Қонақ үй маркетингі және қонақтарға қызмет көрсетуді ұйымдастыру
Бет.
Кіріспе 3
1 Қонақ үй индустриясындағы бизнес.жоспарлауды қалыптасты¬ру¬дың теориялық аспектілері
6
1.1 Бизнес.жоспардың құрылымы, тарауларының мақсат мін.деттері мен маңызы
6
1.2 Қонақ үй индрустриясындағы бизнес.жоспардың ерекшелігі 16
1.3 Қазақстан Республикасындағы қонақ үй шаруашлығының жалпы жағдайын талдау
22
2 Қонақ үй кәсіпорнының бизнес.жоспарын талдау 30
2.1 «Қазақстан» қонақ үйінің жалпы сипаттамасы және негізгі экономикалық көрсеткіштеріне талдау
30
2.2 «Қазақстан» қонақ үйінің нарықтық мүмкіндіктерін талдау 39
2.3 Жаңа қонақ үйдің бизнес.жоспарын құру 45
3 Қонақ үй маркетингі және қонақтарға қызмет көрсетуді ұйым.дастырудың жетілдіру бағыттары
51
3.1 «Қазақстан» қонақ үйінде маркетингті ұйымдастыруды же.тілдіру 51
3.2 «Қазақстан» қонақ үйін басқаруды және ұйымдастыруды жетілдіру
57
3.3 Бизнес.жоспар жасау кезіндегі маркетинтік бақылау және қонақтар сұранысын зерттеу мәселелерін жетілдіру
64
Қорытынды 73
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 76
Қосымшалар 78
Кіріспе 3
1 Қонақ үй индустриясындағы бизнес.жоспарлауды қалыптасты¬ру¬дың теориялық аспектілері
6
1.1 Бизнес.жоспардың құрылымы, тарауларының мақсат мін.деттері мен маңызы
6
1.2 Қонақ үй индрустриясындағы бизнес.жоспардың ерекшелігі 16
1.3 Қазақстан Республикасындағы қонақ үй шаруашлығының жалпы жағдайын талдау
22
2 Қонақ үй кәсіпорнының бизнес.жоспарын талдау 30
2.1 «Қазақстан» қонақ үйінің жалпы сипаттамасы және негізгі экономикалық көрсеткіштеріне талдау
30
2.2 «Қазақстан» қонақ үйінің нарықтық мүмкіндіктерін талдау 39
2.3 Жаңа қонақ үйдің бизнес.жоспарын құру 45
3 Қонақ үй маркетингі және қонақтарға қызмет көрсетуді ұйым.дастырудың жетілдіру бағыттары
51
3.1 «Қазақстан» қонақ үйінде маркетингті ұйымдастыруды же.тілдіру 51
3.2 «Қазақстан» қонақ үйін басқаруды және ұйымдастыруды жетілдіру
57
3.3 Бизнес.жоспар жасау кезіндегі маркетинтік бақылау және қонақтар сұранысын зерттеу мәселелерін жетілдіру
64
Қорытынды 73
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 76
Қосымшалар 78
Қазіргі жағдайдағы қонақжайлық индустриясында болып жатқан жедел өзгеріс және қоғамда болып жатқан өзгеріске басшылар мен менеджерлер ке-рек жағдайда дұрыс жұмыс істегені өте маңызды. Бұл жағдайда бағасыз көмек-ті бизнес-жоспар береді. Бизнес-жоспар қонақ үй бизнесінің болашақ қимы-лының дұрыс жүргізілуіне көмектеседі. Осы жоспарлаудың арқасында қонақ үй кәсіпорнының тәуекелдігін минимум деңгейге төмендетеді және кез-келген жағдайдан оңай шығуына жол ашады.
Қонақжайлық индустриясы – қонақтарды қарсы алып, оларға қызмет көр-сетумен байланысты қызмет нарығандығы кәсіпкерлік қызмет. Бұл түсінікке қоғамдық тамақтандыру орындары, демалу және көңіл көтеру парктері, қонақ үйлер жатады. Қонақжайлық немесе қонақ үйлік және мейрамханалық бизнес саласы – бұл «алтын жұмыртқа туатын тауық» деп аталатын бизнес аясы. Бұл қонақжайлық саласының туризмнің базасы және негізгі факторы болып сана-латындықтан (сондай-ақ халықаралық туризмде) қонақ үй бизнес-жоспарын бұл салада құрудың маңызы өте зор. Заманауи шаруашылық жағдайда бизнес-тің дамуында кәсіпорын ішілік жоспарлау қолданылады. Осы жоспарлаудың ішіндегі прогрессивті түрі бизнес-жоспар болып табылады. Қонақ үй кәсіпор-нының сәтті жұмыс істеуі үшін қонақ үй саласының қазіргі жағдайын және болашақта не күтілетінін болжай білу қажет. Сонда ғана қонақжайлық индуст-риясында үлкен нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Қонақ үй кәсіпорынның бизнес-жоспары – кәсіпорын қызметінің сапасын айқындаушы және оны басқарудағы негізгі құралдарының бірі болып табы-лады. Бизнес-жоспар дегеніміз – бұл құжат, онда кәсіпорынның негізгі жағдай-лары талданады және оның кездесетін қиындықтарының шешімдері талқы-ланады. Бизнес-жоспар арқылы менеджер нарықтық жағдайды бағалайды және кәсіпорынға пайдалы жақтарын таңдайды, кездейсоқ мәселелердің шешімін береді. Бизнес-жоспарды құру кәсіпорынды басқару сапасын жоғарылатып, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жол береді. Сондықтан қазіргі нарық-тың жағдайдағы көп қолданатын терминдердің бірі – бизнес-жоспар.
Нарық шарттарында және қатаң бәсекелік күресте кәсіпорын ішкі және сыртқы өзгерістерді есепке алып, тез арада керекті амалдарды қолдануы тиіс. Бұл бірнеше шарттарды орындағанда ғана жүзеге асады:
- басқарма және оның инвесторлары қазіргі кездегі қаржылық жағдайды дұрыс бағалап, нарықтағы орнын анықтауы керек;
- кәсіпорын жетістікке жетуі үшін өзінің нақты және өзекті мақсат-тарына ие болуы тиіс;
- мақсат қою барысында менеджмент қарқынды түрде жоспарлауды қол-данады және ол қатаң қадағаланып, жоспардың әр пунктінің орындалғанына көзін жеткізуі қажет;
Қонақжайлық индустриясы – қонақтарды қарсы алып, оларға қызмет көр-сетумен байланысты қызмет нарығандығы кәсіпкерлік қызмет. Бұл түсінікке қоғамдық тамақтандыру орындары, демалу және көңіл көтеру парктері, қонақ үйлер жатады. Қонақжайлық немесе қонақ үйлік және мейрамханалық бизнес саласы – бұл «алтын жұмыртқа туатын тауық» деп аталатын бизнес аясы. Бұл қонақжайлық саласының туризмнің базасы және негізгі факторы болып сана-латындықтан (сондай-ақ халықаралық туризмде) қонақ үй бизнес-жоспарын бұл салада құрудың маңызы өте зор. Заманауи шаруашылық жағдайда бизнес-тің дамуында кәсіпорын ішілік жоспарлау қолданылады. Осы жоспарлаудың ішіндегі прогрессивті түрі бизнес-жоспар болып табылады. Қонақ үй кәсіпор-нының сәтті жұмыс істеуі үшін қонақ үй саласының қазіргі жағдайын және болашақта не күтілетінін болжай білу қажет. Сонда ғана қонақжайлық индуст-риясында үлкен нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Қонақ үй кәсіпорынның бизнес-жоспары – кәсіпорын қызметінің сапасын айқындаушы және оны басқарудағы негізгі құралдарының бірі болып табы-лады. Бизнес-жоспар дегеніміз – бұл құжат, онда кәсіпорынның негізгі жағдай-лары талданады және оның кездесетін қиындықтарының шешімдері талқы-ланады. Бизнес-жоспар арқылы менеджер нарықтық жағдайды бағалайды және кәсіпорынға пайдалы жақтарын таңдайды, кездейсоқ мәселелердің шешімін береді. Бизнес-жоспарды құру кәсіпорынды басқару сапасын жоғарылатып, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жол береді. Сондықтан қазіргі нарық-тың жағдайдағы көп қолданатын терминдердің бірі – бизнес-жоспар.
Нарық шарттарында және қатаң бәсекелік күресте кәсіпорын ішкі және сыртқы өзгерістерді есепке алып, тез арада керекті амалдарды қолдануы тиіс. Бұл бірнеше шарттарды орындағанда ғана жүзеге асады:
- басқарма және оның инвесторлары қазіргі кездегі қаржылық жағдайды дұрыс бағалап, нарықтағы орнын анықтауы керек;
- кәсіпорын жетістікке жетуі үшін өзінің нақты және өзекті мақсат-тарына ие болуы тиіс;
- мақсат қою барысында менеджмент қарқынды түрде жоспарлауды қол-данады және ол қатаң қадағаланып, жоспардың әр пунктінің орындалғанына көзін жеткізуі қажет;
1 Дүйсенбаев А.И., Нысанбаев М.Б. Маркетинг негіздері: Оқулық құрал. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 78 б.
2 Есімжанова С.Р. Маркетинг: Оқулық құрал. – Алматы: Экономика, 2005. – 266 б.
3 Котлер Ф. Основы маркетинга: Учебное пособие. – М.: Луч, 2005. – 121 б.
4 Чудновский А.Д. Международное гостиничное хозяйство: Уч.– М.: Изд-во ЭКМОС, 2009. – 305 б.
5 Сүндетұлы Ж. Әлеуметтік экономикалық дамуды жоспарлау. – Алматы, 2002. – 104 б.
6 Сейітжан С. Маркетинг-нарықтану негіздері. – Алматы, 2009. –159 б, 251 б.
7 Гордон Г. Книжный бизнес: Учебное пособие. – М: Луч, 2009. – 352 б.
8 Исабеков Б.Н. Кәсіпкерлік құрылымдардың бизнес-жоспарды жасау процесінің методологиялық негізі: Оқулық құрал. – Түркістан, 2004. – 67 б.
9 Поляков В.Г., Маркова В.Д. Бизнес планирование: Практическое руководства. – Новосибирск: ЭКОР, 1993. – 148 б.
10 Котлер Ф., Боуэн Д., Мейкенз Д. Маркетинг гостеприимство и туризм: Учебник для вузов/Пер. с англ. – М.: ЮНИТИ, 2008. – 157 б.
11 Кабушкин Н.И., Бондаренко Г. А. Менеджмент гостиниц и ресторанов: Учебник. – 3-е изд., перераб. и доп. – Минск: Новое знанаие, 2002. – 368 б.
12 Планирование на предприятии туризма: Учебник. / Под ред. проф. Е.И. Богданова. – СПб.: Изд. Дом «Бизнес-пресса», 2004 – 320 б.
13 Орлова Е.Р. Бизнес-план: основные проблемы и ошибки, возникающие при его написании. – 3-е изд., стер. – М.: Омега-Л, 2005. – 152 б.
14 Яковлев Г.А. Организация предпринимательской деятельности: Учебное пособие. – М.: РДЛ, 2004. – 336 б.
15 Яковлев Г.А. Экономика гостиничного хозяйства: Учебное пособие. – М.: РДЛ, 2006. – 224 б.
16 Ефимова О.П., Ефимова Н.А. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие. / Под ред. Н.И. Кабушкина. – Минск: Новое знание, 2004. – 392 б.
17 Горенбургов М.А., Хорничев Ю.В. Организация предпринимательст-ва и бизнес планирование инвестиционных проектов: Учебное пособие. – СПб.: СпбГИЭУ, 2004. – 80 б.
18 Ердавлетов С.Р. География туризма Казахстана: Учебник – Алматы: Ғылым, 1992. – 255.
19 Биржаков М.Б. Введение в туризм: Учебник. – 9-е изд., перераб. и доп. – Спб.: Невский Фонд, 2008. – 42 б.
20 Биржаков М.Б., Казаков Н.П. Безопасность в туризме. – М-СПБ, 2007. – 78 б.
21 Жүнісов Б., Мәмбетов Ұ., Байжомартов Ү. Нарықтық экономика негіздері: Кітап. – Алматы, 1994. – 176 б.
22 Гладкий Ю.Н., Лавров С.Б. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы: Кітап. – Алматы, 2001. – 226 б.
23 Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А. Менеджмент негіздері: Оқулық құрал. – Ақтөбе, 2005. – 135 б.
24 www.kazakhstan-hotel.kz
25 Гостиница Казахстан. www.kazinfo.kz
26 «Бұрған» ЖШС Қазақстан қонақ үйінің 2007, 2008, 2009 жылдардағы бухгалтерлік балансы мен есебі.
27 www.stat.kz
28 Гостиницы Казахстана. www.wikipedia.org
29 Hotel Kazakhstan. www.yahoo.com
30 Браймер Р.А. Основы управления в индустрий гостеприимство: Учебное пособие. – М.: Омега-Л, 1998. – 323 б.
31 Дуйсен Г.М. Основы формирования и развития индустрии туризма в Казахстане: Учебник. – Алматы, 2002. – 221 б.
32 Раева Р.А. Гостиничный бизнес: пути становления и развития. Прак-тическое пособие – Алматы: Университет Туран 2007. – 165 б.
33 Куатова Р. Отельный бизнес: искуство продовать сервис: Учебник / Технологии управления, 2002г. – 35 б.
34 Хрипач В. Я. Экономика предриятия. – Киев,1999. – 231 б.
35 Рахимбекова Ж. С. Международный гостиничный бизнес. – Алматы, 2002. – 155 б.
36 Реалии и возможности туристского рынка Казахстана // Деловой мир – Астана, 2000, №5. – 23 б.
37 Кулибаев А., Адасбаев Е., Данышпанов Б., Дуйсенгалиев Т. Туризм на Шелковом пути как фактор устойчивого развития. // Транзитная экономика, 2000, №4 – 35 б.
38 Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник. Под.ред. А.А.Смаилова, Алматы, 2008.
39 Дюсембекова Ж.М. Маркетинговые исследования: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2006. – 321 б.
40 Кәсіби практиканың негізгі құжаттары. – Алматы, 2009.
41 Статистические данные Казахстанской Ассоциации Гостиниц и
Ресторанов (КАГиР), 2008.
42 Уокер Дж.Р. Введение в гостеприимство: Учебник/Пер. с англ. – М.: ЮНИТИ, 1999. – 157 б.
43 Джанджугазова Е.А. Маркетинг в индустрии гостеприимства / М.: Academia, 2003. – 207 б.
44 Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері. – Алматы, 2009ж.
2 Есімжанова С.Р. Маркетинг: Оқулық құрал. – Алматы: Экономика, 2005. – 266 б.
3 Котлер Ф. Основы маркетинга: Учебное пособие. – М.: Луч, 2005. – 121 б.
4 Чудновский А.Д. Международное гостиничное хозяйство: Уч.– М.: Изд-во ЭКМОС, 2009. – 305 б.
5 Сүндетұлы Ж. Әлеуметтік экономикалық дамуды жоспарлау. – Алматы, 2002. – 104 б.
6 Сейітжан С. Маркетинг-нарықтану негіздері. – Алматы, 2009. –159 б, 251 б.
7 Гордон Г. Книжный бизнес: Учебное пособие. – М: Луч, 2009. – 352 б.
8 Исабеков Б.Н. Кәсіпкерлік құрылымдардың бизнес-жоспарды жасау процесінің методологиялық негізі: Оқулық құрал. – Түркістан, 2004. – 67 б.
9 Поляков В.Г., Маркова В.Д. Бизнес планирование: Практическое руководства. – Новосибирск: ЭКОР, 1993. – 148 б.
10 Котлер Ф., Боуэн Д., Мейкенз Д. Маркетинг гостеприимство и туризм: Учебник для вузов/Пер. с англ. – М.: ЮНИТИ, 2008. – 157 б.
11 Кабушкин Н.И., Бондаренко Г. А. Менеджмент гостиниц и ресторанов: Учебник. – 3-е изд., перераб. и доп. – Минск: Новое знанаие, 2002. – 368 б.
12 Планирование на предприятии туризма: Учебник. / Под ред. проф. Е.И. Богданова. – СПб.: Изд. Дом «Бизнес-пресса», 2004 – 320 б.
13 Орлова Е.Р. Бизнес-план: основные проблемы и ошибки, возникающие при его написании. – 3-е изд., стер. – М.: Омега-Л, 2005. – 152 б.
14 Яковлев Г.А. Организация предпринимательской деятельности: Учебное пособие. – М.: РДЛ, 2004. – 336 б.
15 Яковлев Г.А. Экономика гостиничного хозяйства: Учебное пособие. – М.: РДЛ, 2006. – 224 б.
16 Ефимова О.П., Ефимова Н.А. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие. / Под ред. Н.И. Кабушкина. – Минск: Новое знание, 2004. – 392 б.
17 Горенбургов М.А., Хорничев Ю.В. Организация предпринимательст-ва и бизнес планирование инвестиционных проектов: Учебное пособие. – СПб.: СпбГИЭУ, 2004. – 80 б.
18 Ердавлетов С.Р. География туризма Казахстана: Учебник – Алматы: Ғылым, 1992. – 255.
19 Биржаков М.Б. Введение в туризм: Учебник. – 9-е изд., перераб. и доп. – Спб.: Невский Фонд, 2008. – 42 б.
20 Биржаков М.Б., Казаков Н.П. Безопасность в туризме. – М-СПБ, 2007. – 78 б.
21 Жүнісов Б., Мәмбетов Ұ., Байжомартов Ү. Нарықтық экономика негіздері: Кітап. – Алматы, 1994. – 176 б.
22 Гладкий Ю.Н., Лавров С.Б. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы: Кітап. – Алматы, 2001. – 226 б.
23 Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А. Менеджмент негіздері: Оқулық құрал. – Ақтөбе, 2005. – 135 б.
24 www.kazakhstan-hotel.kz
25 Гостиница Казахстан. www.kazinfo.kz
26 «Бұрған» ЖШС Қазақстан қонақ үйінің 2007, 2008, 2009 жылдардағы бухгалтерлік балансы мен есебі.
27 www.stat.kz
28 Гостиницы Казахстана. www.wikipedia.org
29 Hotel Kazakhstan. www.yahoo.com
30 Браймер Р.А. Основы управления в индустрий гостеприимство: Учебное пособие. – М.: Омега-Л, 1998. – 323 б.
31 Дуйсен Г.М. Основы формирования и развития индустрии туризма в Казахстане: Учебник. – Алматы, 2002. – 221 б.
32 Раева Р.А. Гостиничный бизнес: пути становления и развития. Прак-тическое пособие – Алматы: Университет Туран 2007. – 165 б.
33 Куатова Р. Отельный бизнес: искуство продовать сервис: Учебник / Технологии управления, 2002г. – 35 б.
34 Хрипач В. Я. Экономика предриятия. – Киев,1999. – 231 б.
35 Рахимбекова Ж. С. Международный гостиничный бизнес. – Алматы, 2002. – 155 б.
36 Реалии и возможности туристского рынка Казахстана // Деловой мир – Астана, 2000, №5. – 23 б.
37 Кулибаев А., Адасбаев Е., Данышпанов Б., Дуйсенгалиев Т. Туризм на Шелковом пути как фактор устойчивого развития. // Транзитная экономика, 2000, №4 – 35 б.
38 Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник. Под.ред. А.А.Смаилова, Алматы, 2008.
39 Дюсембекова Ж.М. Маркетинговые исследования: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2006. – 321 б.
40 Кәсіби практиканың негізгі құжаттары. – Алматы, 2009.
41 Статистические данные Казахстанской Ассоциации Гостиниц и
Ресторанов (КАГиР), 2008.
42 Уокер Дж.Р. Введение в гостеприимство: Учебник/Пер. с англ. – М.: ЮНИТИ, 1999. – 157 б.
43 Джанджугазова Е.А. Маркетинг в индустрии гостеприимства / М.: Academia, 2003. – 207 б.
44 Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері. – Алматы, 2009ж.
Мазмұны
Бет.
Кіріспе 3
1 Қонақ үй индустриясындағы бизнес-жоспарлауды қалыптастырудың
теориялық аспектілері 6
1.1 Бизнес-жоспардың құрылымы, тарауларының мақсат мін-деттері
мен маңызы 6
1.2 Қонақ үй индрустриясындағы бизнес-жоспардың ерекшелігі 16
1.3 Қазақстан Республикасындағы қонақ үй шаруашлығының жалпы
жағдайын талдау 22
2 Қонақ үй кәсіпорнының бизнес-жоспарын талдау 30
2.1 Қазақстан қонақ үйінің жалпы сипаттамасы және негізгі
экономикалық көрсеткіштеріне талдау 30
2.2 Қазақстан қонақ үйінің нарықтық мүмкіндіктерін талдау 39
2.3 Жаңа қонақ үйдің бизнес-жоспарын құру 45
3 Қонақ үй маркетингі және қонақтарға қызмет көрсетуді
ұйым-дастырудың жетілдіру бағыттары 51
3.1 Қазақстан қонақ үйінде маркетингті ұйымдастыруды же-тілдіру51
3.2 Қазақстан қонақ үйін басқаруды және ұйымдастыруды жетілдіру
57
3.3 Бизнес-жоспар жасау кезіндегі маркетинтік бақылау және
қонақтар сұранысын зерттеу мәселелерін жетілдіру 64
Қорытынды 73
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 76
Қосымшалар 78
Кіріспе
Қазіргі жағдайдағы қонақжайлық индустриясында болып жатқан жедел
өзгеріс және қоғамда болып жатқан өзгеріске басшылар мен менеджерлер ке-рек
жағдайда дұрыс жұмыс істегені өте маңызды. Бұл жағдайда бағасыз көмек-ті
бизнес-жоспар береді. Бизнес-жоспар қонақ үй бизнесінің болашақ қимы-лының
дұрыс жүргізілуіне көмектеседі. Осы жоспарлаудың арқасында қонақ үй
кәсіпорнының тәуекелдігін минимум деңгейге төмендетеді және кез-келген
жағдайдан оңай шығуына жол ашады.
Қонақжайлық индустриясы – қонақтарды қарсы алып, оларға қызмет көр-
сетумен байланысты қызмет нарығандығы кәсіпкерлік қызмет. Бұл түсінікке
қоғамдық тамақтандыру орындары, демалу және көңіл көтеру парктері, қонақ
үйлер жатады. Қонақжайлық немесе қонақ үйлік және мейрамханалық бизнес
саласы – бұл алтын жұмыртқа туатын тауық деп аталатын бизнес аясы. Бұл
қонақжайлық саласының туризмнің базасы және негізгі факторы болып сана-
латындықтан (сондай-ақ халықаралық туризмде) қонақ үй бизнес-жоспарын бұл
салада құрудың маңызы өте зор. Заманауи шаруашылық жағдайда бизнес-тің
дамуында кәсіпорын ішілік жоспарлау қолданылады. Осы жоспарлаудың ішіндегі
прогрессивті түрі бизнес-жоспар болып табылады. Қонақ үй кәсіпор-нының
сәтті жұмыс істеуі үшін қонақ үй саласының қазіргі жағдайын және болашақта
не күтілетінін болжай білу қажет. Сонда ғана қонақжайлық индуст-риясында
үлкен нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Қонақ үй кәсіпорынның бизнес-жоспары – кәсіпорын қызметінің сапасын
айқындаушы және оны басқарудағы негізгі құралдарының бірі болып табы-лады.
Бизнес-жоспар дегеніміз – бұл құжат, онда кәсіпорынның негізгі жағдай-лары
талданады және оның кездесетін қиындықтарының шешімдері талқы-ланады.
Бизнес-жоспар арқылы менеджер нарықтық жағдайды бағалайды және кәсіпорынға
пайдалы жақтарын таңдайды, кездейсоқ мәселелердің шешімін береді. Бизнес-
жоспарды құру кәсіпорынды басқару сапасын жоғарылатып, оның ресурстарын
тиімді пайдалануға жол береді. Сондықтан қазіргі нарық-тың жағдайдағы көп
қолданатын терминдердің бірі – бизнес-жоспар.
Нарық шарттарында және қатаң бәсекелік күресте кәсіпорын ішкі және
сыртқы өзгерістерді есепке алып, тез арада керекті амалдарды қолдануы тиіс.
Бұл бірнеше шарттарды орындағанда ғана жүзеге асады:
- басқарма және оның инвесторлары қазіргі кездегі қаржылық жағдайды
дұрыс бағалап, нарықтағы орнын анықтауы керек;
- кәсіпорын жетістікке жетуі үшін өзінің нақты және өзекті мақсат-
тарына ие болуы тиіс;
- мақсат қою барысында менеджмент қарқынды түрде жоспарлауды қол-
данады және ол қатаң қадағаланып, жоспардың әр пунктінің
орындалғанына көзін жеткізуі қажет;
- кәсіпорын басқармасы және инвесторлар нарықтағы жағдайды толық
түсініп, ішкі және сыртқы процестерді толық зерттеуге алады.
Бизнес-жоспар ішкі және сыртқы мақсаттарға байланысты құрылады.
Көбінесе, бұл жағдайды біздің елдің кәсіпорындары инвестиция тартар ал-
дында жасайды. Алайда, бұл жұмыстың бір бөлігі ғана, себебі ол тек қана
сыртқы мақсатта ғана емес, ішкі мақсатқа орай да құрылады.
Бизнес-жоспарлаудың ішінде қызығушылық танытып отырған жақтар, яғни
салымдарының қарқындылығын бағалау үшін салым жасаған инвестор және кеңес
беруші және атқарушы кәсіпорын арасында бизнес-жоспарлау жа-салады.
Бірінші кезекте, бизнес-жоспарлау инвесторға қажет болып табылады, се-
бебі, олардың кәсіпорындарының жағдайы жоспарға тікелей байланысты бо-лады.
Осы себептен, бұл бизнес-жоспарлау инвестордың қатысуынсыз жаса-лынбайды.
Егер бизнес-жоспарлау дұрыс жолмен жүріп, өз мақсатына жетсе, онда
инвестордың табысы молая түседі.
Бизнес-жоспарды жасау барысында көптеген ақпаратты жинау мен өңдеу үшін
көп күшті қажет етеді. Ал кейінгі қаржылық жоспарлау оңайырақ түседі,
себебі ол уақытылы салымдар, жоспарға өзгертулер мен толықтырулар және
нарық жағдайына тез арада әсер етуді ғана талап етеді.
Жоғарыда айтып кеткен мәселе бойынша қорыта айтқанда, бизнес-жос-парды
жасау үшін өз уақытыңыз бен қаржыны дұрыс жұмсасаңыз – өзіңіздің қалаған
жетістігіңізге тез жетесіз.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық қатынастарды дамытып, на-рық
талабына бейімделуге тура келді. Бұл жағдай қонақ үй ісін де айналып өт-
педі. Қонақ үй кадрларын дайындауда жаңа заман талабына сәйкес өзгерістер
енді. Мысалы, қонақ үй менеджменті мен маркетингі саласы мен қонақ үй ісін
жетілдіру мәселесі күн тәртібіне шықты. Жекеменшік қонақ үйлер мен орна-
ластыру орындарының көбеюі қонақ үй ісіне үлкен өзгеріс әкелді. Батыс ел-
дерінде қонақ үй бизнесі саласындағы алдыңғы қатарлы технологияларды қол-
дануға деген талпыныс байқалды. Бұл еліміздегі қонақ үй ісінің дамуы үшін
алға жасаған үлкен қадам болды.
Бүгінгі күні ішкі және сыртқы нарықтарды экономикалық бәсекелестіктің
жаңа әдістері мен нысандардың пайда болуына байланысты тауарлар мен қыз-
меттерде бизнес-жоспар қолдану күшейіп келе жатыр. Бұл жағдайда Қазақс-
тандық кәсіпкерлер дұрыс құрылған бизнес-жоспар қолдану керектігін түсіну-
де. Қазіргі заманғы бизнес-жоспар кәсіпорындарға бәсекелестік жағдайда өмір
сүру мүмкіншілігін беріп қана қоймай, нарық бөлігін жаулап алу, шетел
нарықтарына шығу, пайданы өсіру сияқты стратегиялық, ұзақ мерзімді мақсат-
тарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның мақсат-міндеті республикадағы
қонақ үй қызметін өндіруші кәсіпорынның бизнес-жоспарында орын алып отырған
көкейкесті мәселелерін талдап, оларды оңтайлы шешу қажеттілік-терімен
анықталады және негізделеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі – тәуелсіз Қазақстанда жаңа нарықтық
экономикалық қатынастардың қалыптасып, қоғамның саяси жүйесінде демо-
кратиялық процестердің біршама дамуына байланысты жаңа терминдер мен
ұғымдар пайда болды. Еркін экономикалық қатынастар кезеңінде әрбір эко-
номикалық субьектінің, соның ішінде, қонақ үйдің өз қызметін ұйымдастыру-да
жемісті нәтижеге қол жеткізуі үшін бизнес-жоспардың сәтті құрылуының маңызы
зор.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – оның өзектілігіне сәйкес қонақ үй қыз-
метін сапалы ұсыну, оның сұранысын жолға қою, қонақ үй бизнесін дамыту-дың
өзегі бизнес-жоспардың дұрыс құрылуы және Қазақстан қонақ үйінде
маркетингтік іс-шараларды дұрыс ұйымдастыру бойынша ұсыныстар жасау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты, оның келесі міндеттері
анықталып, шешіледі:
- бизнес-жоспардың құрылымы, тарауларының мақсат міндеттері мен
маңызын айқындау;
- қонақ үй индустриясындағы бизнес-жоспардың ерекшелігін талдау, та-
рауларының маңызы мен мәнін, стратегиялық мақсатын анықтау;
- Қазақстан қонақ үйінің жалпы сипаттамасы және негізгі экономи-
калық көрсеткіштеріне талдау жасау;
- жаңа қонақ үйдің бизнес-жоспарын құру;
- Қазақстан қонақ үйінде маркетингті ұйымдастыруды жетілдіру;
- бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезіндегі қиындықтар мен олардың ше-шу
жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі – Қазақстан қонақ үйі және ав-
тор құрған жаңа қонақ үйдің бизнес-жоспары болып табылады.
Ал, зерттеу пәні – қонақ үй кәсіпорнындағы бизнес-жоспарды қалыптас-
тыруға бағытталған теориялық, методологиялық аспектілер жиынтығы болып
табылады.
Осы жұмыстарды жүргізу нәтижесінде алынған жаңалық – қонақ үй кәсіп-
орнында бизнес-жоспарды қалай дұрыс құру керек және дамыту керектігіне
арналған негіздемелер болып табылады.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы – ұсынылған бизнес-жоспар қонақ үй
кәсіпорнының қызметін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
1 Қонақ үй индустриясындағы бизнес-жоспарлауды қалыптастырудың теориялық
аспектілері
1.1 Бизнес-жоспардың құрылымы, тарауларының
мақсат міндеттері мен маңызы
Нарықтық экономикада кез-келген бизнестің стратегиясы және тактикасы
болады. Бизнестің стратегиялық мақсаты – өндірісті, жұмысты (қызметті) жү-
зеге асыру процесінде пайданы (табысты) молайту (максимизациялау). Такти-
калық мақсаты – осы стратегиялық нұсқаманы әр әріптеспен және клиентпен
нақты жұмыс істеу барысында белгілі мәмілені жүзеге асыруда қолдану. Биз-
нестің бір-бірімен байланысты, бірін-бірі толықтырып отыратын шаралар және
операциялар жолы арқылы бірте-бірте ойлаған мақсатқа жеткізетін әрекет
жоспарлары (жобалары) немесе бағдарламалары шетел тәжірибесінде бизнес-
жоспар деп аталады [1, 78 б.].
Нарықтық экономика жағдайындағы бизнес-жоспардың мазмұны орта-лықтанған
жоспарлаудан әлдеқайда кең. Ол мынадай негізгі мақсаттарды ше-шуге
мүмкіндік береді:
- экономикалық жағдайға сәйкес тиімді даму бағдарын таңдап алу, мақ-
сатты нарықтар және олардағы фирмалар орнын анықтау;
- нарық қажеттілігіне сәйкес жақын және ұзақ мерзімде өндірілетін өнім-
нің (жұмыстың, қызметтің) қажетті көлемі мен сапасын дәлелдеу,
өндірістік мүмкіндіктер мен қажетті ресурстарды бағалау;
- басқарудың ұйымдық-құқықтық нысаны мен құрылымын таңдау, қо-нақ үй
кадрларын еңбек етуге ынталандыру;
- қонақ үй нарығын зерттеуге қажетті маркетингтік шараларын: жарна-ма,
сатуға ынталандыру, бағаны қалыптастыру, өткізу каналдары т.б.
анықтау.
Келешек және жылдық бизнес-жоспарларда тұрғындардың
әлеуметтік жағ-дайын, аймақтағы экологиялық хал-ахуалды жақсарту
шаралары қарастыры-лады.
Кез келген әріптес (инвестор) ең әуелі (көбіне жобаны жасаушылармен
кездеспей тұрып) бизнес-жоспар негізінде компанияның даму бағыттарына
сәйкес фирманың мүмкіндіктерін (қаржыны қайтарып алу, кепілдіктің шын бо-
луы, сақтандыру және басқа жағдайлар) мұқият зерттеп алады. Бұл жағынан
алғанда бизнес-жоспар талдау құжаты және жарнама құралы қызметін атқара-ды.
Сонымен, бизнес-жоспар қонақ үйдің тұрақты жұмыс құжаты болып табы-лады. Ол
қонақ үйдің стратегиялық бағытын (даму тұжырымдамасын) анықтап қана қоймай,
кәсіпкерліктің барлық салаларындағы қызмет ету процесін де си-паттайды. Ол
қонақ үйдің ішінде қолданылумен қатар, сыртқы байланысқа да қызмет етеді.
Нарық экономикасы дамыған елде капитал, ресурстар, технологияны ұсы-ну
мәселелерін шешу тек белгілі мерзімге арналған, қонақ үйдің даму бағытын
көрсете алатын бизнес-жоспар болғанда ғана жүзеге асады. Қонақ үйдің көп-
шілігі бизнес-жоспарды 3-5 жылға жасайды. Оларда фирма қызметі айлық не
тоқсандық мерзімге бөлініп көрсетіледі. Көптеген фирмалар 3-5 жылға, тек
кейбірі (аса ірі компаниялар) ғана бес жылдан артық мерзімге жасайды. Биз-
нес-жоспардың негізгі қызметтерін төмендегі 1-кестеден көруге болады.
1-кесте – Бизнес-жоспардың негізгі қызметі
Ішкі қызметі Сыртқы қызметі
Кәсіпорын дамуының негізгі Жобаларды іске асыруға инвестиция
концепциясын (тұжырымдамасын) құру тарту
және кәсіпорын қызметінің әр бағытын
нақтылау
Жаңа өнім (қызмет) құру жобаларын Кәсіпорын жобаларын мемлекеттік
іске асыру және жүзеге асыру бағдар-ла маларға қосу үшін және
орталықтандырылған көздерден қаражат
алуы үшін ор-нықтыру
Кәсіпорынның ішкі ғылыми, Банктік кредиттер алу
техникалық, өн-дірістік және
коммерциялық әлеуетін бағалау және
қорларын анықтау
Жаңа құралдарды және жаңа Фондтық нарықта кәсіпорын
технология-ларды енгізу бойынша акцияларының сәтті іске асырылуы
дайындықты және іс-шараларды іске
асыру
Жаңа жұмысшыларды, мамандарды таңдауБірлескен өндіріс, шетел капиталын
және қайта оқыту қолда-натын кәсіпорын және басқа да
бірлескен қызмет түрлерінің
ұйымдық-қаржылық қа-жеттіліктерін
дәйектеу
Кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерінҚаржылық-өндірістік топтарды құруды
ба-қылау өң-деу және іске асыру шаралары
Кәсіпорын қызметінің тәуекелдігін
төмен-дету шараларын ұйымдастыру
Кәсіпорынның қолайлы атын
калыптсатыру
Банкроттықты ескерту және
дағдарыстық жағдайдан шығу жолдарын
көрсету
Фирма акционерлерінің жиналысын
өткізу және дайындық
Е с к е р т у – [1; 2 ] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
1-кестеден көріп отырғанымыздай бизнес-жоспар негізінен 2 маңызды
қызметті атқарады. Олар: ішкі және сыртқы. Ішкі қызметке кәсіпорын дамуы-
ның негізгі тұжырымдасы, ал сыртқы қызметке жобаларды іске асыруда ин-
вестициялар тарту сияқты қызметтер жатады.
Бизнес-жоспарға қойылатын негізгі талаптар және оны жасаудың прин-
циптері:
- сенімділік, ол кәсіпорынның шын жағдайын көрсете білуі қажет;
- барлық жағдайдың (көрсеткіштердің) нақтылығы және дәлелділігі;
- бизнес жоспардың маңызды тарауы маркетингтік саясат болып келе-
ді;
- айқындылық, дәлелдің логикалық дәйектілігі және сендіре алатынды-
ғы;
- қазіргі заманға сай болуы, яғни құжаттарды қажетті уақытында жасау
және мақсатына қарай бейімдеу;
- арнайы болуы, яғни қажетті ақпаратты қажет уақытында, оны қажетсі-
нетін адамға жеткізу.
Бизнес-жоспарды тікелей басшы кәсіпкер, менеджер, фирма қызметкер-лері
немесе көмек көрсетуші (ақылшы) кәсіпорын жасайды. Негізгі қызмет-теріне
қарай бизнес-жоспарды жасау және жүзеге асыру бірте-бірте, кезең-кезеңімен
жүзеге асырылады [2, 266 б.].
Бірінші кезеңде даму тұжырымдамасы жасалып, мақсаты анықталады.
Екінші кезеңде жоба, яғни өндірістік және инвестициялық даму бағдарла-
масы жасалады.
Үшінші кезеңде жоба талданып, түпкілікті бекітіледі.
Төртінші кезеңде бизнес-жоспарды жүзеге асыру жөніндегі шаралар
(рәсімдеу, көшірме жасау, жан-жаққа тарату) белгіленеді.
Бизнес-жоспар бірінші (титулды) беттен басталады, онда мыналар көрсе-
тіледі: кәсіпорынның, жоба инициаторының аты, жобаның және авторының аты,
берілген құжаттың дайындалу мерзімі мен орны.
Бизнес-жоспардың негізгі тараулары:
1. Кіріспе бөлім (фирманың мүмкіндігі, резюме – атқарушылық
түйіні).
2. Осы саладағы тауар, қызмет өткізу нарығындағы жағдайға
талдау.
3. Маркетинг жоспары.
4. Өндірістік жоспар.
5. Ұйымдастыру жоспары және менеджмент.
6. Қаржы жоспары және қаржыландыру стратегиясы.
7. Қауіп-қатер (тәуекелділік) және сақтандырудың мөлшерін
бағалау.
8. Заңдылық аспектілері.
9. Жоспардың орындалуын бақылау және бағалау.
Кіріспе бөлім жобаның мәнін сипаттайды және ол қысқа түрде беріледі
(3беттен аспайды). Онда басымдық негізде қызметтің барлық бағыттары, олар
бойынша мақсатты нарықтар, осы нарықтағы фирманың орны, стратегиялық
мақсаттар және оларға жету жолдары анықталады, сонымен бірге фирма мен оның
қызметі туралы мәлімет беретін ақпарат жазылады. Резюме (түйіндеме) басқа
тараулар бойынша толық мәлімет анық болғанда, бизнес-жоспардың ең соңында
жасалады. Кіріспе бөлімнің мазмұнына орай фирманың беделі, жоба-ның сапасы
анықталады және жоспарды аяғына дейін оқуға уақыт жұмсау ке-рек пе жоқ па –
сол шешіледі [3, 121 б.].
Саладағы тауар және тауар өткізу нарығындағы жағдайға талдау тара-
уында екі үлкен міндет шешіледі:
- инвестиция нысаны ретінде саланың жағдайы және даму тенденция-сын
қарастыру;
- өндіріс көлемін болжау үшін бастапқы ақпарат алу, бәсекелестікті
есепке ала отырып кәсіпорын өнімін өндіру және өткізу көлемін
анықтау, қыз-метін іске асыру (бәсекелес бола алатындар және
тұтынушылар анықталады).
Бірінші міндетті орындау үшін саланың өткеніне талдау жасап, оның даму
мүмкіндігінің тенденцияларын көрсеткен дұрыс. Сонымен бірге сала кәсіп-
орнының сипаттамасын беріп, жоспарланып отырған өнім өткізу аймақтарын-да –
ел ішінде және шетелдерде тап осындай өндіріс орындарының дамуын анықтау
қажет. Мұнда мынадай көрсеткіштерді көрсеткен маңызды: негізгі өнім мен
қызмет тізілімі, өндірістің аймақтық құрылымы (өндіріс қуаттарын аймақтарға
бөлу) саланың қазіргі және болашақтағы шикізат базасы; сала
кәсіпорындарының негізгі қорлары және материалдық-техникалық базасы.
Инвестициялық ахуал жөніндегі ақпараттың (кәсіпорын жұмыс істейтін нарық
сегменті, сала бойынша сауданың жалпы көлемі және кәсіпорын саудасының
көлемі, тұтынушылар тізілімі) үлкен мәні бар [4, 305 б.].
Бұл тарауда сонымен бірге ұсынылатын өнімнің тұтынушылық қасиетіне
қысқаша сипаттама беріліп, осындай өнімдердің нарықтағы салыстырмалы талдау
нәтижелері де көрсетіледі. Сонымен бірге өнімге байланысты патенттік
лицензиялық қорғау, сауда белгілері, авторлық құқықтар және басқа да интел-
лектуалды меншік нысандары туралы мәліметтер өткізу де маңызды. Өндіріл-ген
өнімнің соңғы 5-10 жыл ішінде нақты және құндық көрсеткіштері, оның
құрылымы жөнінде де мағлұматтар берілгені жөн.
Бизнес-жоспардың маңызды тарауы маркетинг жоспары болып табы-лады, ол
сауда және қызмет көрсету, баға, жарнама салаларының бизнестің барлық
кезеңдеріндегі – өнімнің пайда болуынан сатуға дейінгі және сатқан-нан
кейінгі стратегиясын анықтайды. Мұнда мынадай принциптерді басшы-лыққа алу
қажет:
1. Тұтынушыны түсіну принципі нарық өзгерісінің динамикасын және
қажеттілікті есепке алуға негізделеді;
2. Тұтынушылар үшін күрес принципі нарық пен тұтынушыға барлық мүмкін
тәсілдер (тауар сапасы, жарнама, қызмет көрсету, баға және т.б.) арқы-лы
әсер етуді жүзеге асырады;
3. Өндірістің нарық талаптарының ыңғайына барынша бейімделуі принципі
бойынша фирманың барлық қызметі тұтынушы сұранысын және оның келешекте
өзгеруін білуге негізделеді.
Маркетингтік жоспар тарауы бірнеше бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім-де
нарық құрылымы, бәсекелестердің ұқсас өнімдері, баға бойынша сұраныс-тың
икемділігі, сонымен бірге әлеуметтік-экономикалық үдеріске нарықтың
реакциясы анықталады, өнімді тарату каналдары және оны тұтыну қарқыны
сипатталады. Нарықтың ауқымы (белгілі аймақтың тұтынушылары) сатып алатын
тауардың жалпы құны және кәсіпорын өніміне сұраныс оның негізгі сандық
сипаттамасы болып табылады [5, 104 б.].
Тараудың екінші бөлімінде нарықтағы бәсеке жағдайындағы кәсіпорын-ның
артықшылығын (нарықтың сұранысын қанағаттандыру және оған дендеп ене білу,
қаржы жағдайының тұрақтылығы, кәсіпорынның жетекші қызметкер-лерінің
біліктілігі) көрсете отырып сипаттау қажет.
Нарықты игеруде мүмкін кедергілермен (мысалы, құқықтық шектеулер) бірге
жеңіске жету факторларын да (қажеттілікті жақсы қанағаттандыру, өнім-ді
жеткізудің тиімділігі немесе қызмет көрсету, кадрларды іріктеу, география-
лық орны) көрсету қажет.
Тараудың үшінші бөлімінде өнімнің (қызметтің) бәсекелік сапаның, мар-
кетингтің баға мен өткізу стратегиясының әзірлемесіне зор ықпалын тигізетін
және өндіріс жоспарын қалыптастыруда қолданылатын нәтижені келтіру ке-рек.
Өнімнің бәсекелік қабілетіне талдау жасау тұтыну сапасы мен құндық
көрсеткіштер бойынша жүргізіледі, ұқсас өнімдермен салыстыру арқылы олар-
дың ішінде алатын орны, өнімнің бастапқы болжамды құны анықталады.
Жоғарыда көрсетілген нарықтың жағдайы мен оның нәтижесін талдау ба-
рысында кәсіпорынның өнім өткізу (қызмет) жоспары, маркетинг стратегиясы
қалыптасады; бұл тараудың соңғы бөлімінде қамтылады, онда нарыққа дендей
ену, өнімді үлестіру арнасы (жабдықтау жылдамдығы, кепілді қызмет көрсе-
ту); ішкі және сыртқы нарықтағы сатылған өнімнің бағасы мен көлемі; өнім-
нің құнын төлеу және ынталандыру шаралары (несиеге сату, аванстық төлем
пайызы, жеңілдік деңгейін көрсету, сатылған негізгі өнім, құнға қосылған қо-
сымшалар және т.б.) қоймадағы дайын өнімнің мөлшері мен өткізілген өнімнің
төлем уақытының кідіруі көрсетіледі. Маркетинг стратегиясында тұтынушы-
ларға сатылғаннан кейінгі қызмет көрсету, жарнама және фирма мен тауар ту-
ралы қоғамдық пікір ұйымдастыру ерекше орын алады [6, 159 б.].
Өндірістік жоспар тарауында келесі мәселелер тиянақты баяндалады:
- өндіріс бағдарламасы және кәсіпорынның өндірістік қуаты;
- өндіріс үдерісінің сипаттамасы (технологиялық жобалар);
- шикізат пен материал жеткізушілер және олармен байланысы;.
- өндірістің шығыны.
Өндірістік бағдарлама белгілі уақыт ішінде шығарылатын өнімнің санын,
түрлері мен сапасын, нақтылы және құндық өлшемін көрсетеді. Сонымен қа-тар
өндіріс факторлары да (нарыққа жақындығына байланысты көмектесуші және
тежеуші өндірістің орналасқан орны, жұмыс күшінің жеткіліктілігі, көлік
мәселесі, сумен қамтамасыз етілуі, телекоммуникация және т.б.) есепке алына-
ды. Өндіріс қуатын бағалауда өндірістің негізгі құралдарының мөлшері мен
жабдықтың қуаты, пайдалану мерзімі, жаңғырту, қайта құру мен жаңарту мүм-
кіндігі ескеріледі. Өндіріс үдерісі, яғни өндіріс технологиясы жан-жақты си-
патталады. Ол үшін қазір қолданылып жүрген ескі технологияның отандық және
шетелдік түрлерін атап көрсету, өндірісті әртараптандыру т.б. қажет тех-
нологияны ауыстырғанда жабдықты, еңбек ресурстарын өзгерту және жаңа қуат
көздері қажет болады, бұл өндіріс шығыны мен инвестиция мөлшерін өсі-реді.
Технологияны таңдағанда ең алдымен бастапқы материалды, шикізатты дұрыс
іріктеу, жиынтықтау бұйымдары және олардың сипаттамасы (көлемі мен құны)
материал және жиынтықтау бұйымдарымен қамтамасыз етушілерді таңдап алу,
олардың қажет уақытта жеткізілуі, технология үдерісіндегі өнді-рістік ағын
жүйелерінің барлық кезеңде қамтамасыз етілуі керек. Өндірістік жоспардың
соңында, өткізу жоспарының негізінде, смета мөлшері тұрақты және айнымалы,
өндірістік және өндірістік емес шығындар көлемі, өндіріс қуаты мен
технологиясының есептері, өндіріс қоры мен ескеру жиынтығы, же-ке өнімнің
өзіндік құны белгіленеді [7, 352 б.].
Ұйымдастыру жоспары мен менеджмент тарауы бизнес-жоспардың не-гізгі
бөлімі болып есептелінеді. Ол мынылардан тұрады:
- қонақ үйдің ұйымдық құрылымы;
- басқару жүйесі;
- еңбек ресурстарын басқару.
Басқаруды дұрыс ұйымдастыру – жұмысы дұрыс жолға қойылып, алға басқан
бизнеске жақсы ойларды енгізудің кілті. Біз компанияға емес адам-дарға
инвестиция жасаймыз деп инвесторлар жиі айтады. Ұйымдастырудың сызба
нұсқасы мен шаруашылық нысаны меншік нысаны мен фирманың мөл-шеріне
тәуелді. Негізгі құжат болып кәсіпорынның жарғысы есептеледі, оның ішінде
керекті ақпараттың бәрі бар: үлескер құрылтайшылар мен акция иелері,
бөлімшілер саны, олардың функциялары мен өзара бағыныштылығы, т.б. тура-лы
мәліметтер. Фирманы ұйымдастыруда кімнің немен айналысатыны, бар-лық
қызметтердің бір-бірімен байланыс қатынастары, олардың іс-әрекеттерін
үйлестіру және бақылау жолдары анықталады. Бұл орайда есте ұстайтын мәсе-
лелер мыналар:
- басқарушылық нормасы (мөлшері), яғни қарамағындағы
жұмыскерлер саны;
- ұйымдастырылу деңгейі (екі, үш, төрт және одан да көп сатылар);
- жұмыстың бернесіне, үдерісіне, жабдық пен өнімнің түріне немесе
тұтынушылар категориясына (жоғары, орта, төменгі буын) байланысты
қызмет түрлері;
- міндеттер мен өкілеттікті бөлу;
- іс-әрекеттерді үйлестіру т.б.
Басқаруды ұйымдастыру құрылымының әлденеше түрі бар:
1. Функционалды ұйымдық құрылым – сфераларының мынадай берне-лерге (қызмет
түріне) бөлінуі. Оның сызба нұсқасын төмендегі 1-суреттен көруге де
болады:
Сурет 1 – Функционалды ұйымдық құрылым
Бұл 1-суреттен көріп отырған құрылымның артықшылығы мынада: берне-лерді
(функцияларды) терең мамандандыру, қабылданған шешімдерді сапалы орындау
және көп салалы өндіріс пен шаруашылық қызметін басқару мүмкін-дігі.
Кемшілігі – ұйымдастыру бірліктерінің бір-бірімен әлсіз байланысы, әр
бөлімнің ортақ нәтижеге жауапкершілігінің төмендеуі арасында байланыстың
жоқтығы [8, 67 б.].
Ұйымдастыру мәселесінде кадрларды іріктеу, орналастыру және пайда-
ланудың үлкен мәні бар. Бұл жағдайларда кадрлардан біліктілікті талап ету,
лауазымдық нұсқаулықтар және басқа да барлық құжаттардың, сондай-ақ жал-ға
алу тәртібі, пайдалану, жұмыстан шығару, еңбекақы төлеу, кадрлар даярлау
жөніндегі іс-қағаздарының дұрыс болуы басты мәселе саналады. Басқарма
қызметкерлерін арнаулы мамандық бойынша кәсіби жоғарлату және ынта-ландыру
жүйесін қолдану оларды фирманың жоғары экономикалық нәтижеге (акция
иемдену, табыстан үлес алу және т.б.) жетуіне мүдделі етеді.
Бизнес-жоспардағы қаржылық жоспар және қаржы стратегиясы тарауы қонақ
үйдің қаржымен қамтамасыз ету және жоспарланған мерзімде ақша ре-сурстарын
тиімді пайдалану туралы мәселелерді қарастырады. Қаржы жоспа-ры
төмендегідей есеп беру, жоспарлау құжаттары болғанда ғана сапалы жаса-лады:
1. Жедел жұмыс жоспары (есеп беру) фирманың әрбір кезеңдегі іс-қи-
мылының нәтижесін көрсетеді, сонымен қатар әрбір тауар мен мақсатты
на-рықтардың өзара байланысын білдіреді. Ол маркетинг қызметі
арқылы әзір-ленеді.
2. Өндіріс тауарларының пайдасы мен шығыны туралы жоспар (есеп бе-ру)
бойынша фирманың әр тауардан қанша түсім (пайда) табатыны не таппай-
тыны айқындалады. Бұл құжатты экономикалық қызмет мамандары
жасайды.
3. Ақша қаражаты қозғалысының жоспары (есеп беру) фирма қызметінде
ақшаның түсуі мен жұмсалу үдерісін көрсетеді. Ол фирманың төлем
қабілет-тілігін айқындайды және фирманың қаржы қызметі арқылы
әзірленеді.
4. Баланстық есеп беру фирманың есепті мезгіліндегі үнемдеу және қар-
жы жұмысының қорытындысын көрсетеді. Мұны бас есепші дайындайды.
Бұл есеп беру жоспарлау құжаттарында жоспарланған (1-5 жылға) және есеп
беру кезеңінде нақтыланған көрсеткіштер көрсетіледі. Осылардың негі-зінде
өндірістің қаржы ресурстарына талдау жасалады және қаржыландыру көзі
таңдалады. Кәсіпорынның қаржыландыру жағдайының тиімділігін көрсе-тетін
негізгі көрсеткіштер мыналар:
- пайдалылық және табыс деңгейі кәдімгі әдістемелермен анықталады;
- кәсіпорынның төлем қабілеттілігі міндеттемелер (қарыздар) бойынша
төлеудегі қолма-қол ақша ағынымен (кассадағы және есеп айырысу шотын-
дағы ақшамен, банкноттармен, қазнашылық билеттермен) сипатталады;
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы активтер (экономикалық рес-урстар,
меншік) және пассивтер (міндеттер, берешектер) балансымен сипатта-
лады, халықаралық стандарттар негізінде құрылады. Бұл құжат фирманың
таза бағасын және өнімділігін көрсетеді [9, 148 б.].
Халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда қаржы
коэффициентінің мынадай үш сатысы қолданылады:
1. Жойылу (өтімділік) және несиені өтеу қабілетінің коэффициенті кәсіп-
орынның ағымдағы жағдайын және оның қаржылық сенімділігін көрсетеді;
2. Тиімділік коэффициенті активтерді қолдануды, басқарушының шы-ғынды
бақылап, қорды жұмсай білуін сипаттайды;
3. Пайдалылық коэффиценті кәсіпорынның табыстылығын және оның
жұмсалымын көрсетеді.
Бизнес-жоспардағы қаржы стратегиясының басты мәселесі – инвестиция
көздерін (кәсіпкерлер, банктер және инвесторлар) тауып таңдау. Тәжірибеде
оның әр түрлі нұсқалары кездеседі:
- қаржы ресурсын акциялар шығару арқылы алу (ірі жобаларды іске
асырудың алғашқы кезеңінде қаржыланудың ең көп тараған және өзгеден
ар-тық түрі). Акционерлік капитал кәдімгі және артықшылықты
(привилегиялық) акция шығару жолымен қалыптасады;
- борышқорлық қаржыландыру (коммерциялық банктерден ұзақ мерзім-ді
несие алу, мемлекеттік құрылымдардан несие бөлінуі, шетелдік
инвестиция-лар, ипотекалық несие, борышқорлық міндеттемені дербес
орналастыру). Бұл нұсқаны таңдаған кезде несие нарығындағы несие беру
жағдайымен (несиені төлеу мөлшерлемесі, борышқорлық міндеттеме
мерзімінің өтуі, несиеге қыз-мет көрсету) санасу қажет;
- лизингілік қаржыландыру (мысалы лизингілік компания тауар дайын-
даушыдан қажетті негізгі құралдарды сатып алып, өнеркәсіпке уақытша
қол-дануға жалға береді) [10, 157 б.].
Өзіндік және қарызға алған капитал ақшаны тегіс мөлшерінің көлемін жа-
буға жобаның кез келген уақыт кезеңінде жеткілікті болуы тиіс.
Әрбір қаржыландыру жобасы қолданылуы бойынша бағалануы және есептелінуі
тиіс. Мысалы, жұмыс істеп жатқан байырғы фирмалар өндірісті ке-ңейту
жөніндегі жобаларын несие арқылы қаржыландыруды артық көреді (банктер
мұндай фирмалардан несие үшін мөлшерлемені көбейтуді талап ет-пейді, өйткен
тәуелділігі үлкен емес), ал жаңа фирма құруға немесе техника-лық жаңалықты
өткізуге арналған жобаға қаржыландыру көзі ретінде акцио-нерлік капитал
(серіктестер мен акционелерден алынған қаражат) тиімді бола-ды.
Инвестициялық жоба тиімділігінің көрсеткіштер жүйесі екі топпен бері-
леді: кәсіпорынның қаржы жағдайының көрсеткіші және инвестицияның тиім-
ділік көрсеткіші, олар дисконттық мөлшерлемемен таңдап есептелінеді.
Бірінші топтағы көрсеткіштер кәсіпорын қызметінің инвестициялық жо-баны
жүзеге асырудағы, ағымдағы тиімділігін көрсетеді. Олар: жобаның пай-
далылығы, капиталдық рентабельділігі, қаржы қызметінің көрсеткіштері –
өтімділік және қаржы тұрақтылығы.
Екінші топ жобаға жұмсалатын инвестициялардың тиімділігін көрсетеді.
Олар:
- өзін-өзі ақтау мерзімі (жобаға жұмсалған қаржының қайтарымы және
оның тәуекелділік жағдайы);
- таза табыс мөлшері (жаңа өндірістен алынатын табыс көлемі);
- жобаның пайдалылық индексі.
Бизнес-жоспардың негізгі бөлімдерінің бірі – инвестордың шығынын қай-
тару жағдайлары. Ол әр түрлі әдістермен жүргізіледі. Көбінесе инвестиция
қайтарымы ақшалай беріледі. Осы жағдайда инвестицияны пайдаланғаны үшін
төлейтін пайыздық ставкалар, төлемнің алғашқы және соңғы мезгілдері еске-
ріледі.
Екінші әдіс бойынша инвесторларға инвестициялық жоба жүзеге асқан кезде
алынатын өнімнің белгілі бір бөлігі меншікке беріледі. Ол үшін жоспар
жасағанда инвесторға қайтарылатын өнімнің мөлшері мен бағасы анықталуы
қажет.
Үшінші әдіс бойынша инвесторға пайдалануға берілетін объектіні бірге
иемдену, жұмсау және пайдалану құқығы беріледі. Оның мөлшері инвестор-дың
акционерлік капиталдан алынатын табыстағы және пайдадағы үлестеріне сәйкес
көрсетілуі керек. Сонымен қатар инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін
қаржының мезгілімен қайтарылуына кепілдік берілуі қажет. Оған жергі-лікті
басқару органдары, әр түрлі банктер, инвестицияны сақтандыру компа-ниялары
қатысады. Сонымен қатар жер және мүліктер де ипотекалық кепіл-дікке
беріледі.
Сақтандыру және тәуелділікті бағалау тарауында бизнес-жоспар жүзеге
асырылған кезде болуы мүмкін қауіп-қатер және олардың қорғану әдістері
көрсетіледі. Қауіп-қатердің (тәуекелділіктің) түрлері өте көп: табиғи
апаттар (жер сілкіну, өрт т.б.), экономикалық (дағдарыстар, валютаның
өзгеруі) және саяси (ұлтаралық араздық, митингілер, өзгерістер т.б.).
Осылардың бәрін бел-гілі бір топтарға: техникалық, қаржылық, экологиялық
және әлеуметтік, қауіп-қатерге жатқызуға болады. Олардың әрқайсысы
ресурстардың жойылуы, та-быстың азаюы, қосымша шығындардың көбеюі т.б.
тәрізді қолайсыз жағдай-ларға соқтыруы мүмкін. Сондықтан бизнес-жоспар
нарық жағдайында мүмкін болатын қауіп-қатердің сандық және сапалық
талдауларын жүргізуді қажет етеді.
Сапалы талдаудың міндеті тәуекелділіктің факторын анықтау. Мөлшерлік
(сандық) таңдау, яғни тәуекелділік мөлшерін анықтау – әр түрлі тәсіл қолда-
нып шешетін күрделі мәселе. Бұның ең бастысы мыналар:
- статистикалық тәсіл (шығын шығу мүмкіндігін есептеу үшін әр түрлі
шаралар тиімділігінің статистикалық деректері талданады,
тәуекелділік ауыт-қымасы сызылады);
- шыққан шығынның тиімділігін талдау (тәуекелділіктің ауытқымасы
бойынша және қаржының тұрақтылық деңгейі мен мүмкін болатын шығын-
дарға байланысты өнеркәсіптің қаржы жағдайы және әлуетті
тәуекелділік ай-мағы анықталады);
- сарапшылық (эксперттік) баға тәсілі;
- ұқсастықты қолдану әдісі.
Сенімділікті талдау дегеніміз – бизнес жетістіктеріне сенімсіздік туғы-
зудың тұтқалы параметрлерін анықтау. Мысалы, өнімді сату көлемінің залал-
дық нүктесі, сатудан түскен кіріс тауарды сатуға кеткен шығынға тең. Сату
кө-лемі (және осыған байланысты өндіріс) осы нүктеден төмен түссе, онда кә-
сіпорын залал шегеді, ал бұл нүктеден жоғарыласа – пайда көреді [11, 368
б.].
Бөлімнің соңында кәсіпорынды және фирма қызметкерлерін сақтандыру
(мемлекеттік және комерциялық, ерікті және міндетті) жүйесі сипатталады.
Бизнес-жоспардың заңдық аспектілері бөлімінде кәсіпорынның құры-луы
мен құқықтық қамтамасыз етілуі барлық ақпарат беріледі. Сонымен бірге жеке
меншік және шаруашылық жүргізу түрлерінің таңдауы дәйектеледі, құ-рылтайшы
құжаттар мен басқа құжаттар (келісімдер, өзге ұйымдар мен шарт-тар,
патенттер, сауда маркалары мен белгілері) әзірленеді, меншік нұсқасы мен іс
ұйымдастырудың келещектегі өзгерістері көрсетіледі. Сондай-ақ бұл бөлім-де
қонақ үй жұмысын, оның басқа кәсіпорын және мемлекеттік ұйымдармен қарым-
қатынасын реттейтін барлық құқықтық, нормативтік актілер қамтылуы тиіс.
Бизнес-жоспардың жоспар орындауды бақылау мен бағалау бөлімінде
жоспардың орындалуын бақылау жүйесі беріледі:
- қорды бақылау. Қор деңгейін бақылау арқылы фирма өзін ғана емес,
тұтынушының да қамын ойлайды, өйткені шикізаттан дайындалған
материал-дар мен қоймадағы дайын өнімдерге жұмсалған ақша неғұрлым
тезірек өтелсе, соғұрлым фирма тауар мен қызметті өз тұтынушыларына
көбірек ұсына ала-ды;
- өндірістік бақылау. Бұл − бақылаудың жоспарда көрсетілген есеп беру
сандары бойынша шағын деңгейін салыстыруды болжайтын түрі; мұнда
мына-дай көрсеткіштерге ерекше назар аудару қажет: станоктар мен
құралдардың толық пайдаланылуы, жұмыспен өтелген адам сағатының
саны, өндірістік ке-зеңнің ұзақтығы, болжал уақыт, бос кеткен
уақыт;
- сапаны бақылау. Сапа бақылауы көп жағдайда өнеркәсіптің тұрпатына
байланысты болады, бірақ оның мақсаты біреу ғана – үздіксіз тауар
шығаруды қамтамасыз ету;
- сатуды бақылау – сату көлемі туралы ақпарат (заттай құндық көрсет-
кіштер), ол сатып алнған заттың орташа құны, дер уақытында
жеткізілуі, не-сиеге сатылған тауар саны және басқа да көрсеткіштер
арқылы фирма жұ-мысының деңгейін айқындайды. Уақыты өткен шоттар
мен үмітсіз қарыздар-ды болдырмау үшін төлемнің түсімін бақылайтын
сенімді жүйе құрудың ма-ңызы зор;
- шығынды бақылау. Бұл әрбір жаңа кәсіпорын өте маңызды шаруа, қанша
ақша және қандай мақсатпен жұмсалғанын анықтауға мүмкіндік береді.
Алынған ақпаратты бақылау және талдау барысында мақсаттан ауытқымай
жету жолдарын өзгерту арқылы, жоспарға түзету енгізіледі, яғни
кәсіпорын-ның табысын арттыру мүмкіндігі ұлғаяды [12, 320 б.].
Демек бизнес-жоспарды жасаудың негізгі талаптары. Оның дұрыс жасал-уы
компанияның келешекте табыс береді ме, жоқ әлде, шығын келтіре ме, осы-ған
әсерін тигізеді.
Сонымен қорыта бизнес-жоспар толық талданып, анықталып нақты түрде
жазылуы керек. Нақты жазылу оның болашақтағы ісіне өз ықпалын тигізетіні
айқын көрінеді.
1.2 Қонақ үй индрустриясындағы бизнес-жоспардың ерекшелігі
Бизнес-жоспар перспективалы құжат. Бизнес-жоспар дегеніміз – бір меке-
менің немесе фирманың қызмет өнімділігін анықтап, басқаратын негізгі тетік-
тік құрал. Бизнес-жоспар жасау фирманың бизнесін, қызметін дұрыс жолға
қоюға және басқару саласын сауатты басқару мен оңтайландыруға мүмкіндік
береді. Әдетте мамандар оны үш-бес жылға жасауды ұсынады. Алайда алғаш-қы
кезеңдерде бір айға немесе тоқсанға жасаған дұрыс. Тек үшінші жылы ғана бір
жылдық бизнес-жоспар жасауға болады.
Маркетинг саясатында қонақ үйдің материалдық мүмкіндігін есептеп, кі-
ріс шығысты жобалап отыратын арнайы ақпараттық құжат – бизнес-жоспар деп
аталады. Мамандардың айтуынша, бизнес-жоспар әзірлеуде мынадай
принциптерге жүгінген жөн:
- қысқа жазыңыз, бірақ сіздің бизнесіңізге қатысты еш нәрсені де қал-
дырмаңыз.
- өз тауарыңызбен өндірісіңізді сипаттағанда тым нақты, айқын болудан
қашыңыз. Мейлінше жалпыға ортақ терминдерді пайдаланғаныңыз дұрыс;
- өз бизнесіңіздің мүмкіндіктеріне баға бермес бұрын, нарық жағдайын
зерттеп алыңыз;
- нақты бизнесіңізге цифрлаға сүйеніп нақты сипатама беріңіз.
Келесі жылда табыс көлемі екі есеге артады деген желдірме
сөздерден аулақ болы-ңыз;
- алдымен кәсіпорын ішінде аз мерзімде іске асырылатын кішігірім
бизнес-жоспар жасағаныңыз дұрыс. Содан кейін ғана сыртқы
инвесторларға арналған бизнес-жоспар жасау керек;
- әрбір бизнес-жоспар кәсіпорын бағытына, тауар сипатына қарай өзін-
ше ерекшеленеді. Дегенмен, бизнес-жоспар белгілі бір талаптарға
сәйкес жаса-лынады. Бизнес-жоспар мәтінінде сізбен одақтас болуға
ынталы тұлғаларды қанағаттандыратын мәліметтер толық көрсетілуі
тиіс.
Бизнес-жоспардың кәсіпкерге беретін мүмкіндіктері:
- өз идеяларын жасап, оның қағаз жүзінде есептеулер жүргізіп, өмір
сүру ұзақтылығын тексере алады;
- мұндай қағаздағы (виртуалды) вариант ішіндегі идеялар көптеген қате-
ліктерден және керегі жоқ шығындардан құтқарып, өз қаражатын және
уақы-тын үнемдеуге көмектеседі;
- кәсіпкерге кәсіпорынның жұмыс істеу механизмін жақсырақ түсіндіріп,
нарықтық ортада қателіксіз жұмыс істуіне көмегін тигізеді;
- бизнес-жоспарды жасап, бітірген кезде ол кәсіпкерге көздеген мақса-
тына жетуге көмектесетін нақты зерттелген карта немесе схема ретінде
қызме-тін атқарады.
Бизнес-жоспарды басқа біреу жасағаны үшін құнын төлеп, жай ғана ин-
вестициялық проектіні алам деп ойласаңыз – бұл қателік болады. Себебі ин-
вестор жай ғана шикі вариантты алып, оның сұраныстарын қанағаттандыр-мауы
мүмкін. Бұл кәсіпкер үшін тағы да шығындарға әкеледі.
Бизнес-жоспарды жасау барысында көптеген ақпаратты жинау мен өңдеу үшін
көп күшті қажет етеді. Ал кейінгі қаржылық жоспарлау оңайырақ түседі,
себебі ол уақытылы салымдар, жоспарға өзгертулер мен толықтырулар және
нарық жағдайына тез арада әсер етуді ғана талап етеді.
Жоғарыда айтып кеткен мәселе бойынша қорыта айтқанда, бизнес-жос-парды
жасау үшін өз уақытыңыз бен қаржыны дұрыс жұмсасаңыз – өзіңіздің қалаған
жетістігіңізге тез жетесіз.
Қонақ үй бизнес-жоспар құрылымы мынадай:
1. Резюме (түйіндеме).
2. Қонақ үйді дамытудың мақсаты.
3. Қонақ үй ісінің бағыттары.
4. Өндіріс сипаттамасы және сұранысты жобалау.
5. Бәсекелестердің өндірістік жағдайы.
6. Қонақ үй қонақтарын шақыру.
7. Қаржы (финанстық) жоспары.
Бизнес-жоспар резюмесінде нақты әрі қысқаша қонақ үй мүмкіндікте-ріне
сипаттама беріледі. Резюме инвесторлардың қызығушылығын тудыратын, бизнесте
одақтастар табатындай айқын әрі тартымды жазылғаны дұрыс бо-лады [13, 152
б.].
Бизнес-жоспар резюмесінде мына мәселелер қамтылуы тиіс:
Жоба мақсаты. Қандай жобамен шұғылданатыныңызды суреттеңіз. Сіз өз
өніміңізбен тұтынушылар сұранысын қалай қанағаттандырасыз. Сіздің өніміз-ге
сұраныс бар ма? Табысқа жету кілтін көрсетіңіз.
1. Қонақ үй ісінің бағыты. Қонақ үй шығаратын өнім түрі және ол кім-
дерге арналған екенін көрсету, әсіресе сыртқы нарықта. Осы арқылы
қонақ үй бағытынан хабардар етесіз. Сапалы өнім шығару үшін қонақ
үйдің базалық мүмкіндігін де осы тұста қамтисыз.
2. Өндіріс нарығынын талдау және сұранысты жобалау, қысқаша сыртқы
өндіріс нарығын суреттеңіз. Негізгі тұтынушыларыңызды нақты
анықтаңыз. Қонақ үйдің бір орнының бағасы. Сіздің баға саясатыңыз
сондай-ақ ойдағыдай баға мен жоғарғы сапаға қалай қол
жеткізетініңізді қысқа әрі нақты сипат-таңыз.
3. Бәсекеге қабілеттілік. Сіздің өніміңіз басқа қонақ үй шығарып
отырған өнімдерден қандай ерекшелігі бар, тұтынушы сіздің өніміңізді
сатып алғанда неден ұтады. Бәсекелестердің осал тұсы. Ол кемшілік
сіздің тауарыңызда жоқ-тығын дәлелдей сипаттама бересіз.
4. Қонақ үй тұтынушыларын тарту. Бұл бөлімде сыртқы нарыққа сәйкес
өндіріс жүйесін ұйымдастыру принциптерін қарастыру қажет.
Өндірістік жүйе қандай принциптер негізінде ұйымдастырылады. Бұл ша-
раларға қандай ақпараттық және транспорттық қолдау көрсетіледі.
Жобаланытын қаржылық нәтижелер. Қонақ үй ісінің экономикалық және
қаржылық жақтарын қарастырады. Мәселен кіріс пен шығысты теңестіруге қол
жеткізуге қажетті уақыт мөлшерін [14, 336 б.].
Қонақ үйді дамыту мақсаты. Жобаның мақсатын анықтаудың бизнесте
маңызы өте зор. Аталмыш мәселе ұжымның нақты мақсаттарды шешуге ба-
ғытталуына әрі күш салуына мүмкіндік береді.
Бизнес-жоспар түзуде жоба мақсаттарын анықтауға мына сауалдар көмек-
теседі:
1. Қонақ үйдің негізгі жалпы мақсаты қандай?
2. Сіздің коммерциялық қонақжайлық қызметіңіздің негізгі мақсаты қан-
дай?
3. Сіздің жуық 5 жылдағы жоспарыңыз қандай?
4. Келесі жылға қандай жоспарыңыз бар?
Комерциялық мақсатқа жету жолдарын кезең-кезеңге бөліп қарастырып, оған
кететін уақытты анықтау қажет. Зерттеушілердің пайымдауынша, ол үшін
төмендегі сауалдарды негізге алған жөн.
1. Сіздің жалпы масатыңызға жетуіңізге қандай уақыт аралығындағы нә-
тижелер көмектеседі?
2. Сіздің жалпы мақсатыңызға жету үшін маңызы және уақыты жағынан нақты
қандай шаралар тез арада жүзеге асыру қажет деп ойлайсыз?
3. Қонақ үй қызметінің бағыты.
Бизнес-жоспарда қонақ үй қызметінің жаңа бағыты жалпы түрде көрсеті-
леді.
Жалпылама суреттелген қонақ үй қызметі – негізгі концепция рөлін атқа-
рады. Мәселен:
1. Сіздің қонақ үйіңіз қандай орындар немесе қызмет түрін ұсынады?
2. Негізгі тұтынушыларыңыз кімдер?
3. Қандай қосымша жабдықтар алу қажет?
4. Өндіріс нарығын талдау және тұтынушы сұранысын жобалау.
Қонақ үй ісінің бағыттары. Бизнес-жоспардағы бұл бөлімнің құрылымы
мынадай болып келеді:
А. Ішкі және сыртқы нарыққа баға беру. Сіз шығаратын өнімның қазіргі
кездегі ішкі және сыртқы нарықтағы жағдайы. Сіз секілді өнім шығаратын бас-
қа қонақ үйлердің ішкі және сыртқы нарықтағы ахуалы. Негізгі бәсекелестері-
ңіздің соңғы жылдардағы өсу (даму) тенденциялары. Сіздің қонақжайлық биз-
несіңізге негативті немесе позитивті әсер ететін кез келген факторлар мен
тен-денцияларды (жаңа орындарыңызға сұраныс тудырған жаңа тұтынушылары-ңыз,
жаңа заңнамалық және нормативты құжаттар) нақты көрсету қажет бола-ды.
Б. Нарыққа шығу стратегиясы, нөмірлер саны және сатылым көлемінің
ұлғаюы. Сіздің маркетинг жоспарыңыздағы табыс факторларының негізін ай-
қындаңыз (нарыққа шығатын сәтті уақытты). Осы бөлімде қонақ үйдің баға
саясатын, нөмірлерді сату тәсілдерін және қонық үйді жарнамалау жағын қам-
тисыз [15, 224 б .].
Жаңа қонақ үйлік бизнесті дамыту үшін қажетті өндірістік-техникалық
база, қызметкерлер жалдау сынды мәселерді негізделген түрде көрсеткен жөн.
Жақын бес жылдықта сіз ұсынған бизнес-жоспар бойынша қонақ үй қызметі
қандай жетістіктерге жететінін материалдық-техникалық база мүмкіндіктерін
бағалай отырып жобалап, калькуляциясын шығару қажет.
В. Өнім нарығын бағалау. Қонақ үй бизнесін дамыту үшін анықтап, сұра-
нысын қанағаттандыру қажет. Сондықтан, қонақ үй басшысының негізгі мін-деті
– өзінің мақсаттық нарығын анықтау.
Сіздің нөмірлеріңіз кімдерге қажет, кімдер алады деген сауалдарға жауап
қамтылған жағдайда бизнес-жоспардың бұл тарауы мағынасы ашылады дейді.
Қонақ үй басшысына сауал:
1. Сіз қандай нарықта жұмыс істей аласыз?
2. Олардың қайсысында сіздің өкіліңіз бұрынан бар?
3. Қандай нөмірлер сұранысқа ие?
4. Қонақ үйді дамытудың келесі этаптарындағы сіздің стратегияңыз?
5. Өнімдеріңіздің нарықты қамту көлемі?
6. Нақты нарықтың өсу потенциалы қандай?
7. Сіздің өніміңіз бәсекеге қабілетті ме?
8. Тұтынушыларды қалай тартуға болады?
9. Нарық шеңберін кеңейтуге қалай қол жеткізуге болады?
Осы сауалдарға нақты жауап берген қонақ үй басшысы алдағы қызметінің
негізгі аспектілерін жобалауға қабілетті. Кейбір мәселелерді нақтылау үшін
қонақ үй үнемі нарықты зерттеп отыруы керек. Үнемі аз тұтынушылар сұра-
нысын, өтініш-тілектерін қанағаттандыруға тырысып, олармен байланысты үз-
беген жөн. Тұтынушылардың жас ерекшелігі, мамандығы, материалдық жағда-йы
ескеріліп, нарықты зерттеу мәселесі қонақ үйдің басты мақсатына айналуы
керек [16, 392 б.].
Бәсекеге қабілеттілік. Ерекше назар күш-қайрат өнім сапасына жұмса-
лынғаны жөн. Бұл бөлімде қонақ нөмірлерінің қажеттілігін, пайдалылығы ес-
керілуі керек. Қонақ үй өнімінің әлеуетті тұтынушыға әкелер пайдасы:
А. Қонақ үй пайдалылығы (тиімділігі). Қонақ үйдің бұл бөлімдерін тол-
тыру үшін мамандардың айтуынша қонақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бет.
Кіріспе 3
1 Қонақ үй индустриясындағы бизнес-жоспарлауды қалыптастырудың
теориялық аспектілері 6
1.1 Бизнес-жоспардың құрылымы, тарауларының мақсат мін-деттері
мен маңызы 6
1.2 Қонақ үй индрустриясындағы бизнес-жоспардың ерекшелігі 16
1.3 Қазақстан Республикасындағы қонақ үй шаруашлығының жалпы
жағдайын талдау 22
2 Қонақ үй кәсіпорнының бизнес-жоспарын талдау 30
2.1 Қазақстан қонақ үйінің жалпы сипаттамасы және негізгі
экономикалық көрсеткіштеріне талдау 30
2.2 Қазақстан қонақ үйінің нарықтық мүмкіндіктерін талдау 39
2.3 Жаңа қонақ үйдің бизнес-жоспарын құру 45
3 Қонақ үй маркетингі және қонақтарға қызмет көрсетуді
ұйым-дастырудың жетілдіру бағыттары 51
3.1 Қазақстан қонақ үйінде маркетингті ұйымдастыруды же-тілдіру51
3.2 Қазақстан қонақ үйін басқаруды және ұйымдастыруды жетілдіру
57
3.3 Бизнес-жоспар жасау кезіндегі маркетинтік бақылау және
қонақтар сұранысын зерттеу мәселелерін жетілдіру 64
Қорытынды 73
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 76
Қосымшалар 78
Кіріспе
Қазіргі жағдайдағы қонақжайлық индустриясында болып жатқан жедел
өзгеріс және қоғамда болып жатқан өзгеріске басшылар мен менеджерлер ке-рек
жағдайда дұрыс жұмыс істегені өте маңызды. Бұл жағдайда бағасыз көмек-ті
бизнес-жоспар береді. Бизнес-жоспар қонақ үй бизнесінің болашақ қимы-лының
дұрыс жүргізілуіне көмектеседі. Осы жоспарлаудың арқасында қонақ үй
кәсіпорнының тәуекелдігін минимум деңгейге төмендетеді және кез-келген
жағдайдан оңай шығуына жол ашады.
Қонақжайлық индустриясы – қонақтарды қарсы алып, оларға қызмет көр-
сетумен байланысты қызмет нарығандығы кәсіпкерлік қызмет. Бұл түсінікке
қоғамдық тамақтандыру орындары, демалу және көңіл көтеру парктері, қонақ
үйлер жатады. Қонақжайлық немесе қонақ үйлік және мейрамханалық бизнес
саласы – бұл алтын жұмыртқа туатын тауық деп аталатын бизнес аясы. Бұл
қонақжайлық саласының туризмнің базасы және негізгі факторы болып сана-
латындықтан (сондай-ақ халықаралық туризмде) қонақ үй бизнес-жоспарын бұл
салада құрудың маңызы өте зор. Заманауи шаруашылық жағдайда бизнес-тің
дамуында кәсіпорын ішілік жоспарлау қолданылады. Осы жоспарлаудың ішіндегі
прогрессивті түрі бизнес-жоспар болып табылады. Қонақ үй кәсіпор-нының
сәтті жұмыс істеуі үшін қонақ үй саласының қазіргі жағдайын және болашақта
не күтілетінін болжай білу қажет. Сонда ғана қонақжайлық индуст-риясында
үлкен нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Қонақ үй кәсіпорынның бизнес-жоспары – кәсіпорын қызметінің сапасын
айқындаушы және оны басқарудағы негізгі құралдарының бірі болып табы-лады.
Бизнес-жоспар дегеніміз – бұл құжат, онда кәсіпорынның негізгі жағдай-лары
талданады және оның кездесетін қиындықтарының шешімдері талқы-ланады.
Бизнес-жоспар арқылы менеджер нарықтық жағдайды бағалайды және кәсіпорынға
пайдалы жақтарын таңдайды, кездейсоқ мәселелердің шешімін береді. Бизнес-
жоспарды құру кәсіпорынды басқару сапасын жоғарылатып, оның ресурстарын
тиімді пайдалануға жол береді. Сондықтан қазіргі нарық-тың жағдайдағы көп
қолданатын терминдердің бірі – бизнес-жоспар.
Нарық шарттарында және қатаң бәсекелік күресте кәсіпорын ішкі және
сыртқы өзгерістерді есепке алып, тез арада керекті амалдарды қолдануы тиіс.
Бұл бірнеше шарттарды орындағанда ғана жүзеге асады:
- басқарма және оның инвесторлары қазіргі кездегі қаржылық жағдайды
дұрыс бағалап, нарықтағы орнын анықтауы керек;
- кәсіпорын жетістікке жетуі үшін өзінің нақты және өзекті мақсат-
тарына ие болуы тиіс;
- мақсат қою барысында менеджмент қарқынды түрде жоспарлауды қол-
данады және ол қатаң қадағаланып, жоспардың әр пунктінің
орындалғанына көзін жеткізуі қажет;
- кәсіпорын басқармасы және инвесторлар нарықтағы жағдайды толық
түсініп, ішкі және сыртқы процестерді толық зерттеуге алады.
Бизнес-жоспар ішкі және сыртқы мақсаттарға байланысты құрылады.
Көбінесе, бұл жағдайды біздің елдің кәсіпорындары инвестиция тартар ал-
дында жасайды. Алайда, бұл жұмыстың бір бөлігі ғана, себебі ол тек қана
сыртқы мақсатта ғана емес, ішкі мақсатқа орай да құрылады.
Бизнес-жоспарлаудың ішінде қызығушылық танытып отырған жақтар, яғни
салымдарының қарқындылығын бағалау үшін салым жасаған инвестор және кеңес
беруші және атқарушы кәсіпорын арасында бизнес-жоспарлау жа-салады.
Бірінші кезекте, бизнес-жоспарлау инвесторға қажет болып табылады, се-
бебі, олардың кәсіпорындарының жағдайы жоспарға тікелей байланысты бо-лады.
Осы себептен, бұл бизнес-жоспарлау инвестордың қатысуынсыз жаса-лынбайды.
Егер бизнес-жоспарлау дұрыс жолмен жүріп, өз мақсатына жетсе, онда
инвестордың табысы молая түседі.
Бизнес-жоспарды жасау барысында көптеген ақпаратты жинау мен өңдеу үшін
көп күшті қажет етеді. Ал кейінгі қаржылық жоспарлау оңайырақ түседі,
себебі ол уақытылы салымдар, жоспарға өзгертулер мен толықтырулар және
нарық жағдайына тез арада әсер етуді ғана талап етеді.
Жоғарыда айтып кеткен мәселе бойынша қорыта айтқанда, бизнес-жос-парды
жасау үшін өз уақытыңыз бен қаржыны дұрыс жұмсасаңыз – өзіңіздің қалаған
жетістігіңізге тез жетесіз.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық қатынастарды дамытып, на-рық
талабына бейімделуге тура келді. Бұл жағдай қонақ үй ісін де айналып өт-
педі. Қонақ үй кадрларын дайындауда жаңа заман талабына сәйкес өзгерістер
енді. Мысалы, қонақ үй менеджменті мен маркетингі саласы мен қонақ үй ісін
жетілдіру мәселесі күн тәртібіне шықты. Жекеменшік қонақ үйлер мен орна-
ластыру орындарының көбеюі қонақ үй ісіне үлкен өзгеріс әкелді. Батыс ел-
дерінде қонақ үй бизнесі саласындағы алдыңғы қатарлы технологияларды қол-
дануға деген талпыныс байқалды. Бұл еліміздегі қонақ үй ісінің дамуы үшін
алға жасаған үлкен қадам болды.
Бүгінгі күні ішкі және сыртқы нарықтарды экономикалық бәсекелестіктің
жаңа әдістері мен нысандардың пайда болуына байланысты тауарлар мен қыз-
меттерде бизнес-жоспар қолдану күшейіп келе жатыр. Бұл жағдайда Қазақс-
тандық кәсіпкерлер дұрыс құрылған бизнес-жоспар қолдану керектігін түсіну-
де. Қазіргі заманғы бизнес-жоспар кәсіпорындарға бәсекелестік жағдайда өмір
сүру мүмкіншілігін беріп қана қоймай, нарық бөлігін жаулап алу, шетел
нарықтарына шығу, пайданы өсіру сияқты стратегиялық, ұзақ мерзімді мақсат-
тарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның мақсат-міндеті республикадағы
қонақ үй қызметін өндіруші кәсіпорынның бизнес-жоспарында орын алып отырған
көкейкесті мәселелерін талдап, оларды оңтайлы шешу қажеттілік-терімен
анықталады және негізделеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі – тәуелсіз Қазақстанда жаңа нарықтық
экономикалық қатынастардың қалыптасып, қоғамның саяси жүйесінде демо-
кратиялық процестердің біршама дамуына байланысты жаңа терминдер мен
ұғымдар пайда болды. Еркін экономикалық қатынастар кезеңінде әрбір эко-
номикалық субьектінің, соның ішінде, қонақ үйдің өз қызметін ұйымдастыру-да
жемісті нәтижеге қол жеткізуі үшін бизнес-жоспардың сәтті құрылуының маңызы
зор.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – оның өзектілігіне сәйкес қонақ үй қыз-
метін сапалы ұсыну, оның сұранысын жолға қою, қонақ үй бизнесін дамыту-дың
өзегі бизнес-жоспардың дұрыс құрылуы және Қазақстан қонақ үйінде
маркетингтік іс-шараларды дұрыс ұйымдастыру бойынша ұсыныстар жасау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты, оның келесі міндеттері
анықталып, шешіледі:
- бизнес-жоспардың құрылымы, тарауларының мақсат міндеттері мен
маңызын айқындау;
- қонақ үй индустриясындағы бизнес-жоспардың ерекшелігін талдау, та-
рауларының маңызы мен мәнін, стратегиялық мақсатын анықтау;
- Қазақстан қонақ үйінің жалпы сипаттамасы және негізгі экономи-
калық көрсеткіштеріне талдау жасау;
- жаңа қонақ үйдің бизнес-жоспарын құру;
- Қазақстан қонақ үйінде маркетингті ұйымдастыруды жетілдіру;
- бизнес-жоспарды жүзеге асыру кезіндегі қиындықтар мен олардың ше-шу
жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі – Қазақстан қонақ үйі және ав-
тор құрған жаңа қонақ үйдің бизнес-жоспары болып табылады.
Ал, зерттеу пәні – қонақ үй кәсіпорнындағы бизнес-жоспарды қалыптас-
тыруға бағытталған теориялық, методологиялық аспектілер жиынтығы болып
табылады.
Осы жұмыстарды жүргізу нәтижесінде алынған жаңалық – қонақ үй кәсіп-
орнында бизнес-жоспарды қалай дұрыс құру керек және дамыту керектігіне
арналған негіздемелер болып табылады.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы – ұсынылған бизнес-жоспар қонақ үй
кәсіпорнының қызметін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
1 Қонақ үй индустриясындағы бизнес-жоспарлауды қалыптастырудың теориялық
аспектілері
1.1 Бизнес-жоспардың құрылымы, тарауларының
мақсат міндеттері мен маңызы
Нарықтық экономикада кез-келген бизнестің стратегиясы және тактикасы
болады. Бизнестің стратегиялық мақсаты – өндірісті, жұмысты (қызметті) жү-
зеге асыру процесінде пайданы (табысты) молайту (максимизациялау). Такти-
калық мақсаты – осы стратегиялық нұсқаманы әр әріптеспен және клиентпен
нақты жұмыс істеу барысында белгілі мәмілені жүзеге асыруда қолдану. Биз-
нестің бір-бірімен байланысты, бірін-бірі толықтырып отыратын шаралар және
операциялар жолы арқылы бірте-бірте ойлаған мақсатқа жеткізетін әрекет
жоспарлары (жобалары) немесе бағдарламалары шетел тәжірибесінде бизнес-
жоспар деп аталады [1, 78 б.].
Нарықтық экономика жағдайындағы бизнес-жоспардың мазмұны орта-лықтанған
жоспарлаудан әлдеқайда кең. Ол мынадай негізгі мақсаттарды ше-шуге
мүмкіндік береді:
- экономикалық жағдайға сәйкес тиімді даму бағдарын таңдап алу, мақ-
сатты нарықтар және олардағы фирмалар орнын анықтау;
- нарық қажеттілігіне сәйкес жақын және ұзақ мерзімде өндірілетін өнім-
нің (жұмыстың, қызметтің) қажетті көлемі мен сапасын дәлелдеу,
өндірістік мүмкіндіктер мен қажетті ресурстарды бағалау;
- басқарудың ұйымдық-құқықтық нысаны мен құрылымын таңдау, қо-нақ үй
кадрларын еңбек етуге ынталандыру;
- қонақ үй нарығын зерттеуге қажетті маркетингтік шараларын: жарна-ма,
сатуға ынталандыру, бағаны қалыптастыру, өткізу каналдары т.б.
анықтау.
Келешек және жылдық бизнес-жоспарларда тұрғындардың
әлеуметтік жағ-дайын, аймақтағы экологиялық хал-ахуалды жақсарту
шаралары қарастыры-лады.
Кез келген әріптес (инвестор) ең әуелі (көбіне жобаны жасаушылармен
кездеспей тұрып) бизнес-жоспар негізінде компанияның даму бағыттарына
сәйкес фирманың мүмкіндіктерін (қаржыны қайтарып алу, кепілдіктің шын бо-
луы, сақтандыру және басқа жағдайлар) мұқият зерттеп алады. Бұл жағынан
алғанда бизнес-жоспар талдау құжаты және жарнама құралы қызметін атқара-ды.
Сонымен, бизнес-жоспар қонақ үйдің тұрақты жұмыс құжаты болып табы-лады. Ол
қонақ үйдің стратегиялық бағытын (даму тұжырымдамасын) анықтап қана қоймай,
кәсіпкерліктің барлық салаларындағы қызмет ету процесін де си-паттайды. Ол
қонақ үйдің ішінде қолданылумен қатар, сыртқы байланысқа да қызмет етеді.
Нарық экономикасы дамыған елде капитал, ресурстар, технологияны ұсы-ну
мәселелерін шешу тек белгілі мерзімге арналған, қонақ үйдің даму бағытын
көрсете алатын бизнес-жоспар болғанда ғана жүзеге асады. Қонақ үйдің көп-
шілігі бизнес-жоспарды 3-5 жылға жасайды. Оларда фирма қызметі айлық не
тоқсандық мерзімге бөлініп көрсетіледі. Көптеген фирмалар 3-5 жылға, тек
кейбірі (аса ірі компаниялар) ғана бес жылдан артық мерзімге жасайды. Биз-
нес-жоспардың негізгі қызметтерін төмендегі 1-кестеден көруге болады.
1-кесте – Бизнес-жоспардың негізгі қызметі
Ішкі қызметі Сыртқы қызметі
Кәсіпорын дамуының негізгі Жобаларды іске асыруға инвестиция
концепциясын (тұжырымдамасын) құру тарту
және кәсіпорын қызметінің әр бағытын
нақтылау
Жаңа өнім (қызмет) құру жобаларын Кәсіпорын жобаларын мемлекеттік
іске асыру және жүзеге асыру бағдар-ла маларға қосу үшін және
орталықтандырылған көздерден қаражат
алуы үшін ор-нықтыру
Кәсіпорынның ішкі ғылыми, Банктік кредиттер алу
техникалық, өн-дірістік және
коммерциялық әлеуетін бағалау және
қорларын анықтау
Жаңа құралдарды және жаңа Фондтық нарықта кәсіпорын
технология-ларды енгізу бойынша акцияларының сәтті іске асырылуы
дайындықты және іс-шараларды іске
асыру
Жаңа жұмысшыларды, мамандарды таңдауБірлескен өндіріс, шетел капиталын
және қайта оқыту қолда-натын кәсіпорын және басқа да
бірлескен қызмет түрлерінің
ұйымдық-қаржылық қа-жеттіліктерін
дәйектеу
Кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерінҚаржылық-өндірістік топтарды құруды
ба-қылау өң-деу және іске асыру шаралары
Кәсіпорын қызметінің тәуекелдігін
төмен-дету шараларын ұйымдастыру
Кәсіпорынның қолайлы атын
калыптсатыру
Банкроттықты ескерту және
дағдарыстық жағдайдан шығу жолдарын
көрсету
Фирма акционерлерінің жиналысын
өткізу және дайындық
Е с к е р т у – [1; 2 ] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
1-кестеден көріп отырғанымыздай бизнес-жоспар негізінен 2 маңызды
қызметті атқарады. Олар: ішкі және сыртқы. Ішкі қызметке кәсіпорын дамуы-
ның негізгі тұжырымдасы, ал сыртқы қызметке жобаларды іске асыруда ин-
вестициялар тарту сияқты қызметтер жатады.
Бизнес-жоспарға қойылатын негізгі талаптар және оны жасаудың прин-
циптері:
- сенімділік, ол кәсіпорынның шын жағдайын көрсете білуі қажет;
- барлық жағдайдың (көрсеткіштердің) нақтылығы және дәлелділігі;
- бизнес жоспардың маңызды тарауы маркетингтік саясат болып келе-
ді;
- айқындылық, дәлелдің логикалық дәйектілігі және сендіре алатынды-
ғы;
- қазіргі заманға сай болуы, яғни құжаттарды қажетті уақытында жасау
және мақсатына қарай бейімдеу;
- арнайы болуы, яғни қажетті ақпаратты қажет уақытында, оны қажетсі-
нетін адамға жеткізу.
Бизнес-жоспарды тікелей басшы кәсіпкер, менеджер, фирма қызметкер-лері
немесе көмек көрсетуші (ақылшы) кәсіпорын жасайды. Негізгі қызмет-теріне
қарай бизнес-жоспарды жасау және жүзеге асыру бірте-бірте, кезең-кезеңімен
жүзеге асырылады [2, 266 б.].
Бірінші кезеңде даму тұжырымдамасы жасалып, мақсаты анықталады.
Екінші кезеңде жоба, яғни өндірістік және инвестициялық даму бағдарла-
масы жасалады.
Үшінші кезеңде жоба талданып, түпкілікті бекітіледі.
Төртінші кезеңде бизнес-жоспарды жүзеге асыру жөніндегі шаралар
(рәсімдеу, көшірме жасау, жан-жаққа тарату) белгіленеді.
Бизнес-жоспар бірінші (титулды) беттен басталады, онда мыналар көрсе-
тіледі: кәсіпорынның, жоба инициаторының аты, жобаның және авторының аты,
берілген құжаттың дайындалу мерзімі мен орны.
Бизнес-жоспардың негізгі тараулары:
1. Кіріспе бөлім (фирманың мүмкіндігі, резюме – атқарушылық
түйіні).
2. Осы саладағы тауар, қызмет өткізу нарығындағы жағдайға
талдау.
3. Маркетинг жоспары.
4. Өндірістік жоспар.
5. Ұйымдастыру жоспары және менеджмент.
6. Қаржы жоспары және қаржыландыру стратегиясы.
7. Қауіп-қатер (тәуекелділік) және сақтандырудың мөлшерін
бағалау.
8. Заңдылық аспектілері.
9. Жоспардың орындалуын бақылау және бағалау.
Кіріспе бөлім жобаның мәнін сипаттайды және ол қысқа түрде беріледі
(3беттен аспайды). Онда басымдық негізде қызметтің барлық бағыттары, олар
бойынша мақсатты нарықтар, осы нарықтағы фирманың орны, стратегиялық
мақсаттар және оларға жету жолдары анықталады, сонымен бірге фирма мен оның
қызметі туралы мәлімет беретін ақпарат жазылады. Резюме (түйіндеме) басқа
тараулар бойынша толық мәлімет анық болғанда, бизнес-жоспардың ең соңында
жасалады. Кіріспе бөлімнің мазмұнына орай фирманың беделі, жоба-ның сапасы
анықталады және жоспарды аяғына дейін оқуға уақыт жұмсау ке-рек пе жоқ па –
сол шешіледі [3, 121 б.].
Саладағы тауар және тауар өткізу нарығындағы жағдайға талдау тара-
уында екі үлкен міндет шешіледі:
- инвестиция нысаны ретінде саланың жағдайы және даму тенденция-сын
қарастыру;
- өндіріс көлемін болжау үшін бастапқы ақпарат алу, бәсекелестікті
есепке ала отырып кәсіпорын өнімін өндіру және өткізу көлемін
анықтау, қыз-метін іске асыру (бәсекелес бола алатындар және
тұтынушылар анықталады).
Бірінші міндетті орындау үшін саланың өткеніне талдау жасап, оның даму
мүмкіндігінің тенденцияларын көрсеткен дұрыс. Сонымен бірге сала кәсіп-
орнының сипаттамасын беріп, жоспарланып отырған өнім өткізу аймақтарын-да –
ел ішінде және шетелдерде тап осындай өндіріс орындарының дамуын анықтау
қажет. Мұнда мынадай көрсеткіштерді көрсеткен маңызды: негізгі өнім мен
қызмет тізілімі, өндірістің аймақтық құрылымы (өндіріс қуаттарын аймақтарға
бөлу) саланың қазіргі және болашақтағы шикізат базасы; сала
кәсіпорындарының негізгі қорлары және материалдық-техникалық базасы.
Инвестициялық ахуал жөніндегі ақпараттың (кәсіпорын жұмыс істейтін нарық
сегменті, сала бойынша сауданың жалпы көлемі және кәсіпорын саудасының
көлемі, тұтынушылар тізілімі) үлкен мәні бар [4, 305 б.].
Бұл тарауда сонымен бірге ұсынылатын өнімнің тұтынушылық қасиетіне
қысқаша сипаттама беріліп, осындай өнімдердің нарықтағы салыстырмалы талдау
нәтижелері де көрсетіледі. Сонымен бірге өнімге байланысты патенттік
лицензиялық қорғау, сауда белгілері, авторлық құқықтар және басқа да интел-
лектуалды меншік нысандары туралы мәліметтер өткізу де маңызды. Өндіріл-ген
өнімнің соңғы 5-10 жыл ішінде нақты және құндық көрсеткіштері, оның
құрылымы жөнінде де мағлұматтар берілгені жөн.
Бизнес-жоспардың маңызды тарауы маркетинг жоспары болып табы-лады, ол
сауда және қызмет көрсету, баға, жарнама салаларының бизнестің барлық
кезеңдеріндегі – өнімнің пайда болуынан сатуға дейінгі және сатқан-нан
кейінгі стратегиясын анықтайды. Мұнда мынадай принциптерді басшы-лыққа алу
қажет:
1. Тұтынушыны түсіну принципі нарық өзгерісінің динамикасын және
қажеттілікті есепке алуға негізделеді;
2. Тұтынушылар үшін күрес принципі нарық пен тұтынушыға барлық мүмкін
тәсілдер (тауар сапасы, жарнама, қызмет көрсету, баға және т.б.) арқы-лы
әсер етуді жүзеге асырады;
3. Өндірістің нарық талаптарының ыңғайына барынша бейімделуі принципі
бойынша фирманың барлық қызметі тұтынушы сұранысын және оның келешекте
өзгеруін білуге негізделеді.
Маркетингтік жоспар тарауы бірнеше бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім-де
нарық құрылымы, бәсекелестердің ұқсас өнімдері, баға бойынша сұраныс-тың
икемділігі, сонымен бірге әлеуметтік-экономикалық үдеріске нарықтың
реакциясы анықталады, өнімді тарату каналдары және оны тұтыну қарқыны
сипатталады. Нарықтың ауқымы (белгілі аймақтың тұтынушылары) сатып алатын
тауардың жалпы құны және кәсіпорын өніміне сұраныс оның негізгі сандық
сипаттамасы болып табылады [5, 104 б.].
Тараудың екінші бөлімінде нарықтағы бәсеке жағдайындағы кәсіпорын-ның
артықшылығын (нарықтың сұранысын қанағаттандыру және оған дендеп ене білу,
қаржы жағдайының тұрақтылығы, кәсіпорынның жетекші қызметкер-лерінің
біліктілігі) көрсете отырып сипаттау қажет.
Нарықты игеруде мүмкін кедергілермен (мысалы, құқықтық шектеулер) бірге
жеңіске жету факторларын да (қажеттілікті жақсы қанағаттандыру, өнім-ді
жеткізудің тиімділігі немесе қызмет көрсету, кадрларды іріктеу, география-
лық орны) көрсету қажет.
Тараудың үшінші бөлімінде өнімнің (қызметтің) бәсекелік сапаның, мар-
кетингтің баға мен өткізу стратегиясының әзірлемесіне зор ықпалын тигізетін
және өндіріс жоспарын қалыптастыруда қолданылатын нәтижені келтіру ке-рек.
Өнімнің бәсекелік қабілетіне талдау жасау тұтыну сапасы мен құндық
көрсеткіштер бойынша жүргізіледі, ұқсас өнімдермен салыстыру арқылы олар-
дың ішінде алатын орны, өнімнің бастапқы болжамды құны анықталады.
Жоғарыда көрсетілген нарықтың жағдайы мен оның нәтижесін талдау ба-
рысында кәсіпорынның өнім өткізу (қызмет) жоспары, маркетинг стратегиясы
қалыптасады; бұл тараудың соңғы бөлімінде қамтылады, онда нарыққа дендей
ену, өнімді үлестіру арнасы (жабдықтау жылдамдығы, кепілді қызмет көрсе-
ту); ішкі және сыртқы нарықтағы сатылған өнімнің бағасы мен көлемі; өнім-
нің құнын төлеу және ынталандыру шаралары (несиеге сату, аванстық төлем
пайызы, жеңілдік деңгейін көрсету, сатылған негізгі өнім, құнға қосылған қо-
сымшалар және т.б.) қоймадағы дайын өнімнің мөлшері мен өткізілген өнімнің
төлем уақытының кідіруі көрсетіледі. Маркетинг стратегиясында тұтынушы-
ларға сатылғаннан кейінгі қызмет көрсету, жарнама және фирма мен тауар ту-
ралы қоғамдық пікір ұйымдастыру ерекше орын алады [6, 159 б.].
Өндірістік жоспар тарауында келесі мәселелер тиянақты баяндалады:
- өндіріс бағдарламасы және кәсіпорынның өндірістік қуаты;
- өндіріс үдерісінің сипаттамасы (технологиялық жобалар);
- шикізат пен материал жеткізушілер және олармен байланысы;.
- өндірістің шығыны.
Өндірістік бағдарлама белгілі уақыт ішінде шығарылатын өнімнің санын,
түрлері мен сапасын, нақтылы және құндық өлшемін көрсетеді. Сонымен қа-тар
өндіріс факторлары да (нарыққа жақындығына байланысты көмектесуші және
тежеуші өндірістің орналасқан орны, жұмыс күшінің жеткіліктілігі, көлік
мәселесі, сумен қамтамасыз етілуі, телекоммуникация және т.б.) есепке алына-
ды. Өндіріс қуатын бағалауда өндірістің негізгі құралдарының мөлшері мен
жабдықтың қуаты, пайдалану мерзімі, жаңғырту, қайта құру мен жаңарту мүм-
кіндігі ескеріледі. Өндіріс үдерісі, яғни өндіріс технологиясы жан-жақты си-
патталады. Ол үшін қазір қолданылып жүрген ескі технологияның отандық және
шетелдік түрлерін атап көрсету, өндірісті әртараптандыру т.б. қажет тех-
нологияны ауыстырғанда жабдықты, еңбек ресурстарын өзгерту және жаңа қуат
көздері қажет болады, бұл өндіріс шығыны мен инвестиция мөлшерін өсі-реді.
Технологияны таңдағанда ең алдымен бастапқы материалды, шикізатты дұрыс
іріктеу, жиынтықтау бұйымдары және олардың сипаттамасы (көлемі мен құны)
материал және жиынтықтау бұйымдарымен қамтамасыз етушілерді таңдап алу,
олардың қажет уақытта жеткізілуі, технология үдерісіндегі өнді-рістік ағын
жүйелерінің барлық кезеңде қамтамасыз етілуі керек. Өндірістік жоспардың
соңында, өткізу жоспарының негізінде, смета мөлшері тұрақты және айнымалы,
өндірістік және өндірістік емес шығындар көлемі, өндіріс қуаты мен
технологиясының есептері, өндіріс қоры мен ескеру жиынтығы, же-ке өнімнің
өзіндік құны белгіленеді [7, 352 б.].
Ұйымдастыру жоспары мен менеджмент тарауы бизнес-жоспардың не-гізгі
бөлімі болып есептелінеді. Ол мынылардан тұрады:
- қонақ үйдің ұйымдық құрылымы;
- басқару жүйесі;
- еңбек ресурстарын басқару.
Басқаруды дұрыс ұйымдастыру – жұмысы дұрыс жолға қойылып, алға басқан
бизнеске жақсы ойларды енгізудің кілті. Біз компанияға емес адам-дарға
инвестиция жасаймыз деп инвесторлар жиі айтады. Ұйымдастырудың сызба
нұсқасы мен шаруашылық нысаны меншік нысаны мен фирманың мөл-шеріне
тәуелді. Негізгі құжат болып кәсіпорынның жарғысы есептеледі, оның ішінде
керекті ақпараттың бәрі бар: үлескер құрылтайшылар мен акция иелері,
бөлімшілер саны, олардың функциялары мен өзара бағыныштылығы, т.б. тура-лы
мәліметтер. Фирманы ұйымдастыруда кімнің немен айналысатыны, бар-лық
қызметтердің бір-бірімен байланыс қатынастары, олардың іс-әрекеттерін
үйлестіру және бақылау жолдары анықталады. Бұл орайда есте ұстайтын мәсе-
лелер мыналар:
- басқарушылық нормасы (мөлшері), яғни қарамағындағы
жұмыскерлер саны;
- ұйымдастырылу деңгейі (екі, үш, төрт және одан да көп сатылар);
- жұмыстың бернесіне, үдерісіне, жабдық пен өнімнің түріне немесе
тұтынушылар категориясына (жоғары, орта, төменгі буын) байланысты
қызмет түрлері;
- міндеттер мен өкілеттікті бөлу;
- іс-әрекеттерді үйлестіру т.б.
Басқаруды ұйымдастыру құрылымының әлденеше түрі бар:
1. Функционалды ұйымдық құрылым – сфераларының мынадай берне-лерге (қызмет
түріне) бөлінуі. Оның сызба нұсқасын төмендегі 1-суреттен көруге де
болады:
Сурет 1 – Функционалды ұйымдық құрылым
Бұл 1-суреттен көріп отырған құрылымның артықшылығы мынада: берне-лерді
(функцияларды) терең мамандандыру, қабылданған шешімдерді сапалы орындау
және көп салалы өндіріс пен шаруашылық қызметін басқару мүмкін-дігі.
Кемшілігі – ұйымдастыру бірліктерінің бір-бірімен әлсіз байланысы, әр
бөлімнің ортақ нәтижеге жауапкершілігінің төмендеуі арасында байланыстың
жоқтығы [8, 67 б.].
Ұйымдастыру мәселесінде кадрларды іріктеу, орналастыру және пайда-
ланудың үлкен мәні бар. Бұл жағдайларда кадрлардан біліктілікті талап ету,
лауазымдық нұсқаулықтар және басқа да барлық құжаттардың, сондай-ақ жал-ға
алу тәртібі, пайдалану, жұмыстан шығару, еңбекақы төлеу, кадрлар даярлау
жөніндегі іс-қағаздарының дұрыс болуы басты мәселе саналады. Басқарма
қызметкерлерін арнаулы мамандық бойынша кәсіби жоғарлату және ынта-ландыру
жүйесін қолдану оларды фирманың жоғары экономикалық нәтижеге (акция
иемдену, табыстан үлес алу және т.б.) жетуіне мүдделі етеді.
Бизнес-жоспардағы қаржылық жоспар және қаржы стратегиясы тарауы қонақ
үйдің қаржымен қамтамасыз ету және жоспарланған мерзімде ақша ре-сурстарын
тиімді пайдалану туралы мәселелерді қарастырады. Қаржы жоспа-ры
төмендегідей есеп беру, жоспарлау құжаттары болғанда ғана сапалы жаса-лады:
1. Жедел жұмыс жоспары (есеп беру) фирманың әрбір кезеңдегі іс-қи-
мылының нәтижесін көрсетеді, сонымен қатар әрбір тауар мен мақсатты
на-рықтардың өзара байланысын білдіреді. Ол маркетинг қызметі
арқылы әзір-ленеді.
2. Өндіріс тауарларының пайдасы мен шығыны туралы жоспар (есеп бе-ру)
бойынша фирманың әр тауардан қанша түсім (пайда) табатыны не таппай-
тыны айқындалады. Бұл құжатты экономикалық қызмет мамандары
жасайды.
3. Ақша қаражаты қозғалысының жоспары (есеп беру) фирма қызметінде
ақшаның түсуі мен жұмсалу үдерісін көрсетеді. Ол фирманың төлем
қабілет-тілігін айқындайды және фирманың қаржы қызметі арқылы
әзірленеді.
4. Баланстық есеп беру фирманың есепті мезгіліндегі үнемдеу және қар-
жы жұмысының қорытындысын көрсетеді. Мұны бас есепші дайындайды.
Бұл есеп беру жоспарлау құжаттарында жоспарланған (1-5 жылға) және есеп
беру кезеңінде нақтыланған көрсеткіштер көрсетіледі. Осылардың негі-зінде
өндірістің қаржы ресурстарына талдау жасалады және қаржыландыру көзі
таңдалады. Кәсіпорынның қаржыландыру жағдайының тиімділігін көрсе-тетін
негізгі көрсеткіштер мыналар:
- пайдалылық және табыс деңгейі кәдімгі әдістемелермен анықталады;
- кәсіпорынның төлем қабілеттілігі міндеттемелер (қарыздар) бойынша
төлеудегі қолма-қол ақша ағынымен (кассадағы және есеп айырысу шотын-
дағы ақшамен, банкноттармен, қазнашылық билеттермен) сипатталады;
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы активтер (экономикалық рес-урстар,
меншік) және пассивтер (міндеттер, берешектер) балансымен сипатта-
лады, халықаралық стандарттар негізінде құрылады. Бұл құжат фирманың
таза бағасын және өнімділігін көрсетеді [9, 148 б.].
Халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда қаржы
коэффициентінің мынадай үш сатысы қолданылады:
1. Жойылу (өтімділік) және несиені өтеу қабілетінің коэффициенті кәсіп-
орынның ағымдағы жағдайын және оның қаржылық сенімділігін көрсетеді;
2. Тиімділік коэффициенті активтерді қолдануды, басқарушының шы-ғынды
бақылап, қорды жұмсай білуін сипаттайды;
3. Пайдалылық коэффиценті кәсіпорынның табыстылығын және оның
жұмсалымын көрсетеді.
Бизнес-жоспардағы қаржы стратегиясының басты мәселесі – инвестиция
көздерін (кәсіпкерлер, банктер және инвесторлар) тауып таңдау. Тәжірибеде
оның әр түрлі нұсқалары кездеседі:
- қаржы ресурсын акциялар шығару арқылы алу (ірі жобаларды іске
асырудың алғашқы кезеңінде қаржыланудың ең көп тараған және өзгеден
ар-тық түрі). Акционерлік капитал кәдімгі және артықшылықты
(привилегиялық) акция шығару жолымен қалыптасады;
- борышқорлық қаржыландыру (коммерциялық банктерден ұзақ мерзім-ді
несие алу, мемлекеттік құрылымдардан несие бөлінуі, шетелдік
инвестиция-лар, ипотекалық несие, борышқорлық міндеттемені дербес
орналастыру). Бұл нұсқаны таңдаған кезде несие нарығындағы несие беру
жағдайымен (несиені төлеу мөлшерлемесі, борышқорлық міндеттеме
мерзімінің өтуі, несиеге қыз-мет көрсету) санасу қажет;
- лизингілік қаржыландыру (мысалы лизингілік компания тауар дайын-
даушыдан қажетті негізгі құралдарды сатып алып, өнеркәсіпке уақытша
қол-дануға жалға береді) [10, 157 б.].
Өзіндік және қарызға алған капитал ақшаны тегіс мөлшерінің көлемін жа-
буға жобаның кез келген уақыт кезеңінде жеткілікті болуы тиіс.
Әрбір қаржыландыру жобасы қолданылуы бойынша бағалануы және есептелінуі
тиіс. Мысалы, жұмыс істеп жатқан байырғы фирмалар өндірісті ке-ңейту
жөніндегі жобаларын несие арқылы қаржыландыруды артық көреді (банктер
мұндай фирмалардан несие үшін мөлшерлемені көбейтуді талап ет-пейді, өйткен
тәуелділігі үлкен емес), ал жаңа фирма құруға немесе техника-лық жаңалықты
өткізуге арналған жобаға қаржыландыру көзі ретінде акцио-нерлік капитал
(серіктестер мен акционелерден алынған қаражат) тиімді бола-ды.
Инвестициялық жоба тиімділігінің көрсеткіштер жүйесі екі топпен бері-
леді: кәсіпорынның қаржы жағдайының көрсеткіші және инвестицияның тиім-
ділік көрсеткіші, олар дисконттық мөлшерлемемен таңдап есептелінеді.
Бірінші топтағы көрсеткіштер кәсіпорын қызметінің инвестициялық жо-баны
жүзеге асырудағы, ағымдағы тиімділігін көрсетеді. Олар: жобаның пай-
далылығы, капиталдық рентабельділігі, қаржы қызметінің көрсеткіштері –
өтімділік және қаржы тұрақтылығы.
Екінші топ жобаға жұмсалатын инвестициялардың тиімділігін көрсетеді.
Олар:
- өзін-өзі ақтау мерзімі (жобаға жұмсалған қаржының қайтарымы және
оның тәуекелділік жағдайы);
- таза табыс мөлшері (жаңа өндірістен алынатын табыс көлемі);
- жобаның пайдалылық индексі.
Бизнес-жоспардың негізгі бөлімдерінің бірі – инвестордың шығынын қай-
тару жағдайлары. Ол әр түрлі әдістермен жүргізіледі. Көбінесе инвестиция
қайтарымы ақшалай беріледі. Осы жағдайда инвестицияны пайдаланғаны үшін
төлейтін пайыздық ставкалар, төлемнің алғашқы және соңғы мезгілдері еске-
ріледі.
Екінші әдіс бойынша инвесторларға инвестициялық жоба жүзеге асқан кезде
алынатын өнімнің белгілі бір бөлігі меншікке беріледі. Ол үшін жоспар
жасағанда инвесторға қайтарылатын өнімнің мөлшері мен бағасы анықталуы
қажет.
Үшінші әдіс бойынша инвесторға пайдалануға берілетін объектіні бірге
иемдену, жұмсау және пайдалану құқығы беріледі. Оның мөлшері инвестор-дың
акционерлік капиталдан алынатын табыстағы және пайдадағы үлестеріне сәйкес
көрсетілуі керек. Сонымен қатар инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін
қаржының мезгілімен қайтарылуына кепілдік берілуі қажет. Оған жергі-лікті
басқару органдары, әр түрлі банктер, инвестицияны сақтандыру компа-ниялары
қатысады. Сонымен қатар жер және мүліктер де ипотекалық кепіл-дікке
беріледі.
Сақтандыру және тәуелділікті бағалау тарауында бизнес-жоспар жүзеге
асырылған кезде болуы мүмкін қауіп-қатер және олардың қорғану әдістері
көрсетіледі. Қауіп-қатердің (тәуекелділіктің) түрлері өте көп: табиғи
апаттар (жер сілкіну, өрт т.б.), экономикалық (дағдарыстар, валютаның
өзгеруі) және саяси (ұлтаралық араздық, митингілер, өзгерістер т.б.).
Осылардың бәрін бел-гілі бір топтарға: техникалық, қаржылық, экологиялық
және әлеуметтік, қауіп-қатерге жатқызуға болады. Олардың әрқайсысы
ресурстардың жойылуы, та-быстың азаюы, қосымша шығындардың көбеюі т.б.
тәрізді қолайсыз жағдай-ларға соқтыруы мүмкін. Сондықтан бизнес-жоспар
нарық жағдайында мүмкін болатын қауіп-қатердің сандық және сапалық
талдауларын жүргізуді қажет етеді.
Сапалы талдаудың міндеті тәуекелділіктің факторын анықтау. Мөлшерлік
(сандық) таңдау, яғни тәуекелділік мөлшерін анықтау – әр түрлі тәсіл қолда-
нып шешетін күрделі мәселе. Бұның ең бастысы мыналар:
- статистикалық тәсіл (шығын шығу мүмкіндігін есептеу үшін әр түрлі
шаралар тиімділігінің статистикалық деректері талданады,
тәуекелділік ауыт-қымасы сызылады);
- шыққан шығынның тиімділігін талдау (тәуекелділіктің ауытқымасы
бойынша және қаржының тұрақтылық деңгейі мен мүмкін болатын шығын-
дарға байланысты өнеркәсіптің қаржы жағдайы және әлуетті
тәуекелділік ай-мағы анықталады);
- сарапшылық (эксперттік) баға тәсілі;
- ұқсастықты қолдану әдісі.
Сенімділікті талдау дегеніміз – бизнес жетістіктеріне сенімсіздік туғы-
зудың тұтқалы параметрлерін анықтау. Мысалы, өнімді сату көлемінің залал-
дық нүктесі, сатудан түскен кіріс тауарды сатуға кеткен шығынға тең. Сату
кө-лемі (және осыған байланысты өндіріс) осы нүктеден төмен түссе, онда кә-
сіпорын залал шегеді, ал бұл нүктеден жоғарыласа – пайда көреді [11, 368
б.].
Бөлімнің соңында кәсіпорынды және фирма қызметкерлерін сақтандыру
(мемлекеттік және комерциялық, ерікті және міндетті) жүйесі сипатталады.
Бизнес-жоспардың заңдық аспектілері бөлімінде кәсіпорынның құры-луы
мен құқықтық қамтамасыз етілуі барлық ақпарат беріледі. Сонымен бірге жеке
меншік және шаруашылық жүргізу түрлерінің таңдауы дәйектеледі, құ-рылтайшы
құжаттар мен басқа құжаттар (келісімдер, өзге ұйымдар мен шарт-тар,
патенттер, сауда маркалары мен белгілері) әзірленеді, меншік нұсқасы мен іс
ұйымдастырудың келещектегі өзгерістері көрсетіледі. Сондай-ақ бұл бөлім-де
қонақ үй жұмысын, оның басқа кәсіпорын және мемлекеттік ұйымдармен қарым-
қатынасын реттейтін барлық құқықтық, нормативтік актілер қамтылуы тиіс.
Бизнес-жоспардың жоспар орындауды бақылау мен бағалау бөлімінде
жоспардың орындалуын бақылау жүйесі беріледі:
- қорды бақылау. Қор деңгейін бақылау арқылы фирма өзін ғана емес,
тұтынушының да қамын ойлайды, өйткені шикізаттан дайындалған
материал-дар мен қоймадағы дайын өнімдерге жұмсалған ақша неғұрлым
тезірек өтелсе, соғұрлым фирма тауар мен қызметті өз тұтынушыларына
көбірек ұсына ала-ды;
- өндірістік бақылау. Бұл − бақылаудың жоспарда көрсетілген есеп беру
сандары бойынша шағын деңгейін салыстыруды болжайтын түрі; мұнда
мына-дай көрсеткіштерге ерекше назар аудару қажет: станоктар мен
құралдардың толық пайдаланылуы, жұмыспен өтелген адам сағатының
саны, өндірістік ке-зеңнің ұзақтығы, болжал уақыт, бос кеткен
уақыт;
- сапаны бақылау. Сапа бақылауы көп жағдайда өнеркәсіптің тұрпатына
байланысты болады, бірақ оның мақсаты біреу ғана – үздіксіз тауар
шығаруды қамтамасыз ету;
- сатуды бақылау – сату көлемі туралы ақпарат (заттай құндық көрсет-
кіштер), ол сатып алнған заттың орташа құны, дер уақытында
жеткізілуі, не-сиеге сатылған тауар саны және басқа да көрсеткіштер
арқылы фирма жұ-мысының деңгейін айқындайды. Уақыты өткен шоттар
мен үмітсіз қарыздар-ды болдырмау үшін төлемнің түсімін бақылайтын
сенімді жүйе құрудың ма-ңызы зор;
- шығынды бақылау. Бұл әрбір жаңа кәсіпорын өте маңызды шаруа, қанша
ақша және қандай мақсатпен жұмсалғанын анықтауға мүмкіндік береді.
Алынған ақпаратты бақылау және талдау барысында мақсаттан ауытқымай
жету жолдарын өзгерту арқылы, жоспарға түзету енгізіледі, яғни
кәсіпорын-ның табысын арттыру мүмкіндігі ұлғаяды [12, 320 б.].
Демек бизнес-жоспарды жасаудың негізгі талаптары. Оның дұрыс жасал-уы
компанияның келешекте табыс береді ме, жоқ әлде, шығын келтіре ме, осы-ған
әсерін тигізеді.
Сонымен қорыта бизнес-жоспар толық талданып, анықталып нақты түрде
жазылуы керек. Нақты жазылу оның болашақтағы ісіне өз ықпалын тигізетіні
айқын көрінеді.
1.2 Қонақ үй индрустриясындағы бизнес-жоспардың ерекшелігі
Бизнес-жоспар перспективалы құжат. Бизнес-жоспар дегеніміз – бір меке-
менің немесе фирманың қызмет өнімділігін анықтап, басқаратын негізгі тетік-
тік құрал. Бизнес-жоспар жасау фирманың бизнесін, қызметін дұрыс жолға
қоюға және басқару саласын сауатты басқару мен оңтайландыруға мүмкіндік
береді. Әдетте мамандар оны үш-бес жылға жасауды ұсынады. Алайда алғаш-қы
кезеңдерде бір айға немесе тоқсанға жасаған дұрыс. Тек үшінші жылы ғана бір
жылдық бизнес-жоспар жасауға болады.
Маркетинг саясатында қонақ үйдің материалдық мүмкіндігін есептеп, кі-
ріс шығысты жобалап отыратын арнайы ақпараттық құжат – бизнес-жоспар деп
аталады. Мамандардың айтуынша, бизнес-жоспар әзірлеуде мынадай
принциптерге жүгінген жөн:
- қысқа жазыңыз, бірақ сіздің бизнесіңізге қатысты еш нәрсені де қал-
дырмаңыз.
- өз тауарыңызбен өндірісіңізді сипаттағанда тым нақты, айқын болудан
қашыңыз. Мейлінше жалпыға ортақ терминдерді пайдаланғаныңыз дұрыс;
- өз бизнесіңіздің мүмкіндіктеріне баға бермес бұрын, нарық жағдайын
зерттеп алыңыз;
- нақты бизнесіңізге цифрлаға сүйеніп нақты сипатама беріңіз.
Келесі жылда табыс көлемі екі есеге артады деген желдірме
сөздерден аулақ болы-ңыз;
- алдымен кәсіпорын ішінде аз мерзімде іске асырылатын кішігірім
бизнес-жоспар жасағаныңыз дұрыс. Содан кейін ғана сыртқы
инвесторларға арналған бизнес-жоспар жасау керек;
- әрбір бизнес-жоспар кәсіпорын бағытына, тауар сипатына қарай өзін-
ше ерекшеленеді. Дегенмен, бизнес-жоспар белгілі бір талаптарға
сәйкес жаса-лынады. Бизнес-жоспар мәтінінде сізбен одақтас болуға
ынталы тұлғаларды қанағаттандыратын мәліметтер толық көрсетілуі
тиіс.
Бизнес-жоспардың кәсіпкерге беретін мүмкіндіктері:
- өз идеяларын жасап, оның қағаз жүзінде есептеулер жүргізіп, өмір
сүру ұзақтылығын тексере алады;
- мұндай қағаздағы (виртуалды) вариант ішіндегі идеялар көптеген қате-
ліктерден және керегі жоқ шығындардан құтқарып, өз қаражатын және
уақы-тын үнемдеуге көмектеседі;
- кәсіпкерге кәсіпорынның жұмыс істеу механизмін жақсырақ түсіндіріп,
нарықтық ортада қателіксіз жұмыс істуіне көмегін тигізеді;
- бизнес-жоспарды жасап, бітірген кезде ол кәсіпкерге көздеген мақса-
тына жетуге көмектесетін нақты зерттелген карта немесе схема ретінде
қызме-тін атқарады.
Бизнес-жоспарды басқа біреу жасағаны үшін құнын төлеп, жай ғана ин-
вестициялық проектіні алам деп ойласаңыз – бұл қателік болады. Себебі ин-
вестор жай ғана шикі вариантты алып, оның сұраныстарын қанағаттандыр-мауы
мүмкін. Бұл кәсіпкер үшін тағы да шығындарға әкеледі.
Бизнес-жоспарды жасау барысында көптеген ақпаратты жинау мен өңдеу үшін
көп күшті қажет етеді. Ал кейінгі қаржылық жоспарлау оңайырақ түседі,
себебі ол уақытылы салымдар, жоспарға өзгертулер мен толықтырулар және
нарық жағдайына тез арада әсер етуді ғана талап етеді.
Жоғарыда айтып кеткен мәселе бойынша қорыта айтқанда, бизнес-жос-парды
жасау үшін өз уақытыңыз бен қаржыны дұрыс жұмсасаңыз – өзіңіздің қалаған
жетістігіңізге тез жетесіз.
Қонақ үй бизнес-жоспар құрылымы мынадай:
1. Резюме (түйіндеме).
2. Қонақ үйді дамытудың мақсаты.
3. Қонақ үй ісінің бағыттары.
4. Өндіріс сипаттамасы және сұранысты жобалау.
5. Бәсекелестердің өндірістік жағдайы.
6. Қонақ үй қонақтарын шақыру.
7. Қаржы (финанстық) жоспары.
Бизнес-жоспар резюмесінде нақты әрі қысқаша қонақ үй мүмкіндікте-ріне
сипаттама беріледі. Резюме инвесторлардың қызығушылығын тудыратын, бизнесте
одақтастар табатындай айқын әрі тартымды жазылғаны дұрыс бо-лады [13, 152
б.].
Бизнес-жоспар резюмесінде мына мәселелер қамтылуы тиіс:
Жоба мақсаты. Қандай жобамен шұғылданатыныңызды суреттеңіз. Сіз өз
өніміңізбен тұтынушылар сұранысын қалай қанағаттандырасыз. Сіздің өніміз-ге
сұраныс бар ма? Табысқа жету кілтін көрсетіңіз.
1. Қонақ үй ісінің бағыты. Қонақ үй шығаратын өнім түрі және ол кім-
дерге арналған екенін көрсету, әсіресе сыртқы нарықта. Осы арқылы
қонақ үй бағытынан хабардар етесіз. Сапалы өнім шығару үшін қонақ
үйдің базалық мүмкіндігін де осы тұста қамтисыз.
2. Өндіріс нарығынын талдау және сұранысты жобалау, қысқаша сыртқы
өндіріс нарығын суреттеңіз. Негізгі тұтынушыларыңызды нақты
анықтаңыз. Қонақ үйдің бір орнының бағасы. Сіздің баға саясатыңыз
сондай-ақ ойдағыдай баға мен жоғарғы сапаға қалай қол
жеткізетініңізді қысқа әрі нақты сипат-таңыз.
3. Бәсекеге қабілеттілік. Сіздің өніміңіз басқа қонақ үй шығарып
отырған өнімдерден қандай ерекшелігі бар, тұтынушы сіздің өніміңізді
сатып алғанда неден ұтады. Бәсекелестердің осал тұсы. Ол кемшілік
сіздің тауарыңызда жоқ-тығын дәлелдей сипаттама бересіз.
4. Қонақ үй тұтынушыларын тарту. Бұл бөлімде сыртқы нарыққа сәйкес
өндіріс жүйесін ұйымдастыру принциптерін қарастыру қажет.
Өндірістік жүйе қандай принциптер негізінде ұйымдастырылады. Бұл ша-
раларға қандай ақпараттық және транспорттық қолдау көрсетіледі.
Жобаланытын қаржылық нәтижелер. Қонақ үй ісінің экономикалық және
қаржылық жақтарын қарастырады. Мәселен кіріс пен шығысты теңестіруге қол
жеткізуге қажетті уақыт мөлшерін [14, 336 б.].
Қонақ үйді дамыту мақсаты. Жобаның мақсатын анықтаудың бизнесте
маңызы өте зор. Аталмыш мәселе ұжымның нақты мақсаттарды шешуге ба-
ғытталуына әрі күш салуына мүмкіндік береді.
Бизнес-жоспар түзуде жоба мақсаттарын анықтауға мына сауалдар көмек-
теседі:
1. Қонақ үйдің негізгі жалпы мақсаты қандай?
2. Сіздің коммерциялық қонақжайлық қызметіңіздің негізгі мақсаты қан-
дай?
3. Сіздің жуық 5 жылдағы жоспарыңыз қандай?
4. Келесі жылға қандай жоспарыңыз бар?
Комерциялық мақсатқа жету жолдарын кезең-кезеңге бөліп қарастырып, оған
кететін уақытты анықтау қажет. Зерттеушілердің пайымдауынша, ол үшін
төмендегі сауалдарды негізге алған жөн.
1. Сіздің жалпы масатыңызға жетуіңізге қандай уақыт аралығындағы нә-
тижелер көмектеседі?
2. Сіздің жалпы мақсатыңызға жету үшін маңызы және уақыты жағынан нақты
қандай шаралар тез арада жүзеге асыру қажет деп ойлайсыз?
3. Қонақ үй қызметінің бағыты.
Бизнес-жоспарда қонақ үй қызметінің жаңа бағыты жалпы түрде көрсеті-
леді.
Жалпылама суреттелген қонақ үй қызметі – негізгі концепция рөлін атқа-
рады. Мәселен:
1. Сіздің қонақ үйіңіз қандай орындар немесе қызмет түрін ұсынады?
2. Негізгі тұтынушыларыңыз кімдер?
3. Қандай қосымша жабдықтар алу қажет?
4. Өндіріс нарығын талдау және тұтынушы сұранысын жобалау.
Қонақ үй ісінің бағыттары. Бизнес-жоспардағы бұл бөлімнің құрылымы
мынадай болып келеді:
А. Ішкі және сыртқы нарыққа баға беру. Сіз шығаратын өнімның қазіргі
кездегі ішкі және сыртқы нарықтағы жағдайы. Сіз секілді өнім шығаратын бас-
қа қонақ үйлердің ішкі және сыртқы нарықтағы ахуалы. Негізгі бәсекелестері-
ңіздің соңғы жылдардағы өсу (даму) тенденциялары. Сіздің қонақжайлық биз-
несіңізге негативті немесе позитивті әсер ететін кез келген факторлар мен
тен-денцияларды (жаңа орындарыңызға сұраныс тудырған жаңа тұтынушылары-ңыз,
жаңа заңнамалық және нормативты құжаттар) нақты көрсету қажет бола-ды.
Б. Нарыққа шығу стратегиясы, нөмірлер саны және сатылым көлемінің
ұлғаюы. Сіздің маркетинг жоспарыңыздағы табыс факторларының негізін ай-
қындаңыз (нарыққа шығатын сәтті уақытты). Осы бөлімде қонақ үйдің баға
саясатын, нөмірлерді сату тәсілдерін және қонық үйді жарнамалау жағын қам-
тисыз [15, 224 б .].
Жаңа қонақ үйлік бизнесті дамыту үшін қажетті өндірістік-техникалық
база, қызметкерлер жалдау сынды мәселерді негізделген түрде көрсеткен жөн.
Жақын бес жылдықта сіз ұсынған бизнес-жоспар бойынша қонақ үй қызметі
қандай жетістіктерге жететінін материалдық-техникалық база мүмкіндіктерін
бағалай отырып жобалап, калькуляциясын шығару қажет.
В. Өнім нарығын бағалау. Қонақ үй бизнесін дамыту үшін анықтап, сұра-
нысын қанағаттандыру қажет. Сондықтан, қонақ үй басшысының негізгі мін-деті
– өзінің мақсаттық нарығын анықтау.
Сіздің нөмірлеріңіз кімдерге қажет, кімдер алады деген сауалдарға жауап
қамтылған жағдайда бизнес-жоспардың бұл тарауы мағынасы ашылады дейді.
Қонақ үй басшысына сауал:
1. Сіз қандай нарықта жұмыс істей аласыз?
2. Олардың қайсысында сіздің өкіліңіз бұрынан бар?
3. Қандай нөмірлер сұранысқа ие?
4. Қонақ үйді дамытудың келесі этаптарындағы сіздің стратегияңыз?
5. Өнімдеріңіздің нарықты қамту көлемі?
6. Нақты нарықтың өсу потенциалы қандай?
7. Сіздің өніміңіз бәсекеге қабілетті ме?
8. Тұтынушыларды қалай тартуға болады?
9. Нарық шеңберін кеңейтуге қалай қол жеткізуге болады?
Осы сауалдарға нақты жауап берген қонақ үй басшысы алдағы қызметінің
негізгі аспектілерін жобалауға қабілетті. Кейбір мәселелерді нақтылау үшін
қонақ үй үнемі нарықты зерттеп отыруы керек. Үнемі аз тұтынушылар сұра-
нысын, өтініш-тілектерін қанағаттандыруға тырысып, олармен байланысты үз-
беген жөн. Тұтынушылардың жас ерекшелігі, мамандығы, материалдық жағда-йы
ескеріліп, нарықты зерттеу мәселесі қонақ үйдің басты мақсатына айналуы
керек [16, 392 б.].
Бәсекеге қабілеттілік. Ерекше назар күш-қайрат өнім сапасына жұмса-
лынғаны жөн. Бұл бөлімде қонақ нөмірлерінің қажеттілігін, пайдалылығы ес-
керілуі керек. Қонақ үй өнімінің әлеуетті тұтынушыға әкелер пайдасы:
А. Қонақ үй пайдалылығы (тиімділігі). Қонақ үйдің бұл бөлімдерін тол-
тыру үшін мамандардың айтуынша қонақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz