Есіл алабы өзендерінің ең жоғары ағындысын бағалау

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

География және табиғатты пайдалану факультеті

Метеорология және гидрология кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

ЕСІЛ АЛАБЫ ӨЗЕНДЕРІНІҢ ЕҢ ЖОҒАРЫ АҒЫНДЫСЫН БАҒАЛАУ

Орындаған:

4- курс студенті Дюсекенова А. Е.

Ғылыми жетекші:

г. ғ. к., доцент Дускаев Қ. Қ.

Норма бақылаушы:

оқытушы Жанабаева Ж. А.

Қорғауға жіберілді

«__»2012 ж.

Метеорология және гидрология

кафедрасының меңгерушісі:

г. ғ. к., доцент Джусупбеков Д. К.

Алматы 2012

РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыстың тақырыбы - Есіл өзені алабы өзендерінің ең жоғары ағындысын бағалау.

Дипломдық жұмыс 59 беттен, 6 кестеден, 34 формуладан, 6 суреттен және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Негізгі қолданылатын сөздер: су өтімі, су деңгейі, ағынды, ағынды модулі, ағынды қабаты, ағынды көлемі, экстраполяциялау, су жинау алабы, тұстама, су айрық сызығы, сабалық кезең, өзен арнасы, бекет, қамтамасыздық қисығы, өзен аңғары, вариация коэффициенті, ассиметрия коэффициенті, корреляция, регрессия, репрезентативтік кезең, орташа квадраттық ауытқу, ұқсас-өзен.

Зерттеу нысаны - Есіл өзені алабы.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың мақсаты - бақылау қатары жеткілікті болған жағдайда, ұқсас өзендердің бақылау деректері бойынша ең жоғары су өтімдері қатарын қалпына келтіріп, қалыпты ең мол ағындыны және басқа да гидрологиялық сипаттамаларды анықтау.

Дипломдық жұмыста Есіл өзені - Петропавл қаласы және ұқсас-бекеттер: Есіл өзені - Ақмола қаласы, Есіл өзені - Каменный селосы, Есіл өзені - Державинск ауылы, Есіл өзені - Сергеевка қаласы, Есіл өзені - Западное ауылы бойынша ең жоғары су өтімдері мәліметтері арқылы ұқсас-өзендер мен негізгі өзеннің арасындағы байланысты тауып, бақылау деректері жоқ жылдардағы ағындыны қалпына келтіріп, жылдық қалыпты ағындыны және вариация, ассиметрия коэффициенттерін анықтау керек. Сонымен қатар үлестірім қисығын тұрғызып, параметрлерін анықтау керек,

Есіл өзені - Петропавл қаласы Карстік теңіз алабына жатады. Өзен Қазақ Ұсақ шоқысының батыс бөлігін алып жатыр. Климатының басты белгісі: ауаның құрғақтығы, амплитудасының ауытқуы мен аз мөлшерлі жауын-шашыннан байқалатын шұғыл континенталдылығы. Қарастырылып отырған аумақтың орташа жылдық ауа температурасының жыл ішінде жүруі қысқы уақыттағы тұрақты аяз бен көктемдегі жылудың қарқынды өсуімен және созылыңқы, жазғы уақыттағы ыстықпен сипатталады. Жер бедерінің салыстырмалы жазықтығы, аумақтың шығу тегі әртүрлі ауа массаларының енуіне кедергілердің болмауы жел әрекетінің қарқындылығына жақсы жағдай жасайды. Қарастырылған аумақтың ылғалдылығы жеткіліксіз. Жауын-шашын мөлшері бірқалыпсыз таралған.

1 ЕСІЛ ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Жер бедері

Қарастырылып отырған аумақ Қазақ Ұсақ шоқысының батыс бөлігін алып жатыр. Облыс жер бетінің құрылысына байланысты негізінен биіктігі 300-400 м. абсолют болып келетін жалпы еңістігі батыс солтүстік-батыс, тек облыстың солтүстік-шығыс бөлігінде ғана солтүстік-шығыс болатын жоталы жазықтық болып табылады. Жазықтан оңашаланған шоқылар мен бөктерлер көтеріліп тұрады. Олар кей жерлерде биіктігі теңіз деңгейінен 700-800 м жететін кішкене таулы адырлар тудырады. Жоталардың шоқылары мен бөктерлер ежелгі қатты жыныстардың жер бетіне шығар жерінде жинақталған. Жоталардың салыстырмалы биіктігі негізінен 20-40 м аспайды, тек облыстың ең биік жерлерінде ғана 100-200 м жетеді. Ұсақ шоқының шыңдары негізінен жұмсақ бірқалыпты көрініске ие. Беткейлердің тіктілігі 5-10 ºС. Тек мүжілуге төзімді жыныстар (кварцит және т. б. ) ғана өткір шыңды шыңдарды тудырады. Жекелеген жоталардың шыңдары жалаңашталған. Жоталардың көп бөлігі қиыршықтас пен жарықшақталған тас шөгінділерімен жамылған. Жоталар арасындағы төмендеулерде кең жазық немесе жабық терең емес қазаншұңқырлар орналасқан. Жер бедерінің депрессиясы шөгетін жыныстар - құмдақ, саздан тұрады. Өзен аңғарларында алмовиалды шөгінділер таралған, олардың қуаты 20-30 м жететін құм, галенчик, саз қабаттарынан тұрады (Нұра, Есіл өзен аңғарлары) [1] .

Ең жазық жер бедері Есіл өзені бойымен және одан оңтүстікке қарай 50°С с. е. дейін орналасқан. Облыстың орталық бөлігі ерекшеленеді. Басқа аудандармен салыстырғанда шың бұл жерде аз және олар өлшенген болып келеді: жер бедері мөлшерлі, әдетте көлдер орналасқан жабық төмендеулермен сипатталады. Аумақтың бұл бөлігінің және облыстың ең үлкен шұңқыры - Теңіз-Қорғалжын қазаншұңқыры, оның орталық бөлігін Теңіз бен Қорғалжын көлдері алып жатыр. Ең биік шыңдар облыстың шеткі аймақтарында немесе оған жақын аудандарда орналасқан.

Солтүстікте облыстың шекарасы бойымен орташа биіктігі 400-450 м Көкшетау таулары орналасқан. Көкшетау шыңдары жазық бойымен таралған көптеген жекеленген тізбек топтары немесе жеке шыңдар болып табылады. Облыстың оңтүстік бөлігінде Ұлытау тау сілемі мен кішкентай алыңдар қатары (Сарыжал, Теректі және т. б. ) созылған. Облыстың бұл бөлігінің жер бедері негізінен орта жоталы, кей жерлерде үлкен жоталы (Қон, Керей, Қыпшақ өзендері су айрықтарының жоғарғы бөліктері) болып келеді. Шыңдармен жекеленген шың топтары әдетте айқын бағытқа ие емес. Олардың арасындағы аңғар тәрізді төмендеулер негізгі өзен аңғарына шыға алмайды. Шыңдардың салыстырмалы биіктігі 20-50 м, кейбір өзендердің жоғарғы бөлігінде (Жақсы Қон, Жаман Қон және т. б. ) 100-125 м жетеді.

Облыстың шығыс бөлігінің ең биік төбесі Селеті өзенінің оң тармақтарында орналасқан Ерементау болып табылады. Облыс шекарасында бұл беткейінің орташа биіктігі 500-600 м, 800-850 м абс. жетеді. Ерементау облысының басқа биіктері сияқты салыстырмалы орташа биіктігі 20-50 м, кей жерлерде ғана 100-200 м жетеді, жеке жоталар мен шың топтарынан тұрады [1] .

Ақмола облысы шекарасында биіктік амплитудасы 600 м жуық. Бұл тек жеке биіктердің бар болуымен ғана емес, сонымен қатар бұл аумақтың шекарасында Батыс Сібір Ойпатының орналасуымен де түсіндіріледі. Есіл мен Селеті өзендерінің аңғарларының Батыс Сібір ойпатына шығар жерінде абсалюттік биіктігі 200 м жуық. Бұдан Ақмола облысы жер бедерінің негізгі элементі шектелген шыңдар немесе биіктіктер топтары орналасқан толқынды жазық. Аумақтың эрозиялық бөлшектенгіштігі әсіресе, жазық аудандарда үлкен емес. Облыстың жер бетінің ерекшелігі: диаметрі 100-200-1000 м дейін көп мөлшерлі жазық ағынсыз төмендеулер тереңдігі 1-2 метрден 4-5 метрге дейінгі дала тостағы тәрізді. Көктемде бұл төмендеулердің көп бөлігі уақытша көлдерге айналады.

1. 2 Топырақ және өсімдік жамылғысы

Топырақ-өсімдік жамылғысы бойынша Ақмола облысының аумағы дала ландштафты зонасы, ал оңтүстік бөлігі шөлейт зонасына жатады. Аумақтың үлкен бөлігі механикалық құрамы негізінен саз бен құмнан тұратын каштан топырағында ақ селеу, жусан, бетеге өседі. Топырақ-өсімдік жамылғысының өзгешелігі топырақ түзуші жыныстарының біртекті еместігімен және аумақтың жекеленген бөліктерінде ылғалдылықтың бірдей емес дәрежеде болуымен байланысты. Солтүстік аудандарда ақ селеу-бетеге зонасы аз гумусты қара топырақта көп таралған. Бұл дала зонасында кей жерлерде қайыңдар, ал тасты шыңдарда қарағай ормандары кездеседі.

Оңтүстікте қара-каштанды топырақ, әдетте ашық каштанды топырақпен бірге кездеседі. Оларға ақ селеу-бетеге зонасы тән.

Теңіз-Қорғалжын шұңқыры ауданы мен облыстың оңтүстігінде бетеге, селеу-жусан ашық каштанды топырақта өседі. Дала өсімдігі түрінде шөлейт зонасында өсетін өсімдіктер кездеседі. Өзен аңғарларының ылғалды учаскелерінде жақсы шалғындар бар. Өзен бойында бұтақты өсімдік дамыған.

Облыстың оңтүстік бөлігі жарықшақталған тас грунтымен жамылған. Бұл жерде өсімдік жоқ десе болады (тасты дала) . Облыс территориясында ағаш өсімдігі үлкен емес жеке массив түрінде (қайың, қарағай) тек солтүстік аудандарында ғана кездеседі. Жалпы алғанда облыстың ормандылығы оның жалпы ауданының 1-1, 5 % аспайды.

Қарастырылып отырған аумақтың батпақтылығы аз. Бұл жердегі батпақты типке жатады. Олар шөп басып қалған көлдердің немесе далалы табиктардың орнында пайда болды [1] . Батпақтанған жерлер өзен аңғарларында кездеседі (Нұра, Қолытон өзендері) . Ақмола облысын ауыл шаруашылық мақсатқа қарқынды пайдалануға байланысты облыстың көп жері жыртылған. Кейбір деректерге сәйкес жыртылған жердің ауданы 1953 жылдан 1955 жылға дейін 3 есе өскен. 1951 жылдың басына қарай облыстың барлық ауданының 30% құраған. Жыртылатын жердің негізгі массиві облыстың солтүстік ауданында орналасқан. Оңтүстік ауданның далалары жайылым және пішен шабатын алқап ретінде қолданылады.

1. 3 Климаты

Ақмола облысының басты белгісі ауа температурасы, ауаның құрғақтығы амплитудасының ауытқуы мен аз мөлшерлі жауын-шашыннан байқалатын шұғыл континенталдығы [1] .

1. 3. 1 Ауа температурасы

Қарастырылып отырған аумақтың орташа жылдық ауа температурасы солтүстікте 0, 5-1, 0 °С, оңтүстікте 2, 0-2, 5 °С дейін ауытқиды. Ауа температурасының жыл ішіндегі жүруі қысқы уақыттағы тұрақты қатты аязбен, көктемгі жылудың қарқынды өсуімен және созылыңқы жазғы уақыттағы ыстықпен сипатталады.

Ең суық қаңтар айы. Қаңтар айының орташа ауа температурасы облыстың солтүстігінде «минус» 18-19 °С, оңтүстік бөлігінде «минус» 16-17 °С. Жеке жылдары абсолюттік минимум «минус» 50-51 °С (қаңтар-ақпан) жетеді.

Ең жылы ай - шілде айы. Шілде айының орташа ауа температурасы облыс аумағында 19-21 °С дейін тербеледі. Температураның абсолюттік максимумдары 40-43 °С жетеді. Бұдан орташа айлық ауа температурасының тербелісі 40 °С жуық, ал абсолютті амплитуда 90 °С асады. Жылы кезеңнің ұзақтығы (орташа тәуліктік ауа температурасы 0 °С жоғары) орташа есеппен 190-200 күнді құрайды.

Көктемдегі ауа температурасының 0 °С-тан өтуі облыстың көп бөлігінде әдетте 12-13/4, ал оңтүстік бөлігінде 10-12/4 байқалады. Жылудың өсуі көктемгі кезеңде тез болады, 0 °С өткеннен кейінгі 10 күннен кейін ауа температурасы 5 °С болады.

Күзде ауа температурасы 0°С өтуі орташа есеппен 22-25/10 байқалады. Қыстың орнауы өте ұзақ сипатқа ие.

1. 3. 2 Ауа ылғалдылығы

Ақмола облысы аумағының ылғалдылық жетіспеушілігі тек қана жауын-шашын мөлшерінің аз болуымен ғана емес, сонымен қатар ауа ылғалдылығының төмен болуымен де сипатталады [1] .

Абсолют ауа ылғалдылығы жыл ішінде орташа есеппен 6мб, ал ылғалдылық тапшылығы 4-5 мб құрайды. Ауа ылғалдылығының минимум мәні қаңтар-ақпан айларында (1, 5-1, 7 мб), максимум мәні - шілде айында (12-14 мб) байқалады. Салыстырмалы ылғалдылық теріс жүріске ие. Ең кіші мәндері жазғы айларында (40-45 %), ал үлкен мәндері қыста байқалады. Қысқы айларға бұлтты күндердің көп бөлігі келеді. Қыста орташа есеппен бұлттылық шамамен 60% құрайды. Жылдың жылы кезеңінде негізінен бұлтсыз ауа райы байқалады.

1. 3. 3 Жауын-шашын

Ақмола облысы ылғалдылығы жеткіліксіз аудан болып табылады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері облыстың солтүстік бөлігінде 300-350 мм, оңтүстік бөлігінде 200 мм құрайды [1] .

Жыл ішінде жауын-шашын бірқалыпсыз таралған. Жылдың суық бөлігіне (11-3) жылдық жауын-шашын мөлшерінің 25-30% ғана тиесілі. Жылы кезең уақытында (9-10) облыстың солтүстік бөлігінде 200-220 мм, ал оңтүстік бөлігінде 140-180 мм жауын-шашын түседі. Жауын-шашынның максимумы әдетте шілде айында, минимумы ақпан-наурыз айларында, кейде қыстың бірінші айларында да (желтоқсанда) байқалады. Жылдан жылға қарай жауын-шашын мөлшері үлкен мәндер шегінде тербеледі. Ерекше көп жауын-шашын және қар түскен жылдары жауын-шашын мөлшері солтүстік аудандарда 500-600 мм, ал оңтүстік бөлігінде 400 мм жетеді. Ал ерекше құрғақ жылдары жауын-шашынның мөлшері 50-100 м дейін төмендеуі мүмкін. Сонымен қатар жылдың суық және жылы кезеңдерінің де жауын-шашын мөлшері тербеледі. Қар көп түскен жылдары жауын-шашынның мөлшері қараша-наурыз айларында облыстың солтүстік аудандарында 200-250 мм, ал оңтүстік бөлігінде 100-150 мм, ал қар өте аз түскен жылдары жауын-шашынның мөлшері 10-20 мм құрайды.

Жауын-шашынның негізгі мөлшері қарқындылығы аз, аз мөлшерлі жауын-шашын немесе қар түрінде түседі. Түсетін жауын-шашын мөлшері 0, 1 мм асатын күндер әдетте жыл ішінде 120-125 (Атбасар мен Ақмола метеостанциялары), олардың 90 % жауын-шашын мөлшері 5 мм төмен күндер. Тәуліктік жауын-шашын мөлшері 20 мм асатын күндер жыл ішінде 3-4 күнге жетуі мүмкін.

Жоғарғы ауа температурасы жағдайында жазғы жауын-шашынның негізінен жер бетін сулап қана қояды да, бірден буланып кетеді. Жауын-шашын көп мөлшері маусым-шілде және қазан айларында түседі, бірақ 80-90 % жағдайда жауын-шашын мөлшері жаңбыр үшін мм аз. Қатты жаңбырлар шілде айында жауады.

Жеке сирек жылдарда тәуліктік жауын-шашын максимумы 60-70 мм жетеді, ал облыстың биік аудандары шегінде (Балхашкино ст. -Көкшетау шыңы) 80 мм-ден асады [1] .

Жаңбырсыз кезеңнің ұзақтығы айтарлықтай. Территорияның көп бөлігінде жауын-шашынның түспеуі қатарымен 20-30 күн бойы, ал кей жылдары 50-60 күн бойы байқалады. Негізінен тамыз, қыркүйек, кейде шілде айларында жаңбыр жаумайды. Территорияның көп бөлігінде жауын-шашын мүлдем түспейтін немесе жаңбыр мөлшері 5 мм аз кезең орташа есеппен 50-60 күн, кей жылдары 100-150 күнді (1955 ж. ) құрайды.

1. 3. 4 Қар жамылғысы

Ақмола облысы аумағында қар жамылғысының таралуы зоналық сипатқа ие.

Тұрақты қар жамылғысы Ақмола облысында әдетте орташа тәуліктік ауа температурасы «минус» 5 °С дейін төмендеген уақытта қалыптасады. Тұрақты қар жамылғысының қалыптасуы солтүстік бөлігінде орташа есеппен 5-10/10, ал оңтүстік бөлігінде 15-20/11 байқалады.

Барлық қыстың 50-60 % тұрақты қар жамылғысының қалыптасуының алдында бірінші қар түседі де (қазанның аяғы қарашаның бірінші күндері) жылымық болғанда тез еріп кетеді.

Тұрақты қар жамылғысының қалыптасуы датасының көп жылдық амплитудасы шамамен 1, 5-2 айды құрайды. Ерте даталары қазанның үшінші декадасына, ал солтүстік шығыс бөлігінде қазанның бірінші жартысына сәйкес келеді, ал кеш даталары желтоқсанның ортасына созылады. Қардың жинақталуы (қар жамылғысы биіктігінің өсу мен ондағы су қорының көбеюі) барлық қыстың 50-70% қыстың бірінші жартысында жоғарғы қарқындылықпен жүреді. Бұндай жағдайларда қаңтардан ақпанның басына қарай көктемгі қар еруінің алдында максималды қар қоры нормасынан ауытқу белгісі айқындалады. Қыстың екінші жартысында ақпан-наурыз айларында қар жамылғысы су қоры өзгермейді десек болады, көктемгі қар еруі алдындағы қардың максималды мәніне жақын болады.

Қар қорының максимумы мен көктемгі қар еруінің басы орта есеппен облыстың оңтүстік бөлігінде шамамен 5-10/3 (Есіл өзеннен оңтүстікке қарай), ал солтүстік бөлігінде 10-20/3 байқалады. Максималды қар қорының ең ерте датасы ақпан айына, ал ең кеш датасы сәуір айының бірінші датасына сәйкес келеді. Қар жамылғысының ең биік мәні көктемгі қар еруінің басында ашық учаскілерде облыстың солтүстік-батыс бөлігінде 25-35 см, ал облыстың қалған учаскілерінде 20-25 см жетеді. Қар аз жауған жылдары қар жамылғысының биіктігі облыстың солтүстік бөлігінде 15 см, ал оңтүстік бөлігінде 10 см-ге ғана жетеді. Қар көп жауған қыста қардың максималды биіктігі облыстың солтүстігінде 50-60 см, ал оңтүстік бөлігінде 30-40 см жетеді [1] .

Қар жамылғысының тығыздығы қар ерудің алдында шамамен 0, 30 құрайды. Жылдар бойынша 0, 20-0, 25-0, 35-0, 45 дейін тербеледі. Қар тығыздығының ең үлкен мәндері қатты боран, қарлы желдер мен жылымықтар болған жылдары қыстың екінші жартысында байқалады. Қар жамылғысы максимум су қоры көктемгі қар ерудің алдында облыс аумағының көп бөлігінде орташа есеппен 60-80 мм, тек солтүстік бөлікте 100 мм жетеді. Қар аз болған жылдары максимум қар қоры облыстың солтүстік бөлігінде 50-70 мм, оңтүстік бөлігінде 25-30 мм дейін төмендейді. Қар көп жылдары қардағы максимум су қоры (қар ерудің басында) 100 мм асады. Қар жамылғысының еруі көктемде, әдетте теріс ауа температурасы болғанда да (шамамен «минус» 10 °С) күн радиациясынан келетін жылудың әсерінен ери бастайды. Оңтүстікте ауа температурасы жылы бола бастағанынан қар қатты қарқындылықпен ериді. Ашық жерлерде қар жамылғысы бірнеше күнде, кейде 5-7 күнде ериді.

Тұрақты қар жамылғысының еруі орташа есеппен облыстың оңтүстік бөлігінде 5/4, ал солтүстік бөлігінде 10-15/4. Тұрақты қар жамылғысының еруі датасының көпжылдық амплитудасы оның қалыптасу амплитудасынан бірнеше аз (айды құрайды), ерте көктемде наурыздың үшінші декадасынан, кеш көктемде сәуірдің үшінші декадасына дейін созылады [1] .

1. 3. 5 Жел жылдамдығы

Жер бедерінің салыстырмалы жазықтығы, аумақтың шығу тегі әртүрлі массаларының енуіне кедергілердің болмауы жел әрекетінің қарқындылығына жақсы жағдай жасайды. Желсіз күндер Ақмола облысына тән емес. Жыл ішінде аумақта орта есеппен 50-70 желсіз күн байқалады. Желдер көп қайталанғыштығымен және күшімен ерекшеленеді. Олардың басым бағыты - оңтүстік-батыс пен батыс, негізінен қысқы кезеңде, жазда құраушысы солтүстік желдер көп қайталанады. Желдің орташа жылдамдығы 4, 5-5, 5 м/сек.

Маусым бойынша жел жылдамдығы аз өзгереді, бірақ оның максимумы қысқы кезеңге келеді. Осы себептен қысқы кезеңде борандар мен қарлы борандар жиі болады. Қатты желдер жылдамдығы дауылға жететін кейде көктемде байқалады. Жаз айларында желдер әдетте ыстық желдер сипатына ие.

1. 4 Гидрографиясы

Өзендер мен уақытша суағарлары. Ақмола облысының гидрографиялық желісі құрылысының ерекшелігі жер бедері сипатына байланысты. Облыстың орталық бөлігінің жазықтығы оның шеткі аймақтарында биік шыңдармен бірге келуі ағындының негізгі бағытын айқындады, аумақтың шеткі аймақтарынан ортасына қарай бағытталған. Облыстың негізгі су артериясы Есіл өзені мен солтүстікте Көкшетау шыңынан, ал оңтүстікте Ұлытау тау сілемдерімен ағатын үлкен салалары. Сыртқы ағындысы бар, Ертіс өзеніне жететін Есіл өзенінің алабы Ақмола облысы ауданының жартысынан астам бөлігін алып жатыр [1, 2] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс