Автокөлік логистикасының техникалық сенімділігін тиімдендірілуінің жетілдіру жолдары

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1 Бірінші бөлім. КӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫНДАҒЫ АВТОМОБИЛЬДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ МЕН ДАМУ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

10
1.1 Қазақстан Республикасындағы көлік жүйесіндегі автомобильдердің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
1.2 Алматы қаласының стратегиялық дамуындағы көлік инфрақұрылымдарының даму деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
19
1.3 Автомобильмен тасымалдауды ұйымдастыру ерекшеліктері мен экономикалық тиімділіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
1.4. Автомобильмен халықаралық жүк тасымалдау талаптары мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36

2. Екінші бөлім. АВТОКӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ...

41
2.1. Автокөлік логистикасы жүйесінің сенімділігін арттыруды модельдеудің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
2.2 Автокөлік логистикасының сенімділігінің нарық сұраныстарына байланыстыру тиімділіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
2.3. Автокөліктердің техникалық дайындығы мен тасымалдау түрлерін сәйкестендіру амалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
69
2.4. Автокөлікпен тасымалдаушыларды таңдау негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... 78

3 Үшінші бөлім. АВТӨКӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

81
3.1 Автомобильдердің техникалық.экономикалық көрсеткіштерін талдау және анықтау ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
81
3.2 Автокөліктің техникалық жағдайына сәйкес пайдалану тиімділіктерін
арттыру амалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
87
3.3 Автокөлік логистикасының сенімділігінің тасымалдау шығындарына байланысты өзгеруін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
98

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
110

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
111

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
118

Еліміздегі жүргізілген экономикалық реформа жалпы экономиканы ұйымдастыру, басқару ережелерін, заңдылықтарды түгелдей өзгертті. Нарықтық қатынасқа өтудің қазіргі жағдайында өндірістік инфрақұрылымның жедел дамуына, оның ішінде материалдық ресурстардың айналымын сенімді қамтамасыз ететін транспортқа сұраным туындайды.
Әр жыл сайын біздің елімізде 200 млрд. шамасында әртүрлі шаруашылықтар қатынасы қалыптасады. XX ғ. соңында басқадай тепе тең шартты жағдайда белгіленген өндірістік әлеуметтің өсімі шаруашылық қатынастардың кейінгі 10-15 жылда 4 есеге өсуін мүмкіндік етеді. Бұл мәліметтер қазіргі жағдайда тауар айналымы үрдісінің сенімді экономикалық қалыптасуын қамтамасыз етуде транспорттық кешеннің қажеттілігін қарастыруды керек етеді. [1-3].
Сонымен қатар оларды оңтайландыру мен транспорттың маңыздылығын анықтауда, оның ішінде автомобиль, ұлғаймалы ұдайы өндіріс үрдісінде негізгі қатысушы ретінде, қоғамдық өндірістің тиімділігі мен айырбас және оңтайлы орналастыруына маңызды әсер етеді. Жүк тасуда автомобиль тауар өндірушілер мен өндірістік бағыттағы тауарлар мен халық тұтынатын тауарларды тұтынушылар арасында іс жүзінде барлық қарым қатынасына қатысады.
Бүгінгі таңда елімізде автомобильмен халықаралық жүк тасымалдау кәсібімен айналысу өте тиімді болып отыр. Қазақстанның автомобильмен тасымалдаушылары 2006 жылы 18 шет ел мемлекеттеріне 46,5 мың жүріс орындаған, бұл 2000 жылмен салыстырғанда 30 пайызға жоғары көрсеткіш. Мемлекеттік мәліметтер бойынша осы халықаралық жүк тасымалдауға арналған 200-ден астам кәсіпорын бар. Ел басы бекіткен автомобиль жолдары мен инфрақұрылымдарын жетілдіру бағдарламасының негізгі мақсаты 2012 жылдарда автомобильдер жүріс жиілігін 1000-4000 бірлік/күніне жеткізу болмақшы және ол жыл сайын 7-8 пайызға өспекші. Ал бүгінгі уақытта бұл көрсеткіштер жылына 4 пайызға өсіп отыр, бірақ жанар-жағар майлар шығындарына қарағанда бұл көрсеткіш 2 есеге жоғары.
Министрліктің орындаған даму бағдарламасы бойынша жүк тасымалдау көлемі төмендегідей қарқынмен өзгермекші. [2-5].

1 Назарбаев Н. А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния казахстанцев. – Алматы: Рауан, 1997.– 61с.
2 Назарбаев Н.А. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан //Ана тілі.– Астана, 2007.
3 Транспортная стратегия Республики Казахстан до 2015 года, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 11.04.2006 года №86.
4 Концепция государственной транспортной политики республики Казахстан на период до 2008 год // Постановление Провительства Республики Казахстан. –Астана. – 11.06.01. № 801.
5 Концепция развития международных транспортных коридоров Республики Казахстан //Постановление Правительства Республики Казахстан. –Астана, 2001. – C 566.
6 О концепции развития автодорожной отросли Республики Казахстан на 2001– 2008 годы // собрание актов Президента и правительства Республики Казахстан. – Астана, 2001. – № 19.
7 О создании единой государственной системы контроля за автоперевозками на территории Республики Казахстан. Постановление Правительства от 08.09.00. № 1358 // Собрание актов Президента и Правительства Республики Казахстан. – Астана, 2000. – № 38– 39.
8 Закон «О транспорте в Республике Казахстан» от 21.09.1994 года №156– Х111.
9 Квалификационные требования к субъектам, занимающимся перевозкой грузов и пассажиров на автотранспорте в Республике Казахстан: утв. Постановление Правительства Республики Казахстан Директор. –1997, № 1.
10 Закон «Об автомобильном транспорте Республики Казахстан»: утвержден Указом Президента РК от 4.07.2003 г. № 476.
11 Основы логистики: Учебное пособие / под.ред. Миротина Л.Б.и Сергеева В.И. – М.: ИНФРА.– М, 2000. – 200с.
12 Гаджинский А.М. Логистика.– М.: ИВЦ «Маркетинг», 1999.
13 Жаңбыров Ж.Ғ., Тұрсымбекова З. Автокөлікпен тасымалдау ерекшеліктері.
14 Тұрсымбекова З., Жексенбаев Н. Автокөлік логистикасының тасымалдау тізбегінің сенімділігі
15 Қабашева Ж., Боранғалиева Н., Тұрсымбекова З.Ж. Аймақтық әлеуметтік экономикасының даму ерекшеліктері
16 Тұрсымбекова З. Қамбарова А.А. Автокөлікпен тасымалдаудың экономикалық көрсеткіштері мен шығындары
15 Жаңбыров Ж.Ғ.,Тұрсымбекова З.,Мырзагельдиев Р.А., Қамбарова
А.А.Патыкова Б. Автокөлік логистикасы жүйесін ұйымдастыру ерекшеліктері
17 Ж.Ғ.Жаңбыров, З Трсымбекова Автокөлік тиімділігін анықтау моделі
18 Тұрсынбекова З.Ж. Жүк автокөліктерін таңдау және бағасын анықтау
19 Жанбиров Ж.Г. Проблемы развития транспортно– логистических услуг в РК //Вестник Каз.НАУ.– 2005.– № 9.– С.65– 67.
20 Захаров К.В., Цыганюк А.В., Бочарников В.П., Захаров А.К. Логистика, эффективность и риски внешнеэкономических операций. – Киев: ИНЭКС, 2001.– 237.
16 Reuse and Recycling – Reverse Logistics Opportunities (Oak Brook, II: Council of Logistics) Management, 1993). – Р.3.
17 Modern Materials Handling, June 1994, p.57, San Francisco Chronicle, September 10, 1996. – Р. C1.
18 Chris Gills, Robert Motleys, “Rebooting a Supply Chain”, American Shipper, December 1995. – Р. 58.
19 Fred R. Ricker, Peter Sturtevant, “Continuous Replenishment Planning (CRP): The Driving Force in the Healthcare Industry”, in Annual Conference Proceedings of the Council of Logistics Management, 1993. – Р.529.
20 МиротинЛ.Б., ТашбаевЫ.Э. Логистика – М.: Экзамен, 2003.– 160 с.
21 Гаджинский А.М. Основы логистики. –М.: Маркетинг, 1996.
22 Левиков Г.А. Логистика как стратегия повышения конкурентоспособности на международных рынках /Бюллетень транспортной информации.– 2003.– №1 (91).
44 Неруш Ю.М. Логистика /учеб. для вузов.– М., ЮНИТИ– ДАНА, 2000.
45 Бауэрсокс Дональд ДЖ., Клосс Дейвид ДЖ. Логистика: итнтегированная цепь поставок. – М.: Олимп. Бизнес, 2001. – 640с.
47 Канчавели С.Е., Колобов А.А., Омельченко И.Н. и др. Стратегическое управление организационно– экономической устойчивости фирмы: Логистикоориентирование бизнеса /под.ред. А.А.Колобова и И.Н. Омельченко. – М.: Изд– во МГТУ им. Н.Э.Баумана, 2001.
48 Сергеев В.И., Эльяшевич П.А. Формирование макрологистических систем. – СПб.: Общество «Знание», 2001.
50 Сапарбаев Ә.Ж., Ахметов К.А., Мақұлова А.Т. Экономикалық математикалық әдістер мен модельдер.– Алматы, 2005.
53 Заичкин Н.И. Экономико– математические модели и методы принятия решений в управлении производством /учеб. пособие. – М.: ГУУ, 2000.
56 Прокофьева Т.А., Лопаткин О.М. Региональные аспекты логистики и проблемы формирования интегрированных транспортно– логистических систем //БТИ, 2000. – №2.
57 Замков О.О., Толстопятенько А.В., А.В.Черемных Ю.Н. Математические методы в экономике: Учебник.– М.: Изд– во Диас, 1997.
59 Смехов А.А. Маркетинговые модели транспортного рынка. – М: Транспорт, 1998.– 120 с.
60 Смехов А.А.Математические модели процессов грузовой работы. – М.: Транспорт, 2001. – 256с.
62 Смехов А.А Основы транспортной логистики. –М.: Транспорт, 2000.
64 Смехов А.А. Математические модели процессов грузовой работы. – М.:Транспорт, 2001.
66 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөліктермен тасымалдау. Оқу әдістемелік нұсқау.– Алматы, КазҰАУ, 2006 .– 2,25 б.п.
67 Аксенов ВН., Бобков Ю.В.. Логистика. Учебное пособие / под.ред. Б.А.Аникина – М.: ИНФА– ЛА, 2000.
68 Жанбиров Ж.Г. Автомобильные грузовые перевозки /учебное пособие. – Алматы. «Нур– Принт», 2005 .– 6,3 п.л.
70 Жаңбыров Ж.Ғ. Жүк тасымалдау ұйымдастыру және басқару (автокөлікпен). Оқу құралы. – Алматы. «Нур– Принт», 2007.– 23,62 б.п.
71 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөлік кәсіпорындарының даму талаптары //Вестник НАН РК. – Алматы, 2007.– №6, –Б. 43– 48.
72 Жаңбыров Ж.Ғ., Уалханов Б.Н., Джанбакиева З.Р. Автокөлік мекемелер басқару //Вестник Каз АТК.– 2006.– № 5. – С.100– 105.
73 Сыртанов С.К. Экономическая политика государства и развитие транспортного комплекса Казахстана. –Алматы, 2002.– 126 с.
74 Транспортная стратегия Республики Казахстан до 2015 года. Утверждена Указом Президента РК от 11 апреля 2006 года.№ 86.
75 Бюллетень Агенства Республики Казахстан по статистике «Транспорт и связь Республики Казахстан за 2005 г.».
76 Транспорт и связь РК 2001 – 2005 г.г. // Статистический сборник. – Агентство по статистике РК. –Алматы, 2006.
77 Краткий статистический ежегодник Казахстана. – Агенство по статистике РК. – Алматы, 2006.
78 Шпенст В.И. Концепция развития автотранспортной отрасли /Сб.«Актуальные проблемы транспортно– коммуникационного комплекса на пороге третьего тысячелетия». –Алматы, 2001.
79 Бекмагамбетов М.М. Автомобильный транспорт Казахстана: этапы становления и развития. – Алматы, 2003.– 456 с.
80 Автомобильный транспорт Казахстана, 2003– 2004 (Международный Союз Автомобильного транспорта). – М., 2004.– 148 с.
81 Доклады Агентства Республики Казахстан по статистике «Социально– экономическое положение Республики Казахстан» за 1999– 2005.
82 Ответственность автотранспортных организаций при перевозке грузов. /Предприниматель и право. – 1997, № 6.
83 Каплан Т.Л. Состояние и перспективы развития международных автомобильных перевозок. //Евразийский транзит – перспективы ІІІ тысячелетия: материалы IV Международной конференции «ТрансЕврАзия 2002». – Астана, 2002.
84 Мадиярова Д.М., Текенов У.А., Акбаева Б.М. Международные транспортные перевозки и управление таможенным делом. – Алматы: Экономика, 2000. – 117 с.
85 Повышение эффективности и качества работы автомобильного транспорта /под ред. Л.А. Афанасева.– М.: Транспорта, 1997. – 206 с.
86 Шпенст В.И. Повышение эффективности и качества работы автомобильного транспорта. – Алматы: Казахстан, 1982. – 168 с.
87 Бачурин А.А. Анализ производственно – хозяйственной деятельности автотранспортных организации.– М.: Транспорт, 2005.
88 Родкина Т.А. Информационная логистика. –М.:Экономика, 2002.
89 Экономика автомобильного транспорта /под ред. Кочановой Г.А. Уч. пособие – М.: Издательский центр, 2006.
90 Рожнова О.В.., Гришкина С.Н., Литвенко М.И. Бухгалтерский учет в автотранспортных организациях. – М.: Академия ,2005.
91 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөліктермен жүк тасымалдаудан диплом жобасын орындау әдістемесі.– Алматы: Каз.ҰАУ, 2006 г.– 1,75 б.п.
92 Бычков В.А. Экономика автотранспортного предприятия. Учебник. –М.: Инфра. – М, 2006.
93 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөліктермен жүк тасымалдау тиімділігін анықтау үшін әдістемелік нұсқау.– Алматы: Қаз.ҰАУ, 2006.– 1,75 б.п.
94 Жаңбыров Ж.Ғ. Автомобильдермен жүк және жолаушылар тасымалдаудан курстық жоба орындау әдістемесі–Алматы: КазҰАУ,-2006.–2,75 б.п.
95 Жаңбыров Ж.Ғ., Жағыпарова А. Автокөлік кәсіпорындарының экономикалық тұрақтылығы// Сб. матер. Международной научно– практ. конф. –Алматы: КазНАУ, 2006.– С 72– 76.
96 Жанбиров Ж.Г. Проблемы использования автотранспорта в Казахстане //Бишкек, Вестник Кыр.Агроуниверситета, 2007.– №3(8).– С.43– 46.
97 Жанбиров Ж.Г., Калиев Е., Камбарова А.А. Моделирование надежности эксплуатаций грузовых автомобилей в условиях Алматинской области //Сб.мат.МНПК КАДУ им.Гончарова.- Алматы, 2008.-с.104-1117
98 Жаңбыров Ж.Ғ., Қалиев Е.Б. Автокөлік пайдаланудың тиімділігін арттыру амалдары /Ж. ізденістер, нәтижелер.Қаз.ҰАУ, 2007.– № 1. –Б.177– 180.
99 Жаңбыров Ж.Ғ., Джанбакиева З.Р. «Автокөлікпен тасымалдауды ұйымдастыру» пәнінен кредиттік оқу комплексі.– Алматы: АГТУ, 2006.
100 Регар Томас . Количественные методы анализа хозяйственной деятельности / пер. с англ. – М.: Дело и сервис, 1999. – 432с.
101 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөлік кәсіпорындарының тиімділігін анықтау //Вестник. Каз.НАУ.– Алматы, 2006. №6.
102 Жанбиров Ж.Г.Организационно–техническое обеспечение логистической системы //Ж.Наука и новые технологии. – Бишкек, 2008.– №6.-с.43-46.
103 Разработать предложения по совершенствованию управления ИТС в условиях полного хозрасчета:отчет о НИР/Под руководством Жанбирова Ж.Г. Заказ Госпропрома Каз.ССР.– Алматы, 1989.– 115 с. – Инв.№10256234.
104 Жаңбыров Ж.Ғ., Жағыпарова А.О. Автокөлік мекемесінің тиімділігін арттыру амалдары //Вестник Каз.НАУ.– 2007.– № 1.– С. 173– 177.
105 Внешнеторговые транспортные операции и логистика. Учеб.пособие / под.ред. Д.С.Николаева. – М., Анхил, 1993.
106 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөлікпен тасымалдау логистикасының ерекшеліктері //Вестник Каз.АТК им. М.Тынышпаева, 2007.– №6.-79-82 б.
107 Дегтяренко В.Н. Основы логистики и маркетинга. – М., 1998.
108 Стаханов В.Н., Украинцев В.Б. Теоретические основы логистики.– Ростов – н/Д: Феникс. – 256 с.
109 Гордон М.П., Карнаухов С.Б. Логистика товародвижения. – М.: Центр экономики и маркетинга, 1998.– 168 с.
110 Маевский В.П. Экономический механизм оперативного управления производством на предприятий в условиях регулируемого рынка. – Минск, 1996.
111 Кудайбергенова Д.М. Динамика показателей производственно– хозяйственной деятельности автотранспортных предприятий в условиях рынка //Сборник научных трудов (межвузовский) – А.:Изд. АЭУ, 2001.– С.323.
113 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөлік ұжымдарының тиімділігін зерттеу ерекшеліктері /Жаршы.Ізденістер,нәтежелер.Қаз.ҰАУ.– Алматы, 2007.– №6.-36-39 б.
114 Кудайбергенова Д.М. Стратегический бизнес – планирование в автотранспортных предприятиях //Вестник КазЭУ. –Алматы, 2003. –№ 3.
115 Структурные изменения в сфере автомобильных перевозок при создании Е.С.Quart J.Distrib and transp, 1993. – № 227. – С.104– 112.
116 Зеленцова Л.С. Планирование производства. Модели и алгоритмы. – Оренбург: ЦНТИ, 1992. – 63 с.
117 Карсыбаев Е.Е. Методические основы оптимизации технико– технологических параметров перевозочного процесса в логистической цепи поставок // Вестник Национальной Инженерной академии РК, 2004.– №2.
118 Аксенова «Анализ производственно– хозяйственной деятельности автотранспортных предприятий». – М.: Высшая школа.
121 Жанбиров Ж.Г.Необходимость использования логистики в Казахстане //Бишкек.Вестник Кыр.Агроуниверситета, 2007.– №3(8).– С.46– 49.
124 Бекмагамбетов М.К. «К проблеме развития транспортного потенциала Казахстана»// Транзитная экономика, 2001, №4.
125 Козлов В.П., Даубаев К.Ж., Байжанова Б.Е., Такимбекова К.Т., «Прогнозирование основных показателей работы транспорта Республики Казахстан » / Вестник КазАТК им. М.Тынышпаева. выпупск 1(13).– Алматы, 2002.
126 Лившиц В.Н. Системный анализ экономических процессов на транспорте. – М.: Транспорт, 1986.– С.260.
131 Кобдиков М.А.,Карсыбаев Е.Е.Пути интеграции и новые технологии перевозок в логистической цепи поставок грузов /Магистраль.– Алматы, 2003. – №11,12.
132 Ефремов В.В., Семенов В.М. Сравнительная технико – экономическая оценка эффективности различных вариантов доставки грузов в транспортной логистике. – Санкт – Петербург, 1999.– С.91.
136 Милославская С.В., Плужников К.И. Мультимодальные и интермодальные перевозки /учеб. пособие.– М.: Рос консульт, 2001.– 368 с.
137 Колесников С.Н. Управление цепочками поставок // Логистика, 1999.
138 Хазанова Л.Э. Математическое моделирование в экономике /учеб. пособие.– М.: БЕК, 1998.
142 Лебедов А.И. Региональная программа реализации пилотного проекта логистической системы. Стратегическое моделирование интермодалных транспортных систем.// Сб. материалов Международного логистического форума (ММЛФ – 2000)/Под общ.ред. Л.Б.Миротина, Ы.Э. Ташбаева, Н.С. Журавлевой. – М.: МАДИ (ТУ), 2001.
144 Макаров И.М., Виноградская Т.М., Рубяинский А.А., Соколов В.Б. Теория выбора и принятия решений. – М.: Наука, 2001. – 328с.
145 Лукинский В.С. и др. Логистика автотранспорта.– М.:Финансы и статистика, 2000 .
146 Николашин В.М. Технологические и экономические основы грузовых комплексов. – М., 2002.– 216с.
147 Кобдиков М.А., Карсыбаев Е.Е. Систематизация материальных потоков и критерии оптимизации грузопотоков: матер. Второй Международной научно– практической конференции. Транспорт Евразии: Взгляд в ХХI век, том 2.– Алматы: КазАТК, 2002.
152 Левицкая Л.П. Экономико– математическое моделирование стратегического управления ремонтным производством: автореф. дис. докт. эконом. наук.– М., 1998.– 47с.
153 Приказ Министра ВД РК от 13.02.2003 года №87 «Об утверждении Инструкции по организацию подразделениями ДП ВД контроля за конструкцией и техническим состоянием транспортных средств».
154 Горев А.Э. «Организация автомобильных перевозок и безопасность движения». – М.: Транспорт, 2006.
157 Рекомендация по составлению бизнес – плана для автотранспортных предприятий выполняющих международные автомобильные перевозки.– М.:Ассоциация международных автомобильных перевозчиков, 2002.
161 Афанасьев Л.Л. «Автомобильные перевозки» – М.: Транспорт, 1999.
162 Жаңбыров Ж.Ғ., Қалиев Е.Б. Автомобильдің құнын жоғалтуы және оны анықтау //Вестник. Каз.АТК им. М.Тынышпаева. – 2007.– №2. – Б. 183– 186.
163 Прокофьева Т.А. Логистическая инфраструктура международных транспортных коридоров //Тез. Доклад на межд. семинаре «Логистика в современном бизнесе» в рамках международной выставки «ТРАНС– РОССИЯ– 2002». – Москва: ГУУ Высшая школа экономики. Международный центр логистки, 2002. – С.35– 42
164 Лушинский В.С. и др. Логистика автомобильного транспорта. – М.: «Финансы и статистика», 2002.
169 Бекмаганбетов М.М. Қазақстанның автомобиль көлігі.– Алматы, 2005.
173 Кушукбаев К.Х. Бекжанов Д.З. и др. Международные автомобильные перевозки.– Алматы, 2003.
182 Радионов Н.В., Радионова С.П. Основы финансового анализа: математические методы, системный подход.– СПб: Альфа, 1999.– 592с.
183 Афанасьев Л.Л., С.М. Цукерберк «Автомбильные перевозки». – М.: Транспорт, 1973.
188 Қазақстан Республикасының көлігі. – Алматы, 2004.
189 Казахстан в цифрах 2006г /Стат.сборник . – Алматы, 2006.
190 Статистический сборник. Раздел транспорта / Агентство РК по статистике за 2000– 2004 гг.– Алматы, 2005.
191 Стратегия индустриально– инновационного развития экономики Республики Казахстан на 2003– 2015 ггоды. – Астана, 2003.
195 Жаңбыров Ж.Ғ., Қалиев Е. Логистикалық жүйені пайдалану ерекшеліктері//Вестник Каз.НАУ,Алматы-2007.-№5.-с.59-66.
201 Бекмағамбетов М.М. Қазақстанның автомобиль көлігі.– Алматы,2005.
204 Артемов С.П. Международные, междугородние автомобильные перевозки. –М.: Транспорт, 1968.
205 Щамулевич М.И. Информационное сопровождение логистической цепи на участке «Грузовладелец – транспортная сеть». //Сб. материалов 2– ой Международной конференции– семинара «Логистика и Бизнес– 98». /под ред. Л.Б. Миротина, Ы.Э. Ташбаева и др.– Москва: Брандес, 1998.
210 Жаңбыров Ж.Ғ. Аймақтық жүк тасымалдауды орындау тиімділігін арттыру амалдары //Ж.Ізденістер, нәтижелер. Қаз.ҰАУ.-Алматы, 2007. – №4.-39-43 б.
213 Александров Л.А., Козлов Р.К. Ориентация управления на автомобильном транспорте. – М.: «Транспорт» , 1985. – С.264 .
216 Радионов Н.В., Радионова С.П. Основа финансового анализа:-математические методы, системной подход. – СПб: Альфа, 1999.
220 Карсыбаев Е.Е. Перспективы анализа деятельности предприятий в логистических системах / Вестник КазАТК, 2003. – №6. – С.39-41.
221 Карсыбаев Е.Е., Карибжанов О.М., Нусупбекова Г.С., Жумабаев А.Б Модели повышения эффективности управления перевозочном процессом в цепи поставок грузов: материалы Второй Международной научно-практической конференции «Транспорт Евразии: взгляд в ХХI век», том 2. – Алматы, 2002. – С. 94-99.
223 Беленький А.С. Математические модели оптимального планирования в транспортных системах: «Организация управления транспортом» // ВИНИТИ: Итоги науки и техники. – Москва, 1999-2003.
229 Концепция развития международных транспортных коридоров Республики Казахстан. – Астана, 2001. – № 4.
230 Поддержка политики развития транзитных коридоров в Республике Казахстан-Алматы: «Атамұра», 1998.
231 Жаңбыров Ж.Ғ., Қалиев Е., Бакенова Э. Автомобильмен жүк тасымалдауда логистикалық «дәл мерзімінде» жүйесін пайдалану //Сборник МНПК. АГУ им. Абая, 2007. – Б.122-126.
232 Жаңбыров Ж.Ғ., Бакенова Э.О., Қалиев Е.Б., Жағыпарова А.О. Автокөліктер логистикасында «дәл мерзімінде» тасымалдау шартын орындау амалдары//Саясат-Polity. – Алматы, 2007. – №12. – Б. 4-7.
233 Жаңбыров Ж.Ғ., ЖағыпароваА.О., Бакенова Э.О. Көлік логистикасында ұқсастырмалы модельдеуіді пайдалану //Вестник ҚазЭУ им. Т.Рыскулова, 2007. – №4. – Б.102-105.
234 Статистический сборник «Транспорт Республики Казахстан». – Алматы: Агентство РК по статистике, 2006. – С. 3-68.
241 Жаңбыров Ж.Ғ.,Қалиев Е., Бакенова Э.Автомобильмен жүк тасымалдауда логистикалық «дәл мезгілінде» жүйесін пайдалану//Сб.мат.МНПК. АГУ им.Абая.Алматы-2007.-122-126.
242 Смехов А.А. Маркетинговые модели транспортного рынка. – М.: Транспорт,1998.
248 Транспорт Республики Казахстан : Статистический сборник.– Алматы, 2001– 2006.
250 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөлікпен тасымалдау тиімділігінің жол жағдайына сәйкестігі //Ж.Доклады НАН РК.Алматы,-2007.-с.71-75.
254 Жаңбыров Ж.Ғ.Қайырбаева А.Е. Өндірісті ұйымдастыру және кәсіпорын менеджменті. Оқулық.Алматы. «Нұр– Принт»,– 2008.– 342 б.
255 Жаңбыров Ж.Ғ. Автокөлік логистикасы. Оқулық. Алматы. -«Нұр– Принт».– 2008.– 420 б.
257 Жанбиров Ж.Г. Мырзагельдиев Р.А. Развитие транспортно– логистической системы г.Алматы и Алматинской области //Сб.мат.МНПК Казахского автомобильно-дорожного института им.Гончарова.- Алматы, 2008.-с.111-113.

Пән: Транспорт
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 116 бет
Таңдаулыға:

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

ӘОК 656.225
Қолжазба құқығында

ТҰРСЫМБЕКОВА ЗАКИРА ЖАМБЫЛҚЫЗЫ

Автокөлік логистикасының техникалық
сенімділігін тиімдендірілуінің жетілдіру жолдары
(Алматы қаласы жағдайында)

05.22.08 – Тасымалдау процессін басқару

Техника ғылымдарының кандидаты дәрежесін алу
үшін орындалған диссертация

Қазақстан Республикасы
Алматы, 2009

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...

1 Бірінші бөлім. КӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫНДАҒЫ АВТОМОБИЛЬДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ МЕН
ДАМУ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Қазақстан Республикасындағы көлік жүйесіндегі автомобильдердің
маңыздылығы 10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.2 Алматы қаласының стратегиялық дамуындағы көлік инфрақұрылымдарының
даму 19
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Автомобильмен тасымалдауды ұйымдастыру ерекшеліктері мен
экономикалық 24
тиімділіктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
1.4. Автомобильмен халықаралық жүк тасымалдау талаптары мен ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
... ... ... ... ... ... ... ...

2. Екінші бөлім. АВТОКӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ
СЕНІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... 41
Автокөлік логистикасы жүйесінің сенімділігін арттыруды модельдеудің
теориялық 41
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Автокөлік логистикасының сенімділігінің нарық сұраныстарына
байланыстыру 54
тиімділіктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
2.3. Автокөліктердің техникалық дайындығы мен тасымалдау түрлерін
сәйкестендіру 69
амалдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
2.4. Автокөлікпен тасымалдаушыларды таңдау 78
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ..

3 Үшінші бөлім. АВТӨКӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІН
ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
3.1 Автомобильдердің техникалық-экономикалық көрсеткіштерін талдау және
анықтау ерекшеліктері 81
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
3.2 Автокөліктің техникалық жағдайына сәйкес пайдалану тиімділіктерін
арттыру амалдары 87
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
3.3 Автокөлік логистикасының сенімділігінің тасымалдау шығындарына
байланысты өзгеруін 98
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 110
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..

Пайдаланылған әдебиеттер 111
тізімі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 118
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

КЛ ( көліктік логистика
КЛЖ ( көліктік логистика жүйесі
КЛБ ( көліктік логистиканы басқару
ЖҚ ( жылжымалы құрам
ТЖҰБ ( тасымалдау жұмысын ұйымдастыру және басқару
АС ( автокөлік сағаты
АК ( автокөлік күндері
ЖІӨ ( жалпы ішкі өнім
ТМД ( Тәуелсіз мемлекеттер достығы
БҰҰ ( біріккен ұлттар ұйымы
АҚ ( акционерлік қоғам
ЖШС ( жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ҚР ( Қазақстан Республикасы
АӨК ( агроөнеркәсіптік кешен
ЖМ ( жылжымайтын мүлік
ҒЗИ ( ғылыми зерттеу институты
ЕҒҰ ( еңбекті ғылыми жолмен ұйымдастыру
АҚ ( айналым қоры
НҚ ( негізгі қор
ҚҚ ( қорлану қоры
АҚШ ( Америка құрама штаттары
ПӘЕ ( пайдалы әсер еселігі
ЖТҰ ( жүк тасымалдауды ұйымдастыру
АК ( автокөлік кәсіпорыны
ЖҚ ( жылжымалы құрам
Бо ( тауардың бастапқы бағасы
Бп ( тасымалданған тауар бағасы
Бс ( тауардың сату бағасы
ТТ ( тиеп түсіру
АКҚ ( автокөлік кәсіпорындарының қызметі
ТКЖҒИ ( тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар мен ғылыми институты
ЖЖҚ ( жүргізушілердің жылдық жұмыс қоры
АЖҚ ( автокөліктердің жылдық жұмыс қоры
ТКЖ ( техникалық күту және жөндеу
КЛТТ ( көлік логистикасының тасымалдау тізбегі
АКЖ ( автокөліктер жолдары
КСРО ( кеңестік социалистік республикалар одағы
ТҚ ( тасымалдау құны
ТТҚ ( тиеп-түсіру құны

КІРІСПЕ

Еліміздегі жүргізілген экономикалық реформа жалпы экономиканы
ұйымдастыру, басқару ережелерін, заңдылықтарды түгелдей өзгертті. Нарықтық
қатынасқа өтудің қазіргі жағдайында өндірістік инфрақұрылымның жедел
дамуына, оның ішінде материалдық ресурстардың айналымын сенімді қамтамасыз
ететін транспортқа сұраным туындайды.
Әр жыл сайын біздің елімізде 200 млрд. шамасында әртүрлі
шаруашылықтар қатынасы қалыптасады. XX ғ. соңында басқадай тепе тең шартты
жағдайда белгіленген өндірістік әлеуметтің өсімі шаруашылық қатынастардың
кейінгі 10-15 жылда 4 есеге өсуін мүмкіндік етеді. Бұл мәліметтер қазіргі
жағдайда тауар айналымы үрдісінің сенімді экономикалық қалыптасуын
қамтамасыз етуде транспорттық кешеннің қажеттілігін қарастыруды керек
етеді. [1-3].
Сонымен қатар оларды оңтайландыру мен транспорттың маңыздылығын
анықтауда, оның ішінде автомобиль, ұлғаймалы ұдайы өндіріс үрдісінде
негізгі қатысушы ретінде, қоғамдық өндірістің тиімділігі мен айырбас және
оңтайлы орналастыруына маңызды әсер етеді. Жүк тасуда автомобиль тауар
өндірушілер мен өндірістік бағыттағы тауарлар мен халық тұтынатын
тауарларды тұтынушылар арасында іс жүзінде барлық қарым қатынасына
қатысады.
Бүгінгі таңда елімізде автомобильмен халықаралық жүк тасымалдау
кәсібімен айналысу өте тиімді болып отыр. Қазақстанның автомобильмен
тасымалдаушылары 2006 жылы 18 шет ел мемлекеттеріне 46,5 мың жүріс
орындаған, бұл 2000 жылмен салыстырғанда 30 пайызға жоғары көрсеткіш.
Мемлекеттік мәліметтер бойынша осы халықаралық жүк тасымалдауға арналған
200-ден астам кәсіпорын бар. Ел басы бекіткен автомобиль жолдары мен
инфрақұрылымдарын жетілдіру бағдарламасының негізгі мақсаты 2012 жылдарда
автомобильдер жүріс жиілігін 1000-4000 бірліккүніне жеткізу болмақшы және
ол жыл сайын 7-8 пайызға өспекші. Ал бүгінгі уақытта бұл көрсеткіштер
жылына 4 пайызға өсіп отыр, бірақ жанар-жағар майлар шығындарына қарағанда
бұл көрсеткіш 2 есеге жоғары.
Министрліктің орындаған даму бағдарламасы бойынша жүк тасымалдау көлемі
төмендегідей қарқынмен өзгермекші. [2-5].

Жылдар Жүктер,млн.тн. Жүкайналымы,
млн.тн.км

2001 1076,9
33023

2002 1219,3
37589

2003 1318,2
40158,4

2004 1445,9
43435,7

2006 (болжау) 1700
51000,0

(нақты) 2023,4
60700,0

2012 (болжау) 2350
55000,0

Автомобиль басқадай тасымалдаушы көліктер түрлеріне қарағанда жүк
тасымалдау жағдайында бірнеше артықшылығы бар. Оларға мыналар жатады:
- жүктерді есіктен есікке дейін;
- жүктердің қауіпсіздігі;
- қымбат тұратын және ауқымды орамдарға деген сұранымды азайту;
- бума материалдарды үнемдеу;
- автомобильмен жүктерді жеткізудің жылдамдығының жоғарлығы;
- аралас тасымалдауға қатысу мүмкіндігі;
- кәсіпорынға өнімдерді жеткізуде және қоймалар да жүктерді сақтау мерзімін
қысқартуға, мөлшері аз жүктерді тасымалдауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда атап өткен артықшылықтарды ескере отырып, автомобильдік
транспорт экономиканың барлық кешендерінде, сонымен қатар машина жасауда
кеңінен қолданылады. Машина жасауда жалпы өнім көлемінде материалдық
шығындардың үлестік салмағы 50 пайызды құрайды. Шикізатты, материалдарды,
шала фабрикаттарды өндіруде толықтырушы заттар көп жағдайда араласып
кетеді. Сондықтан әртүрлі транспорт түрлері, әсіресе бірінші кезекте
автомобиль пайдаланылады. Машина жасау кешенінде көп жағдайда тасымалдаудың
жалпы көлемінің 70 пайызы автомобильдік жолмен іске асырылады. Мұндай
қалыппен транспорт машина жасау кәсіпорындарында өндірістік үдерістің
үзіліссіз бөлігі болып табылады. Ол өндірістің барлық элементтерімен тығыз
байланысты. Сондықтан автомобиль көлігінде анықталынған қолда бар қорлар
транспорттық қызметтердің көлемін ұлғайтуға мүмкіндік бере отырып, машина
жасау кәсіпорындарына олардың транспорттық шығындарын, сәйкесінше
өндірілетін өнімдердің бағасын төмендетеді. Осындай себептерден автокөлік
логистикасының техникалық сенімділігін арттыру мәселесі, нарық қарым
қатынастарындағы негізгі рөл ойнайтын технологиялық үрдіс екенін анықтайды.

Аталған мәселелермен көрнекті мамандар айналыса бастаған. Мысалы:
Г.В.Лейбниц, Д. Бауэрокс, Мартин Эдфорт, Л.Джонсон, Р.Поль, J.Colin,
Ellram, C. John Langleg, Colin Barrett, А.А. Смехов, Л.М. Миротин, В.И.
Семененко, Хэссинг К., М.Арнольд, Б.А. Аникин, Мартин К., Т.А. Родкина,
Л.С. Феодоров, В.Г. Голабурда және басқалары тасымалдау үрдістерінің
технологиясы мен техникасына, теорияларына көңіл бөліп, олардың басқару
негіздерін жасады. Көліктік логистика теориясының сүлбесін орындағындар
С.Джеймс, Ф. Джонсон, Буд, Дэниел Л. Ворлау, Баэрсокс Дональд, Дж, Клосс,
Л.Б. Миротин, Д.С. Николаев, Н.Э. Ташбаев және басқалар.
Аталған ғалымдар мен зерттеушілерге соңғы жылдары тасымалдауды
ұйымдастыру мәселесімен, оны техникалық жабдықтаумен технологияларын ғылыми
тұрғыдан зерттеп, одан әрі дамуына зор үлес қосып жүрген қазақстандық
ғалымдар А.С. Сабетов, С.Е. Бекжанова, Н.К. Исингарин, А.Д. Омаров, М.А.
Кобдиков, С.М. Битибаев, Е.Д. Атамкулов, Б.М. Куанышев, Р.К. Сатова, А.Ш.
Шабанов, Т.Н. Байдаулетов және басқалары. Аталған ғылыми-зерттеу жұмыстары
негізінен М. Тынышпаев атындағы көлік және коммуникация академиясы
жанындағы арнаулы зертханада жүргізіліп келеді.
Көлік кешенінің техника – технологиялық мәселелері еліміз бойынша
А.Д. Омаров, А.Б. Беккулов, Л.Ф. Сухова, С.К. Сыртанов, М.А. Кобдиков, Б.М.
Куанышев, К.Х. Кушукбаев, С.В. Ли, Е.Е. Қарсыбаев, С.М. Блинцов,
еңбектерінде қаралған.
Қазақстан Республикасы территориясының географиялық орналасуына сәйкес
оның транзиттік мүмкіндігін пайдалануды зерттеуді С.С. Сатубалдин, Н.
Исингарин, К. Нагманов, Е.Д. Л.Ф. Сухова, К.К. Жангаскин, А.К. Кошанов,
С.Ш. Сарбаев, А.Ш. Шабанов, К.С. Самбетов, С.Е. Бекжанова, Б.Б. Жардемов,
М.М. Бекмағамбетов, И.С. Карабасов, сияқты ғалымдар мен тәжірибелі
мамандардың еңбектері кеңінен пайдаланылды.
Зерттеудің негізгі мақсаттары. Диссертациялық зерттеудің басты мақсаты
халық шаруашылығының қазіргі кезеңдегі өте маңызды мәселесі болып табылатын
автокөлік логистикасының техникалық сенімділігін қамтамасыздандыру арқылы
автокөлікпен жүк тасымалдау тиімділігін арттыру болып табылады.
Аталған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер белгіленді:
( қолданыстағы әдістемелер мен амалдарды қорытындылап, аймақтағы
әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасына сәйкес тасымалдау жұмыс
көлемдері мен түрлерін анықтау;
( автокөлік логистикасына автомобильдердің техникалық–конструкторлық
көрсеткіштерінің әсерлерін анықтау және оларды басқару жүйесінің ғылыми-
теориялық негізін белгілеу;
( автокөлік логистикасы сенімділігі мен автокөлік кәсіпорындарының
экономикалық–қаржылық тұрақтылығы сәйкестігінің бейнесін дамыту.
Зерттеу объектілері мен пәндері
Зерттеу объектілері аймақтық, мемлекеттік деңгейдегі автокөліктік
логистика жүйесінің дәл мезгілінде орындалу шарттары мен автомобильдің
техникалық дайындығына сәйкес автокөлік тасымалдау көрсеткіштері.
Зерттеу жұмыстарының әдіснамалық және теориялық негіздері
Теориялық және әдістемелік болып іргелі және қолданбалы ғылымдардың
негіздері қабылданды. Көліктік логистикасы жүйесінің тізбегіндегі
автомобильдердің техникалық дайындығын талдау және олардың жүйеге тигізер
әсерін модельдеу; халықаралық және еліміздегі автомобиль көлігі және жүк
тасымалдау жөніндегі заңдар мен қаржылық-нормативтер ережелері және
талаптары.
Автокөлік логистикасын зерттеу кезінде комплекстік және жүйелік, жалпы
ғылыми негіздегі әдістемелер, модельдеу мен статистикалық мәліметтерді
өңдеу, жүйелеу және болжау, ғылыми даму амалдарын ойластыру әдістері
қолданылды.
Орындалған жұмыстың ғылыми-практикалық жаңалықтары:
- автокөлік логистикасының ел экономикасындағы негізгі қолдану сфералары
мен аймақ өндірісінде көліктік тасымалдау логистикасы жүйесінің алар
орнының негіздері анықталған;
- автокөліктік логистика жүйесі сенімділігіне тікелей әсер етер
факторлар мен автомобильдің техникалық дайындығын анықтау әдістемелері мен
бағалар көрсеткіштері анықталып негізделген;
-автокөлік логистикасының сенімділігінің нарық сұраныстарына
байланыстыру тиімділіктері мен техникалық жағдайына тасымалдау түрлерін
сәйкестендірудің теориялық негіздері анықталған;
- ғылыми және тәжірибелік зерттеулер арқылы әртүрлі бағыттағы тасымалдау
жұмыстарының техникалық-экономикалық және техникалық, технологиялық
көрсеткіштерін анықтап, жүк тасымалдауда автомобильдің техникалық
мүмкіндігін тиімді пайдалану амалдары ұсынылған;
- автокөлік логистикасы жүйесінің тиімділіктері мен автомобильге
жұмсалған шығындар арасындағы сәйкестіктердің үйлесімділіктері анықталып,
ол нақты кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштері арқылы берілген
және оларды пайдалануға, оқып-үйренуге әдістемелік нұсқаулар ұсынылған.
Атқарылған жұмыс бойынша ғылыми атақ алу үшін қорғауға шығарылған
қағидалар:
- автокөлік-логистикасы жүк тасымалдау тізбегінің техника-экономикалық
көрсеткіштерін талдау, олардың тиімділігін арттыру амалдарының автомобиль
көлік логистика жүйесі сенімділігіне тигізер әсері қарастырылған;
- Қазақстан Республикасының жер жағдайы ерекшеліктеріне байланысты
автокөліктермен тасымалдау ерекшеліктері және жол бойғы инфрақұрылымдардың
автокөлік логистикасы жүйесіне тигізер әсерлері анықталып жүк тасымалдаудың
техникалық-технологиялық үрдістерінің модельдерін орындау әдістемелері
жасалған;
- автокөлік логистикасының сенімділігінің нарық сұраныстарына байланыстыру
тиімділіктері мен техникалық жағдайына тасымалдау түрлерін сәйкестендірудің
теориялық негіздері анықталып, математикалық модельдеу негізінде автокөлік
кәсіпорындары қызметінің негізі көрсеткіштеріне жүйелі талдау жасау
әдістерін жетілдіру мәселесі қарастырылды және нақты ұсыныс берілді.
Зерттеу жұмыстарының ақпараттары ретінде Елбасының жарғылары,
мемлекеттік заңдар мен Үкіметтің қаулылары, Көлік және коммуникация
Министрлігінің нормативті ережелері мен бұйрықтары, мемлекеттік
статистикалық мәліметтер, М.Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және
коммуникация академиясы, Қазақ көлік және коммуникация ғылыми-зерттеу
институтында атқарылған ғылыми және ізденушінің осы тақырыппен айналысқан
мезгіліндегі нақты атқарылған жұмыстары қорытындылары.
Жариялау және пайдалану. Атқарылған ғылыми - зерттеу жұмыстардың
қорытындылары Алматы қаласындағы жүк тасымалдаумен айналысатын ЖШС Бек-
Гал компаниялары пайдалануға қабылданды. Автокөліктік логистика жөніндегі
орындалған теориялық-әдістемелер Орталық Азия университетінде одан әрі
ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуде ұтымды пайдалануда.
Атқарылған ғылыми жұмыстардың негізгі тұжырымдары мен ұсыныстары
төмендегі халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалып,
қатынасушылардан оң баға алды. Егеменді Қазақстан: өткені, қазіргісі және
келешегі Орталық-Азия университеті (Алматы, 2006 ж.), Көліктердің тасымал
үрдістерін басқарудың өзекті мәселелері М.Тынышпаев атындағы Қазақ көлік
және коммуникация академиясы (Алматы, 2008 ж.), Халықаралық ғылыми-
практикалық конференция Гончаров атындағы Қазақ автокөлік-жолдары
университеті (Алматы, 2008 ж.), Диссертациялық жұмыстың тұжырымдары мен
қорытындысы Қазақ-Британ және Орталық Азия университеттері мен М.Тынышпаев
атындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясының біріккен халықаралық
ғылыми-иновациялық конфекренциялары (ақпан, 2009) мен семинарларында
баяндалып, толықтай қолдауға ие болды.
Басылымдар. Диссертация тақырыбы бойынша 12 ғылыми мақалалар мен
жұмыстар жарияланды.
Диссертациялық жұмыс көлемі мен құрылымы. Жұмыс құрылымы төмендегі
тараптардан тұрады: кіріспе, үш бөлім, қорытынды, компьютерде терілген 117
беттен және сурет 37, кесте 49, пайдаланған әдебиеттер тізімдері
157, тіркемелер саны 8.
Кіріспеде зерттеу мәселелерінің маңыздылығы, мақсаты мен міндеттері,
зерттеу тұлғалары мен объектілері, мәселенің зерттелу деңгейі, ғылыми
жаңалықтары беріліп, жұмыстың ғылыми-тәжірибелік ережелері келтірілген.
Бірінші бөлім көліктік логистика жүйесінің тасымалдау тізбегіндегі
автокөліктер мен кешендерінің маңыздылығы және даму көрсеткіштері,
автокөлікпен халықаралық, қалааралық тасымалдау жұмыстарын еліміздегі
қабылданған заңды талаптарға, ережелерге сәйкес ұйымдастыру, оның
артықшылығын дәлелдейтін экономикалық тиімді көрсеткіштер мен мәліметтер
және автокөліктік логистикалық жүйелердің ұтымдылығына автомобиль
жолдарының тигізер әсерлері мен маңыздылығы дәлелденген.
Екінші бөлім көлік логистикалық жүйесіндегі автокөліктердің
тасымалдаудағы негізгі экономикалық көрсеткіштері мен техникалық
пайдаланылуын бағалау, олардың шығындарының тасымалдау тиімділігіне әсері,
автокөлікпен тасымалдау жұмыстарының өзіндік құны мен нарықтық
тартымдылығын бағалау әдістері мен қаржы ағымдары туралы кешенді үлгілер,
автомобильдердің техникалық дайындығына сәйкес тасымалдау жұмыстарына
тапсырыс берушілерді толықтай қанағаттандыру амалдары мен олардың
математикалық модельдерін құруға арналған. Автокөлік логистикасы
сенімділігін нарық сұраныстарына байланыстыру тиімділіктері мен техникалық
жағдайына тасымалдау түрлерін сәйкестендірудің теориялық негіздері
анықталып, олардың математикалық модельдері құрылған және автокөліктік
логистика жүйесіндегі дәл мезгілінде атаулы әдістемесінің Қазақстан
ішіндегі алыс облыстар арасындағы жүк тасымалдау шараларын қарастырылып
жаңа теориялық негізде ұсыныс берілген.

Үшінші бөлімде Еліміздегі қалалық, аймақтық және халықаралық жүк
тасымалдау қызметтерінің ерекшеліктеріне сәйкес автомобильдерді таңдау,
олардың техника-эксплуатациялық көрсеткіштерін анықтау, жеке автомобильдің
мүмкіндігін толықтай пайдалану амалдары мен нақты кәсіпорынның экономикалық
көрсеткіштері берілген. Орындалған теориялық зерттеу жұмыстары негізінде
ұсынылған автокөлік логистикасының сенімділігін, нақты автокөліктің
техникалық жағдайына сәйкестендіру арқылы тасымалдау тиімділігін арттырудың
практикалық тиімділіктері дәлелденген.
Қорытындыда атқарылған ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі
көрсеткіштеріне сәйкес тұжырымдары, практикалық пайдалану ерекшеліктері мен
нақты ұсыныстар берілген.

1 Көлік логистикасындағы автомобильдің маңыздылығы мен даму деңгейі

1.1 Қазақстан Республикасындағы көлік жүйесіндегі автомобильдердің
маңыздылығы

Мемлекеттің көлік жүйесінің дамуы оның экономикасының, әлеуметтік
саласының және жалпы өсіп-өнуінің маңызды белгілерінің бірі. Жоғары дамыған
көлік жүйесіне деген сұраныс европалық және әлемдік экономикаға бет бұрған
сайын, одан да күштірек қарқын алуда. Көлік жүйесі Қазақстанның әлемдік
қоғамдастыққа тиімді кіруі үшін және онда жоғары дамыған мемлекет ретінде
орын алуы үшін негіз болады. Қазақстан Республикасы аумағында жүк және
жолаушылар тасымалдауды қамтамасыз ететін анықтаушы жүйенің бірі сапасына,
реттелуіне, көліктік байланыстарының сенімділігіне, жүктердің бүтіндігі мен
жолаушылар тасымалдау қауіпсіздігіне, жеткізудің уақыты мен бағасына
қатысты жоғарғы талаптар қойылатын көліктік жүйе.
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасының көлік коммуникациясының
жағдайы Еуропа интеграциясының талаптарына жауап беру керек.
Қазақстан Республикасы көлік жүйесінің әлем көлік жүйесіне
интеграциялану көрсеткіші болып, жұмыс істеп тұрған көлік желілерін тиімді
қолдану және олардың географиялық орналасуы мен коммуникациялық
мүмкіндіктерінің артықшылықтарын жүзеге асыру болып табылады. Қазақстан
Республикасының көлік жүйесі әлемдік деңгейге жетуі үшін барлық көліктік
комплексті модернизациялауды іске асыру керек.
Еліміздің бірыңғай көлік жүйесі құрамына темір жол, әуе жолы, су
жолы, тасымалдау құбырлары және автомобиль көліктер енеді. Темір жол көлігі
алыстан жүкті тасымалдауға қолайлы, сондықтан жүйеде жетекші орын алады.
Темір жолмен тасымалдау өзіндік құнын салыстырмалы түрде алғанда ең
арзаны.Бірақ автомобиль көлігімен жүк және жолаушы тасымалдау көлемі көлік
жүйесі бойынша бірінші орында (кесте 1.1).

Кесте 1.1- Көліктермен жүк тасымалдау және жүк айналымы [6]
Көрсеткіштер 2002 2003 2004 2005 2008

Көліктің барлық түрлері,
млн.т. 1531,1 1687,5 1840,5 1926,9 2024,0
соның ішінде автокөлікпен 1219,3 1318,2 144,8 1511,1 1582,5
пайызбен: 79,63 78,12 78,50 78,42 78,20
Көліктің барлық түрлері
млрд. т.км. 232,3 258,5 283,1 269,3 328,8
соның ішінде автокөлікпен 37,6 40,2 43,9 47,1 53,8
пайызбен: 16,20 15,55 15,51 17,50 16,36

Ел басының Қазақстан халқына Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты
жолдауы, мемлекеттің болашақтағы даму жолдарының айқын ішкі және сыртқы
саясатымыздың аса маңызды 30 бағыттарын атап берді. Ал он бірінші бағыты-
Мемлекеттік-жекеменшік әріптестіктің негізінде стратегиялық инфрақұрылымды
дамыту, сондай-ақ осы саладағы басқару сапасын көтеру. Соның ішінде ...
көлік-логистикалық кластерді дамыту ауқымында Батыс Еуропаны Батыс Қытаймен
жалғастыратын Қазақстанның аумағы арқылы өтетін автомобиль жолы салынуға
тиіс. Сонымен бірге, Қазақстанның ең шалғай елді мекендеріне жетуімізді
жеңілдетін жергілікті маңызы бар жолдар желісін жедел кеңейтуіміз қажет-
деп атап өткен. Президент тапсырмасын іске асыру бағытында Үкімет арнаулы
бағдарлама қабылдап, нақты іс-шаралар басталып кетті. Өйткені дүние
жүзіндегі дамыған елдердің іс тәжірибелері көрсетіп отырғандай, ел ішіндегі
жүк тасымалдау және жол қатынастарының даму деңгейімен ел экономикасының
көрсеткіштері біріне бірі сәйкес.[7]
Еліміздегі автокөліктермен жүк тасымалдаушылар тек қана ішкі емес,
сонымен сыртқы тасымалдау жұмыстарынада етене араласып келеді. Бұл мақсатта
пайдалануға жарамды, яғни Еуро-2,3 стандарт талаптарына сәйкес келетін,
2008 жылғы 15 мамырдағы мәліметтер бойынша, Еуропадан шығарылған және
елімізде халықаралық тасымалдау жолдарына шыға алатын 4744 жүк
автомобильдері бар. Дегенмен тауар тасымалдауда басқа көлік түрлерімен
салыстырғанда автокөлікпен сыртқы тасымалдау жұмыс көлемі 3 пайыз, ал баға
жағынан салыстырғанда 10,4 пайыз құрап отыр (1.1 сурет). [7-9]

а
б
а- тасымалданған жүк көлеміне байланысты; б-тасымалданған жүктердің
бағаларына сәйкес тасымалдаушы көлік түрлерінің үлес салмақтарының бөлінуі.
1.1-сурет. Еліміздің сыртқы сауда жүк айналымындағы тасымалдаушы
көліктердің үлес салмақтары
Аталған көрсеткіштің төмен болар бірнеше салдары бар, солардың
бастыларының бірі, ол-көптеген шет мемлекеттердің Қазақстаннан барған жүк
автокөліктеріне тапсырыс бермей, жүкпен барған автомобильдерге ретсіз
талаптар қойып, екі мемлекет аралық келісімдерге қарамастан, әртүрлі
қиыншылықтар тудыруында. Мысалы ұлтымызға етене жақын түрік мемлекетінің
өзі, қазақстандық жүк тасымалдаушы автокөліктерге әкімшілік кедергілер
арқылы екі ел арасындағы автокөліктермен тасымалданған жүк көлемінің 7-9
пайызын ғана Қазақстан жүк тасымалдаушыларына беріп, қалғандарын тек қана
өз автомобильдерімен тасымалдауда. Соның салдарынан 2007 жылы түрік жағынан
9556, ал 2008 жылғы алты айда 3349 жүк тасымалдау жұмысы атқарылса,
қазақстандық тасымалдаушылар жағынан бұл көрсеткіштер -361 және 231 болып
отыр. Сондықтан халықаралық автокөлікпен жүк тасымалдау мәселесі күн
тәртібіндегі шешуі табылмаған экономикалық мәні зор мәселелердің бірі. Бұл
көрсеткіштер төмендегі 1.2 суретте берілген.

а
б
а- елімізден сырт мемлекеттерге жүк тасымалдаудаудағы көлік түрлерінің үлес
салмақтары; б- сыртмемлекеттерден елімізге тасымалданған жүктерді
тасымалдаудағы көлік түрлерінің үлес салмақтары.
1.2-сурет Ішке және сыртқа тасымалдаулдағы көлік түрлерінің пайдалану
көрсеткіштер
Бүгінгі таңдағы баға бойынша есептегенде автокөлікпен тасымалдау
жұмыстарының бағасы темір жолмен салыстырғанда 4 есеге қымбат, бірақ кейбір
жүк тапсырушылар әртүрлі себептерден, автокөлікпен тасымалдау түрлерін
таңдап отыр.Тағы аса көңіл бөлер жағдай ол, еліміз екгеменділік алғаннан
бері сыртқы тасымалдау жұмыс көлемінің негізгілері, сырт мемлекеттерге жүк
тасымалдау болып келеді. Мысалы соңғы 7 жыл аралығында сыртқа тасымалдау
көлемі 81,5 пайызға өсіп отыр, 2000 жылы 82876,8 мың тоннадан 2007 жылы
150451,2 мың тонна болды. Ал басқа мемлекеттерден келген жүк 277 пайызға
өсті, 11942,9 мың тоннадан 2000 жылы, 2007 жылы 45091,2 мың тоннаға жетті.
Аталған жүктерді тасымалдаудағы көлік түрлерінің үлестері келесі (1.3)
суретте берілген.

1.3-сурет. Еліміздегі сыртқы сауда жүк айналымындағы автокөліктердің
көрсеткіштері
Еліміздің транзиттің мүмкіндігін пайдалануы, бірақ бұл мәселе
автокөліктер жөнінде ауыз толтырып айтарлықтай болмай отыр. Оның басты
себебі еліміздегі автокөлік жолдарының нашарлығы, оның бойындағы
инфрақұрылымдардың заман талабына сәйкес еместігі мен мүлдем болмауы. 1980
жылдары Қытай мемлекеті Еуропадан тауарлар сатып алудан дүние жүзіндегі
мемлекеттер арасынан 25-ші орында болатын, ал өз тауарларын Батыс Еуропаға
шығарудан 22-ші орын алған. Енді 2006 жылғы мәлімет бойынша Еуропалық одақ
мемлекеттерге тауар шығару көлемі 191 млрд. евро, ал тауар айналымы-254
млрд.евро құрап, Еуропадан өздеріне тасымалдау тауар көлемі 63 млрд. евро
болды. Сонымен қатар Қытай мемлекеті Америка Құрама Штаттары арасындағы
тауар айналымын 250 млрд долларға жеткізді.
Бұл аталған тауар айналымын тасымалдау мәселесі, бүгінгі күндегі ең
шешуі табылмаған мәселеге айналым отыр. Мысалы Шанхайдан Ресейдің шығыс
теңіз порттарына дейін келген жүк ағымы, Трансібір темір жолымен батыс
Еуропаға тасымалдау, мұхит арқылы тасымалдағаннан 10 000 км жолды
Кесте 1.2-Қазақстан Республикасының жүк тасымалдайтын негізгі бағыттарының
сипаттамасы [10]

Қазақстан Республикасы бойынша жолдың қашықтығы, км.

№
пп Бағыттырдың аты
Жол бетінің жамылғы түрі Категория
Жал-
пы
Асфальто-Қара- Қара- Черно- Гравийно- Грунто-
бетон гравийлыщебеночноегрунтовоещебе ночноевое
2000 23011 5614 9605 5574 139 1769 310
2003 24046 5734 9599 5577 55 1833 248
2005 23044 7475 8645 4884 55 1789 196
2008 23508 9302 7604 4488 34 1936 144
Үлестері100,0 39,6 32,3 19,1 0,1 8,3 0,6

1. 01.
2008 ж
Өзгеруі,102,2 165,7 79,2 80,5 24,5 109,4 46,5
пайыз

Бұл жобаны іске асыру мақсатында, ең жоғарғы деңгейде әртүрлі жобалар
қаралып, нақты шешімдер қабылдану үстінде. Осы мақсат негізінде Қазақстан
Республикасында 2006-2012 жылдары арасында автокөлік жолдарын дамыту
мемлекеттік бағдарламасы бекітіліп, оған бюджеттен 254 млрд-тан астам
тенге, соның ішінде 2008 жылға -85,5 млрд.тенге бөлінді.[13]
Кесте 1.4-Жылдар бойынша және жұмыс түрлеріне сәйкес қаржылардың бөлінуі,
млн.тенге [12]

№№ 2006-2012жылдарға жоспарланған бюджет

Атқарылатын Барлы
жұмыстар ғы
Бюджет жобасы2006

Жанар-жағТехникалық Автомобильдің Дөңгелетің Жүргізушінің
ар майларкүтім мен желінуі желінуі еңбек ақысы
жөндеу
I 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
II 1,10 1,10 1,05-1,10 1,10 1,00-1,05
III 1,25 1,20 1,10-1,20 1,20 1,10-1,20
IV 1,40 1,35 1,20-1,35 1,35 1,20-1,30
V 1,50 1,40 1,3,5-1,40 1,40 1,30-1,40

Кесте 1.7 – Орталық қолданысты жүк автокөліктерінің саны [13]

Жыл 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Облыс
Қазақстан 74175 39385 18060 13537 11061 10524
Республикасы
Ақмола 4481 2200 1377 1108 880 819
Ақтөбе 2756 1334 859 738 692 365
Алматы 7316 3648 2035 1077 620 545
Атырау 1977 910 215 263 352 308
Шығыс-Қазақстан 7659 4702 1482 1072 863 922
Жамбыл 4586 2639 937 535 318 266
Батыс-Қазақстан 2508 1502 801 854 709 734
Қарағанды 7400 3766 2178 1638 1188 1240
Қостанай 7355 4200 1369 977 782 677
Қызылорда 2413 1175 603 679 538 482
Маңғыстау 1365 791 799 706 753 939
Павлодар 5246 2959 1001 711 647 534
Солтүстік-Қазақстан 5547 3357 981 774 722 729
Оңтүстік-Қазақстан 7587 3182 1277 670 670 633
Астана қаласы - - 632 368 306 293
Алматы қаласы 5879 3021 1514 1367 1021 1038
1.2. Алматы қаласының стратегиялық дамуындағы көлік инфрақұрылымдарының
даму деңгейі

Алматы қаласы еліміздің бұрынғы астанасы және ел эконмикасындағы алар
орыны бөлек қала. Сол себепті Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасына
сәйкес қаланың 2015 жылға дейінгі негізгі даму жобасы орындалған. Жоғарыда
атап өткендей Алматы қаласының бұрынғы инфрақұрылымдарын заман талаптарына
байланысты қайта жаңартып, индустриальды-инновациялық бағдарламасымен
ұштастыра отырып, қаланың тез қарқынмен даму іс-жоспары бекітілді.
Стратегиялық бағдарламаны іске асыра отырып, Қазақстан Республикасының
дамуының ортаңғы және шешуші рөлін атқарар Алматы қаласының өсіп-жетілуі
екеніне басты назар аударылған. Қаланың дамуына енгізілер технологиялар мен
инновациялық жобалардың бүгінгі таңдағы дүние жүзіндегі ең дамыған
деңгейлерінен кем болмауын міндет етіп қойылған. Сонымен бірге сауда-
логистикалық, көлік пен ақпарат жүйелері, қаржылық, білім мен ғылым
салаларының дамуы негіз болған. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
деңгейдегі қойған мақсаты оның орталық Азия аймағындағы индусриялық-
инновациялық даму орталығы болу болатын болса, Алматы қаласы осы
бағдарламаны іске асырудағы басты орталық қала болуы тиіс. Осыған
байланысты Алматы қаласының 2015 жылға дейінгі даму жоспары бойынша
төмендегі бағыттарда жүргізілуі керек:[15]
1. Орталық Азия аймағында ең ірі логистикалық-сауда орталығына
айналдыру (Сингапур, Гонконг сияқты деңгейде). Сонымен қатар көлік-
логистикасын, қаржылық-туристік қызмет көрсету мен дүниедегі ең ірі
компаниялардың офистерін орналастыру мен тарту көзделген. Осы жұмыс арқылы
Алматы облысы экономикалық-әлеуметтік дамуы мен Қапшағай қалаларының
болашағына әсер ету.
2. Халықаралық қаржы орталығын қалыптастыру.
3. Аймақаралық инновациялық-білім, технологиялық-кәсіпкерлік
біріктіретін жүйе орнату.
4. Ұлттық медициналық және білім беру орталығын құрып, одан соң
аймақтық деңгейге көтеру.
5. Халықаралық, аймақтық деңгейде жұмыс атқарып жатқан, аттары дүниеге
танымды фирмаларды, компаниялар мен корпорацияларды Алматы қаласының
тартымдылығын ұлғайту арқылы жинақтау.
6. Қаланы қысқы спорттық ойындар өтетін және туристік орталыққа
айналдыру.
Бұл аталған бағдарламаны іске асыру мүмкіндігіне толықтай негіздер
бар. Мысалы төменде (1.4 сурет) Алматы қаласының дамуына салынған
инвестициялар көлемі берілген.

1.4-сурет. 2000-2006 жылдары Алматы қалассының негізгі қорына салынған
инвестиция көрсеткіштері, млн.тенге.

FITCH халықаралық рейтингтік агентствосы зерттеулері негізінде Алматы
қаласына ұтымды рейтинг ВВ берілген. Ал агентство MOODY´S – рейтинг - Bal
категориясын, яғни Bal positive (инвестициялық дайындығы категориясы)
категориясын берді. Шет мемлекеттерден тартылған инвестицияларды пайдалану
1996 жылдан басталып, 1999 жылы оның көлемі 14,5 пайызға өсті. Одан кейінгі
жылдары шет ел инвесторлары Алматы қаласынан негізгі инвестицияларын
қайтарымы тез болар, шикі заттар өндіріс пен көлік, байланыс сауда, ойын-
сауық саласына ауыстырды
Дегенмен уақыт өтекеле олар Алматы қаласына инвестиция салуларын қайта
қарап, соңғы жылдары біраз сатыға көтерді. Мысалы 2006 жылы 2005 жылға
қарағанда инвестиция көлемі 20,6 пайызға өсті, ал Республика бойынша
салыстырғанда Алматы қаласының меңгерген инвестиция көлемі 14,9 пайыз
құрады. Салынған қаржының 32,4 пайызы көліктер, техникалық, механикалық-
құралдар алуға, 63,9 пайызы құрылыс пен күрделі жөндеу жұмыстарына
тартылды.
Алматы қаласына пайдаланылған инвестициялар салынған негізгі қорлары
мен олардың қаржыландыру көздері төмендегі (1.7) кестеде көрсетілген.

Кесте 1.7- Негізгі қорға салынған инвестиция құрылымдары мен
қаржыландыру көздері
2006 ж., Барлық инвестициядағы үлес
млн. тенге мөлшері, пайызбен
2006 ж. 2005 ж.
Негізгі қорға салынған 418998,0 100,0 100,0
инвестиция
Соның ішінде :
Бюджет есебінен 40231,3 9,6 8,8
:
республикалық бюджеттен 37517,5 9,0 7,5
жергілікті бюджеттен 2713,8 0,6 1,3
Мекемелер мен кәсіпорындардың 271056,1 64,7 78,3
қаржысымен
Басқа ел инвестициялары 435,9 0,1 0,2
Қарыз алынған қаржылар 107274,7 25,6 12,7

Кесте берілген мәліметтер бойынша көлік пен байланысқа 22,0 пайыз,
жылжымайтын мүліктерге 45,2 пайыз салынғанын көрсетеді.

Кесте 1.8 – 2002-2006 жылдары арасындағы құрылыс саласының
көрсеткіштері
2002ж. 2003ж. 2004ж. 2005 ж. 2006 ж.
Орындалған құрылыс көлемі, 53801 87945 91867 100329 221239
млн. тенге
Тұрғын үй тапсырысы, тыс. м2 266,1 291,5 311,4 615,9 829,7
Тұрғын үй құрылысына салынған8491 12121 18810 37962 81768
инвестиция, млн. тенге

Осы құрылыс саласының дамуы керекті құрылыс матриалдарын өндіру
саласына өте тиімді әсер берді. Төменде Алматы қаласында өндірілетін
құрылыс матриалдар мәліметтері (1.9 кесте) берілген.

Кесте 1.9 – Құрылыс материалдарының өндірісі
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж.2006 ж.
Құрылыс кірпіштері керамикадан, тыс.76,3 82,0 75,3 64,6
куб. м
Цемент,бетон мен жасанды тастардан 195,8 196,7 239,5 245,9
жасалған кірпіштер,
тыс. тонн
Құрылыс құрамды конструкциялары, тыс.323,5 368,8 412,0 512,5
тонн
Тауарлы бетон, тыс. тонн 1120 1390 2244 2740

Кесте 1.10 – Негізгі қорға салынған инвестициялар құрылымдарының
өндіріс салаларына қарай бөлінуі
2006 ж.
млн. тенге Пайызбен
үлесі
Негізгі қорға салынған инвестиция 235185,3 100,0
Соның ішінде:
Ауылшаруашылық, аңшылық, орман шаруашылығы 114,4 0,0
Тау-кен өндірісі 151,2 0,1
Қайтаөңдеу өндірісі 23035,7 9,8
Электрқуатын, су мен газ өндіру мен тарату 4560,9 1,9
Құрылыс 9174,9 3,9
Сауда,автомобиль мен тұрмыстық 18069,3 7,7
техникаларды жөндеу
Қонақүйлер мен мейрамханалар 875,5 0,4
Көлік пен байланыс 51672,3 22,0
Қаржы шаруашылығы 3224,7 1,4
Жылжымайтын мүлікпен қызмет көрсету, 106607,8 45,2
жалға беру т.с.с.
Мемлекеттік басқару 482,3 0,2
Білім беру 8432,3 3,6
Денсаулық пен әлеуметтік қызмет 3420,8 1,5
Басқада коммунальдық,әлеуметтік қызмет түрлері 5363,2 2,3

Соңғы 5 жыл ішінде Алматы қаласындағы құрылыс көлемі 4 есе артып,
салынған инвестиция көлемі 9,6 есе, тұрғын үйлер салу 3,1 есеге өсті.
Бекітілген бағдарламаға сәйкес көлік пен байланыс жүйесінің даму
амалдарыда анықталған. Бүгінгі күні Алматы қаласына күн сайын 410
жергілікті және 60 мыңға таман автокөліктер көшеге шығады, соның салдарына
көше бойынша қозғалыс жылдамдығы 20-дан 10 кмсағатқа дейін төмендеп,
қаланың ауа бассейіні өзгерді, экологиялық қауіпсіздік деңгейі артты.
Сонымен қатар мемлекеттік мәліметтерге байланысты 2006 жылы қалаға
104,2 млн.тонн жүкпен 2093 млн. адам тасымалданып, бұл көрсеткіштер 2005
жылға қарағанда 20,8 және 7,8 пайызға артып отыр. Ал автокөлікпен
тасымалдау бойынша оның тиімділігі 19,1 пайыз құрап отыр, яғни шығын көлемі
кірістен 19,1 пайызға төмендеді. Аталған көрсеткіштерді реттеу мақсатында
2005 жылдан қала ішіндегі аавтомобильдер қозғалысын басқару үшін жол
қозғалысы инфрақұрылымдарын дамыту қолға алынып, 2006 жылы осы мақсатта
26,3 млрд. тенге қаржы бөлінді. Үлкен қаржы бөлу арқылы 2006 жылы 10,3 км
жол күрделі жөндеуден, 213 км орташа жөндеуден өтіп, 18,4 км жаңадан жол
салынды. [16]

Аталған бағдаламаны іске асыру үш сатыда орындалады, ол төмендегі (1.5)
суретте берілген.

СЛ - сауда-логистикалық кластері

Қ - қаржы

ИҚ - инвестиция және құрылыс

ОМК – білім, денсаулық,мәдениетобразование, медицина, культура

ТР - туристік-рекреациондық кластер

Ин - инновация

И - инвестиция

Қ - құрылыс

БД – білім мен денсаулық

М – мәдениет

1.5-сурет. Алматы қаласының еліміздің экономикасының өркендеуінің бір
полюсі ретіндегі позициясы мен өсуінің траекториясы.
Бірақ 2006 жылы көлік құралдары мен жабдықтар шығару мен техникалық
қызмет көрсету 9,4 пайызға төмендеді (1.11 кесте). [17]

Кесте 1.11- Көлік құралдары мен жабдықтарды өндіру
2006 Физикалық көлемінің индексі,
жылғы пайызбен, 2005 жылмен
өнім
Қаңтар-нҚаңтарҚаңтар-Қаңтар
аурыз -маусықыркүйе-желто
м к қсан
Өнім көлемі (тауар,қызмет 12473 73,7 63,1 75,8 90,6
көрсету) , млн. тенге
10-нан көп адам тасымалдаушы 18 100,0 80,0 72,2 85,7
автомобильдер, бірлік
Арнаулы қорапты және цистерналы 27 - 160,0 147,1 87,1
автомобильдер, бірлік
Тіркемелер мен жартылай 35 52,4 27,4 26,2 25,0
тіркемелер, контейнерлер, бірлік

Жоғарыдағы кестелерде келтірілген мәліметтер Алматы қаласында жоғарғы
технологиялық өндіріс саласының әлі дамымағанын көрсетеді. Егер
бағдарламада қаралған инновациялық жобаларды іске асыратын болса, бұл нақты
жобалар өндірістің басқада салаларына оң әсер етерін, сол арқылы даму
жолына кенелерін білеміз.

1.3. Автомобильмен тасымалдауды ұйымдастыру ерекшеліктері мен экономикалық
тиімділіктері

Автомобильмен тасымалдау жүйесін орнату бірнеше амалдармен
атқарылады. Алғашқы жалпы классикалық шешім, яғни жеке тұлғалардың
мақсаттарына, ниеттеріне мүмкіндіктеріне қарай олардың бастарын қосып,
тұтастай бір көрсеткішке жұмылдырады. Ол үшін қаржыдай, ақпараттық, адам
күштері мен автокөліктерін біріктіру арқылы орталықтан басқаратын және
түскен пайданы әркімнің үлесіне сәйкес бөлетіндей негізде тұтастай жүйе
құрылады. Демек классикалық жүйелік шешім қабылдаудың соңғы мақсаты әркім
өз пайдасын алу. Ал логистикалық жүйені құруды жүйелі түрде ұйымдастыру
бірнеше этаптан тұрады. Бірінші-жүйенің басты мақсаты яғни керектігі
анықталады. Екінші этап- нақты мақсатын орындау үшін ішкі және сыртқы
әсерлерді анықтап, тиісті талаптармен іс-шаралар бекітіледі.Үшінші этап
анықталған жүйені бірнеше жүйелік құрамдарға бөледі. Төртінші этап құрылған
жүйенің құрама жүйеліктерінің тиімділігін жеке-жеке талдап, ықшамдау
амалдарын жүргізеді. Осыған байланысты барлық халық шаруашылық түрлерін
және салаларын оңтайлы жоспарлау және басқару талабы ортаға шықты. Соның
ішінде техника және экономиканың көптеген міндеттері, оның ішінде
автомобиль көлігі мәселелері сараптамалық әдістер көмегімен табысты
шешіледі.
Күрделі техникалық және экономикалық жүйелердің (процестердің) жұмыс
істеуін сараптауда екі бір-бірімен өзара байланысты оқиғалар ағымы
кездесетін оқиғалармен қарсыласуға тура келеді. Мысалы, бұл бір жағынан
автомобильдерге қызмет көрсетуге уақыттағы кездейсоқ тапсырыстар ағымы
болуы, ал екінші жағынан оған байланысты техникалық күту немесе жөндеу
жұмыстарын атқару уақытының ұзындығы оқиғаларының қарсы ағымы болуы мүмкін.
Мысалы, КАМАЗ-5410 автокөлігі ертеңгісін сағат 8-ден кезекті техникалық
күту жұмыстарын орындау мақсатында тұрғызылды, нормативтік уақыты 2 сағат
делік, демек сағат 10-да бұл автокөлік нақты тасымалдау жұмысына жүруі
керек. Ұйымдастыру маманы сағат 10-ға осы автокөлікке нақты тапсырыс алады,
ал ертеңгісін жоспарланған техникалық күтім жұмысы белгіленген уақытта
аяқталмай қалса, сағат 10-ға алынған тапсырыс мезгілінен кеш орындалады
немесе орындалмай қалады. Егер тапсырыс құрылыс басына кірпіш апару болатын
болса, мезгілінде тиесілі кірпіш келмегеннен құрылыс басында құрылысшылар
бос отырып, одан құрылыс саласының кестелі жұмыс көлемі атқарылмай
қалады.[18]
Бұл жағдайларда, яғни қосарлы кездейсоқтық жағдайында автокөліктерге
кезекті техникалық жөндеу немесе жүк тиеу жұмыстарын ұйымдстыру және осыған
байланысты ілеспе сұрақтарды айқындау, мысалы қызмет көрсетудің нақты
атқарылу уақытын, күтіп тұрған автомобиль кезектерінің орташа ұзындығын
және кезекті қызмет көрсетілместен тастап кете берген автомобильдердің
санын анықтау міндеті қойылады. Сонымен қатар арнаулы мамандандырылған
жұмыс орынындағылар жұмыссыз тұрған жоқ па деген мәселе де нақтылануы
мүмкін. Бұл сұрақтарды айқындау жоспарлық ұйымдарға автомобильдерге қызмет
көрсету ұйымына сәйкес түзетулерді енгізу және автокөліктерге қызмет
көрсетер кәсіпорындарына арналған жоспарлық есепті құру үшін қажет.
Жалпы автомобилмен жүк тасымалдаудың артықшылығы: тасымалды
ұйымдастыруға жұмсалатын қаржының аздығы, көліктің оралымдылығы, жоғарылығы
және жүкті жөнелтушіден қабылдаушыға дейін түсіріп қайта тиемей, бірден
баратын жеріне жеткізіп бере алатындығы және көліктің теміржол, су жолы
түрлеріне қарағанда жүкті, айтарлықтай жылдамдықпен тасымалдау мүмкіндігі
және тасымалдаудың өзіндік құнының төмендігі.
Автомобиль көлігі тасымалдаудың барлық жұмыстарын өзі атқарады, сондай-
ақ тасымалдаушы көліктің басқа түрлеріне жүкті жеткізіп беру, олардағы
жүкті керекті жерлеріне апару сияқты жұмыстарды да атқарады.
Автомобильмен тасымалдау үш бөліктен тұрады: қатынас құралы, жол
қатынасы және жұмыстың үздіксіздігі мен жол қатынасын қамтамасыз етуі.
Қатынас құралына автомобиль көлігінің жылжымалы құрамы: автомобильдер,
сүйреткіштер, тіркемелер жүйесі және автопоездар.
Автокөліктің қатынас жолдарына автомобиль жолдары, ондағы барлық
құрылыстар: көпір, теспежол, жолқұбырлары және т.б. жатады. Қатынас
құралдарының үздіксіз ұйымдастыру мекемелеріне:
1. Автомобильді пайдалануға арналған (жүк тасымалдайтын
автошаруашылықтар, автобус және жеңіл машиналар паркі, аралас
автомобиль шаруашылықтары, жанармай құю бекеттері және жолаушы
автобекеттері және т.б.).
2. Автожөндеу шеберханалары.
3. Жол-құрылысы, жол-пайдалану және жол жөндеу қызметін атқарушылар
жатады.
Жүкті автомобилмен тасымалдау мынадай белгілері бойынша ажыратылады:
• Салалық (өнеркәсіпті ауылшаруашылығында, құрылыста, сауда
орындарында, халықты әлеуметтік қызмет көрсетуде және т.б.).
• Аймақтық технологиялық, мекеме ішіндегі, құрылыс алаңдарында,
таукен мекемелеріндегі, қала ішіндегі, елді-мекен шегіндегі,
еліміздің облыстары ішіндегі, жекелеген аудандары арасындағы
және аудан ішіндегі, қала арасындағы жүк тасымалдары, жүкті
сыртқы (елімізден шығатын) саудаға шығару және елімізге сырттан
жүк әкелу.
• Мекемелік – қандай мекемеге жататынына қарамай тұтынушыларды
қамтамасыз етуге, жалпы қолданым көліктерін пайдалану мекеменің
өз жүктерін тасымалдау.
• Ұйымдастыру (орталықтандырылған) – жүкті әр жерден жинап,
түріне, шамасына қарай топтастырып, содан соң тасымалдау,
ортақтандырылмаған әр тұтынушы өзі алған жүгін өзі тасымалдау.
Жүктің шамасы бойынша (жаппай, бір түрлі жылжымалы құраммен көп
мөлшерде тасымалдау; жүктер тобы, бір түрлі жүкті көп мөлшерде тасымалдау;
ұзақ топпен атауы әр түрлі жүктерді тасымалдау).
• Игеру мерзімі (тұрақты жыл бойында атқарылатын; маусымдық,
жылдың белгілі уақытында кезең-кезеңмен қайталанып тасылатын;
уақытша, анда-санда тасымалданатын жүктер).
Автомобилмен жүк тасымалдау еліміздегі өндіріс салаларының бәрін
қамтиды, еліміздің материалдық-техникалық негізін жасауға зор үлес қосады.
Сол себепті автокөлікті мамандандырылуы шартты, жалпы қолданыстағы барлық
көлік құралдарына тән нәрсе. Өйткені автомобильдердің тиімділігін арттыру
үшін алдыңғы бөлімдерді айтылғандай, оның мүмкіндігін толық пайдаланып,
жүкпен жүріс уақытын бос жүрген тиеп-түсірудегі уақыттарының кем болмауы
міндетті.
Нәтижесінде былай тұжырымдауға болады, арнаулы жылжымалы құрамдардың
пайда болуы төмендегі себептермен айқындалады:
- Тұтынушылардың жүктерді жеткізуге деген сұранысының талаптарының
көтерілуі мен жекеше алғанда сапалы, санды бүтіндігімен.
- Стандартты жылжымалы құрамда тасымалдана алатын жүк өндіруді кеңейту.
- Жылжымалы құрам мен бүтіндей автокөлік мекемесінің жұмыстарының
экономикалық көрсеткіштерін көтеру қажеттілігімен.
- Халық шаруашылығы салаларына қызмет көрсететін кәсіпорын жұмысының
өнімділігі мен сапасын көтеру қажеттілігімен.
- Арнаулы жылжымалы құрамдар үшін, өндіріс, құрылыс, сауда, ауыл
шаруашылығындағы сұраныстары жеткілікті.
Арнаулы жылжымалы құрамның алдыңғы негізгі автокөліктердің
артықшылықтары:
1.Халық шаруашылығы жүктерінің кең номенклатурасын тасымалдаудағы көлік
құралдарының жүк көтерімділігін қолдану еселігін айтарлықтай үлкейту
мүмкіндігі.
2.Нақты қолданыс шарттарына қолданымды автокөліктердің тасымалдау
мүмкіндіктерін мейлінше кең қолданылуы.
3.Ыдыс пен орауға кеткен шығынды азайту.
4.Тасымалдауды арзандату және қолданыс пен өнеркәсіп өндіріс қарқынын
жеделдету.
5.Талаптарды барынша толық қанағаттандырумен халық шаруашылық жүктерін
тасымалдау мүмкіндіктері.
6.Жүк алушылар мен жүк жіберушілерде түсіру-тиеу жұмыстарының
механизмдері құралдарын мейлінше тиімді қолдану.
7.Түсіру, тиеу кезінде тұрып қалу уақытын қысқарту.
8.Жол қозғалысы ережелерінің талаптарына толықтай қанағаттандырумен,
халық шаруашылық жүктерінің барлық номенклатурасын тасымалдау мүмкіндігі.
9.Ұйымдарға, кәсіпорындар мен елді мекендерге қызмет көрсету мәдениетін
жоғарылату. Осындай жолмен тасымалдау кезінде арнаулы жылжымалы құрамды
мекеменің есептеушілік қызметін жақсарту сияқты, халық шаруашылығы
саласында көліктен тыс тиімділікті пайдалану ерекшеліктері бар.
Арнаулы жылжымалы құрамның жаңа түрлерінің жобалауының негізделуінде,
көліктік экономикалық тиімділікті алу үшін тасымалдауға кеткен шығындарды
қысқартатын және мекеме қызметінің техникалық қозғалыс көрсеткіштеріне әсер
етуші төмендегі факторларды ескеру керек.
- Конструкциясы күшейтілген, ұзындығы созылған көп жүк алып жүруге
мүмкіндігі бар, базалық шанақтарды қолдану нәтижесінде көлік құралдарының
жүк көтерімділігін көтеру.
-Жылжымалы құрамның жүк көтерімділігін қолдану еселігін үлкейту.
-Тиеу кезінде жылжымалы құрамның тоқтап тұру уақытын қысқарту.
-Өзіндік тиеп-түсіру қондырғыларын қолдану.
-Бір көлік түрімен тасымалданатын жүктер номенклатурасын кеңейтуге
мүмкіндік беретін жылжымалы құрам құру арқылы жүру жолын қолдану еселігін
жоғарылату.
- Конструкцияда жаңа казіргі заманға сай материалдар мен жаңа
инженерлік шешімдерді қолдану арқылы мекеме қызметі тиімділігін кеңейту.
Жылжымалы құрамның маневрлігін көтеру арқылы орташа техникалық жылдамдықты
көбейту арқылы тиімділіктерін арттыру.

Кесте 1.12-Автокөлік кәсіпорындарының шығындары [19]

2006ж. Барлық Бюджетке Материалды Еңбек Жалға Басқа
шығын төленер базасы ақы алу шығындар
арнаулы төлеу
төлемдер
мен салық
млн. тг. 70505,8 2115,8 30118,5 14293,1 1719,1 22259,3
пайызбен 100,0 3,0 42,7 20,3 2,4 31,6 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.