қылмыстық сот өндірісіндегі адамның құқықтарын қамтамасыз ету мәселелері көптеген отандық ғалымдардың еңбектерінде зерттелген. Атап айтқанда, Е. О. Алауханов, М. Т. Алимбеков, А. Н. Ағыбаев, Т. К. Айтмухамбетов, А. Н. Ахпанов, Л. Ш. Берсугурова, Б. М. Бишманов, И. Е. Қайржанов, Р. М. Жамиева,
С. К. Жүрсімбаев, И. И. Рогов, С. Т. Тыныбеков, Ш. М. Шарипов, А. А. Исаев, М. Ч. Қоғамов, Д. К. Канафин, К. А. Мами, С. С. Молдабаев, А. С. Нұралиева,
Т. Е. Сарсембаев, Г. Ж. Сүлейменова, А. Ж. Түкеев, А. А. Түгел, Р. Т. Түсіпбеков, Р. Н. Юрченко және тағы да басқалары.

Жеке тұлғаның құқықтарын қамтамасыз еті мәселесіне орасан зор еңбек сіңірген келесі Ресей ғалымдарын атауға болады: А. Я. Азаров, О. Я. Баев,
В. П. Божьев, А. Д. Бойков, В. В. Вандышев, В. В. Владимирова, М. Х. Гельдибаев, А. Н. Головисткова, В. Н. Григорьев, К. Ф. Гуценко, Л. Ю. Грудцина, Н. В. Жогин, Н. И. Капинус, К. Б. Калиновский, М. А. Ковалев, Э. Ф. Куцова, В. А. Лазарева, А. М. Ларин, В. М. Лебедев, Ю. Д. Лившиц, Е. А. Лукашева, П. А. Лупинская,
Т. Г. Морщакова, И. Л. Петрухин, В. М. Савицкий, А. В. Смирнов,
М. С. Строгович, В. Т. Томин, В. С. Шадрин, А. С. Шейфер және тағы да басқалары.

Бірақ аталған ғалымдардың қылмыстық сот өндірісінде адамның құқытарын қаматамасыз ету мәселесін зерттеуге қосқан үлкен үлесіне қарамасытан, көптеген сұрақтар дау-дамай мәселе ретінде қалып отыр.

Осы мәселеге байланысты ғылыми зерттеудің қажеттілігі құқықтық реформалар поцессімен, соның ішінде қылмыстық іс жүргізу заңдылығы саласына байланысы болып отыр. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 2010-2020 жылдарға арналған құқықтық саясат Тұжырымдамасы қылмыстылықпен күрес жүргізудің және қылмыстық әділ сот саласына түскен азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда баламасы жоқ құрал есебінде қарастырылады.

Дүние жүзілік қауымдастықта Қазақстанның интеграциясы, 2010 жылдағы ОБСЕ-ге төрағалық ету, адам құқықтары саласында халықаралық стандарттарды ұқыпты түрде талдауды, шет мемлекеттерде қылмыстық сот өндірісіне қатысушылардың құқықтарын қаматамасыз ету ерекшеліктерін талдауды қажет етумен негіздеп отыр. Адамның құқықтары мен бостандықтары, ол жеке тұлғаның құқықтарын қорғау саласындағы біріңғай халықаралық құқықтық стандарттарды белгілеу үшін қажетті құқықтық құндылықтар болып табылады. Қазіргі халықаралық құқық жалпыға танымал және барлық мемлекеттер үшін міндетті қылмыстық процессуалдық қатынастар аясындағы адамдардың негізгі құқықытары мен бостандықтарын анықтайтын нормаларды қамтиды.

Диссертациялық зерттеудің объектісі - қылмыстық сот өндірісіндегі адамдардың құқықтарын қамтамасыз етумен байланысты қылмыстық процессуалдық қатынастар болып табылады.

Диссертациялық зерттеудің пәні - халықаралық құқықтық іс құжаттар, қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқықтарын қамтамсыз етуде пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін қылмыстық іс жүргізу заңдылығы, сонымен қатар тиісті құқық қолдану тәжірибесі болып табылады.

Кең мағынада алғанда қылмысты тергеу барысында жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз ету деп, тергеуге қатысушы барлық тұлғалардың соның ішінде тергеушілер, прокурорлар, анықтама жүргізушілердің құқығын қаматамсыз ету деген сөз. Қылмыстық процесті жүргізуші мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың мәртебесінің мазмұны, сондай-ақ олардың шарттарын жүзеге асырудың өзінің ерекшелігі бар және өз алдына үлкен мәселе болып табылады. Бұл жұмыс ең алдымен қылмыстық іс жүргізу қатынастарына тартылған сезікті, айыпталушы, азаматтық жауапкер, азаматтық талапкер құқықтарын қамтамасыз ету мәселесіне арналған.

Олардың ішінде қылмыстық іс өндірісімен елеулі түрде мүдделері қозғалатын қылмыстық процесс қатысушылары, атап айтқанда айыпталушы, сезікті және т. б. қатысушылар аса үлкен көңіл бөлуді қажет етеді.

Аталған қатысушыларға қатысты шығарылған, жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз етудің жалпы ережелері, тергеуге қатысушы басқа да барлық азаматтарға тиесілі болып табылдады.

Диссертациялық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Берілген зерттеу жұмысының мақсаты , қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз етуге байланысты мәселелерді кешенді қарау негізінде тұжырымдап және оларға талдау жүргізу болып табылады. Және де осы негізде қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз етудің сапасын көтеру бойынша тұжырымдарды талдап шығару және негіздеу.

Осы қойылған мақсаттар негізінде төмендегідей міндеттерді шешу алға қойылады.

қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқығы тұжырымдамасын ашу;
Қазақстанның қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз ету сұрақтары бойынша халықаралық құқықтық стандарттарды талдау;
бұлтарпау шарасын қолдануда сезікті, айыпталушының құқықтарын қамтамасыз етудің процессуалдық құралдарының ұғымы мен мәнін ашу;
сезікті, айыпталушының құқықтарын қамтамсыз етуде адвокат қорғаушының қызметін зерттеу;
сезікті, айыпталушыға бұлтарпау шарасын қолданудан келтірілген зардапты ақтау және өтеп беру институттарын талдау;
қылмыстық іс бойынша сезікті, айыпталушының құқықтарын қамтамасыз етудің процессуалдық құралы ретінде, қылмыстық сот өндірісіндегі соттық бақылаудың орнын талқылау;
қылмыстық сот өндірісіндегі жәбірленуші мен азаматтық талапкердің құқықтарын қамтамасыз ету мәселесін талқылау.

Диссертацияның ғылыми жаңалығы. Берілген жұмыстың ғылыми жаңалығы жеке тұлғаның құқықтарын қамтамасыз ету мәселесінің кешенді түрде аз зерттелуінде болып табылады. Қазіргі бар жұмыстар, қарастырылып отырған мәселені толығымен ашып көрсете алмайды.

Жұмыста автор соттық бақылау, ақтау, зардапты өтеу сияқты қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқықтарын қамтамасыз ету механизмінің компоненттеріне жүйелі зерттеу жүргізеді.

Диссертанттың қорытындылары қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлғаның құқықтарының ролі мен орнын қайта қарауға мүмкіндік береді.

Диссертациялық зерттеудің әдістемелік негізін, қазіргі қолданатын таным әдістері, сонымен қатар жалпы ғылыми және арнаулы кешенді зерттеу әдістері (тарихи-заңды, формальды-заңды, формальды-логикалық, салыстармалы-құқықтық және тарихы әдістер, жүйелі талдау әдісі және т. б. ) анықтайды.

Диссертациялық зерттеудің теориялық негізі. Автор диссертациялық жұмысты дайындау барысында мемлекет және құқық теориясы, қылмыстық іс жүргізу және басқа да құқық салалары, жедел-іздестіру қызметі және криминалистика, социология және философияның негізгі ережелерін, сондай-ақ қылмыстық іс бойынша сот тәжірибесінің теориялық аспектілеріне қатысты ғылыми ережелерді басшылыққа алды.

Диссертациялық зерттеудің нормативтік базасын, халықаралық құқықтық актілер, Қазақстан Республикасы Конституциясының негізгі ережелері және Қазақстан Республикасының әрекет етуші заңдылығы (заңдар, жарлықтар, кодекстер және т. б. ) сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Жоғарға Сотының қаулылары құрады.

Диссертациялық зерттеудің эмпирикалық базасы. Алынған тұжырымдарды тексеру және негіздеу үшін, зерттеу тақырыбы бойынша қажетті толықтықты қамтамасыз ету негізінде әртүрлі аспектідегі эмпирикалық мәліметтер жиналды. 2002-2009 жылдар аралығында жеке диссертантпен және оның басшылық етуімен еліміздің әртүрлі аймақтарынан 50 тергеу қызметкерлерінен, 20-дан аса адвокаттардан, 40-қа жуық ұсталғандар немесе қамауға алынған сезіктілер және айыпталушыларды алдын ала тергеу сатысындағы ұсталғандардан анкеталық сауалдар алынды. 60-тан аса қылмыстық іс зерттелді.

Сонымен қатар, статистикалық мәліметтер, 2009 жылдың наурыз айында Атырау, Маңғыстау облыстарында және Алматы қаласында халықтың қауіпсіздігі және қылмыстан зардап шеккендердің құқықтарын қамтамасыз ету сұрақтары бойынша, сондай-ақ басқа авторлардың социологиялық зерттеулерінің жарияланған қорытындылары және сот тергеу тәжірибесі қолданылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы, қылмыстық іс жүргізудегі адам құқығының жалпы тұжырымдамасының дамуында, адамды, оның құқықтары мен бастандықтарын ең жоғары құндылық ретінде танитын конституциялық талаптарға жауап беретін, қылмысты тергеуде жеке тұлғаның құқығын қаматмасыз етудің концептуалдық ережелері анықталады. Осы негізге сәйкес, алғаш рет кешенді түрде талдау және синтездік әдістерді қолдана отырып, жеке тұлғаның құқығын қамтамасыз ету және тергеу жүргізудің сатысының мазмұны, сипаты, нысандарына қатысты өзара байланысқан және өзара тәуелді сұрақтар зерттеледі. Қорытындысында, аса маңызды мемлекеттік-құқықтық, әлеуметтік және саяси мәні бар, ғылыми мәселені шешуге бағытталған құнды теориялық тұжырымдар мен тәжірибелік ұсыныстар жасауға қол жеткізіледі.

Диссертациялық зерттеу қорытындысы бойынша қорғауға төмендегідей тұжырымдар ұсынылады:

1. Тергеу жүргізуге қатысатын әрбір адам (Қазақстан Республикасының азаматы, шетел немесе азаматтығы жоқ адам) ар намысы және тумысынан берілген құқықтары бар жеке тұлға болып табылады. Мемлекет адам құқықтарын шектейтін заңдарды, басқа адамдардың құқықтарын тиісті түрде танып және құрметтеу үшін сонымен қатар, демократиялық қоғамда әділетті құлықтылық талаптары мен қоғамдық тәртіпті қанағаттандыру мақсатында белгілей алады.

Тергеу жүргізуге қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз ету Қазақстанның Конституциясына сәйкес, адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең жоғары құндылық ретіндегі тұжырымға жауап беріп және адам құқықтары саласындағы халықаралық қағидалар мен нормаларға (стандарттарға) сәйкес келуі қажет.

2. Жеке тұлға құқығының тұжырымдамасы ол - қылмыстық сот өндірісіндегі жеке тұлға құқықтарының орны мен ролі туралы жалпы танымал түсініктер мен көзқарастардың жүйесі. Адам құқықтарының тұжырымдамасы және оның ережелерімен негізделген көрсетілген құқықтардың мәртебесі, қылмысқа тергеу жүргізу барысындағы жеке тұлғаның құқықтарын қамтамасыз ету деңгейін елеулі түрде жоғарлату қажеттілігі ғана емес, сонымен қатар, бүтіндей алғанда қылмыстық сот ісін жүргізудің мақсаты, мәні, бағыты және дәрежесінің қалыптасуын негіздейді.

3. Қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы процессуалдық кепілдіктер - ол қылмыстық сот ісін жүргізуді тағайындауға қол жеткізуді қамтамасыз ететін заңмен белгіленген құралдар мен тәсілдер және қылмыстық процесске барлық қатысушылардың өз құқықтары мен міндеттерін орындау мүмкіндіктерін жүзеге асыру болып табылды.

«Қылмыстық іс жүргізудегі процессуалдық кепілдіктер» ұғымы «қылмыстық процессуалдық кепілдіктер» ұғымынан әлдеқайда кең. «Қылмыстық процессуалдық кепілдіктер» ұғымына қылмыстық іс жүргізу заңында белгіленген және тек қана қылмыстық іс жүргізу саласында әрекет ететін кепілдіктерді жатқызу дұрыс болып табылады, ал процессуалдық кепілдіктер ретінде, өз алдына қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етудің халықаралық-құқықтық, конституциялық тіпті қылмыстық процессуалдық құралдарын да жатқызуға болады.

Айыпталушы мен сезікті құқықтарының процессуалдық кепілдіктерін, қылмыстарды ашуға кедергі болатын және қылмыстылықпен күрес жүргізудің жағдайына кері әсерін тигізетін, оларға берілген незеслужү. Жеңілдіктер ретінде қарастыруға болмайды.

Қылмыстылықтың дәрежесі, құрылымы және жағдайы, ең алдымен қылмыстық іс жүргізу саласынан тыс жатқан криминогендік мән-жайлармен анықталады.

Жеке тұлғаның құқықтарының тиісті дәрежеде қамтамасыз етілуінің процессуалдық кепілдігінің болмауы, тергеу сатысында іс жүргізетін мемлекеттік органдардың тарапынан қызметтерін теріс пайдалану және асыра сілтеушілік үшін негіз болады. Бұл келеңсіздік құқықтық мемлекетте болуға тиісті емес жеке тұла үшін және жалпы қоғам үшін аса қауіпті болып табылады.

Процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолдану, тергеу жүргізу барысында адам мен азаматтардың құқықтарын шектеу қатаң түрде заңға сәйкес және процессуалдық нысанда алынған фактілік мәліметтер негізінде жүзеге асырылуы қажет.

Егер де тергеу жүргізуге қатысатын азаматтар Конституцияға сәйкес, заңмен тыйым салынбаған барлық тәсілдермен өздерінің құқықтарын қорғауға құқықты болса, онда тергеу жүргізетін органдарға қатысты келесі ереже әрекет етеді; тікелей заңда рұқсат етілмесе, барлығына тыйым салынады.

4. Процессуалдық кепілдіктердің жүйесі - ол қылмыстық іс бойынша әділеттілікті анықтау мақсатында қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуде өзара әрекет ететін процессуалдық құралдар мен тәсілдердің бүтіндей тұтастығы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.