Салық механизмі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Салық механизмі және оның элементтеріне талдау ... ... ... ... ... ... ... 5
1. 1. Салық механизмінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. 2. Салық төлеушілер және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ІІ Кәсіпкерлік қызметке салық салудың қазіргі кездегі жағдайы...46
2. 1. Салық комитетінің кәсіпкерлік қызметке салық салуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2. 2. Кәсіпкерлік қызметке салық салуда кездесетін мәселелер ... ... ...65
2. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетел тәжірибесі ... ... ... ... 71
ІІІ Жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .83
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..89
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
І Салық механизмі және оның элементтеріне талдау ... ... ... ... ... ... ... 5
1. 1. Салық механизмінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. 2. Салық төлеушілер және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ІІ Кәсіпкерлік қызметке салық салудың қазіргі кездегі жағдайы...46
2. 1. Салық комитетінің кәсіпкерлік қызметке салық салуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2. 2. Кәсіпкерлік қызметке салық салуда кездесетін мәселелер ... ... ...65
2. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетел тәжірибесі ... ... ... ... 71
ІІІ Жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .83
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..89
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
Салық мемлекеттің өмір сүруінің негізгі көзі болып табылады және мемлекет салықтық заңнаманың сәйкес актілерінде негізделген оның барлық нұсқамалары дұрыс орындалуына мүдделі. Бұл тек қана өзінің салықтық заңнамаларын дәл және мерзімінде орындауымен міндетті салық төлеушілерге ғана қатысты емес, сондай-ақ салық салуды жүргізу мен ұйымдастыру бойынша көптеген және күрделі операцияларға (мемлекеттік салық агенті, банк және т.б.) қатысатын басқа да барлық тұлғаларға да, меншікті(өзінің) органдарына(ең алдымен салықтық) дақатысты.
Аталған сұрақтарды жан – жақты ашып, шешімін табуда ҚР салықтық заңдары мен басқа да заң актілері, көптеген отандық әдебиеттер, түрлі экономист-ғалымдардың монографиялары мен оқу құралдары, мерзімдік басылымдар, статистикалық материалдар, шет елдік экономистердің еңбектері қолданылатын болады.
Нарық жағдайында, әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең басты экономикалық реттеуші құрал болып табылады. Қаншалықты салық салу жүйесі дұрыс құрылса, халық шаруашылығының неғұрлым тиімді құрылуы соған байланысты болып келеді. Казіргі күні тек салық жүйесі ғана барлық пікірталастың басты мәселесі болып табылады.
Салық халықтың қалтасынан оған ауыртпалық түсірмейтіндей етіп алыну керек. Едәуір жоғары салық мемлекеттегі өнеркәсіптің дамуын тоқтататады, көпшілікті сауда мен еңбектің түрлі салаларынан ажыратады. Осылайша, ауыр салық халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін табыстың кейбір көздерін азайтады, тіптен жойып жібереді. Ауыр салық салық төлеушінің салықтан жалтаруға септігін тигізеді. Ауыр салықты бекітетін заңның өзі салық төлеушілерді салықтан жалтаруына итермелейді, ал одан кейін оған баруға мәжбүр болған салық төлеушілерді жазалайды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен салалы іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негізі болып отандық және шет елдік ғалым экономистердің еңбектері, мерзімдік арнайы басылымдар және салық салу саласындағы отандық заңнама (Салық Кодексі), салық бақылауын заң тұрғысында қамтамасыз ететін басқа да заңдық – нормативтік актілер табылады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы экономикалық және әлеуметтік процесстерді басқаруда мемлекеттік реттеушіліктің рөлін арттыруда көрініс береді. Бұл салықтардың маңыздылығын билік құрылымдарын қажетті құралдармен қамтамасыз ету әдісімен ғана емес, қоғамдық ұдайы өндіріс пропорциясына мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі элемент ретінде де арттырады.
Аталған сұрақтарды жан – жақты ашып, шешімін табуда ҚР салықтық заңдары мен басқа да заң актілері, көптеген отандық әдебиеттер, түрлі экономист-ғалымдардың монографиялары мен оқу құралдары, мерзімдік басылымдар, статистикалық материалдар, шет елдік экономистердің еңбектері қолданылатын болады.
Нарық жағдайында, әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең басты экономикалық реттеуші құрал болып табылады. Қаншалықты салық салу жүйесі дұрыс құрылса, халық шаруашылығының неғұрлым тиімді құрылуы соған байланысты болып келеді. Казіргі күні тек салық жүйесі ғана барлық пікірталастың басты мәселесі болып табылады.
Салық халықтың қалтасынан оған ауыртпалық түсірмейтіндей етіп алыну керек. Едәуір жоғары салық мемлекеттегі өнеркәсіптің дамуын тоқтататады, көпшілікті сауда мен еңбектің түрлі салаларынан ажыратады. Осылайша, ауыр салық халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін табыстың кейбір көздерін азайтады, тіптен жойып жібереді. Ауыр салық салық төлеушінің салықтан жалтаруға септігін тигізеді. Ауыр салықты бекітетін заңның өзі салық төлеушілерді салықтан жалтаруына итермелейді, ал одан кейін оған баруға мәжбүр болған салық төлеушілерді жазалайды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен салалы іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негізі болып отандық және шет елдік ғалым экономистердің еңбектері, мерзімдік арнайы басылымдар және салық салу саласындағы отандық заңнама (Салық Кодексі), салық бақылауын заң тұрғысында қамтамасыз ететін басқа да заңдық – нормативтік актілер табылады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы экономикалық және әлеуметтік процесстерді басқаруда мемлекеттік реттеушіліктің рөлін арттыруда көрініс береді. Бұл салықтардың маңыздылығын билік құрылымдарын қажетті құралдармен қамтамасыз ету әдісімен ғана емес, қоғамдық ұдайы өндіріс пропорциясына мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі элемент ретінде де арттырады.
1.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы. Салық Кодексі-Алматы: ЮРИСТ, 2005. - 288 6.
2.Қазақстан Республикасы үкіметінің 2006 - 2008 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты.
3.Аганбегян А. Г. Социально-экономическое развитие России-2-ое издание. испр. идоп. -М. :Дело, 2004. -272с.
4. Кэмпбелл Р. Макконнелл, Стэнли Л. Брю. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 т. : Пер. с англ. Т. 1.
5. Рикардо Д. Начало политическойэкономии и податного обложения.
6. Сумароков В. Н. Государственные финансы в системе макроэконо-мического регулирования. -М.: Финансы и статистика, 1996. - С.121.
7. Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение – Москва – ЮНИКС – 2002 г.
8.Адилбекова А // Бюллетень бухгалтера.-2005 март №14.
9. АльПари - 2005 - №3.
10.Әбдірова А // Бухгалтер бюллетені -2004 қаңтар №2.
11. Заповоротный К.И // Обороты по НДС , ЮРИСТ, 2005.
12. Кәкімжанов З // Егемен Қазақстан-2001 22-мамыр.
13.Қаржы қаражат -2005 №6.
14. Нүсіпов Ж // Жетісу-2002-12 желтоқсан.
15. Смайыл Е // Егемен Қазақстан-2005 21-мамыр.
16. Цхай А.С //Жетісу 14 февраля.
2.Қазақстан Республикасы үкіметінің 2006 - 2008 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты.
3.Аганбегян А. Г. Социально-экономическое развитие России-2-ое издание. испр. идоп. -М. :Дело, 2004. -272с.
4. Кэмпбелл Р. Макконнелл, Стэнли Л. Брю. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 т. : Пер. с англ. Т. 1.
5. Рикардо Д. Начало политическойэкономии и податного обложения.
6. Сумароков В. Н. Государственные финансы в системе макроэконо-мического регулирования. -М.: Финансы и статистика, 1996. - С.121.
7. Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение – Москва – ЮНИКС – 2002 г.
8.Адилбекова А // Бюллетень бухгалтера.-2005 март №14.
9. АльПари - 2005 - №3.
10.Әбдірова А // Бухгалтер бюллетені -2004 қаңтар №2.
11. Заповоротный К.И // Обороты по НДС , ЮРИСТ, 2005.
12. Кәкімжанов З // Егемен Қазақстан-2001 22-мамыр.
13.Қаржы қаражат -2005 №6.
14. Нүсіпов Ж // Жетісу-2002-12 желтоқсан.
15. Смайыл Е // Егемен Қазақстан-2005 21-мамыр.
16. Цхай А.С //Жетісу 14 февраля.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Салық механизмі және оның элементтеріне
талдау ... ... ... ... ... ... ... 5
1. 1. Салық механизмінің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. 2. Салық төлеушілер және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ІІ Кәсіпкерлік қызметке салық салудың қазіргі кездегі жағдайы...46
2. 1. Салық комитетінің кәсіпкерлік қызметке салық салуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2. 2. Кәсіпкерлік қызметке салық салуда кездесетін
мәселелер ... ... ...65
2. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетел
тәжірибесі ... ... ... ... 71
ІІІ Жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 83
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 89
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 92
Кіріспе
Салық мемлекеттің өмір сүруінің негізгі көзі болып табылады және
мемлекет салықтық заңнаманың сәйкес актілерінде негізделген оның барлық
нұсқамалары дұрыс орындалуына мүдделі. Бұл тек қана өзінің салықтық
заңнамаларын дәл және мерзімінде орындауымен міндетті салық төлеушілерге
ғана қатысты емес, сондай-ақ салық салуды жүргізу мен ұйымдастыру бойынша
көптеген және күрделі операцияларға (мемлекеттік салық агенті, банк және
т.б.) қатысатын басқа да барлық тұлғаларға да, меншікті(өзінің)
органдарына(ең алдымен салықтық) дақатысты.
Аталған сұрақтарды жан – жақты ашып, шешімін табуда ҚР салықтық заңдары
мен басқа да заң актілері, көптеген отандық әдебиеттер, түрлі экономист-
ғалымдардың монографиялары мен оқу құралдары, мерзімдік басылымдар,
статистикалық материалдар, шет елдік экономистердің еңбектері қолданылатын
болады.
Нарық жағдайында, әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең басты
экономикалық реттеуші құрал болып табылады. Қаншалықты салық салу жүйесі
дұрыс құрылса, халық шаруашылығының неғұрлым тиімді құрылуы соған
байланысты болып келеді. Казіргі күні тек салық жүйесі ғана барлық
пікірталастың басты мәселесі болып табылады.
Салық халықтың қалтасынан оған ауыртпалық түсірмейтіндей етіп алыну
керек. Едәуір жоғары салық мемлекеттегі өнеркәсіптің дамуын тоқтататады,
көпшілікті сауда мен еңбектің түрлі салаларынан ажыратады. Осылайша, ауыр
салық халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін табыстың кейбір көздерін
азайтады, тіптен жойып жібереді. Ауыр салық салық төлеушінің салықтан
жалтаруға септігін тигізеді. Ауыр салықты бекітетін заңның өзі салық
төлеушілерді салықтан жалтаруына итермелейді, ал одан кейін оған баруға
мәжбүр болған салық төлеушілерді жазалайды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен
салалы іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негізі болып отандық және шет
елдік ғалым экономистердің еңбектері, мерзімдік арнайы басылымдар және
салық салу саласындағы отандық заңнама (Салық Кодексі), салық бақылауын заң
тұрғысында қамтамасыз ететін басқа да заңдық – нормативтік актілер
табылады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы экономикалық және әлеуметтік
процесстерді басқаруда мемлекеттік реттеушіліктің рөлін арттыруда көрініс
береді. Бұл салықтардың маңыздылығын билік құрылымдарын қажетті құралдармен
қамтамасыз ету әдісімен ғана емес, қоғамдық ұдайы өндіріс пропорциясына
мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі элемент ретінде де арттырады.
Қазақстан Республикасының экономикасы егемендік алғаннан кейінгі
жылдарда аса күрделі жағдайларды бастан өткізді. Республиканың экономикалық
егемендігі жарияланғаннан кейін іс жүзіндегі орындалуы нарықтық
экономиканың негізгі тетіктері қаржы - қаражат, баға жүйесін, ақша
айналымын, салық жүйесін және сыртқы экономикалық қатынастарды басқару
тетіктері қолданылып, табиғат байлығына иелік ету кезінен бастап іс жүзінде
жүзеге асырылды.
Жалпы өндіріс салаларын салықтық саяси-әлеуметтік мүдделеріне бағыттау
күшейді. Халықтың әл-ауқатының жақсаруы мемлекеттік бюджет кіріс бөлігіне
тікелей байланысты болса, ал бюджеттің кіріс бөлігінің тоқсан пайызға
жуығын салықтар құрайды.
Салық және басқа да міндетті төлемдер бюджеттік жобада кірістеуге
қажетті салалардың барлығы, дер уақытында және толығымен әрқашанда
орындалуы мүмкін емес жағдай. Ол көптеген объективті себептермен байланысты
болады
Салық жүйесін жетілдіріп, қалыптастыру - өте күрделі процесс.
Қазақстанда кәсіпкерлік қызмет барысына кедергі келтірмейтін салық жүйесін
қалыптастыру өзекті мәселелер қатарында болып отыр.
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, кәсіпкерліктің
қалыптасуы мен дамуы халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытуға, жаңа жұмыс
орындарын құруға, бәсекелес ортаның қалыптасуына, әлеуметтік-экономикалық
мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады.
Шағын және орта кәсіпкерлік инновациялық экономикадан алатын өз орнын
жедел іздеуі үшін өзінің икемділігін, жинақтылығын, нарықтың шынайылылығын
пайдалануы тиіс. Өз кезегінде мемлекет кәсіпкерлік ортаның белсенділігін
жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасап, өзінің көмегін шағын және орта
кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеті жоғары және елдің ғылыми-техникалық күш
қуатын көтеру көзқарасы тұрғысынан мүмкіндігі зор кәсіпорындарға бағыттауы
қажет.
Берілген дипломдық жұмыста жаңа мемлекеттік саясатқа және мемлекет пен
бизнес арасындағы өзара қарым қатынастың жаңа идеологиясына алып баратын
өтпелі кезең ретінде қаралып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: кәсіпкерлік қызметті жетілдірудегі салық
режимінің маңызын ашып көрсету және тиімді жүйесін ұсыну. Ашық заңдық
негіздер құру, әкімшілдік тосқауылдарды жою, кәсіпорындар мен акционерлік
ұйымдардың кәсіби емес іс-қызметтерін нарықтық ортаға, ең бірінші кезекте
шағын және орта кәсіпкерлікке беру, инфрақұрылымдық жүйе құру,
кәсіпкерліктің инновациялық экономикаға қатысуын қамтамасыз ету шараларын
іске асыру қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың міндеті:
- Салықтың экономикадағы маңызын анықтау
- салық салу тәртібі мен нрекшеліктерін зерттеу
- арнаулы салық режимін ің кәсіпкерлік
қызметін дамуындағы орнын - көрсету салық салу
жүйесін оңтайландыру әдістері мен жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың жазылуы барысында қолданылған әдістер: аналитикалық-
эксперттік, монографиялық, интерактивтік, салыстырмалық
I Салық механизмі және оның элементтеріне талдау
1. Салық механизмінің құрылымы
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіп-
пен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы
мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі
– ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
мен бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,- деп жазылған.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды:
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
біркелкі салық салынады;
ә) сатылас теңдікті сақтау – жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы
тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтылығы – алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субьектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
және салық салу субьектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуы тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады. Қазақстанның
салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты
бірыңғай болады. Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық
актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады. Мемлекетке
түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың ван алуан қоғамдық
қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен салықтардың
мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті
мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларында толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар
фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды.
Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік
ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субьектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді.
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң
мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің
басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда
және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға
бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995
жылдары қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі
қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап, біздің елімізде тұңғыш
салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол ҚазақстанРеспубликасындағы салық
жүйесі туралы заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың
қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу
тәртібін белгілеген алғашқы құжат болды. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992
жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық 18 жергілікті
салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлықтар шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
небәрі 11 болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы 440-1 заңына
сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен
және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен
толықтырулар енгізілді.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктеледі:
- салық салу обьектілері бойынша;
- салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
- пайдалану тәртібі бойынша;
- обьектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу обьектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар- салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға бөлінеді. Нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне (үй,жер, кәсіп,
ақшалай капитал) салынады. Жеке тура салықтар – бұл жеке адамдар заңи
ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан
айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін
де, қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме ретінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түрінде, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады. Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық
мүдделерін білдіреді. Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына
(немесе қызметтің тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл
жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушы мен мемлекет арасында
тікелей байланысты болмайды.
Салықты алатын және оған билік ететін органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратылады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнаулы) болып бөлінеді. Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде
шоғырландырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға
пайдаланылады. Мақсатты салықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы,
зейнетақы төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Обьектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
мен тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген обьектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу обьектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізінде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
обьектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы,
мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге
асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті
жеңілдіктерді,шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді.
Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режимін қолданатын заңи тұлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-
наурызына дейін беріледі.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
- тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды
іске асырғандар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
- Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке
табыс салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген
мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган
салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды.
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайында да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын кіргізеді.
Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер
4-1 Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық
7. Жер салығы
8. Көлік құралдарына салынатын салық
9. Мүлікке салынатын салық.
10.Ойын бизнесі салығы.
Енді салық механизмінің келесі құрылымы – салық салуды ұйыдастыруға
келіп тоқталайық.
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының
элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды
қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін
салық механизмін құруға және оның жұмыс істеуіне саяды.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру
мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді. Негізгі салық элементтеріне мыналар
жатады:
Салық базасы – салық салу обьектісі мен салық салуға байланысты
обьектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы
анықталады. Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады: табысқа
салынатын салық – бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс салығы
жатады.
Тауарларға салынатын салықтар – олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді.
Капиталға салынатын салық – оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады.
Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
- тұрақты салық мөлшерлемесі – олар табыс көзіне қарамастан салық сал
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тонасына,
газдың 1 текше метріне);
- үйлесімді салық мөлшерлемесі – олар салық обьектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
- прогресивті салық мөлшерлемесі – бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
- регрессивті салық мөлшерлемесі – олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі – жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсінеді, ол аяқталған
соң слық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен басқа
да міндетті төлемдердің сомасы есептелінеді.
Салықпұл – субьектінің бір обьектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
обьектісінің ең аз бөлігі;
- табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыссалығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік обьектілерді ұстауға, табиғатты қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан – пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
- салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
- салық салудың жеке субьектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіне есептеп шығару да жатады.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақытылы аударылуын бақылауы.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегіңде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырылады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы – шаруашылық қызметі
туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
2. Салық төлеушілер және оның түрлері
Дипломдық жұмысымыздың тақырыбы кәсіпкерлік қызметке салық салу болып
табылатындықтан, алдымен кәсіпкерлік қызметтер бойынша жеке тоқталып
өтуіміз қажет. Бұл бөлімді жазуда мен ең алдымен заңға сүйендім. Атап
айтқанда жеке кәсіпкерлік туралы заңнан бастамақшымын. Аталған заң жеке
және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруына
байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Осы Заңда салық төлеушілердің келесі санаты бар:
• бизнес-инкубатор - шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы
кезеңінде өндірістік үй-жайлар, жабдық беру, ұйымдық, құқықтық,
қаржылық, консалтингілік және ақпараттық қызметтер көрсету жолымен
оларды қолдау үшін құрылатын заңды тұлға;
• дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке
тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың
атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге
асырылатын бастамашылық қызметі;
• жеке кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға
бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне
негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың
тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын
бастамашылық қызметі;
• жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестігі - жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін құрылатын
коммерциялық емес ұйымның дербес ұйымдық-құқықтық нысаны;
Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады. Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне;
орта кәсіпкерлік субъектілеріне;
ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.
Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан
аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын және жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген алпыс мың еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылады.
Төмендегілерді:
есірткі заттарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың
айналымымен байланысты қызметті;
акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме сатуды;
астық қабылдау пункттерінде астық сақтау жөніндегі қызметті;
лотереялар өткізуді;
ойын және шоу-бизнес саласындағы қызметті;
сертификаттау, метрология және сапаны басқару саласындағы қызметті;
мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу энергиясын өндіру, қайта
өңдеу және сату жөніндегі қызметті;
радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті;
банк қызметін (не банк операцияларының жекелеген түрлерін) және
сақтандыру нарығындағы қызметті (сақтандыру агентінің қызметінен басқа);
аудиторлық қызметті;
бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметті жүзеге асыратын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып таныла
алмайды.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері жұмыскерлерінің жылдық орташа саны осы
субъектінің филиалдарының, өкілдіктері мен басқа да оқшау бөлімшелерінің
жұмыскерлерін қоса алғанда, барлық жұмыскерлері ескеріле отырып,
айқындалады.
Жоғарыдағы белгіленген шарттардың бірі артық болып кеткен жағдайда,
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне Қазақстан Республикасының заңнамасында
шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін көзделген жеңілдіктер қолданылмайды.
Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан
астам дара кәсіпкерлер және жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елуден астам, бірақ екі жүз елу адамнан
аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес
мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар орта
кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны
екі жүз елу адамнан артық немесе жыл бойғы активтердің жалпы құны тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз
жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар
ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Енді дара кәсіпкерлік туралы салықтөлеушіз қозғайық.
Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге
асырылады. Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен
тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған
билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады.
Некеде тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асырған кезде ол жұбайдың кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға келісімі талап етілмейді.
Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың
ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, егер заңдарда немесе неке шартында не
ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай
пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық
мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады,
ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
1) ерлі-зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі негізінде жүзеге
асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
2) шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
3) жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын жай
серіктестік болып табылады.
Ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде жұбайлардың бірі
екінші жұбайдың келісімімен іскерлік айналымда ерлі-зайыптылардың атынан
әрекет етеді, келісім дара кәсіпкерді тіркеу кезінде расталуы немесе дара
кәсіпкердің қызметі мемлекеттік тіркеусіз жүзеге асырылған жағдайларда
жазбаша түрде көрсетіліп, нотариалдық жолмен куәландырылуы мүмкін.
Ерлі-зайыптылардың біреуінің іскерлік айналымда ерлі-зайыптылар атынан
әрекет етуіне екіншісінің келісімі болмаған кезде іскерлік айналымда әрекет
ететін жұбай дара кәсіпкерлікті өзіндік кәсіпкерлік түрінде жүзеге
асыратындығы көзделеді.
Жай серіктестік нысанын пайдаланатын дара кәсіпкерлік Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Дара
кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық мүлкімен
жауапты болады.
Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асырған кезде өзіне меншік
құқығымен тиесілі барлық мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ
меншігіндегі үлесімен жауапты болады.
Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ
мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша өндіріп алу ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады. Жұбайлардың жеке кәсіпкер
болып табылмайтын әрқайсысының мүлкі өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыратын
жұбайының біреуінің борыштары бойынша өндіріп алуды қолдану нысанасы бола
алмайды.
Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың
кәсіпкерлікті жүзеге асыруға байланысты борыштары бойынша өндіріп алу
олардың қайсының іскерлік айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкіне қолданыла алады. Дара кәсіпкер өз қызметін
жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың дербес бланкілерін, мөрді,
мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жеке
кәсіпкерліктің кез келген түрін жүзеге асыруға;
2) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жалдамалы еңбекті
пайдалана отырып, жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен филиалдар
мен өкілдіктер құруға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды
қоспағанда, өндірілген тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) бағасын
дербес белгілеуге;
5) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне өтеулі негізде қаражат (қарыз)
беруге;
6) өзінің құқықтық қабілеті шегінде сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыруға;
7) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін құруға;
8) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері арқылы
сарапшылық кеңестердің жұмысына қатысуға;
9) бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын құқық қорғау
органдарына және мемлекеттік органдарға жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
құқықтарын бұзуға кінәлі тұлғаларды жауапқа тарту мәселелері бойынша
жүгінуге;
10) өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сот органдарына
жүгінуге;
11) жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелері жөніндегі
нормативтік құқықтық актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына
септігін тигізетін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныстарды
мемлекеттік органдардың қарауына енгізуге құқылы.
Сонымен қатар:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын, жеке және заңды тұлғалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сақтауға;
2) өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің)
Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз
етуге;
3) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңына сәйкес
лицензиялануға жататын жеке кәсіпкерлік түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар
алуға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық-құқықтық
жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есептілік туралы заңнамасы бойынша бухгалтерлік
есепке алуды жүргізу мен қаржылық есептілік жасаудың оңайлатылған нысанын
қолдануға құқылы.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін - заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу
(қайта тіркеу) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге
асырылады.
Заңды тұлға құрмай жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу келіп тіркелуі сипатында болады және оның тұрғылықты
жері бойынша аумақтық салық органында (бұдан әрі - тіркеу органы) дара
кәсіпкер ретінде есепке қою болып табылады.
Мына шарттардың біреуіне сай келетін:
1) тұрақты негізде жалдамалы жұмыскерлердің еңбегін пайдаланатын;
2) жеке кәсіпкерліктен Қазақстан Республикасының заңдарында жеке
тұлғалар үшін белгіленген салық салынбайтын жылдық жиынтық табыстың
мөлшерінен асатын мөлшерде Қазақстан Республикасының салық заңнамасына
сәйкес есептелген жылдық жиынтық табысы бар дара кәсіпкерлер міндетті
мемлекеттік тіркеуге жатады.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген жағдайларды
қоспағанда, мемлекеттік тіркеусіз аталған дара кәсіпкерлердің қызметіне
тыйым салынады. Егер өтініште өзге мерзім көзделмесе, дара кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлік мерзімсіз беріледі.
Дара кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нысанын Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітеді.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады.
Өзге құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Осы баптың 4-тармағында аталған құжаттар болған кезде тіркеу органы
құжаттарды ұсынған күннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей дара
кәсіпкерді мемлекеттік тіркеуден өткізеді.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркегені (қайта тіркегені)
үшін алым төлеу тәртібі Қазақстан Республикасының салық заңнамасында
айқындалады. Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беруге өтініште көрсетілген
деректер өзгерген кезде дара кәсіпкер өзгерістер туралы осы орган
белгілеген нысан бойынша тіркеу органына хабарлауға міндетті. Мемлекеттік
тіркеу туралы куәлікте көрсетілген деректер өзгерген кезде дара кәсіпкер
қайта тіркеуді жүзеге асыруға және жаңа куәлік алуға міндетті.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда,
оның өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
телнұсқасы беріледі.
Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың телнұсқасын беру үшін дара
кәсіпкерден Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған
тәртіппен алым алынады. Бірлескен дара кәсіпкерлікті тіркеу кезінде
өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік органдармен қатынастарда
мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік уәкілетті тұлғаға жазылады. Куәлікке
тіркеу органының басшысы куәландырған бірлескен дара кәсіпкер мүшелерінің
тізімі қоса беріледі. Тіркеуші орган статистика бойынша уәкілетті органға
дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу туралы хабарламаны тіркеу күнінен
бастап он күн мерзімде жібереді.
Жеке кәсіпкерлік субъектісі борышқордың сотқа өтініші немесе
кредитордың, ал Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда
өзге адамдардың сотқа өтініші негізінде сот шешімімен банкрот деп
жарияланады. Дара кәсіпкердің банкроттық рәсімі Қазақстан Республикасының
азаматтық заңнамасында көзделген кредиторлардың талаптарын
қанағаттандырудың кезектілігі бөлігіндегі ерекшеліктермен заңды тұлғалар
үшін белгіленген ережелер бойынша жүзеге асырылады.
Заңды тұлға болып табылатын жеке кәсіпкерлік субъектісін қайта
ұйымдастыру немесе тарату жеке кәсіпкерліктің нақты ұйымдық-құқықтық нысаны
үшін белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Дара кәсіпкердің қызметі ерікті немесе мәжбүрлеу тәртібімен, сондай-ақ
осы Заңда көзделген мән-жайлар туындаған жағдайда тоқтатылуы мүмкін. Дара
кәсіпкердің қызметі өзіндік кәсіпкерлік кезінде - дара кәсіпкер өз бетімен,
бірлескен кәсіпкерлік кезінде - барлық қатысушылар бірлесіп қабылдаған
шешім негізінде кез келген уақытта ерікті түрде тоқтатылады. Бірлескен
кәсіпкерлікті тоқтату туралы шешім, егер ол үшін оған қатысушылардың
жартысы дауыс берсе, егер олардың арасындағы келісімде өзгеше көзделмесе,
қабылданды деп саналады.
Жеке кәсіпкердің қызметі мынадай жағдайларда:
1) ол банкрот деп танылған;
2) тіркеу кезінде жіберілген жойылмайтын сипаттағы Қазақстан
Республикасының заңнамасын бұзушылықтарға байланысты дара кәсіпкерді тіркеу
жарамсыз деп танылған;
3) қызметін күнтізбелік жыл ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасын
бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүзеге асырған жағдайларда соттың
шешімі бойынша мәжбүрлеу тәртібімен тоқтатылады.
Осында көзделген негіздемелерден басқа, дара кәсіпкердің қызметі мынадай
жағдайларда:
1) өзіндік кәсіпкерлік - дара кәсіпкер әрекетке қабілетсіз деп танылған,
қайтыс болды деп жарияланған немесе ол қайтыс болған жағдайда;
2) отбасылық кәсіпкерлік және жай серіктестік - егер осы тармақтың 1-
тармақшасында аталған мән-жайлар болуы салдарынан бірлескен кәсіпкерлік
қатысушысының біреуі қалған немесе бір де бірі қалмаған жағдайда, сондай-ақ
некені бұзуға байланысты мүлікті бөлу кезінде тоқтатылады.
Дара кәсіпкердің қызметі оның (олардың) өтініші немесе соттың заңды
күшіне енген шешімі негізінде Мемлекеттік тіркелімнен осындай кәсіпкерді
(кәсіпкерлерді) алып тастаған кезден бастап тоқтатылды деп есептеледі.
Мемлекеттік тіркелімнен алып тастау дара кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
туралы куәлікті тіркеу органына бергеннен кейін жүргізіледі.
Белгіленген жағдайларда тіркеусіз дара кәсіпкерлікті жүзеге асыру
кезінде оны тоқтату ерікті сипатта болса - нақты тоқтатылған кезден бастап,
мәжбүрлеп тоқтату кезінде тиісінше соттың шешімі заңды күшіне енген кезден
бастап ол тоқтатылды деп есептеледі. Орындалмаған міндеттемелері жоқ шағын
кәсіпкерлік субъектілері үшін Қазақстан Республикасының заңдарымен ерікті
таратудың оңайлатылған тәртібі белгіленуі мүмкін.
Ел экономикасында жеке кәсіпкерліктің алатын маңызы зор. Атап айтқанда,
соңғы уақыттағы ел экономикасының өсуіндегі жеке кәсіпкерліктің алатын
орнының маңызы зор. Міне, сондықтан да аталған заңнамада осы жеке
кәсіпкерлікті дамытуға байланысты мемлекеттік қолдау бағыттары айқындалған.
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгi бағыттары:
жеке кәсіпкерлікті реттеу мәселелері жөніндегі заңнаманы жетілдіру;
жеке кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларды,
технологиялық парктерді, индустриялық аймақтарды және жеке кәсіпкерлік
инфрақұрылымының басқа да объектілерін құру және дамыту;
бюджет қаражаты есебінен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін оқу-
әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету.
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту:
мемлекеттік органдардың жанынан жеке кәсіпкерлік проблемаларын зерделеу
және оны дамыту ұсыныстарын әзірлеу жөніндегі ғылыми-зерттеу институттарын
құру;
орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың жанындағы
сарапшылық кеңестердің қызметін ұйымдастыру;
жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қаржы институттарын құру;
бизнес-инкубаторлардың және индустриялық аймақтардың қызметін
ұйымдастыру;
жер учаскелерін, ғимараттарды, үй-жайларды сату не тұрғын үй-жайларды
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тұрғын емес үй-жайға ауыстыру
жолымен жүзеге асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мыналарды:
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекеттік қаржылық, статистикалық,
материалдық-техникалық және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми-
техникалық әзірлемелер мен технологияларды пайдалануы үшін жағдайлар
жасауды;
шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік, салалық (секторальдық) және
өңірлік бағдарламаларын әзірлеуді;
шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеудің және таратудың
оңайлатылған тәртібін белгілеуді;
оңтайлы салық салу режимін белгілеуді;
шағын кәсіпкерлікке кредит берудің бағдарламаларын қабылдауды;
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту үшін инвестицияларды, оның ішінде
шетелдік инвестицияларды тарту мен пайдалану жүйесін жасауды;
мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарларды (жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерді) сатып алудың кепілдендірілген көлемін қамтамасыз етуді;
жұмыс істеп тұрған оқу және зерттеу орталықтарын, консалтингтік ұйымдар
мен шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың ақпараттық жүйелерін дамыту
және жаңаларын құру жолымен кадрлар даярлауды, қайта даярлауды және олардың
біліктілігін арттыруды ұйымдастыруды;
ұлттық даму институттарын құруды қоса алғанда, осы баптың 1-тармағында
көрсетілген бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Индустриялық аймақтар жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін экономикалық және
ұйымдық жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында құрылады. Индустриялық
аймақтардың міндеттері:
1) өнеркәсіп саласындағы жеке кәсіпкерлікті жедел дамытуға жәрдемдесу;
2) жаңа өндірістер инфрақұрылымын құруға және дамытуға арналған
шығындарды оңтайландыру;
3) өндіріс тиімділігін арттыру;
4) халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады.
Мемлекеттік органдар жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жер учаскелерін,
ғимараттарды, үй-жайларды сатады, не жер учаскесінің нысаналы мақсатын
Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес өзгертеді, не Қазақстан
Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңнамасына сәйкес сатып алу-
сату шартына не рұқсатқа қажетті инфрақұрылымға қосудың техникалық
шарттарын міндетті түрде қоса отырып, тұрғын үйді тұрғын емес үй-жай етіп
қайта жабдықтауға рұқсат береді. Жеке кәсіпкерлік субъектілерін одан әрі
инфрақұрылымға қосу сатып алу-сату шартына не рұқсатқа сәйкес жүзеге
асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгі принциптері:
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдығы;
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын
шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қолжетімділігі;
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық
ынтымақтастық болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту:
1) қаржылық қолдау көрсету;
2) шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының желісін ұйымдастыру;
3) бизнес-инкубаторлардың қызметін ұйымдастыру;
4) бір жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттік меншік объектілерін
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне сенімгерлікпен басқаруға немесе жалға
беру;
5) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызмет көрсету саласын
дамыту үшін жалға немесе сенімгерлікпен басқаруға берілген объектілерді
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне Қазақстан Республикасының
Yкіметі белгілеген тәртіппен көзделген шарттарды олар орындаған жағдайда
шарт жасасқан кезден бастап бір жыл өткен соң өтеусіз беру жолымен жүзеге
асырылады.
Осы шарттар сауда-делдалдық қызметті жүзеге асыратын шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне қолданылмайды.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылық қолдау:
1) мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін
қызметтердің) кепілдендірілген көлемін сатып алу.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алынатын тауарлардың
(жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) номенклатурасын және олардың
көлемін жыл сайын Қазақстан Республикасының Yкіметі айқындайды;
2) екінші деңгейдегі банктер арқылы кредит беруді ұйымдастыру;
3) экономика салаларында әлеуметтік маңызы бар жобаларды ұйымдастыру
және іске асыру үшін мемлекеттік гранттар беру;
4) арнайы инвестициялық бағдарламаларды іске асыру;
5) бюджет қаражаты есебінен қарыздар беру жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдауды негізгі
мақсаты қаржылық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз ету болып
табылатын, Қазақстан Республикасы Yкіметінің шешімімен құрылатын, ұлттық
басқарушы компания жалғыз акционері болып әрекет ететін арнайы қор жүзеге
асырады. Қордың негізгі міндеттері:
1) жобалық қаржыландыру;
2) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қатысуымен микрокредиттік ұйымдар
желісін дамыту;
3) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктерден олар
кредиттер алған кезде кепілдік беру жүйесін жасау;
4) қаржылық лизингті дамыту;
5) шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқыту және консалтингілеу;
6) шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін сапа менеджменті жүйесін ендіру
жөніндегі операцияларды қоса қаржыландырудың гранттық жүйесін дамыту болып
табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне кредит беруді қор тартылған және өз
қаражаты есебінен жүзеге асырады. Ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қарыздар бірінші кезектегі тәртіппен
беріледі. Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтары халықты жеке кәсіпкерлікке
тарту, жаңа шағын кәсіпкерлік субъектілерін құру мақсатында құрылады. Шағын
кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының міндеттері:
1) кәсіпкерлік ахуалды, отандық және халықаралық нарықтарды,
экономиканың салалары мен секторларын талдау;
2) маркетинг және менеджмент саласында қызметтер кешенін көрсету;
3) инвестициялық және бизнес-жобаларды әзірлеу жөніндегі қызметтерді,
консультациялық және басқа да қызметтер көрсету;
4) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің инновациялық белсенділігін
арттыруға жәрдемдесу;
5) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кәсіби өсуіне жәрдемдесу;
6) ақпараттық және сараптамалық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз
ету;
7) семинарлар, тренингтер өткізу;
8) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің деректер базасын қалыптастыру;
9) шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ақпаратты және оны дамытудың
проблемалық мәселелерін талдау мен қорыту болып табылады.
Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және
дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады. Бизнес-инкубатордың міндеттері:
1) бизнес-инкубаторға орналастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін
іріктеу;
2) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Салық механизмі және оның элементтеріне
талдау ... ... ... ... ... ... ... 5
1. 1. Салық механизмінің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. 2. Салық төлеушілер және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ІІ Кәсіпкерлік қызметке салық салудың қазіргі кездегі жағдайы...46
2. 1. Салық комитетінің кәсіпкерлік қызметке салық салуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2. 2. Кәсіпкерлік қызметке салық салуда кездесетін
мәселелер ... ... ...65
2. 3. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетел
тәжірибесі ... ... ... ... 71
ІІІ Жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 83
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 89
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 92
Кіріспе
Салық мемлекеттің өмір сүруінің негізгі көзі болып табылады және
мемлекет салықтық заңнаманың сәйкес актілерінде негізделген оның барлық
нұсқамалары дұрыс орындалуына мүдделі. Бұл тек қана өзінің салықтық
заңнамаларын дәл және мерзімінде орындауымен міндетті салық төлеушілерге
ғана қатысты емес, сондай-ақ салық салуды жүргізу мен ұйымдастыру бойынша
көптеген және күрделі операцияларға (мемлекеттік салық агенті, банк және
т.б.) қатысатын басқа да барлық тұлғаларға да, меншікті(өзінің)
органдарына(ең алдымен салықтық) дақатысты.
Аталған сұрақтарды жан – жақты ашып, шешімін табуда ҚР салықтық заңдары
мен басқа да заң актілері, көптеген отандық әдебиеттер, түрлі экономист-
ғалымдардың монографиялары мен оқу құралдары, мерзімдік басылымдар,
статистикалық материалдар, шет елдік экономистердің еңбектері қолданылатын
болады.
Нарық жағдайында, әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең басты
экономикалық реттеуші құрал болып табылады. Қаншалықты салық салу жүйесі
дұрыс құрылса, халық шаруашылығының неғұрлым тиімді құрылуы соған
байланысты болып келеді. Казіргі күні тек салық жүйесі ғана барлық
пікірталастың басты мәселесі болып табылады.
Салық халықтың қалтасынан оған ауыртпалық түсірмейтіндей етіп алыну
керек. Едәуір жоғары салық мемлекеттегі өнеркәсіптің дамуын тоқтататады,
көпшілікті сауда мен еңбектің түрлі салаларынан ажыратады. Осылайша, ауыр
салық халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін табыстың кейбір көздерін
азайтады, тіптен жойып жібереді. Ауыр салық салық төлеушінің салықтан
жалтаруға септігін тигізеді. Ауыр салықты бекітетін заңның өзі салық
төлеушілерді салықтан жалтаруына итермелейді, ал одан кейін оған баруға
мәжбүр болған салық төлеушілерді жазалайды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен
салалы іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негізі болып отандық және шет
елдік ғалым экономистердің еңбектері, мерзімдік арнайы басылымдар және
салық салу саласындағы отандық заңнама (Салық Кодексі), салық бақылауын заң
тұрғысында қамтамасыз ететін басқа да заңдық – нормативтік актілер
табылады.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы экономикалық және әлеуметтік
процесстерді басқаруда мемлекеттік реттеушіліктің рөлін арттыруда көрініс
береді. Бұл салықтардың маңыздылығын билік құрылымдарын қажетті құралдармен
қамтамасыз ету әдісімен ғана емес, қоғамдық ұдайы өндіріс пропорциясына
мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі элемент ретінде де арттырады.
Қазақстан Республикасының экономикасы егемендік алғаннан кейінгі
жылдарда аса күрделі жағдайларды бастан өткізді. Республиканың экономикалық
егемендігі жарияланғаннан кейін іс жүзіндегі орындалуы нарықтық
экономиканың негізгі тетіктері қаржы - қаражат, баға жүйесін, ақша
айналымын, салық жүйесін және сыртқы экономикалық қатынастарды басқару
тетіктері қолданылып, табиғат байлығына иелік ету кезінен бастап іс жүзінде
жүзеге асырылды.
Жалпы өндіріс салаларын салықтық саяси-әлеуметтік мүдделеріне бағыттау
күшейді. Халықтың әл-ауқатының жақсаруы мемлекеттік бюджет кіріс бөлігіне
тікелей байланысты болса, ал бюджеттің кіріс бөлігінің тоқсан пайызға
жуығын салықтар құрайды.
Салық және басқа да міндетті төлемдер бюджеттік жобада кірістеуге
қажетті салалардың барлығы, дер уақытында және толығымен әрқашанда
орындалуы мүмкін емес жағдай. Ол көптеген объективті себептермен байланысты
болады
Салық жүйесін жетілдіріп, қалыптастыру - өте күрделі процесс.
Қазақстанда кәсіпкерлік қызмет барысына кедергі келтірмейтін салық жүйесін
қалыптастыру өзекті мәселелер қатарында болып отыр.
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, кәсіпкерліктің
қалыптасуы мен дамуы халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамытуға, жаңа жұмыс
орындарын құруға, бәсекелес ортаның қалыптасуына, әлеуметтік-экономикалық
мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады.
Шағын және орта кәсіпкерлік инновациялық экономикадан алатын өз орнын
жедел іздеуі үшін өзінің икемділігін, жинақтылығын, нарықтың шынайылылығын
пайдалануы тиіс. Өз кезегінде мемлекет кәсіпкерлік ортаның белсенділігін
жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасап, өзінің көмегін шағын және орта
кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеті жоғары және елдің ғылыми-техникалық күш
қуатын көтеру көзқарасы тұрғысынан мүмкіндігі зор кәсіпорындарға бағыттауы
қажет.
Берілген дипломдық жұмыста жаңа мемлекеттік саясатқа және мемлекет пен
бизнес арасындағы өзара қарым қатынастың жаңа идеологиясына алып баратын
өтпелі кезең ретінде қаралып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: кәсіпкерлік қызметті жетілдірудегі салық
режимінің маңызын ашып көрсету және тиімді жүйесін ұсыну. Ашық заңдық
негіздер құру, әкімшілдік тосқауылдарды жою, кәсіпорындар мен акционерлік
ұйымдардың кәсіби емес іс-қызметтерін нарықтық ортаға, ең бірінші кезекте
шағын және орта кәсіпкерлікке беру, инфрақұрылымдық жүйе құру,
кәсіпкерліктің инновациялық экономикаға қатысуын қамтамасыз ету шараларын
іске асыру қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың міндеті:
- Салықтың экономикадағы маңызын анықтау
- салық салу тәртібі мен нрекшеліктерін зерттеу
- арнаулы салық режимін ің кәсіпкерлік
қызметін дамуындағы орнын - көрсету салық салу
жүйесін оңтайландыру әдістері мен жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың жазылуы барысында қолданылған әдістер: аналитикалық-
эксперттік, монографиялық, интерактивтік, салыстырмалық
I Салық механизмі және оның элементтеріне талдау
1. Салық механизмінің құрылымы
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіп-
пен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы
мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі
– ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
мен бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,- деп жазылған.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды:
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
біркелкі салық салынады;
ә) сатылас теңдікті сақтау – жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы
тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтылығы – алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субьектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
және салық салу субьектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуы тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады. Қазақстанның
салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты
бірыңғай болады. Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық
актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады. Мемлекетке
түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың ван алуан қоғамдық
қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен салықтардың
мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті
мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларында толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар
фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды.
Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік
ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субьектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді.
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң
мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің
басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда
және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға
бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995
жылдары қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі
қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап, біздің елімізде тұңғыш
салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол ҚазақстанРеспубликасындағы салық
жүйесі туралы заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың
қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу
тәртібін белгілеген алғашқы құжат болды. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992
жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық 18 жергілікті
салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлықтар шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
небәрі 11 болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы 440-1 заңына
сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен
және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен
толықтырулар енгізілді.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктеледі:
- салық салу обьектілері бойынша;
- салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
- пайдалану тәртібі бойынша;
- обьектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу обьектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар- салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға бөлінеді. Нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне (үй,жер, кәсіп,
ақшалай капитал) салынады. Жеке тура салықтар – бұл жеке адамдар заңи
ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан
айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін
де, қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме ретінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түрінде, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады. Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық
мүдделерін білдіреді. Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына
(немесе қызметтің тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл
жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушы мен мемлекет арасында
тікелей байланысты болмайды.
Салықты алатын және оған билік ететін органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратылады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнаулы) болып бөлінеді. Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде
шоғырландырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға
пайдаланылады. Мақсатты салықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы,
зейнетақы төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Обьектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
мен тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген обьектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу обьектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізінде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
обьектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы,
мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге
асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті
жеңілдіктерді,шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді.
Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режимін қолданатын заңи тұлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-
наурызына дейін беріледі.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
- тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды
іске асырғандар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
- Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке
табыс салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген
мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган
салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды.
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайында да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын кіргізеді.
Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер
4-1 Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық
7. Жер салығы
8. Көлік құралдарына салынатын салық
9. Мүлікке салынатын салық.
10.Ойын бизнесі салығы.
Енді салық механизмінің келесі құрылымы – салық салуды ұйыдастыруға
келіп тоқталайық.
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының
элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды
қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін
салық механизмін құруға және оның жұмыс істеуіне саяды.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру
мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді. Негізгі салық элементтеріне мыналар
жатады:
Салық базасы – салық салу обьектісі мен салық салуға байланысты
обьектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы
анықталады. Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады: табысқа
салынатын салық – бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс салығы
жатады.
Тауарларға салынатын салықтар – олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді.
Капиталға салынатын салық – оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады.
Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
- тұрақты салық мөлшерлемесі – олар табыс көзіне қарамастан салық сал
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тонасына,
газдың 1 текше метріне);
- үйлесімді салық мөлшерлемесі – олар салық обьектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
- прогресивті салық мөлшерлемесі – бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
- регрессивті салық мөлшерлемесі – олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі – жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсінеді, ол аяқталған
соң слық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен басқа
да міндетті төлемдердің сомасы есептелінеді.
Салықпұл – субьектінің бір обьектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
обьектісінің ең аз бөлігі;
- табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыссалығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік обьектілерді ұстауға, табиғатты қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан – пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
- салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
- салық салудың жеке субьектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіне есептеп шығару да жатады.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақытылы аударылуын бақылауы.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегіңде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырылады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы – шаруашылық қызметі
туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
2. Салық төлеушілер және оның түрлері
Дипломдық жұмысымыздың тақырыбы кәсіпкерлік қызметке салық салу болып
табылатындықтан, алдымен кәсіпкерлік қызметтер бойынша жеке тоқталып
өтуіміз қажет. Бұл бөлімді жазуда мен ең алдымен заңға сүйендім. Атап
айтқанда жеке кәсіпкерлік туралы заңнан бастамақшымын. Аталған заң жеке
және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруына
байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Осы Заңда салық төлеушілердің келесі санаты бар:
• бизнес-инкубатор - шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы
кезеңінде өндірістік үй-жайлар, жабдық беру, ұйымдық, құқықтық,
қаржылық, консалтингілік және ақпараттық қызметтер көрсету жолымен
оларды қолдау үшін құрылатын заңды тұлға;
• дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке
тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың
атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге
асырылатын бастамашылық қызметі;
• жеке кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға
бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне
негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың
тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын
бастамашылық қызметі;
• жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестігі - жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін құрылатын
коммерциялық емес ұйымның дербес ұйымдық-құқықтық нысаны;
Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады. Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне;
орта кәсіпкерлік субъектілеріне;
ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.
Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан
аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын және жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген алпыс мың еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылады.
Төмендегілерді:
есірткі заттарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың
айналымымен байланысты қызметті;
акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме сатуды;
астық қабылдау пункттерінде астық сақтау жөніндегі қызметті;
лотереялар өткізуді;
ойын және шоу-бизнес саласындағы қызметті;
сертификаттау, метрология және сапаны басқару саласындағы қызметті;
мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу энергиясын өндіру, қайта
өңдеу және сату жөніндегі қызметті;
радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті;
банк қызметін (не банк операцияларының жекелеген түрлерін) және
сақтандыру нарығындағы қызметті (сақтандыру агентінің қызметінен басқа);
аудиторлық қызметті;
бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметті жүзеге асыратын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып таныла
алмайды.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері жұмыскерлерінің жылдық орташа саны осы
субъектінің филиалдарының, өкілдіктері мен басқа да оқшау бөлімшелерінің
жұмыскерлерін қоса алғанда, барлық жұмыскерлері ескеріле отырып,
айқындалады.
Жоғарыдағы белгіленген шарттардың бірі артық болып кеткен жағдайда,
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне Қазақстан Республикасының заңнамасында
шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін көзделген жеңілдіктер қолданылмайды.
Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан
астам дара кәсіпкерлер және жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елуден астам, бірақ екі жүз елу адамнан
аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес
мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар орта
кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны
екі жүз елу адамнан артық немесе жыл бойғы активтердің жалпы құны тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз
жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар
ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Енді дара кәсіпкерлік туралы салықтөлеушіз қозғайық.
Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге
асырылады. Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен
тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған
билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады.
Некеде тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асырған кезде ол жұбайдың кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға келісімі талап етілмейді.
Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың
ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, егер заңдарда немесе неке шартында не
ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай
пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық
мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады,
ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
1) ерлі-зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі негізінде жүзеге
асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
2) шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
3) жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын жай
серіктестік болып табылады.
Ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде жұбайлардың бірі
екінші жұбайдың келісімімен іскерлік айналымда ерлі-зайыптылардың атынан
әрекет етеді, келісім дара кәсіпкерді тіркеу кезінде расталуы немесе дара
кәсіпкердің қызметі мемлекеттік тіркеусіз жүзеге асырылған жағдайларда
жазбаша түрде көрсетіліп, нотариалдық жолмен куәландырылуы мүмкін.
Ерлі-зайыптылардың біреуінің іскерлік айналымда ерлі-зайыптылар атынан
әрекет етуіне екіншісінің келісімі болмаған кезде іскерлік айналымда әрекет
ететін жұбай дара кәсіпкерлікті өзіндік кәсіпкерлік түрінде жүзеге
асыратындығы көзделеді.
Жай серіктестік нысанын пайдаланатын дара кәсіпкерлік Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Дара
кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық мүлкімен
жауапты болады.
Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асырған кезде өзіне меншік
құқығымен тиесілі барлық мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ
меншігіндегі үлесімен жауапты болады.
Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ
мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша өндіріп алу ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады. Жұбайлардың жеке кәсіпкер
болып табылмайтын әрқайсысының мүлкі өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыратын
жұбайының біреуінің борыштары бойынша өндіріп алуды қолдану нысанасы бола
алмайды.
Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың
кәсіпкерлікті жүзеге асыруға байланысты борыштары бойынша өндіріп алу
олардың қайсының іскерлік айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-
зайыптылардың ортақ мүлкіне қолданыла алады. Дара кәсіпкер өз қызметін
жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың дербес бланкілерін, мөрді,
мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жеке
кәсіпкерліктің кез келген түрін жүзеге асыруға;
2) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жалдамалы еңбекті
пайдалана отырып, жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен филиалдар
мен өкілдіктер құруға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды
қоспағанда, өндірілген тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) бағасын
дербес белгілеуге;
5) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне өтеулі негізде қаражат (қарыз)
беруге;
6) өзінің құқықтық қабілеті шегінде сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыруға;
7) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін құруға;
8) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері арқылы
сарапшылық кеңестердің жұмысына қатысуға;
9) бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын құқық қорғау
органдарына және мемлекеттік органдарға жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
құқықтарын бұзуға кінәлі тұлғаларды жауапқа тарту мәселелері бойынша
жүгінуге;
10) өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сот органдарына
жүгінуге;
11) жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелері жөніндегі
нормативтік құқықтық актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына
септігін тигізетін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныстарды
мемлекеттік органдардың қарауына енгізуге құқылы.
Сонымен қатар:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын, жеке және заңды тұлғалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сақтауға;
2) өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің)
Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз
етуге;
3) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңына сәйкес
лицензиялануға жататын жеке кәсіпкерлік түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар
алуға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық-құқықтық
жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есептілік туралы заңнамасы бойынша бухгалтерлік
есепке алуды жүргізу мен қаржылық есептілік жасаудың оңайлатылған нысанын
қолдануға құқылы.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін - заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу
(қайта тіркеу) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге
асырылады.
Заңды тұлға құрмай жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу келіп тіркелуі сипатында болады және оның тұрғылықты
жері бойынша аумақтық салық органында (бұдан әрі - тіркеу органы) дара
кәсіпкер ретінде есепке қою болып табылады.
Мына шарттардың біреуіне сай келетін:
1) тұрақты негізде жалдамалы жұмыскерлердің еңбегін пайдаланатын;
2) жеке кәсіпкерліктен Қазақстан Республикасының заңдарында жеке
тұлғалар үшін белгіленген салық салынбайтын жылдық жиынтық табыстың
мөлшерінен асатын мөлшерде Қазақстан Республикасының салық заңнамасына
сәйкес есептелген жылдық жиынтық табысы бар дара кәсіпкерлер міндетті
мемлекеттік тіркеуге жатады.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген жағдайларды
қоспағанда, мемлекеттік тіркеусіз аталған дара кәсіпкерлердің қызметіне
тыйым салынады. Егер өтініште өзге мерзім көзделмесе, дара кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлік мерзімсіз беріледі.
Дара кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нысанын Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітеді.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады.
Өзге құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Осы баптың 4-тармағында аталған құжаттар болған кезде тіркеу органы
құжаттарды ұсынған күннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей дара
кәсіпкерді мемлекеттік тіркеуден өткізеді.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркегені (қайта тіркегені)
үшін алым төлеу тәртібі Қазақстан Республикасының салық заңнамасында
айқындалады. Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беруге өтініште көрсетілген
деректер өзгерген кезде дара кәсіпкер өзгерістер туралы осы орган
белгілеген нысан бойынша тіркеу органына хабарлауға міндетті. Мемлекеттік
тіркеу туралы куәлікте көрсетілген деректер өзгерген кезде дара кәсіпкер
қайта тіркеуді жүзеге асыруға және жаңа куәлік алуға міндетті.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда,
оның өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
телнұсқасы беріледі.
Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың телнұсқасын беру үшін дара
кәсіпкерден Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған
тәртіппен алым алынады. Бірлескен дара кәсіпкерлікті тіркеу кезінде
өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік органдармен қатынастарда
мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік уәкілетті тұлғаға жазылады. Куәлікке
тіркеу органының басшысы куәландырған бірлескен дара кәсіпкер мүшелерінің
тізімі қоса беріледі. Тіркеуші орган статистика бойынша уәкілетті органға
дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу туралы хабарламаны тіркеу күнінен
бастап он күн мерзімде жібереді.
Жеке кәсіпкерлік субъектісі борышқордың сотқа өтініші немесе
кредитордың, ал Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда
өзге адамдардың сотқа өтініші негізінде сот шешімімен банкрот деп
жарияланады. Дара кәсіпкердің банкроттық рәсімі Қазақстан Республикасының
азаматтық заңнамасында көзделген кредиторлардың талаптарын
қанағаттандырудың кезектілігі бөлігіндегі ерекшеліктермен заңды тұлғалар
үшін белгіленген ережелер бойынша жүзеге асырылады.
Заңды тұлға болып табылатын жеке кәсіпкерлік субъектісін қайта
ұйымдастыру немесе тарату жеке кәсіпкерліктің нақты ұйымдық-құқықтық нысаны
үшін белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Дара кәсіпкердің қызметі ерікті немесе мәжбүрлеу тәртібімен, сондай-ақ
осы Заңда көзделген мән-жайлар туындаған жағдайда тоқтатылуы мүмкін. Дара
кәсіпкердің қызметі өзіндік кәсіпкерлік кезінде - дара кәсіпкер өз бетімен,
бірлескен кәсіпкерлік кезінде - барлық қатысушылар бірлесіп қабылдаған
шешім негізінде кез келген уақытта ерікті түрде тоқтатылады. Бірлескен
кәсіпкерлікті тоқтату туралы шешім, егер ол үшін оған қатысушылардың
жартысы дауыс берсе, егер олардың арасындағы келісімде өзгеше көзделмесе,
қабылданды деп саналады.
Жеке кәсіпкердің қызметі мынадай жағдайларда:
1) ол банкрот деп танылған;
2) тіркеу кезінде жіберілген жойылмайтын сипаттағы Қазақстан
Республикасының заңнамасын бұзушылықтарға байланысты дара кәсіпкерді тіркеу
жарамсыз деп танылған;
3) қызметін күнтізбелік жыл ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасын
бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүзеге асырған жағдайларда соттың
шешімі бойынша мәжбүрлеу тәртібімен тоқтатылады.
Осында көзделген негіздемелерден басқа, дара кәсіпкердің қызметі мынадай
жағдайларда:
1) өзіндік кәсіпкерлік - дара кәсіпкер әрекетке қабілетсіз деп танылған,
қайтыс болды деп жарияланған немесе ол қайтыс болған жағдайда;
2) отбасылық кәсіпкерлік және жай серіктестік - егер осы тармақтың 1-
тармақшасында аталған мән-жайлар болуы салдарынан бірлескен кәсіпкерлік
қатысушысының біреуі қалған немесе бір де бірі қалмаған жағдайда, сондай-ақ
некені бұзуға байланысты мүлікті бөлу кезінде тоқтатылады.
Дара кәсіпкердің қызметі оның (олардың) өтініші немесе соттың заңды
күшіне енген шешімі негізінде Мемлекеттік тіркелімнен осындай кәсіпкерді
(кәсіпкерлерді) алып тастаған кезден бастап тоқтатылды деп есептеледі.
Мемлекеттік тіркелімнен алып тастау дара кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
туралы куәлікті тіркеу органына бергеннен кейін жүргізіледі.
Белгіленген жағдайларда тіркеусіз дара кәсіпкерлікті жүзеге асыру
кезінде оны тоқтату ерікті сипатта болса - нақты тоқтатылған кезден бастап,
мәжбүрлеп тоқтату кезінде тиісінше соттың шешімі заңды күшіне енген кезден
бастап ол тоқтатылды деп есептеледі. Орындалмаған міндеттемелері жоқ шағын
кәсіпкерлік субъектілері үшін Қазақстан Республикасының заңдарымен ерікті
таратудың оңайлатылған тәртібі белгіленуі мүмкін.
Ел экономикасында жеке кәсіпкерліктің алатын маңызы зор. Атап айтқанда,
соңғы уақыттағы ел экономикасының өсуіндегі жеке кәсіпкерліктің алатын
орнының маңызы зор. Міне, сондықтан да аталған заңнамада осы жеке
кәсіпкерлікті дамытуға байланысты мемлекеттік қолдау бағыттары айқындалған.
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгi бағыттары:
жеке кәсіпкерлікті реттеу мәселелері жөніндегі заңнаманы жетілдіру;
жеке кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларды,
технологиялық парктерді, индустриялық аймақтарды және жеке кәсіпкерлік
инфрақұрылымының басқа да объектілерін құру және дамыту;
бюджет қаражаты есебінен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін оқу-
әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету.
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту:
мемлекеттік органдардың жанынан жеке кәсіпкерлік проблемаларын зерделеу
және оны дамыту ұсыныстарын әзірлеу жөніндегі ғылыми-зерттеу институттарын
құру;
орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың жанындағы
сарапшылық кеңестердің қызметін ұйымдастыру;
жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қаржы институттарын құру;
бизнес-инкубаторлардың және индустриялық аймақтардың қызметін
ұйымдастыру;
жер учаскелерін, ғимараттарды, үй-жайларды сату не тұрғын үй-жайларды
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тұрғын емес үй-жайға ауыстыру
жолымен жүзеге асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мыналарды:
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекеттік қаржылық, статистикалық,
материалдық-техникалық және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми-
техникалық әзірлемелер мен технологияларды пайдалануы үшін жағдайлар
жасауды;
шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік, салалық (секторальдық) және
өңірлік бағдарламаларын әзірлеуді;
шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеудің және таратудың
оңайлатылған тәртібін белгілеуді;
оңтайлы салық салу режимін белгілеуді;
шағын кәсіпкерлікке кредит берудің бағдарламаларын қабылдауды;
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту үшін инвестицияларды, оның ішінде
шетелдік инвестицияларды тарту мен пайдалану жүйесін жасауды;
мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарларды (жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерді) сатып алудың кепілдендірілген көлемін қамтамасыз етуді;
жұмыс істеп тұрған оқу және зерттеу орталықтарын, консалтингтік ұйымдар
мен шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың ақпараттық жүйелерін дамыту
және жаңаларын құру жолымен кадрлар даярлауды, қайта даярлауды және олардың
біліктілігін арттыруды ұйымдастыруды;
ұлттық даму институттарын құруды қоса алғанда, осы баптың 1-тармағында
көрсетілген бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Индустриялық аймақтар жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін экономикалық және
ұйымдық жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында құрылады. Индустриялық
аймақтардың міндеттері:
1) өнеркәсіп саласындағы жеке кәсіпкерлікті жедел дамытуға жәрдемдесу;
2) жаңа өндірістер инфрақұрылымын құруға және дамытуға арналған
шығындарды оңтайландыру;
3) өндіріс тиімділігін арттыру;
4) халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады.
Мемлекеттік органдар жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жер учаскелерін,
ғимараттарды, үй-жайларды сатады, не жер учаскесінің нысаналы мақсатын
Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес өзгертеді, не Қазақстан
Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңнамасына сәйкес сатып алу-
сату шартына не рұқсатқа қажетті инфрақұрылымға қосудың техникалық
шарттарын міндетті түрде қоса отырып, тұрғын үйді тұрғын емес үй-жай етіп
қайта жабдықтауға рұқсат береді. Жеке кәсіпкерлік субъектілерін одан әрі
инфрақұрылымға қосу сатып алу-сату шартына не рұқсатқа сәйкес жүзеге
асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгі принциптері:
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдығы;
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын
шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қолжетімділігі;
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық
ынтымақтастық болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту:
1) қаржылық қолдау көрсету;
2) шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының желісін ұйымдастыру;
3) бизнес-инкубаторлардың қызметін ұйымдастыру;
4) бір жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттік меншік объектілерін
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне сенімгерлікпен басқаруға немесе жалға
беру;
5) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызмет көрсету саласын
дамыту үшін жалға немесе сенімгерлікпен басқаруға берілген объектілерді
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне Қазақстан Республикасының
Yкіметі белгілеген тәртіппен көзделген шарттарды олар орындаған жағдайда
шарт жасасқан кезден бастап бір жыл өткен соң өтеусіз беру жолымен жүзеге
асырылады.
Осы шарттар сауда-делдалдық қызметті жүзеге асыратын шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне қолданылмайды.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылық қолдау:
1) мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін
қызметтердің) кепілдендірілген көлемін сатып алу.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алынатын тауарлардың
(жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) номенклатурасын және олардың
көлемін жыл сайын Қазақстан Республикасының Yкіметі айқындайды;
2) екінші деңгейдегі банктер арқылы кредит беруді ұйымдастыру;
3) экономика салаларында әлеуметтік маңызы бар жобаларды ұйымдастыру
және іске асыру үшін мемлекеттік гранттар беру;
4) арнайы инвестициялық бағдарламаларды іске асыру;
5) бюджет қаражаты есебінен қарыздар беру жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдауды негізгі
мақсаты қаржылық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз ету болып
табылатын, Қазақстан Республикасы Yкіметінің шешімімен құрылатын, ұлттық
басқарушы компания жалғыз акционері болып әрекет ететін арнайы қор жүзеге
асырады. Қордың негізгі міндеттері:
1) жобалық қаржыландыру;
2) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қатысуымен микрокредиттік ұйымдар
желісін дамыту;
3) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктерден олар
кредиттер алған кезде кепілдік беру жүйесін жасау;
4) қаржылық лизингті дамыту;
5) шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқыту және консалтингілеу;
6) шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін сапа менеджменті жүйесін ендіру
жөніндегі операцияларды қоса қаржыландырудың гранттық жүйесін дамыту болып
табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне кредит беруді қор тартылған және өз
қаражаты есебінен жүзеге асырады. Ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қарыздар бірінші кезектегі тәртіппен
беріледі. Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтары халықты жеке кәсіпкерлікке
тарту, жаңа шағын кәсіпкерлік субъектілерін құру мақсатында құрылады. Шағын
кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының міндеттері:
1) кәсіпкерлік ахуалды, отандық және халықаралық нарықтарды,
экономиканың салалары мен секторларын талдау;
2) маркетинг және менеджмент саласында қызметтер кешенін көрсету;
3) инвестициялық және бизнес-жобаларды әзірлеу жөніндегі қызметтерді,
консультациялық және басқа да қызметтер көрсету;
4) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің инновациялық белсенділігін
арттыруға жәрдемдесу;
5) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кәсіби өсуіне жәрдемдесу;
6) ақпараттық және сараптамалық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз
ету;
7) семинарлар, тренингтер өткізу;
8) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің деректер базасын қалыптастыру;
9) шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ақпаратты және оны дамытудың
проблемалық мәселелерін талдау мен қорыту болып табылады.
Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және
дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады. Бизнес-инкубатордың міндеттері:
1) бизнес-инкубаторға орналастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін
іріктеу;
2) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz