Қазақстан Республикасында тұрғын үй саласы нысандары құрылысының жобалық шешімдерінің тиімділігін бағалау

Шартты белгілер және қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1 ТҰРҒЫН ҮЙ НЫСАНДАРЫ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖОБАЛЫҚ ШЕШІМДЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
8
1.1 Қазақстандағы тұрғын үй саласы нысандары құрылысының ролі мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1.2 Тұрғын үй саласы нысандары құрылысының жобалық шешімдері мен жобалау жүйесінің қазіргі заманғы даму үрдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
1.3 Тұрғын үй саласы нысандарының жобалық шешімдерінің тиімділігін бағалау әдіснамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
1.4 Тұрғын үй құрылысы дамуының шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТҰРҒЫН ҮЙ САЛАСЫ НЫСАНДАРЫ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖОБАЛЫҚ ШЕШІМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ

45

2.1 Қазақстан Республикасында тұрғын үй рыногының қалыптасуы мен тұрғын үй құрылысының қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
45
2.2 Тұрғын үй нысандарының тиімділігіне ісер етуші факторларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
57
2.3 Тұрғын үй саласы нысандары құрылысының жобалық тиімділігін бағалау
63

3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫСЫ ДАМУЫНЫҢ БАСЫМ БАҒЫТТАРЫ

74
3.1 Тұрғын үй саласы нысандарын инвестициялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 74
3.2 Тұрғын үй құрылысында несие тәуекелдерін төмендету жөніндегі ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
91
3.3 Жобалық шешімдер жағдайын бағалау және тұрғын үй құрылысындағы өзгерістерді болжамдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
97
3.4 Тұрғын үй ғимараттары құрылысының тиімділігін бағалаудың экономика.математикалық моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
109

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
112

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

114
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 119

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тұрғын үй құрылысы жалпыұлттық мазмұндағы маңызды міндеттерінің қатарында Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму Стратегиясының басым бағыттарының бірі болып саналады. Қазақстан Республикасында халықтың қалың жігін қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз етуге арналған 2008-2010 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру - еліміздің әлеуметтік бағытта қарқынды дамуының нақты белгісі.
Қазақстан Президенті өзінің ел халқына жасайтын жыл сайынғы Жолдауларында халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін ерекше атап өтеді. Жолдауларда құрылыс индустриясын дамыту, тұрғын үйді қолжетімді жалдау кешендерінің құрылысын жүзеге асыру, жер телімдерін бөлу шараларының айқындылығын қамтамасыз ету, жеке дара тұрғын үй құрылысын дамытуды ынталандыру сияқты бағыттар нақты белгіленген [1].
Тұрғын үй саласы – бұл тұрғын үй нысандарына жеке меншік үстемдік ететін халық шаруашылығының ерекше саласы. Тұрғын үй саласының нысандары жылжымайтын мүліктер рыногының негізін құрайды. Аталған рынок бизнестің табысты түріне айналды. Қазақстан Республикасында жылжымайтын мүліктер рыногының қарқынды дамуы соңғы жылдары халық шаруашылығының осы саласына инвестиция салуға дайын мемлекеттің, көптеген бизнес-құрылымдардың назарын өзіне аударуда.
Құрылыс саласына инвестиция салу инвестициялық жобалаумен тікелей байланысты. Құрылыс материалдық өндірістің аса қуатты саласы болып табылады. Күрделі құрылыстың көлемі мен деңгейінен материалдық өндірістің барлық салаларының онан әрі дамуы, елдің экономикалық әлеуетінің және ұлттық табыстың өсуі қамтамасыз етіледі.
Рынок жағдайында құрылыс, өндірістің басқа салалары сияқты, капитал қарқынының еркіндігі мен меншіктің әрбір нысанының дербестігімен байланысты жаңа экономикалық мазмұнға ие болды.
Жобаға салынған капиталдың тиімділігін бағалау жобалау жұмыстарының тәжірибесінде маңызды және қажетті құрамдас бөлім болып табылады. Оған тұрғын үй құрылысы саласындағы инвестициялық-құрылыстық қызметке кері әсерін тигізетін бірқатар факторлар ықпал етеді, атап айтқанда: тұрғын үй саласының әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздыққа барынша бейім болуы; әдістемелік және нормативті қамтамасыз етудің жаңа шарттары мен талаптарына сәйкес болмауы; тұрғын үй құрылысында құрылыс қызметін реттеу мен басқарудың экономикалық әдістерінің жетілдірілмеуі; құрылыста және пайдалануда келісім-шарттық жүйенің дамымауы (тұрғын үй құрылысы саласында маманданған ұйымның болмауы); инвестициялық-құрылыстық қызметке қатысушылар құрамының қызығушылықтарының толық ескерілмеуі; ұйым қызметін жобалауды ұйымдастыру тәжірибесінің және тәсілдерінің жетілдірілмеуі және т.б.

1. Государственная Программа жилищного строительства в Республике Казахстан на 2008- 2010 годы, Астана 2007.
2. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народe Казахстана, Астана, 6 февраля, 2008 года.
3. Реформирование экономики Казахстана: проблемы и их решение/ Под ред. М.Б. Кенжегузина. Алматы: МНААН РК. Институт Экономики. 1997. – с. 320.
4. Николаев В. П. Введение в рыночную экономику // Экономика строительства - 1994. - №4.
5. Степанов И.С. Экономика строительства: Учебник. - М.: Юрайт-Издат,
2006.-620 с.
6. Евсенко О.С. Инвестиции: Учебное пособие. - М.: Издательство Про-спект, 2005. - 235 с.
7. Агентство РК по статистике Ежегодный сборник 2003-2006. Экономика: стратегия устойчивого роста.
8. Акимов В.А., Макарова Т.Н., Мерзляков В.Ф., Огай К.А. Экономика отрасли (строительство): Учебник. -М.: ИНФРА-М, 2006. - 304 с.
9. Шапиро В.Д и др. Управлени е проектами – СПб.; «ДваТри», 1996 – 610с.
10. Беренс В., Хавранек П. Руководство по подготовке промышленных технико-экономических исследований / Издание ЮНИДО, пер. и доп. Вена, 1991.
11. Варежкин В.А., Гребенкин B.C. и др. Экономика архитектурного про¬ектирования и строительства: Учебник. -М.: Стройиздат, 1990.-272 с.
12. Черняк В.З. Бизнес-планирование: Учебник. - М.: КНОРУС, 2005. -536с.
13.Черняк В.З. технико-экономическая оценка проектов зданий. – М.: стройиздат, 1991.
14. Система сметных нормативных документов в строительстве: СНиП РК 8.02-01-2002. -Астана: Комитет по делам строительства Мини¬стерства индустрии и торговли Республики Казахстан, 2003. - 16 с.
15. Сборники сметных норм и расценок на строительные работы: СН РК 8.02-05-2002. -Астана: Комитет по делам строительства Мини¬стерства индустрии и торговли Республики Казахстан, 2003. - 20 с.
16. Жалнин В.Л., Минаков И.П., Дмитриев В.К. Научное обоснование экспертизной деятельности // Промышленное и гражданское строительство. 1995.-№12.
17. Бланк Н.А. Инвестиционный менеджмент. Киев, 1995.
18. Черняк В.З. Управление инвестиционным проектом в строительстве. -
М.: Русская литература, 1998. - 800 с.
19. Порядок определения сметной стоимости строительства в Респуб¬лике Казахстан: СН РК 8.02-02-2002. - Астана: Комитет по делам строительства Министерства индустрии и торговли Республики Ка¬захстан, 2003. - 40 с
20. Ковалев В.В. Методы оценки инвестиционных проектов - М.: Финан-сы и статистика, 2000. -144 с. 3 5.
21. Архипов В. Стратегическая эффективность управленческих решений // Международный журнал теории и практики управления. №5 1996.
22. Бузова И.А., Маховикова Г.А. Коммерческая оценка инвестиций. С-П. Питер, 2003.
23. Мелкумов Я. Экономическая оценка эффективности инвестиций и финансирование инвестиционных проектов. М.: ДИС, 1997.
24. Черняк В.З. Оценка инвестиционных проектов. М., 1999, 127 с.
25. Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промышленном производстве. М.: Экономика, 2001, 229 с.
26. Сейтказиева А.М Инвестиционная деятельность предприятий. А.,
27. Баяхметов Т.Б. Экономика строительства: учеб. Для вузов.-Алматы, 1995.-204 с.
28. Шалболова У.Ж. Жилищная и социальная сфера: экономический анализ, развитие. – Алматы: Кiтап, 2006, 192 с.
29. Иванова Н.Н., Осадчая Н.А. Экономическая оценка инвестиций. Ростов: Феникс, 2004, 224 с.
30. Бисенов К.А., Шалболова У.Ж. Оценка стоимости недвижимости на рынке жилья Республики Казахстан //Строительство и недвижимость: судебная экспертиза и оценка /2-я международная конференция. - Пра¬га (Чехия), 2004.
31. "Порядок оп¬ределения стоимости проектных работ для строительства в Астане и ЛПЗП" (АРР-3.2.06-01), Астана,- Астанаархитектура, 2001.
32. Рас¬поряжение Правительства г. Астаны от 17 февраля 1999г. №168-РП "О пе¬речне объектов экспериментального проектирования и строительства на 1999-2002 гг. и порядке их финансирования",Астана, 1999.
33. Черняк В.З. Экономика строительства и коммунального хозяйства:
Учебник для вузов. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003. - 623 с.
34. Савчук В.П., Прилипко С.И, Величко Е.Г. Анализ и разработка инвестиционных проектов. Киев: Абсолют-В, 1999, 304 с.
35. Бирман Г., Шмидт Экономический анализ инвестиционных проектов. М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997.
36. О'Салливан А. Экономика города. Пер. с англ. - М.: ИНФРА-М, 2002.-706 с.
37. Фетисова Н.Г. Модели жилищного финансирования в развитых странах, их использование в России. СПб, Гуэф,2001. 187 с.
38. Меркулов В.В. Мировой опыт развития жилищной сферы и перспективы его использования в России. М.: Юридический центр ПРЕСС, 2003. -360 с.
39. Ужегов А.Н. Диссертация. Ипотечное кредитование в странах с переходной экономикой. СПб.: ГУ, 2001. – 184 с.
40. Модель вторичного рынка жилья: опыт США. Сб. материалов – М.: институт экономики города, 1995. 211 с.
41.О'Салливан А. Экономика города. Пер. с англ. - М.: ИНФРА-М, 2002.-706 с
42. Шалболова У.Ж. Жилищная и социальная сфера: экономический анализ, развитие. Алматы. Кітап, 192 с
43. Я. Корнаи
44. Марченко А.В. Экономика и управление недвижимостью: Учебное пособие. - Ростов н/Д: Феникс, 2006. - 352 с.
45. Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева 2006 г. «Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конку-рентоспособных стран мира». - Астана, 2006.
46. Шалболова У.Ж, Экономика жилищной и социальной сферы: учеб.пособие. –Алматы: ИздатМаркет, 2006, 400 с.
47. Государственная Программа развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы. - Строительный Портал Казахстана, 2006. - 9 с.
48. Статистический сборник Агентства Республики Казахстан по статистике
49. Программа развития архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан. Астана 2005.
50. Государственная программа развития автодорожной отрасли Республики Казахстан на 2001-2005 годы.
51. Программа «Расцвет Астаны – расцвет Казахстана» «Развитие города Алматы на 2003-2010 годы». Астана, 2003.
52. Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы. Астана, 2003.
53. Программа «Развитие жилищного строительства на 2005-2007 годы». Астана, 2005.
54. Программа «Развитие дорожной отрасли на 2006-2008 годы».
55. Программа «Территориальное развитие Республики Казахстан на период до 2015 года». Астана, 2007
56. Проект программы «Основные направления градостроительного развития Республики Казахстан на период до 2010 года», Астана. – 2008.
57. Обзор рынка жилой недвижимости /www. perspekt.kz//five: /IE:/, 2006.
58. Обзор рынка жилой недвижимости /www. perspekt.kz//five: //E:/ , 2008.
59. Недвижимость Астаны - Алматы // Каталог недвижимости, 2008, № 1.
60. Сайт Интернета: www.centercredit.kz, www. Inform.kz., www.mit.kz..
61. Статистический сборник Департамента Статистики Кызылординской области.1995-2005, 2006
62. «Строительный вестник» №1(1) от 3 ноября 2006 г.
63. Региональная Программа развития жилищного строительства в Кызылординской области на 2005-2007 годы. г. Кызылорда, 2004.
64. Кызылординские вести
65 Ильин. Н.И. Управление проектами. –Спб.”Два Три”. 1996г.
66. Бессонова Н.Е., Леонтьева Е.Г. Введение в специальность «Экономика и управление в бытовом и жилищно-коммунальном, городском хозяйстве»: учебное пособие - Ленинград, 1990 – с.22-25.
67 Проект строительства пятиэтажного жилого дома в Кызылорде на пересечении улиц Абая и Желтоксан. г.Кызылорда,. Кызылордажобакурылыс. 2005
68 Проект строительства жилого комплекса в г. Кызылорде, Кызылордажобакурылыс. 2007.
69 Проект строительства 40 квартирного дома в г.Кызылорде. Кызылордажобакурылыс, 2006.
70. Кожухар В.М. Практикум по экономической оценке инвестиций: Учебное пособие. 3-е изд. М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К0», 2007.-148 с.
71. Павлова И.В. Ипотечное жилищное кредитование. - М.: Издательская группа «БДЦ-пресс», 2004. - 272 с.
72. Конституция Республики Казахстан от 30.08.1995г. - Алматы, 1995.
73. Гражданский кодекс Республики Казахстан. - Алматы: Юрист, 2002.
74. О жилищных отношениях: Закон Республики Казахстан. - Алматы: ЮРИСТ, 2006. - 52 с.
75. Об ипотеке недвижимого имущества: Закон Республики Казахстан от 23 декабря 1995 года. – Алматы: Издательский дом «БИКО», 2006.
76. Закон РК « О страховой деятельности»
77. О долевом участии в жилищном строительстве: Закон Республики Казахстан. - Алматы: Издательский дом «БИКО», 2006. - 47 с.
78. Закон РК «Об оценочной деятельности в Республике Казахстан»
79. Закон РК «О залоге»
80. Закон РК «О государственной регистрации прав на недвижимое имущество и сделок с ними».
81 О долевом участии в жилищном строительстве: Закон Республики Казахстан. - Алматы: Издательский дом «БИКО», 2006, 47 с.
82. Закон РК «Об индивидуальном жилищном строительстве»
83. Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении Программы долгосрочного финансирования жилищного строительства и развития системы ипотечного кредитования», Астана. 28 ноября, 200.
84. Указ Президента Республики Казахстан от 11 июня 2004 г. № 1388 «О Государственной программе развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2006-2007 г.».
85. Об ипотеке недвижимого имущества: Закон Республики Казахстан от 23 декабря 1995 года. - Алматы: Издательский дом «БИКО», 2006.-15 с.
86. Корпорации «Базис-А» //Коллекция 2006.
87. Ипотека недвижимого имущества: Сборник нормативных правовых актов Республики Казахстан. - Алматы: Издательский дом «БИКО», 2005.-30 с.
88. Асаул А.Н. Экономика недвижимости: Учебник для вузов. - М.: АСВ, 2004.-384 с.
89. Довдиенко И.В., Черняк В.З. Ипотека. Управление. Организация. Оценка: Учебное пособие для студентов вузов. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005.-464с
90. Постановления Правительства Республики Казахстан «О концепции развития финансового сектора Республики Казахстан» от 28 июля 2003 года №753.
91. Об инвестиционных фондах в Республике Казахстан: Закон Респуб-лики Казахстан. - Алматы, 1997.
92.Шамиль Валеев «Практика страхования ИП в РК» // «Страховое Ревю» Ноябрь 2005 год;
93. Годовые отчеты Национального Банка Республики Казахстан за 2004-2007г. www.nationalbank.kz
94. Методы технико-экономической оценки строительст¬ва массовых видов спортивных зданий и сооружений //Экономика строительства. - М., 1995.
95. Татыгулов А.Е. Нормативно-техническое регулирование и ценообразование в жилищном строительстве: тенденции и новации.- Строительный портал Казахстан, 03.12.2007.
96. «Государственные нормативы в области архитектуры, градостроительства и строительства», 2002.
97. Проект строительства 60 кв. №8а жилого дома в жилом квартале Жибек жолы в районе нового моста в г. Кызылорда, Кызылордажобакурылыс, 2006.
98. Дияров С.К. Инвестирование и финансирование недвижимости: Учеб¬ное пособие. - Алматы: АОС, 2006. - 335 с.
99. Яковенко С. М. Экономико-математическое моделирование управления инвестиционными проектами //Экономика строительства.-1994.
100. Юзбашев Э.Г., Шкутин Э.С. Основы планирования, учета и хозрасчета в проектных и изыскательских организациях. – М.: Гостройиздат, 1993.
101. Стороженко В.П., Бабасов Б.К. Формирование инвестиционных ресурсов для жилищного строительства.// СПб.: «Гуманитарные науки». – 1996.-№1-2.
102. Экспертные системы в проектировании и управлении строительством. (Гусаков А.А., Ильин Н.И., Эдели Х. и др.) – М.: Стройиздат, 1994.

Пән: Құрылыс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 131 бет
Таңдаулыға:

ҚОРҚЫТ АТА АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ӘОК 332.812 (574)
Қолжазба құқығында

БЕКЕТОВА ҚАМАР НАЗАРБЕКҚЫЗЫ

Қазақстан Республикасында тұрғын үй саласы нысандары
құрылысының жобалық шешімдерінің тиімділігін бағалау

08.00.05-Экономика және халық шаруашылығын басқару
(қызмет саласы мен ортасы бойынша)

Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін ұсынылған
кандидаттық диссертация

Ғылыми жетекшісі:
экономика ғылымдарының
докторы,
профессор
Шалболова Ү.Ж.

Қазақстан Республикасы
Қызылорда, 2008

МАЗМҰНЫ

Шартты белгілер және қысқартылған сөздер 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.

КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1 ТҰРҒЫН ҮЙ НЫСАНДАРЫ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖОБАЛЫҚ ШЕШІМДЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІН
БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 8
1.1Қазақстандағы тұрғын үй саласы нысандары құрылысының ролі мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.2Тұрғын үй саласы нысандары құрылысының жобалық шешімдері мен
жобалау жүйесінің қазіргі заманғы даму 16
үрдістері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Тұрғын үй саласы нысандарының жобалық шешімдерінің тиімділігін
бағалау әдіснамасы 26
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
Тұрғын үй құрылысы дамуының шетелдік тәжірибесі 37
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТҰРҒЫН ҮЙ САЛАСЫ НЫСАНДАРЫ
ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖОБАЛЫҚ ШЕШІМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
45
2.1Қазақстан Республикасында тұрғын үй рыногының қалыптасуы мен
тұрғын үй құрылысының қазіргі 45
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.2Тұрғын үй нысандарының тиімділігіне ісер етуші факторларды талдау
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .. 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
2.3Тұрғын үй саласы нысандары құрылысының жобалық тиімділігін 63
бағалау

3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫСЫ ДАМУЫНЫҢ БАСЫМ БАҒЫТТАРЫ
74
3.1Тұрғын үй саласы нысандарын 74
инвестициялау ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
3.2Тұрғын үй құрылысында несие тәуекелдерін төмендету жөніндегі
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...91
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
3.3Жобалық шешімдер жағдайын бағалау және тұрғын үй құрылысындағы
өзгерістерді болжамдау 97
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
3.4Тұрғын үй ғимараттары құрылысының тиімділігін бағалаудың
экономика-математикалық 109
моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ 112
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 114
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР 119
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

АҚШ - Америка Құрама Штаттары
ЕДБ - Еуропа Даму банкі
ҒЗИ - Ғылыми-зерттеу институты
ДТИ Дисконтталған табыс индексі
ЖАӨ - Жалпы аймақтық өнім
ЖIӨ - Жалпы ішкі өнім
ЖҰТ - Жалпы ұлттық табыс
ҚИК - Қазақстанның ипотекалық компаниясы
ҚҚС - Қосымша құн салығы
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨЖЖ - Өндірістік жұмыс жоспары
РМК - Республикалық мемлекеттік
кәсіпорын
СҚП - Сатып алу қабілеті паритеті
ТДТ - Таза дисконтталған табыс
ТИ - Табыстылық индексі
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ТІН - Табыстылықтың ішкі нормасы
ТТ - Таза табыс
ТЭН - Техника-экономикалық негіздеме
ҮЕҰ - Үкіметтік емес ұйымдар
ҰЕЖ - Ұлттық есеп-шоттар жүйесі

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тұрғын үй құрылысы жалпыұлттық
мазмұндағы маңызды міндеттерінің қатарында Қазақстанның 2030 жылға дейінгі
даму Стратегиясының басым бағыттарының бірі болып саналады. Қазақстан
Республикасында халықтың қалың жігін қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз
етуге арналған 2008-2010 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру - еліміздің әлеуметтік бағытта
қарқынды дамуының нақты белгісі.
Қазақстан Президенті өзінің ел халқына жасайтын жыл сайынғы
Жолдауларында халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін ерекше атап
өтеді. Жолдауларда құрылыс индустриясын дамыту, тұрғын үйді қолжетімді
жалдау кешендерінің құрылысын жүзеге асыру, жер телімдерін бөлу шараларының
айқындылығын қамтамасыз ету, жеке дара тұрғын үй құрылысын дамытуды
ынталандыру сияқты бағыттар нақты белгіленген [1].
Тұрғын үй саласы – бұл тұрғын үй нысандарына жеке меншік үстемдік
ететін халық шаруашылығының ерекше саласы. Тұрғын үй саласының нысандары
жылжымайтын мүліктер рыногының негізін құрайды. Аталған рынок бизнестің
табысты түріне айналды. Қазақстан Республикасында жылжымайтын мүліктер
рыногының қарқынды дамуы соңғы жылдары халық шаруашылығының осы саласына
инвестиция салуға дайын мемлекеттің, көптеген бизнес-құрылымдардың назарын
өзіне аударуда.
Құрылыс саласына инвестиция салу инвестициялық жобалаумен тікелей
байланысты. Құрылыс материалдық өндірістің аса қуатты саласы болып
табылады. Күрделі құрылыстың көлемі мен деңгейінен материалдық өндірістің
барлық салаларының онан әрі дамуы, елдің экономикалық әлеуетінің және
ұлттық табыстың өсуі қамтамасыз етіледі.
Рынок жағдайында құрылыс, өндірістің басқа салалары сияқты, капитал
қарқынының еркіндігі мен меншіктің әрбір нысанының дербестігімен байланысты
жаңа экономикалық мазмұнға ие болды.
Жобаға салынған капиталдың тиімділігін бағалау жобалау жұмыстарының
тәжірибесінде маңызды және қажетті құрамдас бөлім болып табылады. Оған
тұрғын үй құрылысы саласындағы инвестициялық-құрылыстық қызметке кері
әсерін тигізетін бірқатар факторлар ықпал етеді, атап айтқанда: тұрғын үй
саласының әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздыққа барынша бейім болуы;
әдістемелік және нормативті қамтамасыз етудің жаңа шарттары мен талаптарына
сәйкес болмауы; тұрғын үй құрылысында құрылыс қызметін реттеу мен
басқарудың экономикалық әдістерінің жетілдірілмеуі; құрылыста және
пайдалануда келісім-шарттық жүйенің дамымауы (тұрғын үй құрылысы саласында
маманданған ұйымның болмауы); инвестициялық-құрылыстық қызметке қатысушылар
құрамының қызығушылықтарының толық ескерілмеуі; ұйым қызметін жобалауды
ұйымдастыру тәжірибесінің және тәсілдерінің жетілдірілмеуі және т.б.
Инвестициялық қызмет мақсаттылығының қазіргі заманғы әдіснамасы
рыноктық экономиканың талаптарына негізделеді, сондықтан инвестиция немесе
мақсаттылығының критериі оның тиімділігін бағалау болып табылады.
Аталған және басқа да себептер мәселенің өзектілігін анықтайды және
тұрғын үй саласы нысандарының құрылысында жобалық шешімдердің тиімділігін
бағалауды тереңдетуге бағытталған зерттеулер жүргізуді қажет етеді.
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Экономикалық ғылымда тұрғын үй саласндағы
жобалық шешімдерді бағалаудың негізгі тұстары келесі шет елдік ғалымдардың
еңбектерінде талданған: П., Ст. Батлер, Бригхем Ю., Гиттинджер Дж.,
Горбунов Э., Дж. Дэниелл, Джек У., Олсон А., Маддал Г.С., Маркандия А.,
Самуэльсон Т., Р. Страйк, Тол Я., Фальцман В., Харбергер А., Харисс Ф.,
Хитсхузен Ф., Эрланг А. және т.б..
Жобалық шешімдер қабылдау теориясын жасақтауда және тұрғын үй саласын
реформалау мәселелерін зерттеуде ТМД елдерінің экономист-ғалымдарының
еңбектері қомақты үлес қосты, мұндай ғалымдарды атап айтар болсақ:
Арсланова З., Балтрушевич Т., Бузова И.А., Белкин Т., Богомолов О.А.,
Варежкин В.А., Винокуров В.А., Горемыкин В.А., Забелин П.В., Ильин А.И.,
Косарева Н, Круглов М.И., Любанова М.П., Мелкумов Я.С., Нестеров Л.,
Стародубровский И., Улюкаев А., Ходжаев Д., Черняк В.З. және бірқатар басқа
да ғалымдар.
Тұрғын үй секторының тиімді дамуы негіздеріне теориялық және
тәжірибелік үлес қосқан келесі қазақстандық ғалымдардың еңбектерін атап
өтуге болады: Адилов Ж.М., Аитов И.А., Алимбаев А.А., Арын Е.М., Ашимбаев
Т.А., Баймуратов У.Б., Баяхметов Т.Б., Бисенов К.А., Ерали А.К., Еремин А.,
ЕринчиновД.К., Жатканбаев Е.Б., Карибджанов С.Б., Кенжегузин М.Б., Кошанов
А.К., Мамыров., Сагадиев К.А., Сатубалдин С.С., Сатова Р.К., Сейтказиева
А.М Сурабалдинов А.А., Турысов К., Шалболова У.Ж., Шеденов У.К., Яновская
О.А. және т.б.
Тұрғын үй саласы жобаларын бағалау механизмін жетілдірудің қаржылық,
статистикалық, сақтандыру, ұйымдық-салалық және экономикалық негіздерін
онан әрі зерттеу, тиімділікті артыру шарттарын қалыптастыру және оларды
шаруашылық субъектілерін басқаруда қолдану қажеттілігі диссертациялық
зерттеудің тақырыбы мен бағытын айқындайды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты –
тұрғын үй нысандары құрылысының жобалық шешімдерінің тиімділігін бағалаудың
ұйымдастырушылық-әдіснамалық негіздерін жасақтау және ттұрғын үй саласында
жобалық шешімдерді бағалау жүйесі элементтерін жетілдірудің теориялық және
ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарын негіздеу болып табылады.
Диссертацияның мақсатына және тұрғын үй саласындағы жобалық шешімдердің
тиімділігін бағалаудың ұйымдық-әдіснамалық бағыттарына сәйкес, келесі
міндеттер қойылды:
- тұрғын үй саласында жобалық шешімдердің тиімділігін бағалаудың
теориялық және әдіснамалық ережелерін зерттеу;
- тұрғын үй нысандары құрылысындағы жобалау жүйесі мен жобалық
шешімдердің қазіргі заманғы даму үрдістерін талдау;
- жобаларды бағалаудың әдіснамалық бағыттарын негіздеу және тұрғын
үй саласы дамуының шет елдік тәжірибесін нақтылау;
- Қазақстан Республикасында тұрғын үй рыногының қазіргі жағдайын талдау
және тұрғын үй рыногының дамуын тұрғын үй бағытындағы құрылыс нысандарына
әсер етуші факторлар негізінде даму үрдістерін анықтау;
- Қызылорда облысындағы тұрғын үй құрылысының және тұрғын үй рыногының
дамуына баға беру;
- тұрғын үй нысандары құрылысындағы жобалық шешімдердің экономикалық
тиімділігін айқындау;
- тұрғын үй саласын онан әрі дамыту жөнінде ұсыныстар жасау;
- тұрғын үй саласында жобаларды бағалаудың оңтайлы моделін жасақтап,
ұсыну.
Зерттеу пәні – тұрғын үй саласында тиімді жобалық шешімдерді
қабылдаудың экономикалық тәсілдері мен ғылыми әдістерінің жиынтығы.
Зерттеу нысаны (объектісі) - Қазақстан Республикасының тұрғын үй саласы
нысандары.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізін шет елдік және отандық
экономист-ғалымдардың құрылыс, тұрғын үй саласындағы іргелі еңбектері,
Қазақстаннның 2030 жылға дейінгі даму Стратегиясы, тұрғын үй саласының
қызмет етуінің негізгі шарттарын анықтаушы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің құқықтық актілері мен қаулылары, салалық әдістемелік
материалдар, нормативті-техникалық және басқарушы құжаттар, ҚР Статистика
агенттігінің мәліметтері, басқарушы және ғылыми-зерттеужәне жобалық
мекемелердің ақпараттары құрады.
Зерттеу барысында жүйелік талдау, факторлық және салыстырмалы
экономикалық талдау, монографиялық және сызбалық безендірулер, экономика-
математикалық әдістер қолданылды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:
- Қазақстанның тұрғын үй саласындағы жобалық шешімдердің теориялық
әдістері мен қағидалары;
- арнайы критерийлер мен тиімділік көрсеткіштерін пайдалана отырып,
тұрғын үй саласы нысандарының құрылысы жобасының тиімділігін талдау
әдіснамасы;
- Қазақстандағы тұрғын үй рыногының қазіргі жағдайын талдау және тұрғын
үй құрылысының даму келешегіне қатысты тұжырымдар жасақтау;
- тұрғын үй саласын дамыту жөнінде ғылыми негізделген ұсыныстар жасау;
- тәуекелділік жағдайында тұрғын үй нысандары құрылысында жобалық
шешімдерді қабылдаудың оңтайлы моделі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығын төмендегілер құрайды:
- экономикалық ғылымдағы жобалық шешімдердің тиімділігін бағалаудың
теориялық және әдіснамалық ережелері негізінде тұрғын үй саласына қатысты
жобалардың тиімділігін бағалаудың тұжырымдамалық бағыттары жасақталып,
ұсынылды;
- Қазақстан Республикасының тұрғын үй рыногына кешенді талдау
жүргізілді, талдау негізінде тұрғын үй саласының даму бағыттары мен
мүмкіндіктері айқындалды;
- тұрғын үй нысандары құрылысында жобалық шешімдердің тиімділігіне баға
берілді және баламалы нұсқалар қатарынан ұтымды нұсқаны бағалау мен таңдау
бойынша ұсыныстар жасалды;
- тұрғын үй саласында несиелік тәуекелдерді төмендету жөнінде ұсыныстар
берілді және болжамдық өзгерістер элементтерін қолдана отырып, жобалар
жағдайын бағалау әдістемесі ұсынылды;
- айқынсыздық және тәуекел жағдайында тұрғын үй саласындағы жобалық
шешімдерді бағалаудың экономика-математикалық моделі жасақталды.
Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік құндылығы – зерттеу нәтижелері тұрғын үй
саласындағы жобалық шешімдерді бағалау тиімділігін арттырудағы мәселелерді
оларды бағалау бойынша шаралар кешенін, өңдеу және басқару тәсілдерін
жасақтау арқылы шешуге мүмкіндік береді,
Диссертацияда негізделген ұсыныстарды қолдану жобаларды тиімді бағалау
мәселесінің теориялық және әдіснамалық базасын, тұрғын үй саласын дамытудың
стратегиялық мүмкіндіктерін жетілдіреді. Автор арқылы жасақталған ғылыми
негізделген тұжырымдарды құрылыс саласы кәсіпорындарының қызметінде,
сонымен бірге, ғылыми-зерттеу және жоблық мекемелердің қызметінде
пайдалануға болады. Нәтижелердің тәжірибелік маңызы өндіріске енгізілуі
жөніндегі актілермен расталады.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы (апробациясы). Диссертациялық жұмыс
Халықаралық бизнес университетінің Экономика және маркетинг кафедрасының
кеңейтілген мәжілісінде талқыланды.
Зерттеу жұмысының негізгі тұжырымдары келесі халықаралық және
республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда баяндалған: ХХІ
ғасырдағы жоғары оқу орны: жаңа экономикалық жағдайда өркендеу (Ақтөбе,
2006), Инновационные идеи молодых ученых в сфере гуманитарных наук
(Астана, 2006), Социология Казахстана в условиях глобализации: состояние,
проблемы и перспективы (Астана, 2007), Көкше жас ғалымдары - 2008
(Көкшетау, 2008).
Диссертациялық жұмыстың жарияланымы. Диссертациялық жұмыс тақырыбы
бойынша жалпы көлемі – 3,65 шартты баспа табақ 11 ғылыми еңбек жарияланған,
оның ішінде, 5 мақала ҚР БжҒМ білім және ғылым саласындағы қадағалау және
аттестаттау комитеті ұсынған ғылыми басылымдарда, халықаралық және
республикалық ғылыми конференцияларда баяндалған 4 тезис және ғылыми
еңбектер жинағындағы 2 мақала бар.
Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы кіріспе, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан, оның
ішінде 20 сурет, 27 кестеден тұрады. Жалпы көлемі – 123 бет.
1 ТҰРҒЫН ҮЙ НЫСАНДАРЫ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖОБАЛЫҚ ШЕШІМДЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІН
БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Қазақстандағы тұрғын үй саласы нысандары құрылысының ролі мен
ерекшеліктері

Қазақстанда күрделі әлеуметтік-экономикалық реформалардың жүргізілуі
қоғам өмірінде түбегейлі өзгерістердің орын алуына ықпал етті. Атап
айтқанда, орталықтандырылған басқару және жоспарлау жүйесі жойылды,
халықтың басым бөлігінде құндылықтар жөнінде жаңа көзқарастар қалыптасты,
тұрғындар өмірінің әлеуметтік астарлары толық өзгерді. Экономиканы
ырықтандыру мен әкімгершілік шектеулердің алынып тасталуы рыноктық
инфрақұрылымның дамуына қолайлы шарттарды дамытты. Тұрғын үй рыногы пайда
болды, тұрғын үй саласы нысандарының құрылысы қарқынды даму бастады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан
халқына арналған жыл сайынғы Жолдауларында тұрғындарды баспанамен
қамтамасыз ету жайын үнемі алдыңғы қатарға қойып келеді. 2008 жылғы
Жолдауында Елбасы төмендегідей бағыттарды атап көрсетті [1]:
- тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапасы;
- мемлекеттік қызметшілер мен бюджеттік сала қызметкерлеріне тұрғын үй
құрылыс жинақ қорлары жүйесі арқылы жылына 4%-дан аспайтын пайыздық
мөлшерде алдын-ала тұрғын үй займдарын беру;
- жалдамалы тұрғын үй құрылысына көңіл бөлу;
- құрылыс компаниялары қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету және осы
саладағы бәсекелестікті арттыру;
- тұрғын үй құрылысына үлескер-қатысушылардың құқықтарының қорғалуын
күшейту;
- жеке-дара тұрғын үй құрылысын ынталандыру мақсатында жер учаскелерін
беру мен рәсімдеу ережелерін жеңілдету;
- жеке-дара тұрғын үй құрылысының өнеркәсіптік, арзан және экологиялық
таза технологияларын игеру;
- алдыңғы қатарлы шет елдік тәжірибені қолдану қажеттігі.
Тұрғын үй құрылысының жайы елдің экономикалық даму деңгейі мен оның
тұрғындарының тұрмыс-тіршілігінің дәрежесімен тікелей байланысты.
Тұрғындарды құны қол жеткізілімді және сапалы тұрғын үймен қамтамасыз етуді
басты назарда ұстай отырып, халықтың өмір сүру деңгейін арттыру мақсатында
тұрғын үй құрылысын дамыту мәселелерінің кешенді шешімін жүзеге асыру
қажет.
Өз кезегінде, жаңа тұрғын үй құрылысы құрылыс индустриясының
компаниялары мен кәсіпорындарын жұмыс көлемімен қамтамасыз етеді және
құрылыс материалдарын өндіруді жетілдіріп, құрылыс саласының дамуы мен жаңа
жұмыс орындарының пайда болуына жол ашады. Мұның барлығы да еліміздің
тұрғындарын баспанамен қамтамасыз етуге негізделген біртұтас тұрғын үй
құрылысы саясатының қалыптасуы мен жүзеге асырылуына бағытталады.
Соңғы жылдары жаңа технологиялар мен құрылыс маиериалдарын, ақпараттық-
анықтамалық және нормативті құжаттарды қолдана отырып архитектура, құрылыс
және қалақұрылыс салалары қарқынды түрде дами бастады. Қазақстан
Республикасындағы архитектуралық, құрылыс және қалақұрылыс туралы Заңын,
Қазақстан республикасы Үкіметінің қаулыллары мен өкімдерін, Қазақстан
республикасы Өнеркәсіп және сауда министрлігінің Құрылыс жұмыстары
жөніндегі комитетінің нормативті актілерін іске асырудың негізгі
алғышарттары жасақталды.
Алайда, тұрғындардың басым бөлігінің тұрғын үйге қолжеткізілімділігін
арттыруда іске асырылып жатқан шаралардың ауқымдылығына қарамастан, мұнда
әлі де болса, құрылыс саласындағы жоспарлау мен болжамдау үдерістеріне
қатысты нақты жүйелік бағыт жоқ, сондай-ақ, жүзеге асырылған шаралардың
тиімділігін бағалау жүйесі қалыптаспаған.
Құрылыс кешенінің хал-жайына талдау жасауда бұл салаға қатысты көптеген
мәселелер бұрынғы Кеңестер Одағынан мұрагерлікке қалғандығын ескеру
қажет. Дегенмен де, КСРО-ның ыдырауы мен рыноктық қатынастарға өту тұрғын
үй секторындағы ахуалдың жақсаруына оң әсерін тигізе қоймады.
Республиканың құрылыс кешені салаларына жасаған талдау арқылы ұзақ
жылдар бойы (1991-1999 жж.) құрылыс жұмыстарының үнемі төмен құлдырауда
болғандығын көруге болады. Осы кезең аралығында құрылыс-монтаж жұмыстарының
көлемі 60%-дан астамға төмендеген, мердігерлік ұйымдардың 70%-ға жуығы
зиянмен жұмыс жасап, азаматтық нысандардың салыну мерзімі 1,5-3 есеге дейін
созылған, аяқталмаған құрылыс деңгейі 4-5 есеге көбейіп, сапасы күн өткен
сайын төмендей түскен [2]. Тұрғындарды тұрғын үймен және қызмет көрсету
нысандарымен қамтамасыз деңгейі тек экономикалық дамыған елдерден ғана
емес, отандық қалақұрылыс талаптарынан да кейін қалды.
Осылайша, тұрғын үй саласы нысандарының жобалық шешімдерін бағалау
тиімділігін жетілдіру мәселесі өзекті мазмұнға ие болды. Мұның бір себебі –
рыноктық экономикаға көшуге байланысты бағыттардың түбегейлі өзгерісіне
байланысты болса, екінші жағынан, тұрғын үй және қызмет көрсету нысандарына
деген сұраныстың өсуіне қатысты ұсыныстың төмендеуі, сонымен бірге, қолда
бар қордың табиғи және моральды тозуға ұшырауымен де байланысты болды.
Экономика саласындағы құрылыстың өзіндік қалыптасу тарихы тәжірбиедегі
экономика мен құрылыс әріптестігінен әлдеқайда қысқа және халық
шаруашылығындағы қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы мен экономикалық өсім
деңгейіне жетумен ұштастырылады.
Құрылыс саласы туралы айтқанда, рыноктық экономистер капитал
иеленушілер мен инвестициялық үдерістердің басқа да қатысушылары, яғни
инвестициялық кешен арасын біріктіретін қарым-қатынасты меңзейді.
Құрылысқа адам мұқтаждығын қанағаттандыру үдерісінде ерекше қамтамасыз
ету рөлі тиесілі. Ел немесе өңір сияқты ауқымды шаруашылық жүйелерінде бұл
мақсаттар кезеңдер бойынша қалыптасады. Мақсаттар тұтыну деңгейінің
өсуімен байланысты, себебі:
- құрылыс - адамның тұрғын үйге деген қажеттілігін тікелей
қанағаттандыруы қажет, бұл – құрылыс өнімінің ең жоғары,
бірінші деңгейі;
- құрылыс аталған қызметін қажеттіліктің басқа да түрлерін
қанағаттандыра отырып орындайды, мысалы, азық-түлік, тұтыну
және қызметтік және т.б. өнімдерді өндіруші, сақтаушы және
өткізуші ғимараттармен қамтамасыз ету;
- тұтыну және қызметтік заттарды дайындау үдерісіне қатысушы өндіріс
құралдарын жасақтауға қатысу да құрылыс өнімдерінің бірі болып табылады;
- басқа құрылыс өнімдерін өндіруде қолданылып құрылыс өнімдері. Оларға
құрылыс материалдары мекемелері және т. б. жатады.
Профессор В.Николаевтың айтуы бойынша, бұл иерархиялық (сатылық) жүйеде
құрылыс қызметінің мақсаттылығы мен кез-келген деңгейдегі құрылыс өнімінің
құны тұтынушы арқылы, осы өнімнің тиімділігімен (яғни, сұранысты
қанағаттандыруымен) анықталады.
Құрылыс қызметін ынталандыру жоғары деңгейден төменге қарай сол өнімді
тұтынуға деген қажеттілік арқылы, оны өндіру үшін ғимарат салудан
басталады.
Құрылыс (күрделі құрылыс) – материалдық өндіріс саласы, ғимараттар мен
мен құрылымдарды тұрғызу мен қайта өңдеу болып табылады. Құрылыс терминін
екі түрлі мағынада қарастыруға болады:
- біріншіден, техникалық, инженерлік мағынада – жобалау-іздестіру
жұмыстары, түрлі мақсаттағы ғимараттар мен құрал-жабдықтарды салу, қайта
өңдеу, жаңарту, қайта жабдықтандырумен байланысты өндірістік қызмет түрі;
- екіншіден, экономикалық мағынасында халықшаруашылығының бір саласы
ретінде.
Жүйе ретінде құрылыс рыногы өзіне: құрылыс рыногының субъектілерін;
рыноктық қатынас объектілерін; құрылыс кешені рыногының инфрақұрылымы;
рыноктық механизм; мемлекеттік бақылау; рыноктық реттеу мен өзін-өзі
реттеуді біріктіреді.
Құрылыс рыногының субъектілері: инвесторлар, тапсырыс берушілер,
мердігерлер, ғылыми-жобалау мекемелері, ғылыми-зерттеу институттары (ҒЗИ),
құрылыс материалдарын өндіруші және құралдар құрылғылар өнеркәсібі
мекемелері, құрылыс және машина жасау кәсіпорындары, технологиялық,
энергетикалық және басқа да құралдарды жасаушы кәсіпорындар.
Рыноктық қатынас объектілері болып: құрылыс өнімдері (ғимараттар,
нысандар және олардың кешені және т.б.); құрылыс машиналары; көлік
құралдары; материалдар, бұйымдар; құрылғылар; капитал; жұмыс күші; ақпарат
және т.б. табылады.
Құрылыс кешені рыногының инфрақұрылымының құрамына: банктер – ұлттық
(мемлекеттік), сыртқы экономикалық, инвестициялық, акционерлік
коммерциялық, ипотекалық және т.б.; биржалар – тауарлық-шикізатты, еңбек
ресурстарының, қор (бағалы қағаздар), жылжымайтын мүліктердің және т.б.;
брокерлік кеңселер мен фирмалар; институционалдық инвесторлар – зейнетақы
қорлары, сақтандыру фирмалары, ашық және жабық үлгідегі инвестициялық
қорлар мен фирмалар және т.б.; шет елдік инвесторлар; агенттіктер,
делдалдық, жарнамалық, ақпараттық қызметтер мен фирмалар; инженерлік-кеңес
беруші орталықтар; аудиторлық фирмалар; құрылыс кешеніндегі венчурлық
(тәуекелді) кәсіпорындар; шағын бизнесті қолдаушы бағдарламалар мен қорлар;
бақылаушы-инспекциялық қызметтер; арбитраж, сот және т.б..
Салықтық міндеттемелер, субвенциялар, монополияға қарсы шаралар,
амортизациялық аударымдар негізінде мемлекет құрылыс рыногы мен оның
инфрақұрылымы субъектілерінің институционалдық тәуелділігін реттейді.
Биржалар мен тендерлік сауда-саттық арқылы рыноктық қатынастар өздігінен
реттеледі.
Құрылыс кешені рыногы оған қызмет көрсетуші қазіргі заманғы ақпараттық
жүйе болғанда ғана тиімді жұмыс жасайды. Құрылыс рыногының ақпараттық
жүйесінің негізгі міндеттері: мүмкін боларлық тапсырыс берушілердің
(инвесторлардың) құрылыс өніміне деген талғамын білу; тиісті ақпараттар
базасын қалыптастыру; құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізуші ұйымның ағымдағы
мүмкіндіктері жайлы ақпаратты білу; шығарылып жатқан құрылыс материалдары,
бұйымдары мен құрылғыларының көлемі, номенклатурасы, сапасы, бағасы туралы
білу; коммерциялық тәуелсіздікке ие инвестициялық жобаларды білу;
жылжымайтын мүлік рыногымен тікелей байланыс; орталықта және аймақтарда
жобалар бойынша, қаржылық (инвестициялық) ресурстар, құрылыс материалдары,
машиналар мен механизмдер, құрылыс өнімдері бойынша тендерлер (сауда-
саттық) өткізу жағдайын қалыптастыру; Экономика және қаржы министрліктері,
сонымен қатар, жергілікті басқарушы органдармен қарым-қатынас жасау.
Экономикалық ортаны қалыптастыру кезінде капитал салымдары саласындағы
инвестициялық белсенділікті арттыру мақсатында мемлекет тарапынан ықпал
етуші қаржылар төмендегідей бағытта бейнеленеді:
- импорталмастырушы өнімдерді, оның ішінде өндірісітік-экономикалық
байланыстардың үзілуі салдарынан мерзімдік жеткізілімдері тоқтап
қалған өнімдерді шығарушы өндіріс орындарына;
- бәсекеге қабілетті өнім өндіруге бағытталған кәсіпорындарға;
- болжамдық бағалауларға сәйкес ұзақ уақытқа дейін жоғары сұранысқа ие
болатын өнімді өндіруші өндіріс орындарына;
- жаңа өнім түрлерін немесе сапасы жоғары өнім өндіруді меңгерген
кәсіпорындарға;
- негізгі өндірістің тиімді қызмет етуі үшін қажетті салалардың артта
қалушылығын жоюға ықпал етуші экономикалық механизм арқылы
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарға [3].
Құрылыс - материалдық өндірістік аса қуатты өнеркәсіптік саласы.
Күрделі құрылыстың көлемі мен деңгейінен материалдық өндірістің басқа да
салаларының дамуы, елдің экономика экономикалық әлеуеті мен ұлттық
табысының өсуі қамтамасыз етіледі [4].
Ел экономикасында реформалардың табысты жүргізілуінің негізгі
индикаторларының бірі құрылыс кешенінің қарқынды жұмыс жасауы болып
табылады. Соңғы он жыл ішінде республикамызда құрылыс қызметінің белсенді
даму үрдісі байқалады. ҚР-да құрылыс қызметі дамуының негізгі көрсеткіштері
1-кестеде көрсетілген.

Кесте 1 - Құрылыс қызметінің негізгі көрсеткіштері

Көрсеткіштер 1995 ж. 2000 ж.2005 ж.2010 ж
(болжам)
ЖІӨ-дегі құрылыс саласының үлесі, %6,5 5,2 7,4
Орындалған құрылыс жұмысттарының 77 624 150 677817 821
көлемі, нақты бағамен, млн. теңге
1995 жылға, %-бен 100,0 87,8 3,6
есе.
Құрылысқа салынған инвестиция, 148590 414238 1828058
нақты бағамен, млн. теңге
1995 жылға, %-бен 100,0 160,7 5,4 есе
Тұрғын үй құрылысына салынған 19205 22435 254287
инвестиция, нақты бағамен, млн.
теңге
1995 жылға, %-бен 100,0 80,1 7,1 есе
Құрылыс саласында жұмыспен 325,4 105,3 179,6
қамтылғандардың орташа жылдық саны,
мың адам
1995 жылға, %-бен 100,0 32,4 55,2
Құрылыс саласы қызметкерлерінің 7852 21017 47921
орташа жалақысы, теңге
1995 жылға, %-бен 100,0 2,7 есе6,1 есе
Дерек көзі: ҚР Статистика жөніндегі агенттіктің 2003-2006 г.г. Экономика:
стратегия устойчивого роста Жылнамасы [5].

Осылайша, 2005 жылы құрылыс жұмыстарының көлемі 817,8 млрд. теңгені
құрады, бұл өткен 2004 жылмен салыстырғанда 1,5 есе және 1995 жылмен
салыстырғанда 3,6 есе көп. Сонымен бірге, құрылыс саласында жұмыспен
қамтылған адамдардың санының өсуі де байқалады, яғни 2000 жылмен
салыстырғанда 1,7 есе, оның ішінде құрылыс саласы қызметкерлерінің орташа
айлық жалақысы 47 921 теңгені құрады (1-сурет).
Өндірілген өнім көлемі мен салада жұмыс істейтін қызметкерлердің саны
жөнінен құрылыс саласы экономиканың оннан бір бөлігін құрайды. Дегенмен,
соңғы жылдары экономикасы дамыған аймақтардың барлығында дерлік құрылыс
қызметінің қысқаруы байқалған жоқ. Оның мәнісін алғаш рет тұрғын үй
рыногының белсенді болуымен, жаңа құрылыс өнеркәсібінің қызмет етуші
кәсіпорындарды қайта өңдеу мен техникалық қайта жарақтандыру жұмыстары
арқылы ығыстыруының орын алуымен байланысты түсіндіруге болады.
Жүргізілген құрылыс жұмыстарының құрылымында құрылыс-монтаж
жұмыстарының көлемі 2000 жылғы 59,4%-дан 2005 жылы 81,7%-ға дейін өсті.
2000 жылмен салыстырғанда күрделі және ағымдағы жөндеу жұмыстарының көлемі,
сәйкесінше, 14,4 және 1,3 пайызға төмендеген. Құрылысқа салынатын
инвестиция көлемінің артуы мердігерлік құрылыс ұйымдарының санының 2005
жылы 1995 жылмен салыстырғанда 1,5 есесге, 2000 жылмен салыстырғанда 1,9
есеге артуы есебінен жүргізілді.

Дерек көзі: автордың құрастыруы

Сурет 1 – Қазақстан бойынша құрылыс жұмыстарының көлемі

Мердігер ұйымдардың қатарында қомақты үлесті шағын кәсіпорындар
иемденетіндігін атап өту керек ( 2005 жылы – 85%, 2000 жылы – 58,6%).
Өтіп жатқан мұндай үдерістер негізінен құрылыс өнімдеріне сұранысты
қанағаттандыру мен құрылыс қызметін өздігінен реттеуші тиімділігі жоғары
механизмдер жұмыс жасайтын рыноктық экономикасы дамыған елдерге тән.
Рынок жағдайында құрылыс, басқа да онеркәсіп салалары сияқты,
капиталдың тәуелсіз қарқыны мен әрбір меншік нысанының еркін қызметімен
байланысты жаңа экономикалық мазмұнға ие болды.
Әкімгершілік-жоспарлық экономикада басымдылыққа ие болған салалық
тікелей байланыстардың орнына инвесторлардың көлденең байланысы келді,
сондықтан да құрылыс, экономикалық үдеріс ретінде, сол капитал салынған
ғимараттардың өмірлік кезеңі бойынша капитал иелерінің үздіксіз
инвестициялық қызметін көрсетеді (4(.
1998 жылмен салыстырғанда 2005 жылы құрылысқа салынған инвестиция
құрылымы меншік формасы бойынша елеулі өзгеріске ұшыраған жоқ. Жеке
кәсіпорындардың құрылысқа салған инвестициясы 2004 жылға қарағанда 27,9%-ға
артып, құрылысқа салған жалпы инвестиция көлеміндегі үлесі 53,1%-ды құрады.
Мемлекеттік кәсіпорындардың салған инвестиция көлемі өткен жылмен
салыстырғанда 33,8%-ға артты, ал шет елдік кәсіпорындардың жалпы
инвестициядағы үлесі - 32,3%-ды құрады (2-кесте).

Кесте 2 – Меншік түрлері бойынша құрылысқа салынған инвестициялар

Көрсеткіштер 1998 ж. 2000 ж. 2005 ж.
млн. өткен млн. өткен млн. өткен
теңге жылға, теңге жылға, теңге жылға,
% -бен % -бен % -бен
Құрылысқа салынған 214493 141,9 414238 138,2 1828058145,9
инвестиция
Оның ішінде меншік
түрлері бойынша
мемлекеттік 53503 128,9 52485 113,3 267099 133,8
Жеке 131164 136,5 231263 103,8 970394 127,9
шет елдік 20022 147,6 130490 631,6 590565 200,7
Дерек көзі: ҚР Статистика жөніндегі агенттіктің 2003-2006 г.г. Экономика:
стратегия устойчивого роста Жылнамасы [5].

1998-2005 жылдар аралығында құрылысқа салынған инвестицияларды
қаржыландыру көздері бойынша төмендегідей құрамда тіркелді, яғни: 50%-дан
астамы кәсіпорындардың жеке қаржылары, 13,8%-ы бюджеттік қаржылар. Шет
елдік инвестиция көлемі, 1998 жылмен салыстырғанда, 1,8%-ға артқан (3-
кесте).

Кесте 3 – Қаржыландыру көздері бойынша құрылысқа салынған инвестициялар
көлемі

Көрсеткіштер 1998 ж. 2000 ж. 2005 ж.
млн. өткен млн. өткен млн. өткен
теңге жылға, теңге жылға, теңге жылға,
% -бен % -бен
% -бен
Құрылысқа салынған 214493 141,9 414238 138,2 1828058 145,9
инвестицилар,
оның ішінде қаржыландыру
көздері бойынша:
- бюджет қаржылары 25353 134,9 37891 134,7 253291 146,8
- кәсіпорындар мен 121923 125,0 219789 164,3 935595 128,0
ұйымдар қаржысы
- жеке-дара құрылыс 4739 90,5 8360 106,6 73418 167,9
салушылар қаржысы
- шет елдік 62478 190,0 148198 123,4 565754 185,1
инвестициялар
Дерек көзі: ҚР Статистика жөніндегі агенттіктің 2003-2006 г.г.
Экономика: стратегия устойчивого роста Жылнамасы [5].

Құрылыс қызметінің ақырғы өнімі іске қосылған негізгі құралдар мен
құрылысы аяқталған нысандар болып табылады. Іске қосылған негізгі құралдар
бойынша сегіз жыл ішінде жылдық өсім шамамен 19,9%-ды құраған. 2005 жылы
1828,1 млрд. теңгенің негізгі құралдары іске қосылса, оның 37,2%-ын тау-кен
өнеркәсібінің нысандары құрайды (1998 жылы – 44,2%), (2-сурет).

1-тау-кен өндірісі
2- өңдеуші өнеркәсіп
3-жылжымайтын мүліктермен операциялар, жалға беру және қызмет көрсету
4-электр энергиясын өндіру және бөлу
5-көлік және байланыс
6-басқа да коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызметтер
7-басқа да
8- сауда, автомобиль және тұрмыстық заттарды жөндеу
9-білім беру
10-құрылыс

Дерек көзі: автордың құрастыруы

Сурет 2 – Экономикалық қызмет түрі бойынша салынып жатқан нысанның
негізгі құралдарын іске қосу құрылымы, %

Құрылысқа инвестиция салудың ұлғаймалы ұдайы өндірістік құрылымында
2005 жылы 1998 жылмен салыстырғанда техникалық қайта жарақтандыруға,
қызмет етуші кәсіпорындарды қайта өңдеу мен кеңейтуге салынатын инвестиция
көлемінің сәйкесінше, 16,4 және 5,4%-ға дейін төмендеуі және жаңа
құрылыстар мен қызмет етуші кәсіпорындарды ұстап тұрудағы инвестиция көлемі
17 және 10,3%-ға артқандығы байқалады (4-кесте).

Кесте 4 – Құрылысқа инвестиция салудың ұлғаймалы ұдайы өндірістік құрылымы

Көрсеткіштер 1998 г. 2000 г. 2005 г.
млн. %-бен млн. %-бен млн. %-бен
тенге жалпы тенге жалпы тенге жалпы
көлемге көлемге көлемге
Құрылысқа салынған 130286100,0 280297 100,0 1524994100,0
инвестиция, барлығы
оның ішінде:
техникалық қайта 42687 32,8 61638 22,0 249439 16,4
жарақтандыруға, қызмет
етуші кәсіпорындарды қайта
өңдеу мен кеңейтуге
салынатын инвестиция
қызмет жасаушы 10189 7,8 10946 3,9 37100 2,4
кәсіпорындарды кеңейту
жаңа құрылыс 67063 51,5 190160 67,8 104538368,5
Дерек көзі: ҚР Статистика жөніндегі агенттіктің 2003-2006 г.г.
Экономика: стратегия устойчивого роста Жылнамасы [5].

Таблица 1
Құрылыс саласы өзінің әлеуметтік бағыттылығына қарай, оның ішінде ең
алдымен, тұрғын үй құрылысы, мемлекеттік әлеуметтік саясаттың маңызды
бағыттарының бірі болып саналады.

1.2 Тұрғын үй саласы нысандары құрылысының жобалық шешімдері мен
жобалау жүйесінің қазіргі заманғы даму үрдістері

Тұрғын үй саласындағы нысандар құрылысы жобалық шешімдер негізінде
жүзеге асады. Жобалық шешім – кең мағынада, ой немесе келешектегі іс-
әрекеттердің жоспары. Тар мағынасында – құрал-жабдықтарды, өнімдерді немесе
қызметтерді жасақтаудағы құжаттар жиыны, сондай-ақ, бірқатар құжаттардың
алдын-ала үлгілері.
Жоба түсінігі бірқатар белгілері бойынша ортақ сипаттамалары бар
әртүрлі қызмет түрлерін біріктіреді, мұндай сипаттамалардың бастылары
ретінде төмендегілерді атап өтуге болады: нақты мақсаттарға, белгілі
нәтижелерге қол жеткізуге бағытталуы, көптеген өзара байланысты іс-
әрекеттердің реттелмелі түрде орындалуы, басталу және аяқталу уақытының
шектеулі түрде белгіленуі.
Жобалар – барлық деңгейдегі (қалалар, аудандар, ел) және барлық меншік
формасындағы ұйымдарды жетілдіру мен дамыту құралы болып саналады. Жоба –
жобаны іске асыру кезінде қолданылатын немесе тұтынылатын ресурстардың
ақысын төлеуге бекітілген бюджет шегінде және бөлінген уақыт шеңберінде
нақты, тамаша нәтижелерге қол жеткізу үшін жұмсалатын күштер жиынтығы [6].

Жобаларды басқарудың қазіргі заманғы теориялары өнеркәсіптік жобаны
табиғи нысандарды, технологиялық үдерістерді, техникалық және
ұйымдастырушылық құжаттарды, материалдық және қаржылық, еңбек және басқа да
ресурстарды, сонымен қатар, басқарушылық шешімдерді және оларды жүзеге
асыру жөніндегі іс-шараларды оның мақсаты шеңберінде қалыптастыру жүйесі
ретінде қарастырады (7(. 3-суретте жобаның негізгі элементтері көрсетілген.

Кез-келген нысанның құрылысы үшін ең алдымен, оның салынуының
экономикалық мақсаты мен техникалық мүмкіндіктерін бекітіп алу керек.
Мұндай міндеттер жоба деп аталатын арнайы құжатта бейнеленеді.

ЖОБА

Дерек көзі: автордың құрастыруы

Сурет 3 – Жобаның негізгі элементтері.

Жоба – бұл жасалатын инженерлік ғимараттың немесе басқа да кез-келген
өнеркәсіптік немесе азаматтық бағыттағы нысанның төмендегідей жүйеде
қалыптастырылған мақсаттары:
- болашақ ғимараттың архитектуралық-жоспарламалық, құрылғы-
жинақтамалық және технологиялық шешімдерін бейнелейтін сызбалық
материалдары (сызбалар);
- нақты табиғи ортадағы жұмыстың қауіпсіздігі мен сенімділігі,
оның құрылысының техникалық мүмкіндіктерін негіздеуші
түсіндірме-анықтамалық жазбалары;
- құрылыстың құны мен қаржылық, материалдық, еңбек ресурстарының
шығынындарының экономикалық мақсаттылығын негіздеуші сметалық-
экономикалық бөлімі.
Жобалық шешімдердің деңгейімен нысан құрылысының экономикалық
тиімділігі, оның өмірлік кезеңінің мәні және қызмет ету ұзақтығы,
шығарылатын өнімнің өзіндік құны, пайдалану және еңбек шарттары тікелей
байланысты.
Кез-келген нысанды жобалау бірнеше кезеңдерден тұрады. Ой-пікір
туындағаннан кейін, жобалаудың бірінші кезеңінде инвестиция салудың
мақсаттары айқындалады: құрылыс нысанының мәні, оның қуаттылығы,
өндірілетін өнімнің номенклатурасы, орналастыру мекен-жайы. Инвестициялау
мүмкіндіктері мен көзделген технико-экономикалық көрсеткіштер
жетістіктерінің бағалау жүргізіледі.
Жүргізілген зерттеулер негізінде, бірінші кезеңде, тапсырыс беруші
немесе инвестор ұсынысты жүзеге асыру туралы немесе жұмысты тоқтату туралы
шешім шығарады. Оң шешім қабылданған жағдайда, тапсырыс беруші жергілікті
билік органдарынан берілген өңірде құрылыс нысанын салу жөнінде және оған
арнайы бөлу өтініші арқылы рұқсат сұрайды. Жергілікті билік органдарының
келісімін алғаннан кейін тапсырыс беруші екінші кезең жұмысына – құрылыс
нысанын инвестиция салудың техника-экономикалық негіздемесін жасақтауға
кіріседі. Бұл кезеңде қажетті инженерлік талдауларды қолдана отырып,
инженерлік, әсіресе экономикалық және смета-қаржылық мәселелерді өңдеу
тереңірек жүргізіледі. Инвестицияның техника-экономикалық негіздемесінің
нәтижелерінен соң құрылыстың мақсаттылығы мен жобалаудың жалғасы –
техникалық жоба (жоба) дайындалады.
Жобалау үдерісінің жоба басталғаннан құрылыс жұмыстары басталғанға
дейінгі ұзақтығы орта және ірі нысандар бойынша 5-10 жыл, ерекше күрделі
және ірі нысандар бойынша онан да ұзақ болуы мүмкін. Жобаның бастапқы
кезеңінде ғылым мен техниканың соңғы нәтижелері негізінде қабылданған
инженерлік шешімдер нысан құрылысын бастағанда, жай ғана ескіріп қалады.
Осыған орай, өнеркәсіптік кәсіпорындар жобаларында ғылым мен техниканың
барынша жаңа жетістіктерін, өндірістік технология ілгерілігін, агрегаттар
мен жоғарыөнімді құрал-жабдықтардың, жұмыстарды механикаландыру мен
автоматтандырудың ең жаңаларын, қалдықсыз технологиялар және т.б. барынша
қарастырып, қамтуға тырысу қажет. Қалалардағы жаңа азаматтық тұрғын үй
нысандарын жобалау кезінде өмір сүру мен тұрғындарға қызмет көрсетудің
барынша ыңғайлы болуын қарастырған жөн. Ауыл шаруашылығы өнімдерін
шығаратын кәсіпорындарды жобалауда ірі механикаландырылған, арнайы
кешендерді және тез бұзылатын өнімдерді сол өндіру аудандарында өңдеуші
(жемістер мен көкөністер) өндірісті ұйымдастыру міндеті қойылады.
Өнеркәсіптік және ауылшаруашылық кәсіпорындары, тұрғын үй, қоғамдық
және азаматтық ғимараттар жобаларында жаңа нысандардың орналасуынан тек
экономикалық қана емес, сонымен бірге, әлеуметтік және қала құрылысына сай
тиімді нәтиже алу мақсатында олардың сыртқы бет-бейнесіне маңызды назар
аударылады. Сондай-ақ, жерді ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау
мәселелеріне де ерекше көңіл бөлінеді.
Жобаның сапасы тек технологиялық шешімдердің ілгерілігімен ғана емес,
сметалық құжаттардың шынайылығымен де анықталады. Смета жоба жасалынып
жатқан нысанның техника-экономикалық көрсеткіштерін және оның құрылысының
мақсаттылығын анықтау үшін, құрылысты қаржыландыруды жоспарлау, құрылыс
өндірісін ұйымдастыру, құрылыс-монтаж мекемелерінде экономикалық жұмыс
жүргізу және олардың қызметіне бақылау жасау үшін қолданылады. Сметалық
құнның дұрыс анықталуына салынып жатқан нысан құрылысының экономикалық
тиімділігі тәуелді болып табылады.
Біздің көзқарасымыз бойынша, жобалар ғимараттардың барынша жинақылығы
мен қолайлылығын қарастыруға міндетті, бірақ оның архитекторлық құрамына
қолда бар механикалық құралдарды ескере отырып, құрылғыларды ірілендіруге,
жобалық шешімдердің технологиялық дәрежесін жоғарылатуға, жоғары өнімді
техниканы қолдануда кері әсері болмауы тиіс. Жобаларда құрылыс өндірісін
жоспарлау мен ұйымдастыруға қатысты барлық ақпараттар (жұмыс көлемі,
қажетті материалдар саны, құрылғылар, машина, еңбек ресурстары, көлік
құралдары жөнінде мәліметтер) болу керек. Жоба бұйымдар, бөлшектер және
құрылғылар өндіруші кәсіпорындардың мүдделерін ескеруі тиіс.
Ірі, әрі күрделі өнеркәсіптік нысандар мен кешендір бойынша жобалау-
зерттеу жұмыстары жеті кезеңнен өтеді:
- мәселені талдау;
- бизнес-жоспар дайындау;
- инвестицияның техника-экономикалық негіздемесін жасақтау;
- құрылыс алаңын таңдау және бекіту;
- жобаны жасақтау мен тапсырмалар беру;
- инженерлік ізденістер;
- жобалау.
Мәселені талдау тек ірі және күрделі нысандарды жобалауда жүргізіледі
және бизнес-жоспар дайындауға және инвестицияның техника-экономикалық
негіздемесін жасақтау үшін мәліметтер жинауға бағытталады.
Бизнес-жоспар – құрылыс нысанының экономикалық мақсаттылығын
негіздейтін құжат, сонымен бірге, кәсіпкерлік қызметке қатысуды бағалау да
да жасақталады. Онда келесі сұрақтардың жауаптары болуы керек: не өндіру
керек, өндірілетін тауардың бәсекеге қабілеттілігін қалай арттыруға болады,
қандай несиелер қажет және оларды қайтару мүмкіндігі қандай, тауардың
рыноктағы қозғалысы үшін немен қамтамасыз ету керек және т.б.. Бизнес-
жоспар құрылыс нысанының экономикалық тиімділігін, яғни сатылу мерзімін,
табыс көлемін, кәсіпорын өнімін өткізу жолдарын бейнелейді [8].
Бизнес-жоспарда жасақталған нәтижелер негізінде тапсырыс беруші өтініш
арқылы жергілікті билік органдарына өзінің осы ауданда нысаны құрылысын
салу туралы ұсынысын жеткізеді. Аталмыш ұсыныста: кәсіпорынның техникалық
және технологиялық мәліметтері, жұмысшылар мен қызметкерлер саны,
кәсіпорынның шикізат пен материалдарға, энергоресурстарға, су, жер
ресурстарына деген қажеттілігінің шамасы, қоршаған ортаға әсері,
отбасыларды тұрғын үймен және әлеуметтік-тұрмыстық нысандармен қамтамасыз
ету мүмкіндіктері көрсетіледі. Сондай-ақ, қаржыландыру көздері мен дайын
өнімді қолдану көздері жөнінде ақпараттар болуы тиіс.
Жергілікті билік органдарының рұқсатын алғаннан кейін тапсырыс беруші
құрылысқа инвестиция салудың техника-экономикалық негіздемесін жасақтауға
кіріседі. Инвестицияның техника-экономикалық негіздемесі өңдеу шаруашылық
қажеттілігі, техникалық мүмкіндіктері, коммерциялық, экономикалық және
әлеуметтік мақсаттылығы туралы шешім қабылдау жүргізіледі.
Құрылысқа инвестиция салудың техника-экономикалық негіздемесі (ТЭН) –
бұл нысанның құрылысын және техникалық жобасын жүзеге асыру жөнінде нақты
шешімдер қабылданатын маңызды құжат. ТЭН жасақтауға берілетін тапсырмада
архитектура-жоспарлау, сындарлы және инженерлік шешімдер бойынша талаптар,
қоршаған ортаны қорғау міндеттері, құрылыстың ерекше шарттары және нысан
құрылысының негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері анықталады.
Инвестицияның ТЭН жасақтауда маркетинг мәселелері, баға деңгейі
ескерілген сұраныс, инфляция, белсенді іскерлік жағдайы, рынок
конъюктурасын болжау негізінде ішкі және сыртқы рыноктарда өнімді өткізу
саясаты және т.б. тереңірек қарастырылады. Сонымен қатар, негізгі және
қосымша өндірістік технологиялар, кәсіпорынның болашақта ресурстармен
қамтамасыз етілу жайы терең сарапталады. Инвестицияның ТЭН құрамына құрылыс
нысанының орналасуы, яғни: көліктік коммуникацияның, инженерлік желілердің,
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым нысандарының, өнімді өткізу
рыногының болуы жөніндегі материалдар да енеді.
Инвестицияның ТЭН-ін жасау кезінде, негізінен, құрылыс нысанының
бірнеше нұсқалары қарастырылады. Әр нұсқада құнның ірілендірілген
көрсеткіштері бойынша капитал салымыдарының көлемі (К), өнімнің өзіндік
құны (ӨҚ), бөлінген капитал салымы, бөлінген шикізат, жанармай,
электроэнергиясы шығындары, жұмысшылар саны, еңбек өндірісі анықталады.
Шығыны аз нұсқа ең оңтайлысы болып таңдалады.
Инвестицияның ТЭН-нің бөлімдерінің аталуы бизнес-жоспар бөлімдерінің
атауларына жақын, бірақ мазмұны бойынша экономикалық және инженерлік
шешімдердің жасалуына қарай ерекшеленеді.
Бизнес-жоспардың инвестицияның ТЭН-ін жасақтағаннан кейін жасалатын
болса, инвестицияның ТЭН мәліметтері оған негіз ретінде алынады, ал бизнес-
жоспар кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын дәлелдеу
үшін қалыптастырылады.
Инвестицияның ТЭН мемлекеттік сараптама қорытындысы мен жергілікті
атқарушы билік органының нысан құрылысының мекен-жайына байланысты шешімі
негізінде бекітіледі. Бекітілген ТЭН мен орналасу ауданы жайындағы
келісімнің болуы жобалаудың келесі кезеңі – жобаны жасақтауға (техникалық
жоба) көшуге мүмкіндік береді.
Жобаны жасақтау жобалаудың техникалық тапсырмаларын алудан басталады.
Жобалауға техникалық тапсырманы тапсырыс беруші береді. Алайда, тапсырыс
берушінің біліктілігі жеткіліксіз болғандықтан, оны жасауда жобалық немесе
инжинирингтік фирманың қызметіне жүгінуге тура келеді. Техникалық
тапсырмалар кез-келген жобалық-зерттеу жұмыстары келісім-шартының ажырамас
бөлігі болып табылады.
Өнеркәсіптік нысандарды жобалау тапсырмасының құрамына: аудан, құрылыс
пунктері мен алаңдары жөніндегі мәліметтер, өнімнің сипаттамасы, өндіріс
номенклатурасы мен қуаттылығы, негізгі технологиялық үдерістер мен құрал-
жабдықтардың мәні, шикізатпен, сумен, жанар-жағар май, газ және
электроэнергиямен қамтамасыз ету көздері, лас суларды шығару және тазалау
шарттары, дайын өнімдерді тұтынушы аймақтар, құрылыс мерзімімен қуаттылық
қызметінің іске қосу кезектілігі, капитал салымының болжамды көлемі,
азаматтық-тұрғын үй құрылысы көлемі мен оның орналасу мекен-жайы де енеді.
Іс жүзінде, техникалық жобаны жасақтағанға дейін жүргізілген іздеу және
зерттеу жұмыстарын жобаға дейінгі кезең деп есептейді. Ал тікелей жобалау
кезеңі техникалық жобаны жасаудан басталады.
Жобалау тапсырмаларын даярлауда құрылыс алаңын таңдау комиссияға
жүктеледі. Комиссия мүшелері қатарына: жобаға тапсырыс беруші жақтың,
жобалау мекемесінің, мердігерлік-құрылыс мекемесінің, жергілікті билік
органдары, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органдарының, мемлекеттік
өртке қарсы бақылау, мемлекеттік техникалық бақылау, су ресурстарын
қолдануды бақылаушы және қорғаушы органдар, темір жол, байланыс,
энергетика, азаматтық қорғаныс басқармасы өкілдері кіреді.
Құрылыс алаңына ауыл шаруашылығына жарамсыз, тұрғындық мекен-жай
пунктеріне жақын орналасқан, су, электроэнергия көздері бар жерлерді
таңдайды. Алаң санитарлық талаптарға сай болуы тиіс.
Комиссия таңдап алынған алаңға акт құрады, ол жобалық шешімдерде
белгіленген кәсіпорынның инженерлік желілер мен коммуникацияларға қосылуына
рұқсат ететін негізгі құжат болып саналады.
Инженерлік-зерттеу жұмыстары дұрыс техникалық шешім және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.