Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы
1Ипотекалық тұрғын үй несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы.
1.1Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің мәні.
1.2Тұрғын үй құрылыстық жинақ жүйесі арқылы берілетін ипотекалық несиелер.
1.3Шет ел тәжірибесіндегі ипотекалық несиелеу жүйесінің даму үлгілері.
2ҚР.дағы ипотекалық несиелеудің ұйымдастырылуы.
2.1Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несие беру бойынша қазіргі жағдайы.
2.2 «АТФ Банк» АҚ.ның қаржылық көрсеткіштеріне жалпы талдау.
2.3.«АТФ Банк» АҚ.ның ипотекалық несиелеу процесін ұйымдастыру және беру шарттары.
3Түрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметін дамытудағы экономикалық мәселелер мен оларды шешу жолдары.
3.1Тұрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметінің экономикалық мәселелері.
3.2Тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу жолдары мен ипотекалық несиелеу қызметін дамыту шаралары.
3.3 Қазақстан Республикасында ипотекалық несие беруді жетілдірудің негізгі бағыттары.
1.1Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің мәні.
1.2Тұрғын үй құрылыстық жинақ жүйесі арқылы берілетін ипотекалық несиелер.
1.3Шет ел тәжірибесіндегі ипотекалық несиелеу жүйесінің даму үлгілері.
2ҚР.дағы ипотекалық несиелеудің ұйымдастырылуы.
2.1Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несие беру бойынша қазіргі жағдайы.
2.2 «АТФ Банк» АҚ.ның қаржылық көрсеткіштеріне жалпы талдау.
2.3.«АТФ Банк» АҚ.ның ипотекалық несиелеу процесін ұйымдастыру және беру шарттары.
3Түрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметін дамытудағы экономикалық мәселелер мен оларды шешу жолдары.
3.1Тұрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметінің экономикалық мәселелері.
3.2Тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу жолдары мен ипотекалық несиелеу қызметін дамыту шаралары.
3.3 Қазақстан Республикасында ипотекалық несие беруді жетілдірудің негізгі бағыттары.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Әлеуметтік – экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағытты» 2012 жылғы 27 қаңтардағы жолдауында халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету мемлекеттің негізгі мақсаты етіп қойған болатын.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы экономиканың қаржылық секторының қазіргі даму кезеңі екінші деңгейдегі банктердің активінде ипотекалық несиелендірудің белгілі бір ұлғаю үлесімен мінезделеді. Сонымен қатар ипотекалық өнімнің дамуы сапалы орынды иеленеді, құрылысты және үйді сатып алуда алғашқы төлемді төлеу арқылы несиенің мерзімі мен пайызы бойынша топтастыруға және коммерциялық мүлікті жөндеуге, жаңартуға болады.
Азаматтарды жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз ету әрбір дамыған және дамып келе жатқан мемлекеттердің маңызды мәселесі болып табылады. Қазақстанда қазіргі уақытта бұл мәселелер өте маңызды – жаңартуды қажет ету мен ескірген тұрғын қорын иелену және салынған үйдің жеткіліксіздігі.
Әрбір жанұяның бірінші талғамы өзінің меншік баспанасын алу. Қазақстанда көптеген ипотеканы несиелердің жоғарлау арқасында өздерінің пәтер мәселелерін шешеді.
Бүгінгі таңда Қазақстандағы ипотека өзін қозғалмайтын мүлікті сатушыларды және сатып алуды, банктерді, бағалау агенттігін сақтандыру және құрылыс мекемелерін қоса отырып қатынастың дамыған жүйесін көрсетті.
Қазақстанның ипотекалық жүйесі жас болса да Қазақстан Республикасының Президенттінің «Қазақстанның мүлігі туралы» үкіміне біраз жыл толды. Қазір таңда ипотекалық несиелендірудің пайыздық мөлшерін қайта қаржыландыру жүйесі және т.б. сияқты түсініктер ел экономикасына толықтай енді.
Қазақстандық ғалымдардың пікірінше баспаналық ипотекалық несие – бұл баспананы қарызға алуға клиентке банкпен ұсынылған ақша құралдары. Клиент ұсынылған несиені қолданғаны үшін банкке пайыз төлеу қажет және ай сайын орнатылған келісім бойынша қарыз қаражаттарын мерзімінде қайтару қажет. Несие есебінде алынған баспана қарыз алушының атына тіркеледі және клиент ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банк кепілдігінде болады.
Бұл жағдайда ешқандай тәуекелдік болмайды. Сатып алушы банкке келіп несиені рәсімдегеннен кейін меншікке баспананы алады. Егер де несие берген банк шығынға ұшыраса және әртүрлі жағдайларда да азамат бұл баспананың иеленушісі болып қалады.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру жағдайын зерттеу барысында ипотекалық несиенің қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Екінші деңгейлі банктерде ипотекалық несиені ұйымдастыру жұмыстарына зерттеу жүргізген Ғ.С.Сейітқасымов Ғ.С., Мақыш С.Б., Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Мельников В.Д., Рафалович Л.А., Долан Э.Дж., Шарипов К.А., Худяков А.И., Юрченко Т.В., Лаврушина О.И., Ефимова Л.Г. сияқты беделді экономистер зор үлес қосқан.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы экономиканың қаржылық секторының қазіргі даму кезеңі екінші деңгейдегі банктердің активінде ипотекалық несиелендірудің белгілі бір ұлғаю үлесімен мінезделеді. Сонымен қатар ипотекалық өнімнің дамуы сапалы орынды иеленеді, құрылысты және үйді сатып алуда алғашқы төлемді төлеу арқылы несиенің мерзімі мен пайызы бойынша топтастыруға және коммерциялық мүлікті жөндеуге, жаңартуға болады.
Азаматтарды жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз ету әрбір дамыған және дамып келе жатқан мемлекеттердің маңызды мәселесі болып табылады. Қазақстанда қазіргі уақытта бұл мәселелер өте маңызды – жаңартуды қажет ету мен ескірген тұрғын қорын иелену және салынған үйдің жеткіліксіздігі.
Әрбір жанұяның бірінші талғамы өзінің меншік баспанасын алу. Қазақстанда көптеген ипотеканы несиелердің жоғарлау арқасында өздерінің пәтер мәселелерін шешеді.
Бүгінгі таңда Қазақстандағы ипотека өзін қозғалмайтын мүлікті сатушыларды және сатып алуды, банктерді, бағалау агенттігін сақтандыру және құрылыс мекемелерін қоса отырып қатынастың дамыған жүйесін көрсетті.
Қазақстанның ипотекалық жүйесі жас болса да Қазақстан Республикасының Президенттінің «Қазақстанның мүлігі туралы» үкіміне біраз жыл толды. Қазір таңда ипотекалық несиелендірудің пайыздық мөлшерін қайта қаржыландыру жүйесі және т.б. сияқты түсініктер ел экономикасына толықтай енді.
Қазақстандық ғалымдардың пікірінше баспаналық ипотекалық несие – бұл баспананы қарызға алуға клиентке банкпен ұсынылған ақша құралдары. Клиент ұсынылған несиені қолданғаны үшін банкке пайыз төлеу қажет және ай сайын орнатылған келісім бойынша қарыз қаражаттарын мерзімінде қайтару қажет. Несие есебінде алынған баспана қарыз алушының атына тіркеледі және клиент ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банк кепілдігінде болады.
Бұл жағдайда ешқандай тәуекелдік болмайды. Сатып алушы банкке келіп несиені рәсімдегеннен кейін меншікке баспананы алады. Егер де несие берген банк шығынға ұшыраса және әртүрлі жағдайларда да азамат бұл баспананың иеленушісі болып қалады.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру жағдайын зерттеу барысында ипотекалық несиенің қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Екінші деңгейлі банктерде ипотекалық несиені ұйымдастыру жұмыстарына зерттеу жүргізген Ғ.С.Сейітқасымов Ғ.С., Мақыш С.Б., Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Мельников В.Д., Рафалович Л.А., Долан Э.Дж., Шарипов К.А., Худяков А.И., Юрченко Т.В., Лаврушина О.И., Ефимова Л.Г. сияқты беделді экономистер зор үлес қосқан.
1. Шыныбеков Н. «Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі». Әль-Фараби ат. Қ¥У Хабаршы. 2007 жыл. №5,566
2. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2009-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 20 тамыз 2008 ж. №838 Жарлығы Астана.
3. www.inform.kz
4. www.afn.kz
5. www.minfin.kz
6. www.profinance.kz
7. www.atf.kz
8. www.egemen.kz
9. www.nationalbank.kz
10. «АТФ Банк» АҚ 2010-2011 жылғы жиынтық есебі // www.atfbank.kz
11. Алматы қаласында ипотекалық несиелендiру жүйесiн дамыту Бағдарламасына N 4 қосымша
12. «Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдар аралығында тұрақты дамуға көшу концепциясы» ҚР Президентінің 2006 ж. 16 сәуірдегі №216 Жарлығы.
13. «АТФ банкі» АҚ-ң 31.01.2011 жылы аяқталған қаржы жылындағы консолидерленген есеп беру мәліметтері. 24 наурыз 2010 ж., Алматы, Қазақстан.
14. Банк ісі. Мақыш С.Б. Оқулық.– Алматы: Издат-Маркет. 2007ж.
15. « Реализация стратегии индустриально-инновационног развития на 2003-2015 годы» Мамытбеков Е.К.
16. «Қазақстандағы ипотекалық несиелеудің дамуы» Е.А. Елболатқызы Астана қаласы, 2006 ж.
17. Қазақстан экономикасындағы нақты секторды несиелеу жағдайы мен болашағы // ҚазҰУ хабаршысы. Экономикалық серия. - 2008ж.
18. Коммерциялық банктер операциялары (оқу құралы) – Алматы, Издат-маркет, 2004ж.
19. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003- 2015 жылдарға арналған стратегиясы.
20. Аралбаева А.А. «Бүгінгі таңдағы банктік қызметті реттеуге арналған заңдардың дамуының кейбір мәселелері»/Банки Казакстана №11.2006.
21. «Ең басты мақсат – әлеуметтік жағдайды төмендетпеу» «Айқын» газеті 2008 ж. 5 желтоқсан, C.Соқпақбаев.
22. «Үкіметтің, Ұлттық Банктің және ҚҚА-ның экономиканы тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған іс-қимыл жоспары».
23. «Формирование и управление страной первого президента Казахстана» Кубаев К.Е. «Вестник Международной Академий Бизнеса» 2007 г. №4.
24. Ақша айналысы және несие (оқу құралы) – Алматы, Издат-маркет, 2007ж.
25. Стратегиялық басқару мен стратегиялық жоспарлаудың банк әлуетіне ықпалы // Вестник Университета международного бизнеса.2008ж. №3
26. Несиелік мониторинг және проблемалық несиелермен банктің жұмысы // ҚазҰУ хабаршысы. Экономикалық серия. 2006ж. №3
27. Бәсекелестік ортадағы өзгерістер жағдайында банктің құнын арттыру стратегиялары // Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекелестік қабілеттілігінің жағдайы мен болашағы: өнеркәсіптік маркетингтің, қаржыландырудың және басқарудың қазіргі әдістемесі: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. - Алматы: Қазақ ұлттық техникалық университеті, 2007ж.- 1 бөлім
28. «Системный подход к исследованию рынка банковских услуг»/Вестник КАЗЭУ 2005г.
29. К:Шаяхметова «Банковская система Республики Казахстана» 100бет./ҚАЗҰУ хабаршысы.№5 2003ж.
30. Астана 2006жылғы 18 ақпан Нұрсұлтан Назарбевтың Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан экономикалық,әлеуметтік және саяси жедел жаңарту жолында.»
31. . «Ипотечное кредитование в Казахстане» Алиева Б.М.2009г.
32. «Құрылысты дамытудың Қазақстандық үлгісі», «Айқын газеті» Өмір Есқали 2009 ж. 9 қаңтар
33. Коммерциялық банктің активі мен пассивін басқарудың теориялық тұжырымдамалары // Экономика, бизнес және білім беру саласындағы жаңа үрдістер: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. - Алматы: Халықаралық бизнес университеті, 2007ж.
34. Лаврушин О.И. Банковские операции- М.: Инфро,1998г.
35. Банктік капитал жеткіліктігіне қойылатын талаптардың басқару шешімдерін қабылдауға ықпалы // Қазақстан және Орта Азия экономикасын жан-жақты үдемелі модернизациялау: қазіргі заман және болашағы: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. - Алматы: Қазақ ұлттық университеті, 2007ж.
36. . «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастар туралы Заңы» 1997 ж. 16 сәуір № 94-1 Жарлығы.
37. Коммерциялық банктің қаржылық қызметін бағалау // Ғаламдық даму аясындағы ұлттық экономика: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті, 2005ж.
38. Концепция развития финансового сектора Республики Казахстан на 2007 – 2011 годы, от «25» декабря 2006 года №1284
39. Ертаев Е.Ж. Қазақстан Республикасы облыстарының іске қосылған тұрғын үйлер көлемін маркетингтік зерттеу // «Қазақстан жоғары мектебі» журналы. -2009ж.
2. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2009-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 20 тамыз 2008 ж. №838 Жарлығы Астана.
3. www.inform.kz
4. www.afn.kz
5. www.minfin.kz
6. www.profinance.kz
7. www.atf.kz
8. www.egemen.kz
9. www.nationalbank.kz
10. «АТФ Банк» АҚ 2010-2011 жылғы жиынтық есебі // www.atfbank.kz
11. Алматы қаласында ипотекалық несиелендiру жүйесiн дамыту Бағдарламасына N 4 қосымша
12. «Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдар аралығында тұрақты дамуға көшу концепциясы» ҚР Президентінің 2006 ж. 16 сәуірдегі №216 Жарлығы.
13. «АТФ банкі» АҚ-ң 31.01.2011 жылы аяқталған қаржы жылындағы консолидерленген есеп беру мәліметтері. 24 наурыз 2010 ж., Алматы, Қазақстан.
14. Банк ісі. Мақыш С.Б. Оқулық.– Алматы: Издат-Маркет. 2007ж.
15. « Реализация стратегии индустриально-инновационног развития на 2003-2015 годы» Мамытбеков Е.К.
16. «Қазақстандағы ипотекалық несиелеудің дамуы» Е.А. Елболатқызы Астана қаласы, 2006 ж.
17. Қазақстан экономикасындағы нақты секторды несиелеу жағдайы мен болашағы // ҚазҰУ хабаршысы. Экономикалық серия. - 2008ж.
18. Коммерциялық банктер операциялары (оқу құралы) – Алматы, Издат-маркет, 2004ж.
19. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003- 2015 жылдарға арналған стратегиясы.
20. Аралбаева А.А. «Бүгінгі таңдағы банктік қызметті реттеуге арналған заңдардың дамуының кейбір мәселелері»/Банки Казакстана №11.2006.
21. «Ең басты мақсат – әлеуметтік жағдайды төмендетпеу» «Айқын» газеті 2008 ж. 5 желтоқсан, C.Соқпақбаев.
22. «Үкіметтің, Ұлттық Банктің және ҚҚА-ның экономиканы тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған іс-қимыл жоспары».
23. «Формирование и управление страной первого президента Казахстана» Кубаев К.Е. «Вестник Международной Академий Бизнеса» 2007 г. №4.
24. Ақша айналысы және несие (оқу құралы) – Алматы, Издат-маркет, 2007ж.
25. Стратегиялық басқару мен стратегиялық жоспарлаудың банк әлуетіне ықпалы // Вестник Университета международного бизнеса.2008ж. №3
26. Несиелік мониторинг және проблемалық несиелермен банктің жұмысы // ҚазҰУ хабаршысы. Экономикалық серия. 2006ж. №3
27. Бәсекелестік ортадағы өзгерістер жағдайында банктің құнын арттыру стратегиялары // Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекелестік қабілеттілігінің жағдайы мен болашағы: өнеркәсіптік маркетингтің, қаржыландырудың және басқарудың қазіргі әдістемесі: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. - Алматы: Қазақ ұлттық техникалық университеті, 2007ж.- 1 бөлім
28. «Системный подход к исследованию рынка банковских услуг»/Вестник КАЗЭУ 2005г.
29. К:Шаяхметова «Банковская система Республики Казахстана» 100бет./ҚАЗҰУ хабаршысы.№5 2003ж.
30. Астана 2006жылғы 18 ақпан Нұрсұлтан Назарбевтың Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан экономикалық,әлеуметтік және саяси жедел жаңарту жолында.»
31. . «Ипотечное кредитование в Казахстане» Алиева Б.М.2009г.
32. «Құрылысты дамытудың Қазақстандық үлгісі», «Айқын газеті» Өмір Есқали 2009 ж. 9 қаңтар
33. Коммерциялық банктің активі мен пассивін басқарудың теориялық тұжырымдамалары // Экономика, бизнес және білім беру саласындағы жаңа үрдістер: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. - Алматы: Халықаралық бизнес университеті, 2007ж.
34. Лаврушин О.И. Банковские операции- М.: Инфро,1998г.
35. Банктік капитал жеткіліктігіне қойылатын талаптардың басқару шешімдерін қабылдауға ықпалы // Қазақстан және Орта Азия экономикасын жан-жақты үдемелі модернизациялау: қазіргі заман және болашағы: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. - Алматы: Қазақ ұлттық университеті, 2007ж.
36. . «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастар туралы Заңы» 1997 ж. 16 сәуір № 94-1 Жарлығы.
37. Коммерциялық банктің қаржылық қызметін бағалау // Ғаламдық даму аясындағы ұлттық экономика: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті, 2005ж.
38. Концепция развития финансового сектора Республики Казахстан на 2007 – 2011 годы, от «25» декабря 2006 года №1284
39. Ертаев Е.Ж. Қазақстан Республикасы облыстарының іске қосылған тұрғын үйлер көлемін маркетингтік зерттеу // «Қазақстан жоғары мектебі» журналы. -2009ж.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы
1Ипотекалық тұрғын үй несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы.
1.1Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің мәні.
1.2Тұрғын үй құрылыстық жинақ жүйесі арқылы берілетін ипотекалық несиелер.
1.3Шет ел тәжірибесіндегі ипотекалық несиелеу жүйесінің даму үлгілері.
2ҚР-дағы ипотекалық несиелеудің ұйымдастырылуы.
2.1Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несие беру бойынша қазіргі
жағдайы.
2.2 АТФ Банк АҚ-ның қаржылық көрсеткіштеріне жалпы талдау.
2.3.АТФ Банк АҚ-ның ипотекалық несиелеу процесін ұйымдастыру және беру
шарттары.
3Түрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметін дамытудағы
экономикалық мәселелер мен оларды шешу жолдары.
3.1Тұрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметінің экономикалық
мәселелері.
3.2Тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу жолдары мен ипотекалық несиелеу
қызметін дамыту шаралары.
3.3 Қазақстан Республикасында ипотекалық несие беруді жетілдірудің
негізгі бағыттары.
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Әлеуметтік – экономикалық жаңғырту –
Қазақстан дамуының басты бағытты 2012 жылғы 27 қаңтардағы жолдауында
халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету мемлекеттің негізгі мақсаты
етіп қойған болатын.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы экономиканың қаржылық
секторының қазіргі даму кезеңі екінші деңгейдегі банктердің активінде
ипотекалық несиелендірудің белгілі бір ұлғаю үлесімен мінезделеді. Сонымен
қатар ипотекалық өнімнің дамуы сапалы орынды иеленеді, құрылысты және үйді
сатып алуда алғашқы төлемді төлеу арқылы несиенің мерзімі мен пайызы
бойынша топтастыруға және коммерциялық мүлікті жөндеуге, жаңартуға болады.
Азаматтарды жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз ету әрбір дамыған және
дамып келе жатқан мемлекеттердің маңызды мәселесі болып табылады.
Қазақстанда қазіргі уақытта бұл мәселелер өте маңызды – жаңартуды қажет ету
мен ескірген тұрғын қорын иелену және салынған үйдің жеткіліксіздігі.
Әрбір жанұяның бірінші талғамы өзінің меншік баспанасын алу.
Қазақстанда көптеген ипотеканы несиелердің жоғарлау арқасында өздерінің
пәтер мәселелерін шешеді.
Бүгінгі таңда Қазақстандағы ипотека өзін қозғалмайтын мүлікті
сатушыларды және сатып алуды, банктерді, бағалау агенттігін сақтандыру және
құрылыс мекемелерін қоса отырып қатынастың дамыған жүйесін көрсетті.
Қазақстанның ипотекалық жүйесі жас болса да Қазақстан
Республикасының Президенттінің Қазақстанның мүлігі туралы үкіміне
біраз жыл толды. Қазір таңда ипотекалық несиелендірудің пайыздық мөлшерін
қайта қаржыландыру жүйесі және т.б. сияқты түсініктер ел экономикасына
толықтай енді.
Қазақстандық ғалымдардың пікірінше баспаналық ипотекалық несие –
бұл баспананы қарызға алуға клиентке банкпен ұсынылған ақша құралдары.
Клиент ұсынылған несиені қолданғаны үшін банкке пайыз төлеу қажет және ай
сайын орнатылған келісім бойынша қарыз қаражаттарын мерзімінде қайтару
қажет. Несие есебінде алынған баспана қарыз алушының атына тіркеледі және
клиент ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банк кепілдігінде болады.
Бұл жағдайда ешқандай тәуекелдік болмайды. Сатып алушы банкке
келіп несиені рәсімдегеннен кейін меншікке баспананы алады. Егер де несие
берген банк шығынға ұшыраса және әртүрлі жағдайларда да азамат бұл
баспананың иеленушісі болып қалады.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық
несиелендіруді ұйымдастыру жағдайын зерттеу барысында ипотекалық несиенің
қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік
экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Екінші деңгейлі
банктерде ипотекалық несиені ұйымдастыру жұмыстарына зерттеу жүргізген
Ғ.С.Сейітқасымов Ғ.С., Мақыш С.Б., Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б.,
Мельников В.Д., Рафалович Л.А., Долан Э.Дж., Шарипов К.А., Худяков А.И.,
Юрченко Т.В., Лаврушина О.И., Ефимова Л.Г. сияқты беделді экономистер зор
үлес қосқан.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі
банктерінің ипотекалық несиелендіруін ұйымдастырудың қарқынды дамуын және
механизмін зерттеу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет параграфтары:
• екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыруға
толық түсінік беру;
• Қазақстанның және шетел елдердің екінші деңгейлі банктерінің
ипотекалық несиелендіруді ұйымдастырудың маңызы мен артықшылықтарын ашу;
• екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру
механизмдерінде талдау жасау;
• АТФ Банк АҚ-ның ипотекалық несиені ұйымдастыру қызметіне талдау;
• Қазақстан Республикасының ипотекалық несиелендіру механизмін
жетілдіру жолдарын өндеу;
• Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несие бойынша пайыздық
мөлшерлемені төмендетіп, құжаттарды рәсімдеу көлемін жеңілдету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасындағы екінші
деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру мәселелері.
Дипломдық жұмыстың пәні – АТФ Банк АҚ мысалында ипотекалық несиені
ұймдастыруды талдау және жетілдіру.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың
әдістемелік және тәжірибелік негізі ретінде отандық және шетелдік
авторлардың оқу құралдары, монографиялары, баспасөз қаржылық ақпараттары,
ҚР Ипотекалық несиелендіру туралы заңы, АТФ Банк АҚ бухгалтерлік
балансы, интернет сайт мәліметтері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік негізі. Зерттеу жүргізу барысындағы
алынған жұмыстың нәтижелерін Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі
банктері, сонымен бірге қаржы-несие саласында қызмет аткаратын қаржылық
институттардың қызмет етуінде және экономикалық оқу орындарының, қайта
даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу
үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістері. Қазақстандағы екінші деңгейлі
банктердің ипотекалық несиені ұйымдастырудың басты әдістері, оның одан әрі
даму жолдарын табу және зерттеу, және оны АТФ БанкАҚ-да тәжірибелік
қолдану.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы:
• ипотекалық несие сияқты экономикалық терминдердің ұғымдары
зерттеліп және олар бойынша авторлық көзқарастар ұсынылды;
• Қазақстандағы ипотекалық несиені ұйымдастыруды дамыту факторлары
құрастырылып, бір жүйеге келтірілді;
• ипотекалық несиені мемлекет тарапынан каржы-несиелік және
инвестициялық қолдау саясатының негізгі бағыттары ұсынылды;
• республикадағы ипотекалық несиені дамытуды тежейтін және несиелеуге
кедергі болып отырған негізгі факторлар және олармен күресудің
іс-шаралары анықталды;
• коммерциялық банктердің ипотекалық несиелеу үдерісін жетілдіру
бойынша ұсыныстар келтірілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы бет көлемінен, негізгі бөлімі
кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар қолданыған 45
әдебиеттер тізімінен, тұрады. Жұмыста 17 кесте және 9 сурет бар.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен пәні
және зерттеу әдістері қарастырылған.
Бірінші бөлімде ипотекалық несиелендіруді ұйымдастырудың теориялық негізі,
ипотекалық несиелендірудің мәні мен маңызы, екінші деңгейлі банктердегі
ипотекалық несиенің формалары және Ипотекалық несиені ұйымдастыру
барысындағы отандық және шетелдік тәжірибелер жайында көрсетілген.
Екінші бөлімде АТФ Банк АҚ-ның ипотекалық несиелендіруіне, қаржылық
көрсеткіштеріне, ипотекалық несиелендіру саясатына талдау жасалды.
Қазақстандағы ипотекалық несиенің қазіргі мәселелерімен толықтырылды.
Үшінші бөлімде Ипотекалық несиенің мәселелері мен даму болашағы
қарастырылды.
Дипломдық жұмысты зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1. Ипотекалық тұрғын үй несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы.
1.1Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің мәні.
Алғашқы кезде тұрғын үйді қаржыландыру жүйесі тұрғын үй саясатына
толық сәйкес келді және мемлекеттік тұрғын үйлер құрылысын қаржыландыру
үшін бюджет қаражаттарын орталықтан бөлу орын алды.Нәтижесінде өзінің
тұрғын үй жағдайын жақсартуды қалайтын не тұрғын үй алу кезегінде тұрған
азаматтарға үй тегін берілген болатын. Кеңес үкіметінің құлдырауы және
тұрғын үй саласында нарықтық қатынастардың көрініс алуы тұрғын үй
реформасын жүргізуге алып келді. Бұл реформаның алғашқы қадамдары 1993 жылы
Жаңа тұрғын үй саясаты мемлекеттік бағдарламалары және оның іске асырылу
механизмдері туралы Қазақстан Республикасының Президенттінің Жарлығымен
жүзеге асты. Бағдарлама мемлекеттің тұрғын үй саясаты саласында мынадай
стратегиялық қадамдарын қарастырды: тұрғын үй саласына қатысты құқықтық
нормаларға қажетті өзгерістер мен толықтырулар енгізу; тұрғын үй құрылысын
және тұрғын үй-комуналдық шаруашылықтарды қаржыландыру жүйесін реформалау;
монополиясыздандыру[1]; түрғын үй құрылысының құнын төмендету және оны
халыққа арнап арзандатушараларын жасау; тұрғын үй қүрылысының процесіне
қатысушыларға және бүл процеске көптеген азаматтар мен занды тұрғаларлдың
қатысуы мақсатында жеңілідк жүйесін жасау және пайдалану; тұрғын үй
саласында жалға алуды кеңейту шараларын жүзеге асыру; құрылыс индустрия
базасын жаңғырту, түрғын үй құрылысына арналған жер телімшелерін бөлу және
тіркеу процедураларын жасау; элеуметтік, инженерлік және көлік
инфрақүрылымының тұрғын үй Құрылыстарын дамыту; мемлекеттің тұрғын үй
саясатын жүзеге асыруы үшін
тиімді ұйымдық құрылымдар құру; тұрғын үй және жылжымайтын мүлік нарығының
инфрақұрылымын дамыту.
Бұл құжат мемлекеттің тұрғын үй мәселесін шешуде маңызды болып
саналғанымен, осы күнге дейін аталған құжатта көрсетілген шаралардың
маңызды бөлігі орындалмаган десе болады. Мұндағы ойлар бүгінгі күні тұрғын
үй секторын және оны қаржыландыру жүйесін әрі қарай реформалар барысында
нақты мүмкіндіктерді талдау үшін өте маңызды.
Тұрғын үй қүрылыс саласындағы инвестициялық мүмкіндіктердің қүлдырауы
көптеген мердігерлік ұйымдардың экономикалық жағдайына теріс ықпал етті.
Нәтижесінде түргын үй құрылысында жүмыс жасаушылар саны қысқарды. Шын
мәнісінде мүндай жағдайда түрғын үй қүрылысына бюджеттен тыс қаражат
көздерін тартудың нақты жаңа механизмдерін іздестірудің маңыздылығы арта
түседі. Ондай механизм ретінде тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесін
қарастыруға болады және оның көмегімен қүрылыс саласьшдағы дағдарысты
тоқтатып, жұмысбастылық көрсеткішін жақсатруға және бірқатар элеуметтік
тұрғын үй мәселесін шешуге мүмкіндік туады.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі бұр тұрғын үй құрылысының дамуын
қамтамасыз ететін тұрғын үйді несиелеу процесін ұйымдастыруды анықтайтын
элементтерінің жиынтығын білдіреді. Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі
үш басты қызмет атқарады:
тұрғын үй несиелерін қаржыландыруға қажетті
қаражаттармен
қамтамасыз ету
түрғын үй несиелерін беру және оларға қызмет көрсету
инвестордың қызметін атқару
Тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесінің өзге
экономикалық механизмдер сияқты, өзіне тән ішкі құрылымдық элементтері
болады.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің қүрылымдық элементтеріне
мыналарды жатқызуға болады: тұрғын үйді ипотекалық несиелеу түрлері; тұрғын
үйді ипотекалық несиелеу субъектілері, тұрғын үйді ипотекалық несиелеу
обьектілері, тұрғын үйді ипотекалық несиелеу принциптері, тұрғын үйді
ипотекалық несиелеу шартары, тұрғын үйді ипотекалық несиелеудің
ұйымдастырушылық-экономикалық негізі немесе несиелеу технологиясы.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің негізгі элементтеріне оның
субъектілері жатады. Субъектілеріне мыналарды жатқызуға болады:
• қарыз алушылар;
• несие берушілер;
• риелторлық және сақтандыру компаниялары;
• инвесторлар;
• үкімет.
Бұл аталған субъектілер түрғын үйді ипотекалық несиелеу нарығының
қатысушылары болып табылады. Олардың мақсаттары мен қызметтері 1-кестеде
берілген. Кестеден көріп отырғанымыздай түрғын үйді ипотекалық несиелеу
нарығында көптеген қатысушылар қызмет етеді. Мұндай қатысушылардың болуы
түрғын үйді ипотекалық несиелеудің өзіндік ерекшеліктерін сипаттайды.
Кесте 1. Тұрғын үйді ипотекалық несиелеудің ерекшеліктері.
Субъектілері Мақсаты және қызметтері
Қарыз алушылар Мүмкіндігіне қарай жақсы үй сатып
алу, сонымен қатар несие бойынша ай
сайынғы төлемді төлеуге әзір болу
Несие берушілер (екінші деңгейдегі Қарыз алушының төлемқабілетсіздігіне
банктер және өзге де байланысты тәуекелдерді азайту
қаржы-несие институттары) арқылы пайданы арттыру
Үй сатушылар (жеке түлғалар) Үйді тиімді бағада сату
Риелторлық ұйымдар Үшінші бір түлғаның тапсырмасы
бойынша, оның меншігіндегі үйді
тиімді бағада сатып, одан өзіне
тиісті комиссиондық сыйақыны алу
Жылжымайтын мүлік жөніндегі Қазақстан Республикасы аумағында
орталық жылжымайтын мүлікке деген меншік
құқығы туралы ақпарат жинау, тіркеу
және беру
Сақтандыру компаниялары Мәмілені толық сақтандыру, пайда
табу
Тәуелсіз бағалаушылар Ипотекалық несиелеуде кепіл заты
болып саналатын түрғын үйді бағалау
және оның кепіл қүнын анықтау
Қазақстан ипотекалық компаниясы Ипотекалық несие беру, ипотекалық
АҚ облигациялар шығару және орналастыру
Инвесторлар Ипотекалық облигацияларға қаражат
салып пайда алу
Қамқорлық жасау органы Кәмелетке толмаған азаматтардың
құқықтары мен мүдделірін қорғау
Мемлекет Ипотекалық несилеу жүйесінің тұрақты
және тиімді қызмет етуін қамтамасыз
ету; банк салымшыларының мүдделерін
қорғау мақсатында ипотекалық
несиелеу нарығына қатысушылардың
қызметіне бақылау және қадағалау
жүргізу; тұрмысы төмен отбасылардың
түрғын үй сатып алуына жағдай жасау
Дерек көзі: Шыныбеков Н. Қазақстандағы тұрғын үйді
ипотекалық несиелеу жүйесі. Әль-Фараби ат. Қ¥У Хабаршы.
Отандық тәжірибеде тұрғын үйді ипотекалық несиесін берушілерге
әмбебап және мамандандырылған банктер, сондай-ақ ипотекалық компаниялар
жатады. Мұндағы мамандандырылған банкке - Тұрғын үй құрылысы банкін , ал
ипотекалық компанияларға ірі коммерциялық банктеріміздің құрылтайшылығымен
ашылып жұмыс жасап жатырған несиелік мекемелерді жатқызуымызға болады.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің келесі бір элементіне оның
обьектілері жатады: тұрғын үй құрылысына арналған жер телімшесі, түрғын үй
құрылысы және қайта құру; тұрғын үйді сатып алу.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу обьектісіне тұрғын үй несиесін үш
түрге бөлуге болады:
түрғын үй құрылысына арналған жерді сатып алуға берілетін несиелер
түрғын үй құрылысына және қайта құруға берілетін несиелер
тұрғын үйді сатып алуға берілетін несиелер.
Отандық банктік тәжірибедегі ипотекалық неиселу ерекшеліктеріне сәйкес
аталған соңғы екі несие түрінің өзара айырмашылығы былай беруге болады:
тұрғын үй қүрылысына берілген несиеде кепілге басқа өтімді мүліктің болуын
талап етеді және ол қысқа мерзімдік сипатта болуы мүмкін, ал халықтың
тұрғын үй сатып алуға берілетін несие бойынша кепіл заты ретінде сол сатып
алынған үйдің өзі алынады және мұндай несиенің берілу мерзімі ұзақ мерзімді
құрайды, мысалы: 10-15 жыл және одан жоғары. Сонымен қатар, айта кететін
бір жайт, егер де салынып жатқан тұрғын үй, соның ішінде жеке үйлер несиені
қамтамасыз ету заты болмаған жағдайларда оларды тұрғын үйді ипотекалық
несиелеу обьектісіне жатқызуға болмайды. Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу
жүйесінің келесі элементіне ипотекалық несиенің мәнін жэне қызмететрін,
сондай-ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы обьективті
экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейтін тұрғын үйді ипотекалық
несиелеу принциптері жатады. Олар несиенің мақсаттылығы; несиенің
диференциалдығы; несиенің мерзімділігі; несиенің қайтарымдылығын, несиенің
ақылылығы; несиенің қамтамасыз етілуі.
Мүндағы ең маңыздысы несиенің қамтамасыз етілуі өз кезегінде несиенің
қамтамасызе етілуі өз кезегінде несиенің қайтарылуына кепілдік болып
табылады. Мұндай несиенің қамтамасыз ету көзіне мыналар жатады:
• алғашқы көзі: қарыз алушының түрақты табысы, қаншалықты қарыз
алушының табыс алу не алмайтынына байланысты
тәуелді
болатындықтан, банктер екінші көздің болуын қалайды.
• екінші реттегі көзі: сатып алынатын түрғын үй.
Түрғын ұйді ипотекалық несиелеудегі қамтамасыз ету заты -жылжымайтын
мүлік кепіл заты болғанымен ол несие берушінің қолына берілмейді, керсінше
қарыз алушының иелігінде қалады. Бұл оның басты ерекшелігіне жатады.
Дамыған елдердің тәжірибесінде ипотека термині мынадай үш құқықтық
категорияларды сипаттайды:
ипотекалық несие алу үшін жылжымайтын мүлікті кепілге беру ( таза
құқытық қызметі)
салынған мүлік актісі (борыштық куәліктің басқа да аты бар)
ипотекалық несие (ақшалай займ) - жылжымайтын мүлікті кепілге алып
берілетін несие.
Мұндағы тұрғын үй несиесі - ипотекалық несиенің бір түрі. Ипотекалық
несие әрқашан жылжымайтын мүлік кепілдігі - ипотекамен, ал тұрғын үй
ипотекалық несиесі тек қана тұрғын үй жылжымайтын мүлігімен қамтамасыз
етіледі. Аталған несиелеу нысанында бір ғана қамтамасыз етілу кепілдігіне
несие қаражаттарына алған тұрғын үй жатады. Мұндай жағдайда банкпен қарыз
алушының арасында келісім шарт жасалады және соның негізінде қарыз алушы -
кепілдік беруші, ал қарыз беруші қарыз алушының несиені және пайызды
қайтаруға байланысты міндеттемесін толық орындағанша дейін кепілдікті
ұстаушы болып саналады. Кепілдік беруші (қарыз алушы) өз міндеттемесін
орындамаған жағдайда, кепілдікті ұстаушы (қарыз беруші) кепілге қойылған
мүліктің құны есебінен өзінің талабын қанағаттандыруға құқы бар.
Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар жарлығына сәйкес жылжымайтын мүлік
ипотекасы(ипотека) - кепілдік берушінің немесе үшінші бір түлғаның иелігнде
не пайдалануында болатын жылжымайтын мүлік түрі. Мүндай қамтамасыз ету
түрінің өзіндік кемшіліктері бар. Атап айтсақ, қарыз алушы үшін кепіл заты
ретінде оны рәсімдеу қымбаттығы, несиені қайтармаған жағдайда түрғын үйді
босату қажеттігі (бұл жерде қарыз алушының үйді сатып алғаннан соң жасаған
қосымша шығындары есепке алынбай қалуы); ал банк үшін : несиені беруден
бүрын кепілге алатын обьектіге толық тексеру және бағалай жүмыстарын
жүргізу қажеттігі, жылжымайтын мүліктің қүнының төмендеу қаупінің болуы.
Жалпы тұрғын үй ипотекалық несиесін қамтамасыз етуде, қажет уақытында
қамтамасыз етудің өзге де нысандары кепіл-хат, кепілдеме және сақтандыру
міндеттемелеріде пайдаланылуы мүмкін.
1.2 Тұрғын үй құрылыстық жинақ жүйесі арқылы берілетін ипотекалық
несиелер.
Қазiргi кезде ипотекалық несиелердi коммерциялық банктер бередi.
Ипотекалық несие берудiң мәнi азаматтарға дайын тұрғын үй сатып алуы
мақсатына ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие берудiң нарықтық жүйесiн құруға
негiзделедi. Сонымен бірге несие нарығында мамандандырылған қызмет
атқаратын Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ және Қазақстан
Ипотекалық Компаниясы АҚ өз қызметін жүзеге асыруда. Олар, тұрғын үй
сатып алу мақсатында толық көлемде ақша жинауға мүмкіндігі шектеулі тұрғын
халық үшiн қолайлы балама болып табылады, өйткенi бұл тұрғын үй сатып алуды
елеулi түрде жеделдетедi.
Несиеге тұрғын үй сатып алу тұрғын үй проблемасын шешушi негiзгi
ғана емес, сонымен бiрге шешушi рөл атқаратын екiншi деңгейдегi банктер
экономикалық қызметтiң базалық саласы болып табылады. Ал мемлекет болса
ипотекалық процесске барлық қатысушылардың өзара iс-қимылының тиiмдiлiгiн
қамтамасыз ететiн жалпы ережелердi белгiлеу арқылы көмекшi рөл атқарады,
сондай-ақ қажет болған жағдайда бюджет қаражаттарын тұрғын үй саласына
қосымша жеке инвестициялар тарту және азаматтардың тұрғын үй сатып алуына
жәрдемдесу үшiн тiкелей немесе жанама түрде қатыса алады.
Ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие берудiң мақсаты – азаматтардың жеке
қаражаттары мен ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиенiң есебiнен монополияланудан
тәуелсiз тұрғын үй рыногынан тұрғын үй сатып алудың нарықтық қағидаларына
негiзделген, орташа кiрiсi бар азаматтарды шамасы жетерлiк баға бойынша
тұрғын үймен қамтамасыз етудiң тиiмдi жұмыс iстейтiн жүйесiн құру болып
табылады.
Бұл жүйенi құру:
• тұрғын үй саласына халықтың жинағы және бюджеттен тыс басқа да
түрдегi қажеттi қаржы ресурстарын тартуға;
• тұрғын үй рыногын жандандыруға мүмкiндiк туғызады.
Қалыптасу үстiндегi отандық ипотекалық несие беру жүйесi:
• Қазақстан заңдарының базасына және экономикалық жағдайларына
бейiмдi болуға;
• даму сипатында болуға;
• азаматтардың, банктердiң, инвесторлардың, зейнетақы қорларының,
сақтандыру компанияларының және тағы басқаларының қаржы
ресурстарына негiзделуге;
• халықтың төлем қабiлетiнiң шектеулiлiгiн, инфляция деңгейiнiң
салыстырмалы жоғарылылығын, қаржы ресурстары құнының жоғарылылығын
ескеруi тиiс.
Қазақстан экономикасында ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие беру
жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуы үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi 2010
жылдың 21 тамызында № 1290 қаулысымен мақұлдаған ''Қазақстан
Республикасында тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзiмдi қаржыландыру және
ипотекалық несие беру жүйесiн дамыту Тұжырымдамасында'' (бұдан әрi –
Тұжырымдама) мынадай негiзгi мiндеттердi алға тартқан болатын:
• заңнамалық және нормативтiк базаны жетiлдiру, ипотекалық несие
берудiң қосымша көздерi мен тұрғын үй рыногының тиiмдi жұмыс
iстеуiн қамтамасыз етушi зейнетақы активтерiн орналастыру
тәртiбiне өзгерiстер енгiзу;
• ипотекалық несие беру жөнiндегi қызметтердi жүзеге асыруға үмiткер
екiншi деңгейлi банктерге қойылатын талаптарды белгiлеу;
• екiншi деңгейлi банктердiң ипотекалық облигацияларды шығару
тәртiбiн белгiлеу;
• зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың жинақтаушы
зейнетақы активтерiнiң есебiнен ипотекалық облигациялар алуына
рұқсат ету тәртiбiн белгiлеу;
• ипотекалық несие алушы азаматтарды, қарыз берушiлер мен
инвесторларды салықтық ынталандыру;
• қарыз алушыларды қарыз берушiлердiң заңсыз әрекеттерiнен де, әрi
бұрын алған ипотекалық несиенi өтей алмаған жағдайда үйден шығару
рәсiмi кезiндегi оларды қорғау үшiн әлеуметтiк тетiктердi жасау;
• әрi жеке, әрi мүлiктiк сақтандыру рыногын дамытуды көздейдi.
Қазiргi кездегi банктердiң тәжiрибесiнде жиi кездесiп отырған
тұрғын үйге ипотекалық несие беру жүйесiн құру стратегиясын қалыптастыру
барысында ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиелердiң шарттарын төмендегi
тәртiппен айқындауға болар едi:
• ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие инфляция деңгейiне қарай
индекстелiп, теңгемен берiледi;
• тұрғын үйге ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие алынған несиелердi
қайтаруға нақты жағдайлар жасай отырып, 5 жылдан бастап және одан
да көп жылдарға (20 жылға дейiн) берiледi;
• несие бұл орайда кепiлдiң нысанасы болып табылатын сатып алынатын
тұрғын үйдiң нарықтық құнының 70 %-нан аспайтын мөлшерде болуы
қажет;
• қарыз алушы өзiнiң жеке қаражаты есебiнен қарыз берушiге сатып
алынатын тұрғын үй құнының 15-30 % сомасында ‘’бастапқы
жарнасын’’ енгiзуi қажетi;
• сыйақының (мүдденiң) мөлшер нарықтық мөлшерге сай болуы керек, бұл
олардың төлемiн уақытылы жасауға мүмкiндiк туғызады деп есептейдi
банк мамандары және осы орайда банктер, инвесторлар, жинақтаушы
зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдары және басқа да қаржы несие
институттары үшiн ұтымды болар едi деген болжамдар қалыптасуда;
• негiзгi қарыздың сомасы мен ол бойынша төленетiн сыйақы (мүдде)
аннуитеттiк формула бойынша есептелген ай сайынғы төлем нысанында
төленуi тиiс.
Ұзақ мерзiмдi несие төлемдiлiк,жеделдiлiк, қайтарымдылық
шарттарымен, сондай-ақ несие қаражаттарын пайдалану қатаң бақылауға алынып
отырып берiледi. Осы қаражаттардың есебiнен сатып алушының кепiлi несиелiк
қаражаттардың қайтарымдылығының негiзгi қамтамасыз етушiсi қызметiн
атқарады.
Ипотекалық несие алудың стандартты рәсiмi мынадай негiзгi
қызметтерден тұрады:
1. Қарыз алушының алдын ала саралауы (қарыз берушi туралы ақпарат,
қарыз берушiлердiң шарттары, несиелiк мәмiле жасау барысындағы құқықтар мен
мiндеттер).
2. Қарыз берушiнiң ипотекалық несиелердiң өтелу ықтималдылығын
бағалауы (қарыз алушы берген ақпаратты тексеру, оның төлем қабiлеттiгiн
бағалау және басқалары).
3. Тұрғын үйдi – ипотека нысанасын оның нарықтық құнын анықтау
мақсатында бағалау (стандартты әдiстемелер) мен тұрғын жайларды бағалау
нысандары.
4. Ипотека нысанасын, қарыз алушының өмiрiн және еңбекке
қабiлеттiгiн, сондай-ақ оның жұмыссыздығы жағдайында сақтандыру.
5. Қарыз алушылар мен тұрғын үйдi сатушылардың арасында пәтердi
сатып алу-сату шартын және қарыз алушы мен қарыз берушi арасындағы несиелiк
шартты жасасу, қарыз алушының тұрғын үйдi сатып алуы және оның қарыз
берушiге ипотека туралы шартбойынша немесе заң бойынша кепiлге өтуi. Егер
банк тұрғын үйдi сатушы болған жағдайда банк пен қарыз алушының арасында
да сатып алу-сату шарты жасалады.
Ипотекалық несие берген кезде несие тәуекелiн болдырмау мақсатында
(несиенi қайтармау тәуекелiн) келесiдей шараларды қолданған қажет болар
едi:
• қарыз берушiлердi кепiлге берiлген мүлiктен айыппұл өндiрiп алуды
және оны сатудың нақты мүмкiндiгiмен қамтамасыз ету;
• Қазақстан Республикасының азаматтық iс жүргiзу заңдарына сәйкес
бұйрықты iс жүргiзу тәртiбiмен кепiлдi даусыз алуды жүзеге асыру;
• ипотекалық несиелердiң андеррайтингтiк тетiгiн iске қосу, сол
арқылы оның рөлiн арттыру;
• ипотекалық несие беру мен оларға қызмет көрсетудiң сенiмдi
рәсiмдерiн әзiрлеу.
Қазiргi кезде ипотекалық несиенiң негiзгi стандарттары, оларға
қолданылатын талаптар, ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиелер беру процесiнiң
кезеңдерi мен тәртiбi Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң нормативтiк-
құқықтық кесiмдерiнде толық баяндалып отырады.
Несие валютасы - Ұлттық теңге; Пайыздық мөлшерлеме - 10% (бүкіл мерзім
бойы бірқалыпты); Бастапқы жарна - тұрғын үйдің бағасынан 10% кем емес;
Несие мерзімі - 20 жылға дейін.
Несие алуға берілетін өтінішті қарағаны үшін комиссия 5000 теңге
болады. Банктің несие алуға берілетін комитетінің аралық тұрғын үй заемын
беру туралы теріс шешімі шыққан жағдайда комиссия сомасы қайтарылмайды.
Банктің Несие алуға берілетін комитеті аралық тұрғын үй заемын беру
туралы оң шешім қабылдағаннан кейін сақтандыруды Заемшы Банк анықтаған
сақтандыру компанияларында жүзеге асырады. Сақтандыру бойынша барлық
шығысты Заемшы төлейді.
Банктерде тұрғын үй алуға берілетін несие шарттары бойынша кеңес алу
тегін беріледі. Ендігі жерде, тұрғын үй алуға берілетін қарыз алушының
қажетті құжаттар тізбесін қарастырып өтеміз (кесте 2):
Кесте 2. Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктеріндегі тұрғын
үй алуға берілетін қарыз алушыны тарапынан берілетін құжаттамасы
1. Несие алуға берілетін өтініш
2. Банктік заем алуға арналған сауалнамасы
3. Өтініш берушінің жеке куәлігінің (паспортының)көшірмесі
4. Салық төлеушікуәлігінің көшірмесі (РНН)
5. Ұйымрастағанеңбеккітапшасыныңнемес е еңбек шартының (келісім-шартының
)көшірмесі
6. Соңғы он екі айдағы еңбекақысы туралы ұйым басшысының және бас
бухгалтерінің қолы қойылып, мөрімен расталған (анықтама берген ұйымның
толық атауы,почталықмекен-жайымен банктікдеректемелері, клиенттің Банкке
хабарласусәтіндегіатқарып отырған лауазымы, түрлері бойынша
шегерімдерінің талдамасы,міндеттемелерінің болуы көрсетіле отырып)
анықтама.
7. Уәкілетті тұлғаның қолы қойылған немесе зейнетақы қорыныңмөрі басылған
жинақтаушы зейнетақы қорындағы соңғы онекі айдағы жеке зейнетақы шотынан
үзінді көшірме
8. Кәмелеттік жасқа толмаған отбасы мүшелерінің туу
туралыкуәлігініңкөшірмесі
9. Бірге тұратын кәмелеттік жасқа толған отбасы мүшелерінің
жекекуәліктерініңкөшірмелері
10.Қамқорлық және қорғаныш жасау органдарының кәмелеттік жасқатолмаған
отбасы мүшелерінің атынан кепілдік мүлікті кепілге қоюға және
соттантыссатуға келісімі
11.Тұрғын үйдің меншік иесі болыптабылатын кепіл зат беруші отбасының
кәмелеттік жасқа толған мүшелерініңжылжымайтын мүлікті кепілдік
қамтамасыз ету ретінде беруге және тұрғын үйдісоттан тыс тәртіппен
сатуға нотариаткуәландырғанкелісімі
12.Некеге тұру туралы (не ажырасу туралы) куәлік немесе барболса
некекелісім-шартынемесе Өтініш берушініңөтініш беру
сәтінденекедетұрмайтындығы, балаларының жоқтығы туралы
нотариаткуәландырғанөтініші
13.Кепілдікмүлікке құқығын белгілейтінқұжаттары
14.Уәкілетті органның кепілдік мүлікті бағалауактісі
15.Уәкілетті орган берген және мөрмен расталған 3 нысандағы клиенттің
отбасы құрамы туралы анықтама
16.Клиентте басқа банктердің алдындазаемдарбойынша ағымдағы, оның ішінде
кепілдікміндеттемелері болған жағдайда, несиелік берешегінің мөлшері
туралыанықтама
17.Коммуналдық төлемдер, телефон байланысы қызметі және мүлікпен жер салығы
бойынша берешегін төлегені туралыквитанциялардыңкөшірмелері
18.Жылжымайтын мүліктіңсақтандырылғанынжәне жасы 50-ден асқанклиенттер
бойынша жеке сақтандыруды растайтын құжаттар (сақтандыру
шарты(полисі[2]))
Дерек көзі: Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың
2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
2. Пайыздық мөлшерлемесі ауытқымалы ипотекалық несие тұрғын үй
бағасының 70% төлеуге беріледі, қалған 30% сіз өзіңіз төлеуіңіз қажет. Ал
ол үшін жеткілікті қаражаты жоқ азаматтар үшін компания мынандай жеңілдік
ойластырған: егер Ипотекалық несиелерге кепілдік беру қазақстандық қор АҚ
кепілдік етсе сіз бастапқы жарнаны 10% көлемінде төлейсіз. Қарызды өтеу
әдістемесі несие алу мерзімі ұзақ болған сайын әр айдағы төлем азайып
тұратын етіп жасалынған. Бұл қарыз алушы ге өте ыңғайлы. Ипотекалық
несиенің пайыздық мөлшерлемесі ауытқымалы болып келеді және инфляцияға
байланысты жылына екі рет сәуір мен қазан айларында қайта қарастырылады.
Несие валютасы - Ұлттық теңге; Несие сомасы - 600 000 теңгеден
жоғары; Пайыздық мөлшерлеме - Инфляцияға байланысты жылына екі рет сәуір
мен қазан айларында қайта қарастырылып отырады. Мөлшерлеменің ең жоғарғы
шегі қарастырылған. Осылайша мөлшерлеме инфляцияның қаншалықты өскеніне
қарамастан 4,5% көп болмауы тиіс; Бастапқы жарна - Ипотекалық несие тұрғын
үй бағасының 70% төлеуге беріледі (немесе Ипотекалық несиелерге кепілдік
беру қазақстандық қор[3] АҚ кепілдік берген жағдайда 90%); Сақтандыру -
Қарыз алушы өзінің қаражатынан жеке басын сақтандыру келісім-шартын
жасасуы керек және несие өтеудің бүкіл мерзіміне кепілдікке берілетін
тұрғын үйін сақтандыруы міндетті. Сақтандыру сыйақысы жылына бір рет
төленеді; Несие мерзімі - 3 жылдан 20 жылға дейін.
Кесте 3.Нарықтық бағдарлама шегінде берілетін ипотекалық несиені алу
үшін қажетті құжаттар топтамасы
Несие шартына қол қоюға дейін қажетті құжаттар:
1 Арнайы пішіндегі қарыз алушы қол қойған өтініш-сұрақнама
2 Қарыз алушы ортақ қарыз алушы дің жеке куәлігі (көшірме)
3 Салық төлеушісінің тіркеу нөмірі жайлы куәлік (көшірме)
4 Неке туралы куәлік (немесе некенің бұзылуы туралы куәлік) немесе
нотариус куәлігіндегі қарыз алушы дің несие алу кезеңінде некеде
тұрмағандығы және балалары жоқтығы жайлы өтініші
5 Қарыз алушы (ортақ қарыз алушы дің) негізгі және қосымша жұмыс (ондай
бар жағдайда) орындарынан анықтама, немесе қарыз алушы дің (ортақ
қарыз алушы дің) басқа да табыстарын сәйкес ұйымдар растаған
анықтамасы
6 Қарыз алушы дің (ортақ қарыз алушы ) жұмыс орнындағы кадр бөлімі
растаған еңбек келісім-шарты немесе еңбек кітапшасының көшірмесі
7 Нотариустың растауымен күйеуінің (әйелінің), кәмелетке толған отбасы
мүшелерінің, оған қоса кәмелетке толмаған отбасы мүшелерінің
мүддесіндегі қамқоршылық ұйымдардың кепілдікке, соттан тыс сатуға
жазбаша рұқсаты
8 Ипотеканың затына құқық беретін құжаттар, оған қоса:
- сатып алу-сату келісім-шарты, үйдің немесе пәтердің техникалық
паспорты (сатушының қолында);
- кадастрлы нөмірі бар (жеке үй салу бойынша) жер учаскесіне
жекеменшік құқық (пайдалану құқығын) беретін мемлекеттік акт;
- Жекеменшік мүлік және онымен жүргізетін іс-әрекетке құқықтың
мемлекеттік тіркеуге алынғандығы туралы куәлік (Жылжымайтын мүлік
орталығынан);
- Жылжымайтын мүлікті бағалау актісі;
- Құқықтық кадастр тіркеу қағазынан көшірмемен бірге №2 ақпараттық
анықтама (Жылжымайтын мүлік орталығынан), (Үйді сатушы дайындайды,
сату күніне қажетті).
Егерде қарыз алушы заңды тұлға болмай, кәсіпкер болған жағдайда
ұсынуға қажетті қосымша құжаттар:
1 Жылдық жалпы табыс жайлы салық комитетінің анықтамасы
2 Кәсіпкердің мемлекеттік тіркеу туралы куәлігі және патент көшірмесі
Кепілгер бар жағдайда ұсынуға қажетті қосымша құжаттар:
1 Жеке тұлғаның немесе заңды тұлғаның кепілгер болуы, банкпен кепілдік
келісім-шартын жасасуы міндетті
2 Кепілгердің жеке куәлігінің көшірмесі
3 Егер кепілгер жеке тұлға болса, онда оның жалақысы туралы анықтама,
жұмыс орнының кадр бөлімінің растауымен еңбек келісім-шарты немесе
еңбек кітапшасының көшірмесі қажет
4 Егер кепілгер[4] заңды тұлға болған жағдайда - нотариустың растауымен
жарғы мен құрылтай құжаттарының көшірмесі, оған қоса салық комитетінің
белгісі бар баланс, табыс пен шығыс туралы есеп, соңғы есеп күніне
сәйкес дебиторлық және кредиторлық қарыздардың түсіндірмесі
көшірмелері қажет.
Дерек көзі: Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-
2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
Тұрғын үйді салуға арналған ипотекалық несиелер келесі шарттар бойынша
беріледі:
- Несие сомасы – 600 000 теңгеден 50 000 000 теңгеге дейін;
- Несие мерзімі – 3 жылдан 20 жылға дейін;
- Кепілзат ретінде қарыз алушы дің немесе үшінші жақтың (затқа
кепілгер) жекеменшігіндегі тұрғын үй немесе басқа да мүлігі жарайды;
- Құрылысқа лицензиясы бар адаммен жасалған сәулеттік жобаға
мердігерлік;
- Тұрғын үйді салуға ипотекалық несие алу үшін А.Қ.Ж. сақтандырған
жағдайда қарыздың жалпы сомасы тұрғын үйдің бағаланған сомасынан 85% артық
болмауы қажет.
Тұрғын үйді жөндеуге арналған ипотекалық несиелер келесі шарттар
бойынша беріледі:
- Несие сомасы – 600 000 теңгеден 10 000 000 теңгеге дейін;
- Несиенің көлемі – кепілзаттың нарықтық бағасынан 50% дейін;
- Кепілзат ретінде қарыз алушы дің немесе үшінші жақтың (затқа
кепілгер) жөндеуге қажетті тұрғын үйі немесе жекеменшігіндегі басқа да
тұрғын үйі, мүлігі жарайды;
- Жүргізілген жұмыстың кестесі мен бағасы, жұмысты тапсыру жайлы ақт,
мердігермен келісім-шарт қажетті;
- Тұрғын үйді салуға ипотекалық несие алу үшін қарыздың жалпы сомасы
тұрғын үйдің бағаланған сомасынан 70% артық болмауы қажет. Ал А.Қ.Ж.
сақтандырған жағдайда 85% аспауы қажет;
- Жөндеу жұмыстары бітісімен қарыз алушы дің қаражатынан жылжымайтын
мүлік қайта бағаланады.
Ипотекалық несиені алу шарттары:
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған несие жеке
тұлғаларға, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын (жеңілдетілген декларация
бойынша немесе патент арқылы жұмыс істейтін) адамдарға беріледі;
- Ипотекалық несие бойынша пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты немесе
ауытқымалы бола алады;
- Несие мерзімі: пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты болған жағдайда 37
айдан 120 айға дейін, ал ауытқымалы болған жағдайда 37 айдан 180 айға
дейін;
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған ипотекалық
несие келесі мүлікті сатып алуға беріледі: бөлек тұрған ғимараттар, офистік
алаңдар; ғимараттардағы алаңдар, бизнес-орталықтардағы офистер; өндіріс
алаңдары, қоймалар, сауда алаңдары; кәсіпкерлік бағытта пайдалану
мақсатында тұрғын үй қорынан шығарылған пәтерлер; алдағы уақытта тұрғын үй
қорынан шығарып, коммерциялық жылжымайтын мүлік ретінде жабдықтау
мақсатында тұрғын пәтерлер;
- Ипотекалық несие мөлшері - 2 000 000 теңгеден жоғары.
Ипотекалық несиені алу шарттары:
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған несие жеке
тұлғаларға, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын (жеңілдетілген декларация
бойынша немесе патент арқылы жұмыс істейтін) адамдарға беріледі;
- Ипотекалық несие бойынша пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты немесе
ауытқымалы бола алады;
- Несие мерзімі: пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты болған жағдайда 37
айдан 120 айға дейін, ал ауытқымалы болған жағдайда 37 айдан 180 айға
дейін;
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған ипотекалық
несие келесі мүлікті сатып алуға беріледі: бөлек тұрған ғимараттар, офистік
алаңдар; ғимараттардағы алаңдар, бизнес-орталықтардағы офистер; өндіріс
алаңдары, қоймалар, сауда алаңдары; кәсіпкерлік бағытта пайдалану
мақсатында тұрғын үй қорынан шығарылған пәтерлер; алдағы уақытта тұрғын үй
қорынан шығарып, коммерциялық жылжымайтын мүлік ретінде жабдықтау
мақсатында тұрғын пәтерлер;
- Ипотекалық несие мөлшері - 2 000 000 теңгеден жоғары.
Ипотекалық несиені алу шарты:
- Бастапқы жарнаның ең аз мөлшері – 10%;
- Несие мерзімі – 37-ден 240 айға дейін;
- Несие мөлшері – 600 мың теңгеден жоғары;
- Пайыздық мөлшерлемесі бірқалыпты;
- Міндетті түрде жеке бас пен мүлікті сақтандыру;
- Қарызды бөлшектеп немесе толығымен кезектен тыс өтеу несие
берілгеннен кейін кез-келген уақытта жүзеге асырылады.
Соңында, тұрғын үйді сатып алуға және жөндеуге арналған ипотекалық
түрғын үй қарызын алуда, Қазақстан Ипотекалық Компаниясы Акционерлік
Қоғамы жүзеге асырып жатқан ипотекалық несиелер бағдарламаларының
қаншалықты тиімді екенідігін, Қазақстан Ипотекалық Компаниясының
бағдарламаларының қандай артықшылықтары бар екендігін қарастыру қажет.
1) сыйақы мөлшерлемелерінің төмендігі;
2) несие мерзімінің ұзақтығы;
3) несиені теңгемен алу мүмкіндігі;
4) аннуитенттік төлемдердің қарызгер бюджетіне ауыртпалық етпейтіндігі;
5) несиені мерзімінен бұрын төлеу мүмкіндігі;
6) бастапқы жарнаның аздығы.
Ипотека көмегімен үй жағдайын жақсартқысы келетін азаматтардың жиі
Өз кірістері мен шығындарын жоспарлау мәселесі өте күрделі мәселе және
ешкім оны дер кезінде шеше алмайды. Сондықтан Қазақстан Ипотекалық
Компаниясы өз қарызгерлеріне мерзімі өтіп кеткен берешегін өтеуге 60 күн
уақыт береді. Осы мерзім аяқталғанша сіздің қаражат қиындықтарыңызды шешуге
мүмкіндігіңіз болады.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – тұрғын үй жағдайын жақсарту
үшін кейіннен заем алу құқығымен өз қаражатын жинақтауға негізделген тұрғын
үйді қаржыландыру жүйесі.
Салымшының сатып алатын тұрғын үйіне Қазақстанның тұрғын үй құрылыс
жинақ банкі АҚ-да шарттың жалпы сомасының 50% мөлшерінде алдын ала жарна
сомасын жинақтауы қажет, ал Банк өз кезегінде Салымшыға рыноктағыға
қарағанда төмен процентпен қалған 50%-і мөлшерінде тұрғын үй заемын береді.
Салым жинақтаудың ең аз мерзімі – 3 жыл.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасының Салымшыларына мемлекеттік сыйлықақыны ммелекеттік бюджеттен
төлеуді қарастырады. Сыйлықақы мөлшері негізгі сомадан және ол бойынша
есептелетін Банктің сыйақысынан тұратын ынталандырылатын салымның 20%-ін
құрайды.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ мамандандырылған қаржы
мекемесі болып табылады. Ол Салымшыларға тұрғын заемы мен жинақталған
ақшаны төлеу үшін салымдарды пайдала алады. Уақытша бос ақшаны Банк
мемлекеттік бағалы қағаздарға және басқа да тәуекелсіз қаржылық құралдарға
сала алады, ол Салымшылардың тұрғын үй заемына қажетті соманы алатындығына
және жинақталған ақшаларының сақталатындығына кепілдік алуын қамтамасыз
етеді.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ заемдарының негізгі
артықшылығы – заем берілетін барлық мерзім ішінде сыйақының төмен ставкалы
болатындығына кепілдік берілуі, бұл Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның несие капиталы рыноктарынан тыс жұмыс істеуімен, соған қарай
банктің проценттік саясатының сыйақы ставкаларының қаржы рыногының
конъюнктурасынан тәуелсіз екендігімен байланысты. Бұл тұрғын үй құрылысы
жинақ ақшасы жүйесінің ерекшелігі болып табылады, соның негізінде Салымшы
мен Заем беруші бір тұлға ретінде Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның қаржыландыру және қайта қаржыландыру жүйесін қалыптастырады.
Ұтымды жақтары:
1. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – қаражатты сенімді жерге
салу;
2. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы аз мөлшерде тұрақты түрде салымдар
жинақтауға мүмкін береді;
3. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасының салымшыларына тұрғын үй заемы
бойынша тұрақты және төмен проценттердің болатындығына кепілдік берілген.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – тұрғын үй жағдайын жақсарту
үшін кейіннен заем алу құқығымен өз қаражатын жинақтауға негізделген тұрғын
үйді қаржыландыру жүйесі.
Салымшының сатып алатын тұрғын үйіне Қазақстанның тұрғын үй құрылыс
жинақ банкі АҚ-да шарттың жалпы сомасының 50% мөлшерінде алдын ала жарна
сомасын жинақтауы қажет, ал Банк өз кезегінде Салымшыға рыноктағыға
қарағанда төмен процентпен қалған 50%-і мөлшерінде тұрғын үй заемын береді.
Салым жинақтаудың ең аз мерзімі – 3 жыл.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасының Салымшыларына мемлекеттік сыйлықақыны ммелекеттік бюджеттен
төлеуді қарастырады. Сыйлықақы мөлшері негізгі сомадан және ол бойынша
есептелетін Банктің сыйақысынан тұратын ынталандырылатын салымның 20%-ін
құрайды.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ мамандандырылған қаржы
мекемесі болып табылады. Ол Салымшыларға тұрғын заемы мен жинақталған
ақшаны төлеу үшін салымдарды пайдала алады. Уақытша бос ақшаны Банк
мемлекеттік бағалы қағаздарға және басқа да тәуекелсіз қаржылық құралдарға
сала алады, ол Салымшылардың тұрғын үй заемына қажетті соманы алатындығына
және жинақталған ақшаларының сақталатындығына кепілдік алуын қамтамасыз
етеді.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ заемдарының негізгі
артықшылығы – заем берілетін барлық мерзім ішінде сыйақының төмен ставкалы
болатындығына кепілдік берілуі, бұл Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның несие капиталы рыноктарынан тыс жұмыс істеуімен, соған қарай
банктің проценттік саясатының сыйақы ставкаларының қаржы рыногының
конъюнктурасынан тәуелсіз екендігімен байланысты. Бұл тұрғын үй құрылысы
жинақ ақшасы жүйесінің ерекшелігі болып табылады, соның негізінде Салымшы
мен Заем беруші бір тұлға ретінде Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның қаржыландыру және қайта қаржыландыру жүйесін қалыптастырады.
Ұтымды жақтары:
1. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – қаражатты сенімді жерге
салу;
2. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы аз мөлшерде тұрақты түрде салымдар
жинақтауға мүмкін береді;
3. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасының салымшыларына тұрғын үй заемы
бойынша тұрақты және төмен проценттердің болатындығына кепілдік берілген.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ бүгінгі таңда тұрғын үй
құрылысы жинақ ақшасының механизмін іске асырушы Қазақстандағы жалғыз банк
болып табылады.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – бұл тұрғын үйді сатып алуға,
салуға, жаңартуға не жөндеуге қажетті соманың жартысын Қазақстанның тұрғын
үй құрылыс жинақ банкі АҚ-дағы жинақ шоттарында алдын ала жинақтаған
жағдайда ұтымды проценттік ставкалар бойынша ұзақ мерзімді кредиттеу.
Жинақтау сомасына Салымшылардың салымдары, Қазақстанның тұрғын үй құрылыс
жинақ банкі АҚ-ның сыйақысы және мемлекеттің сыйлықақысы кіреді.
Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайын жақсарту
жөніндегі іс-шаралар кредиттеу объектісі болып табылады, ол іс-шараларға:
1) тұрғын үйді сатып алу, оның ішінде тұрғын үй жағдайын жақсарту
мақсатында оны айырбастау арқылы;
2) тұрғын үйді салу, жөндеу және жаңарту (құрылыс материалдарын, жер
учаскесін сатып алуды немесе мердігерлік жұмыстың ақысын төлеуді қосқанда)
жатады.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ жинақтаудың мынадай
мерзімдерін белгілейді: тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасын жинақтаудың ең аз
мерзімі – 3 жыл, ал ең көп мерзімі – шектелмеген. Кредиттеу мерзімі –
тұрғын үй заемын пайдалану жинақтау мерзіміне қарай 10 жылдан 15 жылға
дейін. Заем бойынша берешектің мерзімінен бұрын өтелгені үшін айыппұл
салынбайды.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ-ның бекітілген тарифтік
бағдарламасына сәйкес салымдар бойынша бүгінгі күнгі проценттер жылдық 1,5%-
тен 4,5%-ке дейін, заемдар бойынша – 3,5%-тен 6,5%-ке дейін.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ мынадай тарифтік
бағдарламалар бойынша жұмыс істейді: Жеделдетілген тарифтік бағдарлама;
Стандартты тарифтік бағдарлама; Ұзақ мерзімді тарифтік бағдарлама.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасына салымдар бойынша сыйақы есептеумен
қатар Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ-ның Салымшыларына жыл
сайын салым сомасының 20% ставкасы бойынша (есептелген сыйлықақыны
қосқанда) мемлекет сыйлықақысы есептеледі. Жыл сайын сыйлықақымен
ынталандырылатын салым сомасы 60 айлық есептік көрсеткішті құрайды. Тұрғын
үй құрылысы жинақ ақшасына салынған салымдар бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1Ипотекалық тұрғын үй несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы.
1.1Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің мәні.
1.2Тұрғын үй құрылыстық жинақ жүйесі арқылы берілетін ипотекалық несиелер.
1.3Шет ел тәжірибесіндегі ипотекалық несиелеу жүйесінің даму үлгілері.
2ҚР-дағы ипотекалық несиелеудің ұйымдастырылуы.
2.1Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несие беру бойынша қазіргі
жағдайы.
2.2 АТФ Банк АҚ-ның қаржылық көрсеткіштеріне жалпы талдау.
2.3.АТФ Банк АҚ-ның ипотекалық несиелеу процесін ұйымдастыру және беру
шарттары.
3Түрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметін дамытудағы
экономикалық мәселелер мен оларды шешу жолдары.
3.1Тұрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу қызметінің экономикалық
мәселелері.
3.2Тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу жолдары мен ипотекалық несиелеу
қызметін дамыту шаралары.
3.3 Қазақстан Республикасында ипотекалық несие беруді жетілдірудің
негізгі бағыттары.
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Әлеуметтік – экономикалық жаңғырту –
Қазақстан дамуының басты бағытты 2012 жылғы 27 қаңтардағы жолдауында
халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету мемлекеттің негізгі мақсаты
етіп қойған болатын.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы экономиканың қаржылық
секторының қазіргі даму кезеңі екінші деңгейдегі банктердің активінде
ипотекалық несиелендірудің белгілі бір ұлғаю үлесімен мінезделеді. Сонымен
қатар ипотекалық өнімнің дамуы сапалы орынды иеленеді, құрылысты және үйді
сатып алуда алғашқы төлемді төлеу арқылы несиенің мерзімі мен пайызы
бойынша топтастыруға және коммерциялық мүлікті жөндеуге, жаңартуға болады.
Азаматтарды жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз ету әрбір дамыған және
дамып келе жатқан мемлекеттердің маңызды мәселесі болып табылады.
Қазақстанда қазіргі уақытта бұл мәселелер өте маңызды – жаңартуды қажет ету
мен ескірген тұрғын қорын иелену және салынған үйдің жеткіліксіздігі.
Әрбір жанұяның бірінші талғамы өзінің меншік баспанасын алу.
Қазақстанда көптеген ипотеканы несиелердің жоғарлау арқасында өздерінің
пәтер мәселелерін шешеді.
Бүгінгі таңда Қазақстандағы ипотека өзін қозғалмайтын мүлікті
сатушыларды және сатып алуды, банктерді, бағалау агенттігін сақтандыру және
құрылыс мекемелерін қоса отырып қатынастың дамыған жүйесін көрсетті.
Қазақстанның ипотекалық жүйесі жас болса да Қазақстан
Республикасының Президенттінің Қазақстанның мүлігі туралы үкіміне
біраз жыл толды. Қазір таңда ипотекалық несиелендірудің пайыздық мөлшерін
қайта қаржыландыру жүйесі және т.б. сияқты түсініктер ел экономикасына
толықтай енді.
Қазақстандық ғалымдардың пікірінше баспаналық ипотекалық несие –
бұл баспананы қарызға алуға клиентке банкпен ұсынылған ақша құралдары.
Клиент ұсынылған несиені қолданғаны үшін банкке пайыз төлеу қажет және ай
сайын орнатылған келісім бойынша қарыз қаражаттарын мерзімінде қайтару
қажет. Несие есебінде алынған баспана қарыз алушының атына тіркеледі және
клиент ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банк кепілдігінде болады.
Бұл жағдайда ешқандай тәуекелдік болмайды. Сатып алушы банкке
келіп несиені рәсімдегеннен кейін меншікке баспананы алады. Егер де несие
берген банк шығынға ұшыраса және әртүрлі жағдайларда да азамат бұл
баспананың иеленушісі болып қалады.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық
несиелендіруді ұйымдастыру жағдайын зерттеу барысында ипотекалық несиенің
қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік
экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Екінші деңгейлі
банктерде ипотекалық несиені ұйымдастыру жұмыстарына зерттеу жүргізген
Ғ.С.Сейітқасымов Ғ.С., Мақыш С.Б., Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б.,
Мельников В.Д., Рафалович Л.А., Долан Э.Дж., Шарипов К.А., Худяков А.И.,
Юрченко Т.В., Лаврушина О.И., Ефимова Л.Г. сияқты беделді экономистер зор
үлес қосқан.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі
банктерінің ипотекалық несиелендіруін ұйымдастырудың қарқынды дамуын және
механизмін зерттеу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет параграфтары:
• екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыруға
толық түсінік беру;
• Қазақстанның және шетел елдердің екінші деңгейлі банктерінің
ипотекалық несиелендіруді ұйымдастырудың маңызы мен артықшылықтарын ашу;
• екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру
механизмдерінде талдау жасау;
• АТФ Банк АҚ-ның ипотекалық несиені ұйымдастыру қызметіне талдау;
• Қазақстан Республикасының ипотекалық несиелендіру механизмін
жетілдіру жолдарын өндеу;
• Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несие бойынша пайыздық
мөлшерлемені төмендетіп, құжаттарды рәсімдеу көлемін жеңілдету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасындағы екінші
деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру мәселелері.
Дипломдық жұмыстың пәні – АТФ Банк АҚ мысалында ипотекалық несиені
ұймдастыруды талдау және жетілдіру.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың
әдістемелік және тәжірибелік негізі ретінде отандық және шетелдік
авторлардың оқу құралдары, монографиялары, баспасөз қаржылық ақпараттары,
ҚР Ипотекалық несиелендіру туралы заңы, АТФ Банк АҚ бухгалтерлік
балансы, интернет сайт мәліметтері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік негізі. Зерттеу жүргізу барысындағы
алынған жұмыстың нәтижелерін Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі
банктері, сонымен бірге қаржы-несие саласында қызмет аткаратын қаржылық
институттардың қызмет етуінде және экономикалық оқу орындарының, қайта
даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу
үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістері. Қазақстандағы екінші деңгейлі
банктердің ипотекалық несиені ұйымдастырудың басты әдістері, оның одан әрі
даму жолдарын табу және зерттеу, және оны АТФ БанкАҚ-да тәжірибелік
қолдану.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы:
• ипотекалық несие сияқты экономикалық терминдердің ұғымдары
зерттеліп және олар бойынша авторлық көзқарастар ұсынылды;
• Қазақстандағы ипотекалық несиені ұйымдастыруды дамыту факторлары
құрастырылып, бір жүйеге келтірілді;
• ипотекалық несиені мемлекет тарапынан каржы-несиелік және
инвестициялық қолдау саясатының негізгі бағыттары ұсынылды;
• республикадағы ипотекалық несиені дамытуды тежейтін және несиелеуге
кедергі болып отырған негізгі факторлар және олармен күресудің
іс-шаралары анықталды;
• коммерциялық банктердің ипотекалық несиелеу үдерісін жетілдіру
бойынша ұсыныстар келтірілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы бет көлемінен, негізгі бөлімі
кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар қолданыған 45
әдебиеттер тізімінен, тұрады. Жұмыста 17 кесте және 9 сурет бар.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен пәні
және зерттеу әдістері қарастырылған.
Бірінші бөлімде ипотекалық несиелендіруді ұйымдастырудың теориялық негізі,
ипотекалық несиелендірудің мәні мен маңызы, екінші деңгейлі банктердегі
ипотекалық несиенің формалары және Ипотекалық несиені ұйымдастыру
барысындағы отандық және шетелдік тәжірибелер жайында көрсетілген.
Екінші бөлімде АТФ Банк АҚ-ның ипотекалық несиелендіруіне, қаржылық
көрсеткіштеріне, ипотекалық несиелендіру саясатына талдау жасалды.
Қазақстандағы ипотекалық несиенің қазіргі мәселелерімен толықтырылды.
Үшінші бөлімде Ипотекалық несиенің мәселелері мен даму болашағы
қарастырылды.
Дипломдық жұмысты зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1. Ипотекалық тұрғын үй несиелеу жүйесінің құрылуы мен дамуы.
1.1Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің мәні.
Алғашқы кезде тұрғын үйді қаржыландыру жүйесі тұрғын үй саясатына
толық сәйкес келді және мемлекеттік тұрғын үйлер құрылысын қаржыландыру
үшін бюджет қаражаттарын орталықтан бөлу орын алды.Нәтижесінде өзінің
тұрғын үй жағдайын жақсартуды қалайтын не тұрғын үй алу кезегінде тұрған
азаматтарға үй тегін берілген болатын. Кеңес үкіметінің құлдырауы және
тұрғын үй саласында нарықтық қатынастардың көрініс алуы тұрғын үй
реформасын жүргізуге алып келді. Бұл реформаның алғашқы қадамдары 1993 жылы
Жаңа тұрғын үй саясаты мемлекеттік бағдарламалары және оның іске асырылу
механизмдері туралы Қазақстан Республикасының Президенттінің Жарлығымен
жүзеге асты. Бағдарлама мемлекеттің тұрғын үй саясаты саласында мынадай
стратегиялық қадамдарын қарастырды: тұрғын үй саласына қатысты құқықтық
нормаларға қажетті өзгерістер мен толықтырулар енгізу; тұрғын үй құрылысын
және тұрғын үй-комуналдық шаруашылықтарды қаржыландыру жүйесін реформалау;
монополиясыздандыру[1]; түрғын үй құрылысының құнын төмендету және оны
халыққа арнап арзандатушараларын жасау; тұрғын үй қүрылысының процесіне
қатысушыларға және бүл процеске көптеген азаматтар мен занды тұрғаларлдың
қатысуы мақсатында жеңілідк жүйесін жасау және пайдалану; тұрғын үй
саласында жалға алуды кеңейту шараларын жүзеге асыру; құрылыс индустрия
базасын жаңғырту, түрғын үй құрылысына арналған жер телімшелерін бөлу және
тіркеу процедураларын жасау; элеуметтік, инженерлік және көлік
инфрақүрылымының тұрғын үй Құрылыстарын дамыту; мемлекеттің тұрғын үй
саясатын жүзеге асыруы үшін
тиімді ұйымдық құрылымдар құру; тұрғын үй және жылжымайтын мүлік нарығының
инфрақұрылымын дамыту.
Бұл құжат мемлекеттің тұрғын үй мәселесін шешуде маңызды болып
саналғанымен, осы күнге дейін аталған құжатта көрсетілген шаралардың
маңызды бөлігі орындалмаган десе болады. Мұндағы ойлар бүгінгі күні тұрғын
үй секторын және оны қаржыландыру жүйесін әрі қарай реформалар барысында
нақты мүмкіндіктерді талдау үшін өте маңызды.
Тұрғын үй қүрылыс саласындағы инвестициялық мүмкіндіктердің қүлдырауы
көптеген мердігерлік ұйымдардың экономикалық жағдайына теріс ықпал етті.
Нәтижесінде түргын үй құрылысында жүмыс жасаушылар саны қысқарды. Шын
мәнісінде мүндай жағдайда түрғын үй қүрылысына бюджеттен тыс қаражат
көздерін тартудың нақты жаңа механизмдерін іздестірудің маңыздылығы арта
түседі. Ондай механизм ретінде тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесін
қарастыруға болады және оның көмегімен қүрылыс саласьшдағы дағдарысты
тоқтатып, жұмысбастылық көрсеткішін жақсатруға және бірқатар элеуметтік
тұрғын үй мәселесін шешуге мүмкіндік туады.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі бұр тұрғын үй құрылысының дамуын
қамтамасыз ететін тұрғын үйді несиелеу процесін ұйымдастыруды анықтайтын
элементтерінің жиынтығын білдіреді. Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесі
үш басты қызмет атқарады:
тұрғын үй несиелерін қаржыландыруға қажетті
қаражаттармен
қамтамасыз ету
түрғын үй несиелерін беру және оларға қызмет көрсету
инвестордың қызметін атқару
Тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесінің өзге
экономикалық механизмдер сияқты, өзіне тән ішкі құрылымдық элементтері
болады.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің қүрылымдық элементтеріне
мыналарды жатқызуға болады: тұрғын үйді ипотекалық несиелеу түрлері; тұрғын
үйді ипотекалық несиелеу субъектілері, тұрғын үйді ипотекалық несиелеу
обьектілері, тұрғын үйді ипотекалық несиелеу принциптері, тұрғын үйді
ипотекалық несиелеу шартары, тұрғын үйді ипотекалық несиелеудің
ұйымдастырушылық-экономикалық негізі немесе несиелеу технологиясы.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің негізгі элементтеріне оның
субъектілері жатады. Субъектілеріне мыналарды жатқызуға болады:
• қарыз алушылар;
• несие берушілер;
• риелторлық және сақтандыру компаниялары;
• инвесторлар;
• үкімет.
Бұл аталған субъектілер түрғын үйді ипотекалық несиелеу нарығының
қатысушылары болып табылады. Олардың мақсаттары мен қызметтері 1-кестеде
берілген. Кестеден көріп отырғанымыздай түрғын үйді ипотекалық несиелеу
нарығында көптеген қатысушылар қызмет етеді. Мұндай қатысушылардың болуы
түрғын үйді ипотекалық несиелеудің өзіндік ерекшеліктерін сипаттайды.
Кесте 1. Тұрғын үйді ипотекалық несиелеудің ерекшеліктері.
Субъектілері Мақсаты және қызметтері
Қарыз алушылар Мүмкіндігіне қарай жақсы үй сатып
алу, сонымен қатар несие бойынша ай
сайынғы төлемді төлеуге әзір болу
Несие берушілер (екінші деңгейдегі Қарыз алушының төлемқабілетсіздігіне
банктер және өзге де байланысты тәуекелдерді азайту
қаржы-несие институттары) арқылы пайданы арттыру
Үй сатушылар (жеке түлғалар) Үйді тиімді бағада сату
Риелторлық ұйымдар Үшінші бір түлғаның тапсырмасы
бойынша, оның меншігіндегі үйді
тиімді бағада сатып, одан өзіне
тиісті комиссиондық сыйақыны алу
Жылжымайтын мүлік жөніндегі Қазақстан Республикасы аумағында
орталық жылжымайтын мүлікке деген меншік
құқығы туралы ақпарат жинау, тіркеу
және беру
Сақтандыру компаниялары Мәмілені толық сақтандыру, пайда
табу
Тәуелсіз бағалаушылар Ипотекалық несиелеуде кепіл заты
болып саналатын түрғын үйді бағалау
және оның кепіл қүнын анықтау
Қазақстан ипотекалық компаниясы Ипотекалық несие беру, ипотекалық
АҚ облигациялар шығару және орналастыру
Инвесторлар Ипотекалық облигацияларға қаражат
салып пайда алу
Қамқорлық жасау органы Кәмелетке толмаған азаматтардың
құқықтары мен мүдделірін қорғау
Мемлекет Ипотекалық несилеу жүйесінің тұрақты
және тиімді қызмет етуін қамтамасыз
ету; банк салымшыларының мүдделерін
қорғау мақсатында ипотекалық
несиелеу нарығына қатысушылардың
қызметіне бақылау және қадағалау
жүргізу; тұрмысы төмен отбасылардың
түрғын үй сатып алуына жағдай жасау
Дерек көзі: Шыныбеков Н. Қазақстандағы тұрғын үйді
ипотекалық несиелеу жүйесі. Әль-Фараби ат. Қ¥У Хабаршы.
Отандық тәжірибеде тұрғын үйді ипотекалық несиесін берушілерге
әмбебап және мамандандырылған банктер, сондай-ақ ипотекалық компаниялар
жатады. Мұндағы мамандандырылған банкке - Тұрғын үй құрылысы банкін , ал
ипотекалық компанияларға ірі коммерциялық банктеріміздің құрылтайшылығымен
ашылып жұмыс жасап жатырған несиелік мекемелерді жатқызуымызға болады.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің келесі бір элементіне оның
обьектілері жатады: тұрғын үй құрылысына арналған жер телімшесі, түрғын үй
құрылысы және қайта құру; тұрғын үйді сатып алу.
Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу обьектісіне тұрғын үй несиесін үш
түрге бөлуге болады:
түрғын үй құрылысына арналған жерді сатып алуға берілетін несиелер
түрғын үй құрылысына және қайта құруға берілетін несиелер
тұрғын үйді сатып алуға берілетін несиелер.
Отандық банктік тәжірибедегі ипотекалық неиселу ерекшеліктеріне сәйкес
аталған соңғы екі несие түрінің өзара айырмашылығы былай беруге болады:
тұрғын үй қүрылысына берілген несиеде кепілге басқа өтімді мүліктің болуын
талап етеді және ол қысқа мерзімдік сипатта болуы мүмкін, ал халықтың
тұрғын үй сатып алуға берілетін несие бойынша кепіл заты ретінде сол сатып
алынған үйдің өзі алынады және мұндай несиенің берілу мерзімі ұзақ мерзімді
құрайды, мысалы: 10-15 жыл және одан жоғары. Сонымен қатар, айта кететін
бір жайт, егер де салынып жатқан тұрғын үй, соның ішінде жеке үйлер несиені
қамтамасыз ету заты болмаған жағдайларда оларды тұрғын үйді ипотекалық
несиелеу обьектісіне жатқызуға болмайды. Тұрғын үйді ипотекалық несиелеу
жүйесінің келесі элементіне ипотекалық несиенің мәнін жэне қызмететрін,
сондай-ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы обьективті
экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейтін тұрғын үйді ипотекалық
несиелеу принциптері жатады. Олар несиенің мақсаттылығы; несиенің
диференциалдығы; несиенің мерзімділігі; несиенің қайтарымдылығын, несиенің
ақылылығы; несиенің қамтамасыз етілуі.
Мүндағы ең маңыздысы несиенің қамтамасыз етілуі өз кезегінде несиенің
қамтамасызе етілуі өз кезегінде несиенің қайтарылуына кепілдік болып
табылады. Мұндай несиенің қамтамасыз ету көзіне мыналар жатады:
• алғашқы көзі: қарыз алушының түрақты табысы, қаншалықты қарыз
алушының табыс алу не алмайтынына байланысты
тәуелді
болатындықтан, банктер екінші көздің болуын қалайды.
• екінші реттегі көзі: сатып алынатын түрғын үй.
Түрғын ұйді ипотекалық несиелеудегі қамтамасыз ету заты -жылжымайтын
мүлік кепіл заты болғанымен ол несие берушінің қолына берілмейді, керсінше
қарыз алушының иелігінде қалады. Бұл оның басты ерекшелігіне жатады.
Дамыған елдердің тәжірибесінде ипотека термині мынадай үш құқықтық
категорияларды сипаттайды:
ипотекалық несие алу үшін жылжымайтын мүлікті кепілге беру ( таза
құқытық қызметі)
салынған мүлік актісі (борыштық куәліктің басқа да аты бар)
ипотекалық несие (ақшалай займ) - жылжымайтын мүлікті кепілге алып
берілетін несие.
Мұндағы тұрғын үй несиесі - ипотекалық несиенің бір түрі. Ипотекалық
несие әрқашан жылжымайтын мүлік кепілдігі - ипотекамен, ал тұрғын үй
ипотекалық несиесі тек қана тұрғын үй жылжымайтын мүлігімен қамтамасыз
етіледі. Аталған несиелеу нысанында бір ғана қамтамасыз етілу кепілдігіне
несие қаражаттарына алған тұрғын үй жатады. Мұндай жағдайда банкпен қарыз
алушының арасында келісім шарт жасалады және соның негізінде қарыз алушы -
кепілдік беруші, ал қарыз беруші қарыз алушының несиені және пайызды
қайтаруға байланысты міндеттемесін толық орындағанша дейін кепілдікті
ұстаушы болып саналады. Кепілдік беруші (қарыз алушы) өз міндеттемесін
орындамаған жағдайда, кепілдікті ұстаушы (қарыз беруші) кепілге қойылған
мүліктің құны есебінен өзінің талабын қанағаттандыруға құқы бар.
Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар жарлығына сәйкес жылжымайтын мүлік
ипотекасы(ипотека) - кепілдік берушінің немесе үшінші бір түлғаның иелігнде
не пайдалануында болатын жылжымайтын мүлік түрі. Мүндай қамтамасыз ету
түрінің өзіндік кемшіліктері бар. Атап айтсақ, қарыз алушы үшін кепіл заты
ретінде оны рәсімдеу қымбаттығы, несиені қайтармаған жағдайда түрғын үйді
босату қажеттігі (бұл жерде қарыз алушының үйді сатып алғаннан соң жасаған
қосымша шығындары есепке алынбай қалуы); ал банк үшін : несиені беруден
бүрын кепілге алатын обьектіге толық тексеру және бағалай жүмыстарын
жүргізу қажеттігі, жылжымайтын мүліктің қүнының төмендеу қаупінің болуы.
Жалпы тұрғын үй ипотекалық несиесін қамтамасыз етуде, қажет уақытында
қамтамасыз етудің өзге де нысандары кепіл-хат, кепілдеме және сақтандыру
міндеттемелеріде пайдаланылуы мүмкін.
1.2 Тұрғын үй құрылыстық жинақ жүйесі арқылы берілетін ипотекалық
несиелер.
Қазiргi кезде ипотекалық несиелердi коммерциялық банктер бередi.
Ипотекалық несие берудiң мәнi азаматтарға дайын тұрғын үй сатып алуы
мақсатына ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие берудiң нарықтық жүйесiн құруға
негiзделедi. Сонымен бірге несие нарығында мамандандырылған қызмет
атқаратын Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ және Қазақстан
Ипотекалық Компаниясы АҚ өз қызметін жүзеге асыруда. Олар, тұрғын үй
сатып алу мақсатында толық көлемде ақша жинауға мүмкіндігі шектеулі тұрғын
халық үшiн қолайлы балама болып табылады, өйткенi бұл тұрғын үй сатып алуды
елеулi түрде жеделдетедi.
Несиеге тұрғын үй сатып алу тұрғын үй проблемасын шешушi негiзгi
ғана емес, сонымен бiрге шешушi рөл атқаратын екiншi деңгейдегi банктер
экономикалық қызметтiң базалық саласы болып табылады. Ал мемлекет болса
ипотекалық процесске барлық қатысушылардың өзара iс-қимылының тиiмдiлiгiн
қамтамасыз ететiн жалпы ережелердi белгiлеу арқылы көмекшi рөл атқарады,
сондай-ақ қажет болған жағдайда бюджет қаражаттарын тұрғын үй саласына
қосымша жеке инвестициялар тарту және азаматтардың тұрғын үй сатып алуына
жәрдемдесу үшiн тiкелей немесе жанама түрде қатыса алады.
Ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие берудiң мақсаты – азаматтардың жеке
қаражаттары мен ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиенiң есебiнен монополияланудан
тәуелсiз тұрғын үй рыногынан тұрғын үй сатып алудың нарықтық қағидаларына
негiзделген, орташа кiрiсi бар азаматтарды шамасы жетерлiк баға бойынша
тұрғын үймен қамтамасыз етудiң тиiмдi жұмыс iстейтiн жүйесiн құру болып
табылады.
Бұл жүйенi құру:
• тұрғын үй саласына халықтың жинағы және бюджеттен тыс басқа да
түрдегi қажеттi қаржы ресурстарын тартуға;
• тұрғын үй рыногын жандандыруға мүмкiндiк туғызады.
Қалыптасу үстiндегi отандық ипотекалық несие беру жүйесi:
• Қазақстан заңдарының базасына және экономикалық жағдайларына
бейiмдi болуға;
• даму сипатында болуға;
• азаматтардың, банктердiң, инвесторлардың, зейнетақы қорларының,
сақтандыру компанияларының және тағы басқаларының қаржы
ресурстарына негiзделуге;
• халықтың төлем қабiлетiнiң шектеулiлiгiн, инфляция деңгейiнiң
салыстырмалы жоғарылылығын, қаржы ресурстары құнының жоғарылылығын
ескеруi тиiс.
Қазақстан экономикасында ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие беру
жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуы үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi 2010
жылдың 21 тамызында № 1290 қаулысымен мақұлдаған ''Қазақстан
Республикасында тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзiмдi қаржыландыру және
ипотекалық несие беру жүйесiн дамыту Тұжырымдамасында'' (бұдан әрi –
Тұжырымдама) мынадай негiзгi мiндеттердi алға тартқан болатын:
• заңнамалық және нормативтiк базаны жетiлдiру, ипотекалық несие
берудiң қосымша көздерi мен тұрғын үй рыногының тиiмдi жұмыс
iстеуiн қамтамасыз етушi зейнетақы активтерiн орналастыру
тәртiбiне өзгерiстер енгiзу;
• ипотекалық несие беру жөнiндегi қызметтердi жүзеге асыруға үмiткер
екiншi деңгейлi банктерге қойылатын талаптарды белгiлеу;
• екiншi деңгейлi банктердiң ипотекалық облигацияларды шығару
тәртiбiн белгiлеу;
• зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың жинақтаушы
зейнетақы активтерiнiң есебiнен ипотекалық облигациялар алуына
рұқсат ету тәртiбiн белгiлеу;
• ипотекалық несие алушы азаматтарды, қарыз берушiлер мен
инвесторларды салықтық ынталандыру;
• қарыз алушыларды қарыз берушiлердiң заңсыз әрекеттерiнен де, әрi
бұрын алған ипотекалық несиенi өтей алмаған жағдайда үйден шығару
рәсiмi кезiндегi оларды қорғау үшiн әлеуметтiк тетiктердi жасау;
• әрi жеке, әрi мүлiктiк сақтандыру рыногын дамытуды көздейдi.
Қазiргi кездегi банктердiң тәжiрибесiнде жиi кездесiп отырған
тұрғын үйге ипотекалық несие беру жүйесiн құру стратегиясын қалыптастыру
барысында ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиелердiң шарттарын төмендегi
тәртiппен айқындауға болар едi:
• ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие инфляция деңгейiне қарай
индекстелiп, теңгемен берiледi;
• тұрғын үйге ұзақ мерзiмдi ипотекалық несие алынған несиелердi
қайтаруға нақты жағдайлар жасай отырып, 5 жылдан бастап және одан
да көп жылдарға (20 жылға дейiн) берiледi;
• несие бұл орайда кепiлдiң нысанасы болып табылатын сатып алынатын
тұрғын үйдiң нарықтық құнының 70 %-нан аспайтын мөлшерде болуы
қажет;
• қарыз алушы өзiнiң жеке қаражаты есебiнен қарыз берушiге сатып
алынатын тұрғын үй құнының 15-30 % сомасында ‘’бастапқы
жарнасын’’ енгiзуi қажетi;
• сыйақының (мүдденiң) мөлшер нарықтық мөлшерге сай болуы керек, бұл
олардың төлемiн уақытылы жасауға мүмкiндiк туғызады деп есептейдi
банк мамандары және осы орайда банктер, инвесторлар, жинақтаушы
зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдары және басқа да қаржы несие
институттары үшiн ұтымды болар едi деген болжамдар қалыптасуда;
• негiзгi қарыздың сомасы мен ол бойынша төленетiн сыйақы (мүдде)
аннуитеттiк формула бойынша есептелген ай сайынғы төлем нысанында
төленуi тиiс.
Ұзақ мерзiмдi несие төлемдiлiк,жеделдiлiк, қайтарымдылық
шарттарымен, сондай-ақ несие қаражаттарын пайдалану қатаң бақылауға алынып
отырып берiледi. Осы қаражаттардың есебiнен сатып алушының кепiлi несиелiк
қаражаттардың қайтарымдылығының негiзгi қамтамасыз етушiсi қызметiн
атқарады.
Ипотекалық несие алудың стандартты рәсiмi мынадай негiзгi
қызметтерден тұрады:
1. Қарыз алушының алдын ала саралауы (қарыз берушi туралы ақпарат,
қарыз берушiлердiң шарттары, несиелiк мәмiле жасау барысындағы құқықтар мен
мiндеттер).
2. Қарыз берушiнiң ипотекалық несиелердiң өтелу ықтималдылығын
бағалауы (қарыз алушы берген ақпаратты тексеру, оның төлем қабiлеттiгiн
бағалау және басқалары).
3. Тұрғын үйдi – ипотека нысанасын оның нарықтық құнын анықтау
мақсатында бағалау (стандартты әдiстемелер) мен тұрғын жайларды бағалау
нысандары.
4. Ипотека нысанасын, қарыз алушының өмiрiн және еңбекке
қабiлеттiгiн, сондай-ақ оның жұмыссыздығы жағдайында сақтандыру.
5. Қарыз алушылар мен тұрғын үйдi сатушылардың арасында пәтердi
сатып алу-сату шартын және қарыз алушы мен қарыз берушi арасындағы несиелiк
шартты жасасу, қарыз алушының тұрғын үйдi сатып алуы және оның қарыз
берушiге ипотека туралы шартбойынша немесе заң бойынша кепiлге өтуi. Егер
банк тұрғын үйдi сатушы болған жағдайда банк пен қарыз алушының арасында
да сатып алу-сату шарты жасалады.
Ипотекалық несие берген кезде несие тәуекелiн болдырмау мақсатында
(несиенi қайтармау тәуекелiн) келесiдей шараларды қолданған қажет болар
едi:
• қарыз берушiлердi кепiлге берiлген мүлiктен айыппұл өндiрiп алуды
және оны сатудың нақты мүмкiндiгiмен қамтамасыз ету;
• Қазақстан Республикасының азаматтық iс жүргiзу заңдарына сәйкес
бұйрықты iс жүргiзу тәртiбiмен кепiлдi даусыз алуды жүзеге асыру;
• ипотекалық несиелердiң андеррайтингтiк тетiгiн iске қосу, сол
арқылы оның рөлiн арттыру;
• ипотекалық несие беру мен оларға қызмет көрсетудiң сенiмдi
рәсiмдерiн әзiрлеу.
Қазiргi кезде ипотекалық несиенiң негiзгi стандарттары, оларға
қолданылатын талаптар, ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиелер беру процесiнiң
кезеңдерi мен тәртiбi Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң нормативтiк-
құқықтық кесiмдерiнде толық баяндалып отырады.
Несие валютасы - Ұлттық теңге; Пайыздық мөлшерлеме - 10% (бүкіл мерзім
бойы бірқалыпты); Бастапқы жарна - тұрғын үйдің бағасынан 10% кем емес;
Несие мерзімі - 20 жылға дейін.
Несие алуға берілетін өтінішті қарағаны үшін комиссия 5000 теңге
болады. Банктің несие алуға берілетін комитетінің аралық тұрғын үй заемын
беру туралы теріс шешімі шыққан жағдайда комиссия сомасы қайтарылмайды.
Банктің Несие алуға берілетін комитеті аралық тұрғын үй заемын беру
туралы оң шешім қабылдағаннан кейін сақтандыруды Заемшы Банк анықтаған
сақтандыру компанияларында жүзеге асырады. Сақтандыру бойынша барлық
шығысты Заемшы төлейді.
Банктерде тұрғын үй алуға берілетін несие шарттары бойынша кеңес алу
тегін беріледі. Ендігі жерде, тұрғын үй алуға берілетін қарыз алушының
қажетті құжаттар тізбесін қарастырып өтеміз (кесте 2):
Кесте 2. Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктеріндегі тұрғын
үй алуға берілетін қарыз алушыны тарапынан берілетін құжаттамасы
1. Несие алуға берілетін өтініш
2. Банктік заем алуға арналған сауалнамасы
3. Өтініш берушінің жеке куәлігінің (паспортының)көшірмесі
4. Салық төлеушікуәлігінің көшірмесі (РНН)
5. Ұйымрастағанеңбеккітапшасыныңнемес е еңбек шартының (келісім-шартының
)көшірмесі
6. Соңғы он екі айдағы еңбекақысы туралы ұйым басшысының және бас
бухгалтерінің қолы қойылып, мөрімен расталған (анықтама берген ұйымның
толық атауы,почталықмекен-жайымен банктікдеректемелері, клиенттің Банкке
хабарласусәтіндегіатқарып отырған лауазымы, түрлері бойынша
шегерімдерінің талдамасы,міндеттемелерінің болуы көрсетіле отырып)
анықтама.
7. Уәкілетті тұлғаның қолы қойылған немесе зейнетақы қорыныңмөрі басылған
жинақтаушы зейнетақы қорындағы соңғы онекі айдағы жеке зейнетақы шотынан
үзінді көшірме
8. Кәмелеттік жасқа толмаған отбасы мүшелерінің туу
туралыкуәлігініңкөшірмесі
9. Бірге тұратын кәмелеттік жасқа толған отбасы мүшелерінің
жекекуәліктерініңкөшірмелері
10.Қамқорлық және қорғаныш жасау органдарының кәмелеттік жасқатолмаған
отбасы мүшелерінің атынан кепілдік мүлікті кепілге қоюға және
соттантыссатуға келісімі
11.Тұрғын үйдің меншік иесі болыптабылатын кепіл зат беруші отбасының
кәмелеттік жасқа толған мүшелерініңжылжымайтын мүлікті кепілдік
қамтамасыз ету ретінде беруге және тұрғын үйдісоттан тыс тәртіппен
сатуға нотариаткуәландырғанкелісімі
12.Некеге тұру туралы (не ажырасу туралы) куәлік немесе барболса
некекелісім-шартынемесе Өтініш берушініңөтініш беру
сәтінденекедетұрмайтындығы, балаларының жоқтығы туралы
нотариаткуәландырғанөтініші
13.Кепілдікмүлікке құқығын белгілейтінқұжаттары
14.Уәкілетті органның кепілдік мүлікті бағалауактісі
15.Уәкілетті орган берген және мөрмен расталған 3 нысандағы клиенттің
отбасы құрамы туралы анықтама
16.Клиентте басқа банктердің алдындазаемдарбойынша ағымдағы, оның ішінде
кепілдікміндеттемелері болған жағдайда, несиелік берешегінің мөлшері
туралыанықтама
17.Коммуналдық төлемдер, телефон байланысы қызметі және мүлікпен жер салығы
бойынша берешегін төлегені туралыквитанциялардыңкөшірмелері
18.Жылжымайтын мүліктіңсақтандырылғанынжәне жасы 50-ден асқанклиенттер
бойынша жеке сақтандыруды растайтын құжаттар (сақтандыру
шарты(полисі[2]))
Дерек көзі: Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың
2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
2. Пайыздық мөлшерлемесі ауытқымалы ипотекалық несие тұрғын үй
бағасының 70% төлеуге беріледі, қалған 30% сіз өзіңіз төлеуіңіз қажет. Ал
ол үшін жеткілікті қаражаты жоқ азаматтар үшін компания мынандай жеңілдік
ойластырған: егер Ипотекалық несиелерге кепілдік беру қазақстандық қор АҚ
кепілдік етсе сіз бастапқы жарнаны 10% көлемінде төлейсіз. Қарызды өтеу
әдістемесі несие алу мерзімі ұзақ болған сайын әр айдағы төлем азайып
тұратын етіп жасалынған. Бұл қарыз алушы ге өте ыңғайлы. Ипотекалық
несиенің пайыздық мөлшерлемесі ауытқымалы болып келеді және инфляцияға
байланысты жылына екі рет сәуір мен қазан айларында қайта қарастырылады.
Несие валютасы - Ұлттық теңге; Несие сомасы - 600 000 теңгеден
жоғары; Пайыздық мөлшерлеме - Инфляцияға байланысты жылына екі рет сәуір
мен қазан айларында қайта қарастырылып отырады. Мөлшерлеменің ең жоғарғы
шегі қарастырылған. Осылайша мөлшерлеме инфляцияның қаншалықты өскеніне
қарамастан 4,5% көп болмауы тиіс; Бастапқы жарна - Ипотекалық несие тұрғын
үй бағасының 70% төлеуге беріледі (немесе Ипотекалық несиелерге кепілдік
беру қазақстандық қор[3] АҚ кепілдік берген жағдайда 90%); Сақтандыру -
Қарыз алушы өзінің қаражатынан жеке басын сақтандыру келісім-шартын
жасасуы керек және несие өтеудің бүкіл мерзіміне кепілдікке берілетін
тұрғын үйін сақтандыруы міндетті. Сақтандыру сыйақысы жылына бір рет
төленеді; Несие мерзімі - 3 жылдан 20 жылға дейін.
Кесте 3.Нарықтық бағдарлама шегінде берілетін ипотекалық несиені алу
үшін қажетті құжаттар топтамасы
Несие шартына қол қоюға дейін қажетті құжаттар:
1 Арнайы пішіндегі қарыз алушы қол қойған өтініш-сұрақнама
2 Қарыз алушы ортақ қарыз алушы дің жеке куәлігі (көшірме)
3 Салық төлеушісінің тіркеу нөмірі жайлы куәлік (көшірме)
4 Неке туралы куәлік (немесе некенің бұзылуы туралы куәлік) немесе
нотариус куәлігіндегі қарыз алушы дің несие алу кезеңінде некеде
тұрмағандығы және балалары жоқтығы жайлы өтініші
5 Қарыз алушы (ортақ қарыз алушы дің) негізгі және қосымша жұмыс (ондай
бар жағдайда) орындарынан анықтама, немесе қарыз алушы дің (ортақ
қарыз алушы дің) басқа да табыстарын сәйкес ұйымдар растаған
анықтамасы
6 Қарыз алушы дің (ортақ қарыз алушы ) жұмыс орнындағы кадр бөлімі
растаған еңбек келісім-шарты немесе еңбек кітапшасының көшірмесі
7 Нотариустың растауымен күйеуінің (әйелінің), кәмелетке толған отбасы
мүшелерінің, оған қоса кәмелетке толмаған отбасы мүшелерінің
мүддесіндегі қамқоршылық ұйымдардың кепілдікке, соттан тыс сатуға
жазбаша рұқсаты
8 Ипотеканың затына құқық беретін құжаттар, оған қоса:
- сатып алу-сату келісім-шарты, үйдің немесе пәтердің техникалық
паспорты (сатушының қолында);
- кадастрлы нөмірі бар (жеке үй салу бойынша) жер учаскесіне
жекеменшік құқық (пайдалану құқығын) беретін мемлекеттік акт;
- Жекеменшік мүлік және онымен жүргізетін іс-әрекетке құқықтың
мемлекеттік тіркеуге алынғандығы туралы куәлік (Жылжымайтын мүлік
орталығынан);
- Жылжымайтын мүлікті бағалау актісі;
- Құқықтық кадастр тіркеу қағазынан көшірмемен бірге №2 ақпараттық
анықтама (Жылжымайтын мүлік орталығынан), (Үйді сатушы дайындайды,
сату күніне қажетті).
Егерде қарыз алушы заңды тұлға болмай, кәсіпкер болған жағдайда
ұсынуға қажетті қосымша құжаттар:
1 Жылдық жалпы табыс жайлы салық комитетінің анықтамасы
2 Кәсіпкердің мемлекеттік тіркеу туралы куәлігі және патент көшірмесі
Кепілгер бар жағдайда ұсынуға қажетті қосымша құжаттар:
1 Жеке тұлғаның немесе заңды тұлғаның кепілгер болуы, банкпен кепілдік
келісім-шартын жасасуы міндетті
2 Кепілгердің жеке куәлігінің көшірмесі
3 Егер кепілгер жеке тұлға болса, онда оның жалақысы туралы анықтама,
жұмыс орнының кадр бөлімінің растауымен еңбек келісім-шарты немесе
еңбек кітапшасының көшірмесі қажет
4 Егер кепілгер[4] заңды тұлға болған жағдайда - нотариустың растауымен
жарғы мен құрылтай құжаттарының көшірмесі, оған қоса салық комитетінің
белгісі бар баланс, табыс пен шығыс туралы есеп, соңғы есеп күніне
сәйкес дебиторлық және кредиторлық қарыздардың түсіндірмесі
көшірмелері қажет.
Дерек көзі: Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-
2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
Тұрғын үйді салуға арналған ипотекалық несиелер келесі шарттар бойынша
беріледі:
- Несие сомасы – 600 000 теңгеден 50 000 000 теңгеге дейін;
- Несие мерзімі – 3 жылдан 20 жылға дейін;
- Кепілзат ретінде қарыз алушы дің немесе үшінші жақтың (затқа
кепілгер) жекеменшігіндегі тұрғын үй немесе басқа да мүлігі жарайды;
- Құрылысқа лицензиясы бар адаммен жасалған сәулеттік жобаға
мердігерлік;
- Тұрғын үйді салуға ипотекалық несие алу үшін А.Қ.Ж. сақтандырған
жағдайда қарыздың жалпы сомасы тұрғын үйдің бағаланған сомасынан 85% артық
болмауы қажет.
Тұрғын үйді жөндеуге арналған ипотекалық несиелер келесі шарттар
бойынша беріледі:
- Несие сомасы – 600 000 теңгеден 10 000 000 теңгеге дейін;
- Несиенің көлемі – кепілзаттың нарықтық бағасынан 50% дейін;
- Кепілзат ретінде қарыз алушы дің немесе үшінші жақтың (затқа
кепілгер) жөндеуге қажетті тұрғын үйі немесе жекеменшігіндегі басқа да
тұрғын үйі, мүлігі жарайды;
- Жүргізілген жұмыстың кестесі мен бағасы, жұмысты тапсыру жайлы ақт,
мердігермен келісім-шарт қажетті;
- Тұрғын үйді салуға ипотекалық несие алу үшін қарыздың жалпы сомасы
тұрғын үйдің бағаланған сомасынан 70% артық болмауы қажет. Ал А.Қ.Ж.
сақтандырған жағдайда 85% аспауы қажет;
- Жөндеу жұмыстары бітісімен қарыз алушы дің қаражатынан жылжымайтын
мүлік қайта бағаланады.
Ипотекалық несиені алу шарттары:
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған несие жеке
тұлғаларға, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын (жеңілдетілген декларация
бойынша немесе патент арқылы жұмыс істейтін) адамдарға беріледі;
- Ипотекалық несие бойынша пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты немесе
ауытқымалы бола алады;
- Несие мерзімі: пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты болған жағдайда 37
айдан 120 айға дейін, ал ауытқымалы болған жағдайда 37 айдан 180 айға
дейін;
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған ипотекалық
несие келесі мүлікті сатып алуға беріледі: бөлек тұрған ғимараттар, офистік
алаңдар; ғимараттардағы алаңдар, бизнес-орталықтардағы офистер; өндіріс
алаңдары, қоймалар, сауда алаңдары; кәсіпкерлік бағытта пайдалану
мақсатында тұрғын үй қорынан шығарылған пәтерлер; алдағы уақытта тұрғын үй
қорынан шығарып, коммерциялық жылжымайтын мүлік ретінде жабдықтау
мақсатында тұрғын пәтерлер;
- Ипотекалық несие мөлшері - 2 000 000 теңгеден жоғары.
Ипотекалық несиені алу шарттары:
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған несие жеке
тұлғаларға, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын (жеңілдетілген декларация
бойынша немесе патент арқылы жұмыс істейтін) адамдарға беріледі;
- Ипотекалық несие бойынша пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты немесе
ауытқымалы бола алады;
- Несие мерзімі: пайыздық мөлшерлеме бірқалыпты болған жағдайда 37
айдан 120 айға дейін, ал ауытқымалы болған жағдайда 37 айдан 180 айға
дейін;
- Коммерциялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған ипотекалық
несие келесі мүлікті сатып алуға беріледі: бөлек тұрған ғимараттар, офистік
алаңдар; ғимараттардағы алаңдар, бизнес-орталықтардағы офистер; өндіріс
алаңдары, қоймалар, сауда алаңдары; кәсіпкерлік бағытта пайдалану
мақсатында тұрғын үй қорынан шығарылған пәтерлер; алдағы уақытта тұрғын үй
қорынан шығарып, коммерциялық жылжымайтын мүлік ретінде жабдықтау
мақсатында тұрғын пәтерлер;
- Ипотекалық несие мөлшері - 2 000 000 теңгеден жоғары.
Ипотекалық несиені алу шарты:
- Бастапқы жарнаның ең аз мөлшері – 10%;
- Несие мерзімі – 37-ден 240 айға дейін;
- Несие мөлшері – 600 мың теңгеден жоғары;
- Пайыздық мөлшерлемесі бірқалыпты;
- Міндетті түрде жеке бас пен мүлікті сақтандыру;
- Қарызды бөлшектеп немесе толығымен кезектен тыс өтеу несие
берілгеннен кейін кез-келген уақытта жүзеге асырылады.
Соңында, тұрғын үйді сатып алуға және жөндеуге арналған ипотекалық
түрғын үй қарызын алуда, Қазақстан Ипотекалық Компаниясы Акционерлік
Қоғамы жүзеге асырып жатқан ипотекалық несиелер бағдарламаларының
қаншалықты тиімді екенідігін, Қазақстан Ипотекалық Компаниясының
бағдарламаларының қандай артықшылықтары бар екендігін қарастыру қажет.
1) сыйақы мөлшерлемелерінің төмендігі;
2) несие мерзімінің ұзақтығы;
3) несиені теңгемен алу мүмкіндігі;
4) аннуитенттік төлемдердің қарызгер бюджетіне ауыртпалық етпейтіндігі;
5) несиені мерзімінен бұрын төлеу мүмкіндігі;
6) бастапқы жарнаның аздығы.
Ипотека көмегімен үй жағдайын жақсартқысы келетін азаматтардың жиі
Өз кірістері мен шығындарын жоспарлау мәселесі өте күрделі мәселе және
ешкім оны дер кезінде шеше алмайды. Сондықтан Қазақстан Ипотекалық
Компаниясы өз қарызгерлеріне мерзімі өтіп кеткен берешегін өтеуге 60 күн
уақыт береді. Осы мерзім аяқталғанша сіздің қаражат қиындықтарыңызды шешуге
мүмкіндігіңіз болады.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – тұрғын үй жағдайын жақсарту
үшін кейіннен заем алу құқығымен өз қаражатын жинақтауға негізделген тұрғын
үйді қаржыландыру жүйесі.
Салымшының сатып алатын тұрғын үйіне Қазақстанның тұрғын үй құрылыс
жинақ банкі АҚ-да шарттың жалпы сомасының 50% мөлшерінде алдын ала жарна
сомасын жинақтауы қажет, ал Банк өз кезегінде Салымшыға рыноктағыға
қарағанда төмен процентпен қалған 50%-і мөлшерінде тұрғын үй заемын береді.
Салым жинақтаудың ең аз мерзімі – 3 жыл.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасының Салымшыларына мемлекеттік сыйлықақыны ммелекеттік бюджеттен
төлеуді қарастырады. Сыйлықақы мөлшері негізгі сомадан және ол бойынша
есептелетін Банктің сыйақысынан тұратын ынталандырылатын салымның 20%-ін
құрайды.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ мамандандырылған қаржы
мекемесі болып табылады. Ол Салымшыларға тұрғын заемы мен жинақталған
ақшаны төлеу үшін салымдарды пайдала алады. Уақытша бос ақшаны Банк
мемлекеттік бағалы қағаздарға және басқа да тәуекелсіз қаржылық құралдарға
сала алады, ол Салымшылардың тұрғын үй заемына қажетті соманы алатындығына
және жинақталған ақшаларының сақталатындығына кепілдік алуын қамтамасыз
етеді.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ заемдарының негізгі
артықшылығы – заем берілетін барлық мерзім ішінде сыйақының төмен ставкалы
болатындығына кепілдік берілуі, бұл Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның несие капиталы рыноктарынан тыс жұмыс істеуімен, соған қарай
банктің проценттік саясатының сыйақы ставкаларының қаржы рыногының
конъюнктурасынан тәуелсіз екендігімен байланысты. Бұл тұрғын үй құрылысы
жинақ ақшасы жүйесінің ерекшелігі болып табылады, соның негізінде Салымшы
мен Заем беруші бір тұлға ретінде Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның қаржыландыру және қайта қаржыландыру жүйесін қалыптастырады.
Ұтымды жақтары:
1. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – қаражатты сенімді жерге
салу;
2. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы аз мөлшерде тұрақты түрде салымдар
жинақтауға мүмкін береді;
3. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасының салымшыларына тұрғын үй заемы
бойынша тұрақты және төмен проценттердің болатындығына кепілдік берілген.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – тұрғын үй жағдайын жақсарту
үшін кейіннен заем алу құқығымен өз қаражатын жинақтауға негізделген тұрғын
үйді қаржыландыру жүйесі.
Салымшының сатып алатын тұрғын үйіне Қазақстанның тұрғын үй құрылыс
жинақ банкі АҚ-да шарттың жалпы сомасының 50% мөлшерінде алдын ала жарна
сомасын жинақтауы қажет, ал Банк өз кезегінде Салымшыға рыноктағыға
қарағанда төмен процентпен қалған 50%-і мөлшерінде тұрғын үй заемын береді.
Салым жинақтаудың ең аз мерзімі – 3 жыл.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасының Салымшыларына мемлекеттік сыйлықақыны ммелекеттік бюджеттен
төлеуді қарастырады. Сыйлықақы мөлшері негізгі сомадан және ол бойынша
есептелетін Банктің сыйақысынан тұратын ынталандырылатын салымның 20%-ін
құрайды.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ мамандандырылған қаржы
мекемесі болып табылады. Ол Салымшыларға тұрғын заемы мен жинақталған
ақшаны төлеу үшін салымдарды пайдала алады. Уақытша бос ақшаны Банк
мемлекеттік бағалы қағаздарға және басқа да тәуекелсіз қаржылық құралдарға
сала алады, ол Салымшылардың тұрғын үй заемына қажетті соманы алатындығына
және жинақталған ақшаларының сақталатындығына кепілдік алуын қамтамасыз
етеді.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ заемдарының негізгі
артықшылығы – заем берілетін барлық мерзім ішінде сыйақының төмен ставкалы
болатындығына кепілдік берілуі, бұл Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның несие капиталы рыноктарынан тыс жұмыс істеуімен, соған қарай
банктің проценттік саясатының сыйақы ставкаларының қаржы рыногының
конъюнктурасынан тәуелсіз екендігімен байланысты. Бұл тұрғын үй құрылысы
жинақ ақшасы жүйесінің ерекшелігі болып табылады, соның негізінде Салымшы
мен Заем беруші бір тұлға ретінде Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ
банкі АҚ-ның қаржыландыру және қайта қаржыландыру жүйесін қалыптастырады.
Ұтымды жақтары:
1. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – қаражатты сенімді жерге
салу;
2. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы аз мөлшерде тұрақты түрде салымдар
жинақтауға мүмкін береді;
3. Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасының салымшыларына тұрғын үй заемы
бойынша тұрақты және төмен проценттердің болатындығына кепілдік берілген.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ бүгінгі таңда тұрғын үй
құрылысы жинақ ақшасының механизмін іске асырушы Қазақстандағы жалғыз банк
болып табылады.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы жүйесі – бұл тұрғын үйді сатып алуға,
салуға, жаңартуға не жөндеуге қажетті соманың жартысын Қазақстанның тұрғын
үй құрылыс жинақ банкі АҚ-дағы жинақ шоттарында алдын ала жинақтаған
жағдайда ұтымды проценттік ставкалар бойынша ұзақ мерзімді кредиттеу.
Жинақтау сомасына Салымшылардың салымдары, Қазақстанның тұрғын үй құрылыс
жинақ банкі АҚ-ның сыйақысы және мемлекеттің сыйлықақысы кіреді.
Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайын жақсарту
жөніндегі іс-шаралар кредиттеу объектісі болып табылады, ол іс-шараларға:
1) тұрғын үйді сатып алу, оның ішінде тұрғын үй жағдайын жақсарту
мақсатында оны айырбастау арқылы;
2) тұрғын үйді салу, жөндеу және жаңарту (құрылыс материалдарын, жер
учаскесін сатып алуды немесе мердігерлік жұмыстың ақысын төлеуді қосқанда)
жатады.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ жинақтаудың мынадай
мерзімдерін белгілейді: тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасын жинақтаудың ең аз
мерзімі – 3 жыл, ал ең көп мерзімі – шектелмеген. Кредиттеу мерзімі –
тұрғын үй заемын пайдалану жинақтау мерзіміне қарай 10 жылдан 15 жылға
дейін. Заем бойынша берешектің мерзімінен бұрын өтелгені үшін айыппұл
салынбайды.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ-ның бекітілген тарифтік
бағдарламасына сәйкес салымдар бойынша бүгінгі күнгі проценттер жылдық 1,5%-
тен 4,5%-ке дейін, заемдар бойынша – 3,5%-тен 6,5%-ке дейін.
Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ мынадай тарифтік
бағдарламалар бойынша жұмыс істейді: Жеделдетілген тарифтік бағдарлама;
Стандартты тарифтік бағдарлама; Ұзақ мерзімді тарифтік бағдарлама.
Тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасына салымдар бойынша сыйақы есептеумен
қатар Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ-ның Салымшыларына жыл
сайын салым сомасының 20% ставкасы бойынша (есептелген сыйлықақыны
қосқанда) мемлекет сыйлықақысы есептеледі. Жыл сайын сыйлықақымен
ынталандырылатын салым сомасы 60 айлық есептік көрсеткішті құрайды. Тұрғын
үй құрылысы жинақ ақшасына салынған салымдар бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz