Қазақстанның мұнай өнеркәсібі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Мұнай өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының рөлі ... ... ... ... ... ... ...
2 Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Қазақстанның минаралды.шикізат ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Өнеркәсіп көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Мұнай өнеркәсібінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3.Мұнай өңдейтін өнеркәсіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Сыртқы экономикалық қарым . қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Қазақстанның табиғи ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Мұнай өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының рөлі ... ... ... ... ... ... ...
2 Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Қазақстанның минаралды.шикізат ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Өнеркәсіп көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Мұнай өнеркәсібінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3.Мұнай өңдейтін өнеркәсіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Сыртқы экономикалық қарым . қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Қазақстанның табиғи ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының мұнай өнеркәсібіне талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал 2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі есе өсті. Экономикамыздың өсуінде мұнай өнеркәсібінің ролі зор. Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі «Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын» қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел экономикасындағы мұнай өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика экономикасының дамуындағы мұнай өнеркәсібінің ролін айқындау.
Міндеті:
• Республика экономикасына жалпы сипаттама беру;
• Республикадағы өнеркәсіптің, соның ішінді мұнай өнеркәсібінің дамуына талдау жасау;
• Республиканың мұнай өнеркәсібінің келешекте даму бағыттарын айқындау;
• Республиканың табиғи ресурстарын, соның ішінде мұнай ресурстарын тиімді пайдаланудвың жолын айқындау.
Жоғарыда айтылған міндеттерге жету барысында республиканың экономикасының даму ерекшеліктері, мұнай өнеркәсбінің дамуы қарастырылған.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
• Барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф ырықтандырылды;
• Сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
• 1995 жылы 1 шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды, олардың алым көлемге ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
• түбегейлі институциялдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кәсіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруашылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет меншігінде тек 15,5%-ы ғана қалған;
• рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі , 72-сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп жатыр.
Яғни экономикамыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының мұнай өнеркәсібіне талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал 2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі есе өсті. Экономикамыздың өсуінде мұнай өнеркәсібінің ролі зор. Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі «Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын» қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел экономикасындағы мұнай өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика экономикасының дамуындағы мұнай өнеркәсібінің ролін айқындау.
Міндеті:
• Республика экономикасына жалпы сипаттама беру;
• Республикадағы өнеркәсіптің, соның ішінді мұнай өнеркәсібінің дамуына талдау жасау;
• Республиканың мұнай өнеркәсібінің келешекте даму бағыттарын айқындау;
• Республиканың табиғи ресурстарын, соның ішінде мұнай ресурстарын тиімді пайдаланудвың жолын айқындау.
Жоғарыда айтылған міндеттерге жету барысында республиканың экономикасының даму ерекшеліктері, мұнай өнеркәсбінің дамуы қарастырылған.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
• Барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф ырықтандырылды;
• Сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
• 1995 жылы 1 шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды, олардың алым көлемге ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
• түбегейлі институциялдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кәсіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруашылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет меншігінде тек 15,5%-ы ғана қалған;
• рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі , 72-сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп жатыр.
Яғни экономикамыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Агошков М.И. Развитие идей и практики комплексного освоения недр. – Горный журнал, 1984, №3,с.3-7.
2. Новожилов В.В. Измерение затрат и результатов. - М.: Наука, 1967. -156 с.
3. Хачатуров Т.С. Об экономической оценке природных ресурсов // Вопросы экономики, 1969, №1, с. 66-74.
4. Комплексная экономическая оценка минеральных ресурсов. – Алма-Ата: Наука, 1972. – 208 с.
5. Виноградов В.Н. Экономическая оценка комплексного минерального сырья. – М.: Недра, 1978. – 223 с.
6. Гудалин Г.Г. Предпроектная экономическая оценка рудных месторождений. – М., 1967. – 324 с.
7. Дегтярев В.С. Методические рекомендации по разработке ТЭД-ов о целесообразности детальной разведки месторождений твердых полезных ископаемых. – М.: ВИЭМС, 1986. – 220 с.
8. Кондин С.Р. Штифанов П.И. Вопросы допроектной экономической оценки месторождений минерального сырья. – Алма-Ата, 1962. – 137 с.
9. Туркебаев Э.А., Каплан М.И., Шалабаев С.Ш. Как оценить эффективность месторождения. // Народное хозяйство Казахстана, 1997, №1, с.80-83
10. Мкртчян М.В. Вопросы планирования и стоимостной оценки минерально-сырьевых ресурсов. // Советская геология, 1964, №10, с.113-121.
11. Соболевкий Т.Ф. Экономическая оценка рудных месторождений. – М.: ЦНИГРИ, 1976. – 143 с.
12. Струмилин С.Г. О цене «даровых благ» природы // Вопросы экономики, 1967, №8, с.69.
13. Гатов Т.А. Рациональное использование месторождений цветных металлов. – М.: Недра, 1980. – 277 с.
14. Никифоров М.М. и др. Эффективность комплексного использования полиметаллических руд и пути ее повышения. – Алма-Ата, 1978. – 22с.
15. Сиразутдинов А.М., Дороненко Ф.Г., Смирнов Н.И. Принципы оценки освоения новых горно-промышленных районов Казахстана. – Алма-Ата: КазНИИНТИ, 1976. – 81с.
16. Быховер Н.А. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1971. – 210 с.
17. Синопальников К.Г., Гинзбург Е.Г. Экономические расчеты при проектировании угольных шахт. – М.: Недра, 1967. – 280 с.
18. Ергалиев А.Е., Шестаков В.А. Оценка месторождений и выбор некоторых параметров разработки с учетом фактора времени. – Алма-Ата: Наука, 1958. – 110 с.
19. Логинов В.П. Экономические проблемы технического прогресса в добыче минерального сырья. – М., 1971. – 67 с.
20. Перкуль М.М. Об экономической оценке угольных месторождений // Уголь, 1959, №2, с.54-56.
21. Рачковский С.Я. Основы экономической оценки месторождений полезных ископаемых в условиях социалистического хозяйства // Цветная металлургия, 1959, № 6.
22. Лурье А.Л. Методы линейного программирования и их применение в экономике. – М.: Статистика, 1964. – 84с.
23. Марголин А.М. Оценка запасов минерального сырья (математические методы). – М.: Недра, 1974. – 264 с.
24. Пожарицкий К.Л. Основы оценки месторождений полезных ископаемых и рудников // Горный журнал, 1957, №9, с. 3-9.
25. Пугачев В.Ф. Оптимизация планирования. – М.: Экономика, 1968. – 167 с.
26. Трушков Н.И. Основы оценки рудных месторождений // Цветные металлы, 1931, №2.
27. Астахов А.С. Экономическая оценка запасов полезных ископаемых. – М.: Недра, 1981. – 287 с.
28. Мкртчян Г.М., Суспицын В.А., Клисторин В.И. Оценка ресурсов в моделях природопользования. – М.: Наука, 1979. – 192 с.
29. Тонкопий М.С. Экономика природопользования. – Алматы: Экономика, 1998. – 475 с.
30. Упушев Е.М. Экономика природопользования и охрана окружающей среды. – Алматы: Экономика, 1999. – 334 с.
31. Грацерштейн И.М., Кульницкий Л.С. Технико-экономическое проектирование предприятий цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1981. – 248 с.
32. Каганович С.Я. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1985. – 168 с.
33. Косминский Б.М. Учет и планирование замыкающей себестоимости в горной промышленности. – М.: Недра, 1970. – 196 с.
34. Хрущев Н.А. Методы экономической оценки месторождений минерального сырья в районах нового освоения. – М.: Наука, 1982. – 166 с.
35. Рогожин В.М. Совершенствование методов геолого-экономической оценки месторождений полезных ископаемых. – А., 1982. – 147 с.
36. Закон «О земле, о недрах и недропользовании». – Алматы: Жетi Жаргы, 1996.
37. Сергеев М.А., Лексин В.Н. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья.// Комплексное использование минерального сырья, 1979, №8
38. Соколов В.И. Налоги за природопользование в США и Канаде. – М.: Наука, 1985.
39. Рациональное использование сырьевых ресурсов и основных фондов металлургической промышленности Урала. – Свердловск, 1977. – 137с.
40. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья. – Свердловск: ИЭ УНЦ, 1982. – 69 с.
41. Эффективность комплексного использования минерального сырья. – Алма-Ата: Наука, 1984. – 137 с.
42. Кузнецов Д.Т. Распределение затрат и оценка эффективности в комплексных производствах. – М.: Экономика, 1971. – 183 с.
43. Райханұлы Н. Өткен жылдың қорытындысы не көрсетті? //Ақиқат.-2003-№3-41-43б.
44. Райханұлы Н. Экономиканың жарты жылдық қарқыны. //Ақиқат.-2004-№9-11-12б.
45. Райханұлы Н. Экономикалық дағдарыстан қайтсек шығамыз? // Ақиқат.-1994-№4-14-17б.
46. Есентүгелов А. Қазақстандағы макроэкономикалық жағдай. // Ақиқат.-1996-№11-14-17б.
47. Елшібекова Қ. Инвестициясыз экономика өрге баспайды. //Саясат.-1998-№2-15-18б.
48. Шыңғыс М. Экономикадағы дүбәралық. //Жас Алаш.-2006-№12-1-2б.
49. Сәбден О. Инвестиция салынған негізгі салалар. // Ақиқат.-1997-№2-15б.
50. Құлымжанов М . Нарықтық экономиканың мәні, құрылымы және тиімді жұмыс істеудің шарты. //Агробизнесс теориясы мен тәжірибесі. А.-1997-19-21б.
51. Райханұлы Н. Реформаға көзқарас. (Нарықтық қатынастардың дамуы қандай?) // Ақиқат.-1997-№5-11-18б.
52. Құлымжанов М. Нарықтық экономика заңдары. // Ақиқат.-2003-№7-30-32б.
53. Сатымбекова К. Тенденции экономического развития РК в современных условиях. // Саясат.-2005-№8-4-5.
54. Әліқұлов К.А. Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуы. // Жаршы.-2004-№2-60-62б.
55. Дүйсенбек Ә. Инвестиция –экономика емшісі. // Егемен Қазақстан.-1997-№8-6-7б.
56. Нұрмолдақызы Г. Инвестицияларды қайда жұмсаған қайырлы. // Қаржы-қаражат.-1998-№7-23б.
57. Нұрмолдақызы Г. Қазақстанға инвестиция қайдан құйылуда? // Егемен Қазақстан.- 1989-№1-4б.
58. Райханұлы Н. Нарықтық қатынастар мен ҚР-да экономиканың басты салаларында жұмсалған инвестицияның құрамы мен динамикасы. // Ақиқат.-1998-№2-33-35б.
59. Шыңғыс М. Инвестиция –экономика өзегі. // Жас Алаш.-1998-№4-2б.
60. Шыңғыс М. Қазақстан және әлемдік инвестиция. // Жас Алаш.-2002-№9-9б.
61. Қаженбаев С. ΧΧΙ ғ. Қазақстанның экономикалық даму модельдері. //Статистика учет и аудит.-2002-№2-30-32б.
62. Шалғынбаев Н. Нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы жекешелендіру. // Саясат.-2004-№8-49-51б.
63. Райханұлы М. Жыл қорытындысы не көрсетті? // Ақиқат.-1998-№4-30-32б.
64. Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2003
65. Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2005
1. Агошков М.И. Развитие идей и практики комплексного освоения недр. – Горный журнал, 1984, №3,с.3-7.
2. Новожилов В.В. Измерение затрат и результатов. - М.: Наука, 1967. -156 с.
3. Хачатуров Т.С. Об экономической оценке природных ресурсов // Вопросы экономики, 1969, №1, с. 66-74.
4. Комплексная экономическая оценка минеральных ресурсов. – Алма-Ата: Наука, 1972. – 208 с.
5. Виноградов В.Н. Экономическая оценка комплексного минерального сырья. – М.: Недра, 1978. – 223 с.
6. Гудалин Г.Г. Предпроектная экономическая оценка рудных месторождений. – М., 1967. – 324 с.
7. Дегтярев В.С. Методические рекомендации по разработке ТЭД-ов о целесообразности детальной разведки месторождений твердых полезных ископаемых. – М.: ВИЭМС, 1986. – 220 с.
8. Кондин С.Р. Штифанов П.И. Вопросы допроектной экономической оценки месторождений минерального сырья. – Алма-Ата, 1962. – 137 с.
9. Туркебаев Э.А., Каплан М.И., Шалабаев С.Ш. Как оценить эффективность месторождения. // Народное хозяйство Казахстана, 1997, №1, с.80-83
10. Мкртчян М.В. Вопросы планирования и стоимостной оценки минерально-сырьевых ресурсов. // Советская геология, 1964, №10, с.113-121.
11. Соболевкий Т.Ф. Экономическая оценка рудных месторождений. – М.: ЦНИГРИ, 1976. – 143 с.
12. Струмилин С.Г. О цене «даровых благ» природы // Вопросы экономики, 1967, №8, с.69.
13. Гатов Т.А. Рациональное использование месторождений цветных металлов. – М.: Недра, 1980. – 277 с.
14. Никифоров М.М. и др. Эффективность комплексного использования полиметаллических руд и пути ее повышения. – Алма-Ата, 1978. – 22с.
15. Сиразутдинов А.М., Дороненко Ф.Г., Смирнов Н.И. Принципы оценки освоения новых горно-промышленных районов Казахстана. – Алма-Ата: КазНИИНТИ, 1976. – 81с.
16. Быховер Н.А. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1971. – 210 с.
17. Синопальников К.Г., Гинзбург Е.Г. Экономические расчеты при проектировании угольных шахт. – М.: Недра, 1967. – 280 с.
18. Ергалиев А.Е., Шестаков В.А. Оценка месторождений и выбор некоторых параметров разработки с учетом фактора времени. – Алма-Ата: Наука, 1958. – 110 с.
19. Логинов В.П. Экономические проблемы технического прогресса в добыче минерального сырья. – М., 1971. – 67 с.
20. Перкуль М.М. Об экономической оценке угольных месторождений // Уголь, 1959, №2, с.54-56.
21. Рачковский С.Я. Основы экономической оценки месторождений полезных ископаемых в условиях социалистического хозяйства // Цветная металлургия, 1959, № 6.
22. Лурье А.Л. Методы линейного программирования и их применение в экономике. – М.: Статистика, 1964. – 84с.
23. Марголин А.М. Оценка запасов минерального сырья (математические методы). – М.: Недра, 1974. – 264 с.
24. Пожарицкий К.Л. Основы оценки месторождений полезных ископаемых и рудников // Горный журнал, 1957, №9, с. 3-9.
25. Пугачев В.Ф. Оптимизация планирования. – М.: Экономика, 1968. – 167 с.
26. Трушков Н.И. Основы оценки рудных месторождений // Цветные металлы, 1931, №2.
27. Астахов А.С. Экономическая оценка запасов полезных ископаемых. – М.: Недра, 1981. – 287 с.
28. Мкртчян Г.М., Суспицын В.А., Клисторин В.И. Оценка ресурсов в моделях природопользования. – М.: Наука, 1979. – 192 с.
29. Тонкопий М.С. Экономика природопользования. – Алматы: Экономика, 1998. – 475 с.
30. Упушев Е.М. Экономика природопользования и охрана окружающей среды. – Алматы: Экономика, 1999. – 334 с.
31. Грацерштейн И.М., Кульницкий Л.С. Технико-экономическое проектирование предприятий цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1981. – 248 с.
32. Каганович С.Я. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1985. – 168 с.
33. Косминский Б.М. Учет и планирование замыкающей себестоимости в горной промышленности. – М.: Недра, 1970. – 196 с.
34. Хрущев Н.А. Методы экономической оценки месторождений минерального сырья в районах нового освоения. – М.: Наука, 1982. – 166 с.
35. Рогожин В.М. Совершенствование методов геолого-экономической оценки месторождений полезных ископаемых. – А., 1982. – 147 с.
36. Закон «О земле, о недрах и недропользовании». – Алматы: Жетi Жаргы, 1996.
37. Сергеев М.А., Лексин В.Н. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья.// Комплексное использование минерального сырья, 1979, №8
38. Соколов В.И. Налоги за природопользование в США и Канаде. – М.: Наука, 1985.
39. Рациональное использование сырьевых ресурсов и основных фондов металлургической промышленности Урала. – Свердловск, 1977. – 137с.
40. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья. – Свердловск: ИЭ УНЦ, 1982. – 69 с.
41. Эффективность комплексного использования минерального сырья. – Алма-Ата: Наука, 1984. – 137 с.
42. Кузнецов Д.Т. Распределение затрат и оценка эффективности в комплексных производствах. – М.: Экономика, 1971. – 183 с.
43. Райханұлы Н. Өткен жылдың қорытындысы не көрсетті? //Ақиқат.-2003-№3-41-43б.
44. Райханұлы Н. Экономиканың жарты жылдық қарқыны. //Ақиқат.-2004-№9-11-12б.
45. Райханұлы Н. Экономикалық дағдарыстан қайтсек шығамыз? // Ақиқат.-1994-№4-14-17б.
46. Есентүгелов А. Қазақстандағы макроэкономикалық жағдай. // Ақиқат.-1996-№11-14-17б.
47. Елшібекова Қ. Инвестициясыз экономика өрге баспайды. //Саясат.-1998-№2-15-18б.
48. Шыңғыс М. Экономикадағы дүбәралық. //Жас Алаш.-2006-№12-1-2б.
49. Сәбден О. Инвестиция салынған негізгі салалар. // Ақиқат.-1997-№2-15б.
50. Құлымжанов М . Нарықтық экономиканың мәні, құрылымы және тиімді жұмыс істеудің шарты. //Агробизнесс теориясы мен тәжірибесі. А.-1997-19-21б.
51. Райханұлы Н. Реформаға көзқарас. (Нарықтық қатынастардың дамуы қандай?) // Ақиқат.-1997-№5-11-18б.
52. Құлымжанов М. Нарықтық экономика заңдары. // Ақиқат.-2003-№7-30-32б.
53. Сатымбекова К. Тенденции экономического развития РК в современных условиях. // Саясат.-2005-№8-4-5.
54. Әліқұлов К.А. Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуы. // Жаршы.-2004-№2-60-62б.
55. Дүйсенбек Ә. Инвестиция –экономика емшісі. // Егемен Қазақстан.-1997-№8-6-7б.
56. Нұрмолдақызы Г. Инвестицияларды қайда жұмсаған қайырлы. // Қаржы-қаражат.-1998-№7-23б.
57. Нұрмолдақызы Г. Қазақстанға инвестиция қайдан құйылуда? // Егемен Қазақстан.- 1989-№1-4б.
58. Райханұлы Н. Нарықтық қатынастар мен ҚР-да экономиканың басты салаларында жұмсалған инвестицияның құрамы мен динамикасы. // Ақиқат.-1998-№2-33-35б.
59. Шыңғыс М. Инвестиция –экономика өзегі. // Жас Алаш.-1998-№4-2б.
60. Шыңғыс М. Қазақстан және әлемдік инвестиция. // Жас Алаш.-2002-№9-9б.
61. Қаженбаев С. ΧΧΙ ғ. Қазақстанның экономикалық даму модельдері. //Статистика учет и аудит.-2002-№2-30-32б.
62. Шалғынбаев Н. Нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы жекешелендіру. // Саясат.-2004-№8-49-51б.
63. Райханұлы М. Жыл қорытындысы не көрсетті? // Ақиқат.-1998-№4-30-32б.
64. Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2003
65. Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2005
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылыми министрлігі
Тарих және география кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстанның мұнай өнеркәсібі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстанның нарықтық экономикаға
өтуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3. Мұнай өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының
рөлі ... ... ... ... ... ... ...
2 Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.1. Қазақстанның минаралды-шикізат
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
2.1 Өнеркәсіп
көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.2 Мұнай өнеркәсібінің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.Мұнай өңдейтін
өнеркәсіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .
2.3 Сыртқы экономикалық қарым -
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Қазақстанның табиғи ресурстарын тиімді пайдалану
мәселелері ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының мұнай өнеркәсібіне
талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені
тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен
құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал
2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі
есе өсті. Экономикамыздың өсуінде мұнай өнеркәсібінің ролі зор.
Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі
Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын
қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді
және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел
экономикасындағы мұнай өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру
үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел
экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика
экономикасының дамуындағы мұнай өнеркәсібінің ролін айқындау.
Міндеті:
• Республика экономикасына жалпы сипаттама беру;
• Республикадағы өнеркәсіптің, соның ішінді мұнай өнеркәсібінің дамуына
талдау жасау;
• Республиканың мұнай өнеркәсібінің келешекте даму бағыттарын айқындау;
• Республиканың табиғи ресурстарын, соның ішінде мұнай ресурстарын тиімді
пайдаланудвың жолын айқындау.
Жоғарыда айтылған міндеттерге жету барысында республиканың экономикасының
даму ерекшеліктері, мұнай өнеркәсбінің дамуы қарастырылған.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан
зор көп жұмыстар атқарылды:
• Барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф
ырықтандырылды;
• Сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның ішінде
әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын өнімдерге кеден
бажы алып тасталынды;
• 1995 жылы 1 шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық саны
бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды, олардың алым көлемге ретке
қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
• түбегейлі институциялдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр.
Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді,
реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кәсіпорын жекешелендірілді,
оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі
жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруашылық қызметпен айналысатын
субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет
меншігінде тек 15,5%-ы ғана қалған;
• рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші
дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі , 72-
сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып,
кейбіреулері өзара бірігіп, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп
жатыр.
Яғни экономикамыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр.
1. Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары.
Басқа республикалар сияқты Қазақстанның да нарыққа бағытталған
экономика құруға бет алғанына он жылдан да асты. Бұрынғы жоспарлы
экономиканы нарықтық экономика түріне алмастыру экономиканың барлық
салаларында дерлік жүргізілді. Көлемі мен тереңдігі жөнінен бұрын болып
көрмеген әлеуметтік – экономикалық және саяси дағдарыстан елімізді алып
шығу жолында күрделі істер атқарылуда. Біздің халқымыз көшпелі экономиканың
ауыртпалығы мен бейнетін бастан кешіруде.
Экономикалық жағдайды обьективті бағалау үшін ТМД елдері өз
басынан тек жәй көшпелі экономиканы емес, оның кеңестік дәуірден кейінгі
ерекше түрін өткеріп жатқанын ескеруіміз керек. Ол екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі Батыс және Орталық Еуропа, Жапония, Шығыс Азия
елдеріндегі, сондай-ақ Шығыс Еуропа мен Балтық теңізі жағалауындағы
елдердегі социализмнен кейінгі көшпелі экономикадан бөлек. Бірінші топтағы
елдерде нарықтық қатынастар мен шаруашылық тәсілдерін соғыс бөліп кеткен-
ді, соғыс аяқталысымен олар қайта қалпына келтірілді. Ал екін-ші топтағы
елдердің социалистік жоспарлы экономикасы да онша көп уақытқа созылған жоқ,
оның үстіне олардағы экономиканың кейбір секторларында шаруашылықтың
нарықтық қатынастары сақталды, олар дамыған елдермен қанаттас еді.
Сондықтан, бұл елдерде экономиканы өзгер-ту процесі жеңілірек болды.
Ал ТМД елдерінде нарықтық қатынастарды тыңнан бастау қажет болды.
Кеңес адамдарында нарықтық әлеуметтік түсінік, кәсіпкерлік рух,
демократиялық ой-пікір сияқты қасиеттер кеңінен дамымаған еді. Сондықтан да
бұл елдерде нарықтық қатынастардың өмірге баяу енуі, қалыптасуы, бекуі
түсінікті, өйткені оларда экономиканы басқарудың барлық буынында бұрынғы
кадрлар іс басында отырғаны айдан анық еді.
Қазақстан ТМД-ның басқа елдері сияқты нарыққа бет алған экономика
жолына 1992 жылдың қаңтарында аяқ басты. Нарықтық экономикаға өту барысында
Қазақстанға өзара тұтасып жатқан екі міндетті шешу қажет болды:
- экономиканы тұрақтандыру және оны тамыры тереңге кеткен дағдарыстан
шығару;
- нарықтық қатынастарды құру және дамыту;
Экономикада нарықтық қатынастармен нарық тетіктерін құлашын кеңге
жайған дағдарыс жағдайында дамыту өте күрделі еді, сондай-ақ экономикалық
дағдарысты жеңу де қиын еді, өйткені шаруашылық жүргізудің ескі тетіктері
оған жарамайтын, ал жаңалары тек енді ғанғ қалыптаса бастаған болатын.
Міне, осындай жағдайда Ресей үкіметі бағаны тез ырықтандыруға, қатаң
ақша – кредит және қаржы – бюджет саясатына, рубльдің(сомның) біртұтас
жылжымалы курсына, сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға және
жекешелендіруді шапшаң жүргізуге, яғни есеңгіретіп емдеу саясатына
негізделген реформаның стратегиясын ұсынды.
Кеңестік жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшудің бұл
бірден-бір жолы және түбегейлі өзгерістің дұрыс стратегиясы болатын. Ре-
форманың алғашқы сәтінде саналы түрде мақсат етіп қойылған есеңгіреу
(шок) кеңес өкіметінен кейінгі экономиканы өзгертудің қашып құтылмай-
тын қиындығы еді. Өйткені бұл экономикада баға алшақтығы жағдайында жасанды
тағайындалған бағалар орын алған-ды, қайта құру заманында экономикалық
саясаттың және біліксіз жүргізілген табыс саясатының нәтижесінде шектен тыс
көп жиналған ақша массасы бар-тұғын, ал мұның өзі өте тапшы тұтыныс рыногын
тудырған болатын. Қысып ұстап, қолдан жасалған жасырын инфлияция ашық түрге
айналды. Бұл, осылай болуға тиісті, өйткені бұл қауіпті ісік көп жылдар
бойы экономиканы іштен жеп, оның жазылмас дертіне айналған еді. Сондықтан
одан жазылу үшін ауыр болғанымен есеңгіретіп емдеу қажет болды.
Алғашқыда экономиканы ырықтандыруға және қаржыны шектеудің
макроэкономикалық тұрақтандыруына негізделген басымдықтан гөрі құрылымдық
өзгерістермен қабат жүретін экономиканы қаржыландырумен өндірісті өсіру
қызықтырыңқыраған стратегия болды. Бірақ-та, аса зор инфлияция, қаржы
жүйесі қаусаған, тұрғындар қолында жиналған ақшаның массасы шектен тыс көп
жағдайда мұндай стратегия – экономикалық күйреу болды. Оның үстіне ондай
стратегияны жүзеге асыру да мүмкін болмайтын, өйткені бұрынғы біртұтас
кеңестік нарық бөлшектенді, бұрынғы шаруашылық байланыстар үзілді, ал басқа
нарықтарға біздің тауарлармен шығу мүмкін емес еді. Экономиканы қар-
жыландыруға қажетті ақшаны қандай да ақша станогы басып шығарып үлгермейтін
еді, ақша тапшылығы күннен – күнге арта берген болар еді.
Бұдан басқа тағы бір қызықтырарлық стратегия нарыққа біртіндеп
көшу болды. Алайда, коммунистік көзқарас басым, нарыққа қарсы
институционалдық ортада оны жүзеге мүмкін емес еді. Нарыққа деген әр қадам,
нарықтық тұрақтандыру тетіктері қатты қарсылық кездестіріп, ақыр аяғы ескі
жүйеге қайтып келер еді.
Қалай болғанда да, сомдық аймақта отырған және Ресейдің Үкіметі Орталық
банкі және Парламенті жүргізіп отырған экономикалық саясатқа тәуелді, өз
валютасын енгізіп, оның курсын реттеп отыруға уақыты да тәжірибесі де және
ресурсы, өзінің қаржы жөніндегі институттары жоқ Қазақстан Ресейдің
стратегиясын оның кейінгі бұлтарыстарымен бірге қабылдауға мәжбүр болды.
Қазақстан өзінің іс жүзіндегі жеке дара экономикалық саясаты мен өз
реформасын өзінің ұлттық валютасын енгізгеннен соң 1994 жылдан бастап ғана
жүргізе бастады. Осыдан кейін ғана өкіметтен ұлттық банктің экономикалық
саясаты азды-көпті қажетті дәйектілікке және алдын-ала болжауға ие болды.
Өкінішке орай, 1992 жылғы мамырда реформаның қабылданған стратегиясынан бас
тартқан соң келесі жылдар аса асқындаған және шапқылаған инфляция,
өндірістің құлдырауының өсу және тұрғындар өмір деңгейінің шапшаң төмендеу
жылдарына айналды. Реформа жылдары инфляция деңгейі 13250есе өсті,
өндірістің құлдырауы 1991 жыл деңгейінің 50 пайызына, ал өмір деңгейі 4
есеге дейін құлдырады.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде
орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
-барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф
ырықтандырылды;
-сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның
ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын
өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
-1995 жылғы 1-шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық
саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды. Олардың алым көлемі
ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
-түбегейлі институциалдық өзгерістер жасалды және жасалынып
жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен
жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16 мың кәсіпорын
жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын
өнеркәсіптің ірі – ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруа-
шылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80 пайыздан астамы
жекеменшікте, мемлекет меншігінде тек 15,5 пайызы ғана қалған;
-рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100 ден астам
екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30 дан астамы жеке
меншіктегі, 72- сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер
банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, қосылып, іріленіп деген сияқты
табиғи процесс жүріп жатыр. Ұлттық банк қабылданған заң бойынша тәуелсіз
банкке айналды. Инвестициялық және қамсыздандыру компаниялары, зейнетақы
және басқа қорлар сияқты банкке жатпайтын қаржылық институттар құрыла
бастады, толық нарықтық тәртіпке қазақстандық банкаралық валюта – қаржылық
биржа, бірнеше тауар биржасы – осының бәрі нарықтық экономиканың өзіне тән
айнымас белгілері;
-нарықтық экономиканың, оны мемлекеттік реттеудің құқықтық базасы
жасалды, ол үнемі жетілдірілуде.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның бүгінгі экономикасы нарықтық
экономикаға әбден ұқсайды, бұдан былай жоспарлы экономикаға қайтар жол жоқ.
Нарықтық экономикаға өту барысында экономикамызда төмендегідей
бағыттар бойынша құрылымдық өзгерістер жүргізілді:
-мемлекет меншігінде болған барлық өнеркәсіп орындары мен ауыл-
шаруашылық бірлестіктерін жекеменшікке беру;
-экономика құрылымында өнеркәсіптің әсіресе өңеуші өнеркәсіптің
үлесін арттыру. Өнеркәсіптің артта қалған салаларында өнімділікті арттыру
үшін және жаңа техникамен технологияларды пайдалану үшін шетел
инвестицияларын тарту;
-ҒТР нәтижелерін экономиканың барлық саласында кеңінен пайдалану;
-жеке кәсіпкерлікті дамыту;
-отандық тауардың сапасын жақсарту рақылы дүние жүзілік
нарықтағы бәсекелестігін арттыру;
-экономикадағы қажетсіз салаларды басқа салалармен ауыстыру,
орта және ұсақ кәсіпорындардың санын көбейту;
-Әлемдік шаруашылыққа интеграциалану, яғни халықаралық еңбек
бөлінісіне қатысып, сыртқы сауда құрылымын өзгертіп, экспортқа тек шикі-
затты ғана емес, сонымен қатар дайын өнімді шығару.
Сурет 1
Қазақстанның ұлттық экономикасының трансформациялық даму кезеңдері
5 этап:
1999-2004ж
1 этап: 4 этап:
1991-1993ж 1997-1998ж
2 этап: 3 этап:
1993-1995ж 1995-1996ж
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы.
Қазақстан бүгінде егеменді тәуелсіз мемлекет. Қоғамда әлеуметтік,
саяси және экономикалық реформалар жүріп жатыр. Ұзақ мерзімді мақсаттар өз
нәтижелерін әзірге бере қоймаса да оның қайсыбір бағыттары бойынша
жетістіктерге қол жеткізудеміз. Республика экономикасы да тұрақтана
бастады. Бүгінде саяси және экономикалық жүйе мүлде өзгеше.
Өтпелі кезеңде бірқатар қиындықтардың болып жатқаны да рас. Бұл
жөнінде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына
жолдауында Мен өз отандастарымызға өтпелі кезеңнің ауыртпалықтарын
түсініп, оған төзіп отырғаны үшін рахмет айтамын, осы қасиеттер біздің
табысқа жетуіміздің, қоғамымыздың топтасуының, шетелдік инвесторларды
тартудың және халықаралық қоғамдастықтың біздің пролемаларымызды шешуге
кірістірудің елеулі кепілі деп санай-
мын,- деді. Осының бәрі қазіргі ғана емес, болашақ ұрпақ игілігі үшін де
жасалып жатқан шаралар.
Қазақстанның әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кіруі өндіріс
көлемінің елеулі кемуіне әсер еткені белгілі. Технологиялық тұрғыдан артта
қалуы, өндірістердің даярсыздығы, шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларын
игере алмау, бәсекеге қабілетсіздік – осының бәрі көптеген кәсіпорындардың
тұрып қалуына, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалтуға , өндірістің
құлдырауына әкеп соқты. Соның салдарынан елімізде соңғы 8 жылда өндіріс
көлемі екі еседен артық қысқарды.
Ішкі капитал мен жинақталымдардың жеткіліксіздігінен Қазақстан
шетелдік капиталға, жеке капиталға да, сондай-ақ халықаралық қаржы
институттарына да тәуелді болып отыр. Қазіргі таңда экономиканы көтеру
инвестицияның түсуіне байланысты болып отыр. Бүгінде Қазақстан зор
мүмкіндіктер табалдырығында тұр. Мәселен, Азияның ең кедей елдерінің өзі
отыз жыл ішінде қайыршылықтан шығып, индустриялы мемлекттерге айналғаны
белгілі. Алғашқылары Корея, Тайвань және Сингапур болса, қазір оларға
Малайзия, Индонезия және Тайланд қосылып отыр. Қазақстанның көршісі
Қытайдың да экономикасы жоғары қарқынмен дамуда. Соған орай бұл елдер күллі
әлемде Азия жолбарыстары ретінде танылып отыр.
2030 жылға қарай Қазақстан өзінен-өзі көтеріле қалмайды. Ол
республика халқының қажырлы еңбегі арқылы ғана дамыған елдер қатарына
қосыла алады.
2030 жылы Қазақстан Орталық Азия барысына айналады және өзге
дамушы елдер үшін үлгі болады деп сенемін, - деген елбасымыз Н.Ә.
Назарбаевтың сөзінің іске асырылуы Қазақстанның да өркендеп, қуатты елге
айналарына сеніміміз мол.
1.3. Мұнай өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының ролі
Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып
табылады. Инвестицияның көмегімен инфрақұрылымды жетілдіре беру керек.
Оның жетілдірілуі экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда алда тұрған қиын жағдайды шешудің бірден-бір жолы, бұл
отандық өндірісті дамыту. Егер де ауыр өнеркәсіпті дамытуға әзірше шама-
шарқымыз жетпейтін болса, шағын және орта өнеркәсіпті дамытуды жолға қою
кезектегі міндетіміз.
2005 жылдың 27-сәуірінде, Республика президентінің шағын және орта
кәсіпкерлікпен шұғылданушылармен кездесуінде осы мәселе ерекше әңгіме
болды. Бұл бағытты дамыту аса мол инвестицияны қажет етпейді. Отандық
инвестицияларын босқа жіберіп жатқан жоқ. Біз жыл сайын 1,5 млр АҚШ доллары
көлемінде шетел инвестицияларын пайдаланамыз. Ал, оларды өсіммен қайтару
бізге оңай емес. Бұл салада жетіспеген жағдай, жіберілген қателік көп,
Сондықтан да отандық инвестицияға қатты көңіл бөлу керек. Қор рыногын
жандандырған жөн. Инвестиция иемденуші еңбектен, өндіруші еңбекке ауысқаны
тиімді. Осылай болса, жұмыссыздар азаяр еді. Қазір жұмыссыздардың саны
артып отыр.
Сонымен бірге ауыл шаруашылығына да инвестиция бөлу мардымсыз.
Қазіргі кезде бұған балл құрылымдары да, шетілдік инвесторлар да барып
отырған жоқ.
Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлудің өз ерекшеліктері болуы тиіс.
Инвесторлар салықтың барлық түрінен босатылғандары жөн.
Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық тауарлары арасындағы ара қатынаста
жөнге келтіру керек. Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлгенде, неше беруге
келгенде Үкімет те белгілі мөлшерде тәуекелге баруы керек. Ауыл тұрғындары
үшін жұмыс орындарын ашып, олардың күн көруіне керекті табыс көзін жасап,
оларға жалақы төлемесе, күнелту үшін малдан басқа ештеңе қалмағандықтан,
мал басы әрі қарай шұғыл азаятын болады. Бұл жағдай халқымыздың бұрынғыдан
да арзан жүдеуіне әкеліп соғады.
Қазіргі кезде аграрлық рынок қорғаусыз қалды, ол әлемдік экономика
кеңістігіне тиісті қорғау шараларынсыз енуде. Ал елімізге азық-түлік
өнімдерін тасымалдау өсіп келуде. Ет өнімдерін әкелу 1,4 % -дан 10% -ға,
қант 37,7 % -дан 60 % -ға дейін, өсімдік майы 25 % -дан 60 %-ға дейін т.б.
өсті. Республикада тамақ өнімдері жетіспейтінін пайдаланып, батыс елдері
Қазақстанға сақталу мерзімі бітуге таяған арзан азық-түліктерін әкелуде. Өз
елімізде жеткілікті көлемде өндірілетін өнімдерді (астық, мақта, жүн,
қаракөл, ет. т.б.) сырттаен әкелуге алымдарды жоғары белгілеп, ал
өзіміздікін сыртқа еркін шығаруға рұқсат беру керек. Өзімізде жетіспей
отырған өнімдерді сыртқа шығаруға тосқауыл қойған жөн. Ең бастысы, өз
елімізде өндіруге мүмкіндігі бар тауарларды, әсіресе тамақ, жеңіл өнеркәсіп
өнемдерін шеттеп тасымалдауымыз орынсыз. Осының салдарынан, бір жағынан
экономика ақсап отырса, екінші жағынан елімізде еңбек жасындағы көптеген
тұрғындары жұмыссыз жүр.
Халық шаруашылығының қай саласы да қаржысыз дамымайды. Оны табу,
толықтыруға түрлі қиындықтар кездесуде. Ел экономикасын дамытуда ішкі
қаржының маңызды екені белгілі, бірақ ,ол жеткіліксіз дәрежеде болып отыр.
Осыған байланысты, шетел қаржыларын тарту басты мақсатымызға айналып отыр.
Осы тұрғыдан біраз жұмыстар да тындырылды: Алдағы уақытта шетелдік
инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты мәселеге айнала бастады.
Бұл орынды да. Себебі, шетелдік инвестициялар бізге тегін келіп жатқан жоқ.
Оны пайдаланғанымыз үшін шетелдіктерге көптеген қосымша қаржы төлеуге
мәжбүрміз. Оның мөлшері онша аз да емес және жыл сайын артып келуде. Егер
шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2-1,3 млрд. АҚШ
доллары көлемінде болатын болса, соңғы жылдары ол 5,8 млрд. АҚШ долларына
жетіп отыр. Біз жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе
беретін болады. Ал, оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің
өндіріс орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарыын жандандыруы керек.
Осы тұрғыдан қарағанда, шетел капитлын өзімізге тарта берудің жағымсыз
жақтары баршылық Шетел инвестициясын өз экономикамызды дамытуға тартқанның
өзінде олардың қай пиғылмен келгенін, не істеуді жоспарлағанын, қандай
технологияны өндіріске енгізілетінін алдын ала білуіміз керек. Инвестиция
алған өндіріс орнына қандац пайда түсетіні күні бұрын көрініп тұрғаны жөн.
Шетел инвестициясын өндіріске тарта отырып, оларды шаруашылықтың қай
саласына пайдалану тиімді – осыған көбірек мән беру керек. Кейін осы
капиталды падаланғанымыз үшін өсім төлейтін болғандықтан өзіміз шешуіміз
керек.
Шетел инвестициясын ғылым мен білімді, ғылым жетістіктерін көбірек
керек ететін шаруашылық салаларын дамытуға, жаңа технологияны енгізуге
жұмсаған тиімді тәжірибеден Байқалып жүргендей, инвестицияны ұзақ
өндірістік циклды дамытуға немесе шетел тауарлары көп тасымалдауынан
бәсекелестік кең өріс алған салаларға жұмсау самарқаулау. Сондықтан да
мемлекет отандық тауар өндірушілерді шетелдік тауар өндірушілерден қорғауы
керек. Бөл жөнінде арнайы бағдарлама болғаны жөн. Қазіргі валюта курсына
байланысты шикізатты шетелге көптеп сату оны отандық тауар өндірушілерге
сатудан әлдеқайда пайдалы. Сол себепті еліміздің шикізаты шетке кетіп
жатыр, ал отандық кәсіпорындар шикізатсыз қалуда. Бұған жол бермес үшін
валюта курсын өзімізде қай өндіріс саласын дамыту тиімді, соған байланысты
өзгеріп отыру керек.
Экономикалық дамуды ынталандырудың бағдарламасына инвестициялық және
өнеркәсіптік саясаттарын қаржыландырудың қосымша көздерін іздестірген жөн.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, отандық өнеркәсіп пен ауыл
шаруашылығының дамуына жағдай жасау, халықты жұмысқа орналастырумен,
олардың хал-ахуалының жақсартумен тығыз байланысты. Жұрт жаппай еңбекпен
айналысқан жағдайда жұмыссыздықтан (әзірше шағын қалаларда) қоғамның
тұрақтылығына келетін қауіп азаяды.
Инвестицияның біраз бөлігі жаңа технологияны сатып алуға және
өндіріске енгізуге жұмсалуы тиіс. Бұл жерде екі түрлі қиындықты айта кету
керек: біріншіден, Шетел технологиясын жаппай сатып алу өз елімізде
техникалық прогрестің төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Жаман да болса, шетел технологиясын алу керек деген пікір
қалыптасады. Сөзіміз жалаң болмас үшін, мына дәлелді келтірейік. Сонау 1965
жылы Каз ПТИ қызметкерлері бұрғылау жұмысында пайдаланатын жасанды алмас
коропкасы бар бұрғы дайындаған болатын. Бұл жаңалыққа инвестициядан патент
алынған. Оның көмегімен бұрғылау жұмысының құнын 20 пайызға арзандатуға
болады.
Бірақ ол қолдау таппады. Оның себебі, біздің елімізде шетел
технолоигясына бас ұру басым да, отандық технологияға, отандық
опертапқыштарға мән беру кем. Қазіргі уақытта Қазақстанға шетел тауарымен,
технологиясымен бәсекелесуге жарамды отандық тауар мен технологияға көңіл
бөлетін уақыт жетті.
Ал, екіншіден, отандық машина жасауды тірілтеміз деп өзіміздің өнімсіз
технологияны көбірек пайдалана берсек, шетелдіктерден артта қалып қоямыз.
Осыны ескере келіп, өз елімізде өндіруге тіпті мүмкіндігі жоқ немесе
тиімсіз технологияны сырттан алдырған орынды. Бұл тұрғыдан алғанда
еліміздің технологиялық қаіпсіздігін ескерген жөн.
Қорыта айтқанда, инвестициялық қорларды тиімді пайдалану үшін
төмендегі талаптарды сақтаған орынды:
- экспорттық шамамызды көтеріп, шетелден тасымалданатын тауарды
елімізде өндіру;
- елімізден валютаны заңсыз жолмен сыртқа шығаруға жол бермей
валюталық бақылау жүйесін жетілдіру.
- Шетел капиталын елімізге тартуға мемлекеттік кепілдеме берулі
шектеу.
- Экономикалық өсу тұрақты болуы үшін оны отандық инвестициясымен
жарақтандырып, халықтық төлеу (салық, сатып алу) қабілетін
жоғарылату.
Осыған байланысты еліміз алдында екі басты міндет тұр: инвестициялық
белсенділікті көтеру, ішкі рыноктың тұрақты дамуын қамтамасыз етуі , оның
басты бағыттары:
- инвестицияны өндірістік салаларға молырақ бөлу;
- ауыл шаруашылығында жерді тиімді пайдалана білу. Оны
жекеменшікке біржолата сатып жібермей, жалға беру, түсетін жал
ақысы-жалға алушыларға оны тиімді пайдалануға көмек көрсету;
- Шетелдіктерге жерді пайдалануға шек қою баға қоюдағы
арақатынасты реттеп, олардың арасындағы алшақтықты азайту;
- Отандық тауарлар есібінен ішкі рыноктың дамуына жағдай жасау.
Қорыта келгенде айтарымыз, шетелдік және отандық инвестицияларды қайда
жұмсауды, қалай пайдалануды тиісті басшылар мен мамандар болып мықтап
ойланып, айқын бағыт алған жағдайда, одан еліміздің өнеркәсібі мен ауыл
шаруашылығы үлкен пайда көрері анық.
2 Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне жалпы сипаттама
2.1. Минералды-шикізат ресурстары
Қазақстан табиғат ресурстарына өте бай ел. Оның жер қойнауында
Менделев кестесінің 110 элементінің 105 табылған.ТМД-дағы хромның -94,2 %,
бариттің -81,7 % , фосфориттің -64,7 %, молибденнің- 29,3 % , мыстың – 28,4
% , бокситтің – 22,1 % ,асбесттің – 20,1% , марганецтің -13% , көмірдің –
11,9 % қоры республика үлесіне тиеді.
Жалпы Қазақстан көмірсутегінің мол қоры бар мемлекеттердің қатарына
кіреді. Республика территорисында көмірсутегінің 208 кен орны ашылған
болса, оның жартысы- мұнай, үштен бірі-мұнай-газ, қалғандары газ және
газконденсаттары. Осылардың ішінен қазіргі уақытта 70-тен астам кен
орындары игерілуде. Жалпы Қазақстандағы көмірсутегінің қоры 13
млрд. т мұнай және корнденсат және 7,1 трлн. метр куб табиғи газ.Атырау
және Маңғыстау облыстарының территорисында мұнай қорының 70 % орналасқан.
Мұнайдың ең ірі кен орныдары: Теңіз, Өзен, Қарашығанақ, Қаламқас. Газдың ең
ірі кен орныдарына Қарашығанақ, Теңіз, Жаңажол, жіне Жамбыл облысының
территорисындағы га кен орныдарының Амангелді тобы жатады.
Қазақстан өзін толығымен отын-энергетикалық ресурстарымен қамтамасыз
ете алады.Өаазсқатндағы көмір қоры 35,8 млрд. т. немесе әлемдік қордың 3,6
%-ін алып жатыр. ТМД елдерінің ішінде Қаазсқатн көмірдің қоры мен оны
өндіру бойынша үшінші, ал жан басына шаққандағы өндіру бойәынша бірінші
орныды алады. Қазақстандағы ең ірі көмір кен орындары- Қарағанды және
Екібастұз кен алаптары, бұдан басқа қазіргі кезде Убаган, Юбилейное,
Майкөбе, Кендірлік,Құланөтпес кен орнындары келешегі мол кен орындарына
жатады.
Қазақстан падалы қазбалардың қоры бойынша дүние жүзінде алғашқы орында
алғанымен оның сапасы бойынша соңғы орындарды иеленді.
Темір рудасының қоры бойынша Қаазақстан ТМД елдерінің ішщінгде Ресей мен
Украинадан кейінгі үшініші орныды алады. Темірдің негізгі кен орныдары:
Қашар, Соколов-Сарыбай, Қоржынкөл, Аят, Лисаковск және т.б. Темір рудасы
Қостанай және Қаорағанды облысытарының территорисынада өндірірледі.
Марганец рудасының қоры бойынша Қаазақстан дүние жүзінде ОАР мен
Украинадан кейінгі үшінші орынды алады. Марганец рудасының барылығы
Қарағанды облысының территорисында өндіріледі. Хром рудасының қоры бойынша
Қазақстан дүние жүзінде ОАР-дан кейінгі екінші орында алады.
2.1 Өнеркәсіп көрсеткіштері
2002 жылы өнеркәсіп өндірісі. Өткен 2002 жылы Қазақстанның өнеркәсіп
кәсіпорындарында қолданыстағы бағамен 2292 млрд. теңгенің өнімдері
өндірілді (шағын, қосалқы кәсіпорындар, үй шаруашылығы секторын қосқанда),
бұл 2001 жылмен салыстырғанда 9,8 пайызға өскен. Өндіріс көлемінің өсуі
республиканың барлық өңірлерінде байқалады.
Кен өндіру өнеркәсібінде 2002 жылы 1072,9млрд. өнімі өндірілді, бұл
2001 жылмен салыстырғанда 14,7 пайызға көп, өңдеуші өнеркәсіпте
-1048,8млрд. теңге және 7,7 пайызға өсті.
Кен өндіру өнеркәсібінің басты тауары шикі мұнайды өндіру 42,0
миллион тоннаға жетті немесе 16,6 пайызға өсті, газ конденсаты-5,2млн.
тонна және 1,3 есе, табиғи газ-10,5млрд. текше иметр және 1,3 есе. Мұнай-
газдан кейінгі кен өндіру өнеркәсібінің саласы металлургия екені
белгілі.2002 жылы темір кенін өндіру 1,3 есеге, жез-5,1 пайызға,
алюминий(боксит) -1,2 есеге, қорғасын-мырыш-8,2 пайызға, хром-15,8 пайызға
өсті. Өңдеу өнеркәсібінде оның көлемінің 40 пайыздан астамы металлургия
өнеркәсібі мен металл өңдеудің үлесіне, үштен біріндейі –ауыл шаруашылығы
өнімдерін өңдеудің үлесіне тиді.
Металлургия өнеркәсібі мен металл өңдеуде 2002 жылы 411,3 млрд.
теңгенің өнімі өндірілді, соның ішінде қара және түсті металлургия
өнімдері, 164,7және 228,3 млрд. теңгеге жетіп, қара металлургия өнім көлемі
7,8 пайы зға, шойынның көлемі 4,1млн. теңгеге жетіп, 4,7пайызға, болат,
тиісінше -4,9 млн. тонна және 3,8 пайызға тмір мен болаттан жасалған
тапталған прокат-4,0 млн. тоннаға және 3,5 пайызға көбейді. Түсті металдар
өндірісі 4,9 пайызға өсті, өңделмеген алюминийдің, глиноземнің көлемі 1,4
млн. тоннаға жетті немесе 12,6 пайызға өсті, өңделмеген қорғасын,тиісінше
-161,8 мың тоннаға, 1,9 пайызға, өңделмеген мырыш -286,3 мың тоннаға, 3,3
пайызға, алғашқы мыс-446 мың тонна, 2,9 пайызға, тазартылған мыс- 453,0 мың
тоннаға, 6,4 пайызға өсті.
Машина жасау саласында 2002 жылы 2001 жылға қарағанда өнім көлемі
электр жабдықтары, электрондық және оптикалыққ жабдықтары, машиналар мен
жабдықтар өндірісінің төмендеуі салдарынан 2 пайызға кеміді.Көлік
құралдары мен жабдықтарының өндірісі 5,9 пайызға өсті.
2002 жылы 306,9млрд. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімінің өнімі
өңделді, бұл 2001 жылмен салыстарғанда 10,4 пайызға көп. Соның ішінде
сусындарды қоса алғандағы тамақ өнімдерінің өндірісі 278,8млрд. теңгені
құрады, бұл оның алдындағы жылдан 10,8 пайызға артық. Тамақ өнімдерінен
шұжық бұйымдараның көлемі 12,1 мың тоннаға жетіп, 13,3 пайызға, өңделген
сүт пен кілегей-109,0 мың тонна, 17,3айызға сары май-9,2 мың тонна, 1,5
есеге, ұн -1,9млн. тоннаға. 13,2 пайызға, қант -395 мың тонна, 14,0
пайызға, коньяк -1,3 млн. литр, 2,2 есеге, минералдық және газдандырылған
сулар-220,6 млн. литр, 1,4 есеге, сигареттер-23,4 млрд. дана, 9,2 пайызға
өсті. Электр энергиясы 58,5 млрд. квт. Сағат өндірілді немесе 2001
салыстырғанда 5,6 пайызға өсті.
Қорыта айтқанда, өнеркәсіп өнімдерінің көптеген түрін өндірудің
көлемі арта түсті. Өнеркәсіп салаларын дамытуда басты назар шикізат
өндіруге бөлініп, өңдеуші саланың өнімдерін өндіруде айтарлықтай өзгеріс
байқалмайды. Бұл екі көрсеткіштен –ақ тайға таңба басқандай көрініп тұр.
Біріншіден,2002 жылы кен өндіру өнеркәсібінің өнімі 14,7 пайызға өссе,
өңдеу өнеркәсібінің өнімі-7,7 пайызға өсті. Осы екі саланың ара-қатынасын
алып қарасақ, біріншісінің үлес салмағы 51,3 пайызға, екіншісінің 48,7
пайыз. Ал екеуінің ара-қатынасында өңдеуші өнеркәсіптің үлес салмағын және
өнімдерінің көлемін арттырудың жолдары мен мүмкіндіктері көп-ақ. Бұл әрине
терең талдауды, нақты ұсыныстарды талап ететін кең көлемді жеке мәселе.
2003 жылдың өнеркәсіп өндірісі. Үстіміздегі жылдың алғашқы жарты
жылдығында өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 1615,1 млрд.
теңге болды. Бұл былтырғы жылдың осындай мерзіміне қарағанда 9,4 пайызға
артық. Кен өндіру өнеркәсібінде 803,9 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл
2002 жылғы деңгейден 11,5 пайызға жоғары. Өнеркәсіптің бұл саласының
осындай өсуі негізінен газ түріндегі табиғи газ( тауарлы шығарым) (47,7
пайызға), газ конденсатын(26,5 пайызға) , көмір(3,0 пайызға) өндіруді
арттырумен қамтамасыз етілді. Сондай-ақ темір кенді шекемтастар, қорғасын-
мырыш және хром кендері, құм және қиыршық тас 2002 жылғы қаңтар-
маусымдағыдай артық өндірілген. Тау-кен өнеркәсібі өнімінің құрамында отын-
энергетикалық пайдалы қазбалардың үлесіне 720,8 млрд.теңге немесе 89,7
пайызы келеді, соның ішінде шикі мұнай мен табиғи газдың үлесіне, тиісінше
658,0 млрд. теңге немесе 81,8 пайызы келеді.
2003 жылдың қаңтар-маусымында өңдеу өнеркәсібінде 670,7 млрд.
теңгенің өнімі өндірілді, яғни 2003 жылғы осындай мерзім деңгейінен
7,9пайызға жоғары, бұл резина және пластмасса бұйымдар(40,6пайызға), машина
жасау (30,2 пайызға) ,өзге де металл емес минералды өнімдер(24,9пайызға),
химия өнеркәсібі (23,8пайызға), былғкары және былғарыдан жасалған
бұйымдар мен аяқ киімдер (13пайызға), қара металлургия және сусындары қоса
тамақ өнімдері (7,2 пайызға) өндірісі артуы есебінен қамтамасыз
етілді.
Үстіміздегі жарты жыл ішінде 163,3 млрд. теңгенің ауыл шаруашылығы
өнімі өңделді, соның ішінде сусындарды ққоса тамақ өнімдерін өндіру 145,9
млрд. теңгені немесе 2002 жылғы тиісті кезеңнің деңгейіне 107,2 пайызды
құрады. Ауыл шаруашылық өнімдерінің өңделген өнім көлемі өңдеу өнеркәсібі
өнімдерінің жалпы сомасының 24 пайызын құрады, соның ішінде тамақ
өнеркәсібінің өнімдері 22пайызын құракды. Шұжық өнімдері, күнбағыс майы,
жеміс және көкөніс шырындары, сары май, ақталған күріш, макарон өнімдері,
майонез сияққты тамақ өнімдерін, сонымен бірге коняьк (1,6есе),минералды су
және алкогольсыз сусындар(38,6пайызға), сыра(30,7пайызға) өнімдерін шығару
өсті.
Металлургия өнеркәсібінде және металдан жасалған дайын бұйымдар
өндірісінде 300млрд. теңгенің өнімі өндірілді(өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің
жалпы сомасының 45 пайызы), соның ішінде қара және түсті металлургия өнімі-
тиісінше 135,7 млрд. және 147,1 млрд. теңге. Қызмет түрі бойынша тұтастай
алғанда өткен ижылмен салыстырғанда өнім көлемі 104,6 пайыз құрады. Болат
(11,4пайызға), ақ қаңылтыр және қкалайыланған жаймалық
илектер(10,7пайызға), өңделмеген алюминий, алюминий тотығын(2,8пайызға),
өңделмеген мырыш(2,3пайызға) өндіру өсті.
Кокс,мұнай өнімдерін және ядролық материалдарды өндірудің көлемі62
млрд. теңгеге жетіп, (өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің жалпы сомасының
9пайызы), өткен жылдың тиісінше деңгейінің 100,4 пайызын құрады. Мұнайдан
өңдеуден алынатын өнімдерді шығару 3 пайызға төмен болды, соның ішінде
мазут өндіру-2,1 пайызға.
Машина жасау саласында көлік құралдары мен жабдықтарын (40,6
пайызға), машиналар мен жабдықтарды(37,5 пайызға), электр жабдықтарын және
оптикалық жабдықтар шығаруды(9,2 пайызға), өсіру есебінен өндіріс көлемі
2002 жылға қарағанда 130,2пайызға артып, өнд ірілгкен өнім 52,7 млрд. теңге
болды. Бұл саланың өңдеу өнеркәсібіндегі үлесі 8 пайыз болды. Сөйтіп, өңдеу
өнеркәсібінің жоғарыда аталған төрт саласының үлес салмағы 86 пайызды
құрайды. Қалған салалар өндіретін өнімдерінің сомасы да, үлес салмағы да
аз.
Өнеркәсіп көлемінің өткен жылғы алты аймен салыстырғандағы өсімі
негізінен Қазақстан экспортқа шығарытын тауарлардың (олар негізінен тегіс
шикізат екені белгілі) әлемдік рыноктағы бағасының жоғары болуына
байланысты. Сыртқы сауда айналымы туралы деректер статистикалық есепте
әдетте бір айға кейін беріліп отыратыны белгілі. Сондықтан биылғы 5 айдағы
экспорттың деректеріне сүйенсек экспортқа шығаратын бидай 1,3млн. тонна
екен, өткен жылғы бес аймен салыстырғанда оның тек 48 пайызы көлемінде,
ал құныц жағынан 100 пайызды құрапты, яғни биыл бір тонна астықтың бағасы
167,4 АҚШ доллары, немесе өткен жылғыға қарағанда екі есе қымбат.Биыл 4,0
млн.тонна темр кені – 104,3 млн. АҚШ долларына экспортқа шығарылған, заттай
көлеміі бойынша биылғы өнім былтырғының 87 пайызын құраса, құны бойынша 144
пайыз, яғни былтыр 1 тонна темір кені 16 доллардан сатылса, биыл 26
доллардан сатылған,биылғы бес айда 21,6млн. тонна мұнай мен газ конденсатын
3763,3млн. долларға экспорт жасалса, ол заттай түрінде былтырғыдан 28
пайызға, құны жөнінен 40 пайызға көп, одан кейінгі басты экспорттық
тауарлар ақ қаңылтырды қоса қара металдың жазық иегінің экспорты заттай
түрінде 13 пайызға, құны бойынша 26 пайызға, тазартылған мыс, тиісінше 5
және 57 пайызға, темірқорытпасы-7 және 61 пайызға, мұнай өнімдері 31 және
73 пайызға алюминий тотығы 2 және 2 пайызға өскен, мақта талшығы –заттай 5
пайызға кемісе, құны бойынша 30 пайызға өскен, өңделмеген мырыш заттай
2пайызға кемісе, құны бойынша 16 пайызға өскен.
Сонымен осы келтірілген деректерден өнеркәсіп өнімінің көлемі
негізінен бағаның өсуі есебінен артып отырғанын көруге болады. Сондай-ақ
өнеркәсіп өнімінің өсімі тағы да негізінен тау-кен өнеркәсібінің есебінен
болып оның шикізаттық сипаты одан әрі күшейе түсуде екеніне көзіңіз жетеді.
Мұнай өндіру артқанымен мұнай өнімдерін шығару мардымай тұрғаны да
сондықтан елдегі бензин, газойли, мазут сияқты өнімдердің бағасының
шарықтап тұрғаны да көңіл қынжылтады. Дайын металл бұйымдарын өндіру 2004
жылдың қаңтар-маусымында небары 11,1 млрд. теңге ғана болып, өткен жылғы
осы мерзімдегімен 9,9 пайызға кеміп кеткені де келісіп тұрған жоқ.
2004 жылғы өнеркәсіп өндірісі. 2004 жылдың қаңтар қыркүйегінде
Қазақстанның өнеркәсіп кәсіпорындарында (шағын, қосалқы кәсіпорындарды, үй
шаруашылығы секторын қоса алғанда) қолданыстағы бағамен 2634 млрд. теңгенің
өнімі өндірілді, бұл көрсеткіш 2003 жылғы қаңтар-қыркүйек салаларындағы
көрсеткіш деңгейінен 10,3 пайызға артық. 9ай ішінде өнеркәсіп өндірісі
көлемінің өсу 2003 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда Ақмола облысының
басқа республиканың барлық өңірлерінде байқалды.
2004 жылдың қаңтар-қыркүйегінде кен өндіру, өнеркәсібінде 1349,3 млрд.
теңгенің өніміөндірілді, бұл 2003 жылғы деңгейден 13,1 пайызға жоғары. Бұл
саланың өнімі көлемінің мұндай өсуі негізінен газ конденсаты, газ түріндегі
табиғи газ, (тауарлы шығарылым), шикі мұнай, көмір өндіруді арттыруымен
қамтамасыз етіледі. Сондай-ақ темір кенді шекемтастарда, темір кені де,
түсті металдарда өткен жылғы осындай мерзімге қарағанда артық өндіріледі.
2004 жылы қаңтар-қыркүйек айларының аралығында өңдеу өнеркәсібінде
1099,9 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, яғни, 2003 жылғы деңгейден 8,6
пайызға жоғары. Мұндай өсім резина және пластмасса бұйымдар, машина жасау,
былғары және былғарыдан жасалған бұйымдар мен аяқ киім, химия өнеркәсібі,
өзге де металл емес минералды өнімдер, целлюлоза, қағаз өнеркәсібі және
баспа ісі, сусындарды қоса тамақ өнімдері өндірісі көлемінің артуы
қамтамасыз етілді.
Сонымен бірге 2004 жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы кен өндіру
өнеркәсібіндегі негізгі жеке өнімдер бойынша көрсеткіштерге тоқталсақ, 59,0
млн. тонна көмір өндірілді, бұл өткен 2003 жылғымен салыстырғанда 4,7
пайызға көп, 37,4 млн тонна шикі мұнай өндірілді, бұл 12,2%-ға көп, 6,6
млрд. текше метр табиғи газ (тауарлы шығарылымы) өндірілді, бұл 32,0
пайызға өскен, 3,5 млн. тонна алюминий кені (боксит) өндірілді, бұл
көрсеткіш 0,4 %-ға азайған.
Өңдеу өнеркәсібінде оның жалпы көлемінің 40%-дан астамы металлургия
өнеркәсібімен дайын металл бұйымдарын өндіруді, төрттен бірінен астамы –
сусындар мен темекіні қоса алғандағы тамақ өнімдерінің өндірісінің үлесіне
келеді және осы екі сала 2004 жылдың қаңтар-қыркүйек айларында, өткен
жылдың осындай мерзімімен салыстырғанда, тиісінше 104,4 және 107,7 пайызға
өсті.
Ал, тамақ өнеркәсібінің тұтастай алғандағы тамақ өнімдері өндірісінің
9 айдағы көлемі 265,4 млрд. теңгені құрады, бұл 2003 жылғы көрсеткіштен 7,7
пайызға артқан.
Металлургия өнеркәсібінде және металдан жасалған дайын бұйымдар
өндірісінде 465,9 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, соның ішінде қара және
түсті металлургия өнімі – тиісінше 208,9 млрд. және 228,5 млрд. теңгені
құраған. Жалпы металлургия саласын тұтастай алғанда осы 9 айдағы өндірілген
жекеленген өнімдер бойынша өнім көлемі төмендегідей: 3,2 млн. тонна шойын
өндірілді, (бұл алдыңғы жылғы көрсеткіштен 5,5%-қа артқан), 4,1 млн. тонна
болат (9,4%), 1,21 млн. тонна ферроқорытпа (2,9%-қа), 220,2 мың тонна оқ
қаңылтыр мен қалайыланған жайма илек (8,6%-қа), 42 мың тонна үлкен және
шойын диаметрі құбырлар (11,6%-қа кем) өндірілді. Түсті металлдар
өнеркәсібінде жекелеме өнімдер бойынша өнім көлемі мынандай: 540 тонна
өңделмеген және жартылай өңделген күміс (өткен жылғыдан 13%-қа кем), 14
тонна өңделмеген және жартылай өңделген алтын (2,1% кем), 1,1 тонна
өңделмеген алюминий (3,2% көп), 113,3 мың тонна өңделмеген қорғасын (16,7%
көп), 228,6 мың тонна өңделмеген мырыш (3,7%), 337,3 мың тонна қарадай мыс
(6,5% көп), 336,1 мың тонна тазартылған мыс (5,9% көп) өндірілді.
Машина жасау саласында 84,7 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл 2003
жылғы көрсеткіш бойынша 32,5%-ке көп.
2005 жылғы өнеркәсіп өндірісі 2005 жылдың қаңтар-тамыз айларында
Қазақстанның өнеркәсіп орындары (шағын, қосалқы кәсіпорындарында, үй
шаруашылықтары секторын қосқанда) қолданыстағы бағада 3197 млрд. теңгенің
өнімін өндірді, бұл 2004 жылғы қаңтар-тамыздағы деңгейде 104,5пайызды
құрады. Өндіріс көлемінің өсуі республиканың Шығыс Қазақстан (99,4%),
Қостанай (92,2%), Қарағанды (88,4%) және Қызылорда (86,9%) облыстарынан
басқа барлық өңірлерде байқауда.
Бірден айтар болсақ 2005 жылғы осы айлар аралығындағы өнеркәсіп
өндірісінің серпіні тым әлсіз, тек 4,5 пайыз, өйткені, өткен жылғы осындай
мерзім ішіндегі өнеркәсіп өндірісі серпінінің қарқыны 9,8 пайыз болған еді.
Кен өндіру өнеркәсібінде 2005 жылдың қаңтар-тамызында 1867,9 млрд.
теңгенің өнімі өндірілді. Бұл көрсеткіш 2004 жылдың қаңтар-тамызындағы
көрсеткішпен салыстырған 3,1 пайызға жоғары. Осы кезеңдерде өндіріс
көлемінің өсуі негізінен газ конденстор (38,6%-қа), магнит (22,4%-қа),
біріктірілмеген темір (17%-ға), мыс (11%-ға), және хром (9,1%-қа) кендерін
өндіруді арттыру есебінен қамтамасыз етілді. Ал, табиғи газды өндіру жалпы
123,2 пайызды құрады. Сонымен қатар, өнеркәсіп өндірісінде өндірілу көлемі
бойынша, құрамында алтыны бар (44%), біріктірілген темір (87,5%), мыс-мырыш
өндіру (93,3%) және қорғасын-мырыш (93,9%) кендерін, темір кенді
шекемтастар (76,8%), тас көмір (97,4%) өндіру төмендегі.
Өңдеу өнеркәсібінде 2005 жылдың қаңтар-тамызында 110,44 млрд теңгені
өнімі өндірілген, бұл көрсеткіш 2004 жылғы қаңтар-тамыз айларындағы
көрсеткіш деңгейімен салыстырғанда 5,4%-қа жоғары. Осы мерзім ішінде 310,2
млрд. теңгеге ауыл шаруашылығы өнімі өңделді, соның ішінде сусындарды қоса,
тамақ өнімдерін өндіру 270,1 млрд. теңгені құрады.
Тоқымы және тігін өнеркәсібінде 18,7 млрд. теңгенің өнімі өндірілді.
2004 жылғы көрсеткіш деңгейімен салыстырғанда өндірістің өсуі негізінен
қызметтің осы түрі бойынша өнеркәсіп өндірісі көлемінің 60 пайыздан астам
үлесі келетін мақта талшығын (32,1%-қа) шығаруды арттыру есебінен болды.
Сондай-ақ, тоқыма және тігін өнеркәсібінде мақта, жүн және мақта жіптері,
төсек, жаймалары, кілем, тоқыма сырт және жұмыс киімдері т.б., 2004 жылғы
өндірілген көлемнен салыстығанда артық өндірілген. Былғары және былғарыдан
жасалған бұйымдар мен аяқ киімдер өндіріснде 1,3 млрд. теңгенің өнімі
өндіріліп, 2004 жылғы кезең деңгейнен 13,8 пайызға төмендеді. Циллюлоза-
қағаз өнеркәсібінде және баспа ісінде 27,8 млрд. теңгеге тең келетін өнім
өндірілді.
Қоқыс, мұнай өнімдерін және ядролық материалдарды өндіру бойынша 103,8
млрд. теңгеге өім шығарылды. Бұл жанатын мазут (34,6%) газойл (22%-қа)
матор отынын (бензин) (17,6%-ға) арттыру есебінен өткен жолғы деңгейден
12,1%-ға жоғары болды. Химия өнеркәсібінде 36,6 млрд. теңгенің өнімі
өндірілді; керісінше бұл көрсеткіш өткен жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 9
пайызға төмен.
Өзге де металл емес минералды өнімдер өндіріснде 61,5 млрд. теңгенің
өнімі шығарылды, бұл өткен жылғы деңгейден 18 пайызға жоғарылаған.
Металлургия өнеркәсібінде 461,8 млрд. теңгенің өнімі өндерілген, соның
ішінде қаа және түсті металлургия өндіру – тиісінше 179,4 пайыз және бұл
көрсеткіш 247,6 млрд. теңгені құраған. Тұтастай қызмет бойынша 2005 жылдың
қаңтар-тамызында нақты көлем индексі 2004 жылмен салыстырғанда 92,7 пайызды
құрады. Сала үлесіне өңдеу өнеркәсібі көлемінің 40,4 пайызы келеді. Қара
металлургияда жайма, илек (27%-ға), болат (25%-ға), шойын (20,9%-ға)
шығаруды қысқарту есебінен өндіріс 13,3 пайызға төмендеген. Ферроқорытпалар
өндірісі 6,7 пайызға өскен. Түсті металдар өндірісінде нақты көлем индексі
98,8 пайызда құрады. Мыс сым (80,3 пайызға), тазартылған мыс (6,70пайызға)
сияқты өнім түрлері бойынша өндіріс көлемі төмендеген. Ал, дайын металл
өндіру өткен жылғы деңгейдің 91,7 пайызын құрады.
Машиналар мен жабдықтар өндіруде 33,5 млрд. теңгенің өнімі
шығарылды.2004 жылға қарағанда тұрмыстық кір жуғыш және құрғату машиналарын
(156пайызға), мұнай –газ өңдейтін жабдықтар (147пайызға),көпірлік және
төрттағандық крандар (142,4пайызға), тракторлар(131,3пайызға) шығару өсті.
Кен ө ндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мұнай кәсібіне арналған
жабдықтар шығару(73,3)азайды.
Өнеркәсіптің негізгі көрсеткіштері
Кесте 1
1995 1996 1997 1999 2000 2002 2004 2005 Өнеркәсіптің ЖІӨ-дегі
үлесі, (-бен
Өнеркәсіп кәсіпорындары мен өндірістердің саны
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі, млрд. теңге
Өнеркәсіп өндірісінің нақты көлем индексі, өткен жылға (-бен
1990жылға (-бен
1995 жылға (-бен
Өндіруші кәсіпорындар бағасының индексі, өткен жылға (– бен
Өнеркәсіп бойынша салық салынғанға дейінгі жиын-тық табыс(залал), млн.
теңге
Негізігі қызметтен алынған табыс (залал) млн.теңге
Өнеркәсіптің пайдалылық (залалдылық) деңгейі,
(-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлер саны, мың адам
Өткен жылға (-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерінің орташа ай-лық жалақысы, теңге
Негізгі капиталға инвести-циялар, млн. теңге
23,5
17924
660,0
91,8
48,0
239,8
85381
72945
15,7
1025,5
91,5
7792
84487
21,2
17156
719,1
100,3
48,2
123,8
62255
67151
11,3
915,6
89,3
10198
65782
21,4
15791
810,7
104,0
50,1
104,3
115,5
3985
37647
5,3
803,9
87,8
12489
84976
23,8
13676
808,0
97,6
48,9
101,8
100,8
-82776
-46904
-5,9
756,3
94,1
13465
135460
28,2
13045
1142,8
102,7
50,2
104,5
118,8
89569
140068
15,8
668,3
88,4
15530
190719
33,2
14326
1798,3
115,5
58,0
120,7
138,0
358164
356077
26,5
653,8
97,8
20647
385940
30,7
13343
2000,2
113,8
66,0
137,4
100,3
298770
288244
20,0
664,5
101,6
23760
550583
29,5
13177
2336,9
110,5
72,9
151,8
100,3
401087
402210
23,0
671,2
101,0
26226
587953
Өнеркәсіп өнімінің негізгі түрлерін өндіру индекстері
Кесте 2
(өткен жылға пайызбен)
1995 1996 1997 1999 2000 2002 2004 2005 Көмір
Мұнай, газ конденсатын қоса
Табиғи газ
Ірі қара мал, шошқа, ешкі, жылқы еті мен тағамдық ішек-қарны және құс еті
Сары май
Өңделген сұйық сүт және кілегей
Өсімдік майы
Қант
Мата
Цемент
Темір мен болаттан жалпақ илек
Өңделмеген мырыш
Дайындама түріндегі та-зартылған мыс
Электр энергиясы 79,6
101,8
131,8
66,2
65,5
50,5
97,6
101,7
29,1
87,2
91,3
98,1
91,8
10,0 92,2
111,2
110,3
63,3
50,3
89,5
94,1
127,1
91,1
62,9
106,3
100,5
104,5
88,6
94,6
112,3
124,4
90,5
44,7
81,3
70,4
103,4
69,2
58,9
132,4
111,1
112,7
88,1 96,0
100,6
98,0
66,4
63,6
54,7
115,9
155,4
65,0
94,7
85,3
127,4
107,9
94,5 83,7
116,1
125,1
86,7
82,2
81,3
132,3
99,3
98,3
134,6
123,3
103,3
111,4
96,6 128,3
117,2
116,8
85,6
121,5
121,4
66,6
122,4
54,4
140,2
115,3
105,6
109,1
108,7 105,7
113,6
100,6
96,2
139,3
99,0
142,9
123,9
145,5
172,7
99,9
105,5
107,8
107,3 93,2
117,9
121,6
90,6
148,2
112,9
105,9
112,7
193,1
104,9
103,3
103,4
106,4
105,3
1991-2005 ж ҚР жалпы ішкі өнімі мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих және география кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстанның мұнай өнеркәсібі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстанның нарықтық экономикаға
өтуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3. Мұнай өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының
рөлі ... ... ... ... ... ... ...
2 Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.1. Қазақстанның минаралды-шикізат
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
2.1 Өнеркәсіп
көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.2 Мұнай өнеркәсібінің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.Мұнай өңдейтін
өнеркәсіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .
2.3 Сыртқы экономикалық қарым -
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Қазақстанның табиғи ресурстарын тиімді пайдалану
мәселелері ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының мұнай өнеркәсібіне
талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені
тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен
құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал
2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі
есе өсті. Экономикамыздың өсуінде мұнай өнеркәсібінің ролі зор.
Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі
Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын
қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді
және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел
экономикасындағы мұнай өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру
үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел
экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика
экономикасының дамуындағы мұнай өнеркәсібінің ролін айқындау.
Міндеті:
• Республика экономикасына жалпы сипаттама беру;
• Республикадағы өнеркәсіптің, соның ішінді мұнай өнеркәсібінің дамуына
талдау жасау;
• Республиканың мұнай өнеркәсібінің келешекте даму бағыттарын айқындау;
• Республиканың табиғи ресурстарын, соның ішінде мұнай ресурстарын тиімді
пайдаланудвың жолын айқындау.
Жоғарыда айтылған міндеттерге жету барысында республиканың экономикасының
даму ерекшеліктері, мұнай өнеркәсбінің дамуы қарастырылған.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан
зор көп жұмыстар атқарылды:
• Барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф
ырықтандырылды;
• Сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның ішінде
әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын өнімдерге кеден
бажы алып тасталынды;
• 1995 жылы 1 шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық саны
бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды, олардың алым көлемге ретке
қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
• түбегейлі институциялдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр.
Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді,
реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кәсіпорын жекешелендірілді,
оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі
жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруашылық қызметпен айналысатын
субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет
меншігінде тек 15,5%-ы ғана қалған;
• рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші
дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі , 72-
сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып,
кейбіреулері өзара бірігіп, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп
жатыр.
Яғни экономикамыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр.
1. Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары.
Басқа республикалар сияқты Қазақстанның да нарыққа бағытталған
экономика құруға бет алғанына он жылдан да асты. Бұрынғы жоспарлы
экономиканы нарықтық экономика түріне алмастыру экономиканың барлық
салаларында дерлік жүргізілді. Көлемі мен тереңдігі жөнінен бұрын болып
көрмеген әлеуметтік – экономикалық және саяси дағдарыстан елімізді алып
шығу жолында күрделі істер атқарылуда. Біздің халқымыз көшпелі экономиканың
ауыртпалығы мен бейнетін бастан кешіруде.
Экономикалық жағдайды обьективті бағалау үшін ТМД елдері өз
басынан тек жәй көшпелі экономиканы емес, оның кеңестік дәуірден кейінгі
ерекше түрін өткеріп жатқанын ескеруіміз керек. Ол екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі Батыс және Орталық Еуропа, Жапония, Шығыс Азия
елдеріндегі, сондай-ақ Шығыс Еуропа мен Балтық теңізі жағалауындағы
елдердегі социализмнен кейінгі көшпелі экономикадан бөлек. Бірінші топтағы
елдерде нарықтық қатынастар мен шаруашылық тәсілдерін соғыс бөліп кеткен-
ді, соғыс аяқталысымен олар қайта қалпына келтірілді. Ал екін-ші топтағы
елдердің социалистік жоспарлы экономикасы да онша көп уақытқа созылған жоқ,
оның үстіне олардағы экономиканың кейбір секторларында шаруашылықтың
нарықтық қатынастары сақталды, олар дамыған елдермен қанаттас еді.
Сондықтан, бұл елдерде экономиканы өзгер-ту процесі жеңілірек болды.
Ал ТМД елдерінде нарықтық қатынастарды тыңнан бастау қажет болды.
Кеңес адамдарында нарықтық әлеуметтік түсінік, кәсіпкерлік рух,
демократиялық ой-пікір сияқты қасиеттер кеңінен дамымаған еді. Сондықтан да
бұл елдерде нарықтық қатынастардың өмірге баяу енуі, қалыптасуы, бекуі
түсінікті, өйткені оларда экономиканы басқарудың барлық буынында бұрынғы
кадрлар іс басында отырғаны айдан анық еді.
Қазақстан ТМД-ның басқа елдері сияқты нарыққа бет алған экономика
жолына 1992 жылдың қаңтарында аяқ басты. Нарықтық экономикаға өту барысында
Қазақстанға өзара тұтасып жатқан екі міндетті шешу қажет болды:
- экономиканы тұрақтандыру және оны тамыры тереңге кеткен дағдарыстан
шығару;
- нарықтық қатынастарды құру және дамыту;
Экономикада нарықтық қатынастармен нарық тетіктерін құлашын кеңге
жайған дағдарыс жағдайында дамыту өте күрделі еді, сондай-ақ экономикалық
дағдарысты жеңу де қиын еді, өйткені шаруашылық жүргізудің ескі тетіктері
оған жарамайтын, ал жаңалары тек енді ғанғ қалыптаса бастаған болатын.
Міне, осындай жағдайда Ресей үкіметі бағаны тез ырықтандыруға, қатаң
ақша – кредит және қаржы – бюджет саясатына, рубльдің(сомның) біртұтас
жылжымалы курсына, сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға және
жекешелендіруді шапшаң жүргізуге, яғни есеңгіретіп емдеу саясатына
негізделген реформаның стратегиясын ұсынды.
Кеңестік жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшудің бұл
бірден-бір жолы және түбегейлі өзгерістің дұрыс стратегиясы болатын. Ре-
форманың алғашқы сәтінде саналы түрде мақсат етіп қойылған есеңгіреу
(шок) кеңес өкіметінен кейінгі экономиканы өзгертудің қашып құтылмай-
тын қиындығы еді. Өйткені бұл экономикада баға алшақтығы жағдайында жасанды
тағайындалған бағалар орын алған-ды, қайта құру заманында экономикалық
саясаттың және біліксіз жүргізілген табыс саясатының нәтижесінде шектен тыс
көп жиналған ақша массасы бар-тұғын, ал мұның өзі өте тапшы тұтыныс рыногын
тудырған болатын. Қысып ұстап, қолдан жасалған жасырын инфлияция ашық түрге
айналды. Бұл, осылай болуға тиісті, өйткені бұл қауіпті ісік көп жылдар
бойы экономиканы іштен жеп, оның жазылмас дертіне айналған еді. Сондықтан
одан жазылу үшін ауыр болғанымен есеңгіретіп емдеу қажет болды.
Алғашқыда экономиканы ырықтандыруға және қаржыны шектеудің
макроэкономикалық тұрақтандыруына негізделген басымдықтан гөрі құрылымдық
өзгерістермен қабат жүретін экономиканы қаржыландырумен өндірісті өсіру
қызықтырыңқыраған стратегия болды. Бірақ-та, аса зор инфлияция, қаржы
жүйесі қаусаған, тұрғындар қолында жиналған ақшаның массасы шектен тыс көп
жағдайда мұндай стратегия – экономикалық күйреу болды. Оның үстіне ондай
стратегияны жүзеге асыру да мүмкін болмайтын, өйткені бұрынғы біртұтас
кеңестік нарық бөлшектенді, бұрынғы шаруашылық байланыстар үзілді, ал басқа
нарықтарға біздің тауарлармен шығу мүмкін емес еді. Экономиканы қар-
жыландыруға қажетті ақшаны қандай да ақша станогы басып шығарып үлгермейтін
еді, ақша тапшылығы күннен – күнге арта берген болар еді.
Бұдан басқа тағы бір қызықтырарлық стратегия нарыққа біртіндеп
көшу болды. Алайда, коммунистік көзқарас басым, нарыққа қарсы
институционалдық ортада оны жүзеге мүмкін емес еді. Нарыққа деген әр қадам,
нарықтық тұрақтандыру тетіктері қатты қарсылық кездестіріп, ақыр аяғы ескі
жүйеге қайтып келер еді.
Қалай болғанда да, сомдық аймақта отырған және Ресейдің Үкіметі Орталық
банкі және Парламенті жүргізіп отырған экономикалық саясатқа тәуелді, өз
валютасын енгізіп, оның курсын реттеп отыруға уақыты да тәжірибесі де және
ресурсы, өзінің қаржы жөніндегі институттары жоқ Қазақстан Ресейдің
стратегиясын оның кейінгі бұлтарыстарымен бірге қабылдауға мәжбүр болды.
Қазақстан өзінің іс жүзіндегі жеке дара экономикалық саясаты мен өз
реформасын өзінің ұлттық валютасын енгізгеннен соң 1994 жылдан бастап ғана
жүргізе бастады. Осыдан кейін ғана өкіметтен ұлттық банктің экономикалық
саясаты азды-көпті қажетті дәйектілікке және алдын-ала болжауға ие болды.
Өкінішке орай, 1992 жылғы мамырда реформаның қабылданған стратегиясынан бас
тартқан соң келесі жылдар аса асқындаған және шапқылаған инфляция,
өндірістің құлдырауының өсу және тұрғындар өмір деңгейінің шапшаң төмендеу
жылдарына айналды. Реформа жылдары инфляция деңгейі 13250есе өсті,
өндірістің құлдырауы 1991 жыл деңгейінің 50 пайызына, ал өмір деңгейі 4
есеге дейін құлдырады.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде
орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
-барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф
ырықтандырылды;
-сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның
ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын
өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
-1995 жылғы 1-шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық
саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды. Олардың алым көлемі
ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
-түбегейлі институциалдық өзгерістер жасалды және жасалынып
жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен
жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16 мың кәсіпорын
жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын
өнеркәсіптің ірі – ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруа-
шылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80 пайыздан астамы
жекеменшікте, мемлекет меншігінде тек 15,5 пайызы ғана қалған;
-рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100 ден астам
екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30 дан астамы жеке
меншіктегі, 72- сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер
банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, қосылып, іріленіп деген сияқты
табиғи процесс жүріп жатыр. Ұлттық банк қабылданған заң бойынша тәуелсіз
банкке айналды. Инвестициялық және қамсыздандыру компаниялары, зейнетақы
және басқа қорлар сияқты банкке жатпайтын қаржылық институттар құрыла
бастады, толық нарықтық тәртіпке қазақстандық банкаралық валюта – қаржылық
биржа, бірнеше тауар биржасы – осының бәрі нарықтық экономиканың өзіне тән
айнымас белгілері;
-нарықтық экономиканың, оны мемлекеттік реттеудің құқықтық базасы
жасалды, ол үнемі жетілдірілуде.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның бүгінгі экономикасы нарықтық
экономикаға әбден ұқсайды, бұдан былай жоспарлы экономикаға қайтар жол жоқ.
Нарықтық экономикаға өту барысында экономикамызда төмендегідей
бағыттар бойынша құрылымдық өзгерістер жүргізілді:
-мемлекет меншігінде болған барлық өнеркәсіп орындары мен ауыл-
шаруашылық бірлестіктерін жекеменшікке беру;
-экономика құрылымында өнеркәсіптің әсіресе өңеуші өнеркәсіптің
үлесін арттыру. Өнеркәсіптің артта қалған салаларында өнімділікті арттыру
үшін және жаңа техникамен технологияларды пайдалану үшін шетел
инвестицияларын тарту;
-ҒТР нәтижелерін экономиканың барлық саласында кеңінен пайдалану;
-жеке кәсіпкерлікті дамыту;
-отандық тауардың сапасын жақсарту рақылы дүние жүзілік
нарықтағы бәсекелестігін арттыру;
-экономикадағы қажетсіз салаларды басқа салалармен ауыстыру,
орта және ұсақ кәсіпорындардың санын көбейту;
-Әлемдік шаруашылыққа интеграциалану, яғни халықаралық еңбек
бөлінісіне қатысып, сыртқы сауда құрылымын өзгертіп, экспортқа тек шикі-
затты ғана емес, сонымен қатар дайын өнімді шығару.
Сурет 1
Қазақстанның ұлттық экономикасының трансформациялық даму кезеңдері
5 этап:
1999-2004ж
1 этап: 4 этап:
1991-1993ж 1997-1998ж
2 этап: 3 этап:
1993-1995ж 1995-1996ж
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы.
Қазақстан бүгінде егеменді тәуелсіз мемлекет. Қоғамда әлеуметтік,
саяси және экономикалық реформалар жүріп жатыр. Ұзақ мерзімді мақсаттар өз
нәтижелерін әзірге бере қоймаса да оның қайсыбір бағыттары бойынша
жетістіктерге қол жеткізудеміз. Республика экономикасы да тұрақтана
бастады. Бүгінде саяси және экономикалық жүйе мүлде өзгеше.
Өтпелі кезеңде бірқатар қиындықтардың болып жатқаны да рас. Бұл
жөнінде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына
жолдауында Мен өз отандастарымызға өтпелі кезеңнің ауыртпалықтарын
түсініп, оған төзіп отырғаны үшін рахмет айтамын, осы қасиеттер біздің
табысқа жетуіміздің, қоғамымыздың топтасуының, шетелдік инвесторларды
тартудың және халықаралық қоғамдастықтың біздің пролемаларымызды шешуге
кірістірудің елеулі кепілі деп санай-
мын,- деді. Осының бәрі қазіргі ғана емес, болашақ ұрпақ игілігі үшін де
жасалып жатқан шаралар.
Қазақстанның әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кіруі өндіріс
көлемінің елеулі кемуіне әсер еткені белгілі. Технологиялық тұрғыдан артта
қалуы, өндірістердің даярсыздығы, шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларын
игере алмау, бәсекеге қабілетсіздік – осының бәрі көптеген кәсіпорындардың
тұрып қалуына, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалтуға , өндірістің
құлдырауына әкеп соқты. Соның салдарынан елімізде соңғы 8 жылда өндіріс
көлемі екі еседен артық қысқарды.
Ішкі капитал мен жинақталымдардың жеткіліксіздігінен Қазақстан
шетелдік капиталға, жеке капиталға да, сондай-ақ халықаралық қаржы
институттарына да тәуелді болып отыр. Қазіргі таңда экономиканы көтеру
инвестицияның түсуіне байланысты болып отыр. Бүгінде Қазақстан зор
мүмкіндіктер табалдырығында тұр. Мәселен, Азияның ең кедей елдерінің өзі
отыз жыл ішінде қайыршылықтан шығып, индустриялы мемлекттерге айналғаны
белгілі. Алғашқылары Корея, Тайвань және Сингапур болса, қазір оларға
Малайзия, Индонезия және Тайланд қосылып отыр. Қазақстанның көршісі
Қытайдың да экономикасы жоғары қарқынмен дамуда. Соған орай бұл елдер күллі
әлемде Азия жолбарыстары ретінде танылып отыр.
2030 жылға қарай Қазақстан өзінен-өзі көтеріле қалмайды. Ол
республика халқының қажырлы еңбегі арқылы ғана дамыған елдер қатарына
қосыла алады.
2030 жылы Қазақстан Орталық Азия барысына айналады және өзге
дамушы елдер үшін үлгі болады деп сенемін, - деген елбасымыз Н.Ә.
Назарбаевтың сөзінің іске асырылуы Қазақстанның да өркендеп, қуатты елге
айналарына сеніміміз мол.
1.3. Мұнай өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының ролі
Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып
табылады. Инвестицияның көмегімен инфрақұрылымды жетілдіре беру керек.
Оның жетілдірілуі экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда алда тұрған қиын жағдайды шешудің бірден-бір жолы, бұл
отандық өндірісті дамыту. Егер де ауыр өнеркәсіпті дамытуға әзірше шама-
шарқымыз жетпейтін болса, шағын және орта өнеркәсіпті дамытуды жолға қою
кезектегі міндетіміз.
2005 жылдың 27-сәуірінде, Республика президентінің шағын және орта
кәсіпкерлікпен шұғылданушылармен кездесуінде осы мәселе ерекше әңгіме
болды. Бұл бағытты дамыту аса мол инвестицияны қажет етпейді. Отандық
инвестицияларын босқа жіберіп жатқан жоқ. Біз жыл сайын 1,5 млр АҚШ доллары
көлемінде шетел инвестицияларын пайдаланамыз. Ал, оларды өсіммен қайтару
бізге оңай емес. Бұл салада жетіспеген жағдай, жіберілген қателік көп,
Сондықтан да отандық инвестицияға қатты көңіл бөлу керек. Қор рыногын
жандандырған жөн. Инвестиция иемденуші еңбектен, өндіруші еңбекке ауысқаны
тиімді. Осылай болса, жұмыссыздар азаяр еді. Қазір жұмыссыздардың саны
артып отыр.
Сонымен бірге ауыл шаруашылығына да инвестиция бөлу мардымсыз.
Қазіргі кезде бұған балл құрылымдары да, шетілдік инвесторлар да барып
отырған жоқ.
Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлудің өз ерекшеліктері болуы тиіс.
Инвесторлар салықтың барлық түрінен босатылғандары жөн.
Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық тауарлары арасындағы ара қатынаста
жөнге келтіру керек. Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлгенде, неше беруге
келгенде Үкімет те белгілі мөлшерде тәуекелге баруы керек. Ауыл тұрғындары
үшін жұмыс орындарын ашып, олардың күн көруіне керекті табыс көзін жасап,
оларға жалақы төлемесе, күнелту үшін малдан басқа ештеңе қалмағандықтан,
мал басы әрі қарай шұғыл азаятын болады. Бұл жағдай халқымыздың бұрынғыдан
да арзан жүдеуіне әкеліп соғады.
Қазіргі кезде аграрлық рынок қорғаусыз қалды, ол әлемдік экономика
кеңістігіне тиісті қорғау шараларынсыз енуде. Ал елімізге азық-түлік
өнімдерін тасымалдау өсіп келуде. Ет өнімдерін әкелу 1,4 % -дан 10% -ға,
қант 37,7 % -дан 60 % -ға дейін, өсімдік майы 25 % -дан 60 %-ға дейін т.б.
өсті. Республикада тамақ өнімдері жетіспейтінін пайдаланып, батыс елдері
Қазақстанға сақталу мерзімі бітуге таяған арзан азық-түліктерін әкелуде. Өз
елімізде жеткілікті көлемде өндірілетін өнімдерді (астық, мақта, жүн,
қаракөл, ет. т.б.) сырттаен әкелуге алымдарды жоғары белгілеп, ал
өзіміздікін сыртқа еркін шығаруға рұқсат беру керек. Өзімізде жетіспей
отырған өнімдерді сыртқа шығаруға тосқауыл қойған жөн. Ең бастысы, өз
елімізде өндіруге мүмкіндігі бар тауарларды, әсіресе тамақ, жеңіл өнеркәсіп
өнемдерін шеттеп тасымалдауымыз орынсыз. Осының салдарынан, бір жағынан
экономика ақсап отырса, екінші жағынан елімізде еңбек жасындағы көптеген
тұрғындары жұмыссыз жүр.
Халық шаруашылығының қай саласы да қаржысыз дамымайды. Оны табу,
толықтыруға түрлі қиындықтар кездесуде. Ел экономикасын дамытуда ішкі
қаржының маңызды екені белгілі, бірақ ,ол жеткіліксіз дәрежеде болып отыр.
Осыған байланысты, шетел қаржыларын тарту басты мақсатымызға айналып отыр.
Осы тұрғыдан біраз жұмыстар да тындырылды: Алдағы уақытта шетелдік
инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты мәселеге айнала бастады.
Бұл орынды да. Себебі, шетелдік инвестициялар бізге тегін келіп жатқан жоқ.
Оны пайдаланғанымыз үшін шетелдіктерге көптеген қосымша қаржы төлеуге
мәжбүрміз. Оның мөлшері онша аз да емес және жыл сайын артып келуде. Егер
шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2-1,3 млрд. АҚШ
доллары көлемінде болатын болса, соңғы жылдары ол 5,8 млрд. АҚШ долларына
жетіп отыр. Біз жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе
беретін болады. Ал, оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің
өндіріс орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарыын жандандыруы керек.
Осы тұрғыдан қарағанда, шетел капитлын өзімізге тарта берудің жағымсыз
жақтары баршылық Шетел инвестициясын өз экономикамызды дамытуға тартқанның
өзінде олардың қай пиғылмен келгенін, не істеуді жоспарлағанын, қандай
технологияны өндіріске енгізілетінін алдын ала білуіміз керек. Инвестиция
алған өндіріс орнына қандац пайда түсетіні күні бұрын көрініп тұрғаны жөн.
Шетел инвестициясын өндіріске тарта отырып, оларды шаруашылықтың қай
саласына пайдалану тиімді – осыған көбірек мән беру керек. Кейін осы
капиталды падаланғанымыз үшін өсім төлейтін болғандықтан өзіміз шешуіміз
керек.
Шетел инвестициясын ғылым мен білімді, ғылым жетістіктерін көбірек
керек ететін шаруашылық салаларын дамытуға, жаңа технологияны енгізуге
жұмсаған тиімді тәжірибеден Байқалып жүргендей, инвестицияны ұзақ
өндірістік циклды дамытуға немесе шетел тауарлары көп тасымалдауынан
бәсекелестік кең өріс алған салаларға жұмсау самарқаулау. Сондықтан да
мемлекет отандық тауар өндірушілерді шетелдік тауар өндірушілерден қорғауы
керек. Бөл жөнінде арнайы бағдарлама болғаны жөн. Қазіргі валюта курсына
байланысты шикізатты шетелге көптеп сату оны отандық тауар өндірушілерге
сатудан әлдеқайда пайдалы. Сол себепті еліміздің шикізаты шетке кетіп
жатыр, ал отандық кәсіпорындар шикізатсыз қалуда. Бұған жол бермес үшін
валюта курсын өзімізде қай өндіріс саласын дамыту тиімді, соған байланысты
өзгеріп отыру керек.
Экономикалық дамуды ынталандырудың бағдарламасына инвестициялық және
өнеркәсіптік саясаттарын қаржыландырудың қосымша көздерін іздестірген жөн.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, отандық өнеркәсіп пен ауыл
шаруашылығының дамуына жағдай жасау, халықты жұмысқа орналастырумен,
олардың хал-ахуалының жақсартумен тығыз байланысты. Жұрт жаппай еңбекпен
айналысқан жағдайда жұмыссыздықтан (әзірше шағын қалаларда) қоғамның
тұрақтылығына келетін қауіп азаяды.
Инвестицияның біраз бөлігі жаңа технологияны сатып алуға және
өндіріске енгізуге жұмсалуы тиіс. Бұл жерде екі түрлі қиындықты айта кету
керек: біріншіден, Шетел технологиясын жаппай сатып алу өз елімізде
техникалық прогрестің төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Жаман да болса, шетел технологиясын алу керек деген пікір
қалыптасады. Сөзіміз жалаң болмас үшін, мына дәлелді келтірейік. Сонау 1965
жылы Каз ПТИ қызметкерлері бұрғылау жұмысында пайдаланатын жасанды алмас
коропкасы бар бұрғы дайындаған болатын. Бұл жаңалыққа инвестициядан патент
алынған. Оның көмегімен бұрғылау жұмысының құнын 20 пайызға арзандатуға
болады.
Бірақ ол қолдау таппады. Оның себебі, біздің елімізде шетел
технолоигясына бас ұру басым да, отандық технологияға, отандық
опертапқыштарға мән беру кем. Қазіргі уақытта Қазақстанға шетел тауарымен,
технологиясымен бәсекелесуге жарамды отандық тауар мен технологияға көңіл
бөлетін уақыт жетті.
Ал, екіншіден, отандық машина жасауды тірілтеміз деп өзіміздің өнімсіз
технологияны көбірек пайдалана берсек, шетелдіктерден артта қалып қоямыз.
Осыны ескере келіп, өз елімізде өндіруге тіпті мүмкіндігі жоқ немесе
тиімсіз технологияны сырттан алдырған орынды. Бұл тұрғыдан алғанда
еліміздің технологиялық қаіпсіздігін ескерген жөн.
Қорыта айтқанда, инвестициялық қорларды тиімді пайдалану үшін
төмендегі талаптарды сақтаған орынды:
- экспорттық шамамызды көтеріп, шетелден тасымалданатын тауарды
елімізде өндіру;
- елімізден валютаны заңсыз жолмен сыртқа шығаруға жол бермей
валюталық бақылау жүйесін жетілдіру.
- Шетел капиталын елімізге тартуға мемлекеттік кепілдеме берулі
шектеу.
- Экономикалық өсу тұрақты болуы үшін оны отандық инвестициясымен
жарақтандырып, халықтық төлеу (салық, сатып алу) қабілетін
жоғарылату.
Осыған байланысты еліміз алдында екі басты міндет тұр: инвестициялық
белсенділікті көтеру, ішкі рыноктың тұрақты дамуын қамтамасыз етуі , оның
басты бағыттары:
- инвестицияны өндірістік салаларға молырақ бөлу;
- ауыл шаруашылығында жерді тиімді пайдалана білу. Оны
жекеменшікке біржолата сатып жібермей, жалға беру, түсетін жал
ақысы-жалға алушыларға оны тиімді пайдалануға көмек көрсету;
- Шетелдіктерге жерді пайдалануға шек қою баға қоюдағы
арақатынасты реттеп, олардың арасындағы алшақтықты азайту;
- Отандық тауарлар есібінен ішкі рыноктың дамуына жағдай жасау.
Қорыта келгенде айтарымыз, шетелдік және отандық инвестицияларды қайда
жұмсауды, қалай пайдалануды тиісті басшылар мен мамандар болып мықтап
ойланып, айқын бағыт алған жағдайда, одан еліміздің өнеркәсібі мен ауыл
шаруашылығы үлкен пайда көрері анық.
2 Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне жалпы сипаттама
2.1. Минералды-шикізат ресурстары
Қазақстан табиғат ресурстарына өте бай ел. Оның жер қойнауында
Менделев кестесінің 110 элементінің 105 табылған.ТМД-дағы хромның -94,2 %,
бариттің -81,7 % , фосфориттің -64,7 %, молибденнің- 29,3 % , мыстың – 28,4
% , бокситтің – 22,1 % ,асбесттің – 20,1% , марганецтің -13% , көмірдің –
11,9 % қоры республика үлесіне тиеді.
Жалпы Қазақстан көмірсутегінің мол қоры бар мемлекеттердің қатарына
кіреді. Республика территорисында көмірсутегінің 208 кен орны ашылған
болса, оның жартысы- мұнай, үштен бірі-мұнай-газ, қалғандары газ және
газконденсаттары. Осылардың ішінен қазіргі уақытта 70-тен астам кен
орындары игерілуде. Жалпы Қазақстандағы көмірсутегінің қоры 13
млрд. т мұнай және корнденсат және 7,1 трлн. метр куб табиғи газ.Атырау
және Маңғыстау облыстарының территорисында мұнай қорының 70 % орналасқан.
Мұнайдың ең ірі кен орныдары: Теңіз, Өзен, Қарашығанақ, Қаламқас. Газдың ең
ірі кен орныдарына Қарашығанақ, Теңіз, Жаңажол, жіне Жамбыл облысының
территорисындағы га кен орныдарының Амангелді тобы жатады.
Қазақстан өзін толығымен отын-энергетикалық ресурстарымен қамтамасыз
ете алады.Өаазсқатндағы көмір қоры 35,8 млрд. т. немесе әлемдік қордың 3,6
%-ін алып жатыр. ТМД елдерінің ішінде Қаазсқатн көмірдің қоры мен оны
өндіру бойынша үшінші, ал жан басына шаққандағы өндіру бойәынша бірінші
орныды алады. Қазақстандағы ең ірі көмір кен орындары- Қарағанды және
Екібастұз кен алаптары, бұдан басқа қазіргі кезде Убаган, Юбилейное,
Майкөбе, Кендірлік,Құланөтпес кен орнындары келешегі мол кен орындарына
жатады.
Қазақстан падалы қазбалардың қоры бойынша дүние жүзінде алғашқы орында
алғанымен оның сапасы бойынша соңғы орындарды иеленді.
Темір рудасының қоры бойынша Қаазақстан ТМД елдерінің ішщінгде Ресей мен
Украинадан кейінгі үшініші орныды алады. Темірдің негізгі кен орныдары:
Қашар, Соколов-Сарыбай, Қоржынкөл, Аят, Лисаковск және т.б. Темір рудасы
Қостанай және Қаорағанды облысытарының территорисынада өндірірледі.
Марганец рудасының қоры бойынша Қаазақстан дүние жүзінде ОАР мен
Украинадан кейінгі үшінші орынды алады. Марганец рудасының барылығы
Қарағанды облысының территорисында өндіріледі. Хром рудасының қоры бойынша
Қазақстан дүние жүзінде ОАР-дан кейінгі екінші орында алады.
2.1 Өнеркәсіп көрсеткіштері
2002 жылы өнеркәсіп өндірісі. Өткен 2002 жылы Қазақстанның өнеркәсіп
кәсіпорындарында қолданыстағы бағамен 2292 млрд. теңгенің өнімдері
өндірілді (шағын, қосалқы кәсіпорындар, үй шаруашылығы секторын қосқанда),
бұл 2001 жылмен салыстырғанда 9,8 пайызға өскен. Өндіріс көлемінің өсуі
республиканың барлық өңірлерінде байқалады.
Кен өндіру өнеркәсібінде 2002 жылы 1072,9млрд. өнімі өндірілді, бұл
2001 жылмен салыстырғанда 14,7 пайызға көп, өңдеуші өнеркәсіпте
-1048,8млрд. теңге және 7,7 пайызға өсті.
Кен өндіру өнеркәсібінің басты тауары шикі мұнайды өндіру 42,0
миллион тоннаға жетті немесе 16,6 пайызға өсті, газ конденсаты-5,2млн.
тонна және 1,3 есе, табиғи газ-10,5млрд. текше иметр және 1,3 есе. Мұнай-
газдан кейінгі кен өндіру өнеркәсібінің саласы металлургия екені
белгілі.2002 жылы темір кенін өндіру 1,3 есеге, жез-5,1 пайызға,
алюминий(боксит) -1,2 есеге, қорғасын-мырыш-8,2 пайызға, хром-15,8 пайызға
өсті. Өңдеу өнеркәсібінде оның көлемінің 40 пайыздан астамы металлургия
өнеркәсібі мен металл өңдеудің үлесіне, үштен біріндейі –ауыл шаруашылығы
өнімдерін өңдеудің үлесіне тиді.
Металлургия өнеркәсібі мен металл өңдеуде 2002 жылы 411,3 млрд.
теңгенің өнімі өндірілді, соның ішінде қара және түсті металлургия
өнімдері, 164,7және 228,3 млрд. теңгеге жетіп, қара металлургия өнім көлемі
7,8 пайы зға, шойынның көлемі 4,1млн. теңгеге жетіп, 4,7пайызға, болат,
тиісінше -4,9 млн. тонна және 3,8 пайызға тмір мен болаттан жасалған
тапталған прокат-4,0 млн. тоннаға және 3,5 пайызға көбейді. Түсті металдар
өндірісі 4,9 пайызға өсті, өңделмеген алюминийдің, глиноземнің көлемі 1,4
млн. тоннаға жетті немесе 12,6 пайызға өсті, өңделмеген қорғасын,тиісінше
-161,8 мың тоннаға, 1,9 пайызға, өңделмеген мырыш -286,3 мың тоннаға, 3,3
пайызға, алғашқы мыс-446 мың тонна, 2,9 пайызға, тазартылған мыс- 453,0 мың
тоннаға, 6,4 пайызға өсті.
Машина жасау саласында 2002 жылы 2001 жылға қарағанда өнім көлемі
электр жабдықтары, электрондық және оптикалыққ жабдықтары, машиналар мен
жабдықтар өндірісінің төмендеуі салдарынан 2 пайызға кеміді.Көлік
құралдары мен жабдықтарының өндірісі 5,9 пайызға өсті.
2002 жылы 306,9млрд. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімінің өнімі
өңделді, бұл 2001 жылмен салыстарғанда 10,4 пайызға көп. Соның ішінде
сусындарды қоса алғандағы тамақ өнімдерінің өндірісі 278,8млрд. теңгені
құрады, бұл оның алдындағы жылдан 10,8 пайызға артық. Тамақ өнімдерінен
шұжық бұйымдараның көлемі 12,1 мың тоннаға жетіп, 13,3 пайызға, өңделген
сүт пен кілегей-109,0 мың тонна, 17,3айызға сары май-9,2 мың тонна, 1,5
есеге, ұн -1,9млн. тоннаға. 13,2 пайызға, қант -395 мың тонна, 14,0
пайызға, коньяк -1,3 млн. литр, 2,2 есеге, минералдық және газдандырылған
сулар-220,6 млн. литр, 1,4 есеге, сигареттер-23,4 млрд. дана, 9,2 пайызға
өсті. Электр энергиясы 58,5 млрд. квт. Сағат өндірілді немесе 2001
салыстырғанда 5,6 пайызға өсті.
Қорыта айтқанда, өнеркәсіп өнімдерінің көптеген түрін өндірудің
көлемі арта түсті. Өнеркәсіп салаларын дамытуда басты назар шикізат
өндіруге бөлініп, өңдеуші саланың өнімдерін өндіруде айтарлықтай өзгеріс
байқалмайды. Бұл екі көрсеткіштен –ақ тайға таңба басқандай көрініп тұр.
Біріншіден,2002 жылы кен өндіру өнеркәсібінің өнімі 14,7 пайызға өссе,
өңдеу өнеркәсібінің өнімі-7,7 пайызға өсті. Осы екі саланың ара-қатынасын
алып қарасақ, біріншісінің үлес салмағы 51,3 пайызға, екіншісінің 48,7
пайыз. Ал екеуінің ара-қатынасында өңдеуші өнеркәсіптің үлес салмағын және
өнімдерінің көлемін арттырудың жолдары мен мүмкіндіктері көп-ақ. Бұл әрине
терең талдауды, нақты ұсыныстарды талап ететін кең көлемді жеке мәселе.
2003 жылдың өнеркәсіп өндірісі. Үстіміздегі жылдың алғашқы жарты
жылдығында өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 1615,1 млрд.
теңге болды. Бұл былтырғы жылдың осындай мерзіміне қарағанда 9,4 пайызға
артық. Кен өндіру өнеркәсібінде 803,9 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл
2002 жылғы деңгейден 11,5 пайызға жоғары. Өнеркәсіптің бұл саласының
осындай өсуі негізінен газ түріндегі табиғи газ( тауарлы шығарым) (47,7
пайызға), газ конденсатын(26,5 пайызға) , көмір(3,0 пайызға) өндіруді
арттырумен қамтамасыз етілді. Сондай-ақ темір кенді шекемтастар, қорғасын-
мырыш және хром кендері, құм және қиыршық тас 2002 жылғы қаңтар-
маусымдағыдай артық өндірілген. Тау-кен өнеркәсібі өнімінің құрамында отын-
энергетикалық пайдалы қазбалардың үлесіне 720,8 млрд.теңге немесе 89,7
пайызы келеді, соның ішінде шикі мұнай мен табиғи газдың үлесіне, тиісінше
658,0 млрд. теңге немесе 81,8 пайызы келеді.
2003 жылдың қаңтар-маусымында өңдеу өнеркәсібінде 670,7 млрд.
теңгенің өнімі өндірілді, яғни 2003 жылғы осындай мерзім деңгейінен
7,9пайызға жоғары, бұл резина және пластмасса бұйымдар(40,6пайызға), машина
жасау (30,2 пайызға) ,өзге де металл емес минералды өнімдер(24,9пайызға),
химия өнеркәсібі (23,8пайызға), былғкары және былғарыдан жасалған
бұйымдар мен аяқ киімдер (13пайызға), қара металлургия және сусындары қоса
тамақ өнімдері (7,2 пайызға) өндірісі артуы есебінен қамтамасыз
етілді.
Үстіміздегі жарты жыл ішінде 163,3 млрд. теңгенің ауыл шаруашылығы
өнімі өңделді, соның ішінде сусындарды ққоса тамақ өнімдерін өндіру 145,9
млрд. теңгені немесе 2002 жылғы тиісті кезеңнің деңгейіне 107,2 пайызды
құрады. Ауыл шаруашылық өнімдерінің өңделген өнім көлемі өңдеу өнеркәсібі
өнімдерінің жалпы сомасының 24 пайызын құрады, соның ішінде тамақ
өнеркәсібінің өнімдері 22пайызын құракды. Шұжық өнімдері, күнбағыс майы,
жеміс және көкөніс шырындары, сары май, ақталған күріш, макарон өнімдері,
майонез сияққты тамақ өнімдерін, сонымен бірге коняьк (1,6есе),минералды су
және алкогольсыз сусындар(38,6пайызға), сыра(30,7пайызға) өнімдерін шығару
өсті.
Металлургия өнеркәсібінде және металдан жасалған дайын бұйымдар
өндірісінде 300млрд. теңгенің өнімі өндірілді(өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің
жалпы сомасының 45 пайызы), соның ішінде қара және түсті металлургия өнімі-
тиісінше 135,7 млрд. және 147,1 млрд. теңге. Қызмет түрі бойынша тұтастай
алғанда өткен ижылмен салыстырғанда өнім көлемі 104,6 пайыз құрады. Болат
(11,4пайызға), ақ қаңылтыр және қкалайыланған жаймалық
илектер(10,7пайызға), өңделмеген алюминий, алюминий тотығын(2,8пайызға),
өңделмеген мырыш(2,3пайызға) өндіру өсті.
Кокс,мұнай өнімдерін және ядролық материалдарды өндірудің көлемі62
млрд. теңгеге жетіп, (өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің жалпы сомасының
9пайызы), өткен жылдың тиісінше деңгейінің 100,4 пайызын құрады. Мұнайдан
өңдеуден алынатын өнімдерді шығару 3 пайызға төмен болды, соның ішінде
мазут өндіру-2,1 пайызға.
Машина жасау саласында көлік құралдары мен жабдықтарын (40,6
пайызға), машиналар мен жабдықтарды(37,5 пайызға), электр жабдықтарын және
оптикалық жабдықтар шығаруды(9,2 пайызға), өсіру есебінен өндіріс көлемі
2002 жылға қарағанда 130,2пайызға артып, өнд ірілгкен өнім 52,7 млрд. теңге
болды. Бұл саланың өңдеу өнеркәсібіндегі үлесі 8 пайыз болды. Сөйтіп, өңдеу
өнеркәсібінің жоғарыда аталған төрт саласының үлес салмағы 86 пайызды
құрайды. Қалған салалар өндіретін өнімдерінің сомасы да, үлес салмағы да
аз.
Өнеркәсіп көлемінің өткен жылғы алты аймен салыстырғандағы өсімі
негізінен Қазақстан экспортқа шығарытын тауарлардың (олар негізінен тегіс
шикізат екені белгілі) әлемдік рыноктағы бағасының жоғары болуына
байланысты. Сыртқы сауда айналымы туралы деректер статистикалық есепте
әдетте бір айға кейін беріліп отыратыны белгілі. Сондықтан биылғы 5 айдағы
экспорттың деректеріне сүйенсек экспортқа шығаратын бидай 1,3млн. тонна
екен, өткен жылғы бес аймен салыстырғанда оның тек 48 пайызы көлемінде,
ал құныц жағынан 100 пайызды құрапты, яғни биыл бір тонна астықтың бағасы
167,4 АҚШ доллары, немесе өткен жылғыға қарағанда екі есе қымбат.Биыл 4,0
млн.тонна темр кені – 104,3 млн. АҚШ долларына экспортқа шығарылған, заттай
көлеміі бойынша биылғы өнім былтырғының 87 пайызын құраса, құны бойынша 144
пайыз, яғни былтыр 1 тонна темір кені 16 доллардан сатылса, биыл 26
доллардан сатылған,биылғы бес айда 21,6млн. тонна мұнай мен газ конденсатын
3763,3млн. долларға экспорт жасалса, ол заттай түрінде былтырғыдан 28
пайызға, құны жөнінен 40 пайызға көп, одан кейінгі басты экспорттық
тауарлар ақ қаңылтырды қоса қара металдың жазық иегінің экспорты заттай
түрінде 13 пайызға, құны бойынша 26 пайызға, тазартылған мыс, тиісінше 5
және 57 пайызға, темірқорытпасы-7 және 61 пайызға, мұнай өнімдері 31 және
73 пайызға алюминий тотығы 2 және 2 пайызға өскен, мақта талшығы –заттай 5
пайызға кемісе, құны бойынша 30 пайызға өскен, өңделмеген мырыш заттай
2пайызға кемісе, құны бойынша 16 пайызға өскен.
Сонымен осы келтірілген деректерден өнеркәсіп өнімінің көлемі
негізінен бағаның өсуі есебінен артып отырғанын көруге болады. Сондай-ақ
өнеркәсіп өнімінің өсімі тағы да негізінен тау-кен өнеркәсібінің есебінен
болып оның шикізаттық сипаты одан әрі күшейе түсуде екеніне көзіңіз жетеді.
Мұнай өндіру артқанымен мұнай өнімдерін шығару мардымай тұрғаны да
сондықтан елдегі бензин, газойли, мазут сияқты өнімдердің бағасының
шарықтап тұрғаны да көңіл қынжылтады. Дайын металл бұйымдарын өндіру 2004
жылдың қаңтар-маусымында небары 11,1 млрд. теңге ғана болып, өткен жылғы
осы мерзімдегімен 9,9 пайызға кеміп кеткені де келісіп тұрған жоқ.
2004 жылғы өнеркәсіп өндірісі. 2004 жылдың қаңтар қыркүйегінде
Қазақстанның өнеркәсіп кәсіпорындарында (шағын, қосалқы кәсіпорындарды, үй
шаруашылығы секторын қоса алғанда) қолданыстағы бағамен 2634 млрд. теңгенің
өнімі өндірілді, бұл көрсеткіш 2003 жылғы қаңтар-қыркүйек салаларындағы
көрсеткіш деңгейінен 10,3 пайызға артық. 9ай ішінде өнеркәсіп өндірісі
көлемінің өсу 2003 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда Ақмола облысының
басқа республиканың барлық өңірлерінде байқалды.
2004 жылдың қаңтар-қыркүйегінде кен өндіру, өнеркәсібінде 1349,3 млрд.
теңгенің өніміөндірілді, бұл 2003 жылғы деңгейден 13,1 пайызға жоғары. Бұл
саланың өнімі көлемінің мұндай өсуі негізінен газ конденсаты, газ түріндегі
табиғи газ, (тауарлы шығарылым), шикі мұнай, көмір өндіруді арттыруымен
қамтамасыз етіледі. Сондай-ақ темір кенді шекемтастарда, темір кені де,
түсті металдарда өткен жылғы осындай мерзімге қарағанда артық өндіріледі.
2004 жылы қаңтар-қыркүйек айларының аралығында өңдеу өнеркәсібінде
1099,9 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, яғни, 2003 жылғы деңгейден 8,6
пайызға жоғары. Мұндай өсім резина және пластмасса бұйымдар, машина жасау,
былғары және былғарыдан жасалған бұйымдар мен аяқ киім, химия өнеркәсібі,
өзге де металл емес минералды өнімдер, целлюлоза, қағаз өнеркәсібі және
баспа ісі, сусындарды қоса тамақ өнімдері өндірісі көлемінің артуы
қамтамасыз етілді.
Сонымен бірге 2004 жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы кен өндіру
өнеркәсібіндегі негізгі жеке өнімдер бойынша көрсеткіштерге тоқталсақ, 59,0
млн. тонна көмір өндірілді, бұл өткен 2003 жылғымен салыстырғанда 4,7
пайызға көп, 37,4 млн тонна шикі мұнай өндірілді, бұл 12,2%-ға көп, 6,6
млрд. текше метр табиғи газ (тауарлы шығарылымы) өндірілді, бұл 32,0
пайызға өскен, 3,5 млн. тонна алюминий кені (боксит) өндірілді, бұл
көрсеткіш 0,4 %-ға азайған.
Өңдеу өнеркәсібінде оның жалпы көлемінің 40%-дан астамы металлургия
өнеркәсібімен дайын металл бұйымдарын өндіруді, төрттен бірінен астамы –
сусындар мен темекіні қоса алғандағы тамақ өнімдерінің өндірісінің үлесіне
келеді және осы екі сала 2004 жылдың қаңтар-қыркүйек айларында, өткен
жылдың осындай мерзімімен салыстырғанда, тиісінше 104,4 және 107,7 пайызға
өсті.
Ал, тамақ өнеркәсібінің тұтастай алғандағы тамақ өнімдері өндірісінің
9 айдағы көлемі 265,4 млрд. теңгені құрады, бұл 2003 жылғы көрсеткіштен 7,7
пайызға артқан.
Металлургия өнеркәсібінде және металдан жасалған дайын бұйымдар
өндірісінде 465,9 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, соның ішінде қара және
түсті металлургия өнімі – тиісінше 208,9 млрд. және 228,5 млрд. теңгені
құраған. Жалпы металлургия саласын тұтастай алғанда осы 9 айдағы өндірілген
жекеленген өнімдер бойынша өнім көлемі төмендегідей: 3,2 млн. тонна шойын
өндірілді, (бұл алдыңғы жылғы көрсеткіштен 5,5%-қа артқан), 4,1 млн. тонна
болат (9,4%), 1,21 млн. тонна ферроқорытпа (2,9%-қа), 220,2 мың тонна оқ
қаңылтыр мен қалайыланған жайма илек (8,6%-қа), 42 мың тонна үлкен және
шойын диаметрі құбырлар (11,6%-қа кем) өндірілді. Түсті металлдар
өнеркәсібінде жекелеме өнімдер бойынша өнім көлемі мынандай: 540 тонна
өңделмеген және жартылай өңделген күміс (өткен жылғыдан 13%-қа кем), 14
тонна өңделмеген және жартылай өңделген алтын (2,1% кем), 1,1 тонна
өңделмеген алюминий (3,2% көп), 113,3 мың тонна өңделмеген қорғасын (16,7%
көп), 228,6 мың тонна өңделмеген мырыш (3,7%), 337,3 мың тонна қарадай мыс
(6,5% көп), 336,1 мың тонна тазартылған мыс (5,9% көп) өндірілді.
Машина жасау саласында 84,7 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл 2003
жылғы көрсеткіш бойынша 32,5%-ке көп.
2005 жылғы өнеркәсіп өндірісі 2005 жылдың қаңтар-тамыз айларында
Қазақстанның өнеркәсіп орындары (шағын, қосалқы кәсіпорындарында, үй
шаруашылықтары секторын қосқанда) қолданыстағы бағада 3197 млрд. теңгенің
өнімін өндірді, бұл 2004 жылғы қаңтар-тамыздағы деңгейде 104,5пайызды
құрады. Өндіріс көлемінің өсуі республиканың Шығыс Қазақстан (99,4%),
Қостанай (92,2%), Қарағанды (88,4%) және Қызылорда (86,9%) облыстарынан
басқа барлық өңірлерде байқауда.
Бірден айтар болсақ 2005 жылғы осы айлар аралығындағы өнеркәсіп
өндірісінің серпіні тым әлсіз, тек 4,5 пайыз, өйткені, өткен жылғы осындай
мерзім ішіндегі өнеркәсіп өндірісі серпінінің қарқыны 9,8 пайыз болған еді.
Кен өндіру өнеркәсібінде 2005 жылдың қаңтар-тамызында 1867,9 млрд.
теңгенің өнімі өндірілді. Бұл көрсеткіш 2004 жылдың қаңтар-тамызындағы
көрсеткішпен салыстырған 3,1 пайызға жоғары. Осы кезеңдерде өндіріс
көлемінің өсуі негізінен газ конденстор (38,6%-қа), магнит (22,4%-қа),
біріктірілмеген темір (17%-ға), мыс (11%-ға), және хром (9,1%-қа) кендерін
өндіруді арттыру есебінен қамтамасыз етілді. Ал, табиғи газды өндіру жалпы
123,2 пайызды құрады. Сонымен қатар, өнеркәсіп өндірісінде өндірілу көлемі
бойынша, құрамында алтыны бар (44%), біріктірілген темір (87,5%), мыс-мырыш
өндіру (93,3%) және қорғасын-мырыш (93,9%) кендерін, темір кенді
шекемтастар (76,8%), тас көмір (97,4%) өндіру төмендегі.
Өңдеу өнеркәсібінде 2005 жылдың қаңтар-тамызында 110,44 млрд теңгені
өнімі өндірілген, бұл көрсеткіш 2004 жылғы қаңтар-тамыз айларындағы
көрсеткіш деңгейімен салыстырғанда 5,4%-қа жоғары. Осы мерзім ішінде 310,2
млрд. теңгеге ауыл шаруашылығы өнімі өңделді, соның ішінде сусындарды қоса,
тамақ өнімдерін өндіру 270,1 млрд. теңгені құрады.
Тоқымы және тігін өнеркәсібінде 18,7 млрд. теңгенің өнімі өндірілді.
2004 жылғы көрсеткіш деңгейімен салыстырғанда өндірістің өсуі негізінен
қызметтің осы түрі бойынша өнеркәсіп өндірісі көлемінің 60 пайыздан астам
үлесі келетін мақта талшығын (32,1%-қа) шығаруды арттыру есебінен болды.
Сондай-ақ, тоқыма және тігін өнеркәсібінде мақта, жүн және мақта жіптері,
төсек, жаймалары, кілем, тоқыма сырт және жұмыс киімдері т.б., 2004 жылғы
өндірілген көлемнен салыстығанда артық өндірілген. Былғары және былғарыдан
жасалған бұйымдар мен аяқ киімдер өндіріснде 1,3 млрд. теңгенің өнімі
өндіріліп, 2004 жылғы кезең деңгейнен 13,8 пайызға төмендеді. Циллюлоза-
қағаз өнеркәсібінде және баспа ісінде 27,8 млрд. теңгеге тең келетін өнім
өндірілді.
Қоқыс, мұнай өнімдерін және ядролық материалдарды өндіру бойынша 103,8
млрд. теңгеге өім шығарылды. Бұл жанатын мазут (34,6%) газойл (22%-қа)
матор отынын (бензин) (17,6%-ға) арттыру есебінен өткен жолғы деңгейден
12,1%-ға жоғары болды. Химия өнеркәсібінде 36,6 млрд. теңгенің өнімі
өндірілді; керісінше бұл көрсеткіш өткен жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 9
пайызға төмен.
Өзге де металл емес минералды өнімдер өндіріснде 61,5 млрд. теңгенің
өнімі шығарылды, бұл өткен жылғы деңгейден 18 пайызға жоғарылаған.
Металлургия өнеркәсібінде 461,8 млрд. теңгенің өнімі өндерілген, соның
ішінде қаа және түсті металлургия өндіру – тиісінше 179,4 пайыз және бұл
көрсеткіш 247,6 млрд. теңгені құраған. Тұтастай қызмет бойынша 2005 жылдың
қаңтар-тамызында нақты көлем индексі 2004 жылмен салыстырғанда 92,7 пайызды
құрады. Сала үлесіне өңдеу өнеркәсібі көлемінің 40,4 пайызы келеді. Қара
металлургияда жайма, илек (27%-ға), болат (25%-ға), шойын (20,9%-ға)
шығаруды қысқарту есебінен өндіріс 13,3 пайызға төмендеген. Ферроқорытпалар
өндірісі 6,7 пайызға өскен. Түсті металдар өндірісінде нақты көлем индексі
98,8 пайызда құрады. Мыс сым (80,3 пайызға), тазартылған мыс (6,70пайызға)
сияқты өнім түрлері бойынша өндіріс көлемі төмендеген. Ал, дайын металл
өндіру өткен жылғы деңгейдің 91,7 пайызын құрады.
Машиналар мен жабдықтар өндіруде 33,5 млрд. теңгенің өнімі
шығарылды.2004 жылға қарағанда тұрмыстық кір жуғыш және құрғату машиналарын
(156пайызға), мұнай –газ өңдейтін жабдықтар (147пайызға),көпірлік және
төрттағандық крандар (142,4пайызға), тракторлар(131,3пайызға) шығару өсті.
Кен ө ндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мұнай кәсібіне арналған
жабдықтар шығару(73,3)азайды.
Өнеркәсіптің негізгі көрсеткіштері
Кесте 1
1995 1996 1997 1999 2000 2002 2004 2005 Өнеркәсіптің ЖІӨ-дегі
үлесі, (-бен
Өнеркәсіп кәсіпорындары мен өндірістердің саны
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі, млрд. теңге
Өнеркәсіп өндірісінің нақты көлем индексі, өткен жылға (-бен
1990жылға (-бен
1995 жылға (-бен
Өндіруші кәсіпорындар бағасының индексі, өткен жылға (– бен
Өнеркәсіп бойынша салық салынғанға дейінгі жиын-тық табыс(залал), млн.
теңге
Негізігі қызметтен алынған табыс (залал) млн.теңге
Өнеркәсіптің пайдалылық (залалдылық) деңгейі,
(-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлер саны, мың адам
Өткен жылға (-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерінің орташа ай-лық жалақысы, теңге
Негізгі капиталға инвести-циялар, млн. теңге
23,5
17924
660,0
91,8
48,0
239,8
85381
72945
15,7
1025,5
91,5
7792
84487
21,2
17156
719,1
100,3
48,2
123,8
62255
67151
11,3
915,6
89,3
10198
65782
21,4
15791
810,7
104,0
50,1
104,3
115,5
3985
37647
5,3
803,9
87,8
12489
84976
23,8
13676
808,0
97,6
48,9
101,8
100,8
-82776
-46904
-5,9
756,3
94,1
13465
135460
28,2
13045
1142,8
102,7
50,2
104,5
118,8
89569
140068
15,8
668,3
88,4
15530
190719
33,2
14326
1798,3
115,5
58,0
120,7
138,0
358164
356077
26,5
653,8
97,8
20647
385940
30,7
13343
2000,2
113,8
66,0
137,4
100,3
298770
288244
20,0
664,5
101,6
23760
550583
29,5
13177
2336,9
110,5
72,9
151,8
100,3
401087
402210
23,0
671,2
101,0
26226
587953
Өнеркәсіп өнімінің негізгі түрлерін өндіру индекстері
Кесте 2
(өткен жылға пайызбен)
1995 1996 1997 1999 2000 2002 2004 2005 Көмір
Мұнай, газ конденсатын қоса
Табиғи газ
Ірі қара мал, шошқа, ешкі, жылқы еті мен тағамдық ішек-қарны және құс еті
Сары май
Өңделген сұйық сүт және кілегей
Өсімдік майы
Қант
Мата
Цемент
Темір мен болаттан жалпақ илек
Өңделмеген мырыш
Дайындама түріндегі та-зартылған мыс
Электр энергиясы 79,6
101,8
131,8
66,2
65,5
50,5
97,6
101,7
29,1
87,2
91,3
98,1
91,8
10,0 92,2
111,2
110,3
63,3
50,3
89,5
94,1
127,1
91,1
62,9
106,3
100,5
104,5
88,6
94,6
112,3
124,4
90,5
44,7
81,3
70,4
103,4
69,2
58,9
132,4
111,1
112,7
88,1 96,0
100,6
98,0
66,4
63,6
54,7
115,9
155,4
65,0
94,7
85,3
127,4
107,9
94,5 83,7
116,1
125,1
86,7
82,2
81,3
132,3
99,3
98,3
134,6
123,3
103,3
111,4
96,6 128,3
117,2
116,8
85,6
121,5
121,4
66,6
122,4
54,4
140,2
115,3
105,6
109,1
108,7 105,7
113,6
100,6
96,2
139,3
99,0
142,9
123,9
145,5
172,7
99,9
105,5
107,8
107,3 93,2
117,9
121,6
90,6
148,2
112,9
105,9
112,7
193,1
104,9
103,3
103,4
106,4
105,3
1991-2005 ж ҚР жалпы ішкі өнімі мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz