Коммерциялық банктегі қаржы менеджменті
Кіріспе
1. бөлім Банктік менеджменттің теориялық негіздері және оның ерекшеліктері
1.1 Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің экономикалық маңызы және рөлі
1.2 Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдаудың объективті қажеттігі
2 . бөлім Коммерциялық банк қаржысын банк балансы негізінде талдау
2.1 Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің тәртібі және оны ұйымдастыру
2.2 Банк активтерін және пассивтерін талдау
2.3 Банк тәуекелдерін басқару және оның өтімділік тәуекелін талдау
3. бөлім Коммерциялық банкте қаржы менеджментін жетілдіру мәселелері
3.1 Коммерциядық банктердің қаржы тұрақтылығын басқаруды жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. бөлім Банктік менеджменттің теориялық негіздері және оның ерекшеліктері
1.1 Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің экономикалық маңызы және рөлі
1.2 Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдаудың объективті қажеттігі
2 . бөлім Коммерциялық банк қаржысын банк балансы негізінде талдау
2.1 Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің тәртібі және оны ұйымдастыру
2.2 Банк активтерін және пассивтерін талдау
2.3 Банк тәуекелдерін басқару және оның өтімділік тәуекелін талдау
3. бөлім Коммерциялық банкте қаржы менеджментін жетілдіру мәселелері
3.1 Коммерциядық банктердің қаржы тұрақтылығын басқаруды жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Банк жүйесі- нарықтық экономиканың ең маңызды бөлінбейтін құрамдас құрылымдарының бірі.Банктердің, тауарлық өндірістің және ақша айналымының дамуы тарихи бірге жүретін және тығыз байланыста болатын көрініс.
Банктің басты қызметі - елдегі ақша қаражаттарын жиыстыру және оларды тиімді түрде қайта бөлу, яғни салымшылар мен қарызшылар арасындағы делдалдық.
Сонымен қатар, банктер ел экономикасындағы ақша айналымының барлық құралдарының негізгі бөлігін қамтамасыз етеді,яғни қаржыларды игеру арқылы елдің қаржылық жағдайына ықпал жасайды. Банктер елдегі ақша ағымын тікелей өздері құрамдамағанмен, өз функцияларының көмегімен өнеркәсіпке, саудаға, банктік емес қаржылық салаға, мемлекеттік және мемлекеттік емес, солардың ақша ағымдары арқылы нарықтық экономика мен әлемдік шаруашылық байланыстар жүйесіне араласуға ат салысады. Сондықтан,банктегі қаржылық менеджменттің тиімділігі ел экономикасының дамуын қамтамасыз ететін маңыздылығында болып табылады.
Банктің қаржылық менеджменті банктің белсенділігін қамтамасыз етуге бағытталынады және банк жұмысындағы ең маңыздысы. Себебі, банктің қайта бөлуге бағытталған ақша ресурстарының басым бөлігі (орташа 80-85%)- қоғамдікі, яғни банктен тыс субъкетілерден тартылған қаржылар. Сондықтан, қоғам ақша қаражаттарын сеніп тапсырған коммерциялық банктердің қаржылық белсенді болуы ҚР Ұлттық Банкінің шығарған заңдары мен нормативті құқықтық актілері арқылы реттеліп отырады. Болашақ маман ретінде осы көзқарас бойынша мәселенің маңыздылығының деңгейі дипломдық жұмысымның тақырыбына бірден-бір арқау болды.
Сонымен қатар, соңғы 7 жыл ішінде елдегі коммерциялық банктер саны 237-ден қазіргі кезде 33-ке жуығы қалды. Бұның себебі еліміздегі нарықтық экономиканың дамуына сәйкес банктік қаржылық менеджментте позитивті өзгерістердің болуы, яғни ішкі қаржылық бақылау мен сыртқы қадағалау тетіктерінің күшеюі.
Осы орайда, дәл осы процесстерді ашу, қаржыны басқаруды бақылау, оң және теріс жағына көз жеткізу, сәйкесінше, туындайтын мәселелердің себептерін және оларды шешу жолдарын іздеу дипломдық жұмысымның тақырыбына қызығушылық танытты және мақсатына айналды.
Банктің қызметі ұдайы өзгеріп отыратын жалпы экономикалық және әлеуметтік-саяси жайлардың, қаржылық нарықтағы жағдайлардың өзгерістерінің барысында жүргізіледі.Сәйкесінше, бұл құбылыстар банктің жалпы экономикалық белсенділігіне әр түрлі әсер етуі мүмкін. Сол себепті банктегі қаржылық менеджменттің негізгі бағыты келесі мәселелерге жұмылдырылуы қажет.
Банктің басты қызметі - елдегі ақша қаражаттарын жиыстыру және оларды тиімді түрде қайта бөлу, яғни салымшылар мен қарызшылар арасындағы делдалдық.
Сонымен қатар, банктер ел экономикасындағы ақша айналымының барлық құралдарының негізгі бөлігін қамтамасыз етеді,яғни қаржыларды игеру арқылы елдің қаржылық жағдайына ықпал жасайды. Банктер елдегі ақша ағымын тікелей өздері құрамдамағанмен, өз функцияларының көмегімен өнеркәсіпке, саудаға, банктік емес қаржылық салаға, мемлекеттік және мемлекеттік емес, солардың ақша ағымдары арқылы нарықтық экономика мен әлемдік шаруашылық байланыстар жүйесіне араласуға ат салысады. Сондықтан,банктегі қаржылық менеджменттің тиімділігі ел экономикасының дамуын қамтамасыз ететін маңыздылығында болып табылады.
Банктің қаржылық менеджменті банктің белсенділігін қамтамасыз етуге бағытталынады және банк жұмысындағы ең маңыздысы. Себебі, банктің қайта бөлуге бағытталған ақша ресурстарының басым бөлігі (орташа 80-85%)- қоғамдікі, яғни банктен тыс субъкетілерден тартылған қаржылар. Сондықтан, қоғам ақша қаражаттарын сеніп тапсырған коммерциялық банктердің қаржылық белсенді болуы ҚР Ұлттық Банкінің шығарған заңдары мен нормативті құқықтық актілері арқылы реттеліп отырады. Болашақ маман ретінде осы көзқарас бойынша мәселенің маңыздылығының деңгейі дипломдық жұмысымның тақырыбына бірден-бір арқау болды.
Сонымен қатар, соңғы 7 жыл ішінде елдегі коммерциялық банктер саны 237-ден қазіргі кезде 33-ке жуығы қалды. Бұның себебі еліміздегі нарықтық экономиканың дамуына сәйкес банктік қаржылық менеджментте позитивті өзгерістердің болуы, яғни ішкі қаржылық бақылау мен сыртқы қадағалау тетіктерінің күшеюі.
Осы орайда, дәл осы процесстерді ашу, қаржыны басқаруды бақылау, оң және теріс жағына көз жеткізу, сәйкесінше, туындайтын мәселелердің себептерін және оларды шешу жолдарын іздеу дипломдық жұмысымның тақырыбына қызығушылық танытты және мақсатына айналды.
Банктің қызметі ұдайы өзгеріп отыратын жалпы экономикалық және әлеуметтік-саяси жайлардың, қаржылық нарықтағы жағдайлардың өзгерістерінің барысында жүргізіледі.Сәйкесінше, бұл құбылыстар банктің жалпы экономикалық белсенділігіне әр түрлі әсер етуі мүмкін. Сол себепті банктегі қаржылық менеджменттің негізгі бағыты келесі мәселелерге жұмылдырылуы қажет.
1 Қазақстан Республикасының «Банктер және банктік қызмет туралы» заңы 31.08.1995ж.
2 «Банки и банковские организации в РК»: Основные зконодательные акты. – Алматы, 2001г.
3 Батрракова Л.В. Экономический анализ деятельности коммерческого банка: - Москва,1995г.
4 Лаврушин О.И. Основы банковского менеджмента: - Москва, 1995г.
5 Лаврушин О.И. Банковское дело: - Москва, 1999г.
6 Питер С.Роуз. Банковский менеджмент: - Москва, 1995г
7 Сейткалимов А.Г. Управление банковской ликвидностью и методы ее анализа: - Алматы, 1998г.
8 Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: - Москва, 1998г
9 Шеремет А.Д.,Щербакова Г.Н. Финансовый анализ в коммерческом банке: - Москва, 2000
10 Управление коммерческим банком в условиях переходной экономики // Финансы и кредит, 2000г. №76 с51-59
11 Арсланбеков – Федоров А.А. Операционно-стоимостной анализ в коммерческом банке // Банки Казахстана 2001г №6. с.42-45
12 Сейтқасымов Ақша, несие және банктер 2006ж
13 Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары
15
2 «Банки и банковские организации в РК»: Основные зконодательные акты. – Алматы, 2001г.
3 Батрракова Л.В. Экономический анализ деятельности коммерческого банка: - Москва,1995г.
4 Лаврушин О.И. Основы банковского менеджмента: - Москва, 1995г.
5 Лаврушин О.И. Банковское дело: - Москва, 1999г.
6 Питер С.Роуз. Банковский менеджмент: - Москва, 1995г
7 Сейткалимов А.Г. Управление банковской ликвидностью и методы ее анализа: - Алматы, 1998г.
8 Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: - Москва, 1998г
9 Шеремет А.Д.,Щербакова Г.Н. Финансовый анализ в коммерческом банке: - Москва, 2000
10 Управление коммерческим банком в условиях переходной экономики // Финансы и кредит, 2000г. №76 с51-59
11 Арсланбеков – Федоров А.А. Операционно-стоимостной анализ в коммерческом банке // Банки Казахстана 2001г №6. с.42-45
12 Сейтқасымов Ақша, несие және банктер 2006ж
13 Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары
15
Мазмұны
Кіріспе
1. бөлім Банктік менеджменттің теориялық негіздері және оның ерекшеліктері
1. Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің экономикалық маңызы
және рөлі
2. Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдаудың объективті қажеттігі
1. . бөлім Коммерциялық банк қаржысын банк балансы негізінде талдау
1. Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің тәртібі және оны
ұйымдастыру
2. Банк активтерін және пассивтерін талдау
3. Банк тәуекелдерін басқару және оның өтімділік тәуекелін талдау
3. бөлім Коммерциялық банкте қаржы менеджментін жетілдіру мәселелері
3.1 Коммерциядық банктердің қаржы тұрақтылығын басқаруды жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Банк жүйесі- нарықтық экономиканың ең маңызды бөлінбейтін құрамдас
құрылымдарының бірі.Банктердің, тауарлық өндірістің және ақша айналымының
дамуы тарихи бірге жүретін және тығыз байланыста болатын көрініс.
Банктің басты қызметі - елдегі ақша қаражаттарын жиыстыру және
оларды тиімді түрде қайта бөлу, яғни салымшылар мен қарызшылар арасындағы
делдалдық.
Сонымен қатар, банктер ел экономикасындағы ақша айналымының барлық
құралдарының негізгі бөлігін қамтамасыз етеді,яғни қаржыларды игеру арқылы
елдің қаржылық жағдайына ықпал жасайды. Банктер елдегі ақша ағымын тікелей
өздері құрамдамағанмен, өз функцияларының көмегімен өнеркәсіпке, саудаға,
банктік емес қаржылық салаға, мемлекеттік және мемлекеттік емес, солардың
ақша ағымдары арқылы нарықтық экономика мен әлемдік шаруашылық байланыстар
жүйесіне араласуға ат салысады. Сондықтан,банктегі қаржылық менеджменттің
тиімділігі ел экономикасының дамуын қамтамасыз ететін маңыздылығында болып
табылады.
Банктің қаржылық менеджменті банктің белсенділігін қамтамасыз
етуге бағытталынады және банк жұмысындағы ең маңыздысы. Себебі, банктің
қайта бөлуге бағытталған ақша ресурстарының басым бөлігі (орташа 80-85%)-
қоғамдікі, яғни банктен тыс субъкетілерден тартылған қаржылар. Сондықтан,
қоғам ақша қаражаттарын сеніп тапсырған коммерциялық банктердің қаржылық
белсенді болуы ҚР Ұлттық Банкінің шығарған заңдары мен нормативті құқықтық
актілері арқылы реттеліп отырады. Болашақ маман ретінде осы көзқарас
бойынша мәселенің маңыздылығының деңгейі дипломдық жұмысымның тақырыбына
бірден-бір арқау болды.
Сонымен қатар, соңғы 7 жыл ішінде елдегі коммерциялық банктер саны
237-ден қазіргі кезде 33-ке жуығы қалды. Бұның себебі еліміздегі нарықтық
экономиканың дамуына сәйкес банктік қаржылық менеджментте позитивті
өзгерістердің болуы, яғни ішкі қаржылық бақылау мен сыртқы қадағалау
тетіктерінің күшеюі.
Осы орайда, дәл осы процесстерді ашу, қаржыны басқаруды бақылау,
оң және теріс жағына көз жеткізу, сәйкесінше, туындайтын мәселелердің
себептерін және оларды шешу жолдарын іздеу дипломдық жұмысымның тақырыбына
қызығушылық танытты және мақсатына айналды.
Банктің қызметі ұдайы өзгеріп отыратын жалпы экономикалық және
әлеуметтік-саяси жайлардың, қаржылық нарықтағы жағдайлардың өзгерістерінің
барысында жүргізіледі.Сәйкесінше, бұл құбылыстар банктің жалпы экономикалық
белсенділігіне әр түрлі әсер етуі мүмкін. Сол себепті банктегі қаржылық
менеджменттің негізгі бағыты келесі мәселелерге жұмылдырылуы қажет.
Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет туралы заңына
сәйкес Қазақстанда банктер-қаржы нарығында әртарапты операцияларды
орындайтын айрықша құқыққа ие әмбебап несие мекемелері.Олар әртүрлі түрде
және әртүрлі мерзімге несие берумен, бағалы қағаздарды және шетел
валюталарын сату, сатып алу, сақтаумен айналысады.
Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктер-өз клиенттеріне
әртүрлі қызмет көрсететін ерекше кәсіпорын.Қазіргі кезде банктің
клиенттерге ақылы негізде қызмет көрсететін қызметтерін жүзеге асыруға
байланысты жүргізілетін операциялардың дәстүрлі емес формалары
көбеюде.Осыған байланысты банк қызметінің коммерциялық сипаты арта
түспек.Сондықтан коммерциялық деген термин екінші деңгейдегі банктердің
қандай да болмасын меншік формасына жататындығынан емес, олардың ақылы
негізде (%-ставкамен немесе коммисиондық төлемдермен) клиенттерге
көрсететін қызметтердің сан алуандығымен байланысты. Коммерциялық банктер-
коммерциялық қызмет жасайтын ерекше кәсіпорын.
Дипломдық жұмысымның бірінші бөлімінде Қазақстан
Республикасындағы коммерциялық банктердің қаржы менеджменті туралы жалпы
түсінік және оның экономикалық маңызы жайлы қарастырдым. Сонымен қатар,
банктің қаржылық тұрақтылығын және қаржылық қызметін басқару қарастырылған.
Екінші бөлімде Банк Каспийский АҚ-ның балансы материалдары
негізінде банктің өтімділігі мен тәуекелдігін басқару және бағалау әдістері
қарастрылған.
Үшінші бөлімде банктің қаржы менеджментін жетілдіру жолдары
қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржы менеджментін, соның
ішінде банктің өтімділігі мен тәуекелдерін басқаруды кешенді түрде талдауды
қарастыра отырып, жетілдіру жолдарын ұсыну.
1 тарау Банктік менеджменттің теориялық негіздері және оның ерекшеліктері
1.1. Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің экономикалық маңызы
және ролі
Коммерциялық банк - бұл қоғамдағы экономикалық және саяси өзгерістерге
әсер ететін әлеуметтік-экономикалық сала. Экономикалық және қаржылық
қызметтерден басқа банктік жүйе әлеуметтік қызметтерді де жүзеге асырады,
яғни әлеуметтік бюджеттік бағдарламаларды салықтық төлемдер арқылы
қамтамасыз ету, жұмыс орындарын қалыптастыру және салымшылар үшін қосылған
құнды қалыптастыру.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде,
банктердің сауда, тауар аийырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет
көрсетуі барысында пайда болды.Негізгі клиенттері саудагерлер болған.
Коммерциялық банктердің тұрақтылығының проблемасы болып Қазақстан
Республикасы экономикасының тұрақтылығы болып табылады.
Коммерциялық банктердің тұрақтылығына әсер ететін факторлар:
1. Әлеуметтік-саяси жағдай, яғни үкімет тұрақтылығы, оппозиция әсері,
әкімшілік-территориялық мамандықтың орнықтылығы.
2. Жалпы экономикалық жағдай-экономиканың нақты секторының потенциалы,
өндірістік күштердің жаңартылуы, тауар өндірушілердің
бәсекеқабілеттілігі, инвестициялар.
3. Қаржы нарығындағы жағдай, яғни банктік салымдардың пайыздық
мөлшерлемесі, ақша нарығының табыстылығы, бағалы қағаздар нарығының
табыстылығы, ұлттық валютаны алмастыру курсы, сұраныс көлемі,
(валюталарға ұсыныс, валюта биржасындағы операциялар, ақша эммисиясы,
инфляция қарқыны, ҚР Ұлттық Банкінің саясаты, алтын валюта қорының
көлемі, банк өнімінің бәсекелестігі)
4. Несиелік ұйымның ішкі тұрақтылығы-банк стратегиясы мен миссиясы,
кадрлардың кәсіби мамандануы, банктік менеджменттің сапасы, капитал
жеткіліктілігі.
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар:
Әлеуметтік саяси жағдай.
Үкімет Әкімшілік
тұрақтылығы териториялық
мамаңданудың
тұрақтылығы.
ОппозицияКурс-тыСаяси Әлеуме
-ның ң бағдарттік
әсері Түзе-ті тұрақт
луі ылық
Жалпы экономикалық жағдай
Нақты Тауар Капиталдың
экономикалықөңдірушілердсалаарал ық
сектордың ің келуінің
потенциалы. бәсекелестікмүмкіндігі
қабілеттіілі
гі
Өңдіріс Елдің төлем Инвестиция
күштерінің балансы лық климат
жаңартылуы қалдығы
Несиелік мекеменің ішкі тұрақтылығы
Банк миссиясы және
Капитал Кадрлар-дың стратегиясы
жеткілік- мамаңда-нуы
тігі
Банк менеджменті-нің
сапасы
Коммерциялық банктің тұрақтылығы сипаттамасын жалпы қарау үшін қның жалпы
экокномикалық мазмұнының құрылымын қарау керек:
1. Коммерциялық банктің капитал тұрақтылығы. Бұл банктің меншікті
капитал мөлшерімен анықталады. Банктің меншікті капиталының мөлшері
банктік салымдар туралы талаптарды қанағаттандыру үшін ақша
қорларының көлемін, күтілмеген шығындар мен қарыздарды жабу және
банкті дамыту үшін қаржыландыруды қамтамасыз етеді.
2. Коммерциялық банктің коммерциялық тұрақтылығы, яғни мемлекетпен
қарым-қатынас байланысының дәрежесі, банкаралық қарым-қатынасқа
қатысу, елдегі қаржы ағымын бақылау, банктің ақша капиталының нақты
капитал нарығымен тығыз байланысы.
3. Коммерциялық банктің функционалдық тұрақтылығы:
• Коммерциялық банк қызметінің шектелген шеңберде
мамандандырылуы;
• Банк қызметінің нығаюы немесе әмбебаптануы;
4. Коммерциялық банктің ұйымдық-құрылымдық тұрақтылығы:
Банктің ұйымдық құрылымы және оны басқару банктің мақсаты ретінде
сәйкес болуы керек. Коммерциялық банктің ұйымдық-құрылымдық тұрақтылығының
басты параметрі болып функционалды-технологиялық құжаттар негізінде банктік
іс-әрекеттің ұйымдық технологиялық жіктелуі табылады.
5. Коммерциялық банктің қаржылық тұрақтылығы: Бұған банк іс-әрекеті
жағдайының қаржы-экономикалық көрсеткіштерін жатқызуға болады, жеке
құрылымдардың көлемі және құрылымы, өнімділік, банктің қосылған құн
құруы.
Банктік менеджмент-жалпы стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен,
реттеумен, банктік іс-әрекетті қадағалаумен, қызметкерлерді басқарумен
байланысты қарым-қатынастарды басқару. Басқаша айтқанда банктік менеджмент-
бұл ақша ресурстарын пайдалану және құрумен байланысты қарым-қатынасты
басқару, яғни банктік саладағы қаржы менеджменті және қызметшілерді басқару
жиынтығы.
Банктік менеджментті қаржы менеджментіне және қызметкерлерді басқаруға
бөлу коммерциялық банктнгі объект құрылымына байланысты.Сондықтан оны
банктік іс-әрекет ретінде қарауға болады.
Кесте 1.1
Банктік менеджменттің қызметі
Қаржы менеджменті Қызметкерлерді басқару
1.Активтер мен пассивтерді басқару 1.Әкімшілік ұйымдастыру жүйесі және
2.Өтімділікті басқару еңбек ақы.
3.Меншікті капиталды басқару 2.Қызметшілерді таңдауды ұйымдастыру
4.Қарыз капиталын басқару 3. Қызметшілерді дайындауды
5.Банктік тәуекелділікті басқару ұйымдастыру
6.Несие қоржынын басқару
7.Банк ішіндегі бақылауды
ұйымдастыру
Банк-жеке және қарыз капиталын басқаратын ұйым.Бірақ капиталды әлеуметтік-
экономикалық процестердің дамуының негізі ретінде қарауға болады .Капиталға
берілген осы түсініктеме адамдар арасындағы қарым-қатынастарды
анықтайды.Сондықтан адам капиталын басқару-бұл несиелік ұйымды басқару
процессінде адамға деген қатынас.Банк үшін бұл пайда, өтімділік, тұрақтылық
т.б. болуы мүмкін.Банктік менеджменттің үлгісі келесі кестеде
көрсетілген.(1.2. кестені қара)
Банктік менеджменттің міндеті
Міндеті Шешілетін міндеттің мазмұны
1 2
Банктік саясат 1.Негізгі міндеттерлің мазмұны
2.Кешенді бағдарлама мен жобаны өңдеу
3.Банк іс-әрекетін басқару әдістемесін өңдеу
4.Банкті дамыту саясатымен байланысты
банктің ұйымдық құрылымын өңдеу.
5.Банктің қызметшілерін басқару стратегиясы.
Қызметші жұмысын ұйымдастыру.
Қызметшіні ынталандыру.
1.Нақты нарықты таңдау.
Банктік маркетинг 2.Банктік қызметті дамыту үшін ұзақ және
қысқа мерзімді мақсаттарды орнату.
1.Клиенттерге қызмет көрсету үшін жаңа
Банктік өнімдерді құрубанктік технологияларды енгізу.
2.Банк клиенттерінің қажеттілігін
қанағатандыру үшін банк іс-әрекеті
процесінде ақша қорларының нысанын өңдеу.
1.Банктік қызметтің жаңа нарығын жаулап алу.
Клиенттерге қызмет Бәсекелестікті нығайту, банктің ресурстық
көрсету, қызметтерді базасын кеңейту, қосымша пайда әкелетін ақша
сату, банктің ағымдарын құру.
клиенттік базасының 2. Пайда табу.
құрылуы.
1.Капитал өсімі
Экономика және қаржы 2.Өтімділікті және пайданы басқару
3.Банк дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету.
4.Банк шығындарын басқару.
1.Қаржы операциясын жоспарлау жүйесі
Ақпараттық қамтамасыз
ету
1.Банктің даму стратегиясын таңдаумен
Әкімшілдік байланысты қызметшінің мамандығы.
Банктік менеджменттің жүйесі:
• Банк іс - әрекетін бағдарламалау-банк іс-әрекетінің мақсатты
бағдарламасының құрылуы.
• Банк іс-әрекетін жоспарлау-несие ұйымының мақсатына сай сандық
параметрлерді өңдеу.
• Ақпараттық қамтамасыз ету-банк клиенттерімен жасалған алғашқы
құжаттар.
• Экономика және қаржы-банк бағдарламасының орындалу дәрежесін
бағалау.
• Технология-функционалды технологиялық құжаттарды өңдеу
• Маркетинг-сыртқы ортаның қажеттілігін анықтау
• Әкімшілік-бақылау қызметі
• Кеңес беру және сарап (экспертиза)-сыртқы ортаның басқару
әсерімен байланысты кеңес беру, сараптама жүргізу.
• Қамтамасыз ету – материалдық-техникалық және кадрлық қамтамасыз
ету
• Паблик-рилейшнс – ақпараттық зерттеуді қамтамасыз ету, жарнама.
Банк өзінің экономикалық табиғаты бойынша қаржы делдалы болып табылады, ал
клиент керісінше, өндірістік тауар және қызметтің иесі.Бірақ экономиканың
нақты секторына айналым қорларының қаржыландырылуы және инвестиция керек,
ал банктерге актив көлемінің өсімі керек.Коммерциялық банк нарықтық
экономикада өз міндетін жүзеге асыру үшін, осы екі мақсат бір-бірімен
байланысты болуы керек.
Банктік менеджмент – коммерциялық банктің өз функцияларын атқару
процесін тікелей басқарумен байланысты тәжірибелік қызмет.Бұл аспектіде
банктік менеджмент басқару объектісіне басқарушылық ықпалдарды өңдеу жүйесі
ретінде көрінеді: активтік пассивтік операциялар, есеп – кассалық
операциялар, нормативтік қаржылық – экономикалық көрсеткіштердің орындалуы,
банктік аудит және бақылау және т.б.
Қаржылық қорды жасауды және оны тиімді пайдаланудың жан-жақты
әдістері мен кешенді технологиялары, тұтынушыларға реинжинирингті бизнес
әдістемелерін қолдану, коммерциялық банктің жұмысын және оның қаржысын
бақылап отыратын жүйелік басқару қаржылық менеджмент деп аталады.
Қаржылық менеджменті:
1. Активтер мен пассивтерді басқару
2. өтімділікті басқару
3. Жеке капиталды басқару
4. Қарыз капиталын басқару
5. Банктік тәуекелділікті басқару
6. Несие портфелін басқару
Банкілік ішкі бақылауды ұйымдастыру
Қызметкерлерді басқару
1. Ұйымдастыру жүйесі мен еңбек ақысын администрациялау
2. Қызметкерлерді іріктеу мен орналастырудың ұйымдастырылуы.
3. Қызметкерлерді дайындау жүйесінің ұйымдастырылуы
Банктардің алға қойған мақсаттары да маңызды орын алады.
Қазіргі уақытта кеңінен қолданылып жүрген қаржы менеджменті деген сөз
көп ұғымды қамтиды. Мамандар қаржы менеджменті дегенімізді ақша
ресурстарын пайдалану және қалыптастыру қатынастарын басқару деп
санайды. Коммерциялық банктердегі қаржы менеджмент мәселесі ТМД
ғалымдарының еңбектерінде аз болса да шешімін тапты.
Коммерциялық банктердің қаржы делдалы сияқты ақша ағымын басқаруы
әрекеттерінің себебі ақша функциясының өзіне тән барлық жиынтығын
қамтуында. Бұл мәселені жандандыру мемлекеттік басқару органдарының
нормативтерін сақтау ережесімен дәл келеді. Коммерциялық банктердегі
қаржылық менеджмент және реттеу органдарының талаптарын сақтау
позициялары туралы мәселелерге еңбектер арналған.
Коммерциялық банктердің жұмыс істеу процесстері микроэкономикалық
факторлар мен клиенттер тұрақтылығына байланысты.
Қазіргі уақытта мұндай байланыс өте тұрақты, 1-ші топтағы өнім шығару
бұл материалдық құндылықтар болып табылады. Коммерциялық банк нарықтық
экономсика үшін алғашқы, Ұлттық Банк банк жүйесіндегі қайта құру
ұйымдарымен сәйкес келеді.
Шетел банктерінің тәжірибелері қызықты. Бірақ шетелдік қаржы жүйесінің
Қазақстанның несие – банк жүйесінен елеулі айырмашылықтары бар. Мысалы,
АҚШ-ң Федералды Резерв жүйесінің тәжірибесі Қазақстан жерінде таралуы
керек, ал Қазақстан банктік жүйесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк
талаптарына негізделген.
Қаржылық менеджменттің өзіндік ерекшелігіне несие банктік жүйенің
экономикалық процестердегі біркелкі технологияларды қамтуында деп білуге
болады. Коммерциялық банктегі қаржының, мнеджменттің басты ерекшелігі –
нарықтық экономикасының алғашқы тобындағы барлық ақша функциясын жүйелі
түрде басқару, яғни ерекше экономикалық субъект болуында.Қаржылық
менеджменттің негізгі банктегі қаржылық операцияларды зерттеу және банк
клиенттерінің ақшасын басқару процесстері болып табылады.
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджмент – бұл ақша ресурсын
пайдалану мен құрылымдық процесстерді басқару.Ол ұйымдастырушы
-технологиялық менеджмент банк бөлімшелерін басқарумен және банк қызметін
әртүрлі процестердегі олардың өзара қатынастары. Сонымен бірге банк
қызметтеріне басқарумен бірге тығыз байланыста.Қаржылық несиелермен қатар
коммерциялық банктің ұйымдастырушы технологиялық сипатында маңызды
мәселелер болып, коммерциялық банктің менеджментіне сәйкес аналитикалық
қамтамасыз ету.Коммерциялық банктің пайдалы қызметін субъектік түрде
қарастыру және технологиялық процестердің өндірістілігімен
ұйымдастырушылық құрылымдары болады.
Банктер әрқашанда нарықтың жаңа қажеттіліктерін қанағаттандыру керек,
банктік емес қаржылық ұйымдармен бәсекелесуге даяр болуы керек. Банктік
менеджменттің негізгі міндеті болып қатынастар жүйесін құру
табылады.Осыған байланысты банктік менеджмент қатынастар жүйесі ретінде
қаржы - экономикалық, құрылымдық - функционалдық және функционалды –
технологиялық параметрлер байланысын көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда,
банктік менеджмент бір – бірімен байланысты және бір – біріне қатысты
параметрлер жүйесін көрсетеді:
Қаржы – экономикалық көрсеткіштер (ҚЭ)
Ұйымдық құрылым (ҰҚ)
Функционалды – технологиялық құрылым (ФТ)
Бұлардың байланысын былай көрсетуге болады: ҚЭ→ҰҚ→ФТ
Банктік менеджмент қаржы – экономикалық, ұйымдық және технологиялық
параметрлердің өзара байланысын басқарушы ретінде келесі 1.2. суреттегі
схема арқылы беріледі.
Банктік менеджмент
Коммерциялық банктегі
қызметшілерді басқару
Коммерциялық
банктегі қаржы
менеджменті
Банктегі қаржы
операциясын
жоспарлауды және
өткізуді қамтамасыз
ету мақсатымен тиімді
жүйені құруды басқару
Адам капиталын
басқару;
қызметшілердің
инновациялық
потенциялын дамыту
Қызметшілерді
әкімшілік
басқару;қызметшілерді
жинау, еңбекақыны
ұйымдастыру, банкте
қызметшілерді оқытуды
ұйымдастыру;
Қазіргі уақытта Қазақстанда коммерциялық банктердегі қаржылық
менеджментіндегі ерекшелік – ол банк - несие жүйесі шеңберінде несиелік
ұйымдағы экономикалық процесстерді басқару технологиясының біркелкі
болмауы. Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің негізгі ерекшелігі –
бұл ақшаның барлық қызметін жүйелі басқаратын экономикалық субъект.
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің іс-қимыл объектісі –
банктің қаржы операциясын басқару процесі.
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің мақсаты – банктің қаржы
операциясын жоспарлауды қамтамасыз ететін функционалды-технология жүйесінің
қызметінің тәртібін талап етуді анықтау.
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін параметрлер келесі
1.3. кестеде көрсетілген.
1.3. кесте.
Қызметтер тәртібінің параметрлері
Берілген параметрлер Қызметтер тәртібі
Банк пайдасын максимизациялау Төменгі мөлшердегі өтімділік
нормативі
Банк өтімділігінің максимизациясы Пайда мөлшері
Пайда мен өтімділіктің тепе-теңдігі Нарықтық табысты қамтамасыз ететін
пайда мөлшері
Коммерциялық банктердегі қаржы менеджменті екі жүйеден тұрады.
1. Басқарылатын жүйе немесе басқару объектісі
2. Басқарушы жүйе немесе басқару субъектісі
Коммерциялық банктің қаржы менеджментінде басқару объектісінің негізі
болып ақша табылады.
Коммерциялық банктің қаржы менеджментінде басқару субъектісінің негізі
болып банк менеджменті табылады. (банк қызметкерлері, басқару аппараты)
1.3. суретте коммерциялық банктің тұрақтылық негізінде басқару схемасы
айқын белгіленген.
1.3. суретке түсініктеме.
Басқару объектісі – банк клиентурасының ақша қаражаты. Бұл процестің
хұқықтық жағы, яғни басқару субъектісі коммерциялық банк арқылы
жүргізіледі.Экономикалық жағы банктің қаржы операциясы негізінде
жүргізіледі.
Коммерциялық банктегі қаржы
менеджменті
Қаржы тұрақтылығы
Ұйымдық
тұрақтылық
Функционалдық тұрақтылық
Коммерциялық тұрақтылық
Капитал тұрақтылығы
1.3. суретте тұрақтылықтың бес блогы көрсетілген, олар өз кезегінде 12
блоктан тұрады. Төменде коммерциялық банктің тұрақтылығының блоктары
мазмұндарымен көрсетілген:
Банктің қаржы тұрақтылығы
1.Банктің қаржы 2.Банк қызметін талдау 3.Экономикалық
экономикалық нормативі және мониторинг. тиімділікітің ағымдағы
қызметі негізінде банкті бағалануы.
бағдарламалау (сыртқы
және ішкі) банк
қызметінің стратегиясы.
Банктің ұйымдық тұрақтылығы
1.Банк қызметін 2.Банктің ұйымдық 3.Адам капиталын
жоспарлау маркетингтік құрылымы. басқару: ынталандыру,
стратегиясы. материалдық ынталандыру.
Банктің функционалды тұрақтылығы
1.Банктің мамандануы. Банктің әмбебаптығы
Банктің коммерциялық тұрақтылығы
1.Банктің өнім саясаты және банкКлиенттің қажеттілігі негізінде банк
өнімдерін қызметінің инновациялық бағытта дамуы
функционалды-технологиялық және банк клиентурасының қаржы
қолдану. менеджменті.
Банктің капитал тұрақтылығы
11.Банктің несие-инвестициялық 12. Банктің қор эммисиялық саясаты.
саясаты.
Қаржы менеджментінің мақсаттарын іске асыру үшін коммерциялық банктің
негізгі қызметтерін анықтау керек. (1.4. суретті қара)
1. Стратегиялық жоспарлау – болашақтағы қаржылық міндеттерді анықтау және
іс-шаралар бағдарламасын өңдеу.
2. Үлгілеу (моделирование) – ақпараттарды дайындауда, сонымен қатар
басқару объектісінің ағымдағы жағдайын бағалауда құрал-жабдықтарды
және технологияларды қолдану әдісінің жиынтығы. Үлгі (модель)
материалды объект немесе таңбалы жүйе.
3. Оперативті жоспарлау – ағымдағы қаржылық міндеттерді тиімді анықтау
тәсілі болып табылады.
4. Мониторинг – қоршаған орта және басқару объектісінің жағдайы туралы
ақпараттар жиынтығы.
5. Диагностика – объект жағдайын мінездейтін параметрлердің ағымдағы
мәндерінің сәйкестігін бағалау.
6. Басқару мақсаты – басқару объектісінің сенімділігін қамтамасыз ету.
Коммерциялық банктердегі бизнес-стратегияны жоспарлау кезеңдері:
1. Банктің микро және макро орталарын оқыту – банктің бизнес-
стратегиясының бәсекелес ортасын анықтайтын экономикалық,
қаржылық, құқықтық, банк қызметінің ұйымдастырушылық және
ресурстық жағдайлары.
2. Әр жағдайдағы анализ.
3. Мақсаттар мен міндеттердің қайта құрылымы
4. Банктің басты мақсаттары мен тапсырмаларын жоспарлау
5. Банк бағдарламасын құрастыру
6. Несие беру ұйымдарының күнделікті есебіндегі ортақ
стратегиясындағы банктің барлық деңгейдегі басқарудың параллельді
стратегиясының құрастырылуы
7. Алға қойған мақсаттарды жүзеге асырудың жолдарын бөлініп алған
және потенциалды ресурстар есебімен бірге анықтау.
8. Қаржылық мақсаттардың қайтадан құрылуы.
9. Басқарудың барлық деңгейіндегі банктің басқару жүйесінің
(эндогенді және экзогенді) ақпаратты басқару ағымдарын жоспарлау.
10. Банк құрылымының бейімделу жобасын жасау.
11. Банктің кадр саясатын жоспарлау.
12. Іс-қағаздардың функционалды-технологиялық құрастырылуы
13. Технологиялық бақылау және базалық іс-қағаздарының банктің бизнес-
стратегияларындағы қызметі жайлы.
14. Бюджетті жоспарлау.
15. Банктің бизнес-стратегиясы жоспарларын жинақтау.
Осыдан коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің ерекше тармағы тарайды.Ол
банктің бірқатар өнім құруы.
Банк операциясы түсінігінің банк өнімі және банк көрсететін қызметі
түсінігімен байланысын қарастырамыз.Мақсатына байланысты операциялар келесі
кластарға бөлінеді:
• Пассивтік операциялар – банктік қызметті көрсету үшін ақша
ресурстарын шоғырландыруы.
• Активтік операциялар – ағымдық кезеңде және болашақта табыс табу үшін
меншікті және тартылған қорларды пайдалану.
• Делдалдық операциялар – комиссиондық сыйақы үшін клиенттерге қызмет
көрсету.
Банктің делдалдық операциясы және оның қысқаша мазмұны 1.5. суретте
көрсетілген.
Банк операциялары
1.5. Банк операциялары
Банк операцияларын бөлшектеп қарастырайық.Ол үшін банк үштігі деген жаңа
түсінікті қолданамыз.
Банк үштігі бұл үш түсініктің сәйкестігі, яғни өнім – операция – қызмет
көрсету. Банк үштігі түсінігі клиенттерге банк технологиясымен қызмет
көрсету түсінігінің мүмкіндігімен анықталады. Ол келесі схемамен
белгіленген.
Технология = (Материал + Инструмент + Іс-әрекеттер жиынтығы) →Қажеттілікті
қанағаттандыру
Клиенттерге банк технологиясымен қызмет көрсету = (Клиенттердің қажеттілігі
+ Өнімдер + Операциялар)→Қызмет көрсету = Банк үштігі + Оның элементтері
арасындағы өзара байланыс.
Үштіктер Өнімдер+Операциялар+ Қызметтер
Элементарлы Жай Типтік Көпшіліктік
Араласқан Күрделі Кешенді Топтық
Интегралдық Жүйелік Процеске біріккен Жеке
1.6. банк үштігінің кластары
Банк өнімі – банктің клиентке қызмет көрсету тәсілі; банк қызметшілері мен
клиенттер арасындағы өзара байланыс;
Банк операциясы – клиенттерге қызмет көрсету бойынша қойылған міндеттерді
орны және уақыты бойынша жүзеге асыру жүйесі.
Банктік қызмет көрсету – банк клиентінің қажнттілігін қанағаттандыру
нысаны (несие, кассалық есеп, кепілдіктер, бағалы қағаздарды сату және
сатып алу, сақтау бойынша)
Әрбір коммерциялық банктің негізгі концепциясы: сенімді клиент –
тұрақты банк.
1.2. Коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдаудың объективті қажеттілігі
Коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдау дегеніміз – арнайы білім жүйесі.
Бұл жүйе банк әрекетінің қаржылық, экономикалық нәтижелерін меңгерумен,
шаруашылық процестердің факторын және тенденцияларындағы пропорцияларын
айқындау, банктің даму жолдарын негіздеумен байланысты.
Банктің талдау объектісі болып, әрбір жеке банктердің және оларды
топтастырудың коммерциялық іс-қимылының территориалды, функционалды және
т.б. белгілері бойынша топтаулар табылады.
Қаржылық талдаудың Ерекшеліктердің сипаттамасы
белгілері
Ішкі қаржылық талдау Сыртқы қаржылық талдау
1 2 3
Талдау мәні Қаржылық-экономикалық Қаржылық-экономикалық
процестер, олардың процестердің нәтижелері.
факторлары және
нәтижелері.
Талдау объектілері Қаржылық нәтижелер, Қаржылық нәтижелер,
рентабельдік және банктің қаржылық
банктің қаржылық жағдайы.
жағдайы, басқарудың
экономикалық тиімділігі.
Талдау субъектілері Банк мамандарының Бақылау ұйымдары мен
көпшілігі, әртүрлі меншік иелері.
деңгейдегі менеджерлер,
аналитиктер, ішкі
аудиторлар мен
бақылаушылар, банк
басқармасы, сырттан
келген аудиторлар мен
кеңес берушілер.
Қаржылық талдаудың Ерекшеліктердің сипаттамасы
белгілері
Ішкі қаржылық талдау Сыртқы қаржылық талдау
Регламент дәрежесі Банк басқармасы ұйымыныңХалықаралық және ұлттық
шешімі. стандарттар
Қолданылатын Қоршаған орта, банк Ағымдағы қаржылық есеп
ақпараттардың көлемі қызметі туралы беру шегінде.
ақпараттардың барлық
жүйесі
Алынған ақпараттардың Көптеген жағдайда Алдын-ала жасалған
талдау нәтижесінің ықтималды және операциялар бойынша
сапасы. субъективті сипатта бақылау ұйымдастырудың
болады. бекітілуі мен
ақпараттарға негізделген
талдау объективті
сипатта болады.
Ақпараттың көрсетілу Кез-келген Жалпы алынған принциптер
әдістері мен есептер стандарттары
негізінде
Ақпараттардың жүргізілу Ағымдағы, Ретроперспективті талдау
кезінде қолданылатыны ретроперспективті талдау
қай уақытқа жататынына
байланысты талдау
түрлері.
Өлшем бірліктері Кез-келген Ақшалай және өлшемсіз
Жүргізу жиілігі Кез-келген Бекітілген нормативтік
актілер бойынша
Жауапкершілік дәрежесі Дисциплинарлы Әкімшілік
бойынша
Сурет 1.7. Банктің ішкі және сыртқы қаржылық талдауының
салыстырмалы сипаттамасы
Осы суретке байланысты коммерциялық банктегі қаржылық талдау мерзіміне
қарай:
• Күнделік
• Апталық
• Айлық
• Тоқсандық
• Жылдық
Зерттеу көлеміне байланысты:
• Толық
• Тақырыптық
Зерттеу мақсатының сипатына байланысты:
• Алдын-ала талдау
• Бақылау-жеделдік талдау
• Қорытынды және болжамдық талдау болып бөлінеді.
Қаржылық талдаудың негізгі міндеті – мамандарға, банк қызметкерлеріне
қаржылық талдауды жүргізу үшін жан-жақты ақпарат беру.
Банк жүйесінде қаржылық есеп беруді талдау кезінде келесі әдістер
қолданылады:
1. Топтастыру әдісі – бұл жылдық баланстан, есеп берудің басқа да
түрлерінен мәліметтерді жүйелеуге, оларды талдау үшін барынша қолайлы
талдауды қолдану шарттарын жариялауға тиімді әдіс.
2. Салыстыру әдісі – бұл әдісті қолдану банктің қаржы жағдайын
сипаттайтын коэффициенттер мен көрсеткіштердің динамикалық өзгерістер
әсерімен дәлелденіп анықталатынын көрсетеді.
3. Коэффициенттер әдісі – бұл әдіс әртүрлі топтар арасындағы байланысты
табуға мүмкіндік береді, яғни шоттар тобының, активтердің немесе сол
сияқты банктердің оған үлес салмағын ажыратуға мүмкіндік береді.
4. Графикалық әдіс – талдаудың барынша көрнекті және тиімді әдістерінің
бірі.
Жалпы коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдау туралы ақпарат сыртқы және
ішкі пайдаланушылар үшін қажет.
Ішкі пайдаланушылар – банктің басқару аппараты, банк қызметкерлері.олар
әртүрлі қаржылық сипаттағы шешім қабылдайды.
Сыртқы пайдаланушылар – несиегерлер, аудиторлық қызметкерлер, баспасөз,
құнды қағаздар биржасы.
Коммерциялық банк қаржысын банктік баланс негізінде талдау
1. Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің реті және ұйымдастыру
жүйесі
Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдау – бұл банк қызметінің қаржы-
экономикалық нәтижесін меңгерумен байланысты арнайы білім жүйесі.
Комерциялық банк өз қызметін талдау негізінде пайданы ұлғайту
мақсатында активтік және пассивтік операциялар құрылымын тиімді етуге
тырысады.
Мемлекеттік салық қызметі коммерциялық банктің есебін талдау
процессінде банктің бюджет алдындағы міндетінің орындалуына бақылау
жүргізеді. Банктік қадағалаудың екі түрі бар: реттеуші (есептерді
тексеру) және қадағалаушы (банкті бақылау). Қадағалау органдары
бухгалтерлік баланс және шығыстар мен кірістер туралы есеп негізінде
банктің қызметін бағалайды.
Қазақстан Республикасының Банктер және банктік ұйымдастыру туралы
заңына сәйкес банктің қаржылық жылы 1 қаңтардан басталып, 31 желтоқсанда
аяқталады.
Банк балансы – коммерциялық банктің өзіндік және сырттан тартылған
қаражаттарыныің қозғалысын, олардың корлану және құрылу көздерін жан-
жақты көрсетеді. Баланс бойынша ақша қаражаттарының орналасуына немесе
пайдалануына несиелік есеп айрысу және т.б.банктік операциялардың,
сонымен қатар бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардың қозғалысына
бақылау жүргізеді.
Банктегі бухгалтерлік есеп есептеме әдісі бойынша жүргізіледі.осы
есептеме әдісінің бірнеше элементтері бар:
• Құжаттау
• Түгендеу
• Ақшалай бағалау
• Калькуляциялау
• Бухгалтерлік шоттар
• Екі жақты жазу
• Баланс
• Есеп беру
Құжаттау – банктегі барлық құралдар мен қорлардың қаражаттарының әрбір
айналысының орындалуын, әрбір операциялардың жүзеге асырылуы жөніндегі
көрсеткіштер жүйесін үздіксіз бақылап отыру үшін арнайы жасалған белгілі
құжаттар.
Түгендеу – көп салалы банк операцияларын іске асырып, тиімді жұмыстар
жүргізуде, кейбір операцияларды құжаттар арқылы тіркеуде есеп қызметкерлері
тарапынан жіберілетін қателерді жинақтау. Міндетті түрде жүргізілетін
түгендеулер Ұлттық Банкпен белгіленіп отырылуы керек, ал қосымша
жүргізілетін түгендеулер коммерциялық банктің жеке меншігімен анықталады.
Ақшалай бағалау – бұл элементтің атқаратын міндеті есеп көрсеткіш
мәліметтерін ақшалай көрсеткіштерге айналдыру.
Калькуляциялау - бұл банктің қызметінің өзіндік құныны анықтау.
Бухгалтерлік шоттар – банктегі бухгалтерлік есептің барлық
операцияларының белгілі бір мазмұнына қарай ашылған шоттарды немесе
бухгалтерлік есепті көрсету үшін қажет.
Екі жақты жазу – жүзеге асырылып жатқан барлық банктік операциялардың
міндетті түрде бір шоттың дебетіне, екінші шоттың кредиті бойынша
көрсетілуі керек.
Баланс – барлық шоттардың жатқызылатын класына жинақталып, жүйеленіп
көрсетілуі. Баланс - таразы, тепе-теңдік. Банк балансы активтен және
пассивтен тұрады.
Есеп беру – банктің барлық операцияларынан тұратын белгілі бір
мәлімет.Сонымен қатар әртүрлі басқару шешімдерін қабылдау үшін белгілі бір
бекітілген есеп берудің түрлері жинақталуы керек.
Есеп берудің түрлері:
• Бухгалтерлік баланс
• Банктің кірістері мен шығыстары туралы есеп
• Банктің ақшалай қаражаттары туралы есеп
• Банктің капиталы туралы есеп
Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің негізгі бағыттары:
1. Активтік операциялапр құрылымын талдау (меншікті, тартылған
қаражаттарды орналастыру операциясы бойынша);
2. Пассивтік операциялар құрылымын талдау (қаражатты тарту
операциясы бойынша);
3. Коммерциялық банктің қызметінің қаржылық нәтижесін талдау;
Пассивтік операциялар – қаражаттар көздерін мінездейді. Банктің пассивтік
операциялары банк қызметі үшін маңызды роль атқарады.Соның көмегімен
банктер ақша нарығында несие ресурстарын сатып ала алады.
Пассивтік операциялардың негізгі нысандары:
• Бастапқы бағалы қағаздарды шығару;
• Банк пайдасынан қорларды қалыптастыру және көбейту үшін аударма
жасап отыру;
• Басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер мен қарыздар;
• Депозиттік операциялар;
Пассивтерді басқарудың негізгі міндеттеріне мыналарды жатқызуға болады:
- активтік операцияларды дамыту үшін клиенттер алдында
міндеттемелерді орындау.
- банктің пайда табуын қамтамасыз ету.
Банктің жинаған ресурстарын табвс табу үшін және өтімділігін қамтамасыз ету
мақсатымен оргаластырылуын активтік операциялар дейді.
Активтік операциялардың негізгі нысаны:
• несие есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің несиелк
қоржыны қалыптасады.
• инвестициялық операциялар, ол инвестициялық қоржынның негізін
құрайды.
• Кассалық және есептеу оперпациялары, ол банктің клиенттерге
көрсететін қызметтерінің бірі.
Активтерді басқарудың негізгі міндеті – банк балансының өтімділігін сақтай
отырып, банк жұмысының табыстылығын қамтамасыз ету.Ақша нарығы дамыған
елдерде активті басқару экономикалық-математикалық әдіс және болжамдау
негізінде жүргізіледі.Біздің елеміздің көптеген коммерциялық банктері
талдаудың осы бағытын таңдауға тырысады.
Банк балансын
талдау және есеп
беру түрлері
Баланс баптарын талдау;
Баланстан тыс баптарды талдау;
Банк қызметінің қаражаттық нәтижелерін
қоса есептегендегі есеп беру түрлерін талдау;
Бухгалтерлік есеп
пен есеп беру
жағдайын талдау
Аналитикалық есеп мәліметтерін талдау;
Аналитикалық және синтетикалық есеп
мәліметтерінің сәйкестігін талдау;
Шарттық
құрылтайшылық
құжаттардың
жағдайын талдау
Операциялық келісім-шарт бойынша талдау;
Шаруашылық шарттарды талдау;
Құрылтайшылық келісім-шарттарды талдау;
Сурет 2.1. Банктің талдау жүйесінің схемасы.
Коммерциялық банк қызметініің қаржылық нәтижесін талдау баланстың
қызметтер қорытындысы бөлімін пайдалану арқылы жүргізіледі.Мұнда ағымдық
жылдың өткен жылмен салыстырғандағы кіріс бөлімінің көрсеткіштері
есептеледі.
2. Банк активтерін және пассивтерін талдауға қолдану
Банк қызметін талдауды анықтау үшін әртүрлі әдістер мен нысандар
қолданылады. Несиелеу және басқа коммерциялық банктермен корреспонденттік
қатынастарға отыру үшін банктің жалпы өтімділік жағдайын және пайдалығын
(табыстылығын) анықтау керек. Талдау әдісінің негізінде өзгертілген
(модифицированный) баланстық теңдік жатыр: Активтер=Пассивтер
Банк өтімділігін басқару процессінде актив пен пассив қатынастарын
сақтап отыру қажет.Осы қағида бойынша банктің агрегировты балансы құрылған
(2.2.1. кестеде көрсетілген) актив сапасы мен пассив құрылымы анықталады.
Кесте 2.2.1.
Банктің агрегировті балансы.
Агрегат Банк активінің баптары Агрегат Банк пассивінің баптары
1 2 3 4
А1 Кассалық активтер, 01 Онколды міндеттемелер
барлығы:
Дереу талап етілетін
а2 Касса 02 салымдар
Корреспонденттік шоттар
а3 Резервтік талаптар 03 Жедел міндеттемелер
а4 Ұлттық банктегі 04 Жедел салымдар және
қаражаттар депозиттер
а5 Корреспонденттік 05 Банктік қарыздар
шоттағы қаражаттар
Нарық айналысындағы ұзақ
А6 Бағалы қағаздар 06 мерзімді міндеттемелер
барлығы:
а7 мемлекеттік бағалы 07 Басқа да міндеттемелер,
қағаздар барлығы:
Несиелер
а8 портфельдегі бағалы 08 Басқа да міндеттемелер
қағаздар
Капитал, барлығы:
а9 мерзімінде төленбеген 09
вексельдер 010 Жарғылық қор
Банк қорлары
А10 Қарыздар, барлығы: С1 Қосымша капитал,
барлығы:
а11 Қысқа мерзімді с2
а12 Банктік с3 Бағалы қағазға салымды
а13 Ұзақ мерзімді С4 қамтамасыз ететін
а14 Мерзімі өткен резервтер.
Резервтер
А15 Басқа да активтер, с5 Валюта қорларын қайта
барлығы: бағалау
а16 Инвестициялар Пайда
а17 Материалды емес с6
активтер с7
а18 Басқа да активтер
а19 Залал және шығын с8
Баланс (А1+А6+А10+А15) Баланс (01+04+08+С1+С4)
Банк өтімділігі, тұрақтылығы және пайдалылығы активтерді сапалы
басқарумен байланысты.
Банктік заңдардың және Ұлттық Банктің талаптары активтік
операцияларға белгілі бір депозиттердің бөлігін резерв түрінде сақтауды
міндеттеу жолы арқылы ықпал етеді.
Банктердің жинаған ресурстарын табыс табу үшін және өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатымен орналастыру актив операциялары деп аталады.
Коммерциялық банктің актив операциялары келесі түрлерге бөлінеді:
1. Несие есептеу әдісі. Оның нәтижесінде банктің несиелік қоржыны
қалыптасады.
2. Инвестициялық операция. Ол инвестициялық қоржынның негізін
құрайды.
3. Кассалық және есептеу операциясы. Ол – банктің клиенттерге
көрсететін қызметтерінің бірі.
4. Басқа да операциялар.
Активті басқарудың негізгі қағидаларына мыналарды жатқызуға болады:
• Актив құрылымын сақтау.
• Актив операцияларын диверсификациялау.
• Несиелік тәуекел есебімен резерв құру.
• Актив табыстылығына демеу жасау.
Банктің активтерін талдаудың экономикалық параметрлері 2.2.2. кестеде
көрсетілген.
Кесте 2.2.2. Банк активтерін талдау.
Көрсеткіштер Есептелуі Коэффициенттің Көрсеткіштің
ұтымды мәні экономикалық
мазмұны
К1= Табысты (а5+А6+А10+а16+а18) 0,75-0,85 Барлық табысты
активтерактивтер(А1+А6+А10+А15 әкелетін
активтердің үлес
салмағы
К2=табысты
активтерАқылы (а5+А6+А10+а16+а18) ≥1,0 Табысты
пассивтер (01+04) активтердің ақылы
пассивтерге
қатынасы
К3=НесиелерМінде Банктің
ттемелер А10(01+04+08) 0,7(агрессивті агрессивтік
саясат) немесе сақтық
0,6(сақтық саясаты.
саясат
К4=Банк Егер
қарызыбанк 06а12 ≥1,0 қарыз алушыбанк-қарызгер,
несиесі ≤1,0 несиегер онда К3=0,6; егер
банк - несиегер,
онда К3=0,7;
≤0,8
К5 = Несие саясатының
Несиекапитал А10(С1+С4) тәуекелділігі:еге
р мән 0,8-ден
үлкен болса, онда
ол капитал
жеткіліксіздігін
көрсетеді.
≤0,04 Несие
К6=Мерзімі өткен қоржынындағы
несиелернесиелера14А10 мерзімі өткен
несиелердің үлес
К7=Несиелерге салмағы
арналған ≤0,04 Нсиелер бойынша
резервнесиелер залады жабу үшін
с6А10 резервтер
Банкте әр кезде өтімді активтердің белгілі бір сомасы болу керек. Егер олар
өз міндеттемелерін қамтамасыз етуге жетпесе, онда банк өз активтерінің
бөлігін қолма-қол ақшаға айырбастауға икем болуы қажет. Бұл актив
трансформациясы деп аталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі табысты активтердің активтерге
салмақтанған саласын табу үшін мынадай жүйе ұсынады.
К1=Табысты активтерактивтер
Кесте ***
Каспний банкінің барлық табыс әкелетін активтерінің үлес салмағын есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Табысты активтер:
Корреспонденттік шоттағы
қаражаттар
Бағалы қағаздар
Қарыздар
Инвестициялар
Басқа да активтер
Барлығы:
Активтер, барлығы
К1= Табысты активтер
Активтер
Кестеге анализ
Табысты активтердің ақылы ресурстарға қатынасы былай анықталады:
К2= Табысты активтер Ақылы активтер
Кесте *
Каспий банкінің табысты активтерінің ақыл пассивтерге салмақталған саласын
есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Табысты активтер:
Корреспонденттік шоттағы
қаражаттар
Бағалы қағаздар
Қарыздар
Инвестициялар
Басқа да активтер
Барлығы:
Ақылы активтер :
Онколды міңдеттемелер
Жедел міңдеттемелер
Барлығы :
К2
Кестеге анализ
Банктің агресивттік саясатын қолдану коэффициентә былай анықталады:
К3 = Несиелер Міңдеттемелер
Кесте ***
Каспий банкінің несиелер соммасының міңдеттемелерге үлес салмағын есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Қарыздар
Міңдеттемелер:
Онколды
міңдеттемелер
Жедел
міңдеттемелер
Басқада
міңдеттемелер
Барлығы
К3
Кестеге анализ
Банктің сақтық несие саясатын және агрессивті саясатты жүргізу мүмкіндігі
былайша анықталады:
К4 = Банк қарызы Банк несиесі
Кесте ***
Каспий банкінің баланс негізінде банк қарызының банк несиесіне салмақталған
саласын есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Банк қарызы
Банк несиесі
К4 :
Кестеге анализ
Банктің несие саясатының тәуекеклділігін анықтау үшін келесі формула
қолданылады:
К5 = Несие Капитал
Кесте ****
Каспий банкінің балансы негізінде несие тәуекелділігінің
деңгейін есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Қарыздар, барлығы
Капитал, барлығы
Қосымша капитал
Барлығы:
К5:
Кестеге анализ
Банктің провизия коэффициенті төмендегідей анықталады
К7 = Несиеге арналған резервтер Несиелер
Кесте ****
Каспий банкінің несиелер бойынша залалды жабу үшін резервтерді есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Резервтер
Несиелер
К7:
Кестеге анализ
Диаграмма
Осы талдаудың негізінде активтер мынадай қасиеттерге ие болуы керек:
1. Өз нарығының болуы, активтерді қолма – қол активтерге айналдыру үшін;
2. Залалсыз өз құның өтеу мүмкіндігіне ие болу;
3. Қайтымды болуы керек, яғни банк алғашқы инвестицияларын төменгі
тәуекелмен өтеу мүмкіндігіне ие болуы керек.
Банк активтері өтеу мерзіміне байланысты , өтімділік дәрежесіне қарап , үш
топқа бөлінеді:
1. Жоғары өтімді активтер
2. Өтімді актирвтер
3. Ұзақ мерзімді өтімді активтер
Жоғары өтімді активтерге : қорлма – қол ақша және оған теңестірілген
банктердегі қолма – қол ақша қаражаттары, мемлекеттің борышқорлық
міңдеттемесі.Эконмикалық ынтамақтастық даму ұйымына мүше елдердің
банкіндегі қор шоттағы ақша қаражаттары жатады. Бұл қаражаттар қажет
жағдайда банктің айналымынан дереу алынып тасталынады.
Өтімді активтерге: қайтарым мерзімі 30күннен аспайтын теңгемен және
шетел валютасымен берілген несиелер мен қайтарым мерзімі 30 күнне аспайтын
банктің басқа төлемдері жатады.
Ұзақ мерзімді активтерге:қайтарым мерзімі 1 жылға дейінгі және одан
асатын мерзімге берілетін барлық несиелер мен банктің 1 жылдан астамғы
кепілдігі жатады.
Коммерциялық банктің актив және пассив операциялары бір-біріне
тәуелді, себебі коммерциялық банктер негізінен өзінің капиталымен қызмет
жасайды.сондықтан банк қаражатын несиеге беру және инвестициялау масштабы
көбіне банктің уақытша бос капиталы мен жинақтарды тарату қабілетіне
байланысты.
Банккке қаражаттар ртарту пассив операциялары болып табылады
Пассивтік операциялар дегеніміз – банктің операциялары қорытындысында
пассивтік шоттарда ақша қаражаттарының көбеюі.Коммерциялық банктің
пассивтік операциялары банк қызметі үшін маңызды рөл атқарады. Соның
көмегімен ақша нарығында банктер несие ресурстарын сатып алады.
Коммерциялық банктің пассивтік операциялары мыналар:
• бастапқы бағалы қағаздар шығару;
• басқа заңды тұлғалардан алған несиелер мен қарыздар;
• депозиттік операциялар;
• банк пайдасынан қорларды қалыптастыру;
Банк пассивтерін талдаудағы негізгі көрсеткіштер келесі кестеде
көрсетілген:
Банк пассивтерін талдау
Көрсеткіштер Есептелуі КоэффициенКөрсеткіштердің
ттің экономикалық маңызы
ұтымды
мәні
К8=КапиталАктивтер(С1+С4)(А1+А6 +0,08-0,15 Банктің қаржылық
А10+А15) тұрақтылығы: К80,08 –
жабылу тәуекелділігі;
К9=Онколды және К80,15 – бәсекеге
жедел жарамсыз банк;
міндеттемелерАктив(01+014) 0,5 – 0,7 Банктің сенімділік
тер (А1+А6+А10+А15) деңгейі;
К10=ҚарызАктивтер
(06+07)
(А1+А6+А10+А15)0,2 – 0,35Банктің сенімділік
К11=Онколды деңгейі;
міндеттемелерБарлы01(01+04+08)
қ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. бөлім Банктік менеджменттің теориялық негіздері және оның ерекшеліктері
1. Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің экономикалық маңызы
және рөлі
2. Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдаудың объективті қажеттігі
1. . бөлім Коммерциялық банк қаржысын банк балансы негізінде талдау
1. Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің тәртібі және оны
ұйымдастыру
2. Банк активтерін және пассивтерін талдау
3. Банк тәуекелдерін басқару және оның өтімділік тәуекелін талдау
3. бөлім Коммерциялық банкте қаржы менеджментін жетілдіру мәселелері
3.1 Коммерциядық банктердің қаржы тұрақтылығын басқаруды жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Банк жүйесі- нарықтық экономиканың ең маңызды бөлінбейтін құрамдас
құрылымдарының бірі.Банктердің, тауарлық өндірістің және ақша айналымының
дамуы тарихи бірге жүретін және тығыз байланыста болатын көрініс.
Банктің басты қызметі - елдегі ақша қаражаттарын жиыстыру және
оларды тиімді түрде қайта бөлу, яғни салымшылар мен қарызшылар арасындағы
делдалдық.
Сонымен қатар, банктер ел экономикасындағы ақша айналымының барлық
құралдарының негізгі бөлігін қамтамасыз етеді,яғни қаржыларды игеру арқылы
елдің қаржылық жағдайына ықпал жасайды. Банктер елдегі ақша ағымын тікелей
өздері құрамдамағанмен, өз функцияларының көмегімен өнеркәсіпке, саудаға,
банктік емес қаржылық салаға, мемлекеттік және мемлекеттік емес, солардың
ақша ағымдары арқылы нарықтық экономика мен әлемдік шаруашылық байланыстар
жүйесіне араласуға ат салысады. Сондықтан,банктегі қаржылық менеджменттің
тиімділігі ел экономикасының дамуын қамтамасыз ететін маңыздылығында болып
табылады.
Банктің қаржылық менеджменті банктің белсенділігін қамтамасыз
етуге бағытталынады және банк жұмысындағы ең маңыздысы. Себебі, банктің
қайта бөлуге бағытталған ақша ресурстарының басым бөлігі (орташа 80-85%)-
қоғамдікі, яғни банктен тыс субъкетілерден тартылған қаржылар. Сондықтан,
қоғам ақша қаражаттарын сеніп тапсырған коммерциялық банктердің қаржылық
белсенді болуы ҚР Ұлттық Банкінің шығарған заңдары мен нормативті құқықтық
актілері арқылы реттеліп отырады. Болашақ маман ретінде осы көзқарас
бойынша мәселенің маңыздылығының деңгейі дипломдық жұмысымның тақырыбына
бірден-бір арқау болды.
Сонымен қатар, соңғы 7 жыл ішінде елдегі коммерциялық банктер саны
237-ден қазіргі кезде 33-ке жуығы қалды. Бұның себебі еліміздегі нарықтық
экономиканың дамуына сәйкес банктік қаржылық менеджментте позитивті
өзгерістердің болуы, яғни ішкі қаржылық бақылау мен сыртқы қадағалау
тетіктерінің күшеюі.
Осы орайда, дәл осы процесстерді ашу, қаржыны басқаруды бақылау,
оң және теріс жағына көз жеткізу, сәйкесінше, туындайтын мәселелердің
себептерін және оларды шешу жолдарын іздеу дипломдық жұмысымның тақырыбына
қызығушылық танытты және мақсатына айналды.
Банктің қызметі ұдайы өзгеріп отыратын жалпы экономикалық және
әлеуметтік-саяси жайлардың, қаржылық нарықтағы жағдайлардың өзгерістерінің
барысында жүргізіледі.Сәйкесінше, бұл құбылыстар банктің жалпы экономикалық
белсенділігіне әр түрлі әсер етуі мүмкін. Сол себепті банктегі қаржылық
менеджменттің негізгі бағыты келесі мәселелерге жұмылдырылуы қажет.
Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет туралы заңына
сәйкес Қазақстанда банктер-қаржы нарығында әртарапты операцияларды
орындайтын айрықша құқыққа ие әмбебап несие мекемелері.Олар әртүрлі түрде
және әртүрлі мерзімге несие берумен, бағалы қағаздарды және шетел
валюталарын сату, сатып алу, сақтаумен айналысады.
Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктер-өз клиенттеріне
әртүрлі қызмет көрсететін ерекше кәсіпорын.Қазіргі кезде банктің
клиенттерге ақылы негізде қызмет көрсететін қызметтерін жүзеге асыруға
байланысты жүргізілетін операциялардың дәстүрлі емес формалары
көбеюде.Осыған байланысты банк қызметінің коммерциялық сипаты арта
түспек.Сондықтан коммерциялық деген термин екінші деңгейдегі банктердің
қандай да болмасын меншік формасына жататындығынан емес, олардың ақылы
негізде (%-ставкамен немесе коммисиондық төлемдермен) клиенттерге
көрсететін қызметтердің сан алуандығымен байланысты. Коммерциялық банктер-
коммерциялық қызмет жасайтын ерекше кәсіпорын.
Дипломдық жұмысымның бірінші бөлімінде Қазақстан
Республикасындағы коммерциялық банктердің қаржы менеджменті туралы жалпы
түсінік және оның экономикалық маңызы жайлы қарастырдым. Сонымен қатар,
банктің қаржылық тұрақтылығын және қаржылық қызметін басқару қарастырылған.
Екінші бөлімде Банк Каспийский АҚ-ның балансы материалдары
негізінде банктің өтімділігі мен тәуекелдігін басқару және бағалау әдістері
қарастрылған.
Үшінші бөлімде банктің қаржы менеджментін жетілдіру жолдары
қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржы менеджментін, соның
ішінде банктің өтімділігі мен тәуекелдерін басқаруды кешенді түрде талдауды
қарастыра отырып, жетілдіру жолдарын ұсыну.
1 тарау Банктік менеджменттің теориялық негіздері және оның ерекшеліктері
1.1. Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің экономикалық маңызы
және ролі
Коммерциялық банк - бұл қоғамдағы экономикалық және саяси өзгерістерге
әсер ететін әлеуметтік-экономикалық сала. Экономикалық және қаржылық
қызметтерден басқа банктік жүйе әлеуметтік қызметтерді де жүзеге асырады,
яғни әлеуметтік бюджеттік бағдарламаларды салықтық төлемдер арқылы
қамтамасыз ету, жұмыс орындарын қалыптастыру және салымшылар үшін қосылған
құнды қалыптастыру.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде,
банктердің сауда, тауар аийырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет
көрсетуі барысында пайда болды.Негізгі клиенттері саудагерлер болған.
Коммерциялық банктердің тұрақтылығының проблемасы болып Қазақстан
Республикасы экономикасының тұрақтылығы болып табылады.
Коммерциялық банктердің тұрақтылығына әсер ететін факторлар:
1. Әлеуметтік-саяси жағдай, яғни үкімет тұрақтылығы, оппозиция әсері,
әкімшілік-территориялық мамандықтың орнықтылығы.
2. Жалпы экономикалық жағдай-экономиканың нақты секторының потенциалы,
өндірістік күштердің жаңартылуы, тауар өндірушілердің
бәсекеқабілеттілігі, инвестициялар.
3. Қаржы нарығындағы жағдай, яғни банктік салымдардың пайыздық
мөлшерлемесі, ақша нарығының табыстылығы, бағалы қағаздар нарығының
табыстылығы, ұлттық валютаны алмастыру курсы, сұраныс көлемі,
(валюталарға ұсыныс, валюта биржасындағы операциялар, ақша эммисиясы,
инфляция қарқыны, ҚР Ұлттық Банкінің саясаты, алтын валюта қорының
көлемі, банк өнімінің бәсекелестігі)
4. Несиелік ұйымның ішкі тұрақтылығы-банк стратегиясы мен миссиясы,
кадрлардың кәсіби мамандануы, банктік менеджменттің сапасы, капитал
жеткіліктілігі.
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар:
Әлеуметтік саяси жағдай.
Үкімет Әкімшілік
тұрақтылығы териториялық
мамаңданудың
тұрақтылығы.
ОппозицияКурс-тыСаяси Әлеуме
-ның ң бағдарттік
әсері Түзе-ті тұрақт
луі ылық
Жалпы экономикалық жағдай
Нақты Тауар Капиталдың
экономикалықөңдірушілердсалаарал ық
сектордың ің келуінің
потенциалы. бәсекелестікмүмкіндігі
қабілеттіілі
гі
Өңдіріс Елдің төлем Инвестиция
күштерінің балансы лық климат
жаңартылуы қалдығы
Несиелік мекеменің ішкі тұрақтылығы
Банк миссиясы және
Капитал Кадрлар-дың стратегиясы
жеткілік- мамаңда-нуы
тігі
Банк менеджменті-нің
сапасы
Коммерциялық банктің тұрақтылығы сипаттамасын жалпы қарау үшін қның жалпы
экокномикалық мазмұнының құрылымын қарау керек:
1. Коммерциялық банктің капитал тұрақтылығы. Бұл банктің меншікті
капитал мөлшерімен анықталады. Банктің меншікті капиталының мөлшері
банктік салымдар туралы талаптарды қанағаттандыру үшін ақша
қорларының көлемін, күтілмеген шығындар мен қарыздарды жабу және
банкті дамыту үшін қаржыландыруды қамтамасыз етеді.
2. Коммерциялық банктің коммерциялық тұрақтылығы, яғни мемлекетпен
қарым-қатынас байланысының дәрежесі, банкаралық қарым-қатынасқа
қатысу, елдегі қаржы ағымын бақылау, банктің ақша капиталының нақты
капитал нарығымен тығыз байланысы.
3. Коммерциялық банктің функционалдық тұрақтылығы:
• Коммерциялық банк қызметінің шектелген шеңберде
мамандандырылуы;
• Банк қызметінің нығаюы немесе әмбебаптануы;
4. Коммерциялық банктің ұйымдық-құрылымдық тұрақтылығы:
Банктің ұйымдық құрылымы және оны басқару банктің мақсаты ретінде
сәйкес болуы керек. Коммерциялық банктің ұйымдық-құрылымдық тұрақтылығының
басты параметрі болып функционалды-технологиялық құжаттар негізінде банктік
іс-әрекеттің ұйымдық технологиялық жіктелуі табылады.
5. Коммерциялық банктің қаржылық тұрақтылығы: Бұған банк іс-әрекеті
жағдайының қаржы-экономикалық көрсеткіштерін жатқызуға болады, жеке
құрылымдардың көлемі және құрылымы, өнімділік, банктің қосылған құн
құруы.
Банктік менеджмент-жалпы стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен,
реттеумен, банктік іс-әрекетті қадағалаумен, қызметкерлерді басқарумен
байланысты қарым-қатынастарды басқару. Басқаша айтқанда банктік менеджмент-
бұл ақша ресурстарын пайдалану және құрумен байланысты қарым-қатынасты
басқару, яғни банктік саладағы қаржы менеджменті және қызметшілерді басқару
жиынтығы.
Банктік менеджментті қаржы менеджментіне және қызметкерлерді басқаруға
бөлу коммерциялық банктнгі объект құрылымына байланысты.Сондықтан оны
банктік іс-әрекет ретінде қарауға болады.
Кесте 1.1
Банктік менеджменттің қызметі
Қаржы менеджменті Қызметкерлерді басқару
1.Активтер мен пассивтерді басқару 1.Әкімшілік ұйымдастыру жүйесі және
2.Өтімділікті басқару еңбек ақы.
3.Меншікті капиталды басқару 2.Қызметшілерді таңдауды ұйымдастыру
4.Қарыз капиталын басқару 3. Қызметшілерді дайындауды
5.Банктік тәуекелділікті басқару ұйымдастыру
6.Несие қоржынын басқару
7.Банк ішіндегі бақылауды
ұйымдастыру
Банк-жеке және қарыз капиталын басқаратын ұйым.Бірақ капиталды әлеуметтік-
экономикалық процестердің дамуының негізі ретінде қарауға болады .Капиталға
берілген осы түсініктеме адамдар арасындағы қарым-қатынастарды
анықтайды.Сондықтан адам капиталын басқару-бұл несиелік ұйымды басқару
процессінде адамға деген қатынас.Банк үшін бұл пайда, өтімділік, тұрақтылық
т.б. болуы мүмкін.Банктік менеджменттің үлгісі келесі кестеде
көрсетілген.(1.2. кестені қара)
Банктік менеджменттің міндеті
Міндеті Шешілетін міндеттің мазмұны
1 2
Банктік саясат 1.Негізгі міндеттерлің мазмұны
2.Кешенді бағдарлама мен жобаны өңдеу
3.Банк іс-әрекетін басқару әдістемесін өңдеу
4.Банкті дамыту саясатымен байланысты
банктің ұйымдық құрылымын өңдеу.
5.Банктің қызметшілерін басқару стратегиясы.
Қызметші жұмысын ұйымдастыру.
Қызметшіні ынталандыру.
1.Нақты нарықты таңдау.
Банктік маркетинг 2.Банктік қызметті дамыту үшін ұзақ және
қысқа мерзімді мақсаттарды орнату.
1.Клиенттерге қызмет көрсету үшін жаңа
Банктік өнімдерді құрубанктік технологияларды енгізу.
2.Банк клиенттерінің қажеттілігін
қанағатандыру үшін банк іс-әрекеті
процесінде ақша қорларының нысанын өңдеу.
1.Банктік қызметтің жаңа нарығын жаулап алу.
Клиенттерге қызмет Бәсекелестікті нығайту, банктің ресурстық
көрсету, қызметтерді базасын кеңейту, қосымша пайда әкелетін ақша
сату, банктің ағымдарын құру.
клиенттік базасының 2. Пайда табу.
құрылуы.
1.Капитал өсімі
Экономика және қаржы 2.Өтімділікті және пайданы басқару
3.Банк дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету.
4.Банк шығындарын басқару.
1.Қаржы операциясын жоспарлау жүйесі
Ақпараттық қамтамасыз
ету
1.Банктің даму стратегиясын таңдаумен
Әкімшілдік байланысты қызметшінің мамандығы.
Банктік менеджменттің жүйесі:
• Банк іс - әрекетін бағдарламалау-банк іс-әрекетінің мақсатты
бағдарламасының құрылуы.
• Банк іс-әрекетін жоспарлау-несие ұйымының мақсатына сай сандық
параметрлерді өңдеу.
• Ақпараттық қамтамасыз ету-банк клиенттерімен жасалған алғашқы
құжаттар.
• Экономика және қаржы-банк бағдарламасының орындалу дәрежесін
бағалау.
• Технология-функционалды технологиялық құжаттарды өңдеу
• Маркетинг-сыртқы ортаның қажеттілігін анықтау
• Әкімшілік-бақылау қызметі
• Кеңес беру және сарап (экспертиза)-сыртқы ортаның басқару
әсерімен байланысты кеңес беру, сараптама жүргізу.
• Қамтамасыз ету – материалдық-техникалық және кадрлық қамтамасыз
ету
• Паблик-рилейшнс – ақпараттық зерттеуді қамтамасыз ету, жарнама.
Банк өзінің экономикалық табиғаты бойынша қаржы делдалы болып табылады, ал
клиент керісінше, өндірістік тауар және қызметтің иесі.Бірақ экономиканың
нақты секторына айналым қорларының қаржыландырылуы және инвестиция керек,
ал банктерге актив көлемінің өсімі керек.Коммерциялық банк нарықтық
экономикада өз міндетін жүзеге асыру үшін, осы екі мақсат бір-бірімен
байланысты болуы керек.
Банктік менеджмент – коммерциялық банктің өз функцияларын атқару
процесін тікелей басқарумен байланысты тәжірибелік қызмет.Бұл аспектіде
банктік менеджмент басқару объектісіне басқарушылық ықпалдарды өңдеу жүйесі
ретінде көрінеді: активтік пассивтік операциялар, есеп – кассалық
операциялар, нормативтік қаржылық – экономикалық көрсеткіштердің орындалуы,
банктік аудит және бақылау және т.б.
Қаржылық қорды жасауды және оны тиімді пайдаланудың жан-жақты
әдістері мен кешенді технологиялары, тұтынушыларға реинжинирингті бизнес
әдістемелерін қолдану, коммерциялық банктің жұмысын және оның қаржысын
бақылап отыратын жүйелік басқару қаржылық менеджмент деп аталады.
Қаржылық менеджменті:
1. Активтер мен пассивтерді басқару
2. өтімділікті басқару
3. Жеке капиталды басқару
4. Қарыз капиталын басқару
5. Банктік тәуекелділікті басқару
6. Несие портфелін басқару
Банкілік ішкі бақылауды ұйымдастыру
Қызметкерлерді басқару
1. Ұйымдастыру жүйесі мен еңбек ақысын администрациялау
2. Қызметкерлерді іріктеу мен орналастырудың ұйымдастырылуы.
3. Қызметкерлерді дайындау жүйесінің ұйымдастырылуы
Банктардің алға қойған мақсаттары да маңызды орын алады.
Қазіргі уақытта кеңінен қолданылып жүрген қаржы менеджменті деген сөз
көп ұғымды қамтиды. Мамандар қаржы менеджменті дегенімізді ақша
ресурстарын пайдалану және қалыптастыру қатынастарын басқару деп
санайды. Коммерциялық банктердегі қаржы менеджмент мәселесі ТМД
ғалымдарының еңбектерінде аз болса да шешімін тапты.
Коммерциялық банктердің қаржы делдалы сияқты ақша ағымын басқаруы
әрекеттерінің себебі ақша функциясының өзіне тән барлық жиынтығын
қамтуында. Бұл мәселені жандандыру мемлекеттік басқару органдарының
нормативтерін сақтау ережесімен дәл келеді. Коммерциялық банктердегі
қаржылық менеджмент және реттеу органдарының талаптарын сақтау
позициялары туралы мәселелерге еңбектер арналған.
Коммерциялық банктердің жұмыс істеу процесстері микроэкономикалық
факторлар мен клиенттер тұрақтылығына байланысты.
Қазіргі уақытта мұндай байланыс өте тұрақты, 1-ші топтағы өнім шығару
бұл материалдық құндылықтар болып табылады. Коммерциялық банк нарықтық
экономсика үшін алғашқы, Ұлттық Банк банк жүйесіндегі қайта құру
ұйымдарымен сәйкес келеді.
Шетел банктерінің тәжірибелері қызықты. Бірақ шетелдік қаржы жүйесінің
Қазақстанның несие – банк жүйесінен елеулі айырмашылықтары бар. Мысалы,
АҚШ-ң Федералды Резерв жүйесінің тәжірибесі Қазақстан жерінде таралуы
керек, ал Қазақстан банктік жүйесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк
талаптарына негізделген.
Қаржылық менеджменттің өзіндік ерекшелігіне несие банктік жүйенің
экономикалық процестердегі біркелкі технологияларды қамтуында деп білуге
болады. Коммерциялық банктегі қаржының, мнеджменттің басты ерекшелігі –
нарықтық экономикасының алғашқы тобындағы барлық ақша функциясын жүйелі
түрде басқару, яғни ерекше экономикалық субъект болуында.Қаржылық
менеджменттің негізгі банктегі қаржылық операцияларды зерттеу және банк
клиенттерінің ақшасын басқару процесстері болып табылады.
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджмент – бұл ақша ресурсын
пайдалану мен құрылымдық процесстерді басқару.Ол ұйымдастырушы
-технологиялық менеджмент банк бөлімшелерін басқарумен және банк қызметін
әртүрлі процестердегі олардың өзара қатынастары. Сонымен бірге банк
қызметтеріне басқарумен бірге тығыз байланыста.Қаржылық несиелермен қатар
коммерциялық банктің ұйымдастырушы технологиялық сипатында маңызды
мәселелер болып, коммерциялық банктің менеджментіне сәйкес аналитикалық
қамтамасыз ету.Коммерциялық банктің пайдалы қызметін субъектік түрде
қарастыру және технологиялық процестердің өндірістілігімен
ұйымдастырушылық құрылымдары болады.
Банктер әрқашанда нарықтың жаңа қажеттіліктерін қанағаттандыру керек,
банктік емес қаржылық ұйымдармен бәсекелесуге даяр болуы керек. Банктік
менеджменттің негізгі міндеті болып қатынастар жүйесін құру
табылады.Осыған байланысты банктік менеджмент қатынастар жүйесі ретінде
қаржы - экономикалық, құрылымдық - функционалдық және функционалды –
технологиялық параметрлер байланысын көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда,
банктік менеджмент бір – бірімен байланысты және бір – біріне қатысты
параметрлер жүйесін көрсетеді:
Қаржы – экономикалық көрсеткіштер (ҚЭ)
Ұйымдық құрылым (ҰҚ)
Функционалды – технологиялық құрылым (ФТ)
Бұлардың байланысын былай көрсетуге болады: ҚЭ→ҰҚ→ФТ
Банктік менеджмент қаржы – экономикалық, ұйымдық және технологиялық
параметрлердің өзара байланысын басқарушы ретінде келесі 1.2. суреттегі
схема арқылы беріледі.
Банктік менеджмент
Коммерциялық банктегі
қызметшілерді басқару
Коммерциялық
банктегі қаржы
менеджменті
Банктегі қаржы
операциясын
жоспарлауды және
өткізуді қамтамасыз
ету мақсатымен тиімді
жүйені құруды басқару
Адам капиталын
басқару;
қызметшілердің
инновациялық
потенциялын дамыту
Қызметшілерді
әкімшілік
басқару;қызметшілерді
жинау, еңбекақыны
ұйымдастыру, банкте
қызметшілерді оқытуды
ұйымдастыру;
Қазіргі уақытта Қазақстанда коммерциялық банктердегі қаржылық
менеджментіндегі ерекшелік – ол банк - несие жүйесі шеңберінде несиелік
ұйымдағы экономикалық процесстерді басқару технологиясының біркелкі
болмауы. Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің негізгі ерекшелігі –
бұл ақшаның барлық қызметін жүйелі басқаратын экономикалық субъект.
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің іс-қимыл объектісі –
банктің қаржы операциясын басқару процесі.
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің мақсаты – банктің қаржы
операциясын жоспарлауды қамтамасыз ететін функционалды-технология жүйесінің
қызметінің тәртібін талап етуді анықтау.
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін параметрлер келесі
1.3. кестеде көрсетілген.
1.3. кесте.
Қызметтер тәртібінің параметрлері
Берілген параметрлер Қызметтер тәртібі
Банк пайдасын максимизациялау Төменгі мөлшердегі өтімділік
нормативі
Банк өтімділігінің максимизациясы Пайда мөлшері
Пайда мен өтімділіктің тепе-теңдігі Нарықтық табысты қамтамасыз ететін
пайда мөлшері
Коммерциялық банктердегі қаржы менеджменті екі жүйеден тұрады.
1. Басқарылатын жүйе немесе басқару объектісі
2. Басқарушы жүйе немесе басқару субъектісі
Коммерциялық банктің қаржы менеджментінде басқару объектісінің негізі
болып ақша табылады.
Коммерциялық банктің қаржы менеджментінде басқару субъектісінің негізі
болып банк менеджменті табылады. (банк қызметкерлері, басқару аппараты)
1.3. суретте коммерциялық банктің тұрақтылық негізінде басқару схемасы
айқын белгіленген.
1.3. суретке түсініктеме.
Басқару объектісі – банк клиентурасының ақша қаражаты. Бұл процестің
хұқықтық жағы, яғни басқару субъектісі коммерциялық банк арқылы
жүргізіледі.Экономикалық жағы банктің қаржы операциясы негізінде
жүргізіледі.
Коммерциялық банктегі қаржы
менеджменті
Қаржы тұрақтылығы
Ұйымдық
тұрақтылық
Функционалдық тұрақтылық
Коммерциялық тұрақтылық
Капитал тұрақтылығы
1.3. суретте тұрақтылықтың бес блогы көрсетілген, олар өз кезегінде 12
блоктан тұрады. Төменде коммерциялық банктің тұрақтылығының блоктары
мазмұндарымен көрсетілген:
Банктің қаржы тұрақтылығы
1.Банктің қаржы 2.Банк қызметін талдау 3.Экономикалық
экономикалық нормативі және мониторинг. тиімділікітің ағымдағы
қызметі негізінде банкті бағалануы.
бағдарламалау (сыртқы
және ішкі) банк
қызметінің стратегиясы.
Банктің ұйымдық тұрақтылығы
1.Банк қызметін 2.Банктің ұйымдық 3.Адам капиталын
жоспарлау маркетингтік құрылымы. басқару: ынталандыру,
стратегиясы. материалдық ынталандыру.
Банктің функционалды тұрақтылығы
1.Банктің мамандануы. Банктің әмбебаптығы
Банктің коммерциялық тұрақтылығы
1.Банктің өнім саясаты және банкКлиенттің қажеттілігі негізінде банк
өнімдерін қызметінің инновациялық бағытта дамуы
функционалды-технологиялық және банк клиентурасының қаржы
қолдану. менеджменті.
Банктің капитал тұрақтылығы
11.Банктің несие-инвестициялық 12. Банктің қор эммисиялық саясаты.
саясаты.
Қаржы менеджментінің мақсаттарын іске асыру үшін коммерциялық банктің
негізгі қызметтерін анықтау керек. (1.4. суретті қара)
1. Стратегиялық жоспарлау – болашақтағы қаржылық міндеттерді анықтау және
іс-шаралар бағдарламасын өңдеу.
2. Үлгілеу (моделирование) – ақпараттарды дайындауда, сонымен қатар
басқару объектісінің ағымдағы жағдайын бағалауда құрал-жабдықтарды
және технологияларды қолдану әдісінің жиынтығы. Үлгі (модель)
материалды объект немесе таңбалы жүйе.
3. Оперативті жоспарлау – ағымдағы қаржылық міндеттерді тиімді анықтау
тәсілі болып табылады.
4. Мониторинг – қоршаған орта және басқару объектісінің жағдайы туралы
ақпараттар жиынтығы.
5. Диагностика – объект жағдайын мінездейтін параметрлердің ағымдағы
мәндерінің сәйкестігін бағалау.
6. Басқару мақсаты – басқару объектісінің сенімділігін қамтамасыз ету.
Коммерциялық банктердегі бизнес-стратегияны жоспарлау кезеңдері:
1. Банктің микро және макро орталарын оқыту – банктің бизнес-
стратегиясының бәсекелес ортасын анықтайтын экономикалық,
қаржылық, құқықтық, банк қызметінің ұйымдастырушылық және
ресурстық жағдайлары.
2. Әр жағдайдағы анализ.
3. Мақсаттар мен міндеттердің қайта құрылымы
4. Банктің басты мақсаттары мен тапсырмаларын жоспарлау
5. Банк бағдарламасын құрастыру
6. Несие беру ұйымдарының күнделікті есебіндегі ортақ
стратегиясындағы банктің барлық деңгейдегі басқарудың параллельді
стратегиясының құрастырылуы
7. Алға қойған мақсаттарды жүзеге асырудың жолдарын бөлініп алған
және потенциалды ресурстар есебімен бірге анықтау.
8. Қаржылық мақсаттардың қайтадан құрылуы.
9. Басқарудың барлық деңгейіндегі банктің басқару жүйесінің
(эндогенді және экзогенді) ақпаратты басқару ағымдарын жоспарлау.
10. Банк құрылымының бейімделу жобасын жасау.
11. Банктің кадр саясатын жоспарлау.
12. Іс-қағаздардың функционалды-технологиялық құрастырылуы
13. Технологиялық бақылау және базалық іс-қағаздарының банктің бизнес-
стратегияларындағы қызметі жайлы.
14. Бюджетті жоспарлау.
15. Банктің бизнес-стратегиясы жоспарларын жинақтау.
Осыдан коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің ерекше тармағы тарайды.Ол
банктің бірқатар өнім құруы.
Банк операциясы түсінігінің банк өнімі және банк көрсететін қызметі
түсінігімен байланысын қарастырамыз.Мақсатына байланысты операциялар келесі
кластарға бөлінеді:
• Пассивтік операциялар – банктік қызметті көрсету үшін ақша
ресурстарын шоғырландыруы.
• Активтік операциялар – ағымдық кезеңде және болашақта табыс табу үшін
меншікті және тартылған қорларды пайдалану.
• Делдалдық операциялар – комиссиондық сыйақы үшін клиенттерге қызмет
көрсету.
Банктің делдалдық операциясы және оның қысқаша мазмұны 1.5. суретте
көрсетілген.
Банк операциялары
1.5. Банк операциялары
Банк операцияларын бөлшектеп қарастырайық.Ол үшін банк үштігі деген жаңа
түсінікті қолданамыз.
Банк үштігі бұл үш түсініктің сәйкестігі, яғни өнім – операция – қызмет
көрсету. Банк үштігі түсінігі клиенттерге банк технологиясымен қызмет
көрсету түсінігінің мүмкіндігімен анықталады. Ол келесі схемамен
белгіленген.
Технология = (Материал + Инструмент + Іс-әрекеттер жиынтығы) →Қажеттілікті
қанағаттандыру
Клиенттерге банк технологиясымен қызмет көрсету = (Клиенттердің қажеттілігі
+ Өнімдер + Операциялар)→Қызмет көрсету = Банк үштігі + Оның элементтері
арасындағы өзара байланыс.
Үштіктер Өнімдер+Операциялар+ Қызметтер
Элементарлы Жай Типтік Көпшіліктік
Араласқан Күрделі Кешенді Топтық
Интегралдық Жүйелік Процеске біріккен Жеке
1.6. банк үштігінің кластары
Банк өнімі – банктің клиентке қызмет көрсету тәсілі; банк қызметшілері мен
клиенттер арасындағы өзара байланыс;
Банк операциясы – клиенттерге қызмет көрсету бойынша қойылған міндеттерді
орны және уақыты бойынша жүзеге асыру жүйесі.
Банктік қызмет көрсету – банк клиентінің қажнттілігін қанағаттандыру
нысаны (несие, кассалық есеп, кепілдіктер, бағалы қағаздарды сату және
сатып алу, сақтау бойынша)
Әрбір коммерциялық банктің негізгі концепциясы: сенімді клиент –
тұрақты банк.
1.2. Коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдаудың объективті қажеттілігі
Коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдау дегеніміз – арнайы білім жүйесі.
Бұл жүйе банк әрекетінің қаржылық, экономикалық нәтижелерін меңгерумен,
шаруашылық процестердің факторын және тенденцияларындағы пропорцияларын
айқындау, банктің даму жолдарын негіздеумен байланысты.
Банктің талдау объектісі болып, әрбір жеке банктердің және оларды
топтастырудың коммерциялық іс-қимылының территориалды, функционалды және
т.б. белгілері бойынша топтаулар табылады.
Қаржылық талдаудың Ерекшеліктердің сипаттамасы
белгілері
Ішкі қаржылық талдау Сыртқы қаржылық талдау
1 2 3
Талдау мәні Қаржылық-экономикалық Қаржылық-экономикалық
процестер, олардың процестердің нәтижелері.
факторлары және
нәтижелері.
Талдау объектілері Қаржылық нәтижелер, Қаржылық нәтижелер,
рентабельдік және банктің қаржылық
банктің қаржылық жағдайы.
жағдайы, басқарудың
экономикалық тиімділігі.
Талдау субъектілері Банк мамандарының Бақылау ұйымдары мен
көпшілігі, әртүрлі меншік иелері.
деңгейдегі менеджерлер,
аналитиктер, ішкі
аудиторлар мен
бақылаушылар, банк
басқармасы, сырттан
келген аудиторлар мен
кеңес берушілер.
Қаржылық талдаудың Ерекшеліктердің сипаттамасы
белгілері
Ішкі қаржылық талдау Сыртқы қаржылық талдау
Регламент дәрежесі Банк басқармасы ұйымыныңХалықаралық және ұлттық
шешімі. стандарттар
Қолданылатын Қоршаған орта, банк Ағымдағы қаржылық есеп
ақпараттардың көлемі қызметі туралы беру шегінде.
ақпараттардың барлық
жүйесі
Алынған ақпараттардың Көптеген жағдайда Алдын-ала жасалған
талдау нәтижесінің ықтималды және операциялар бойынша
сапасы. субъективті сипатта бақылау ұйымдастырудың
болады. бекітілуі мен
ақпараттарға негізделген
талдау объективті
сипатта болады.
Ақпараттың көрсетілу Кез-келген Жалпы алынған принциптер
әдістері мен есептер стандарттары
негізінде
Ақпараттардың жүргізілу Ағымдағы, Ретроперспективті талдау
кезінде қолданылатыны ретроперспективті талдау
қай уақытқа жататынына
байланысты талдау
түрлері.
Өлшем бірліктері Кез-келген Ақшалай және өлшемсіз
Жүргізу жиілігі Кез-келген Бекітілген нормативтік
актілер бойынша
Жауапкершілік дәрежесі Дисциплинарлы Әкімшілік
бойынша
Сурет 1.7. Банктің ішкі және сыртқы қаржылық талдауының
салыстырмалы сипаттамасы
Осы суретке байланысты коммерциялық банктегі қаржылық талдау мерзіміне
қарай:
• Күнделік
• Апталық
• Айлық
• Тоқсандық
• Жылдық
Зерттеу көлеміне байланысты:
• Толық
• Тақырыптық
Зерттеу мақсатының сипатына байланысты:
• Алдын-ала талдау
• Бақылау-жеделдік талдау
• Қорытынды және болжамдық талдау болып бөлінеді.
Қаржылық талдаудың негізгі міндеті – мамандарға, банк қызметкерлеріне
қаржылық талдауды жүргізу үшін жан-жақты ақпарат беру.
Банк жүйесінде қаржылық есеп беруді талдау кезінде келесі әдістер
қолданылады:
1. Топтастыру әдісі – бұл жылдық баланстан, есеп берудің басқа да
түрлерінен мәліметтерді жүйелеуге, оларды талдау үшін барынша қолайлы
талдауды қолдану шарттарын жариялауға тиімді әдіс.
2. Салыстыру әдісі – бұл әдісті қолдану банктің қаржы жағдайын
сипаттайтын коэффициенттер мен көрсеткіштердің динамикалық өзгерістер
әсерімен дәлелденіп анықталатынын көрсетеді.
3. Коэффициенттер әдісі – бұл әдіс әртүрлі топтар арасындағы байланысты
табуға мүмкіндік береді, яғни шоттар тобының, активтердің немесе сол
сияқты банктердің оған үлес салмағын ажыратуға мүмкіндік береді.
4. Графикалық әдіс – талдаудың барынша көрнекті және тиімді әдістерінің
бірі.
Жалпы коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдау туралы ақпарат сыртқы және
ішкі пайдаланушылар үшін қажет.
Ішкі пайдаланушылар – банктің басқару аппараты, банк қызметкерлері.олар
әртүрлі қаржылық сипаттағы шешім қабылдайды.
Сыртқы пайдаланушылар – несиегерлер, аудиторлық қызметкерлер, баспасөз,
құнды қағаздар биржасы.
Коммерциялық банк қаржысын банктік баланс негізінде талдау
1. Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің реті және ұйымдастыру
жүйесі
Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдау – бұл банк қызметінің қаржы-
экономикалық нәтижесін меңгерумен байланысты арнайы білім жүйесі.
Комерциялық банк өз қызметін талдау негізінде пайданы ұлғайту
мақсатында активтік және пассивтік операциялар құрылымын тиімді етуге
тырысады.
Мемлекеттік салық қызметі коммерциялық банктің есебін талдау
процессінде банктің бюджет алдындағы міндетінің орындалуына бақылау
жүргізеді. Банктік қадағалаудың екі түрі бар: реттеуші (есептерді
тексеру) және қадағалаушы (банкті бақылау). Қадағалау органдары
бухгалтерлік баланс және шығыстар мен кірістер туралы есеп негізінде
банктің қызметін бағалайды.
Қазақстан Республикасының Банктер және банктік ұйымдастыру туралы
заңына сәйкес банктің қаржылық жылы 1 қаңтардан басталып, 31 желтоқсанда
аяқталады.
Банк балансы – коммерциялық банктің өзіндік және сырттан тартылған
қаражаттарыныің қозғалысын, олардың корлану және құрылу көздерін жан-
жақты көрсетеді. Баланс бойынша ақша қаражаттарының орналасуына немесе
пайдалануына несиелік есеп айрысу және т.б.банктік операциялардың,
сонымен қатар бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардың қозғалысына
бақылау жүргізеді.
Банктегі бухгалтерлік есеп есептеме әдісі бойынша жүргізіледі.осы
есептеме әдісінің бірнеше элементтері бар:
• Құжаттау
• Түгендеу
• Ақшалай бағалау
• Калькуляциялау
• Бухгалтерлік шоттар
• Екі жақты жазу
• Баланс
• Есеп беру
Құжаттау – банктегі барлық құралдар мен қорлардың қаражаттарының әрбір
айналысының орындалуын, әрбір операциялардың жүзеге асырылуы жөніндегі
көрсеткіштер жүйесін үздіксіз бақылап отыру үшін арнайы жасалған белгілі
құжаттар.
Түгендеу – көп салалы банк операцияларын іске асырып, тиімді жұмыстар
жүргізуде, кейбір операцияларды құжаттар арқылы тіркеуде есеп қызметкерлері
тарапынан жіберілетін қателерді жинақтау. Міндетті түрде жүргізілетін
түгендеулер Ұлттық Банкпен белгіленіп отырылуы керек, ал қосымша
жүргізілетін түгендеулер коммерциялық банктің жеке меншігімен анықталады.
Ақшалай бағалау – бұл элементтің атқаратын міндеті есеп көрсеткіш
мәліметтерін ақшалай көрсеткіштерге айналдыру.
Калькуляциялау - бұл банктің қызметінің өзіндік құныны анықтау.
Бухгалтерлік шоттар – банктегі бухгалтерлік есептің барлық
операцияларының белгілі бір мазмұнына қарай ашылған шоттарды немесе
бухгалтерлік есепті көрсету үшін қажет.
Екі жақты жазу – жүзеге асырылып жатқан барлық банктік операциялардың
міндетті түрде бір шоттың дебетіне, екінші шоттың кредиті бойынша
көрсетілуі керек.
Баланс – барлық шоттардың жатқызылатын класына жинақталып, жүйеленіп
көрсетілуі. Баланс - таразы, тепе-теңдік. Банк балансы активтен және
пассивтен тұрады.
Есеп беру – банктің барлық операцияларынан тұратын белгілі бір
мәлімет.Сонымен қатар әртүрлі басқару шешімдерін қабылдау үшін белгілі бір
бекітілген есеп берудің түрлері жинақталуы керек.
Есеп берудің түрлері:
• Бухгалтерлік баланс
• Банктің кірістері мен шығыстары туралы есеп
• Банктің ақшалай қаражаттары туралы есеп
• Банктің капиталы туралы есеп
Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің негізгі бағыттары:
1. Активтік операциялапр құрылымын талдау (меншікті, тартылған
қаражаттарды орналастыру операциясы бойынша);
2. Пассивтік операциялар құрылымын талдау (қаражатты тарту
операциясы бойынша);
3. Коммерциялық банктің қызметінің қаржылық нәтижесін талдау;
Пассивтік операциялар – қаражаттар көздерін мінездейді. Банктің пассивтік
операциялары банк қызметі үшін маңызды роль атқарады.Соның көмегімен
банктер ақша нарығында несие ресурстарын сатып ала алады.
Пассивтік операциялардың негізгі нысандары:
• Бастапқы бағалы қағаздарды шығару;
• Банк пайдасынан қорларды қалыптастыру және көбейту үшін аударма
жасап отыру;
• Басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер мен қарыздар;
• Депозиттік операциялар;
Пассивтерді басқарудың негізгі міндеттеріне мыналарды жатқызуға болады:
- активтік операцияларды дамыту үшін клиенттер алдында
міндеттемелерді орындау.
- банктің пайда табуын қамтамасыз ету.
Банктің жинаған ресурстарын табвс табу үшін және өтімділігін қамтамасыз ету
мақсатымен оргаластырылуын активтік операциялар дейді.
Активтік операциялардың негізгі нысаны:
• несие есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің несиелк
қоржыны қалыптасады.
• инвестициялық операциялар, ол инвестициялық қоржынның негізін
құрайды.
• Кассалық және есептеу оперпациялары, ол банктің клиенттерге
көрсететін қызметтерінің бірі.
Активтерді басқарудың негізгі міндеті – банк балансының өтімділігін сақтай
отырып, банк жұмысының табыстылығын қамтамасыз ету.Ақша нарығы дамыған
елдерде активті басқару экономикалық-математикалық әдіс және болжамдау
негізінде жүргізіледі.Біздің елеміздің көптеген коммерциялық банктері
талдаудың осы бағытын таңдауға тырысады.
Банк балансын
талдау және есеп
беру түрлері
Баланс баптарын талдау;
Баланстан тыс баптарды талдау;
Банк қызметінің қаражаттық нәтижелерін
қоса есептегендегі есеп беру түрлерін талдау;
Бухгалтерлік есеп
пен есеп беру
жағдайын талдау
Аналитикалық есеп мәліметтерін талдау;
Аналитикалық және синтетикалық есеп
мәліметтерінің сәйкестігін талдау;
Шарттық
құрылтайшылық
құжаттардың
жағдайын талдау
Операциялық келісім-шарт бойынша талдау;
Шаруашылық шарттарды талдау;
Құрылтайшылық келісім-шарттарды талдау;
Сурет 2.1. Банктің талдау жүйесінің схемасы.
Коммерциялық банк қызметініің қаржылық нәтижесін талдау баланстың
қызметтер қорытындысы бөлімін пайдалану арқылы жүргізіледі.Мұнда ағымдық
жылдың өткен жылмен салыстырғандағы кіріс бөлімінің көрсеткіштері
есептеледі.
2. Банк активтерін және пассивтерін талдауға қолдану
Банк қызметін талдауды анықтау үшін әртүрлі әдістер мен нысандар
қолданылады. Несиелеу және басқа коммерциялық банктермен корреспонденттік
қатынастарға отыру үшін банктің жалпы өтімділік жағдайын және пайдалығын
(табыстылығын) анықтау керек. Талдау әдісінің негізінде өзгертілген
(модифицированный) баланстық теңдік жатыр: Активтер=Пассивтер
Банк өтімділігін басқару процессінде актив пен пассив қатынастарын
сақтап отыру қажет.Осы қағида бойынша банктің агрегировты балансы құрылған
(2.2.1. кестеде көрсетілген) актив сапасы мен пассив құрылымы анықталады.
Кесте 2.2.1.
Банктің агрегировті балансы.
Агрегат Банк активінің баптары Агрегат Банк пассивінің баптары
1 2 3 4
А1 Кассалық активтер, 01 Онколды міндеттемелер
барлығы:
Дереу талап етілетін
а2 Касса 02 салымдар
Корреспонденттік шоттар
а3 Резервтік талаптар 03 Жедел міндеттемелер
а4 Ұлттық банктегі 04 Жедел салымдар және
қаражаттар депозиттер
а5 Корреспонденттік 05 Банктік қарыздар
шоттағы қаражаттар
Нарық айналысындағы ұзақ
А6 Бағалы қағаздар 06 мерзімді міндеттемелер
барлығы:
а7 мемлекеттік бағалы 07 Басқа да міндеттемелер,
қағаздар барлығы:
Несиелер
а8 портфельдегі бағалы 08 Басқа да міндеттемелер
қағаздар
Капитал, барлығы:
а9 мерзімінде төленбеген 09
вексельдер 010 Жарғылық қор
Банк қорлары
А10 Қарыздар, барлығы: С1 Қосымша капитал,
барлығы:
а11 Қысқа мерзімді с2
а12 Банктік с3 Бағалы қағазға салымды
а13 Ұзақ мерзімді С4 қамтамасыз ететін
а14 Мерзімі өткен резервтер.
Резервтер
А15 Басқа да активтер, с5 Валюта қорларын қайта
барлығы: бағалау
а16 Инвестициялар Пайда
а17 Материалды емес с6
активтер с7
а18 Басқа да активтер
а19 Залал және шығын с8
Баланс (А1+А6+А10+А15) Баланс (01+04+08+С1+С4)
Банк өтімділігі, тұрақтылығы және пайдалылығы активтерді сапалы
басқарумен байланысты.
Банктік заңдардың және Ұлттық Банктің талаптары активтік
операцияларға белгілі бір депозиттердің бөлігін резерв түрінде сақтауды
міндеттеу жолы арқылы ықпал етеді.
Банктердің жинаған ресурстарын табыс табу үшін және өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатымен орналастыру актив операциялары деп аталады.
Коммерциялық банктің актив операциялары келесі түрлерге бөлінеді:
1. Несие есептеу әдісі. Оның нәтижесінде банктің несиелік қоржыны
қалыптасады.
2. Инвестициялық операция. Ол инвестициялық қоржынның негізін
құрайды.
3. Кассалық және есептеу операциясы. Ол – банктің клиенттерге
көрсететін қызметтерінің бірі.
4. Басқа да операциялар.
Активті басқарудың негізгі қағидаларына мыналарды жатқызуға болады:
• Актив құрылымын сақтау.
• Актив операцияларын диверсификациялау.
• Несиелік тәуекел есебімен резерв құру.
• Актив табыстылығына демеу жасау.
Банктің активтерін талдаудың экономикалық параметрлері 2.2.2. кестеде
көрсетілген.
Кесте 2.2.2. Банк активтерін талдау.
Көрсеткіштер Есептелуі Коэффициенттің Көрсеткіштің
ұтымды мәні экономикалық
мазмұны
К1= Табысты (а5+А6+А10+а16+а18) 0,75-0,85 Барлық табысты
активтерактивтер(А1+А6+А10+А15 әкелетін
активтердің үлес
салмағы
К2=табысты
активтерАқылы (а5+А6+А10+а16+а18) ≥1,0 Табысты
пассивтер (01+04) активтердің ақылы
пассивтерге
қатынасы
К3=НесиелерМінде Банктің
ттемелер А10(01+04+08) 0,7(агрессивті агрессивтік
саясат) немесе сақтық
0,6(сақтық саясаты.
саясат
К4=Банк Егер
қарызыбанк 06а12 ≥1,0 қарыз алушыбанк-қарызгер,
несиесі ≤1,0 несиегер онда К3=0,6; егер
банк - несиегер,
онда К3=0,7;
≤0,8
К5 = Несие саясатының
Несиекапитал А10(С1+С4) тәуекелділігі:еге
р мән 0,8-ден
үлкен болса, онда
ол капитал
жеткіліксіздігін
көрсетеді.
≤0,04 Несие
К6=Мерзімі өткен қоржынындағы
несиелернесиелера14А10 мерзімі өткен
несиелердің үлес
К7=Несиелерге салмағы
арналған ≤0,04 Нсиелер бойынша
резервнесиелер залады жабу үшін
с6А10 резервтер
Банкте әр кезде өтімді активтердің белгілі бір сомасы болу керек. Егер олар
өз міндеттемелерін қамтамасыз етуге жетпесе, онда банк өз активтерінің
бөлігін қолма-қол ақшаға айырбастауға икем болуы қажет. Бұл актив
трансформациясы деп аталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі табысты активтердің активтерге
салмақтанған саласын табу үшін мынадай жүйе ұсынады.
К1=Табысты активтерактивтер
Кесте ***
Каспний банкінің барлық табыс әкелетін активтерінің үлес салмағын есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Табысты активтер:
Корреспонденттік шоттағы
қаражаттар
Бағалы қағаздар
Қарыздар
Инвестициялар
Басқа да активтер
Барлығы:
Активтер, барлығы
К1= Табысты активтер
Активтер
Кестеге анализ
Табысты активтердің ақылы ресурстарға қатынасы былай анықталады:
К2= Табысты активтер Ақылы активтер
Кесте *
Каспий банкінің табысты активтерінің ақыл пассивтерге салмақталған саласын
есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Табысты активтер:
Корреспонденттік шоттағы
қаражаттар
Бағалы қағаздар
Қарыздар
Инвестициялар
Басқа да активтер
Барлығы:
Ақылы активтер :
Онколды міңдеттемелер
Жедел міңдеттемелер
Барлығы :
К2
Кестеге анализ
Банктің агресивттік саясатын қолдану коэффициентә былай анықталады:
К3 = Несиелер Міңдеттемелер
Кесте ***
Каспий банкінің несиелер соммасының міңдеттемелерге үлес салмағын есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Қарыздар
Міңдеттемелер:
Онколды
міңдеттемелер
Жедел
міңдеттемелер
Басқада
міңдеттемелер
Барлығы
К3
Кестеге анализ
Банктің сақтық несие саясатын және агрессивті саясатты жүргізу мүмкіндігі
былайша анықталады:
К4 = Банк қарызы Банк несиесі
Кесте ***
Каспий банкінің баланс негізінде банк қарызының банк несиесіне салмақталған
саласын есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Банк қарызы
Банк несиесі
К4 :
Кестеге анализ
Банктің несие саясатының тәуекеклділігін анықтау үшін келесі формула
қолданылады:
К5 = Несие Капитал
Кесте ****
Каспий банкінің балансы негізінде несие тәуекелділігінің
деңгейін есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Қарыздар, барлығы
Капитал, барлығы
Қосымша капитал
Барлығы:
К5:
Кестеге анализ
Банктің провизия коэффициенті төмендегідей анықталады
К7 = Несиеге арналған резервтер Несиелер
Кесте ****
Каспий банкінің несиелер бойынша залалды жабу үшін резервтерді есептеу
мың. теңге
Баптар атауы 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006
Резервтер
Несиелер
К7:
Кестеге анализ
Диаграмма
Осы талдаудың негізінде активтер мынадай қасиеттерге ие болуы керек:
1. Өз нарығының болуы, активтерді қолма – қол активтерге айналдыру үшін;
2. Залалсыз өз құның өтеу мүмкіндігіне ие болу;
3. Қайтымды болуы керек, яғни банк алғашқы инвестицияларын төменгі
тәуекелмен өтеу мүмкіндігіне ие болуы керек.
Банк активтері өтеу мерзіміне байланысты , өтімділік дәрежесіне қарап , үш
топқа бөлінеді:
1. Жоғары өтімді активтер
2. Өтімді актирвтер
3. Ұзақ мерзімді өтімді активтер
Жоғары өтімді активтерге : қорлма – қол ақша және оған теңестірілген
банктердегі қолма – қол ақша қаражаттары, мемлекеттің борышқорлық
міңдеттемесі.Эконмикалық ынтамақтастық даму ұйымына мүше елдердің
банкіндегі қор шоттағы ақша қаражаттары жатады. Бұл қаражаттар қажет
жағдайда банктің айналымынан дереу алынып тасталынады.
Өтімді активтерге: қайтарым мерзімі 30күннен аспайтын теңгемен және
шетел валютасымен берілген несиелер мен қайтарым мерзімі 30 күнне аспайтын
банктің басқа төлемдері жатады.
Ұзақ мерзімді активтерге:қайтарым мерзімі 1 жылға дейінгі және одан
асатын мерзімге берілетін барлық несиелер мен банктің 1 жылдан астамғы
кепілдігі жатады.
Коммерциялық банктің актив және пассив операциялары бір-біріне
тәуелді, себебі коммерциялық банктер негізінен өзінің капиталымен қызмет
жасайды.сондықтан банк қаражатын несиеге беру және инвестициялау масштабы
көбіне банктің уақытша бос капиталы мен жинақтарды тарату қабілетіне
байланысты.
Банккке қаражаттар ртарту пассив операциялары болып табылады
Пассивтік операциялар дегеніміз – банктің операциялары қорытындысында
пассивтік шоттарда ақша қаражаттарының көбеюі.Коммерциялық банктің
пассивтік операциялары банк қызметі үшін маңызды рөл атқарады. Соның
көмегімен ақша нарығында банктер несие ресурстарын сатып алады.
Коммерциялық банктің пассивтік операциялары мыналар:
• бастапқы бағалы қағаздар шығару;
• басқа заңды тұлғалардан алған несиелер мен қарыздар;
• депозиттік операциялар;
• банк пайдасынан қорларды қалыптастыру;
Банк пассивтерін талдаудағы негізгі көрсеткіштер келесі кестеде
көрсетілген:
Банк пассивтерін талдау
Көрсеткіштер Есептелуі КоэффициенКөрсеткіштердің
ттің экономикалық маңызы
ұтымды
мәні
К8=КапиталАктивтер(С1+С4)(А1+А6 +0,08-0,15 Банктің қаржылық
А10+А15) тұрақтылығы: К80,08 –
жабылу тәуекелділігі;
К9=Онколды және К80,15 – бәсекеге
жедел жарамсыз банк;
міндеттемелерАктив(01+014) 0,5 – 0,7 Банктің сенімділік
тер (А1+А6+А10+А15) деңгейі;
К10=ҚарызАктивтер
(06+07)
(А1+А6+А10+А15)0,2 – 0,35Банктің сенімділік
К11=Онколды деңгейі;
міндеттемелерБарлы01(01+04+08)
қ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz