Инновация және оны дамытудағы мемлекеттік реттеу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 ИННОВАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1. Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Қазақстан Республикасында индустриялы.инновациялы саясаттың маңыздылығы және оны дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3. Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті ұйымдастыруда мемлекеттің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 «HIGH TECH LOGISTIC» КОМПАНИЯСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Инновациялық инфрақұрылымның ұлттық экономикада алатын орны ... .25
2.2 Компанияның шаруашылық.экономикалық қызметін талдау ... ... ... ... ... ..38
2.3 Кәсіпорынның инновациялық үрдісін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялы.инновациялық даму жөніндегі 2010.2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ... ... ... ... 44
3.2 Инновациялық инфрақұрылымды дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
1 ИННОВАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1. Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Қазақстан Республикасында индустриялы.инновациялы саясаттың маңыздылығы және оны дамыту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3. Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті ұйымдастыруда мемлекеттің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 «HIGH TECH LOGISTIC» КОМПАНИЯСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Инновациялық инфрақұрылымның ұлттық экономикада алатын орны ... .25
2.2 Компанияның шаруашылық.экономикалық қызметін талдау ... ... ... ... ... ..38
2.3 Кәсіпорынның инновациялық үрдісін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялы.инновациялық даму жөніндегі 2010.2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ... ... ... ... 44
3.2 Инновациялық инфрақұрылымды дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандарттарын жасай отырып, әлемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға тиіс. Біз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған жағдайда ғана істей аламыз. Инновациялық экономика құру және шикізаттық емес секторды дамыту, біз экономиканы диверсификациялауға бағытталған индустриялық-инновациялық стратегияны іске асыруымыз керек. Бұл болашақтың бағдарламасы.
Біз бәсекге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салдарды дамытуға кірістік, сол арқылы қазақстандық кластерлер жүйесінің дамуына жол аштық.
Биылғы жылдың ортасына қарай біздің қолымызда нарықтық туризм, мұнай-газ машиналарын жасау, тамақ және тоқыма өнеркәсібі, көлік-логистикалық қызмет көрсету, металлургия және құрылыс материлдары сияқты салаларда кемінде 5-7 кластерін жасау мен дамытудың жоспары болуы. Ел экономикасының шикізаттық амес салалрдағы ұзақ мерзімдік мамандануын, міне, солар айқындайтын болады.
Біз өзімізді жаңа технологиялар мен жаңа экономика әлеміне енгізетін экономикалық дамуды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі – ұлттық инновациялық жүйе жасауды қолға алдық.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі - Бағдарлама) Мемлекет басшысының «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс XII съезінде берген тапсырмасын, Мемлекет басшысының «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес әзірленді.Бағдарлама экономиканы әртараптандыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.Бағдарлама экономиканы әртараптандырудың жүргізіліп отырған саясатының қисынды жалғасы болып табылады әрі құрамына Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясының, «Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы» бағдарламасының, сондай-ақ индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді[1].
2015 жылға дейінгі кезеңде қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту арқылы шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін жаңа бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі экспортқа бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үдемелі индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Біз бәсекге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салдарды дамытуға кірістік, сол арқылы қазақстандық кластерлер жүйесінің дамуына жол аштық.
Биылғы жылдың ортасына қарай біздің қолымызда нарықтық туризм, мұнай-газ машиналарын жасау, тамақ және тоқыма өнеркәсібі, көлік-логистикалық қызмет көрсету, металлургия және құрылыс материлдары сияқты салаларда кемінде 5-7 кластерін жасау мен дамытудың жоспары болуы. Ел экономикасының шикізаттық амес салалрдағы ұзақ мерзімдік мамандануын, міне, солар айқындайтын болады.
Біз өзімізді жаңа технологиялар мен жаңа экономика әлеміне енгізетін экономикалық дамуды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі – ұлттық инновациялық жүйе жасауды қолға алдық.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі - Бағдарлама) Мемлекет басшысының «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс XII съезінде берген тапсырмасын, Мемлекет басшысының «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес әзірленді.Бағдарлама экономиканы әртараптандыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.Бағдарлама экономиканы әртараптандырудың жүргізіліп отырған саясатының қисынды жалғасы болып табылады әрі құрамына Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясының, «Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы» бағдарламасының, сондай-ақ индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді[1].
2015 жылға дейінгі кезеңде қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту арқылы шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін жаңа бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі экспортқа бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үдемелі индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
1 «Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы, Астана, Ақорда, 2010 жылңы наурыздың 19-ы. № 958 Жарлығымен бекітілген.
2 «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі көлік стратегиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 11 сәуірдегі № 86 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 13, 121-құжат).
3 «Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2003 ж., № 23-24, 217-құжат).
4 Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007 - 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы № 231 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 47, 499-құжат).
5 Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына Жолдауы.
6 Е.З.Сулейменов,Н.В.Васильева «Инновационная деятельность в РК»:аналитический обзор.- НЦ НТИ РК-Алматы 2009, С 7-53.
7 Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва; Прогресс. 1998. – 454 с.
8 Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002 г.
9 Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ унивеситетi. – 1998. – 60 с.
10 Соколова М.С. Управление наукой и техникой в Республике Корея // Инновации №9-10, 2002 г.
11 Карибджанов Е.С. Модели экономикаческого развития Юго-Восточный страны – Алматы: 2000 г.
12 Крылов Э.И. Анализ эффективности инвестиционной инновационной деятельности предприятия . – М.: Финансы и статистика 2010.
13 Серикбаева Б. Инновационные факторы развития // Транзитная экономика.- 2009.-ЗЧ 3.- С.106-110.
14 Комилов С. Основы развития инновационной деятельности предприятий. Научное издание Наука и инновации в рыночной экономике - 256с. – 2010.
15 Б.А.Алдашов, Е.В.Ткач «Инновационная инфраструктура: понятие,основные элементы и направления развития»//НПЖ «Транзитная экономика» №2-2009, С110-114.
16 Әбдiжапар Сапарбаев “Инновация – негiзгi қозғаушы күш” // Егемен Қазсқстан, 24 наурыз, 2008 ж.
17 Инновацияларды басқарудың мәні мен олардың жіктелуі // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ Хабаршысы. – Түркістан, 2010. №1. Б.162-164.
18 Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
19 Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7, 2002
20 Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2009
21 Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2008 ж.
22 Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты” // Аль-Пари, №2-3. 2010 ж.т
23 Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2006 жыл, 1 наурыз.
24 «Обзор макроэкономической ситуации в Казахстане» // РЦБК, №4, 2010 г.
25 Статистика Казахстана. Алматы, - 2010г.
26 «High tech logistic» АҚ-ның жылдық қорытынды есебі. 2009-2010ж.
27 www.damucenter.kz/Даму-Алматы»индустриялды-логистикалық орталығы.
28 Индустриялық-инновациялық даму халықтың әлеуметтік-экономикалық деңгейін арттыру негізі. // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ хабаршысы. Түркістан: -2009. №2. Б. 361-369.
29 Қазақстанның бәсекеге ең қабілетті 50 ел қатарына кірігуі Стратегиясы Егемен Қазақстан 21.03.2006 ж.
30 Турсынкулова З. «Инновационное развитие предприятий:национальный и зарубежный опыт»//МНПК''Финансовый механизмиповышения инновационной активности в эканомике РК'':-часть1.-Алматы:Қазақ университеті;2009,4 декабрь.с.236-239.
31 Мылтықбаева А.Т. «Государственное регулирование инновационных предприятий в РК» Статья в сборн.//МНПК''К инновационному развитию РК в условиях нестабильности глобальных эканомических процессов''-Алматы:Қазақ университеті,2010ж с.68-71.
2 «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі көлік стратегиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 11 сәуірдегі № 86 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 13, 121-құжат).
3 «Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2003 ж., № 23-24, 217-құжат).
4 Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007 - 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы № 231 Жарлығы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 47, 499-құжат).
5 Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына Жолдауы.
6 Е.З.Сулейменов,Н.В.Васильева «Инновационная деятельность в РК»:аналитический обзор.- НЦ НТИ РК-Алматы 2009, С 7-53.
7 Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва; Прогресс. 1998. – 454 с.
8 Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002 г.
9 Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ унивеситетi. – 1998. – 60 с.
10 Соколова М.С. Управление наукой и техникой в Республике Корея // Инновации №9-10, 2002 г.
11 Карибджанов Е.С. Модели экономикаческого развития Юго-Восточный страны – Алматы: 2000 г.
12 Крылов Э.И. Анализ эффективности инвестиционной инновационной деятельности предприятия . – М.: Финансы и статистика 2010.
13 Серикбаева Б. Инновационные факторы развития // Транзитная экономика.- 2009.-ЗЧ 3.- С.106-110.
14 Комилов С. Основы развития инновационной деятельности предприятий. Научное издание Наука и инновации в рыночной экономике - 256с. – 2010.
15 Б.А.Алдашов, Е.В.Ткач «Инновационная инфраструктура: понятие,основные элементы и направления развития»//НПЖ «Транзитная экономика» №2-2009, С110-114.
16 Әбдiжапар Сапарбаев “Инновация – негiзгi қозғаушы күш” // Егемен Қазсқстан, 24 наурыз, 2008 ж.
17 Инновацияларды басқарудың мәні мен олардың жіктелуі // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ Хабаршысы. – Түркістан, 2010. №1. Б.162-164.
18 Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
19 Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7, 2002
20 Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2009
21 Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2008 ж.
22 Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты” // Аль-Пари, №2-3. 2010 ж.т
23 Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2006 жыл, 1 наурыз.
24 «Обзор макроэкономической ситуации в Казахстане» // РЦБК, №4, 2010 г.
25 Статистика Казахстана. Алматы, - 2010г.
26 «High tech logistic» АҚ-ның жылдық қорытынды есебі. 2009-2010ж.
27 www.damucenter.kz/Даму-Алматы»индустриялды-логистикалық орталығы.
28 Индустриялық-инновациялық даму халықтың әлеуметтік-экономикалық деңгейін арттыру негізі. // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ хабаршысы. Түркістан: -2009. №2. Б. 361-369.
29 Қазақстанның бәсекеге ең қабілетті 50 ел қатарына кірігуі Стратегиясы Егемен Қазақстан 21.03.2006 ж.
30 Турсынкулова З. «Инновационное развитие предприятий:национальный и зарубежный опыт»//МНПК''Финансовый механизмиповышения инновационной активности в эканомике РК'':-часть1.-Алматы:Қазақ университеті;2009,4 декабрь.с.236-239.
31 Мылтықбаева А.Т. «Государственное регулирование инновационных предприятий в РК» Статья в сборн.//МНПК''К инновационному развитию РК в условиях нестабильности глобальных эканомических процессов''-Алматы:Қазақ университеті,2010ж с.68-71.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 ИННОВАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1. Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Қазақстан Республикасында индустриялы-инновациялы саясаттың маңыздылығы
және оны дамыту шаралары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3. Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті ұйымдастыруда
мемлекеттің ролі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...19
2 HIGH TECH LOGISTIC КОМПАНИЯСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Инновациялық инфрақұрылымның ұлттық экономикада алатын орны ... .25
2.2 Компанияның шаруашылық-экономикалық қызметін талдау
... ... ... ... ... ..38
2.3 Кәсіпорынның инновациялық үрдісін бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялы-инновациялық даму
жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
... ... ... ... 44
3.2 Инновациялық инфрақұрылымды дамыту
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары
стандарттарын жасай отырып, әлемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің
қатарына қосылуға тиіс. Біз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге
қабілетті болған жағдайда ғана істей аламыз. Инновациялық экономика құру
және шикізаттық емес секторды дамыту, біз экономиканы диверсификациялауға
бағытталған индустриялық-инновациялық стратегияны іске асыруымыз керек. Бұл
болашақтың бағдарламасы.
Біз бәсекге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып,
бәсекелестікке қарымы мол басым салдарды дамытуға кірістік, сол арқылы
қазақстандық кластерлер жүйесінің дамуына жол аштық.
Биылғы жылдың ортасына қарай біздің қолымызда нарықтық туризм, мұнай-
газ машиналарын жасау, тамақ және тоқыма өнеркәсібі, көлік-логистикалық
қызмет көрсету, металлургия және құрылыс материлдары сияқты салаларда
кемінде 5-7 кластерін жасау мен дамытудың жоспары болуы. Ел экономикасының
шикізаттық амес салалрдағы ұзақ мерзімдік мамандануын, міне, солар
айқындайтын болады.
Біз өзімізді жаңа технологиялар мен жаңа экономика әлеміне енгізетін
экономикалық дамуды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі – ұлттық инновациялық
жүйе жасауды қолға алдық.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту
жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі -
Бағдарлама) Мемлекет басшысының Нұр Отан халықтық-демократиялық
партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс XII съезінде берген
тапсырмасын, Мемлекет басшысының Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу -
Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау
үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске
асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға
дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес
әзірленді.Бағдарлама экономиканы әртараптандыру және оның бәсекеге
қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз
етуге бағытталған.Бағдарлама экономиканы әртараптандырудың жүргізіліп
отырған саясатының қисынды жалғасы болып табылады әрі құрамына Индустриялық-
инновациялық дамудың 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясының,
Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасының, сондай-ақ
индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың негізгі
тәсілдерін біріктірді[1].
2015 жылға дейінгі кезеңде қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту арқылы
шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін жаңа
бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі экспортқа
бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үдемелі
индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Ірі жобаларды ілгерілетудің бастамашысы Самұрық-Қазына ұлттық әл-
ауқат қоры акционерлік қоғамы (бұдан әрі - Самұрық-Қазына ҰӘҚ АҚ),
экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының ірі жүйе
құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар болып
табылады.
Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік
нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика
салаларын қалыптастыру жәненемесе күшейту қатар жүзеге асырылатын болады
[2].
ХХ ғасырдың аяғына қарай ғылыми-техникалық сала ғылымның, білімнің,
ғылымды қажетсiнетін салалардың, әлемдiк рыноктар бай және кедей елдер
арасындағы шекараларды айқындайтыны, серпiндi экономикалық өсiмнiң негізiн
құрайтыны, күштер орталықтарын қалыптастырудың маңызды факторы болып
табылатыны анық болды. Ғылыми-техникалық саладағы басымдықтарды таңдау оның
өзіндік даму перспективаларының шеңберiнен шығатын мәнге ие болды.
Сонымен қатар жаһандану процестері және экономикалардың өспелі өзара
тәуелдік инновациялық процестерді басқару міндетін барынша қиындата түседi
және жекелеген мемлекеттiң инновациялық әлеуетiн дамытуға меншiкті
стратегиялық әдiстердi дұрыс белгiлеу қабілетіне тәуелдi етедi [3].
Инновация үдерісін зерттеген отандық ғалымдар:Мухтарова К.С.,Купешова
С.Т.,Дауренбекова Ә.Н.,Алдашов Б.А.,Комилов С.Б.,Серикбаева
Б.Е.,Карибджанов Е.С.,Соколова М.С.,Нарибаев.К.,Джуманбаева.С.,Нус упова
А.,Сулейменов Е.З.,Васильева Н.В.,Бердашкевич А.П
Бұл тақырыптың мақсаты елiмiз үшiн индустриялы-инновациялық даму
бағдарламасының және инновациялық саясаттың маңызы мен оны дамытудың iс-
шараларын қарастырып, оның еліміздің ұлттық экономикасына қосар үлесін
анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазудағы мiндеттерді келесiдей топтастыруға болады:
1)Инновация туралы жалпы түсiнiк қалыптастыру;
2)Инновация және оны дамытудағы мемлекеттік реттеудің маңыздылығына
тоқталу және Қазақстан Республикасының инновациялық саясатының бүгінгі
таңдағы іске асу барысына тоқталу;
3)Еліміздегі инновациялық инфрақұрылымды дамытуды нақты компания
мысалында таитлдау;
4)Инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
5)Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi индустриялы-инновациялық дамудың
тиiмдi екенiн дәлелдеу;
6)2010-2014 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық дамудың
мемлекеттік бағдарламасының мақсаттары мен мiндеттерiн қарастырып, оның
даму жоспарындағы негiзгi бағыттарды көрсету;
7)Елiмiзде инновациялық қызметтiң дамуы мен оны мемлекеттік қолдау
шараларының негізгі бағыттарын айқындау.
1 ИННОВАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫғы
1.1 Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері
"Инновация" термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда болған.
Жалпы алғанда "инновация" сөзі ағылшын тілінен аударғанда "innovation"
"жаңарту", "заттарды бөлудің жаңа жолы", "жаңалық енгізу" деген сөздерді
білдіреді[6, 14 б].
ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында австриялық ғалым Й. Шумпетер инновация
түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды
тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды
ұйымдастырудың формалары мен нарықты өндіріске енгізу мақсатында
қолданылды. Й. Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рөл болып, экономикалық
теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және
экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін
кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, "инновация" жалпы қабылданған термин
ретінде қолданылады.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар
өндірістің жаңа қызметі болып табылады.
Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс және Й.
Шумпетер қолданған.
Й. Шумпетердің айтуы бойынша кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол тәуекел
бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік технологиялық
дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз байланысты.
Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа тәуекелді
кәсіпорындардан қарағанда көбірек пайда әкеледі.
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша "инновация " бұл жаңалық енгізу,
жаңашылдық, өзгеріс деген сөздерді білдіреді.
Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал кең
мағынасында ашсақ рәсімделген өнертабыс түрінде, патенттер, тауарлық
белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, ноу-хау түріндегі инновациялық
үрдістер нәтижесі.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз.
Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді жүзеге асырады.
Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың
"қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер" сөздігінде: "инновация" (ағылшын
"innovation" -жаңалық енгізу, "жаңалық", латын тілінде "innovation" -
"жаңарту", "жаңғырту") бұл:
1.Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін экономикаға
жұмсалынатын қаражат.
2.Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі.
3.Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б.
4.Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Өндіріс факторларының "жаңа комбинацияларын" жүргізу барысында, ол
инновацияға алып келеді. Өндіріс факторларының "жаңа комбинациялары"
келесілер:
- жаңа өнімді шығару, дайындау;
- өндірісте жаңа технологияларды қолдану;
- жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;
- жаңа тұтыну нарықтарын ашу;
- жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу.
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл "технологиялық құлдыраудың"
жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың жаңа әдісінің
пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация
бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен
қатар жаңа технологияларды талап етеді [7, 161 б].
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады.
Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің
жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып табылады.
Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе
технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда
қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін
өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату есебінен
бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім
ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.
Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде
қызметкерлер мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік
бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді
қолдану кезінде болады.
Институтционалды мектептің экономтеория зерттеушілері инновацияларды
қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі
ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және
мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы
артықшылықтарға ие.
Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны
барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін
өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.
Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі
өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін
қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен шектеледі.
Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады. Өнертабыс
құқығымен, патенттер бар кездегі жеке игілікті жүзеге асыру үшін
құрылған. Бастапқы кезде жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол монополиялық
сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы (авторы)
"инноватор рентасын", жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын, монополиялық
жоғары пайда алады[8, 25 б].
Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға
болады.
П.Друкер инновациялық идеялардың көздері - тәуекелділік көздерінен
басқа келесі түрлерге бөледі:
- күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізіндегі
инновациялар;
- өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
- сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
- жаңа білімдерге негізделген инновациялар;
Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер мен
технологиялар әлеуметтік әсерлерді тудырады.
Қоршаған ортаға әсерді білдіретін инновациялар экономикалық
инновацияларды білдіреді.
Жоғарыдағы айтылған тәсілдерді талдай келе келесі түрде көрсетуге
болады:
Радикалды деңгейі бойынша:
- технологияның жаңа кезеңі мен бағыттарын дамытуды қалыптастыру
негізі болып қаланатын ірі өнертабыстарды жасайтын базалық инновациялар;
- ғылыми-техникалық циклдың тұрақты дамуы және таралу фазасындағы шағын
және орта өнертабыстарды жүзеге асыратын жаңартушы инновациялар;
- ескірген техника мен технологияларды ішінара жаңартуға бағытталған
псевдоинновациялар;
Қолданылу сипаты бойынша:
- жаңа өнімдерді өндіру мен жетілдіруге бағытталған өнім-инновациялар;
- жаңа технологияларды қолдану мен жетілдіруге бағытталған
технологиялық-инновациялар;
- жаңа құрылымдарды жасау мен құрастыруға бағытталған әлеуметтік
инновациялар;
Пайда болу стимулы бойынша:
- ғылым мен техниканың көмегімен пайда болған инновациялар;
- өндірістің қажеттілігімен туындаған инновациялар;
- нарықтық қажеттілігімен туындаған инновациялар;
- жаңа өнімдер мен жеке ғылыми-техникалық потенциалындағы үрдістерді
жасайтын "өсіру" инновациясы;
- шетелдік немесе басқа да инновацияларды модификациялайтын "имитация"
инновациясы;
Өнім түрі бойынша:
- қоғамдық;
- аралас (клубтық);
- жеке;
Тиімділігіне байланысты:
- экономикалық әсерлерді қамтитын инновациялар;
- әлеуметтік әсерлері бар инновациялар;
- экологиялық әсерлерді қамтитын инновациялар;
- ғылыми-техникалық әсерлерді қамтитын инновациялар[9, 16 б].
Инновация - өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына
енгізілуі экономикалық тұрғыдан тиімді және (немесе) әлеуметтік,
экологиялық тұрғыдан маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік объектісі
болып табылатын ғылыми және ғылыми-техникалық қызметтің нәтижесі.
Инновациялық грант – инновациялық жобаның тәжірибелік – конструкторлық
әзірлемелерін орындау, техникалық – экономикалық негіздемесін дайындау,
өнеркәсіптік меншік объектісін шет мемлекеттерде және (немесе) халықаралық
патенттік ұйымдарда патенттеу үшін грант беруші мен грант алушы арасындағы
шартпен көзделген жағдайларда бюджеттен берілетін трансферт.
Инновациялық жоба – инновацияларды енгізуге бағытталған және
инвестицияны көздейтін, сондай-ақ белгілі бір уақыт мерзімі ішінде іске
асырылатын және аяқталған сипаты бар іс-шаралар кешені.
Инновациялық инфрақұрылым – Қазақстан Республикасы инновациялық
қызметінің бір-бірімен өзара іс-қимыл жасайтын мамандандырылған
субъектілерінің жүйесі.
Инновациялық қор – инновациялық жобаларды және инфрақұрылымды
қаржыландыру, сондай-ақ инновациялық қызмет саласында қызметтер көрсету
арқылы инновациялық қызметтің дамуына жәрдемдесетін заңды тұлға.
Инновациялық қызмет – нәтижелері экономикалық өсу мен бәсекелестік
қабілеттілігі үшін пайдаланылатын, өндірістің және қоғамды басқарудың
әртүрлі салаларына жаңа идеяларды, ғылыми білімдерді, технологиялар мен
өнім түрлерін енгізуге бағытталған қызмет.
Инновациялық қызметтің мамандандырылған субъектісі – технологиялық
бизнес-инкубатор, технологиялық парк, инновациялық қор.
Инновациялық қызметтің субъектілері – инновациялық қызметті жүзеге
асыратын жеке және (немесе) заңды тұлғалар.
Инновациялық өнім – түрлі дәрежеде технологиялық өзгерістерге ұшыраған
өнім. Мұна бұйымдарды қамтиды:
1.жаңа (қайта енгізілген) – радикалдық өнімдік инновация;
2.жетілдірілген бұйымдар;
3.жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған
бұйымдар - өзге де инновациялық өнімдер.
Сурет 1. Инновацияның түрлері
Инновациялық белсенді кәсіпорындар – кәсіпорындардың инновациялық
белсенділігінің деңгейі, яғни зерттелетін кәсіпорындардың жалпы санына
қандай да бір инновациялық қызмет түрлерімен қамтылған инновациялық
белсенді кәсіпорындар сандарының қатынасы ретінде анықталады.
Өнеркәсіпте инновацияның екі түрін бөліп қарастырады: өнімдік инновация
және процестік инновация.
Өнімдік инновацияға технологиялық жаңа және технологиялық жетілдірілген
өнімдерді әзірлеу және енгізу кіреді.
Процестік инновацияға технологиялық жаңа немесе өнімдерді табыстау
әдістерін қоса технологиялық едәуір жетілдірілген өндірістік әдістерді
әзірлеу және енгізу кіреді. Мұндай инновациялар жаңа өндірістік жабдықты,
өндірістік процесті ұйымдастырудың жаңа әдістерін немесе олардың
жиынтықтарын пайдалануда негізделуі мүмкін. Әдетте мұндай инновациялар
өндірістің тиімділігін арттыруға немесе кәсіпорындарда бар өнімдерді
табыстауға бағытталған, бірақ сондай-ақ кәдімгі өндірістік тәсілдерді
пайдалана отырып өндіруге немесе жеткізуге келмейтін технологиялық жаңа
немесе жетілдірілген өнімдерді өндіруге немесе жеткізуге арналуы мүмкін.
Өнеркәсіпте технологиялық инновацияға мынадай өзгерістер жатпайды:
- өнімдердегі (түсінде, сәнінде және т.б.) эстетикалық өзгерістер;
- оның конструкциялық орындалуын өзгеріссіз қалдыратын, осы немесе
басқа өнімнің параметріне, құрамына, құнына жеткілікті елеулі әсер етпейтін
елеусіз техникалық немесе өнімнің сыртқы өзгерісі, сондай-ақ оған енетін
материалдар мен компоненттер.
1.2 Қазақстан Республикасында индустриялы-инновациялы саясаттың
маңыздылығы және оны дамыту шаралары
Біздің еліміздің болашағы оның интеллектуалды қоры, ғылым және
инновация жетістіктерінде. Бұл сөздер Президент Н.Ә.Назарбаевтың халыққа
арналған Жолдауында айтылған болатын. Өмір өзі көрсеткендей, шикізат сатуға
бейімделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы
ғылыми жетістіктеріне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы
көркейтіп, халық өмірін жақсартуға қабілетті. Сондықтанда, ғылымға және
ғылыми-техникалық және инновациялық саясатқа ерекше көңіл бөлінуі тиіс [4].
Ғылыми-техникалық әлеует кез-келген мемлекеттің ұлттық байлығының
негізгі саласы. Барлық дамыған елдер тәжірибесі көрсеткендей, экономикалық
даму, көркеюдің негізгі жолы негізгі жолы – ғылыми-техникалық және
инновациялық салада көшбасы болу. Инновациялар мен жаңалықтар экономиканың
құрылуына төтеп беріп, ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына
жағдай жасап, ұлттық экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатады. Сондықтан бүкіл дүние жүзіндегі кәсіпкерлер инновацияларды
тиімді басқару мен ұйымдастыруға ерекше көңіл бөледі. Ал мемлекет өз
тарапынан ғылыми-техникалық және инновациялық даму саласына қолдау жасап,
тиімді саясат жүргізіп отырады. Өйткені мемлекет ғылыми-техникалық және
инновациялық саясат – ғылыми-техникалық жетістіктерді адам игілігі үшін
пайдаланып, адамзат өмір сүру жағдайларын сапалы түрде жақсартуға
бағытталған. Ал бұл бүкіл адамзат тіршілігі мен шаруашылығының негізгі
басты мақсаты. Қазір Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық
зерттеулері мен инновациялық саласы дағдарыстық жағдайда. Бірақ сол
қиындықтарға қарамастан Қазақстан кәсіпкерлері шет ел жаңалықтары мен
ғылыми-техникалық жетістіктерін табысты түрде игеріп, оларды жоғарғы
қарқынмен қызметтеріне енгізіп келеді. Әрине бұл инновациялар халықаралық
технологиялық деңгейге көтерілуге мүмкіндік береді, бірақ сол ғылыми-
техникалық жетістіктердің көбісі тек біз үшін ғана инновация, ал
шетелдіктер үшін олар кешегі күн жаңалықтары. Сондықтан да шетел
технологиясы мен техникасын игерумен қатар өз ұлттық ғылыми-техникалық
әлеуетіміздің дамуына жағдай жасап, отандық ғалымдардың ғылыми
жетістіктерін өндіріске енгізіп, оларды бағалай білуіміз керек.
Инновациялық прогрестің инновациялық саясатпен тікелей байланысты
екендігі ақиқат. Осы тұрғыдан алғанда, инновациялық прогресті жаңа жағдайда
мемлекеттік реттеу былай түсіндіріледі:
- ірі инновациялық жобаларды іске асыруда белгілі бір уақытта кәсіпорын
өзін-өзі қаржыландыра алмаса, оған мемлекет тарапынан құрылған орталықтың
көмегі керек болады. Бұл өз кезегінде ғылыми ізденістің тәуекелшілік
элементтерімен байланысын көрсетеді;
- мемлекеттік үйлестірушілік қызметін керек ететін және технологиялық
жүйелердің мызғымастығын анықтайтын кешенді өндірісті білдіретін,
өнеркәсіптің тиімділігін арттыратын және технологиялық жылжушылыққа
әкелетін ғылым мен техниканың жетістігін жариялайтын жеке басылымдар
шығарылуы керек;
- ірі зерттеулерді ұйымдастыру және оларды қоғамның денсаулық сақтау,
мәдениет, білім беру, қоршаған ортаны қорғау, инфрақұрылым салаларын
қолдану, сонымен қатар мемлекеттік деңгейде тәжірибеден өткізу мүмкіндігін
қарастыру.
Инновациялық саясаттың басты ерекшелігі – оның әрдайым мемлекет
назарында болуы. Қызықтысы ғылым мен техника нарық жағдайында басқа
салалар сияқты өз алдына дербес дами беруге кейде қабілетсіз болып келеді.
Алайда ғылым жеке меншік өндіріске жұмыс істеген жағдайда, оның нарықтық
сұраныс пен ұсыныс заңдылығы арқылы даму мүмкіндігі жоғары екендігі сөзсіз.
Мұны қазіргі күні АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдердің тәжірибелері
толықтай дәлелдеп отыр. Ғылыми-техникалық саясаттың жетістіктері
индустриалды қоғамды әрі қарай дамытуға жол көрсетеді[11, 48 б].
Инновациялық процесс инновацияларды жасаумен, игерумен және таратуымен
байланысқандықтан, инновация және инновациялық процесстiң ұғымын танып бiлу
керек..Ғылыми-техникалық инновацияның әлеуметтiк-экономикалық маңыздылығы,
оның ауқымдылығының жанында қолданылатын потенциалды ұғым.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-
техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы
ретінде анықтауға болады. Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды
инновациялық цикл деп атайды.
Кесте1.
Индустриалды-инновациялық саясатты жүргізуді ескере отырып, ЖІӨ
динамикасының болжамы *
Физикалық көлемінің орта Млрд.теңге,2000 ж.бағасы
Көрсеткіштер жылдық өсуі бойынша
2001-2005 2011-202005 2010 2015
жж 2006-201115жж
жж
ЖІӨ 7,5 9,5 10,3 3592,7 5660,1 9233,3
Өнеркәсіп 10,0 9,8 9,0 10,3 1044,4 1668,8
Тау-кен өнеркәсібі 10,2 13,3 8,4 434,1 810,4 1213,0
Мұнай өндіру 11,6 14,2 8,6 383,7 745,2 1125,7
Басқа тау-кен 7,0 7 7 50,4 90,6 121,3
салалар
Өңдеу өнеркәсібі 8,6 6,9 9,8 523,9 731,4 1167,2
Металлургия мен 4,4 6,1 6,9 172,6 232,0 323,9
металл өңдеу
Ауыл шаруашылық 9,3 10 10 206,6 332,8 535,9
өнімдерді өңдеу
Химиялық өнеркәсіп 21,3 7 10 16,0 22,5 36,2
Машина жасау 8,1 3,5 15 26,4 31,4 63,2
Ғылыми сыйымды және2,0 45 55 2,2 14,2 123,6
жоғары
технологиялық
Басқа салалар 8,1 6,2 6,1 100,0 98,5 81,4
Электр 3,4 8 7,5 86,4 127,0 182,3
қуатын,газ,мұнай
өндіру мен бөлу
Ауыл шаруашылығы 4,8 5 5 266,6 340,3 434,3
Құрылыс 16,0 20 20 282,7 703,4 1750,4
Тауар өндірісі 9,7 11,2 11,8 1593,8 2712,6 4747,3
Қызмет өндірісі 7,4 8,0 9,0 1791,4 2631,4 4054,9
Көлік қызметі 8,5 9,5 10 391,2 615,9 991,8
Байланыс қызметі 10,5 9 10 63,2 97,2 156,6
Сауда қызметі 8,6 9 9 488,7 751,9 1156,8
Білім беру қызметі 5,5 8 9 143,8 211,2 325,0
Ғылым мен 4,0 12 25 29,2 51,5 157.0
ғылымиинновациялық
қызмет
Басқа қызметтер 6,2 6 7 675,4 903,8 1267,7
Қаржылық делдалдық -23,7 -23,7 -23,7
қызметтер
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының
2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы.
Инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін
ұлғайту тұрғысында сападан алшақтамау бірінші кезектегі мәселе болары
сөзсіз. Тек шикізат орталығымен ғана шектеліп қоймай, "өндірістен -
өндіріске" қағидасын ұстаған абзал дейді зерттеушілер. Мұның мәні – шикізат
өндіре отырып одан дайын өнім шығаруға ұмтылу. "Өндірістен - өндіріске"
қағидасы бүгінгі күні Қазақстан үшін ең қажетті қағидалардың бірі болып
отыр. Бұл қағида өндірісте шығынды жағы өте жоғары әрі сапасыз артық өнім
шығарудан сақтандырады. Осындай адамзат үшін өте тиімді және оңтайлы болып
отырған инновациялық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
- жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз, керісінше, пайдаланатын
ресурстарды қолданудың сапалы, жаңа деңгейін қалыптастыру. Ресурстарды
үнемдеу арқылы өндіріс өзінің өсімін көбейтеді. Еліміздегі энергетикалық,
материалдық және қазба байлықтары баршылық. Ресурстарды үнемдеудің нәтижесі
ретінде халық шаруашылығының құрылымдарындағы ішкі саудада қазба
байлықтарының үлес салмағы кеміп, керісінше, оларды өңдейтін өндіріс
орындарының мөлшері артуы қажет;
- елдердің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға қол
жеткізу. Арнайы техникалардың сапасының әлсіздігінен инженерлік басқару
технологияларының заман талабына сәйкес болмауы дамуды біршама тежейді.
Енді осы саланы инновациялау керек. Бәсекелестікке ұмтылған әрбір мемлекет
саясаты технологияларды игеруді басты міндет деп санайды.;
- өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни
технологиялық негізде қамтамасыз ету;
- мемлекеттің қатысуымен маманданған венчурлік қорлар құру және
венчурлік капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту;
- инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау нысандары мен
әдістерін әзірлеу;
- инновациялық қызметтің мемлекеттік, салааралық, салалық және өңірлік
сипаттағы маманданған субъектілерін құруға енетін инновациялық
инфрақұрылымды қалыптастыру;
- инновациялық сала үшін кадрлар даярлау және қайта даярлау;
- өнеркәсіптің базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым
қалыптастыру.
Стратегия елде ғылым мен инновациялық қызметті ынталандыруға
бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми инновациялық саясат жүргізуді жөн
көріп отыр. Қойған мақсаттарға жету қаржы нарығын әрі қарай дамыту мен
фискалды, білім беру монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясаттарды
жетілдіру қарастырылған. Стандарттандыру саясаты шеңберінде экономика мен
бесқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу көзделген.
Cтратегияны сәтті жүзеге асыру адами, өндірістік және табиғи капиталды
тиімді қолдануға, экономиканың тұрақты өсуіне алып келетін, сапалық
өзгерістерді жүргізуге мүмкіндік береді [10, 11-13 б ].
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей
инновациялық дамуда жаңа технологиялар экономиканы тиiмдi модернизациялауды
қамтамасыз етедi. Бұл әсiресе Қ.Р-сы үшiн өте маңызды, өйткенi 1991 жылдан
бастап елiмiзде технологиялық дағдарыс қалыптасты. Өндiрiстiң техникалық
деңгейi құлдырады, ғылыми өнiмдердiң шығуы азайды, ғылыми-техникалық
потенциялымыз қысқарып кеттi, сондай-ақ бұрынғы экономикалық жүйе түгелiмiн
жойылды, елiмiз өзiнiң iшкi сұранысын қамтамасыз ете алмай қалды. Осының
салдарынан ЖIӨ көлемi де 1990 жылмен салыстырғанда 1995 жылы 40%-ға дейiн
азайды.
Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың өсу
қарқынын жылына кемiнде 8,8-9,2 % қамтамасыз етедi. Бұл 2000 жылмен
салыстырғанда 2015 жылы ЖIӨ көлемi шамамен 3,5-3,8 есе өседi. Сонымен
қатар, өңдеу өнеркәсiбiнде орта жылдық өсу қарқыны 8-8,4 % дейiн, 2000
жылмен салыстырғанда 2015 жылы жұмыс өнiмдiлiгiнiң өсiмi кемiнде 3 есе және
ЖIӨ энергияны тұтынуы-2 eceгe төмендейдi [5].
Бiрақ та бiздiң экономикалық өсуiмiз толықтай шикiзат түрiнде болып
отыр, ал бұл әлемдiк тәжiрибе бойынша ел экономикасына тиiмсiз. Ол өзiмен
бiрге көптеген шығындарды ала келедi, әсiресе жергiлiктi экологиялық
мәселелердi туғызады және көп мөлшердi жымысшы күшiн қажет етедi. Әлемдегi
дамыған елдердiң барлығы шикiзатты және өндiрiстi экономикадан толық
құтылып, сервистiк-технологиялық экономикаға көшiп отыр. Шикiзат және
өндiрiстiк экономика дамушы және даму жағынан артта қалған елдерге өтуде.
Елбасымыздың жолдауы бойынша Қазақстан әлемдегi алдыңғы қатарлы дамыған
елдер қатарына қосылуы керек. Ендi осы мақсатты жүзеге асыру үшiн
индустриялы-инноваиялық дамуда сервистiк-технологиялық экономикға өту үшiн
2003-2015 жылға арналған стратегиялық жоспар жасалды [6].
Стратегияны iске асыру нәтижесi 2015 жылы мұнай және газ кен орындарын
қарқынды игеру кезiнде өнеркәсiп өндiрiсi мен экономика құрылымының
түбегейлi өзгеруiне әкелмейдi. Стратегияны iске асыру:
ЖIӨ құрылымындағы өнiмдердi шығарудың үлес салмағын 2015 жылы 46,5 %-
тен 50-52 %-ке дейiн ұлғайту;
ЖIӨ құрылымындағы ғылыми және ғылыми-инновациялық қызметтiң үлес
салмағының қызметiн 2000 жылы 0,9 %-тен 2015 жылы 1,5-1,7 %-ке дейiн
көтеру;
ЖIӨ құрылымындағы өңдеу өнеркәсiбiнiң үлесiн 2000 жылы 13,3 %-тен 2015
жылы 12-12,6 %-ке төмендеуiнiң қарқынын баяулату (осы көрсеткiш салыстыру
үшiн индустриялық саясатты жүргiзбесе 2015 жылы 10,9 %-тi құрайтын болады);
Стратегияны iске асырмаса, өнеркәсiп өндiрiсiндегi тау-кен салаларының
қосылған құн үлесi 2015 жылы 55-56 %, оның ішiнде 2000 жылы 31,0 % және
25,6% салыстырғанда мұнай өндiру - 50-51 % жетедi. Стратегияны iске асыруды
ескере отырып, тау-кен өндiрiсi 45-47 % ғана құрайды. Бұл ретте ғылымды
қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өндiрiстiң үлесi 2000 жылы ЖIӨ 0,1 %-
тен 2015 жылы 1-1,4 %-кe дейiн өседi.
Өңдеу өнеркәсiбiнiң қосылған құн құрылымында сапалы өзгерiстер болады.
Металлургия және металдарды өңдеу үлесi өңдеу өнеркәсiбiнiң қосылған
құнының жалпы көлемiнен 40,1 %-тен 27-28%-кe дейiн төмендейдi, ал ауыл
шаруашылығы өнiмдерiнiң үлесi 38,1 %-тен 45-46 %-ке дейiн өседi. Бұл ретте
ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өнiм 2000 жылғы 0,6 %-ке
қарағанда 9-11%-тi құрайды.
Бұл ретте күнкөрiстiң төменгi деңгейi, ең аз жалақы және зейнетақы
өседi. Ел тұрғындарының нақты ақшалай табысы 2,1-2,4 есе ұлғаяды.
Сонымен қатар елiмiзде ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге қаржы
бөлу өте аз, оның көлемi 0,9% құрап отыр. Ал индустриалы-инновациялы
саясатты жүзеге асырмасақ, онда 2015 жылы болжам бойынша оның үлесi 0,6%-ға
дейiн кемидi екен. Бұл стратегияны жүзеге асырған жағдайда 2015 жылы болжам
бойынша ғылым және ғылыми-инновациялық қызметке ЖIӨ-нен бөлiнетiн қаржы
1,7%-ға дейiн өсудi жоспарлап отыр.
Егер мұны дамыған елдермен салыстырсақ ғылымға бөлiнетiн қаржы
Францияда 45%, АҚШ пен Германияда – 36%, Жапонияда – 20% құрап отыр.
Елiмiзде стратегия жүзеге аспағандағы және асқандағы ЖIӨ-нiң
құрылымының болжамы ( % ), ( Сурет 2 )[11, 95-100 б].
Сурет 2 . Инновациялық қызметке бөлiнетiн ЖIӨ көлемiнiң стратегияны
жүзеге асырғанда және оны жүзеге асырмағандағы үлесi (%).
Елiмiздегi инновациялық саланы мемлекеттiк қолдауды ҚР-ның
“Инновациялық қызмет” туралы Заңынан көрумізге болады. Оның негізгі
бағыттары келесідей:
1)Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламарды
жасау;
2)Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті
инвестицияны жұмылдыруды ұйымдастыру және жағдай жасау;
3)Инновациялық инфрақұрылымды құру;
4)Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды
мақсатты қаржыландыру;
5)Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы;
6)Мемлекеттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде
рынокпен қаматамасыз ету.
7)Отандық инновацияларды шетелге шығару[12, 78 б].
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз ететiн
қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
ұйымдарын қалыптастыруымыз керек. Елiмiздiң ұлттық инновациялық жүйесiн 3-
шi суреттен көруге болады: (Сурет 3 )
Сурет 3.Ұлттық инновациялық жүйе
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк
елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi.
Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап
өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап
көрсеттi[ 15, 205 б ].
Елiмiзде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін
арнайы даму институтары құрылған. Оның ішінде 3 қаржылық және 2 қызмет
көрсету институтары бар.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде
экономикада кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын
кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа
технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек. Сонда ғана олардың шығарған
товарлары мен қызметтерi бәсекеқабiлетiне ие болады. Бiрақ бүгiнде отандық
кәсiпорындардың инновациялық қызметi мардымсыз болып, соның салдарынан
отандық товарлардың бәсекеқабiлетi әлсiз екенi белгiлi.
Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттiлiгi туындап
отыр, ол қаржыларды ЖIӨ-нiң құрамынан көп мөлшерде ала алмаймыз, өйткенi
елiмiзде бұдан басқа салаларға қаржы сұранысы туындап отыр, әсiресе
әлеуметтiк салаларға. Сондықтан қаржы тартудың бiрден бiр көзi инвестиция
тартуды ынталандыру болып табылады.
Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды
инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк
инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм
шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң
шикiзатымыз болып отыр.
1.3. Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті ұйымдастыруда
мемлекеттің ролі
Біздің еліміздің болашағы оның интеллектуалды қоры, ғылым және
инновация жетістіктерінде. Бұл сөздер Президент Н.Ә.Назарбаевтың халыққа
арналған Жолдауында айтылған болатын. Өмір өзі көрсеткендей, шикізат сатуға
бейімделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы
ғылыми жетістіктеріне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы
көркейтіп, халық өмірін жақсартуға қабілетті. Сондықтанда, ғылымға және
ғылыми-техникалық және инновациялық саясатқа ерекше көңіл бөлінуі тиіс.
Ғылыми-техникалық әлеует кез-келген мемлекеттің ұлттық байлығының
негізгі саласы. Барлық дамыған елдер тәжірибесі көрсеткендей, экономикалық
даму, көркеюдің негізгі жолы негізгі жолы – ғылыми-техникалық және
инновациялық салада көшбасы болу. Инновациялар мен жаңалықтар экономиканың
құрылуына төтеп беріп, ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына
жағдай жасап, ұлттық экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатады. Сондықтан бүкіл дүние жүзіндегі кәсіпкерлер инновацияларды
тиімді басқару мен ұйымдастыруға ерекше көңіл бөледі. Ал мемлекет өз
тарапынан ғылыми-техникалық және инновациялық даму саласына қолдау жасап,
тиімді саясат жүргізіп отырады. Өйткені мемлекет ғылыми-техникалық және
инновациялық саясат – ғылыми-техникалық жетістіктерді адам игілігі үшін
пайдаланып, адамзат өмір сүру жағдайларын сапалы түрде жақсартуға
бағытталған. Ал бұл бүкіл адамзат тіршілігі мен шаруашылығының негізгі
басты мақсаты. Қазір Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық
зерттеулері мен инновациялық саласы дағдарыстық жағдайда. Бірақ сол
қиындықтарға қарамастан Қазақстан кәсіпкерлері шет ел жаңалықтары мен
ғылыми-техникалық жетістіктерін табысты түрде игеріп, оларды жоғарғы
қарқынмен қызметтеріне енгізіп келеді. Әрине бұл инновациялар халықаралық
технологиялық деңгейге көтерілуге мүмкіндік береді, бірақ сол ғылыми-
техникалық жетістіктердің көбісі тек біз үшін ғана инновация, ал
шетелдіктер үшін олар кешегі күн жаңалықтары. Сондықтан да шетел
технологиясы мен техникасын игерумен қатар өз ұлттық ғылыми-техникалық
әлеуетіміздің дамуына жағдай жасап, отандық ғалымдардың ғылыми
жетістіктерін өндіріске енгізіп, оларды бағалай білуіміз керек.
Инновациялық прогрестің инновациялық саясатпен тікелей байланысты
екендігі ақиқат. Осы тұрғыдан алғанда, инновациялық прогресті жаңа жағдайда
мемлекеттік реттеу былай түсіндіріледі:
- ірі инновациялық жобаларды іске асыруда белгілі бір уақытта кәсіпорын
өзін-өзі қаржыландыра алмаса, оған мемлекет тарапынан құрылған орталықтың
көмегі керек болады. Бұл өз кезегінде ғылыми ізденістің тәуекелшілік
элементтерімен байланысын көрсетеді;
- мемлекеттік үйлестірушілік қызметін керек ететін және технологиялық
жүйелердің мызғымастығын анықтайтын кешенді өндірісті білдіретін,
өнеркәсіптің тиімділігін арттыратын және технологиялық жылжушылыққа
әкелетін ғылым мен техниканың жетістігін жариялайтын жеке басылымдар
шығарылуы керек;
- ірі зерттеулерді ұйымдастыру және оларды қоғамның денсаулық сақтау,
мәдениет, білім беру, қоршаған ортаны қорғау, инфрақұрылым салаларын
қолдану, сонымен қатар мемлекеттік деңгейде тәжірибеден өткізу мүмкіндігін
қарастыру.
Инновациялық саясаттың басты ерекшелігі – оның әрдайым мемлекет
назарында болуы. Қызықтысы ғылым мен техника нарық жағдайында басқа
салалар сияқты өз алдына дербес дами беруге кейде қабілетсіз болып келеді.
Алайда ғылым жеке меншік өндіріске жұмыс істеген жағдайда, оның нарықтық
сұраныс пен ұсыныс заңдылығы арқылы даму мүмкіндігі жоғары екендігі сөзсіз.
Мұны қазіргі күні АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдердің тәжірибелері
толықтай дәлелдеп отыр. Ғылыми-техникалық саясаттың жетістіктері
индустриалды қоғамды әрі қарай дамытуға жол көрсетеді.
Инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін
ұлғайту тұрғысында сападан алшақтамау бірінші кезектегі мәселе болары
сөзсіз. Тек шикізат орталығымен ғана шектеліп қоймай, "өндірістен -
өндіріске" қағидасын ұстаған абзал дейді зерттеушілер. Мұның мәні – шикізат
өндіре отырып одан дайын өнім шығаруға ұмтылу. "Өндірістен - өндіріске"
қағидасы бүгінгі күні Қазақстан үшін ең қажетті қағидалардың бірі болып
отыр. Бұл қағида өндірісте шығынды жағы өте жоғары әрі сапасыз артық өнім
шығарудан сақтандырады. Осындай адамзат үшін өте тиімді және оңтайлы болып
отырған инновациялық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
- жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз, керісінше, пайдаланатын
ресурстарды қолданудың сапалы, жаңа деңгейін қалыптастыру. Ресурстарды
үнемдеу арқылы өндіріс өзінің өсімін көбейтеді. Еліміздегі энергетикалық,
материалдық және қазба байлықтары баршылық. Ресурстарды үнемдеудің нәтижесі
ретінде халық шаруашылығының құрылымдарындағы ішкі саудада қазба
байлықтарының үлес салмағы кеміп, керісінше, оларды өңдейтін өндіріс
орындарының мөлшері артуы қажет;
- елдердің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға қол
жеткізу. Арнайы техникалардың сапасының әлсіздігінен инженерлік басқару
технологияларының заман талабына сәйкес болмауы дамуды біршама тежейді.
Енді осы саланы инновациялау керек. Бәсекелестікке ұмтылған әрбір мемлекет
саясаты технологияларды игеруді басты міндет деп санайды.;
- өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни
технологиялық негізде қамтамасыз ету;
- мемлекеттің қатысуымен маманданған венчурлік қорлар құру және
венчурлік капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту;
- инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау нысандары мен
әдістерін әзірлеу;
- инновациялық қызметтің мемлекеттік, салааралық, салалық және өңірлік
сипаттағы маманданған субъектілерін құруға енетін инновациялық
инфрақұрылымды қалыптастыру;
- инновациялық сала үшін кадрлар даярлау және қайта даярлау;
-өнеркәсіптің базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым
қалыптастыру.
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 1-шi
суреттегi жүйе бойынша iске асады(Сурет 1) [ 14, 117].
1-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн ең
бiрiншi құқықтық нысандары елiмiзде жоғарыдағы стратегия бойынша
орындалуда. Ал мемлекеттiк қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды
құру үшiн оған көп мөлшерде қаржы керек. Осы мәселе қазiр елiмiзде күрделi
мәселенiң бiрi болып отыр, сондықтан қаржыландыру, сырттан инвестиция
тартуға негiзделген Инвестициялық, Инновациялық қорлар, Даму банкi,
экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру корпорациясы сияқты даму
институттары құрылды.
Сурет 4. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
Жапонияда инновацияларға II дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл
бөліне бастады.Елде шағын және орта кәсіпорындар бүкіл экономиканың негізін
құрайды[7].
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан Бюджеттен немесе
басқа
қамтамасыз етеді
көздерден қаржыландырады
Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 99%-н құраса, олардың ЖҰӨ-дегі үлесі
52%- ды құрайды. Мемлекет саясатының шағын және орта бизнестегі
кәсіпкерлікті қолдауының мәні қажетті капитал салымы мен жұмыссыздық туралы
деректерді сәйкестендіру болып табылады.
Бүгінгі таңда әлемнің көптеген елдері алдында тұрған өзекті
мәселелердің бірі индустриалды-инновациялық процестерді басқару негізінде
тұрақты экономикалық өсуге жету. Ертеректе, технологиялық инновациялар кез-
келген ұлттық экономикаға тән және автиматикалық режимде жүретін табиғи
процесс деп қарастырылатын.
Казір бәсеге потенциалды қабілеті бар, соның ішінде экспортқа
бағытталған, шикізаттық емес, бағыттағы экономика салаларында жүзеге асатын
өндірістер Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық саясаттың
негізгі басымдықтары болып келеді. Ұзақ мерзімді стратегиялық міндеттерді
шешу мақсатында ғылыми сыйымды және жоғары технологиялық өндірістерді
дамыту үшін жағдайлар жасауға ерекше назар аудару керек.
Экономиканы модернизациялау мен диверсификациялау негізінде елдің
тұрақты дамуын, өнімнің бәсекеге қабілетті түрлерін өндіру мен экспорттың
өсуіне жағдайлар жасауды қамтамасыз ету мақсатында 17 мамыр 2003 жылы
Елбасы 2003-2015 жылдарында Қазақстан Республикасының индустриалды-
инновациялық даму стратегиясына қол қойды. Аталған Стратегияны экономика
және бюджеттік жоспарлау Министрлігі индустрия мен сауда, білім мен ғылым,
көлік пен коммуникация, еңбек және тұрғындарды әлеуметтік қорғау,
энергетика мен минералды ресурстар, Қазақстан Руспубликасының қаржы
Министрліктері мен табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау
Агенттігімен, Ұлттық банкпен бірлесе отырып жасады.
Стратегияның басты мақсаты – шикізаттық бағыттамадан алшақтауға
мүмкіндік беретін, экономика салаларын диверсификациялау жолымен тұрақты
дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда қызметті-технологиялық
экономикаға көшу үшін жағдайларды дайындау[8].
Өңдеу өнеркәсібінде орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерінде
қамтамасыз ету,2015 жылғы еңбек өнімділігін 2000 жылмен салыстырғанда кем
дегенде 3 есе көбейтіп және ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 2 есе кеміту,
өңдеу өнеркәсібінде негізгі қорлардың өнімділігін көтеру, жеке секторды
ынталандыратын және бәсекелес артықшылықты жетілдіретін қоғамдық
институттардың құрылымы мен мазмұнын дайындау және кәсіпкерлік климатты
жасау, ғылыми сыйымды және экспортқа бағытталған жоғары технологиялық
өндірісті қалыптастыруды ынталандыру, сапаның әлемдік стандарттарына көшу
және әлемдік пен аймақтық экономикамен интеграцияны дамыту Стратегияның
басты міндеттері болып табылады.
Стратегияны іске асыру мерзімі 3 кезеңге бөлінген:
- 1-ші кезең (2003-2005жж.), мұнда Стратегияны іске асыру бойынша
дайындық сипатындағы жұмыстарды жүргізу көзделген. Бұл кезеңде салық салу
механизмін жеңілдету бойынша қазіргі ҚР заңшығарушылық актілеріне
толықтырулар мен өзгертулер енгізу туралы, Казақстанның Метрикалық
конвенциясына қосылу мен Халықаралық электротехникалық комиссияға ену
көзделіп отыр. Ғылымды, білімді дамыту және кәсіби кадрларды даярлау
бойынша реформаларды жүргізу, оларды индустриалды-инновациялық дамуға
бағыттау, стандартизация мен сертификацияны жетілдіру мен Қазақстанның ХТМ
ену үрдісін аяқтау көзделген
- 2-ші кезең (2006-2010жж.), бұл кезең экономиканың барлық салаларында
Стратегияны іске асыру бойынша іс-шараларды белснеді жүргізумен
сипатталады. Ғылыми-инновациялық құрылым қалыптасады. Жеке сектордың қаржы
ресурстары бір бағытта жұмыс істеп, инфрақұрылым кәсіпорындарды ұлғайту,
қайта құру мен жаңа өндіріс салу мәселелерін кешенді шешеді. Экономиканың
диверсификациялау саласындағы прогреске қарағанда, экономиканың дамуы мұнай
мен газды өндіру мен экспорттау арқасында орын алады.
- 3-ші кезең (2011-2015жж.) Стратегияны іске қосудағы ең өнімді кезең
болмақ. Бұл кезеңде жаңа аялар мен нарықтарды енгізілген қуаттарды игеру
мен Қосылған құн тізбегінің дамуы орын алады. Тауар мен кызмет өндірісі мен
экспортының өсуі мен темпі мұнай мен газ өндірісінің өсуін озады. Экономика
мен экспорт құрылымының диверсификациясы пайда болады.
Стратегияның орындалуы оны іске асыру бойынша шаралар жоспарының
көмегімен жүргізіледі, олар үш жылдық мерзімге Қазақстан Республикасының
Үкіметімен әзірленіп бекітіледі[9].
Индустриалды-инновациялық даму Стратегиясының сәтті іске асуы ел
экономикасының диверсификация, модернизация және өнімнің бәсекелес түрінің
өндірісі мен экспорт өсуіне жағдай жасау негізінде ұзақ мерзімді тұрақты
өсуін қамтамасыз етеді.
Әлемдік экономиканың ғаламдану тұрғысынан Қазақстан экономикасы бірнеше
проблемалармен ұштасады. Негізгі проблемаларға: шикізаттық бағыттама,
әлемдік экономикамен төмен деңгейде интеграциялану, ішкі нарықта тауарлар
мен қызметтерге тұтыну сұранысының төмендігі, ел ішінде салааралық мен
аймақаралық экономиканың интерграцияның төмендігі, ғылым мен өндірістің
арасында әрекеттің болмауы жатады.
2 HIGH TECH LOGISTIC КОМПАНИЯСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Инновациялық инфрақұрылымның ұлттық экономикада
алатын орны
Инновациялық жүйе әрқайсысы тиiсiнше осындай элементтердi қосып алатын
төмендегідей негiзгi кiшi жүйелерге бөлiнедi:
1.Ғылыми әлеует коммерциялық пайдалану деңгейiне дейiн iргелiк
әзiрлемелердi "жетілдiрудi" жүзеге асыратын қолданбалы зерттеулердiң
дамыған саласын құру жолымен инновациялық даму үшiн сөзсiз қажеттi фактор
қалыптасады;
2.Мемлекеттiк ғылыми ұйым – ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-зерттеу
институттары, жоғарғы оқу орындары, жобалық институттар;
3.Ұлттық компаниялар жанындағы ғылыми ұйымдар, iрi кәсiпорындар
жанындағы зертханалар;
4 Жеке ғылыми-зерттеу және жобалық институттар;
5.Ғылыми зерттеулермен айналысатын шағын және орта кәсiпкерлiктер;
6.Ғылыми кадрлар және дербес өнер тапқыштар;
7.Материалдық-техникалық база.
Инновациялық кәсiпкерлiк төмендегілерді қамтиды:
1.Бизнес-серілер;
2.Кәсiпорындар;
3. Инновациялық менеджерлер;
4.Инновациялық қызметтi iске асыру үшiн қызмет көрсететiн және
жағдайларды қамтамасыз ететiн өзара байланысты өндiрiстiк, консалтингтік,
білiм және ақпараттық құрылымдардың кешенi айқындалатын көп деңгейлi
инновациялық инфрақұрылым;
Инновациялық инфрақұрылым төмендегідей элементтерден тұрады:
1.Ұлттық технологиялық парктер;
2.Өңiрлiк технологиялық парктер;
3.Технологиялық бизнес-инкубаторлар;
4.Ғылым қалашықтары.
Қаржылық инфрақұрылым төмендегідей элементтерден тұрады:
- мемлекеттiк даму институттары;
- венчурлiк қорлар;
- кәсiпорындар;
- жеке кәсiпкерлер;
- екiншi деңгейдегі банктер.
Қазiргi уақытта, өзiнiң коммерциялық қолданысын табуға инновациялық
әзiрлемелердi және шығармашылық идеялардың аз үлесi ғана ие болады.
Проблема, бүгiнгi күнi елде iс жүзiнде тәжiрибелiк-өнеркәсiптiк база мен
жобалық-конструкторлық институттар бұзылуында және ғылыми зерттеулердiң
нәтижелерiн экономиканың нақты секторына енгiзудiң тиiмдi тетiгінiң
болмауында болып тұр. Ғылымның институционалдық құрылымында соңғы жылдары
болып жатқан қайта құрулар ғылыми-зерттеу институттарының меншiк
нысандарындағы өзгерiстерге қарамастан жалпы алғанда инновациялық дамудың
талаптарына жауап бермейдi. Ғылымда түпкілiктi нәтижелі өндiрiске жаңа
өнiмдердi енгiзуге, жаңа коммерциялық тиiмдi технологияларды енгізуге әлсiз
бағдар сақталып отыр. Бiрқатар салалық ұйымдар өзiндiк мәртебесi бойынша
ғылыми болып қағаз жүзiнде қала ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 ИННОВАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1. Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Қазақстан Республикасында индустриялы-инновациялы саясаттың маңыздылығы
және оны дамыту шаралары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3. Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті ұйымдастыруда
мемлекеттің ролі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...19
2 HIGH TECH LOGISTIC КОМПАНИЯСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Инновациялық инфрақұрылымның ұлттық экономикада алатын орны ... .25
2.2 Компанияның шаруашылық-экономикалық қызметін талдау
... ... ... ... ... ..38
2.3 Кәсіпорынның инновациялық үрдісін бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялы-инновациялық даму
жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
... ... ... ... 44
3.2 Инновациялық инфрақұрылымды дамыту
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары
стандарттарын жасай отырып, әлемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің
қатарына қосылуға тиіс. Біз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге
қабілетті болған жағдайда ғана істей аламыз. Инновациялық экономика құру
және шикізаттық емес секторды дамыту, біз экономиканы диверсификациялауға
бағытталған индустриялық-инновациялық стратегияны іске асыруымыз керек. Бұл
болашақтың бағдарламасы.
Біз бәсекге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып,
бәсекелестікке қарымы мол басым салдарды дамытуға кірістік, сол арқылы
қазақстандық кластерлер жүйесінің дамуына жол аштық.
Биылғы жылдың ортасына қарай біздің қолымызда нарықтық туризм, мұнай-
газ машиналарын жасау, тамақ және тоқыма өнеркәсібі, көлік-логистикалық
қызмет көрсету, металлургия және құрылыс материлдары сияқты салаларда
кемінде 5-7 кластерін жасау мен дамытудың жоспары болуы. Ел экономикасының
шикізаттық амес салалрдағы ұзақ мерзімдік мамандануын, міне, солар
айқындайтын болады.
Біз өзімізді жаңа технологиялар мен жаңа экономика әлеміне енгізетін
экономикалық дамуды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі – ұлттық инновациялық
жүйе жасауды қолға алдық.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту
жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі -
Бағдарлама) Мемлекет басшысының Нұр Отан халықтық-демократиялық
партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс XII съезінде берген
тапсырмасын, Мемлекет басшысының Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу -
Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау
үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске
асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға
дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес
әзірленді.Бағдарлама экономиканы әртараптандыру және оның бәсекеге
қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз
етуге бағытталған.Бағдарлама экономиканы әртараптандырудың жүргізіліп
отырған саясатының қисынды жалғасы болып табылады әрі құрамына Индустриялық-
инновациялық дамудың 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясының,
Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасының, сондай-ақ
индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың негізгі
тәсілдерін біріктірді[1].
2015 жылға дейінгі кезеңде қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту арқылы
шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін жаңа
бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі экспортқа
бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үдемелі
индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Ірі жобаларды ілгерілетудің бастамашысы Самұрық-Қазына ұлттық әл-
ауқат қоры акционерлік қоғамы (бұдан әрі - Самұрық-Қазына ҰӘҚ АҚ),
экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының ірі жүйе
құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар болып
табылады.
Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік
нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика
салаларын қалыптастыру жәненемесе күшейту қатар жүзеге асырылатын болады
[2].
ХХ ғасырдың аяғына қарай ғылыми-техникалық сала ғылымның, білімнің,
ғылымды қажетсiнетін салалардың, әлемдiк рыноктар бай және кедей елдер
арасындағы шекараларды айқындайтыны, серпiндi экономикалық өсiмнiң негізiн
құрайтыны, күштер орталықтарын қалыптастырудың маңызды факторы болып
табылатыны анық болды. Ғылыми-техникалық саладағы басымдықтарды таңдау оның
өзіндік даму перспективаларының шеңберiнен шығатын мәнге ие болды.
Сонымен қатар жаһандану процестері және экономикалардың өспелі өзара
тәуелдік инновациялық процестерді басқару міндетін барынша қиындата түседi
және жекелеген мемлекеттiң инновациялық әлеуетiн дамытуға меншiкті
стратегиялық әдiстердi дұрыс белгiлеу қабілетіне тәуелдi етедi [3].
Инновация үдерісін зерттеген отандық ғалымдар:Мухтарова К.С.,Купешова
С.Т.,Дауренбекова Ә.Н.,Алдашов Б.А.,Комилов С.Б.,Серикбаева
Б.Е.,Карибджанов Е.С.,Соколова М.С.,Нарибаев.К.,Джуманбаева.С.,Нус упова
А.,Сулейменов Е.З.,Васильева Н.В.,Бердашкевич А.П
Бұл тақырыптың мақсаты елiмiз үшiн индустриялы-инновациялық даму
бағдарламасының және инновациялық саясаттың маңызы мен оны дамытудың iс-
шараларын қарастырып, оның еліміздің ұлттық экономикасына қосар үлесін
анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазудағы мiндеттерді келесiдей топтастыруға болады:
1)Инновация туралы жалпы түсiнiк қалыптастыру;
2)Инновация және оны дамытудағы мемлекеттік реттеудің маңыздылығына
тоқталу және Қазақстан Республикасының инновациялық саясатының бүгінгі
таңдағы іске асу барысына тоқталу;
3)Еліміздегі инновациялық инфрақұрылымды дамытуды нақты компания
мысалында таитлдау;
4)Инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
5)Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi индустриялы-инновациялық дамудың
тиiмдi екенiн дәлелдеу;
6)2010-2014 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық дамудың
мемлекеттік бағдарламасының мақсаттары мен мiндеттерiн қарастырып, оның
даму жоспарындағы негiзгi бағыттарды көрсету;
7)Елiмiзде инновациялық қызметтiң дамуы мен оны мемлекеттік қолдау
шараларының негізгі бағыттарын айқындау.
1 ИННОВАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ДАМЫТУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫғы
1.1 Инновациялық қызмет түсінігі, мәні және оның түрлері
"Инновация" термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда болған.
Жалпы алғанда "инновация" сөзі ағылшын тілінен аударғанда "innovation"
"жаңарту", "заттарды бөлудің жаңа жолы", "жаңалық енгізу" деген сөздерді
білдіреді[6, 14 б].
ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында австриялық ғалым Й. Шумпетер инновация
түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды
тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды
ұйымдастырудың формалары мен нарықты өндіріске енгізу мақсатында
қолданылды. Й. Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рөл болып, экономикалық
теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және
экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін
кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, "инновация" жалпы қабылданған термин
ретінде қолданылады.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар
өндірістің жаңа қызметі болып табылады.
Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс және Й.
Шумпетер қолданған.
Й. Шумпетердің айтуы бойынша кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол тәуекел
бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік технологиялық
дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз байланысты.
Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа тәуекелді
кәсіпорындардан қарағанда көбірек пайда әкеледі.
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша "инновация " бұл жаңалық енгізу,
жаңашылдық, өзгеріс деген сөздерді білдіреді.
Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал кең
мағынасында ашсақ рәсімделген өнертабыс түрінде, патенттер, тауарлық
белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, ноу-хау түріндегі инновациялық
үрдістер нәтижесі.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз.
Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді жүзеге асырады.
Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың
"қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер" сөздігінде: "инновация" (ағылшын
"innovation" -жаңалық енгізу, "жаңалық", латын тілінде "innovation" -
"жаңарту", "жаңғырту") бұл:
1.Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін экономикаға
жұмсалынатын қаражат.
2.Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі.
3.Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б.
4.Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Өндіріс факторларының "жаңа комбинацияларын" жүргізу барысында, ол
инновацияға алып келеді. Өндіріс факторларының "жаңа комбинациялары"
келесілер:
- жаңа өнімді шығару, дайындау;
- өндірісте жаңа технологияларды қолдану;
- жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;
- жаңа тұтыну нарықтарын ашу;
- жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу.
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл "технологиялық құлдыраудың"
жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың жаңа әдісінің
пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация
бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен
қатар жаңа технологияларды талап етеді [7, 161 б].
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады.
Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің
жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып табылады.
Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе
технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда
қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін
өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату есебінен
бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім
ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.
Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде
қызметкерлер мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік
бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді
қолдану кезінде болады.
Институтционалды мектептің экономтеория зерттеушілері инновацияларды
қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі
ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және
мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы
артықшылықтарға ие.
Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны
барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін
өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.
Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі
өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін
қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен шектеледі.
Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады. Өнертабыс
құқығымен, патенттер бар кездегі жеке игілікті жүзеге асыру үшін
құрылған. Бастапқы кезде жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол монополиялық
сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы (авторы)
"инноватор рентасын", жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын, монополиялық
жоғары пайда алады[8, 25 б].
Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға
болады.
П.Друкер инновациялық идеялардың көздері - тәуекелділік көздерінен
басқа келесі түрлерге бөледі:
- күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізіндегі
инновациялар;
- өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
- сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
- жаңа білімдерге негізделген инновациялар;
Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер мен
технологиялар әлеуметтік әсерлерді тудырады.
Қоршаған ортаға әсерді білдіретін инновациялар экономикалық
инновацияларды білдіреді.
Жоғарыдағы айтылған тәсілдерді талдай келе келесі түрде көрсетуге
болады:
Радикалды деңгейі бойынша:
- технологияның жаңа кезеңі мен бағыттарын дамытуды қалыптастыру
негізі болып қаланатын ірі өнертабыстарды жасайтын базалық инновациялар;
- ғылыми-техникалық циклдың тұрақты дамуы және таралу фазасындағы шағын
және орта өнертабыстарды жүзеге асыратын жаңартушы инновациялар;
- ескірген техника мен технологияларды ішінара жаңартуға бағытталған
псевдоинновациялар;
Қолданылу сипаты бойынша:
- жаңа өнімдерді өндіру мен жетілдіруге бағытталған өнім-инновациялар;
- жаңа технологияларды қолдану мен жетілдіруге бағытталған
технологиялық-инновациялар;
- жаңа құрылымдарды жасау мен құрастыруға бағытталған әлеуметтік
инновациялар;
Пайда болу стимулы бойынша:
- ғылым мен техниканың көмегімен пайда болған инновациялар;
- өндірістің қажеттілігімен туындаған инновациялар;
- нарықтық қажеттілігімен туындаған инновациялар;
- жаңа өнімдер мен жеке ғылыми-техникалық потенциалындағы үрдістерді
жасайтын "өсіру" инновациясы;
- шетелдік немесе басқа да инновацияларды модификациялайтын "имитация"
инновациясы;
Өнім түрі бойынша:
- қоғамдық;
- аралас (клубтық);
- жеке;
Тиімділігіне байланысты:
- экономикалық әсерлерді қамтитын инновациялар;
- әлеуметтік әсерлері бар инновациялар;
- экологиялық әсерлерді қамтитын инновациялар;
- ғылыми-техникалық әсерлерді қамтитын инновациялар[9, 16 б].
Инновация - өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына
енгізілуі экономикалық тұрғыдан тиімді және (немесе) әлеуметтік,
экологиялық тұрғыдан маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік объектісі
болып табылатын ғылыми және ғылыми-техникалық қызметтің нәтижесі.
Инновациялық грант – инновациялық жобаның тәжірибелік – конструкторлық
әзірлемелерін орындау, техникалық – экономикалық негіздемесін дайындау,
өнеркәсіптік меншік объектісін шет мемлекеттерде және (немесе) халықаралық
патенттік ұйымдарда патенттеу үшін грант беруші мен грант алушы арасындағы
шартпен көзделген жағдайларда бюджеттен берілетін трансферт.
Инновациялық жоба – инновацияларды енгізуге бағытталған және
инвестицияны көздейтін, сондай-ақ белгілі бір уақыт мерзімі ішінде іске
асырылатын және аяқталған сипаты бар іс-шаралар кешені.
Инновациялық инфрақұрылым – Қазақстан Республикасы инновациялық
қызметінің бір-бірімен өзара іс-қимыл жасайтын мамандандырылған
субъектілерінің жүйесі.
Инновациялық қор – инновациялық жобаларды және инфрақұрылымды
қаржыландыру, сондай-ақ инновациялық қызмет саласында қызметтер көрсету
арқылы инновациялық қызметтің дамуына жәрдемдесетін заңды тұлға.
Инновациялық қызмет – нәтижелері экономикалық өсу мен бәсекелестік
қабілеттілігі үшін пайдаланылатын, өндірістің және қоғамды басқарудың
әртүрлі салаларына жаңа идеяларды, ғылыми білімдерді, технологиялар мен
өнім түрлерін енгізуге бағытталған қызмет.
Инновациялық қызметтің мамандандырылған субъектісі – технологиялық
бизнес-инкубатор, технологиялық парк, инновациялық қор.
Инновациялық қызметтің субъектілері – инновациялық қызметті жүзеге
асыратын жеке және (немесе) заңды тұлғалар.
Инновациялық өнім – түрлі дәрежеде технологиялық өзгерістерге ұшыраған
өнім. Мұна бұйымдарды қамтиды:
1.жаңа (қайта енгізілген) – радикалдық өнімдік инновация;
2.жетілдірілген бұйымдар;
3.жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған
бұйымдар - өзге де инновациялық өнімдер.
Сурет 1. Инновацияның түрлері
Инновациялық белсенді кәсіпорындар – кәсіпорындардың инновациялық
белсенділігінің деңгейі, яғни зерттелетін кәсіпорындардың жалпы санына
қандай да бір инновациялық қызмет түрлерімен қамтылған инновациялық
белсенді кәсіпорындар сандарының қатынасы ретінде анықталады.
Өнеркәсіпте инновацияның екі түрін бөліп қарастырады: өнімдік инновация
және процестік инновация.
Өнімдік инновацияға технологиялық жаңа және технологиялық жетілдірілген
өнімдерді әзірлеу және енгізу кіреді.
Процестік инновацияға технологиялық жаңа немесе өнімдерді табыстау
әдістерін қоса технологиялық едәуір жетілдірілген өндірістік әдістерді
әзірлеу және енгізу кіреді. Мұндай инновациялар жаңа өндірістік жабдықты,
өндірістік процесті ұйымдастырудың жаңа әдістерін немесе олардың
жиынтықтарын пайдалануда негізделуі мүмкін. Әдетте мұндай инновациялар
өндірістің тиімділігін арттыруға немесе кәсіпорындарда бар өнімдерді
табыстауға бағытталған, бірақ сондай-ақ кәдімгі өндірістік тәсілдерді
пайдалана отырып өндіруге немесе жеткізуге келмейтін технологиялық жаңа
немесе жетілдірілген өнімдерді өндіруге немесе жеткізуге арналуы мүмкін.
Өнеркәсіпте технологиялық инновацияға мынадай өзгерістер жатпайды:
- өнімдердегі (түсінде, сәнінде және т.б.) эстетикалық өзгерістер;
- оның конструкциялық орындалуын өзгеріссіз қалдыратын, осы немесе
басқа өнімнің параметріне, құрамына, құнына жеткілікті елеулі әсер етпейтін
елеусіз техникалық немесе өнімнің сыртқы өзгерісі, сондай-ақ оған енетін
материалдар мен компоненттер.
1.2 Қазақстан Республикасында индустриялы-инновациялы саясаттың
маңыздылығы және оны дамыту шаралары
Біздің еліміздің болашағы оның интеллектуалды қоры, ғылым және
инновация жетістіктерінде. Бұл сөздер Президент Н.Ә.Назарбаевтың халыққа
арналған Жолдауында айтылған болатын. Өмір өзі көрсеткендей, шикізат сатуға
бейімделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы
ғылыми жетістіктеріне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы
көркейтіп, халық өмірін жақсартуға қабілетті. Сондықтанда, ғылымға және
ғылыми-техникалық және инновациялық саясатқа ерекше көңіл бөлінуі тиіс [4].
Ғылыми-техникалық әлеует кез-келген мемлекеттің ұлттық байлығының
негізгі саласы. Барлық дамыған елдер тәжірибесі көрсеткендей, экономикалық
даму, көркеюдің негізгі жолы негізгі жолы – ғылыми-техникалық және
инновациялық салада көшбасы болу. Инновациялар мен жаңалықтар экономиканың
құрылуына төтеп беріп, ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына
жағдай жасап, ұлттық экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатады. Сондықтан бүкіл дүние жүзіндегі кәсіпкерлер инновацияларды
тиімді басқару мен ұйымдастыруға ерекше көңіл бөледі. Ал мемлекет өз
тарапынан ғылыми-техникалық және инновациялық даму саласына қолдау жасап,
тиімді саясат жүргізіп отырады. Өйткені мемлекет ғылыми-техникалық және
инновациялық саясат – ғылыми-техникалық жетістіктерді адам игілігі үшін
пайдаланып, адамзат өмір сүру жағдайларын сапалы түрде жақсартуға
бағытталған. Ал бұл бүкіл адамзат тіршілігі мен шаруашылығының негізгі
басты мақсаты. Қазір Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық
зерттеулері мен инновациялық саласы дағдарыстық жағдайда. Бірақ сол
қиындықтарға қарамастан Қазақстан кәсіпкерлері шет ел жаңалықтары мен
ғылыми-техникалық жетістіктерін табысты түрде игеріп, оларды жоғарғы
қарқынмен қызметтеріне енгізіп келеді. Әрине бұл инновациялар халықаралық
технологиялық деңгейге көтерілуге мүмкіндік береді, бірақ сол ғылыми-
техникалық жетістіктердің көбісі тек біз үшін ғана инновация, ал
шетелдіктер үшін олар кешегі күн жаңалықтары. Сондықтан да шетел
технологиясы мен техникасын игерумен қатар өз ұлттық ғылыми-техникалық
әлеуетіміздің дамуына жағдай жасап, отандық ғалымдардың ғылыми
жетістіктерін өндіріске енгізіп, оларды бағалай білуіміз керек.
Инновациялық прогрестің инновациялық саясатпен тікелей байланысты
екендігі ақиқат. Осы тұрғыдан алғанда, инновациялық прогресті жаңа жағдайда
мемлекеттік реттеу былай түсіндіріледі:
- ірі инновациялық жобаларды іске асыруда белгілі бір уақытта кәсіпорын
өзін-өзі қаржыландыра алмаса, оған мемлекет тарапынан құрылған орталықтың
көмегі керек болады. Бұл өз кезегінде ғылыми ізденістің тәуекелшілік
элементтерімен байланысын көрсетеді;
- мемлекеттік үйлестірушілік қызметін керек ететін және технологиялық
жүйелердің мызғымастығын анықтайтын кешенді өндірісті білдіретін,
өнеркәсіптің тиімділігін арттыратын және технологиялық жылжушылыққа
әкелетін ғылым мен техниканың жетістігін жариялайтын жеке басылымдар
шығарылуы керек;
- ірі зерттеулерді ұйымдастыру және оларды қоғамның денсаулық сақтау,
мәдениет, білім беру, қоршаған ортаны қорғау, инфрақұрылым салаларын
қолдану, сонымен қатар мемлекеттік деңгейде тәжірибеден өткізу мүмкіндігін
қарастыру.
Инновациялық саясаттың басты ерекшелігі – оның әрдайым мемлекет
назарында болуы. Қызықтысы ғылым мен техника нарық жағдайында басқа
салалар сияқты өз алдына дербес дами беруге кейде қабілетсіз болып келеді.
Алайда ғылым жеке меншік өндіріске жұмыс істеген жағдайда, оның нарықтық
сұраныс пен ұсыныс заңдылығы арқылы даму мүмкіндігі жоғары екендігі сөзсіз.
Мұны қазіргі күні АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдердің тәжірибелері
толықтай дәлелдеп отыр. Ғылыми-техникалық саясаттың жетістіктері
индустриалды қоғамды әрі қарай дамытуға жол көрсетеді[11, 48 б].
Инновациялық процесс инновацияларды жасаумен, игерумен және таратуымен
байланысқандықтан, инновация және инновациялық процесстiң ұғымын танып бiлу
керек..Ғылыми-техникалық инновацияның әлеуметтiк-экономикалық маңыздылығы,
оның ауқымдылығының жанында қолданылатын потенциалды ұғым.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-
техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы
ретінде анықтауға болады. Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды
инновациялық цикл деп атайды.
Кесте1.
Индустриалды-инновациялық саясатты жүргізуді ескере отырып, ЖІӨ
динамикасының болжамы *
Физикалық көлемінің орта Млрд.теңге,2000 ж.бағасы
Көрсеткіштер жылдық өсуі бойынша
2001-2005 2011-202005 2010 2015
жж 2006-201115жж
жж
ЖІӨ 7,5 9,5 10,3 3592,7 5660,1 9233,3
Өнеркәсіп 10,0 9,8 9,0 10,3 1044,4 1668,8
Тау-кен өнеркәсібі 10,2 13,3 8,4 434,1 810,4 1213,0
Мұнай өндіру 11,6 14,2 8,6 383,7 745,2 1125,7
Басқа тау-кен 7,0 7 7 50,4 90,6 121,3
салалар
Өңдеу өнеркәсібі 8,6 6,9 9,8 523,9 731,4 1167,2
Металлургия мен 4,4 6,1 6,9 172,6 232,0 323,9
металл өңдеу
Ауыл шаруашылық 9,3 10 10 206,6 332,8 535,9
өнімдерді өңдеу
Химиялық өнеркәсіп 21,3 7 10 16,0 22,5 36,2
Машина жасау 8,1 3,5 15 26,4 31,4 63,2
Ғылыми сыйымды және2,0 45 55 2,2 14,2 123,6
жоғары
технологиялық
Басқа салалар 8,1 6,2 6,1 100,0 98,5 81,4
Электр 3,4 8 7,5 86,4 127,0 182,3
қуатын,газ,мұнай
өндіру мен бөлу
Ауыл шаруашылығы 4,8 5 5 266,6 340,3 434,3
Құрылыс 16,0 20 20 282,7 703,4 1750,4
Тауар өндірісі 9,7 11,2 11,8 1593,8 2712,6 4747,3
Қызмет өндірісі 7,4 8,0 9,0 1791,4 2631,4 4054,9
Көлік қызметі 8,5 9,5 10 391,2 615,9 991,8
Байланыс қызметі 10,5 9 10 63,2 97,2 156,6
Сауда қызметі 8,6 9 9 488,7 751,9 1156,8
Білім беру қызметі 5,5 8 9 143,8 211,2 325,0
Ғылым мен 4,0 12 25 29,2 51,5 157.0
ғылымиинновациялық
қызмет
Басқа қызметтер 6,2 6 7 675,4 903,8 1267,7
Қаржылық делдалдық -23,7 -23,7 -23,7
қызметтер
*Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының
2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы.
Инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін
ұлғайту тұрғысында сападан алшақтамау бірінші кезектегі мәселе болары
сөзсіз. Тек шикізат орталығымен ғана шектеліп қоймай, "өндірістен -
өндіріске" қағидасын ұстаған абзал дейді зерттеушілер. Мұның мәні – шикізат
өндіре отырып одан дайын өнім шығаруға ұмтылу. "Өндірістен - өндіріске"
қағидасы бүгінгі күні Қазақстан үшін ең қажетті қағидалардың бірі болып
отыр. Бұл қағида өндірісте шығынды жағы өте жоғары әрі сапасыз артық өнім
шығарудан сақтандырады. Осындай адамзат үшін өте тиімді және оңтайлы болып
отырған инновациялық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
- жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз, керісінше, пайдаланатын
ресурстарды қолданудың сапалы, жаңа деңгейін қалыптастыру. Ресурстарды
үнемдеу арқылы өндіріс өзінің өсімін көбейтеді. Еліміздегі энергетикалық,
материалдық және қазба байлықтары баршылық. Ресурстарды үнемдеудің нәтижесі
ретінде халық шаруашылығының құрылымдарындағы ішкі саудада қазба
байлықтарының үлес салмағы кеміп, керісінше, оларды өңдейтін өндіріс
орындарының мөлшері артуы қажет;
- елдердің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға қол
жеткізу. Арнайы техникалардың сапасының әлсіздігінен инженерлік басқару
технологияларының заман талабына сәйкес болмауы дамуды біршама тежейді.
Енді осы саланы инновациялау керек. Бәсекелестікке ұмтылған әрбір мемлекет
саясаты технологияларды игеруді басты міндет деп санайды.;
- өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни
технологиялық негізде қамтамасыз ету;
- мемлекеттің қатысуымен маманданған венчурлік қорлар құру және
венчурлік капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту;
- инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау нысандары мен
әдістерін әзірлеу;
- инновациялық қызметтің мемлекеттік, салааралық, салалық және өңірлік
сипаттағы маманданған субъектілерін құруға енетін инновациялық
инфрақұрылымды қалыптастыру;
- инновациялық сала үшін кадрлар даярлау және қайта даярлау;
- өнеркәсіптің базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым
қалыптастыру.
Стратегия елде ғылым мен инновациялық қызметті ынталандыруға
бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми инновациялық саясат жүргізуді жөн
көріп отыр. Қойған мақсаттарға жету қаржы нарығын әрі қарай дамыту мен
фискалды, білім беру монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясаттарды
жетілдіру қарастырылған. Стандарттандыру саясаты шеңберінде экономика мен
бесқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу көзделген.
Cтратегияны сәтті жүзеге асыру адами, өндірістік және табиғи капиталды
тиімді қолдануға, экономиканың тұрақты өсуіне алып келетін, сапалық
өзгерістерді жүргізуге мүмкіндік береді [10, 11-13 б ].
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей
инновациялық дамуда жаңа технологиялар экономиканы тиiмдi модернизациялауды
қамтамасыз етедi. Бұл әсiресе Қ.Р-сы үшiн өте маңызды, өйткенi 1991 жылдан
бастап елiмiзде технологиялық дағдарыс қалыптасты. Өндiрiстiң техникалық
деңгейi құлдырады, ғылыми өнiмдердiң шығуы азайды, ғылыми-техникалық
потенциялымыз қысқарып кеттi, сондай-ақ бұрынғы экономикалық жүйе түгелiмiн
жойылды, елiмiз өзiнiң iшкi сұранысын қамтамасыз ете алмай қалды. Осының
салдарынан ЖIӨ көлемi де 1990 жылмен салыстырғанда 1995 жылы 40%-ға дейiн
азайды.
Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың өсу
қарқынын жылына кемiнде 8,8-9,2 % қамтамасыз етедi. Бұл 2000 жылмен
салыстырғанда 2015 жылы ЖIӨ көлемi шамамен 3,5-3,8 есе өседi. Сонымен
қатар, өңдеу өнеркәсiбiнде орта жылдық өсу қарқыны 8-8,4 % дейiн, 2000
жылмен салыстырғанда 2015 жылы жұмыс өнiмдiлiгiнiң өсiмi кемiнде 3 есе және
ЖIӨ энергияны тұтынуы-2 eceгe төмендейдi [5].
Бiрақ та бiздiң экономикалық өсуiмiз толықтай шикiзат түрiнде болып
отыр, ал бұл әлемдiк тәжiрибе бойынша ел экономикасына тиiмсiз. Ол өзiмен
бiрге көптеген шығындарды ала келедi, әсiресе жергiлiктi экологиялық
мәселелердi туғызады және көп мөлшердi жымысшы күшiн қажет етедi. Әлемдегi
дамыған елдердiң барлығы шикiзатты және өндiрiстi экономикадан толық
құтылып, сервистiк-технологиялық экономикаға көшiп отыр. Шикiзат және
өндiрiстiк экономика дамушы және даму жағынан артта қалған елдерге өтуде.
Елбасымыздың жолдауы бойынша Қазақстан әлемдегi алдыңғы қатарлы дамыған
елдер қатарына қосылуы керек. Ендi осы мақсатты жүзеге асыру үшiн
индустриялы-инноваиялық дамуда сервистiк-технологиялық экономикға өту үшiн
2003-2015 жылға арналған стратегиялық жоспар жасалды [6].
Стратегияны iске асыру нәтижесi 2015 жылы мұнай және газ кен орындарын
қарқынды игеру кезiнде өнеркәсiп өндiрiсi мен экономика құрылымының
түбегейлi өзгеруiне әкелмейдi. Стратегияны iске асыру:
ЖIӨ құрылымындағы өнiмдердi шығарудың үлес салмағын 2015 жылы 46,5 %-
тен 50-52 %-ке дейiн ұлғайту;
ЖIӨ құрылымындағы ғылыми және ғылыми-инновациялық қызметтiң үлес
салмағының қызметiн 2000 жылы 0,9 %-тен 2015 жылы 1,5-1,7 %-ке дейiн
көтеру;
ЖIӨ құрылымындағы өңдеу өнеркәсiбiнiң үлесiн 2000 жылы 13,3 %-тен 2015
жылы 12-12,6 %-ке төмендеуiнiң қарқынын баяулату (осы көрсеткiш салыстыру
үшiн индустриялық саясатты жүргiзбесе 2015 жылы 10,9 %-тi құрайтын болады);
Стратегияны iске асырмаса, өнеркәсiп өндiрiсiндегi тау-кен салаларының
қосылған құн үлесi 2015 жылы 55-56 %, оның ішiнде 2000 жылы 31,0 % және
25,6% салыстырғанда мұнай өндiру - 50-51 % жетедi. Стратегияны iске асыруды
ескере отырып, тау-кен өндiрiсi 45-47 % ғана құрайды. Бұл ретте ғылымды
қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өндiрiстiң үлесi 2000 жылы ЖIӨ 0,1 %-
тен 2015 жылы 1-1,4 %-кe дейiн өседi.
Өңдеу өнеркәсiбiнiң қосылған құн құрылымында сапалы өзгерiстер болады.
Металлургия және металдарды өңдеу үлесi өңдеу өнеркәсiбiнiң қосылған
құнының жалпы көлемiнен 40,1 %-тен 27-28%-кe дейiн төмендейдi, ал ауыл
шаруашылығы өнiмдерiнiң үлесi 38,1 %-тен 45-46 %-ке дейiн өседi. Бұл ретте
ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өнiм 2000 жылғы 0,6 %-ке
қарағанда 9-11%-тi құрайды.
Бұл ретте күнкөрiстiң төменгi деңгейi, ең аз жалақы және зейнетақы
өседi. Ел тұрғындарының нақты ақшалай табысы 2,1-2,4 есе ұлғаяды.
Сонымен қатар елiмiзде ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге қаржы
бөлу өте аз, оның көлемi 0,9% құрап отыр. Ал индустриалы-инновациялы
саясатты жүзеге асырмасақ, онда 2015 жылы болжам бойынша оның үлесi 0,6%-ға
дейiн кемидi екен. Бұл стратегияны жүзеге асырған жағдайда 2015 жылы болжам
бойынша ғылым және ғылыми-инновациялық қызметке ЖIӨ-нен бөлiнетiн қаржы
1,7%-ға дейiн өсудi жоспарлап отыр.
Егер мұны дамыған елдермен салыстырсақ ғылымға бөлiнетiн қаржы
Францияда 45%, АҚШ пен Германияда – 36%, Жапонияда – 20% құрап отыр.
Елiмiзде стратегия жүзеге аспағандағы және асқандағы ЖIӨ-нiң
құрылымының болжамы ( % ), ( Сурет 2 )[11, 95-100 б].
Сурет 2 . Инновациялық қызметке бөлiнетiн ЖIӨ көлемiнiң стратегияны
жүзеге асырғанда және оны жүзеге асырмағандағы үлесi (%).
Елiмiздегi инновациялық саланы мемлекеттiк қолдауды ҚР-ның
“Инновациялық қызмет” туралы Заңынан көрумізге болады. Оның негізгі
бағыттары келесідей:
1)Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламарды
жасау;
2)Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті
инвестицияны жұмылдыруды ұйымдастыру және жағдай жасау;
3)Инновациялық инфрақұрылымды құру;
4)Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды
мақсатты қаржыландыру;
5)Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы;
6)Мемлекеттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде
рынокпен қаматамасыз ету.
7)Отандық инновацияларды шетелге шығару[12, 78 б].
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз ететiн
қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
ұйымдарын қалыптастыруымыз керек. Елiмiздiң ұлттық инновациялық жүйесiн 3-
шi суреттен көруге болады: (Сурет 3 )
Сурет 3.Ұлттық инновациялық жүйе
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк
елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi.
Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап
өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап
көрсеттi[ 15, 205 б ].
Елiмiзде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін
арнайы даму институтары құрылған. Оның ішінде 3 қаржылық және 2 қызмет
көрсету институтары бар.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде
экономикада кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын
кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа
технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек. Сонда ғана олардың шығарған
товарлары мен қызметтерi бәсекеқабiлетiне ие болады. Бiрақ бүгiнде отандық
кәсiпорындардың инновациялық қызметi мардымсыз болып, соның салдарынан
отандық товарлардың бәсекеқабiлетi әлсiз екенi белгiлi.
Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттiлiгi туындап
отыр, ол қаржыларды ЖIӨ-нiң құрамынан көп мөлшерде ала алмаймыз, өйткенi
елiмiзде бұдан басқа салаларға қаржы сұранысы туындап отыр, әсiресе
әлеуметтiк салаларға. Сондықтан қаржы тартудың бiрден бiр көзi инвестиция
тартуды ынталандыру болып табылады.
Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды
инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк
инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм
шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң
шикiзатымыз болып отыр.
1.3. Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті ұйымдастыруда
мемлекеттің ролі
Біздің еліміздің болашағы оның интеллектуалды қоры, ғылым және
инновация жетістіктерінде. Бұл сөздер Президент Н.Ә.Назарбаевтың халыққа
арналған Жолдауында айтылған болатын. Өмір өзі көрсеткендей, шикізат сатуға
бейімделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы
ғылыми жетістіктеріне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы
көркейтіп, халық өмірін жақсартуға қабілетті. Сондықтанда, ғылымға және
ғылыми-техникалық және инновациялық саясатқа ерекше көңіл бөлінуі тиіс.
Ғылыми-техникалық әлеует кез-келген мемлекеттің ұлттық байлығының
негізгі саласы. Барлық дамыған елдер тәжірибесі көрсеткендей, экономикалық
даму, көркеюдің негізгі жолы негізгі жолы – ғылыми-техникалық және
инновациялық салада көшбасы болу. Инновациялар мен жаңалықтар экономиканың
құрылуына төтеп беріп, ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына
жағдай жасап, ұлттық экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатады. Сондықтан бүкіл дүние жүзіндегі кәсіпкерлер инновацияларды
тиімді басқару мен ұйымдастыруға ерекше көңіл бөледі. Ал мемлекет өз
тарапынан ғылыми-техникалық және инновациялық даму саласына қолдау жасап,
тиімді саясат жүргізіп отырады. Өйткені мемлекет ғылыми-техникалық және
инновациялық саясат – ғылыми-техникалық жетістіктерді адам игілігі үшін
пайдаланып, адамзат өмір сүру жағдайларын сапалы түрде жақсартуға
бағытталған. Ал бұл бүкіл адамзат тіршілігі мен шаруашылығының негізгі
басты мақсаты. Қазір Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық
зерттеулері мен инновациялық саласы дағдарыстық жағдайда. Бірақ сол
қиындықтарға қарамастан Қазақстан кәсіпкерлері шет ел жаңалықтары мен
ғылыми-техникалық жетістіктерін табысты түрде игеріп, оларды жоғарғы
қарқынмен қызметтеріне енгізіп келеді. Әрине бұл инновациялар халықаралық
технологиялық деңгейге көтерілуге мүмкіндік береді, бірақ сол ғылыми-
техникалық жетістіктердің көбісі тек біз үшін ғана инновация, ал
шетелдіктер үшін олар кешегі күн жаңалықтары. Сондықтан да шетел
технологиясы мен техникасын игерумен қатар өз ұлттық ғылыми-техникалық
әлеуетіміздің дамуына жағдай жасап, отандық ғалымдардың ғылыми
жетістіктерін өндіріске енгізіп, оларды бағалай білуіміз керек.
Инновациялық прогрестің инновациялық саясатпен тікелей байланысты
екендігі ақиқат. Осы тұрғыдан алғанда, инновациялық прогресті жаңа жағдайда
мемлекеттік реттеу былай түсіндіріледі:
- ірі инновациялық жобаларды іске асыруда белгілі бір уақытта кәсіпорын
өзін-өзі қаржыландыра алмаса, оған мемлекет тарапынан құрылған орталықтың
көмегі керек болады. Бұл өз кезегінде ғылыми ізденістің тәуекелшілік
элементтерімен байланысын көрсетеді;
- мемлекеттік үйлестірушілік қызметін керек ететін және технологиялық
жүйелердің мызғымастығын анықтайтын кешенді өндірісті білдіретін,
өнеркәсіптің тиімділігін арттыратын және технологиялық жылжушылыққа
әкелетін ғылым мен техниканың жетістігін жариялайтын жеке басылымдар
шығарылуы керек;
- ірі зерттеулерді ұйымдастыру және оларды қоғамның денсаулық сақтау,
мәдениет, білім беру, қоршаған ортаны қорғау, инфрақұрылым салаларын
қолдану, сонымен қатар мемлекеттік деңгейде тәжірибеден өткізу мүмкіндігін
қарастыру.
Инновациялық саясаттың басты ерекшелігі – оның әрдайым мемлекет
назарында болуы. Қызықтысы ғылым мен техника нарық жағдайында басқа
салалар сияқты өз алдына дербес дами беруге кейде қабілетсіз болып келеді.
Алайда ғылым жеке меншік өндіріске жұмыс істеген жағдайда, оның нарықтық
сұраныс пен ұсыныс заңдылығы арқылы даму мүмкіндігі жоғары екендігі сөзсіз.
Мұны қазіргі күні АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдердің тәжірибелері
толықтай дәлелдеп отыр. Ғылыми-техникалық саясаттың жетістіктері
индустриалды қоғамды әрі қарай дамытуға жол көрсетеді.
Инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін
ұлғайту тұрғысында сападан алшақтамау бірінші кезектегі мәселе болары
сөзсіз. Тек шикізат орталығымен ғана шектеліп қоймай, "өндірістен -
өндіріске" қағидасын ұстаған абзал дейді зерттеушілер. Мұның мәні – шикізат
өндіре отырып одан дайын өнім шығаруға ұмтылу. "Өндірістен - өндіріске"
қағидасы бүгінгі күні Қазақстан үшін ең қажетті қағидалардың бірі болып
отыр. Бұл қағида өндірісте шығынды жағы өте жоғары әрі сапасыз артық өнім
шығарудан сақтандырады. Осындай адамзат үшін өте тиімді және оңтайлы болып
отырған инновациялық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
- жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз, керісінше, пайдаланатын
ресурстарды қолданудың сапалы, жаңа деңгейін қалыптастыру. Ресурстарды
үнемдеу арқылы өндіріс өзінің өсімін көбейтеді. Еліміздегі энергетикалық,
материалдық және қазба байлықтары баршылық. Ресурстарды үнемдеудің нәтижесі
ретінде халық шаруашылығының құрылымдарындағы ішкі саудада қазба
байлықтарының үлес салмағы кеміп, керісінше, оларды өңдейтін өндіріс
орындарының мөлшері артуы қажет;
- елдердің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға қол
жеткізу. Арнайы техникалардың сапасының әлсіздігінен инженерлік басқару
технологияларының заман талабына сәйкес болмауы дамуды біршама тежейді.
Енді осы саланы инновациялау керек. Бәсекелестікке ұмтылған әрбір мемлекет
саясаты технологияларды игеруді басты міндет деп санайды.;
- өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни
технологиялық негізде қамтамасыз ету;
- мемлекеттің қатысуымен маманданған венчурлік қорлар құру және
венчурлік капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту;
- инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау нысандары мен
әдістерін әзірлеу;
- инновациялық қызметтің мемлекеттік, салааралық, салалық және өңірлік
сипаттағы маманданған субъектілерін құруға енетін инновациялық
инфрақұрылымды қалыптастыру;
- инновациялық сала үшін кадрлар даярлау және қайта даярлау;
-өнеркәсіптің базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым
қалыптастыру.
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 1-шi
суреттегi жүйе бойынша iске асады(Сурет 1) [ 14, 117].
1-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн ең
бiрiншi құқықтық нысандары елiмiзде жоғарыдағы стратегия бойынша
орындалуда. Ал мемлекеттiк қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды
құру үшiн оған көп мөлшерде қаржы керек. Осы мәселе қазiр елiмiзде күрделi
мәселенiң бiрi болып отыр, сондықтан қаржыландыру, сырттан инвестиция
тартуға негiзделген Инвестициялық, Инновациялық қорлар, Даму банкi,
экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру корпорациясы сияқты даму
институттары құрылды.
Сурет 4. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
Жапонияда инновацияларға II дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл
бөліне бастады.Елде шағын және орта кәсіпорындар бүкіл экономиканың негізін
құрайды[7].
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан Бюджеттен немесе
басқа
қамтамасыз етеді
көздерден қаржыландырады
Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 99%-н құраса, олардың ЖҰӨ-дегі үлесі
52%- ды құрайды. Мемлекет саясатының шағын және орта бизнестегі
кәсіпкерлікті қолдауының мәні қажетті капитал салымы мен жұмыссыздық туралы
деректерді сәйкестендіру болып табылады.
Бүгінгі таңда әлемнің көптеген елдері алдында тұрған өзекті
мәселелердің бірі индустриалды-инновациялық процестерді басқару негізінде
тұрақты экономикалық өсуге жету. Ертеректе, технологиялық инновациялар кез-
келген ұлттық экономикаға тән және автиматикалық режимде жүретін табиғи
процесс деп қарастырылатын.
Казір бәсеге потенциалды қабілеті бар, соның ішінде экспортқа
бағытталған, шикізаттық емес, бағыттағы экономика салаларында жүзеге асатын
өндірістер Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық саясаттың
негізгі басымдықтары болып келеді. Ұзақ мерзімді стратегиялық міндеттерді
шешу мақсатында ғылыми сыйымды және жоғары технологиялық өндірістерді
дамыту үшін жағдайлар жасауға ерекше назар аудару керек.
Экономиканы модернизациялау мен диверсификациялау негізінде елдің
тұрақты дамуын, өнімнің бәсекеге қабілетті түрлерін өндіру мен экспорттың
өсуіне жағдайлар жасауды қамтамасыз ету мақсатында 17 мамыр 2003 жылы
Елбасы 2003-2015 жылдарында Қазақстан Республикасының индустриалды-
инновациялық даму стратегиясына қол қойды. Аталған Стратегияны экономика
және бюджеттік жоспарлау Министрлігі индустрия мен сауда, білім мен ғылым,
көлік пен коммуникация, еңбек және тұрғындарды әлеуметтік қорғау,
энергетика мен минералды ресурстар, Қазақстан Руспубликасының қаржы
Министрліктері мен табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау
Агенттігімен, Ұлттық банкпен бірлесе отырып жасады.
Стратегияның басты мақсаты – шикізаттық бағыттамадан алшақтауға
мүмкіндік беретін, экономика салаларын диверсификациялау жолымен тұрақты
дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда қызметті-технологиялық
экономикаға көшу үшін жағдайларды дайындау[8].
Өңдеу өнеркәсібінде орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерінде
қамтамасыз ету,2015 жылғы еңбек өнімділігін 2000 жылмен салыстырғанда кем
дегенде 3 есе көбейтіп және ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 2 есе кеміту,
өңдеу өнеркәсібінде негізгі қорлардың өнімділігін көтеру, жеке секторды
ынталандыратын және бәсекелес артықшылықты жетілдіретін қоғамдық
институттардың құрылымы мен мазмұнын дайындау және кәсіпкерлік климатты
жасау, ғылыми сыйымды және экспортқа бағытталған жоғары технологиялық
өндірісті қалыптастыруды ынталандыру, сапаның әлемдік стандарттарына көшу
және әлемдік пен аймақтық экономикамен интеграцияны дамыту Стратегияның
басты міндеттері болып табылады.
Стратегияны іске асыру мерзімі 3 кезеңге бөлінген:
- 1-ші кезең (2003-2005жж.), мұнда Стратегияны іске асыру бойынша
дайындық сипатындағы жұмыстарды жүргізу көзделген. Бұл кезеңде салық салу
механизмін жеңілдету бойынша қазіргі ҚР заңшығарушылық актілеріне
толықтырулар мен өзгертулер енгізу туралы, Казақстанның Метрикалық
конвенциясына қосылу мен Халықаралық электротехникалық комиссияға ену
көзделіп отыр. Ғылымды, білімді дамыту және кәсіби кадрларды даярлау
бойынша реформаларды жүргізу, оларды индустриалды-инновациялық дамуға
бағыттау, стандартизация мен сертификацияны жетілдіру мен Қазақстанның ХТМ
ену үрдісін аяқтау көзделген
- 2-ші кезең (2006-2010жж.), бұл кезең экономиканың барлық салаларында
Стратегияны іске асыру бойынша іс-шараларды белснеді жүргізумен
сипатталады. Ғылыми-инновациялық құрылым қалыптасады. Жеке сектордың қаржы
ресурстары бір бағытта жұмыс істеп, инфрақұрылым кәсіпорындарды ұлғайту,
қайта құру мен жаңа өндіріс салу мәселелерін кешенді шешеді. Экономиканың
диверсификациялау саласындағы прогреске қарағанда, экономиканың дамуы мұнай
мен газды өндіру мен экспорттау арқасында орын алады.
- 3-ші кезең (2011-2015жж.) Стратегияны іске қосудағы ең өнімді кезең
болмақ. Бұл кезеңде жаңа аялар мен нарықтарды енгізілген қуаттарды игеру
мен Қосылған құн тізбегінің дамуы орын алады. Тауар мен кызмет өндірісі мен
экспортының өсуі мен темпі мұнай мен газ өндірісінің өсуін озады. Экономика
мен экспорт құрылымының диверсификациясы пайда болады.
Стратегияның орындалуы оны іске асыру бойынша шаралар жоспарының
көмегімен жүргізіледі, олар үш жылдық мерзімге Қазақстан Республикасының
Үкіметімен әзірленіп бекітіледі[9].
Индустриалды-инновациялық даму Стратегиясының сәтті іске асуы ел
экономикасының диверсификация, модернизация және өнімнің бәсекелес түрінің
өндірісі мен экспорт өсуіне жағдай жасау негізінде ұзақ мерзімді тұрақты
өсуін қамтамасыз етеді.
Әлемдік экономиканың ғаламдану тұрғысынан Қазақстан экономикасы бірнеше
проблемалармен ұштасады. Негізгі проблемаларға: шикізаттық бағыттама,
әлемдік экономикамен төмен деңгейде интеграциялану, ішкі нарықта тауарлар
мен қызметтерге тұтыну сұранысының төмендігі, ел ішінде салааралық мен
аймақаралық экономиканың интерграцияның төмендігі, ғылым мен өндірістің
арасында әрекеттің болмауы жатады.
2 HIGH TECH LOGISTIC КОМПАНИЯСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Инновациялық инфрақұрылымның ұлттық экономикада
алатын орны
Инновациялық жүйе әрқайсысы тиiсiнше осындай элементтердi қосып алатын
төмендегідей негiзгi кiшi жүйелерге бөлiнедi:
1.Ғылыми әлеует коммерциялық пайдалану деңгейiне дейiн iргелiк
әзiрлемелердi "жетілдiрудi" жүзеге асыратын қолданбалы зерттеулердiң
дамыған саласын құру жолымен инновациялық даму үшiн сөзсiз қажеттi фактор
қалыптасады;
2.Мемлекеттiк ғылыми ұйым – ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-зерттеу
институттары, жоғарғы оқу орындары, жобалық институттар;
3.Ұлттық компаниялар жанындағы ғылыми ұйымдар, iрi кәсiпорындар
жанындағы зертханалар;
4 Жеке ғылыми-зерттеу және жобалық институттар;
5.Ғылыми зерттеулермен айналысатын шағын және орта кәсiпкерлiктер;
6.Ғылыми кадрлар және дербес өнер тапқыштар;
7.Материалдық-техникалық база.
Инновациялық кәсiпкерлiк төмендегілерді қамтиды:
1.Бизнес-серілер;
2.Кәсiпорындар;
3. Инновациялық менеджерлер;
4.Инновациялық қызметтi iске асыру үшiн қызмет көрсететiн және
жағдайларды қамтамасыз ететiн өзара байланысты өндiрiстiк, консалтингтік,
білiм және ақпараттық құрылымдардың кешенi айқындалатын көп деңгейлi
инновациялық инфрақұрылым;
Инновациялық инфрақұрылым төмендегідей элементтерден тұрады:
1.Ұлттық технологиялық парктер;
2.Өңiрлiк технологиялық парктер;
3.Технологиялық бизнес-инкубаторлар;
4.Ғылым қалашықтары.
Қаржылық инфрақұрылым төмендегідей элементтерден тұрады:
- мемлекеттiк даму институттары;
- венчурлiк қорлар;
- кәсiпорындар;
- жеке кәсiпкерлер;
- екiншi деңгейдегі банктер.
Қазiргi уақытта, өзiнiң коммерциялық қолданысын табуға инновациялық
әзiрлемелердi және шығармашылық идеялардың аз үлесi ғана ие болады.
Проблема, бүгiнгi күнi елде iс жүзiнде тәжiрибелiк-өнеркәсiптiк база мен
жобалық-конструкторлық институттар бұзылуында және ғылыми зерттеулердiң
нәтижелерiн экономиканың нақты секторына енгiзудiң тиiмдi тетiгінiң
болмауында болып тұр. Ғылымның институционалдық құрылымында соңғы жылдары
болып жатқан қайта құрулар ғылыми-зерттеу институттарының меншiк
нысандарындағы өзгерiстерге қарамастан жалпы алғанда инновациялық дамудың
талаптарына жауап бермейдi. Ғылымда түпкілiктi нәтижелі өндiрiске жаңа
өнiмдердi енгiзуге, жаңа коммерциялық тиiмдi технологияларды енгізуге әлсiз
бағдар сақталып отыр. Бiрқатар салалық ұйымдар өзiндiк мәртебесi бойынша
ғылыми болып қағаз жүзiнде қала ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz