Электрондық оқытушы құралдар құру
КІРІСПЕ
1 Электрондық оқытушы құралдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
1.2 Электрондық оқулық сипаттамасы
1.3 Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар
1.4 Электрондық оқулықтың қажеттілігі
2 Электрондық оқулықты құру ортасы
2.1 Электрондық оқулықты құру ортасын таңдау
2.2 HTML тілінің атқаратын қызметі
2.3 HTML командалары
2.4 HTML тілінің негізгі тәгтері
2.5 Құжаттардағы түстерді анықтау
3. Электрондық оқулықты құрастыру
3.1 Электрондық оқулық құру тақырыбына шолу
3.2 Электрондық оқулықтың құрылымы
4 Экономикалық бөлім
4.1. Экономикалық қызметтің пайдалылығы
4.1.1. Деректерді өңдеу және енгізуге кететін шығындардық есебі.
4.1.2. Алгоритмді құруға кеткен шығындар
4.1.3. Бағдарламаны жазуға және түзетуге кеткен шығындар.
4.1.4. Бағдарламаны енгізуге кеткен шығындар есебі.
4.1.5. Техникалық құралдар жиынына кеткен кеткен шығындар есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер
1 Электрондық оқытушы құралдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
1.2 Электрондық оқулық сипаттамасы
1.3 Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар
1.4 Электрондық оқулықтың қажеттілігі
2 Электрондық оқулықты құру ортасы
2.1 Электрондық оқулықты құру ортасын таңдау
2.2 HTML тілінің атқаратын қызметі
2.3 HTML командалары
2.4 HTML тілінің негізгі тәгтері
2.5 Құжаттардағы түстерді анықтау
3. Электрондық оқулықты құрастыру
3.1 Электрондық оқулық құру тақырыбына шолу
3.2 Электрондық оқулықтың құрылымы
4 Экономикалық бөлім
4.1. Экономикалық қызметтің пайдалылығы
4.1.1. Деректерді өңдеу және енгізуге кететін шығындардық есебі.
4.1.2. Алгоритмді құруға кеткен шығындар
4.1.3. Бағдарламаны жазуға және түзетуге кеткен шығындар.
4.1.4. Бағдарламаны енгізуге кеткен шығындар есебі.
4.1.5. Техникалық құралдар жиынына кеткен кеткен шығындар есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер
Елімізде компьютерлік оқыту бағдарламалары және электрондық оқулықтар арқылы білім берудің жаңа ақпараттық технологиясына ауысу маңызды мәселе екендігі белгілі. Оқу жүйесіне компьютерлік оқыту бағдарламаларын енгізу сабақтың көрнектілігін кеңейтеді, көзге көрінбейтін құбылыстар көрсетіліп, студенттердің өзіндік талаптары бойынша оқыту жүзеге асырылады. Компьютерлік график пен анимацияның мүмкіндіктері көптеген пәндерді оқытуды жеңілдетеді. Жаңа ақпараттық технологияның көмегімен студенттің оқу материалын қабылдау процесін тереңдету үшін сынақ өткізу бағдарламасын жүйелі түрде енгізуге болады.
Қазіргі кезге дейін Информатика пәні бойынша көптеген кітаптар жазылған. Ал, біз жасап шығарған электрондық оқулық арқылы Информатика пәнінен оқу бағдарламасы бойынша жоспарланған лекцияларды оқып, тест сұрақтарына жауап беріп, өз білімдерін тексеру мүмкіндігі беріледі. Бұл Информатика пәнімен бірге Мемлекеттік аралық бақылау тапсыратын 2-курс студенттері үшін де тиімді оқу құралы бола алады. Дипломдық жобаның басты мақсаты Интернет желісі үшін гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) пайдалана отырып, «Информатика» пәнінен электронды оқулығын, яғни Web-сайтын жасау болып табылады. Осыған байланысты келесі міндеттерді шешу қойылды:
● гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) меңгеру және оны зерттеу;
● ақпараттарды жинау және оны сайтта орналастыру;
● сайттың көркемделуі және құрылымы;
● Web-сайтты құру үшін редакторлық программаларды таңдау;
Дипломдық жоба 5 тараудан тұрады[1].
1-ші тарауда Электрондық оқулық құру технологиялары, ұстанымдарды, ЭО-ң әдістемелік тағайындалуы мен орындалуын, ЭО құрудың негізгі бөлімдері мен ұсынымын және оны пайдалануға дайындау, ЭО әдістемелік жабдықтары мен рөлін, электронды кестелерді жобалауды, қашықтықтан оқыту жүйесін қарастырдым.
2- ші тарауда HTML-гипермәтіндік белгілеу тілі негіздерін және құжаттар құрылымын, HTML және JavaScript программалау тілдерінің мүмкіндіктері мен қолданылуын қарастырдым.
3-ші тарауда Операциялық жүйе бойынша ЭО сипаттамасы мен құрылымын туралы жазып, ЭО- нан үзінділер көрсетіп және оларды сипаттадым.
4-ші тарауда электрондық оқулықтардың құжаттарын құруда адам еңбегімен қатар, жұмыс барысында жұмсалатын шығын көлемі мен пайда есептеледі.
Қазіргі кезге дейін Информатика пәні бойынша көптеген кітаптар жазылған. Ал, біз жасап шығарған электрондық оқулық арқылы Информатика пәнінен оқу бағдарламасы бойынша жоспарланған лекцияларды оқып, тест сұрақтарына жауап беріп, өз білімдерін тексеру мүмкіндігі беріледі. Бұл Информатика пәнімен бірге Мемлекеттік аралық бақылау тапсыратын 2-курс студенттері үшін де тиімді оқу құралы бола алады. Дипломдық жобаның басты мақсаты Интернет желісі үшін гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) пайдалана отырып, «Информатика» пәнінен электронды оқулығын, яғни Web-сайтын жасау болып табылады. Осыған байланысты келесі міндеттерді шешу қойылды:
● гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) меңгеру және оны зерттеу;
● ақпараттарды жинау және оны сайтта орналастыру;
● сайттың көркемделуі және құрылымы;
● Web-сайтты құру үшін редакторлық программаларды таңдау;
Дипломдық жоба 5 тараудан тұрады[1].
1-ші тарауда Электрондық оқулық құру технологиялары, ұстанымдарды, ЭО-ң әдістемелік тағайындалуы мен орындалуын, ЭО құрудың негізгі бөлімдері мен ұсынымын және оны пайдалануға дайындау, ЭО әдістемелік жабдықтары мен рөлін, электронды кестелерді жобалауды, қашықтықтан оқыту жүйесін қарастырдым.
2- ші тарауда HTML-гипермәтіндік белгілеу тілі негіздерін және құжаттар құрылымын, HTML және JavaScript программалау тілдерінің мүмкіндіктері мен қолданылуын қарастырдым.
3-ші тарауда Операциялық жүйе бойынша ЭО сипаттамасы мен құрылымын туралы жазып, ЭО- нан үзінділер көрсетіп және оларды сипаттадым.
4-ші тарауда электрондық оқулықтардың құжаттарын құруда адам еңбегімен қатар, жұмыс барысында жұмсалатын шығын көлемі мен пайда есептеледі.
1 Савельев А. и др. «Создание и использование баз данных», М: 1991
Куправа Т.А. «Создание программирования баз данных средствами СУБД», М: Мир, 1991.
2 Шумаков П.В. Delphi3 и разработка приложений баз данных. М: «Нолидж». 1998 – 704с.
3 Шумаков П.В., Фаронов В.В. Delphi4. Руководство разработчика баз данных. М: «Нолидж», 1999 – 560с.
4 Голицына О.Л. и др «Базы данных», М.: «Форум - Инфра» 2003.
5 “Самоучитель HTML” А.Гончарев, Питер, Санкт-Петербург, 1998ж
6 “Полное руководство по HTML” В.Квучук, Моква, 1998ж
7 “100 000 рефератов” CD.
8 Матросов А.В., Сергеев А.О., Чаунин М.П. HTML 4.0 – СПБ.: БХВ – Петербург, 2001г.
9 Использование HTML 4.0: Пер. с англ. – 3-е изд./Луиза Паттерсон, Сью Шарльворс, Джюди Корнелиус и др.: Уч. Пос. – М.: Издательский дом “Вильямс”; 1994г.
10 Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Дузбаева Р.М., Матрбек Ғ.Б; Интернетке кіріспе: “Бүкілдүниежүзілік өрмек”; әдістемелік құрал. – Алматы: ЖТИ, 2003ж.
11 Операциялық жүйелер http://www.google.kz
12 Дейт К. «Руководство по реляционной СУБД» М.: «Финансы и статистика» 1988
13 Диго С. М. «Проектирование баз данных», «Финансы и статистика» 1988
14 Дрибас В.П. «Реляционные модели баз данных». Минск: Издателство БГУ, 1982
15 Голицина О.Л. «Базы данных. Интеллектуалная обработка информации». М.: «Нолидж», 2000
16 Жантекеева З.Ө., Нақысбеков О. Орысша – қазақша оқушыларға, студенттерге арналған сөздiк. Алматы 2001.
Куправа Т.А. «Создание программирования баз данных средствами СУБД», М: Мир, 1991.
2 Шумаков П.В. Delphi3 и разработка приложений баз данных. М: «Нолидж». 1998 – 704с.
3 Шумаков П.В., Фаронов В.В. Delphi4. Руководство разработчика баз данных. М: «Нолидж», 1999 – 560с.
4 Голицына О.Л. и др «Базы данных», М.: «Форум - Инфра» 2003.
5 “Самоучитель HTML” А.Гончарев, Питер, Санкт-Петербург, 1998ж
6 “Полное руководство по HTML” В.Квучук, Моква, 1998ж
7 “100 000 рефератов” CD.
8 Матросов А.В., Сергеев А.О., Чаунин М.П. HTML 4.0 – СПБ.: БХВ – Петербург, 2001г.
9 Использование HTML 4.0: Пер. с англ. – 3-е изд./Луиза Паттерсон, Сью Шарльворс, Джюди Корнелиус и др.: Уч. Пос. – М.: Издательский дом “Вильямс”; 1994г.
10 Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Дузбаева Р.М., Матрбек Ғ.Б; Интернетке кіріспе: “Бүкілдүниежүзілік өрмек”; әдістемелік құрал. – Алматы: ЖТИ, 2003ж.
11 Операциялық жүйелер http://www.google.kz
12 Дейт К. «Руководство по реляционной СУБД» М.: «Финансы и статистика» 1988
13 Диго С. М. «Проектирование баз данных», «Финансы и статистика» 1988
14 Дрибас В.П. «Реляционные модели баз данных». Минск: Издателство БГУ, 1982
15 Голицина О.Л. «Базы данных. Интеллектуалная обработка информации». М.: «Нолидж», 2000
16 Жантекеева З.Ө., Нақысбеков О. Орысша – қазақша оқушыларға, студенттерге арналған сөздiк. Алматы 2001.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Елімізде компьютерлік оқыту бағдарламалары және электрондық оқулықтар
арқылы білім берудің жаңа ақпараттық технологиясына ауысу маңызды мәселе
екендігі белгілі. Оқу жүйесіне компьютерлік оқыту бағдарламаларын енгізу
сабақтың көрнектілігін кеңейтеді, көзге көрінбейтін құбылыстар көрсетіліп,
студенттердің өзіндік талаптары бойынша оқыту жүзеге асырылады.
Компьютерлік график пен анимацияның мүмкіндіктері көптеген пәндерді оқытуды
жеңілдетеді. Жаңа ақпараттық технологияның көмегімен студенттің оқу
материалын қабылдау процесін тереңдету үшін сынақ өткізу бағдарламасын
жүйелі түрде енгізуге болады.
Қазіргі кезге дейін Информатика пәні бойынша көптеген кітаптар
жазылған. Ал, біз жасап шығарған электрондық оқулық арқылы Информатика
пәнінен оқу бағдарламасы бойынша жоспарланған лекцияларды оқып, тест
сұрақтарына жауап беріп, өз білімдерін тексеру мүмкіндігі беріледі. Бұл
Информатика пәнімен бірге Мемлекеттік аралық бақылау тапсыратын 2-курс
студенттері үшін де тиімді оқу құралы бола алады. Дипломдық жобаның басты
мақсаты Интернет желісі үшін гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) пайдалана
отырып, Информатика пәнінен электронды оқулығын, яғни Web-сайтын жасау
болып табылады. Осыған байланысты келесі міндеттерді шешу қойылды:
● гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) меңгеру және оны зерттеу;
● ақпараттарды жинау және оны сайтта орналастыру;
● сайттың көркемделуі және құрылымы;
● Web-сайтты құру үшін редакторлық программаларды таңдау;
Дипломдық жоба 5 тараудан тұрады[1].
1-ші тарауда Электрондық оқулық құру технологиялары, ұстанымдарды, ЭО-ң
әдістемелік тағайындалуы мен орындалуын, ЭО құрудың негізгі бөлімдері мен
ұсынымын және оны пайдалануға дайындау, ЭО әдістемелік жабдықтары мен
рөлін, электронды кестелерді жобалауды, қашықтықтан оқыту жүйесін
қарастырдым.
2- ші тарауда HTML-гипермәтіндік белгілеу тілі негіздерін және
құжаттар құрылымын, HTML және JavaScript программалау тілдерінің
мүмкіндіктері мен қолданылуын қарастырдым.
3-ші тарауда Операциялық жүйе бойынша ЭО сипаттамасы мен құрылымын
туралы жазып, ЭО- нан үзінділер көрсетіп және оларды сипаттадым.
4-ші тарауда электрондық оқулықтардың құжаттарын құруда адам еңбегімен
қатар, жұмыс барысында жұмсалатын шығын көлемі мен пайда есептеледі.
1 Электрондық оқытушы құралдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
Электрондық басылым (ЭБ) – бұл графикалық, тексттiк, цифрлiк, тiлдiк,
музыкалық, видео, фото және ақпараттар, сонымен қатар қолданушының
басылымдық құжаттардың жиынтығы. Электрондық басылымдар кез келген
электрондық тасымалдаушыларда – магниттiк оптикалық оптикалы дискiлерде
орындалуы және электрондық компьютерлiк желiлерде жариялануы мүмкiн.
Оқу электрондық басылымы (ОЭБ) – бiлiмнiң сәйкес ғылыми –
практикалық саласы бойынша жүйеленген материалдарды қамтуы керек және
студенттер мен оқушылар осы саладағы бiлiмдер, бiлiктер және дағдыларды
белсендi түрде меңгеруi керек.
Оқулық (О)- мемлекеттiк стандартқа және оқу программасына
сәйкес оқу пәнiнiң немесе оның тарауын жүйелi мазмұндаудан тұратын
басылымы.
Электрондық оқулық (ЭО)-өз бетiмен немесе оқытушының қатысуымен оқу
курсын немесе оның бiр бөлiмiн компьютердiң көмегiмен меңгерудi қамтамасыз
ететiн программалық-әдiстемелiк кешендi айтады.
Оқу құралы (ОҚ)- бұл берiлген басылымның түрi ретiнде ресми түрде
бекiтiлген және оқулықты толықтыратын немесе оны бөлшектеп немесе толық
алмастыратын оқулық.
Электрондық оқу құралы (ЭОҚ)-оқулықты толығымен немесе жартылай
ауыстыратын немесе толықтыратын және берiлген түрдегi басылым ретiнде
бекiтiлген электрондық басылым.
Гиертекст-электрондық формада ұсынылған және оның бiр фрагментiнен
басқа фрагментiне дер кезiнде өтудi қамтамасыз ететiн тармақталған
байланыстар жүйесiмен жабдықталған текст.
Интеллектуалдық ядро-математикалық операцияларды сандық және
символдық формада шығаратын программалардың арнайы жиынтығы.
Визуализация-суреттердiң, графиктердiң және анимацияның көмегiмен
көрнекi түрде көрсетiлуi.
1.2 Электрондық оқулық сипаттамасы
Электрондық оқулықтарды құрудың бірнеше кезеңдерін қарастыруға болады.
Бірінші кезең (1960 жылдар). Автоматтандырылған оқу курстарын құруға
және сүйемелдеуге бағытталған программалардың арнай пакеттерін –
автоматтандырылған оқыту жүйелерін (АОЖ) құру және жүзеге асыру. Мұндай
жүйелерде тұтас оқыту әдістемесі мен оқытушы әдістерінің мазмұнын анықтау
педагогқа жүктелді, ал оны жүзеге асыру және нәтижені бағалау
автоматтандырылған оқытушы жүйе құралдары арқылы жүзеге асырылды.
Екінші кезең (1970 жылдар). Мақсатты бағытталған АОЖ құру және жүзеге
асыру. Осы кезеңде автоматтандырылған оқыту теоретиктері негізгі күштерін
когнитивті психология негізінде оқыту модельдерін жетілдіруге іздену және
тексеруге бағыттады. Жасанды интеллект саласында құрылған идеялар мен
білімді көрсету әдістері кеңінен қолданыла бастады. Дидактикалық
программалау саласындағы жұмыстар айтарлықтай дәрежеде дамыды.
Педагогикалық әдебиеттерде бұл термин әдетте оқу материалдарын таңдау
мәселелері мен міндеттері, құрылымдау, сондай-ақ оқу үрдісін оңтайлы
ұйымдастыруға байланысты қолданылады. Дидактикалық программалаудың негізгі
міндеттерінің бірі – оқушылардың білім және біліктері талап етілетін
деңгейге жақындағанда оқу әрекеттерін мақсатты бағытталған тиімді басқару
жүйесіне синтездеу, осы уақытқа дейін бұл АОЖ құрушылардың негізгі
мәселелерінің бірі екенін атап өту керек.
Үшінші кезең (1980 жылдар). АОЖ инженерлік білімдері мен саймандық
құралдарын дамыту. Бұл кезеңде АОЖ-де түсіндіру модельдері, пәндік саладағы
модельдерді қалыптастырудың интеллектуалды технологиялары, оқыту және
білімді бағалау стратегиялары бойынша салмақты зерттеулер жүргізілді.
Әртүрлі ақпараттық құраушыларды: мәтіндер, сұхбаттар, схемалар, суреттерді
қолдайтын, авторлық біріктірілген ортаны құру және қолдану тенденциялары
қарастырылды; зерттелетін объект немесе құбылыстың аналитикалық және
имитациялық модельдерін, мәліметтер базасын және эксперттік білімді
қамтитын, нақты кәсіби әрекеттердің орындалуын қолдау жүйелері:ғылымижәне
инженерлік-техникалықесептеулер, автоматтандырылған жобалау және т.б.
Компьютерлік графика мен визуалды білім мүмкіндіктеріне байланысты
зерттеулер айтарлықтай дәрежеде дамыды. Мамандардың ойлары бойынша
компьютерлік графиканы оқытушы программаларда қолдану мидың оң жақ жарты
бөлігі – синтетикалық, интуитивтік, ситуативтік дамытуға сүйенетін
болғандықтан шығармашылық тұлғаны тәрбиелеуді қамтамасыз етеді. Бұл
дәстүрлі оқытудың вербальды-логикалық – мидың сол жақ жарты бөлігін
дамытумен тығыз байланысқан мәселесін шешуге мүмкіндік береді [2].
Төртінші кезең (1990 жылдар). Компьютердің құрылымы мен қолданудың
жалпы парадигмасының өзгеруіне байланысты қарқынды даму. Компьютерлік оқыту
бағдарламасын құрастырушылардың басты назары компьютерлердің техникалық
құралдарының сапалы жаңа мүмкіндіктерін және талшықты оптикалық байланысты,
мультимедианың жылдам дамуына, интермедиа және желілік технология,
гипермедиаға ауды.
Мультимедиа-технологиялар мультимедиа-өнімдерді құру үрдісімен, яғни
электрондық кітаптарды, муьтимедиа-энциклопедиа, компьютерлік фильм,
мәліметтер базасы т.б. байланысты. Бұл өнімдердің маңызды ерекшеліктері
мәтіндік, графикалық, аудио, бейнеақпарат, анимацияларды біріктіру болып
саналады. Кәдімгі программалық құралдардың ерекшелігі мультимедиа-өнімдерде
бірінші орында тікелей көлем жүздеген мегабайтты құрайтын ақпараттың өзі
тұрады.
Мультимедиа-технологиясы компьютерді толық әңгімелесушіге айналдырып
қана қоймай, оқу сыныбынан (үйден) шықпай-ақ атақты оқымыстылар мен
педагогтардың дәрісін тыңдауға, өткен және қазіргі кездегі тарихи
оқиғалардың куәсі болуға, әлемдегі танымал музейлер мен мәдени орталықтарды
көруге, георграфиялық әр түрлі қашықтағы және қызықты жерлерді көруге
мүмкіндік береді.
Мультимедиа-технологиялар тірі және дисплей экранында дыбысталған
парақты бейнелейтін кітаптың жаңа түрін электрондық кітаптың негізін
құрды. Электрондық кітаптың анағұрлым интенсивті дамыған техникалық
бағыттары энциклопедиалық баспалар – электрондық энциклопедиаларды құру
болып саналады [2].
Гипермедиа-технологиялар мәтіндермен және олардың арасында қайшы
сілтемелерді ұйымдастыру жұмыстарының ыңғайлы мүмкіндіктерін беретін
гипермәтіндік технологияның дамуы болып саналады. Іс жүзінде барлық
заманауи ақпараттық-анықтамалық жүйелер гипермәтіндік технологиялар арқылы
жүзеге асырылады. Оқу мақсатындағы гипермедиа-өнімдер оқушыларға көлемді
материалдармен жұмыс жасауға, тек мәтіндік түрде ғана емес, оқуға,
тыңдауға, қарауға, материалдарды таңдап алуға, қажетті рефераттарды
дайындауға мүмкіндік береді.
Гипермедиа-технологиялар білім беру мақсаттарында жиі қолданылатын
геоақпараттық жүйелердің қарқынды дамуын қамтамасыз етті. Олар Жер және
оның жеке аймақтары, пайдалы қазбалар қорлары, су, орман және басқа
ресурстар, экология жағдайы жөнінде ақпараттарды кешенді көрсету
мүмкіндіктерін береді.
Желілік технологиялар – тұтас қоғамды жеке жағдайда білім беруді
ақпараттандырудың анағұрлым қарқынды дамыған бағыты.
Телеқатынастық технологиялар оқушылар мен оқытушылар үшін жаңа
мүмкіндіктерге жол ашты. Мамандардың бақылауы компьютерлік желілер
оқушылардың әлеуметтік қоғам мүшесі болуға деген ынтасын белсенділейтінін
көрсетті. Сауаттылықты көтеру, балалардың сөйлеуін телеқатынастық қатынас
арқылы дамыту, олардың оқуға қызығушылығын жоғарылату, жалпы үлгерім
деңгейін арттыру атап өтілді.
Оқушылар мәліметтердің кәсіби қоры мен мәліметтер базасына қатынас құру
құқығына ие бола отырып, ғылыми мәселелерді, әлі аяқталмаған зерттеулерді
меңгереді, кішігірім зерттеу ұжымымен жұмыс жасайды, сол саладағы басқа
зерттеу нәтижелерімен бөліседі. Мәліметтер базасында сақталған жақсы
құрылымдалған ақпаратты қолдану жеке болжамдарды тексеру құралы болады,
оқушылардың ақпаратты сақтауына көмектеседі, логикалық амалдардың орындалу
тәсілдерін талдау, салыстыру және т.б. қалыптасыруға әсер етеді.
Оқытушылар телеқатынастық желілерге қатынасу арқылы өзінің ақпараттық
қарулануын көтеріп қана қоймай, іс жүзінде бүкіл әлемдегі өз әріптестерімен
қарым-қатынас жасау мүмкіндігін алады. Бұл кәсіби қатынас құру, бірлескен
оқу-әдістемелік және ғылыми жұмыстарды жүргізу оқу зерттеулерімен,
компьютерлік программалармен және мәліметтермен алмасуға жағдайлар жасайды.
Білім беруде телекоммуникацияны қолдану оқу процесіне электрондық
поштаны енгізуден басталды. Оқу үрдісінде электрондық поштаны қолдану оны
сыныптық-сабақтық жүйе шеңберіне енгізу өте күрделі болғандықтан, арнайы
түрде ұйымдастырылып, түзетілуі тиіс. Сонымен бірге электрондық пошта оқу
үрдісін ақпараттандыруда үнемдік жағынан тиімді болып саналады. Өйткені
компьютерлер санының көп болуын талап етпейді және кейінгі кезде оқытушы
мен оқушылардың өзара байланысы үшін қашықтан оқыту формасында кеңінен
қолданылады.
Телеконференция бір-бірінен қашықтағы оқытушыға және оқушыларға
дәстүрліге ұқсас оқу үрдісін жүзеге асыруға әр жерде тұратын оқушылардың
ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға іскерлік ойындар, миға шабуыләдістерін жүзеге
асыруға мүмкіндік береді.
On-line (нақты уақытта) режимінде жүргізілген конференцияға қатыса
отырып, оқушылар кәдімгі сабақтардағы сияқты, нақты оқу үрдісінің күәгері
бола алады, өзі қалаған ақпаратты таңдап алу мүмкіндігі бар.
Телекоммуникация құралдарының болуы пайдаланушыдан қашықтағы мәліметтер
базасындағы ақпаратты қолдану мүмкіндігін береді. Қашықтағы мәліметтер
базасына Интернет желісі серверлерінде орналасқан ақпараттар жақсы мысал
бола алады. Интернеттің ақпараттық технологиялары оқытушылар мен оқушыларға
әлемнің кез-келген бұрышындағы ақпараттың дәстүрлі емес көздеріне, осы
ақпаратты бейне, аудио және гипермәтінді қолданып басқару және көрсету
құралдарымен қатынас құру мүмкіндігін береді.
Білім беру және ғылым үшін ауқымды желілерде мәлімет алмасудың
анағұрлым болашағы бар жүйесі гипермәтінге негізделген мультимедиалық
таратылатын, ақпараттық жүйесі болатын, WWW-технология болып саналады.
Бүгінгі күнде қуатты жүйелердің бірі оның негізінде ғылыми-техникалық
білімнің жеке салаларында таратылған ақпараттық жүйелер, оқу және виртуалды
қосымшалар құрылады.
Телеқатынастық технологиялар әр елдің оқытушылары мен оқушыларына өз
білімдерін, көзқарастарын және идеяларын кең трансұлттық аудиторияға өзара
мәлімет тарататын компьютерлік желілермен байланысқан ғылыми орталықтар мен
оқу орындарына тарату мүмкіндігін береді. Осы бағыттағы қозғалыс – ғылым
мен білімнің әлемдік ғылыми-техникалық прогреске екпінді әсерінің шеңберін
кеңейтуге нық қадамы болып табылады.
Адамзат жаңа заманға – ақпарат заманына аяқ басып отыр. Біздің
ақпаратты өркениетті дамытудың факторы ретінде қаншалықты тиімді
қолдануымызға байланысты, қоғам тұрақты, байқуатты болады. Сондықтан
информатика саласындағы соңғы жетістіктерді, олардың құралдары мен
әдістерін, сонымен бірге болашақтағы даму перспективыасын және іс жүзінде
қолдану білім беруде, жеке жағдайда орта білім беруде маңызды орында болуы
тиіс. Атап айтқанда, электрондық оқулық қолдану болашақтағы білім беру
жүйесінің озық сипатына ие болуды, оқушылар мен оқытушылардың жұмысының
тиімділігін көтеруді, дәстүрлі шығындармен бірдей болғанда жоғары нәтиже
алуды қамтамасыз етеді [3].
Электрондық оқулық-оқу әдебиеттiнiң жаңа жанры болып табылады.
Қазiргi заманда бiлiм беру реформасында арнайы компьютерлiк аудиторияларда
өткiзiлетiн практикалық сабақтарда, жатақханада , үйде ДЭЕМ – де
студенттердiң, оқушылардың және мұғалiмдердiң өзiндiк жұмыс жасауы үшiн
электрондық кiтаптар пайдаланған ыңғайлы. Дегенмен электрондық оқулық
кәдiмгi кiтапты толық ауыстырмайды және ауыстыра алмайды. ЭО әдебиеттiк
шығарманы экранизациялау қандай да бiр жанрға жататындай, ЭО – та оқу
мiндетiндегi шығарманың жаңа жанрына жатады. ЭО бiршама ұғымдарды,
тұжырымдарды және көптеген мысалдардың түсiнуiн және тез есте сақтауын
максималды түрде жеңiлдету керек.
Электрондық оқулықты құру барысында кейбiр принциптер мен Ақпараттық
жүйенiң белгiлерiне жүгiнiуiмiз керек:
Кванттау принципi: Мазмұны бойынша тұйық, көлемi минимальдi модульдерден
тұратын материалдық бөлiмдерге бөлiнуi.
Толықтық принципi: Әрбiр модульдердiң құрамында келесi компоненттер болуы
тиiс.
Тоериялық ядро;
Тоерия бойынша бақылау сұрақтар;
Мысалдар;
Өзiндiк жұмысы бойынша есептер мен жаттығуларды шешу;
Барлық модульдер үшiн бақылау сұрақтары жауаптарымен;
Бақылау жұмысы;
Контекстiк анықтама;
Тарихи түсiнiктемелер;
Көрнекi принципi: әрбiр модуль коллекциялық кадрлардан олардың iшiнде
минимум текст және визуалдардан құрылуы керек.
4. Тармақталу принципi:пайдаланушының басқа бiр модульге өту үшiн, әрбiр
модуль гипертексттiк сiлтеулермен басқа модульдермен байланысуы керек.
5. Реттеу принципi:оқушылардың дербес кадрларды ауыстыруды және экран
бетiне кез келген мысалдарды шақыруға мүмкiндiгi бар.
6. Бейiмделу принципi:пайдаланушы оқу барысында электрондық оқулыққа
бейiмделуi керек.
7.Компьютерлiк қолдау принципi: кез келген мезетте пайдаланушы компьютерлiк
қолдау ала алады.
8. Жинақтылық принципi: электрондық оқулық форматтарда орындалуы керек.
Ақпараттық жүйенiң белгiлерi: Басқару объектiсiнiң сипатымен;
АЖ – ны тұрғызу мен жұмыс iстеудiң жинақталған тәжiрибесiмен;
Басқару және басқарылушы жүйелерiнiң құрылымымен;
Мәлiметтердi жинауда, өткiзiп беруде және өңдеуде қолданылатын
жабдықтармен;
АЖ – ны басқару объектiсiнiң жетекшiлiк тұрғысымен және т.б.
Электрондық оқулық қажеттілігі. Электрондық оқулық күндiзгi әсiресе
дистанциялық оқу бөлiмiнде оқитындарға жеке түрде жұмыс жасау үшiн қажет.
Өйткенi ол:
* Оқытылатын материалды басқалардың көмегiмен түсiнудi жеңiлдетедi;
* Дайындық деңгейiне байланысты студенттiң қажеттiлiктерiне сәйкес
интеллектуалдық мүмкiншiлiктермен және амбицияларымен адаптацияны
жiбередi;
* Көптеген түрлендiрулерден және есептеулерден босатады, есептiң мәнiне
шоғырланып, есептер шығару және мысалдар қарастыру;
* Жұмыстың барлық кезеңдерiне байланысты өзiн - өзi тексеру үшiн кең
мүмкiншiлiктер туғызады;
Электрондық оқулық студентке берiлген пән бойынша жан – жақты бiлiм
алу үшiн қажет.
Электрондық оқулық арнайы аудиторияларда өтетiн практикалық сабақтарда
пайдалы. Өйткенi ол:
* Компьютердiң көмегiмен көптеген есептер шығаруға, алынған шешiмдердi
анализдеуге кететiн уақытты босатады;
Мұғалiмге сабақты компьютерде өздiк жұмыс ретiнде өткiзуге мүмкiндiк
туғызады;
* Мұғалiмге компьютердiң көмегiмен оқитындардың бiлiм деңгейiн
бақылауға, бақылау жұмысының қиындық деңгейiн және мазмұнын беруге
мүмкiндiк туғызады.
Электрондық оқулықты жасаудың бiрiншi кезеңiнде қайнар көздерi ретiнде
басылған және электрондық баспаларды таңдау керек. Олар:
* Көбiнесе стандарттық программаға толық сәйкес келу керек
* Гипертексттердi жасау үшiн ыңғайлы
* Көптеген мысалдар мен есептердi қамтиды
* Ыңғайлы форматта болады.
Екiншi кезеңде алынған қайнар көздер жиынынан бағасы және сапасы
бойынша оптималды қарым – қатынастардан келiсiмдер жасалынады.
Үшiншi кезеңде мазмұны өңделедi, яғни көлемi бойынша минималды, бiрақ
мазмұны бойынша тұйық модульдерден тұратын бөлiмдерге материалды бөлу
орындалады. Сонымен қатар пәндi меңгерiп алуға қажеттi және жеткiлiктi
ұғымдар тiзiмi қарастырылады.
Төртiншi кезеңде модульдер құрылымына, индексiне және мазмұнына сәйкес
қайнар көздердiң мәтiндерi өңделедi; тiзiмiнде қамтылмаған мәтiндер алынып
тасталынады; контексттiк анықтамалар (Help) жүйесi өңделедi; модульдер және
басқа гипертексттiк байланыстар арасындағы байланыстар анықталады.
Осындай тәсiлмен, компьютерлiк реализация үшiн гипертексттiң жобасы
дайындалады.
Бесiншi кезеңде гипертекст электрондық формада шығарылады. Нәтижесiнде оқу
мақсаттарында пайдалануға болатын электрондық басылым құрылады.
Алтыншы кезеңде компьютерлiк қолдау өңделедi: әрбiр нақты жағдайда
компьютерге берiлетiн қандай математикалық әрекеттер және компьютердiң
жауабы қандай формада ұсынылу керектiгi анықталады; интеллектуалдық ядро
жобаланады және шығарылады; математикалық есептердi шешу үшiн
интеллектуалдық ядроны қолдану бойынша пайдаланушылар үшiн нұсқаулар
өңделедi.
Нәтижесiнде студенттерге қажеттi аудиториялық сабақтарға пайдалы және
мұғалiмдерге ыңғайлы болатын қасиеттерi бар жұмыс жасайтын электрондық
оқулық құрылады.[3]
Ендi электрондық оқулық мультимедиалық құрылғылар арқылы одан ары қарай
жетiлуiне дайын.
Жетiншi кезеңде жеке ұғымдардың түсiндiру тәсiлдерi өзгертiледi және
мультимедиалық материалдармен ауыстырылатын мәтiндер iрiктелiнедi.
Сегiзiншi кезеңде оқушының есте сақтау қабiлетiн пайдалану, яғни оқылатын
материалды түсiнуiн және есте сақтауын жеңiлдету үшiн және мәтiндiк
ақпаратты экраннан алып тастау мақсатында жеке модульдердiң дыбыстық
мәтiндерi өңделедi.
Тоғызыншы кезеңде өңделген дыбыстық мәтiндер диктафонға жазылады және
компьютерде шығарылады.
Оныншы кезеңде оқушының оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын
жеңiлдету үшiн эмоциялық жадын пайдалану тексттiк ақпараттан экранда
максималды түрде алып тастауын жеңiлдету және көрнекiлiгiн арттыру үшiн
модульдердi визуализациялау сценариi өңделедi.
Он бiрiншi кезеңде мәтiндердiң визуализациясы орындалады, яғни өңделген
сценарийлердi суреттердi, графиктердi және анимацияны пайдалану арқылы
компьютердiң жүзеге асуы.
Электрондық оқулықты пайдалануға дайындық. Бұл жұмыс кезеңiнiң
мазмұны:
1. Тестiлеу;
1. Қанау бойынша нұсқау жазу;
1. Методикалық қамсыздандыруды өңдеу;
1. Бiлiм министрлiгiнен грифтi тiркеу және алу үшiн материалдар дайындау;
1. ЭО – то қорғау және тарату;
1.3 Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар
Электрондық оқулықты жасаудың бiрiншi кезеңiнде қайнар көздерi ретiнде
басылған және электрондық баспаларды таңдау керек. Олар:
Көбiнесе стандарттық программаға толық сәйкес келу керек
Гипертексттердi жасау үшiн ыңғайлы
Көптеген мысалдар мен есептердi қамтиды
Ыңғайлы форматта болады.
Екiншi кезеңде алынған қайнар көздер жиынынан бағасы және сапасы
бойынша оптималды қарым – қатынастардан келiсiмдер жасалынады.
Үшiншi кезеңде мазмұны өңделедi, яғни көлемi бойынша минималды, бiрақ
мазмұны бойынша тұйық модульдерден тұратын бөлiмдерге материалды бөлу
орындалады. Сонымен қатар пәндi меңгерiп алуға қажеттi және жеткiлiктi
ұғымдар тiзiмi қарастырылады.
Төртiншi кезеңде модульдер құрылымына, индексiне және мазмұнына сәйкес
қайнар көздердiң мәтiндерi өңделедi; тiзiмiнде қамтылмаған мәтiндер алынып
тасталынады; контексттiк анықтамалар (Help) жүйесi өңделедi; модульдер және
басқа гипертексттiк байланыстар арасындағы байланыстар анықталады.
Осындай тәсiлмен, компьютерлiк реализация үшiн гипертексттiң жобасы
дайындалады.
Бесiншi кезеңде гипертекст электрондық формада шығарылады. Нәтижесiнде оқу
мақсаттарында пайдалануға болатын электрондық басылым құрылады.
Алтыншы кезеңде компьютерлiк қолдау өңделедi: әрбiр нақты жағдайда
компьютерге берiлетiн қандай математикалық әрекеттер және компьютердiң
жауабы қандай формада ұсынылу керектiгi анықталады; интеллектуалдық ядро
жобаланады және шығарылады; математикалық есептердi шешу үшiн
интеллектуалдық ядроны қолдану бойынша пайдаланушылар үшiн нұсқаулар
өңделедi.
Нәтижесiнде студенттерге қажеттi аудиториялық сабақтарға пайдалы
және мұғалiмдерге ыңғайлы болатын қасиеттерi бар жұмыс жасайтын электрондық
оқулық құрылады.
Ендi электрондық оқулық мультимедиалық құрылғылар арқылы одан ары
қарай жетiлуiне дайын.
Жетiншi кезеңде жеке ұғымдардың түсiндiру тәсiлдерi өзгертiледi және
мультимедиалық материалдармен ауыстырылатын мәтiндер iрiктелiнедi.
Сегiзiншi кезеңде оқушының есте сақтау қабiлетiн пайдалану, яғни
оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын жеңiлдету үшiн және
мәтiндiк ақпаратты экраннан алып тастау мақсатында жеке модульдердiң
дыбыстық мәтiндерi өңделедi.
Тоғызыншы кезеңде өңделген дыбыстық мәтiндер диктафонға жазылады және
компьютерде шығарылады.
Оныншы кезеңде оқушының оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын
жеңiлдету үшiн эмоциялық жадын пайдалану тексттiк ақпараттан экранда
максималды түрде алып тастауын жеңiлдету және көрнекiлiгiн арттыру үшiн
модульдердi визуализациялау сценариi өңделедi.
Он бiрiншi кезеңде мәтiндердiң визуализациясы орындалады, яғни өңделген
сценарийлердi суреттердi, графиктердi және анимацияны пайдалану арқылы
компьютердiң жүзеге асуы.
Осымен электрондық оқулықты өңдеу аяқталады да, оны қанауға
дайындық басталады.
1.4 Электрондық оқулықтың қажеттілігі
Электрондық оқулық күндiзгi әсiресе дистанциялық оқу бөлiмiнде
оқитындарға жеке түрде жұмыс жасау үшiн қажет. Өйткенi ол:
Оқытылатын материалды басқалардың көмегiмен түсiнудi жеңiлдетедi;
Дайындық деңгейiне байланысты студенттiң қажеттiлiктерiне сәйкес
интеллектуалдық мүмкiншiлiктермен және амбицияларымен адаптацияны жiбередi;
Көптеген түрлендiрулерден және есептеулерден босатады, есептiң мәнiне
шоғырланып, есептер шығару және мысалдар қарастыру;
Жұмыстың барлық кезеңдерiне байланысты өзiн - өзi тексеру үшiн кең
мүмкiншiлiктер туғызады;
Электрондық оқулық студентке берiлген пән бойынша жан – жақты бiлiм алу
үшiн қажет.
Электрондық оқулық арнайы аудиторияларда өтетiн практикалық
сабақтарда пайдалы. Өйткенi ол:
Компьютердiң көмегiмен көптеген есептер шығаруға, алынған шешiмдердi
анализдеуге кететiн уақытты босатады;
Мұғалiмге сабақты компьютерде өздiк жұмыс ретiнде өткiзуге мүмкiндiк
туғызады;
Мұғалiмге компьютердiң көмегiмен оқитындардың бiлiм деңгейiн бақылауға,
бақылау жұмысының қиындық деңгейiн және мазмұнын беруге мүмкiндiк
туғызады.[4]
Электрондық оқулықты құру ортасы
2.1 Электрондық оқулықты құру ортасын таңдау
Интернеттің бар мәліметтерінің, яғни барлық Web-құжаттарының бір ортақ
қасиеті – олардың барлығы да HTML тілінде жазылған. HTML тілінде Web-
құжаттарды жасау программалауға ұқсас болғанмен, ол қарапайым программалау
тілі емес. HTML – гипермәтіндік белгілеу тілі. Ол кәдімгі мәтіндерді Web-
парақтар түрінде бейнелеуге арналған ережелер жиынын анықтайды.
Интернеттің қазіргі дамуы 90-жылдар басында компьютерлер арасында
мәлімет алмасудың жаңа хаттамасы (protocol) пайда болғаннан кейін басталды.
Бұл хаттама HTTP (HyperText Transfer Protocol – гипермәтінді тасымалдау
хаттамасы) деп аталған болатын. Осы хаттамамен қатар НТТР серверлерінің
кеңейтілген желілері болып табылатын Интернет арқылы файлдар тасымалдай
алатын World Wіde Web қызмет бабы (WWW немесе тек Web) пайда болды.
Бұл файлдардың басым көпшілігі Web-парақтар түрінде – HTML (HyperText
Markup Language – гипермәтінді белгілеу тілі) тілінде жазылған арнаулы
файлдар түрінде болады. Осы файлдарды НТТР серверлерінде (Web-тораптарында)
орналастыру жолымен Web-парақтар қалың көпшілік пайдаланатындай түрде
Интернетте жарияланады. Web-парақтар мазмұны әр түрлі бола береді және олар
көптеген тақырыптарды қамти алады, бірақ олардың бәрінің де негізгі
жариялану, яғни жазылу тілі HTML болып табылады. Осындай HTML құжаттарының
бәрінің де файл аттарының кеңейтілуі (тіркеуі) *.HTM немесе *.HTML болуы
тиіс.
HTML тілі World Wіde Web қызмет бабымен бірге дами отырып, Web-
парақтарының ең жақсы деген мүмкіндіктерін жүзеге асырып, оны кең пайдалану
жолдарымен толықтырылып отырылды. Ол World Wіde Web жүйесінің негізі бола
отырып, оның өте кең тарауына себепші болды. World Wіde Web сөзі қазақ
тіліне кеңейтілген бүкіләлемдік өрмек болып аударылады. HTML тілінің
мағынасы мен атқаратын қызметін оның атынан анықтауға болады.
Гипермәтін – қосымша элементтерді басқару мақсатында ішіне арнаулы код,
яғни екпінді элемент (anchor) орналасқан мәтін. Ол – мәтін ішіне сурет,
дыбыс енгізу, мәтінді безендіру, пішімдеу (форматтау) ісін орындайтын
немесе осы құжаттың басқа бөлігіне сілтемесі бар алғашқы нүкте ретінде
қарастырылатын белгіленген сөз. Сөзді ерекшелеп белгілеу дегеніміз – келесі
көрсетілетін құжат бөлігі қалай бейнеленетінін анықтайтын айрықша кодты осы
сөз ішіне енгізу. Гипермәтін экранда белгіленіп ерекшеленген қарапайым сөз
ретінде тұрады, егер курсорды сол сөзге жеткізіп, тышқанды шертсек (ENTER
пернесін бассақ), онда сонымен байланысты (ол сілтеп тұрған) басқа құжат
ашылады. Ол құжаттар мәліметтер ішіндегі басқа парақтарда немесе Интернет
жүйесіндегі басқа компьютерде орналасып, бейнежазба, сурет, жазылған дыбыс
күйінде болуы мүмкін.
Гипермәтінді экранға шығарып бейнелеу үшін броузер (browsers) деп
аталатын арнайы көрсету программалары қолданылады. Броузер арнайы
командалармен – тәгтермен толықтырылған мәтіндік құжатты қабылдап алып,
оның тақырыптарын экранға үлкен әріптермен, ал жай мәтіндерін кішірек
таңбалармен жазады, оның ішіндегі суреттерді де адрестеріне сәйкес басқа
немесе осы компьютерден оқып экранда көрсетеді. Ең кең тараған броузерлерге
Windows операциялық жүйесімен бірге қойылатын Internet Eхplorer және жеке
қолданылатын Netscape Navigator программасы жатады. Осы екеуі (олардың
бұрынғы нұсқаларын қоса есептегенде) бүгінгі қолданылып жүрген
броузерлердің 90 %-ын құрайды.
Сонымен, web-құжат дегеніміз тәгтермен толықтырылған мәтіндік файл
болып табылады, оның мәтіндерін бір-бірімен байланыстыра отырып белгілеуге
мүмкіндік беретін HTML тілі. Оның дұрыс нәтиже алуды қамтамасыз ететін өз
заңдылықтары мен ережелері бар. Web-құжаттың алғашқы нұсқасын Блокнот
сыяқты редакторлардың бірінде дайындап алып, броузер арқылы экранда
көреміз. Егер оны түзету керек болса, броузер арқылы мәтін нұсқасын экранға
шығарып түрлендіру қажет. Web-құжаттарды жасап, оны көрнекті түрге келтіріп
безендіретін мамандарды web-шебер немесе web-дизайнерлер деп атайды. Шағын
көлемді web-құжатты HTML тілінің негізін білетін кез келген студент жасай
алады.
Негізінде гипермәтіндік web-құжаттар жасаудың екі тәсілі бар, олар:
HTML тілін пайдалану және арнаулы HTML-редакторларды қолдану. Соңғы тәсіл
“экранда не көрсең, соны аласың” деген WYSIWYG принципімен диалог режимінде
істейтін Netscape Editor, Hot Dog, Front Page сыяқты программалар арқылы
гипермәтін жасауды жүзеге асырады, олар құжаттың ішкі құрылымына араласпай,
тек меню командалары немесе батырмалар арқылы керекті құжат бейнесін
қалыптастырады. Дегенмен, ең қысқа, әрі жылдам істейтін тәсіл болып HTML
тілі есептеледі және редакторлар арқылы жасалған Web-парақтың ең соңғы
нұсқасына өзгертулер енгізу де HTML тілі арқылы орындалады.[5]
2.2 HTML тілінің атқаратын қызметі
Web-парақтар экранда ықшам түрде безендіріліп көрсетілгенмен, HTML тілі
мәтіндерді пішімдеп (форматтап) көрсететін тілге жатпайды. Өйткені әрбір
тұтынушы әр түрлі компьютерлерді пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана
зауыттан шыққан бір компьютердің Wіndows жүйесінде жұмыс істей алатын
броузері бар болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде
жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің көрсету
мүмкіндіктері әр түрлі болғандықтан, бір файл екеуіне екі түрлі болып
көрсетіледі.
Құжаттарды әрбір тұтынушының әр түрлі құрылғыларда және әр түрлі броузер
программалармен көретіндіктерін ескерсек, HTML тілін мәтіндерді пішімдеу
(форматтау) тәсілдерін жазуға арналған тіл деп айтуға болмайды. Ол
Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын қызметін анықтап, соларды әрбір
тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін
тіл болып табылады.
Мәтін тақырыбын бейнелеу керек болса, онда HTML коды оны тақырып ретінде
көрсетуге тырысады. Тақырыптың белгілеу коды алынған соң, оны броузер-
программа өз мүмкіндігін пайдаланып, оны үлкейтіп ірі әріптермен жазуы
ықтимал немесе тек экран жолдарының ортасына жылжытып қана көрсетуіне де
болады. Ал егер бұл құжат мәтіні дыбыс синтезаторы арқылы берілетін болса,
онда тақырып қаттырақ шығатын дауыс арқылы айтылып, одан соң аздап үзіліс
жасалуы да мүмкін.
HTML тілінде мәтінді форматтау тәсілдерінің көптеген мүмкіндіктері бар,
бірақ жалпы тұрғыдан алғанда құжаттың маәтіні мен оны безендіріп көрсету
жолдарының айырмашылығы сақталып отырады.
Web – беттерін ќөру үшін єркім өзіне ыңғайлы ќұрал жабдық таңдайды, ол
DreamWeaver,Allaire HomeSite,1st Page 20000. Ал кейбіреуі жәй мәтіндік
редактормен, мысалы блокнот (NotePad) ќолданылады.
Мєтіндік редакторды көлемі кішкентай беттерді ќөру үшін ќолданылады,
өйткені оның теріс жаќтары бар: проектілер ±сталмайды, “подсветка. . .”
мәтіні жоќ, жұмыс істеу ќолайсыз.
MS Front Page басты кемшілігі, ол HTML кодын үлкен кµлемде ќабылдайды
(ќажетсіз заттар көп), сондыќтан бет көлемі өте үлкен болады. Ол загрузка
жұмысына кедергі келтіреді. Сонымен ќатар Web-бетіндегі жұмыс бұл
редакторда бір бөлек, ал броузер терезесінде мүлдем басќа (бұл әсіресе
Netscape Navigator-ға тиісті) . Беттер біртүрлі қисық болады, сондыќтан Web-
бетін ќөру үшін төменде берілген пакеттерді ќолдану керек.
Ењ алдымен Macromedia DreamWeaver-дан бастайыќ. Macromedia компаниясы
веб-сайтын ќөруѓа арналѓан программалар ќөрудан ең алдаѓы компания болып
саналады.
HTML-редактордың соңғы версиясы - DreamWeaver 3 компаниясы, бұл WYSIWYG-
редактор катигорясына жатады және бұл пакеттің көп қолайлы жақтары бар:
ыңғайлы интерфейс, функцияны түзету және ShockWave технологиялы, FTP арқылы
файлды еңгізу, SSI ұстау жіне т.б. Бұл программамен жұмыс істеу ұшін HTML
білу қажет емес.
Бірақ DreamWeaver 3 бірнеше қадамға WYSIWYG технологиясын қолданатын
басқа редакторлардан алда. Web-бетті құру кезінде біртекті жұмыстан
арылтады, ол “командаларды ретпен жазу” опциясы арқылы жұмыс істейді.
Келесі редактор HomeSite 4 бетті қолдан жасау үшін, яғни HTML
білетіндерге арналған. Сіз HTML кодын толық басқаруға мүмкіндік аласыз,
сонымен бірге өзіңіздің беттеріңізді атақты үш броузердің (MSIE,NN,OPERA)
біреуі арқылы оптимизациялауға мүмкіндік береді.
HomeSite басты екі режимнен тұрады: Edit және Design. Design режимі
WYSIWYG редакторы сияқты HTML кодын беретін, сонымен қатар бөтен HTML кодын
іске қосқанда, HomeSite барлығын өзіне көшіріп алады. Edit режимі толығымен
бетті басқаруға мүмкіндік береді.
HomeSite-тың тағы бір ерекшелігі – ол оның DreamWeaver–мен “жапсыруы”.
HTML редакторының соңғы редакторы болып EVR Soft 1st Page 2000 v2
табылады.
HTML-құжатарында белгіліеу модельдерінің негізі ретінде тэгтер моделі
қабылдалынған. Тэгтер моделі құжатты контейнерлер ретінде түсіндіріледі,
мұндағы контейнерлер дің әр қайсысы тэгтермен басталып, тэгтермен
аяқталады. Яғни HTML құжаты кәдігімгі ASCII- файлға HTML басқару кодтары
(тэгтері) қосылған файл болып табылады.
HTML-құжатының тэгтері көбінесе қолдануға және түсінуге жеңіл. Себебі
олар ағылшын тілінің көпқолданбалы сөздерінен түсінікті түрде қысқартылып
және белгіленіп алынған. HTML-тэгі өзінің атынан, міндетті және міндетті
емес атрибуттардан тұрады. Тэг мәтіні бұрышты жақшалармен қоршалады. Мысал
ретінде қарапайым варианттардың бірі: HEAD немесе i. Тэгтердің
күрделілігі олардың атрибуттарында болып табылады. Мұндағы атрибуттар
тэгтердің функцияларын өзгерту үшін қолданылады (көлемін, ұзындығын, түрін
және т.б.).
Тэгтер атрибуттары оның атынан кейін жазылады және бір-бірінен бір немесе
бірнеше табуляция, пробел немесе жол басына қайтару символдары арқылы
ажыратылады. HTML тілінде тэгтер атрибуттарын кезекпен жазуды керек
етпейді. Атрибуттың мәні атрибут атынан соң жазылатын теңдік белгісінен
кейін жазылады. Егер атрибут мәні бір сөз немесе сан болып келетін болса,
онда оны ешбір қосымша белгілеусіз теңдік белгісінен кейін жаза беруге
болады. Басқа жағдайларда атрибут мәндерін бірлік немесе екілік
тырнақшаларға алып жазу керек, әсіресе егер олар пробел арқылы бөлінген
бірнеше сөз болса. Атрибут мәнінің ұзындығы 1024 символға дейін рұқсат
етілген. Мысалға, әсіресе HREF атрибутының мәні ретінде басқа құжаттардың
адресін (URL) көрсеткенде керекті регистрді қолдану маңызды болып табылады.
Көп жағдайларда HTML тэгтері бастапқы және ақырлы компоненттерден тұрады
және олардың арасына мәтін және басқа да құжат элементтері орналасады.
Жабушы тэгтің аты бастапқы тэгтің атына сәйкес болып келеді, бірақ жабушы
тэгтің атының алдына көлденең сызықша () қойылады. Мысалы, шрифт түрі i-
курсив тэгі үшін жабушы сыңары i түрінде болады. Жабушы тэгтер үшін
атрибуттар ешқашанда қойылмайды, қойылса да ол атрибут қабылданбайды. Мәні
бойынша тэгтер әмбебап программалау тілдерінің “begin \ end” белгілеулеріне
түсінігі бойынша өте ұқсас болып келеді. Тэгтер құжаттың мәтіндік
интерпритациялау шартының әрекет ету ауданын анықтайды.
Ішкі тэгтерді қолданғанда құжатта ерекше ұқыптылықты сақтау керек. Ішкі
тэгтерді соңғысынан бастап ьастапқысына қарай жауып шығу керек. Кейбір HTML
тэгінің жабушы тэгтері болмайды, өйткені олар автономды элементтер болып
табылады. Мысалы, бейнелер тэгі IMG жабушы компонентті қажет етпейді.
Автономды тэгтерге тағы да BR- жолдарды айыру, HR-көлденең сызық және
көрсетілетін нәтижеге әсер етпейтін, тек қана құжат туралы ақпараттар
сақтайтын META және BASE сияқты тэгтер жатады.
Кейбір жағдайларда жабушы тэгтердіжазбаса да болады. Көптеген браузерлер
құжат мәтінін өңдегенде бастапқы тэгті алдыңғы тэгтің жабушы тэгі ретінде
қабылдайды. Ең көп тараған мұндай тэгтің түрі абзац тэгі - P. өйткені оны
құжаттарда жиі қолданады және оны әдетте әр абзац алдына жазады. Бір абзац
біткеннен кейін келесі P тэгі браузерге осы абзацты аяқтап жаңа абзац
бастау керектігін көрсетеді.
Басқа бір жабушы тэгтер түрі, жоқ болса да нәтижеге әсер етпейді және
браузерлер оларсыз еш мүлтіксіз істей береді. Оларға мысал ретінде HTML
тэгін алуға болады. Сөйте тұрса да, әр жабушы тэгтерді қойып отырған дұрыс.
өйткені құжатты өңдеуден өткізгенде кейбір жаңылулар мен қателер болуы
мүмкін[5].
2.3 HTML командалары
HTML тілінің бастапқы берілген символдық мәтінді белгілейтін командалары
белгі немесе тәг (tag) деп аталады. Тәг символдар тізбегінен тұрады. Кез
келген тәг “кіші” () символынан басталады да, “үлкен“ () символымен
аяқталады. Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады.
Ашылатын бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын ағылшын
тіліндегі түйінді сөз – тәг орналасады.
HTML тіліндегі әрбір тәг бір арнаулы қызмет атқарады. Тәгтің ағылшын
тіліндегі аты оның қызметімен сәйкес келеді. Олардың жазылуында әріптер
регистрі ешбір рөл атқармайды, бас әріпті де, кіші әріптерді де қатар
қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тәг атауларын мәтіннен айыру
мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан.
HTML тілінің бір тәгі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір
абзацқа ғана әсер етеді. Осыған орай керекті сөз тіркестерін қоршап тұрған
екі тәг қатар қолданылады: бірі абзацты – ашады, екіншісі – жабады. Ашатын
тәг белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тәг – сол әсерді
аяқтайды. Жабу тәгтері қиғаш сызық символымен () басталуы тиіс.
Кейбір тәгтер өз жазылу орнына ғана әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тәгі
қажет болмай қалады да, тек жалқы тәг жазылады (мысалы, сызық жүргізу).
Егер қате кетіп, тәг ретінде HTML тілінде қолданылмайтын түйінді сөз
жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды.
Броузер-программа арқылы құжат экранда көрсетілген шақта тәгтердің
өздері бейнеленбей, тек керекті мәтін немесе суреттер көрініп, тәгтердің
сол құжат мәтініне тигізетін әсері ғана білініп тұрады.
2.4 HTML тілінің негізгі тәгтері
Көбінесе ашылу тәгтерінің тигізетін әсерлерін айқындайтын немесе
түрлендіретін олардың атрибуттары (сипаттамалары) болады. Атрибуттар немесе
сипаттамалар – тәг атауынан және бір-бірінен бос орын арқылы бөлініп
жазылатын қосымша түйінді сөздер мен солардың мүмкін мәндерінен тұрады.
Көптеген атрибуттар оның мәнін жазуды талап етеді. Атрибут мәні оның
түйінді сөзінен теңдік белгісі (=) арқылы бөлініп жазылады. Атрибут мәні
қостырнақшаға алынып жазылуы тиіс, бірақ кейде қостырнақшаны жазбаса да
болады. Жабылу тәгтерінің ешқашанда атрибуттары болмайды.
HTML құжатының құрылымын анықтау тәгтері
HTML құжатының кез келгені HTML тәгінен басталып, соған сәйкес HTML
түріндегі жабылу тәгімен аяқталады. Осы екеуінің ортасында құжаттың
тақырыптық бөлігі мен тұлғасы болып келетін негізгі бөлігі орналасады.
Құжаттың тақырыптық бөлігі HEAD және HEAD тәгтерінің ортасында
тұрады да, жалпы құжат туралы мәлімет береді. Әдетте, бұл бөлікте TІTLE
... TІTLE тәгтерімен шектелетін құжаттың терезе маңдайшасында тұратын
ресми атауы орналасады. Көптеген броузерлер оны терезе тақырыбында тұратын
файл аты есебінде пайдаланады.
Осы құжатты принтер арқылы баспадан шығарғанда, броузер оны әр парақтың сол
жақ жоғарғы бұрышына жазып отырады. Атаудың өте ұзын болмағаны дұрыс,
әдетте ол 64 символдан аспауы керек.
Жазылатын мәтін құжаттың негізгі тұлғасы деп аталатын BODY ... BODY
тәгтерінің ортасына жазылады. Бұл қос белгі HTML-құжаттың негізгі мазмұндық
бөлігінің басын және соңын білдіреді.
Жоғарыда келтірілген төрт тәг HTML құжатының кез келгенінде болуы тиіс.
Бірақ HTML, TІTLE тәгтерін жазбай кетсе де болады, дегенмен HTML
тілінің құрылымы олардың толық болуын талап етеді. Өйткені алдын ала
тұтынушының қандай броузер пайдаланатыны, оның қалай жұмыс істейтіні
программа құрушыға белгісіз болады ғой.
Түсініктемелер. Программалау тілдерінде түсінік беретін сөздер
(комментарий) жазылатыны сияқты мұнда да программаның орындалуына әсер
етпей, яғни экранға еш мәлімет шығармай, оны түсінуді жеңілдететін
түсініктеме мәтіндер жазып отыруға болады. Түсініктеме мәтін
CОMMENT...COMMENT тәгтері ортасында орналасады.
HTML тілінің комментарийлерін тәг жазбай-ақ, арнайы символдардан !--
кейін жалғастырып жазуға болады. Түсініктеме мәтін соңына -- символдары
жазылуы тиіс. Түсінік мәтін “үлкен” таңбасынан () өзге кез келген
символдардан құрастырыла береді.
Құжаттың тақырыптан кейінгі негізгі бөлігі BODY ... BODY тәгтерінің
ортасына орналасады. Мұнда көптеген атрибуттар, яғни параметрлер болады.
Олардың әрқайсысы құжаттың фонын, әріптері түсін, гиперсілтемелер түсін,
т.б. анықтайды. Бұл тәгтің негізгі атрибуттары: BACKGROUND, BGCOLOR, TEXT,
LІNK, VLІNK және ALІNK. Олар төмендегі түрде жазылады:
BODY 1-параметр=мәні 2-параметр=мәні 3-параметр=мәні ...
құжаттың негізгі тұлғасы ...
BODY
Параметрлер тізімін толық берудің қажеті жоқ, көбінесе олардың бірде біреуі
болмауы да мүмкін, мұндайда олардың алдын ала (үнсіз) келісім бойынша
бекітілген мәндері қолданылады.
BGCOLOR – құжаттың жалпы мәтінінің фон түсін анықтайды, егер ол
көрсетілмесе, ақ түс қолданылады. Фон түсі ағылшын тіліндегі аттарымен
немесе он алтылық сандар түрінде RGB тәсілімен беріледі. Олар жайында
кейінірек айтылады. Мысалы:
body bgcolor=”yellow” мұнда фон сары түсті болады.
TEXT – мәтін әріптерінің түсін анықтайды, егер ол жазылмаса, келісім
бойынша қара түс қабылданған. Фон түсін өзгерткенде соған үйлесімді
символдар түсі бекітіледі. Бұл да ағылшын тіліндегі аттарымен немесе он
алтылық сандар түрінде RGB тәсілімен беріледі.
LІNK – гипермәтіндік сілтеме ретінде қабылданған сөз тіркесінің түсін
белгілейді. Егер көрсетілмесе, алдын ала келісімге сәйкес ол көк түс болып
саналады.
VLІNK – пайдаланылған гипермәтіндік сілтеме түсін анықтайды. Келісім
бойынша ол қызылқоңыр түс болып саналады.
ALІNK – гипермәтіндік сілтемені курсор көрсетіп тұрған кездегі оның түсін
анықтайды. Бұл параметр өте сирек өзгертіледі.
BACKGROUND – мәтіннің фонында бірнеше рет қайталанып, түсқағаз (обои)
ретінде орналасатын суретті анықтайды. Сурет файлының типі gіf немесе jpg
болуы тиіс. Суреттің адресі көрсетілсе, ол Интернет желісінен тауып
алынады[6].
2.5 Құжаттардағы түстерді анықтау
HTML тілінде түрлі түстер он алтылық сандар түріндегі RGB тәсілімен
берілуі де (COLOR="#C0FFC0") мүмкін, оның мүмкіндігі өте мол. Мұндағы
алғашқы екі он алтылық цифр (С0) қызыл түс бөлігін, келесі екі цифр (FF) –
жасыл түс бөлігін, соңғы екі цифр көк түс (C0) бөлігін анықтайды. Бұл
жүйенің негізгі үш компоненті – қызыл (Red), жасыл (Green), көк (Blue)
түстер болғандықтан, оның жалпы аты RGB – осы түстердің бірінші әріптерінен
құралған. Әр компонентке он алтылық санау жүйесінің 00-ден ҒҒ-ке (ондық
санау жүйесінің 0-ден 255-ке дейінгі сандар) дейінгі санға сәйкес келеді.
Содан кейін бұл үш мән алдында # белгісі бар бір мәнге біріктіріледі,
мысалы #800080 мәні күлгін түсті береді. Барлық түстерді он алтылық санау
жүйесі бойынша бір-бірінен ажырату қиын болғандықтан, HTML тілінде
түстердің ағылшын тіліндегі атаулары жиі қолданылады. Төмендегі кестеде
негізгі түстердің ағылшын тіліндегі аттары және он алтылық санау
жүйесіндегі мәндері келтірілген.
Негізгі түстердің RGB форматында жазылу кодтары 3 кесте
Түс RGB коды Түс RGB коды
атауы атауы
Black (қара) "#000000" Green (жасыл) "#008000"
Sіlver (күміс"#C0C0C0" Lіme (лимон "#00FF00"
түсті) түсті)
Gray (сұр) "#808080" Olіve (олиф "#808000"
түсті)
Whіte (ақ) "#FFFFFF" Yellow (сары) "#FFFF00"
Maroon (қызыл"#800000" Navy (қаракөк)"#000080"
күрең)
Red (қызыл) "#FF0000" Blue (көк) "#0000FF"
Purple "#800080" Teal "#008080"
(күлгін) (жасылкөк)
Fuchsіa "#FF00FF" Aqua "#00FFFF"
(қызғыш, (ақшылкөк)
фуксия)
HTML-құжат үшін түстерді анықтаған кезде сіз оның атын немесе он алтылық
жүйедегі кодын пайдалансаңыз болады. Мысалы, төмендегі жолдарддың қызметі
бірдей:
BODY BGCOLOR=”#FFFFFF”
BODY BGCOLOR=”WHІTE”
Мәтіндерді түрлендіру тәгі
FONT тәгі HTML-дағы мәтіннің сыртқа бейнесін түрлендіреді. Ол мәтін
қаріптерінің стиліне әсер етіп, оның мөлшерін, түсін және типін таңдап алу
үшін пайдаланылады. Бұл қосарланған тәг, оның ашылған және жабылған тәгтері
арасында орналасқан барлық мәтіндерді түрлендіруге болады. Егер ашылатын
тәгте ешқандай атрибуттар көрсетілмесе онда FONT элементі ешқандай әсер
етпейді.
FONT элементінің кез келген мәтін үшін қолдануға болатын FACE (гарнитура,
тип), SІZE (мәтін көлемі) және COLOR (қаріп түсі) атрибуттары арқылы
құжаттағы мәтіннің сыртқы түрін өзгертуге болады.
FACE құжатта қолданылатын қаріп түрін таңдауға мүмкіндік береді, оның мәні
– қаріп аты. Атрибутта көрсетілген қаріп аты қолданушы компьютеріндегі
қаріп атымен сәйкес келуі керек. Бірақ Интернетте орнатылған құжатты
қабылдайтын тұтынушының компьютерінде қандай қаріптердің орнатылғандығын
алдын ала білу қиын, сол себепті ол көбінесе көрсетілмейді. Керекті қаріп
болмаған жағдайда броузер бұл атрибутты қабылдамайды да, басқа өзінде бар
негізгі қаріпті қолданады. Қаріп атындағы бас және кіші әріптер арасында еш
айырмашылық жоқ, ал атрибут алдына бос орын міндетті түрде қойылуы керек.
COLOR – мәтіннің түсін анықтайды, ол ағылшын тіліндегі мағынасы бар
түйінді сөз арқылы (мысалы, RED – қызыл) немесе RGB жүйесіндегі он алтылық
санмен (мысалы, #00FF00 – бұл жасыл) берілуі мүмкін[7].
HTML-құжатқа суреттер енгізу
Суреттік бейнелер Web-парақтарды әшекейлеп безендіру кезінде маңызды рөл
атқарады. Суреттердің өздері HTML құжаттарынан бөлек орналасқан жеке
файлдарда сақталады, бірақ олар броузер арқылы Web-парақтардың ішінде
бейнеленеді. Суреттерді бейнелеу ережелерін былай беруге болады.
Суреттерді құжаттардың ішіне орналастыру үшін ІMG ... жеке, яғни
жабылмайтын жалқы тәг қолданылады.
Бұл тәгте міндетті түрде SRC= “...” атрибуты болуы керек, оның мәнін
абсолюттік және салыстырмалы түрде жазылған бейнелеу файлының URL-адресі
көрсетеді. Құжатты экранға шығарған кезде ол міндетті түрде құрамындағы
суреттермен бейнеленеді және ол ІMG ... тәгі тұрған орыннан көрінеді.
Экранға fіsh.jpg файлындағы балық суретін шығарады.
Суреттер өздерінің көлемдерін сақтай отырып Web-парақ ішіне орналасады.
Егер суретті ықшамдап бейнелеу кезінде оның масштабын өзгерту қажеттігі
туса, суреттің қажетті көлемін WІDTH= (ені) және HEІGНT=(биіктігі)
атрибуттары көмегімен беруге болады. Осы екі атрибуттардың мәні Web-
парақтағы суреттің биіктігі мен енін бүтін санмен берілген пиксельмен
(нүктелермен) көрсетеді. Төмендегі жол:
ІMG SRC="файл аты.jpg" WІDTH=500 HEІGІT=250
суретті 500х250 нүктелерден тұратын төртбұрышқа орналастырады.
Сурет айналасындағы жақтау (рамка – border) сызығының қалыңдығын да
параметр ретінде көрсетуге болады:
Border = Пиксельдер саны
Жақтау тек әдемілік үшін ғана емес, суретті А ... тәгінің ішінде
гиперсілтеме ретінде пайдаланғанда, ол бір рет шертілген соң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елімізде компьютерлік оқыту бағдарламалары және электрондық оқулықтар
арқылы білім берудің жаңа ақпараттық технологиясына ауысу маңызды мәселе
екендігі белгілі. Оқу жүйесіне компьютерлік оқыту бағдарламаларын енгізу
сабақтың көрнектілігін кеңейтеді, көзге көрінбейтін құбылыстар көрсетіліп,
студенттердің өзіндік талаптары бойынша оқыту жүзеге асырылады.
Компьютерлік график пен анимацияның мүмкіндіктері көптеген пәндерді оқытуды
жеңілдетеді. Жаңа ақпараттық технологияның көмегімен студенттің оқу
материалын қабылдау процесін тереңдету үшін сынақ өткізу бағдарламасын
жүйелі түрде енгізуге болады.
Қазіргі кезге дейін Информатика пәні бойынша көптеген кітаптар
жазылған. Ал, біз жасап шығарған электрондық оқулық арқылы Информатика
пәнінен оқу бағдарламасы бойынша жоспарланған лекцияларды оқып, тест
сұрақтарына жауап беріп, өз білімдерін тексеру мүмкіндігі беріледі. Бұл
Информатика пәнімен бірге Мемлекеттік аралық бақылау тапсыратын 2-курс
студенттері үшін де тиімді оқу құралы бола алады. Дипломдық жобаның басты
мақсаты Интернет желісі үшін гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) пайдалана
отырып, Информатика пәнінен электронды оқулығын, яғни Web-сайтын жасау
болып табылады. Осыған байланысты келесі міндеттерді шешу қойылды:
● гипермәтіндік белгілеу тілін (HTML) меңгеру және оны зерттеу;
● ақпараттарды жинау және оны сайтта орналастыру;
● сайттың көркемделуі және құрылымы;
● Web-сайтты құру үшін редакторлық программаларды таңдау;
Дипломдық жоба 5 тараудан тұрады[1].
1-ші тарауда Электрондық оқулық құру технологиялары, ұстанымдарды, ЭО-ң
әдістемелік тағайындалуы мен орындалуын, ЭО құрудың негізгі бөлімдері мен
ұсынымын және оны пайдалануға дайындау, ЭО әдістемелік жабдықтары мен
рөлін, электронды кестелерді жобалауды, қашықтықтан оқыту жүйесін
қарастырдым.
2- ші тарауда HTML-гипермәтіндік белгілеу тілі негіздерін және
құжаттар құрылымын, HTML және JavaScript программалау тілдерінің
мүмкіндіктері мен қолданылуын қарастырдым.
3-ші тарауда Операциялық жүйе бойынша ЭО сипаттамасы мен құрылымын
туралы жазып, ЭО- нан үзінділер көрсетіп және оларды сипаттадым.
4-ші тарауда электрондық оқулықтардың құжаттарын құруда адам еңбегімен
қатар, жұмыс барысында жұмсалатын шығын көлемі мен пайда есептеледі.
1 Электрондық оқытушы құралдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
Электрондық басылым (ЭБ) – бұл графикалық, тексттiк, цифрлiк, тiлдiк,
музыкалық, видео, фото және ақпараттар, сонымен қатар қолданушының
басылымдық құжаттардың жиынтығы. Электрондық басылымдар кез келген
электрондық тасымалдаушыларда – магниттiк оптикалық оптикалы дискiлерде
орындалуы және электрондық компьютерлiк желiлерде жариялануы мүмкiн.
Оқу электрондық басылымы (ОЭБ) – бiлiмнiң сәйкес ғылыми –
практикалық саласы бойынша жүйеленген материалдарды қамтуы керек және
студенттер мен оқушылар осы саладағы бiлiмдер, бiлiктер және дағдыларды
белсендi түрде меңгеруi керек.
Оқулық (О)- мемлекеттiк стандартқа және оқу программасына
сәйкес оқу пәнiнiң немесе оның тарауын жүйелi мазмұндаудан тұратын
басылымы.
Электрондық оқулық (ЭО)-өз бетiмен немесе оқытушының қатысуымен оқу
курсын немесе оның бiр бөлiмiн компьютердiң көмегiмен меңгерудi қамтамасыз
ететiн программалық-әдiстемелiк кешендi айтады.
Оқу құралы (ОҚ)- бұл берiлген басылымның түрi ретiнде ресми түрде
бекiтiлген және оқулықты толықтыратын немесе оны бөлшектеп немесе толық
алмастыратын оқулық.
Электрондық оқу құралы (ЭОҚ)-оқулықты толығымен немесе жартылай
ауыстыратын немесе толықтыратын және берiлген түрдегi басылым ретiнде
бекiтiлген электрондық басылым.
Гиертекст-электрондық формада ұсынылған және оның бiр фрагментiнен
басқа фрагментiне дер кезiнде өтудi қамтамасыз ететiн тармақталған
байланыстар жүйесiмен жабдықталған текст.
Интеллектуалдық ядро-математикалық операцияларды сандық және
символдық формада шығаратын программалардың арнайы жиынтығы.
Визуализация-суреттердiң, графиктердiң және анимацияның көмегiмен
көрнекi түрде көрсетiлуi.
1.2 Электрондық оқулық сипаттамасы
Электрондық оқулықтарды құрудың бірнеше кезеңдерін қарастыруға болады.
Бірінші кезең (1960 жылдар). Автоматтандырылған оқу курстарын құруға
және сүйемелдеуге бағытталған программалардың арнай пакеттерін –
автоматтандырылған оқыту жүйелерін (АОЖ) құру және жүзеге асыру. Мұндай
жүйелерде тұтас оқыту әдістемесі мен оқытушы әдістерінің мазмұнын анықтау
педагогқа жүктелді, ал оны жүзеге асыру және нәтижені бағалау
автоматтандырылған оқытушы жүйе құралдары арқылы жүзеге асырылды.
Екінші кезең (1970 жылдар). Мақсатты бағытталған АОЖ құру және жүзеге
асыру. Осы кезеңде автоматтандырылған оқыту теоретиктері негізгі күштерін
когнитивті психология негізінде оқыту модельдерін жетілдіруге іздену және
тексеруге бағыттады. Жасанды интеллект саласында құрылған идеялар мен
білімді көрсету әдістері кеңінен қолданыла бастады. Дидактикалық
программалау саласындағы жұмыстар айтарлықтай дәрежеде дамыды.
Педагогикалық әдебиеттерде бұл термин әдетте оқу материалдарын таңдау
мәселелері мен міндеттері, құрылымдау, сондай-ақ оқу үрдісін оңтайлы
ұйымдастыруға байланысты қолданылады. Дидактикалық программалаудың негізгі
міндеттерінің бірі – оқушылардың білім және біліктері талап етілетін
деңгейге жақындағанда оқу әрекеттерін мақсатты бағытталған тиімді басқару
жүйесіне синтездеу, осы уақытқа дейін бұл АОЖ құрушылардың негізгі
мәселелерінің бірі екенін атап өту керек.
Үшінші кезең (1980 жылдар). АОЖ инженерлік білімдері мен саймандық
құралдарын дамыту. Бұл кезеңде АОЖ-де түсіндіру модельдері, пәндік саладағы
модельдерді қалыптастырудың интеллектуалды технологиялары, оқыту және
білімді бағалау стратегиялары бойынша салмақты зерттеулер жүргізілді.
Әртүрлі ақпараттық құраушыларды: мәтіндер, сұхбаттар, схемалар, суреттерді
қолдайтын, авторлық біріктірілген ортаны құру және қолдану тенденциялары
қарастырылды; зерттелетін объект немесе құбылыстың аналитикалық және
имитациялық модельдерін, мәліметтер базасын және эксперттік білімді
қамтитын, нақты кәсіби әрекеттердің орындалуын қолдау жүйелері:ғылымижәне
инженерлік-техникалықесептеулер, автоматтандырылған жобалау және т.б.
Компьютерлік графика мен визуалды білім мүмкіндіктеріне байланысты
зерттеулер айтарлықтай дәрежеде дамыды. Мамандардың ойлары бойынша
компьютерлік графиканы оқытушы программаларда қолдану мидың оң жақ жарты
бөлігі – синтетикалық, интуитивтік, ситуативтік дамытуға сүйенетін
болғандықтан шығармашылық тұлғаны тәрбиелеуді қамтамасыз етеді. Бұл
дәстүрлі оқытудың вербальды-логикалық – мидың сол жақ жарты бөлігін
дамытумен тығыз байланысқан мәселесін шешуге мүмкіндік береді [2].
Төртінші кезең (1990 жылдар). Компьютердің құрылымы мен қолданудың
жалпы парадигмасының өзгеруіне байланысты қарқынды даму. Компьютерлік оқыту
бағдарламасын құрастырушылардың басты назары компьютерлердің техникалық
құралдарының сапалы жаңа мүмкіндіктерін және талшықты оптикалық байланысты,
мультимедианың жылдам дамуына, интермедиа және желілік технология,
гипермедиаға ауды.
Мультимедиа-технологиялар мультимедиа-өнімдерді құру үрдісімен, яғни
электрондық кітаптарды, муьтимедиа-энциклопедиа, компьютерлік фильм,
мәліметтер базасы т.б. байланысты. Бұл өнімдердің маңызды ерекшеліктері
мәтіндік, графикалық, аудио, бейнеақпарат, анимацияларды біріктіру болып
саналады. Кәдімгі программалық құралдардың ерекшелігі мультимедиа-өнімдерде
бірінші орында тікелей көлем жүздеген мегабайтты құрайтын ақпараттың өзі
тұрады.
Мультимедиа-технологиясы компьютерді толық әңгімелесушіге айналдырып
қана қоймай, оқу сыныбынан (үйден) шықпай-ақ атақты оқымыстылар мен
педагогтардың дәрісін тыңдауға, өткен және қазіргі кездегі тарихи
оқиғалардың куәсі болуға, әлемдегі танымал музейлер мен мәдени орталықтарды
көруге, георграфиялық әр түрлі қашықтағы және қызықты жерлерді көруге
мүмкіндік береді.
Мультимедиа-технологиялар тірі және дисплей экранында дыбысталған
парақты бейнелейтін кітаптың жаңа түрін электрондық кітаптың негізін
құрды. Электрондық кітаптың анағұрлым интенсивті дамыған техникалық
бағыттары энциклопедиалық баспалар – электрондық энциклопедиаларды құру
болып саналады [2].
Гипермедиа-технологиялар мәтіндермен және олардың арасында қайшы
сілтемелерді ұйымдастыру жұмыстарының ыңғайлы мүмкіндіктерін беретін
гипермәтіндік технологияның дамуы болып саналады. Іс жүзінде барлық
заманауи ақпараттық-анықтамалық жүйелер гипермәтіндік технологиялар арқылы
жүзеге асырылады. Оқу мақсатындағы гипермедиа-өнімдер оқушыларға көлемді
материалдармен жұмыс жасауға, тек мәтіндік түрде ғана емес, оқуға,
тыңдауға, қарауға, материалдарды таңдап алуға, қажетті рефераттарды
дайындауға мүмкіндік береді.
Гипермедиа-технологиялар білім беру мақсаттарында жиі қолданылатын
геоақпараттық жүйелердің қарқынды дамуын қамтамасыз етті. Олар Жер және
оның жеке аймақтары, пайдалы қазбалар қорлары, су, орман және басқа
ресурстар, экология жағдайы жөнінде ақпараттарды кешенді көрсету
мүмкіндіктерін береді.
Желілік технологиялар – тұтас қоғамды жеке жағдайда білім беруді
ақпараттандырудың анағұрлым қарқынды дамыған бағыты.
Телеқатынастық технологиялар оқушылар мен оқытушылар үшін жаңа
мүмкіндіктерге жол ашты. Мамандардың бақылауы компьютерлік желілер
оқушылардың әлеуметтік қоғам мүшесі болуға деген ынтасын белсенділейтінін
көрсетті. Сауаттылықты көтеру, балалардың сөйлеуін телеқатынастық қатынас
арқылы дамыту, олардың оқуға қызығушылығын жоғарылату, жалпы үлгерім
деңгейін арттыру атап өтілді.
Оқушылар мәліметтердің кәсіби қоры мен мәліметтер базасына қатынас құру
құқығына ие бола отырып, ғылыми мәселелерді, әлі аяқталмаған зерттеулерді
меңгереді, кішігірім зерттеу ұжымымен жұмыс жасайды, сол саладағы басқа
зерттеу нәтижелерімен бөліседі. Мәліметтер базасында сақталған жақсы
құрылымдалған ақпаратты қолдану жеке болжамдарды тексеру құралы болады,
оқушылардың ақпаратты сақтауына көмектеседі, логикалық амалдардың орындалу
тәсілдерін талдау, салыстыру және т.б. қалыптасыруға әсер етеді.
Оқытушылар телеқатынастық желілерге қатынасу арқылы өзінің ақпараттық
қарулануын көтеріп қана қоймай, іс жүзінде бүкіл әлемдегі өз әріптестерімен
қарым-қатынас жасау мүмкіндігін алады. Бұл кәсіби қатынас құру, бірлескен
оқу-әдістемелік және ғылыми жұмыстарды жүргізу оқу зерттеулерімен,
компьютерлік программалармен және мәліметтермен алмасуға жағдайлар жасайды.
Білім беруде телекоммуникацияны қолдану оқу процесіне электрондық
поштаны енгізуден басталды. Оқу үрдісінде электрондық поштаны қолдану оны
сыныптық-сабақтық жүйе шеңберіне енгізу өте күрделі болғандықтан, арнайы
түрде ұйымдастырылып, түзетілуі тиіс. Сонымен бірге электрондық пошта оқу
үрдісін ақпараттандыруда үнемдік жағынан тиімді болып саналады. Өйткені
компьютерлер санының көп болуын талап етпейді және кейінгі кезде оқытушы
мен оқушылардың өзара байланысы үшін қашықтан оқыту формасында кеңінен
қолданылады.
Телеконференция бір-бірінен қашықтағы оқытушыға және оқушыларға
дәстүрліге ұқсас оқу үрдісін жүзеге асыруға әр жерде тұратын оқушылардың
ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға іскерлік ойындар, миға шабуыләдістерін жүзеге
асыруға мүмкіндік береді.
On-line (нақты уақытта) режимінде жүргізілген конференцияға қатыса
отырып, оқушылар кәдімгі сабақтардағы сияқты, нақты оқу үрдісінің күәгері
бола алады, өзі қалаған ақпаратты таңдап алу мүмкіндігі бар.
Телекоммуникация құралдарының болуы пайдаланушыдан қашықтағы мәліметтер
базасындағы ақпаратты қолдану мүмкіндігін береді. Қашықтағы мәліметтер
базасына Интернет желісі серверлерінде орналасқан ақпараттар жақсы мысал
бола алады. Интернеттің ақпараттық технологиялары оқытушылар мен оқушыларға
әлемнің кез-келген бұрышындағы ақпараттың дәстүрлі емес көздеріне, осы
ақпаратты бейне, аудио және гипермәтінді қолданып басқару және көрсету
құралдарымен қатынас құру мүмкіндігін береді.
Білім беру және ғылым үшін ауқымды желілерде мәлімет алмасудың
анағұрлым болашағы бар жүйесі гипермәтінге негізделген мультимедиалық
таратылатын, ақпараттық жүйесі болатын, WWW-технология болып саналады.
Бүгінгі күнде қуатты жүйелердің бірі оның негізінде ғылыми-техникалық
білімнің жеке салаларында таратылған ақпараттық жүйелер, оқу және виртуалды
қосымшалар құрылады.
Телеқатынастық технологиялар әр елдің оқытушылары мен оқушыларына өз
білімдерін, көзқарастарын және идеяларын кең трансұлттық аудиторияға өзара
мәлімет тарататын компьютерлік желілермен байланысқан ғылыми орталықтар мен
оқу орындарына тарату мүмкіндігін береді. Осы бағыттағы қозғалыс – ғылым
мен білімнің әлемдік ғылыми-техникалық прогреске екпінді әсерінің шеңберін
кеңейтуге нық қадамы болып табылады.
Адамзат жаңа заманға – ақпарат заманына аяқ басып отыр. Біздің
ақпаратты өркениетті дамытудың факторы ретінде қаншалықты тиімді
қолдануымызға байланысты, қоғам тұрақты, байқуатты болады. Сондықтан
информатика саласындағы соңғы жетістіктерді, олардың құралдары мен
әдістерін, сонымен бірге болашақтағы даму перспективыасын және іс жүзінде
қолдану білім беруде, жеке жағдайда орта білім беруде маңызды орында болуы
тиіс. Атап айтқанда, электрондық оқулық қолдану болашақтағы білім беру
жүйесінің озық сипатына ие болуды, оқушылар мен оқытушылардың жұмысының
тиімділігін көтеруді, дәстүрлі шығындармен бірдей болғанда жоғары нәтиже
алуды қамтамасыз етеді [3].
Электрондық оқулық-оқу әдебиеттiнiң жаңа жанры болып табылады.
Қазiргi заманда бiлiм беру реформасында арнайы компьютерлiк аудиторияларда
өткiзiлетiн практикалық сабақтарда, жатақханада , үйде ДЭЕМ – де
студенттердiң, оқушылардың және мұғалiмдердiң өзiндiк жұмыс жасауы үшiн
электрондық кiтаптар пайдаланған ыңғайлы. Дегенмен электрондық оқулық
кәдiмгi кiтапты толық ауыстырмайды және ауыстыра алмайды. ЭО әдебиеттiк
шығарманы экранизациялау қандай да бiр жанрға жататындай, ЭО – та оқу
мiндетiндегi шығарманың жаңа жанрына жатады. ЭО бiршама ұғымдарды,
тұжырымдарды және көптеген мысалдардың түсiнуiн және тез есте сақтауын
максималды түрде жеңiлдету керек.
Электрондық оқулықты құру барысында кейбiр принциптер мен Ақпараттық
жүйенiң белгiлерiне жүгiнiуiмiз керек:
Кванттау принципi: Мазмұны бойынша тұйық, көлемi минимальдi модульдерден
тұратын материалдық бөлiмдерге бөлiнуi.
Толықтық принципi: Әрбiр модульдердiң құрамында келесi компоненттер болуы
тиiс.
Тоериялық ядро;
Тоерия бойынша бақылау сұрақтар;
Мысалдар;
Өзiндiк жұмысы бойынша есептер мен жаттығуларды шешу;
Барлық модульдер үшiн бақылау сұрақтары жауаптарымен;
Бақылау жұмысы;
Контекстiк анықтама;
Тарихи түсiнiктемелер;
Көрнекi принципi: әрбiр модуль коллекциялық кадрлардан олардың iшiнде
минимум текст және визуалдардан құрылуы керек.
4. Тармақталу принципi:пайдаланушының басқа бiр модульге өту үшiн, әрбiр
модуль гипертексттiк сiлтеулермен басқа модульдермен байланысуы керек.
5. Реттеу принципi:оқушылардың дербес кадрларды ауыстыруды және экран
бетiне кез келген мысалдарды шақыруға мүмкiндiгi бар.
6. Бейiмделу принципi:пайдаланушы оқу барысында электрондық оқулыққа
бейiмделуi керек.
7.Компьютерлiк қолдау принципi: кез келген мезетте пайдаланушы компьютерлiк
қолдау ала алады.
8. Жинақтылық принципi: электрондық оқулық форматтарда орындалуы керек.
Ақпараттық жүйенiң белгiлерi: Басқару объектiсiнiң сипатымен;
АЖ – ны тұрғызу мен жұмыс iстеудiң жинақталған тәжiрибесiмен;
Басқару және басқарылушы жүйелерiнiң құрылымымен;
Мәлiметтердi жинауда, өткiзiп беруде және өңдеуде қолданылатын
жабдықтармен;
АЖ – ны басқару объектiсiнiң жетекшiлiк тұрғысымен және т.б.
Электрондық оқулық қажеттілігі. Электрондық оқулық күндiзгi әсiресе
дистанциялық оқу бөлiмiнде оқитындарға жеке түрде жұмыс жасау үшiн қажет.
Өйткенi ол:
* Оқытылатын материалды басқалардың көмегiмен түсiнудi жеңiлдетедi;
* Дайындық деңгейiне байланысты студенттiң қажеттiлiктерiне сәйкес
интеллектуалдық мүмкiншiлiктермен және амбицияларымен адаптацияны
жiбередi;
* Көптеген түрлендiрулерден және есептеулерден босатады, есептiң мәнiне
шоғырланып, есептер шығару және мысалдар қарастыру;
* Жұмыстың барлық кезеңдерiне байланысты өзiн - өзi тексеру үшiн кең
мүмкiншiлiктер туғызады;
Электрондық оқулық студентке берiлген пән бойынша жан – жақты бiлiм
алу үшiн қажет.
Электрондық оқулық арнайы аудиторияларда өтетiн практикалық сабақтарда
пайдалы. Өйткенi ол:
* Компьютердiң көмегiмен көптеген есептер шығаруға, алынған шешiмдердi
анализдеуге кететiн уақытты босатады;
Мұғалiмге сабақты компьютерде өздiк жұмыс ретiнде өткiзуге мүмкiндiк
туғызады;
* Мұғалiмге компьютердiң көмегiмен оқитындардың бiлiм деңгейiн
бақылауға, бақылау жұмысының қиындық деңгейiн және мазмұнын беруге
мүмкiндiк туғызады.
Электрондық оқулықты жасаудың бiрiншi кезеңiнде қайнар көздерi ретiнде
басылған және электрондық баспаларды таңдау керек. Олар:
* Көбiнесе стандарттық программаға толық сәйкес келу керек
* Гипертексттердi жасау үшiн ыңғайлы
* Көптеген мысалдар мен есептердi қамтиды
* Ыңғайлы форматта болады.
Екiншi кезеңде алынған қайнар көздер жиынынан бағасы және сапасы
бойынша оптималды қарым – қатынастардан келiсiмдер жасалынады.
Үшiншi кезеңде мазмұны өңделедi, яғни көлемi бойынша минималды, бiрақ
мазмұны бойынша тұйық модульдерден тұратын бөлiмдерге материалды бөлу
орындалады. Сонымен қатар пәндi меңгерiп алуға қажеттi және жеткiлiктi
ұғымдар тiзiмi қарастырылады.
Төртiншi кезеңде модульдер құрылымына, индексiне және мазмұнына сәйкес
қайнар көздердiң мәтiндерi өңделедi; тiзiмiнде қамтылмаған мәтiндер алынып
тасталынады; контексттiк анықтамалар (Help) жүйесi өңделедi; модульдер және
басқа гипертексттiк байланыстар арасындағы байланыстар анықталады.
Осындай тәсiлмен, компьютерлiк реализация үшiн гипертексттiң жобасы
дайындалады.
Бесiншi кезеңде гипертекст электрондық формада шығарылады. Нәтижесiнде оқу
мақсаттарында пайдалануға болатын электрондық басылым құрылады.
Алтыншы кезеңде компьютерлiк қолдау өңделедi: әрбiр нақты жағдайда
компьютерге берiлетiн қандай математикалық әрекеттер және компьютердiң
жауабы қандай формада ұсынылу керектiгi анықталады; интеллектуалдық ядро
жобаланады және шығарылады; математикалық есептердi шешу үшiн
интеллектуалдық ядроны қолдану бойынша пайдаланушылар үшiн нұсқаулар
өңделедi.
Нәтижесiнде студенттерге қажеттi аудиториялық сабақтарға пайдалы және
мұғалiмдерге ыңғайлы болатын қасиеттерi бар жұмыс жасайтын электрондық
оқулық құрылады.[3]
Ендi электрондық оқулық мультимедиалық құрылғылар арқылы одан ары қарай
жетiлуiне дайын.
Жетiншi кезеңде жеке ұғымдардың түсiндiру тәсiлдерi өзгертiледi және
мультимедиалық материалдармен ауыстырылатын мәтiндер iрiктелiнедi.
Сегiзiншi кезеңде оқушының есте сақтау қабiлетiн пайдалану, яғни оқылатын
материалды түсiнуiн және есте сақтауын жеңiлдету үшiн және мәтiндiк
ақпаратты экраннан алып тастау мақсатында жеке модульдердiң дыбыстық
мәтiндерi өңделедi.
Тоғызыншы кезеңде өңделген дыбыстық мәтiндер диктафонға жазылады және
компьютерде шығарылады.
Оныншы кезеңде оқушының оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын
жеңiлдету үшiн эмоциялық жадын пайдалану тексттiк ақпараттан экранда
максималды түрде алып тастауын жеңiлдету және көрнекiлiгiн арттыру үшiн
модульдердi визуализациялау сценариi өңделедi.
Он бiрiншi кезеңде мәтiндердiң визуализациясы орындалады, яғни өңделген
сценарийлердi суреттердi, графиктердi және анимацияны пайдалану арқылы
компьютердiң жүзеге асуы.
Электрондық оқулықты пайдалануға дайындық. Бұл жұмыс кезеңiнiң
мазмұны:
1. Тестiлеу;
1. Қанау бойынша нұсқау жазу;
1. Методикалық қамсыздандыруды өңдеу;
1. Бiлiм министрлiгiнен грифтi тiркеу және алу үшiн материалдар дайындау;
1. ЭО – то қорғау және тарату;
1.3 Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар
Электрондық оқулықты жасаудың бiрiншi кезеңiнде қайнар көздерi ретiнде
басылған және электрондық баспаларды таңдау керек. Олар:
Көбiнесе стандарттық программаға толық сәйкес келу керек
Гипертексттердi жасау үшiн ыңғайлы
Көптеген мысалдар мен есептердi қамтиды
Ыңғайлы форматта болады.
Екiншi кезеңде алынған қайнар көздер жиынынан бағасы және сапасы
бойынша оптималды қарым – қатынастардан келiсiмдер жасалынады.
Үшiншi кезеңде мазмұны өңделедi, яғни көлемi бойынша минималды, бiрақ
мазмұны бойынша тұйық модульдерден тұратын бөлiмдерге материалды бөлу
орындалады. Сонымен қатар пәндi меңгерiп алуға қажеттi және жеткiлiктi
ұғымдар тiзiмi қарастырылады.
Төртiншi кезеңде модульдер құрылымына, индексiне және мазмұнына сәйкес
қайнар көздердiң мәтiндерi өңделедi; тiзiмiнде қамтылмаған мәтiндер алынып
тасталынады; контексттiк анықтамалар (Help) жүйесi өңделедi; модульдер және
басқа гипертексттiк байланыстар арасындағы байланыстар анықталады.
Осындай тәсiлмен, компьютерлiк реализация үшiн гипертексттiң жобасы
дайындалады.
Бесiншi кезеңде гипертекст электрондық формада шығарылады. Нәтижесiнде оқу
мақсаттарында пайдалануға болатын электрондық басылым құрылады.
Алтыншы кезеңде компьютерлiк қолдау өңделедi: әрбiр нақты жағдайда
компьютерге берiлетiн қандай математикалық әрекеттер және компьютердiң
жауабы қандай формада ұсынылу керектiгi анықталады; интеллектуалдық ядро
жобаланады және шығарылады; математикалық есептердi шешу үшiн
интеллектуалдық ядроны қолдану бойынша пайдаланушылар үшiн нұсқаулар
өңделедi.
Нәтижесiнде студенттерге қажеттi аудиториялық сабақтарға пайдалы
және мұғалiмдерге ыңғайлы болатын қасиеттерi бар жұмыс жасайтын электрондық
оқулық құрылады.
Ендi электрондық оқулық мультимедиалық құрылғылар арқылы одан ары
қарай жетiлуiне дайын.
Жетiншi кезеңде жеке ұғымдардың түсiндiру тәсiлдерi өзгертiледi және
мультимедиалық материалдармен ауыстырылатын мәтiндер iрiктелiнедi.
Сегiзiншi кезеңде оқушының есте сақтау қабiлетiн пайдалану, яғни
оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын жеңiлдету үшiн және
мәтiндiк ақпаратты экраннан алып тастау мақсатында жеке модульдердiң
дыбыстық мәтiндерi өңделедi.
Тоғызыншы кезеңде өңделген дыбыстық мәтiндер диктафонға жазылады және
компьютерде шығарылады.
Оныншы кезеңде оқушының оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын
жеңiлдету үшiн эмоциялық жадын пайдалану тексттiк ақпараттан экранда
максималды түрде алып тастауын жеңiлдету және көрнекiлiгiн арттыру үшiн
модульдердi визуализациялау сценариi өңделедi.
Он бiрiншi кезеңде мәтiндердiң визуализациясы орындалады, яғни өңделген
сценарийлердi суреттердi, графиктердi және анимацияны пайдалану арқылы
компьютердiң жүзеге асуы.
Осымен электрондық оқулықты өңдеу аяқталады да, оны қанауға
дайындық басталады.
1.4 Электрондық оқулықтың қажеттілігі
Электрондық оқулық күндiзгi әсiресе дистанциялық оқу бөлiмiнде
оқитындарға жеке түрде жұмыс жасау үшiн қажет. Өйткенi ол:
Оқытылатын материалды басқалардың көмегiмен түсiнудi жеңiлдетедi;
Дайындық деңгейiне байланысты студенттiң қажеттiлiктерiне сәйкес
интеллектуалдық мүмкiншiлiктермен және амбицияларымен адаптацияны жiбередi;
Көптеген түрлендiрулерден және есептеулерден босатады, есептiң мәнiне
шоғырланып, есептер шығару және мысалдар қарастыру;
Жұмыстың барлық кезеңдерiне байланысты өзiн - өзi тексеру үшiн кең
мүмкiншiлiктер туғызады;
Электрондық оқулық студентке берiлген пән бойынша жан – жақты бiлiм алу
үшiн қажет.
Электрондық оқулық арнайы аудиторияларда өтетiн практикалық
сабақтарда пайдалы. Өйткенi ол:
Компьютердiң көмегiмен көптеген есептер шығаруға, алынған шешiмдердi
анализдеуге кететiн уақытты босатады;
Мұғалiмге сабақты компьютерде өздiк жұмыс ретiнде өткiзуге мүмкiндiк
туғызады;
Мұғалiмге компьютердiң көмегiмен оқитындардың бiлiм деңгейiн бақылауға,
бақылау жұмысының қиындық деңгейiн және мазмұнын беруге мүмкiндiк
туғызады.[4]
Электрондық оқулықты құру ортасы
2.1 Электрондық оқулықты құру ортасын таңдау
Интернеттің бар мәліметтерінің, яғни барлық Web-құжаттарының бір ортақ
қасиеті – олардың барлығы да HTML тілінде жазылған. HTML тілінде Web-
құжаттарды жасау программалауға ұқсас болғанмен, ол қарапайым программалау
тілі емес. HTML – гипермәтіндік белгілеу тілі. Ол кәдімгі мәтіндерді Web-
парақтар түрінде бейнелеуге арналған ережелер жиынын анықтайды.
Интернеттің қазіргі дамуы 90-жылдар басында компьютерлер арасында
мәлімет алмасудың жаңа хаттамасы (protocol) пайда болғаннан кейін басталды.
Бұл хаттама HTTP (HyperText Transfer Protocol – гипермәтінді тасымалдау
хаттамасы) деп аталған болатын. Осы хаттамамен қатар НТТР серверлерінің
кеңейтілген желілері болып табылатын Интернет арқылы файлдар тасымалдай
алатын World Wіde Web қызмет бабы (WWW немесе тек Web) пайда болды.
Бұл файлдардың басым көпшілігі Web-парақтар түрінде – HTML (HyperText
Markup Language – гипермәтінді белгілеу тілі) тілінде жазылған арнаулы
файлдар түрінде болады. Осы файлдарды НТТР серверлерінде (Web-тораптарында)
орналастыру жолымен Web-парақтар қалың көпшілік пайдаланатындай түрде
Интернетте жарияланады. Web-парақтар мазмұны әр түрлі бола береді және олар
көптеген тақырыптарды қамти алады, бірақ олардың бәрінің де негізгі
жариялану, яғни жазылу тілі HTML болып табылады. Осындай HTML құжаттарының
бәрінің де файл аттарының кеңейтілуі (тіркеуі) *.HTM немесе *.HTML болуы
тиіс.
HTML тілі World Wіde Web қызмет бабымен бірге дами отырып, Web-
парақтарының ең жақсы деген мүмкіндіктерін жүзеге асырып, оны кең пайдалану
жолдарымен толықтырылып отырылды. Ол World Wіde Web жүйесінің негізі бола
отырып, оның өте кең тарауына себепші болды. World Wіde Web сөзі қазақ
тіліне кеңейтілген бүкіләлемдік өрмек болып аударылады. HTML тілінің
мағынасы мен атқаратын қызметін оның атынан анықтауға болады.
Гипермәтін – қосымша элементтерді басқару мақсатында ішіне арнаулы код,
яғни екпінді элемент (anchor) орналасқан мәтін. Ол – мәтін ішіне сурет,
дыбыс енгізу, мәтінді безендіру, пішімдеу (форматтау) ісін орындайтын
немесе осы құжаттың басқа бөлігіне сілтемесі бар алғашқы нүкте ретінде
қарастырылатын белгіленген сөз. Сөзді ерекшелеп белгілеу дегеніміз – келесі
көрсетілетін құжат бөлігі қалай бейнеленетінін анықтайтын айрықша кодты осы
сөз ішіне енгізу. Гипермәтін экранда белгіленіп ерекшеленген қарапайым сөз
ретінде тұрады, егер курсорды сол сөзге жеткізіп, тышқанды шертсек (ENTER
пернесін бассақ), онда сонымен байланысты (ол сілтеп тұрған) басқа құжат
ашылады. Ол құжаттар мәліметтер ішіндегі басқа парақтарда немесе Интернет
жүйесіндегі басқа компьютерде орналасып, бейнежазба, сурет, жазылған дыбыс
күйінде болуы мүмкін.
Гипермәтінді экранға шығарып бейнелеу үшін броузер (browsers) деп
аталатын арнайы көрсету программалары қолданылады. Броузер арнайы
командалармен – тәгтермен толықтырылған мәтіндік құжатты қабылдап алып,
оның тақырыптарын экранға үлкен әріптермен, ал жай мәтіндерін кішірек
таңбалармен жазады, оның ішіндегі суреттерді де адрестеріне сәйкес басқа
немесе осы компьютерден оқып экранда көрсетеді. Ең кең тараған броузерлерге
Windows операциялық жүйесімен бірге қойылатын Internet Eхplorer және жеке
қолданылатын Netscape Navigator программасы жатады. Осы екеуі (олардың
бұрынғы нұсқаларын қоса есептегенде) бүгінгі қолданылып жүрген
броузерлердің 90 %-ын құрайды.
Сонымен, web-құжат дегеніміз тәгтермен толықтырылған мәтіндік файл
болып табылады, оның мәтіндерін бір-бірімен байланыстыра отырып белгілеуге
мүмкіндік беретін HTML тілі. Оның дұрыс нәтиже алуды қамтамасыз ететін өз
заңдылықтары мен ережелері бар. Web-құжаттың алғашқы нұсқасын Блокнот
сыяқты редакторлардың бірінде дайындап алып, броузер арқылы экранда
көреміз. Егер оны түзету керек болса, броузер арқылы мәтін нұсқасын экранға
шығарып түрлендіру қажет. Web-құжаттарды жасап, оны көрнекті түрге келтіріп
безендіретін мамандарды web-шебер немесе web-дизайнерлер деп атайды. Шағын
көлемді web-құжатты HTML тілінің негізін білетін кез келген студент жасай
алады.
Негізінде гипермәтіндік web-құжаттар жасаудың екі тәсілі бар, олар:
HTML тілін пайдалану және арнаулы HTML-редакторларды қолдану. Соңғы тәсіл
“экранда не көрсең, соны аласың” деген WYSIWYG принципімен диалог режимінде
істейтін Netscape Editor, Hot Dog, Front Page сыяқты программалар арқылы
гипермәтін жасауды жүзеге асырады, олар құжаттың ішкі құрылымына араласпай,
тек меню командалары немесе батырмалар арқылы керекті құжат бейнесін
қалыптастырады. Дегенмен, ең қысқа, әрі жылдам істейтін тәсіл болып HTML
тілі есептеледі және редакторлар арқылы жасалған Web-парақтың ең соңғы
нұсқасына өзгертулер енгізу де HTML тілі арқылы орындалады.[5]
2.2 HTML тілінің атқаратын қызметі
Web-парақтар экранда ықшам түрде безендіріліп көрсетілгенмен, HTML тілі
мәтіндерді пішімдеп (форматтап) көрсететін тілге жатпайды. Өйткені әрбір
тұтынушы әр түрлі компьютерлерді пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана
зауыттан шыққан бір компьютердің Wіndows жүйесінде жұмыс істей алатын
броузері бар болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде
жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің көрсету
мүмкіндіктері әр түрлі болғандықтан, бір файл екеуіне екі түрлі болып
көрсетіледі.
Құжаттарды әрбір тұтынушының әр түрлі құрылғыларда және әр түрлі броузер
программалармен көретіндіктерін ескерсек, HTML тілін мәтіндерді пішімдеу
(форматтау) тәсілдерін жазуға арналған тіл деп айтуға болмайды. Ол
Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын қызметін анықтап, соларды әрбір
тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін
тіл болып табылады.
Мәтін тақырыбын бейнелеу керек болса, онда HTML коды оны тақырып ретінде
көрсетуге тырысады. Тақырыптың белгілеу коды алынған соң, оны броузер-
программа өз мүмкіндігін пайдаланып, оны үлкейтіп ірі әріптермен жазуы
ықтимал немесе тек экран жолдарының ортасына жылжытып қана көрсетуіне де
болады. Ал егер бұл құжат мәтіні дыбыс синтезаторы арқылы берілетін болса,
онда тақырып қаттырақ шығатын дауыс арқылы айтылып, одан соң аздап үзіліс
жасалуы да мүмкін.
HTML тілінде мәтінді форматтау тәсілдерінің көптеген мүмкіндіктері бар,
бірақ жалпы тұрғыдан алғанда құжаттың маәтіні мен оны безендіріп көрсету
жолдарының айырмашылығы сақталып отырады.
Web – беттерін ќөру үшін єркім өзіне ыңғайлы ќұрал жабдық таңдайды, ол
DreamWeaver,Allaire HomeSite,1st Page 20000. Ал кейбіреуі жәй мәтіндік
редактормен, мысалы блокнот (NotePad) ќолданылады.
Мєтіндік редакторды көлемі кішкентай беттерді ќөру үшін ќолданылады,
өйткені оның теріс жаќтары бар: проектілер ±сталмайды, “подсветка. . .”
мәтіні жоќ, жұмыс істеу ќолайсыз.
MS Front Page басты кемшілігі, ол HTML кодын үлкен кµлемде ќабылдайды
(ќажетсіз заттар көп), сондыќтан бет көлемі өте үлкен болады. Ол загрузка
жұмысына кедергі келтіреді. Сонымен ќатар Web-бетіндегі жұмыс бұл
редакторда бір бөлек, ал броузер терезесінде мүлдем басќа (бұл әсіресе
Netscape Navigator-ға тиісті) . Беттер біртүрлі қисық болады, сондыќтан Web-
бетін ќөру үшін төменде берілген пакеттерді ќолдану керек.
Ењ алдымен Macromedia DreamWeaver-дан бастайыќ. Macromedia компаниясы
веб-сайтын ќөруѓа арналѓан программалар ќөрудан ең алдаѓы компания болып
саналады.
HTML-редактордың соңғы версиясы - DreamWeaver 3 компаниясы, бұл WYSIWYG-
редактор катигорясына жатады және бұл пакеттің көп қолайлы жақтары бар:
ыңғайлы интерфейс, функцияны түзету және ShockWave технологиялы, FTP арқылы
файлды еңгізу, SSI ұстау жіне т.б. Бұл программамен жұмыс істеу ұшін HTML
білу қажет емес.
Бірақ DreamWeaver 3 бірнеше қадамға WYSIWYG технологиясын қолданатын
басқа редакторлардан алда. Web-бетті құру кезінде біртекті жұмыстан
арылтады, ол “командаларды ретпен жазу” опциясы арқылы жұмыс істейді.
Келесі редактор HomeSite 4 бетті қолдан жасау үшін, яғни HTML
білетіндерге арналған. Сіз HTML кодын толық басқаруға мүмкіндік аласыз,
сонымен бірге өзіңіздің беттеріңізді атақты үш броузердің (MSIE,NN,OPERA)
біреуі арқылы оптимизациялауға мүмкіндік береді.
HomeSite басты екі режимнен тұрады: Edit және Design. Design режимі
WYSIWYG редакторы сияқты HTML кодын беретін, сонымен қатар бөтен HTML кодын
іске қосқанда, HomeSite барлығын өзіне көшіріп алады. Edit режимі толығымен
бетті басқаруға мүмкіндік береді.
HomeSite-тың тағы бір ерекшелігі – ол оның DreamWeaver–мен “жапсыруы”.
HTML редакторының соңғы редакторы болып EVR Soft 1st Page 2000 v2
табылады.
HTML-құжатарында белгіліеу модельдерінің негізі ретінде тэгтер моделі
қабылдалынған. Тэгтер моделі құжатты контейнерлер ретінде түсіндіріледі,
мұндағы контейнерлер дің әр қайсысы тэгтермен басталып, тэгтермен
аяқталады. Яғни HTML құжаты кәдігімгі ASCII- файлға HTML басқару кодтары
(тэгтері) қосылған файл болып табылады.
HTML-құжатының тэгтері көбінесе қолдануға және түсінуге жеңіл. Себебі
олар ағылшын тілінің көпқолданбалы сөздерінен түсінікті түрде қысқартылып
және белгіленіп алынған. HTML-тэгі өзінің атынан, міндетті және міндетті
емес атрибуттардан тұрады. Тэг мәтіні бұрышты жақшалармен қоршалады. Мысал
ретінде қарапайым варианттардың бірі: HEAD немесе i. Тэгтердің
күрделілігі олардың атрибуттарында болып табылады. Мұндағы атрибуттар
тэгтердің функцияларын өзгерту үшін қолданылады (көлемін, ұзындығын, түрін
және т.б.).
Тэгтер атрибуттары оның атынан кейін жазылады және бір-бірінен бір немесе
бірнеше табуляция, пробел немесе жол басына қайтару символдары арқылы
ажыратылады. HTML тілінде тэгтер атрибуттарын кезекпен жазуды керек
етпейді. Атрибуттың мәні атрибут атынан соң жазылатын теңдік белгісінен
кейін жазылады. Егер атрибут мәні бір сөз немесе сан болып келетін болса,
онда оны ешбір қосымша белгілеусіз теңдік белгісінен кейін жаза беруге
болады. Басқа жағдайларда атрибут мәндерін бірлік немесе екілік
тырнақшаларға алып жазу керек, әсіресе егер олар пробел арқылы бөлінген
бірнеше сөз болса. Атрибут мәнінің ұзындығы 1024 символға дейін рұқсат
етілген. Мысалға, әсіресе HREF атрибутының мәні ретінде басқа құжаттардың
адресін (URL) көрсеткенде керекті регистрді қолдану маңызды болып табылады.
Көп жағдайларда HTML тэгтері бастапқы және ақырлы компоненттерден тұрады
және олардың арасына мәтін және басқа да құжат элементтері орналасады.
Жабушы тэгтің аты бастапқы тэгтің атына сәйкес болып келеді, бірақ жабушы
тэгтің атының алдына көлденең сызықша () қойылады. Мысалы, шрифт түрі i-
курсив тэгі үшін жабушы сыңары i түрінде болады. Жабушы тэгтер үшін
атрибуттар ешқашанда қойылмайды, қойылса да ол атрибут қабылданбайды. Мәні
бойынша тэгтер әмбебап программалау тілдерінің “begin \ end” белгілеулеріне
түсінігі бойынша өте ұқсас болып келеді. Тэгтер құжаттың мәтіндік
интерпритациялау шартының әрекет ету ауданын анықтайды.
Ішкі тэгтерді қолданғанда құжатта ерекше ұқыптылықты сақтау керек. Ішкі
тэгтерді соңғысынан бастап ьастапқысына қарай жауып шығу керек. Кейбір HTML
тэгінің жабушы тэгтері болмайды, өйткені олар автономды элементтер болып
табылады. Мысалы, бейнелер тэгі IMG жабушы компонентті қажет етпейді.
Автономды тэгтерге тағы да BR- жолдарды айыру, HR-көлденең сызық және
көрсетілетін нәтижеге әсер етпейтін, тек қана құжат туралы ақпараттар
сақтайтын META және BASE сияқты тэгтер жатады.
Кейбір жағдайларда жабушы тэгтердіжазбаса да болады. Көптеген браузерлер
құжат мәтінін өңдегенде бастапқы тэгті алдыңғы тэгтің жабушы тэгі ретінде
қабылдайды. Ең көп тараған мұндай тэгтің түрі абзац тэгі - P. өйткені оны
құжаттарда жиі қолданады және оны әдетте әр абзац алдына жазады. Бір абзац
біткеннен кейін келесі P тэгі браузерге осы абзацты аяқтап жаңа абзац
бастау керектігін көрсетеді.
Басқа бір жабушы тэгтер түрі, жоқ болса да нәтижеге әсер етпейді және
браузерлер оларсыз еш мүлтіксіз істей береді. Оларға мысал ретінде HTML
тэгін алуға болады. Сөйте тұрса да, әр жабушы тэгтерді қойып отырған дұрыс.
өйткені құжатты өңдеуден өткізгенде кейбір жаңылулар мен қателер болуы
мүмкін[5].
2.3 HTML командалары
HTML тілінің бастапқы берілген символдық мәтінді белгілейтін командалары
белгі немесе тәг (tag) деп аталады. Тәг символдар тізбегінен тұрады. Кез
келген тәг “кіші” () символынан басталады да, “үлкен“ () символымен
аяқталады. Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады.
Ашылатын бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын ағылшын
тіліндегі түйінді сөз – тәг орналасады.
HTML тіліндегі әрбір тәг бір арнаулы қызмет атқарады. Тәгтің ағылшын
тіліндегі аты оның қызметімен сәйкес келеді. Олардың жазылуында әріптер
регистрі ешбір рөл атқармайды, бас әріпті де, кіші әріптерді де қатар
қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тәг атауларын мәтіннен айыру
мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан.
HTML тілінің бір тәгі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір
абзацқа ғана әсер етеді. Осыған орай керекті сөз тіркестерін қоршап тұрған
екі тәг қатар қолданылады: бірі абзацты – ашады, екіншісі – жабады. Ашатын
тәг белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тәг – сол әсерді
аяқтайды. Жабу тәгтері қиғаш сызық символымен () басталуы тиіс.
Кейбір тәгтер өз жазылу орнына ғана әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тәгі
қажет болмай қалады да, тек жалқы тәг жазылады (мысалы, сызық жүргізу).
Егер қате кетіп, тәг ретінде HTML тілінде қолданылмайтын түйінді сөз
жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды.
Броузер-программа арқылы құжат экранда көрсетілген шақта тәгтердің
өздері бейнеленбей, тек керекті мәтін немесе суреттер көрініп, тәгтердің
сол құжат мәтініне тигізетін әсері ғана білініп тұрады.
2.4 HTML тілінің негізгі тәгтері
Көбінесе ашылу тәгтерінің тигізетін әсерлерін айқындайтын немесе
түрлендіретін олардың атрибуттары (сипаттамалары) болады. Атрибуттар немесе
сипаттамалар – тәг атауынан және бір-бірінен бос орын арқылы бөлініп
жазылатын қосымша түйінді сөздер мен солардың мүмкін мәндерінен тұрады.
Көптеген атрибуттар оның мәнін жазуды талап етеді. Атрибут мәні оның
түйінді сөзінен теңдік белгісі (=) арқылы бөлініп жазылады. Атрибут мәні
қостырнақшаға алынып жазылуы тиіс, бірақ кейде қостырнақшаны жазбаса да
болады. Жабылу тәгтерінің ешқашанда атрибуттары болмайды.
HTML құжатының құрылымын анықтау тәгтері
HTML құжатының кез келгені HTML тәгінен басталып, соған сәйкес HTML
түріндегі жабылу тәгімен аяқталады. Осы екеуінің ортасында құжаттың
тақырыптық бөлігі мен тұлғасы болып келетін негізгі бөлігі орналасады.
Құжаттың тақырыптық бөлігі HEAD және HEAD тәгтерінің ортасында
тұрады да, жалпы құжат туралы мәлімет береді. Әдетте, бұл бөлікте TІTLE
... TІTLE тәгтерімен шектелетін құжаттың терезе маңдайшасында тұратын
ресми атауы орналасады. Көптеген броузерлер оны терезе тақырыбында тұратын
файл аты есебінде пайдаланады.
Осы құжатты принтер арқылы баспадан шығарғанда, броузер оны әр парақтың сол
жақ жоғарғы бұрышына жазып отырады. Атаудың өте ұзын болмағаны дұрыс,
әдетте ол 64 символдан аспауы керек.
Жазылатын мәтін құжаттың негізгі тұлғасы деп аталатын BODY ... BODY
тәгтерінің ортасына жазылады. Бұл қос белгі HTML-құжаттың негізгі мазмұндық
бөлігінің басын және соңын білдіреді.
Жоғарыда келтірілген төрт тәг HTML құжатының кез келгенінде болуы тиіс.
Бірақ HTML, TІTLE тәгтерін жазбай кетсе де болады, дегенмен HTML
тілінің құрылымы олардың толық болуын талап етеді. Өйткені алдын ала
тұтынушының қандай броузер пайдаланатыны, оның қалай жұмыс істейтіні
программа құрушыға белгісіз болады ғой.
Түсініктемелер. Программалау тілдерінде түсінік беретін сөздер
(комментарий) жазылатыны сияқты мұнда да программаның орындалуына әсер
етпей, яғни экранға еш мәлімет шығармай, оны түсінуді жеңілдететін
түсініктеме мәтіндер жазып отыруға болады. Түсініктеме мәтін
CОMMENT...COMMENT тәгтері ортасында орналасады.
HTML тілінің комментарийлерін тәг жазбай-ақ, арнайы символдардан !--
кейін жалғастырып жазуға болады. Түсініктеме мәтін соңына -- символдары
жазылуы тиіс. Түсінік мәтін “үлкен” таңбасынан () өзге кез келген
символдардан құрастырыла береді.
Құжаттың тақырыптан кейінгі негізгі бөлігі BODY ... BODY тәгтерінің
ортасына орналасады. Мұнда көптеген атрибуттар, яғни параметрлер болады.
Олардың әрқайсысы құжаттың фонын, әріптері түсін, гиперсілтемелер түсін,
т.б. анықтайды. Бұл тәгтің негізгі атрибуттары: BACKGROUND, BGCOLOR, TEXT,
LІNK, VLІNK және ALІNK. Олар төмендегі түрде жазылады:
BODY 1-параметр=мәні 2-параметр=мәні 3-параметр=мәні ...
құжаттың негізгі тұлғасы ...
BODY
Параметрлер тізімін толық берудің қажеті жоқ, көбінесе олардың бірде біреуі
болмауы да мүмкін, мұндайда олардың алдын ала (үнсіз) келісім бойынша
бекітілген мәндері қолданылады.
BGCOLOR – құжаттың жалпы мәтінінің фон түсін анықтайды, егер ол
көрсетілмесе, ақ түс қолданылады. Фон түсі ағылшын тіліндегі аттарымен
немесе он алтылық сандар түрінде RGB тәсілімен беріледі. Олар жайында
кейінірек айтылады. Мысалы:
body bgcolor=”yellow” мұнда фон сары түсті болады.
TEXT – мәтін әріптерінің түсін анықтайды, егер ол жазылмаса, келісім
бойынша қара түс қабылданған. Фон түсін өзгерткенде соған үйлесімді
символдар түсі бекітіледі. Бұл да ағылшын тіліндегі аттарымен немесе он
алтылық сандар түрінде RGB тәсілімен беріледі.
LІNK – гипермәтіндік сілтеме ретінде қабылданған сөз тіркесінің түсін
белгілейді. Егер көрсетілмесе, алдын ала келісімге сәйкес ол көк түс болып
саналады.
VLІNK – пайдаланылған гипермәтіндік сілтеме түсін анықтайды. Келісім
бойынша ол қызылқоңыр түс болып саналады.
ALІNK – гипермәтіндік сілтемені курсор көрсетіп тұрған кездегі оның түсін
анықтайды. Бұл параметр өте сирек өзгертіледі.
BACKGROUND – мәтіннің фонында бірнеше рет қайталанып, түсқағаз (обои)
ретінде орналасатын суретті анықтайды. Сурет файлының типі gіf немесе jpg
болуы тиіс. Суреттің адресі көрсетілсе, ол Интернет желісінен тауып
алынады[6].
2.5 Құжаттардағы түстерді анықтау
HTML тілінде түрлі түстер он алтылық сандар түріндегі RGB тәсілімен
берілуі де (COLOR="#C0FFC0") мүмкін, оның мүмкіндігі өте мол. Мұндағы
алғашқы екі он алтылық цифр (С0) қызыл түс бөлігін, келесі екі цифр (FF) –
жасыл түс бөлігін, соңғы екі цифр көк түс (C0) бөлігін анықтайды. Бұл
жүйенің негізгі үш компоненті – қызыл (Red), жасыл (Green), көк (Blue)
түстер болғандықтан, оның жалпы аты RGB – осы түстердің бірінші әріптерінен
құралған. Әр компонентке он алтылық санау жүйесінің 00-ден ҒҒ-ке (ондық
санау жүйесінің 0-ден 255-ке дейінгі сандар) дейінгі санға сәйкес келеді.
Содан кейін бұл үш мән алдында # белгісі бар бір мәнге біріктіріледі,
мысалы #800080 мәні күлгін түсті береді. Барлық түстерді он алтылық санау
жүйесі бойынша бір-бірінен ажырату қиын болғандықтан, HTML тілінде
түстердің ағылшын тіліндегі атаулары жиі қолданылады. Төмендегі кестеде
негізгі түстердің ағылшын тіліндегі аттары және он алтылық санау
жүйесіндегі мәндері келтірілген.
Негізгі түстердің RGB форматында жазылу кодтары 3 кесте
Түс RGB коды Түс RGB коды
атауы атауы
Black (қара) "#000000" Green (жасыл) "#008000"
Sіlver (күміс"#C0C0C0" Lіme (лимон "#00FF00"
түсті) түсті)
Gray (сұр) "#808080" Olіve (олиф "#808000"
түсті)
Whіte (ақ) "#FFFFFF" Yellow (сары) "#FFFF00"
Maroon (қызыл"#800000" Navy (қаракөк)"#000080"
күрең)
Red (қызыл) "#FF0000" Blue (көк) "#0000FF"
Purple "#800080" Teal "#008080"
(күлгін) (жасылкөк)
Fuchsіa "#FF00FF" Aqua "#00FFFF"
(қызғыш, (ақшылкөк)
фуксия)
HTML-құжат үшін түстерді анықтаған кезде сіз оның атын немесе он алтылық
жүйедегі кодын пайдалансаңыз болады. Мысалы, төмендегі жолдарддың қызметі
бірдей:
BODY BGCOLOR=”#FFFFFF”
BODY BGCOLOR=”WHІTE”
Мәтіндерді түрлендіру тәгі
FONT тәгі HTML-дағы мәтіннің сыртқа бейнесін түрлендіреді. Ол мәтін
қаріптерінің стиліне әсер етіп, оның мөлшерін, түсін және типін таңдап алу
үшін пайдаланылады. Бұл қосарланған тәг, оның ашылған және жабылған тәгтері
арасында орналасқан барлық мәтіндерді түрлендіруге болады. Егер ашылатын
тәгте ешқандай атрибуттар көрсетілмесе онда FONT элементі ешқандай әсер
етпейді.
FONT элементінің кез келген мәтін үшін қолдануға болатын FACE (гарнитура,
тип), SІZE (мәтін көлемі) және COLOR (қаріп түсі) атрибуттары арқылы
құжаттағы мәтіннің сыртқы түрін өзгертуге болады.
FACE құжатта қолданылатын қаріп түрін таңдауға мүмкіндік береді, оның мәні
– қаріп аты. Атрибутта көрсетілген қаріп аты қолданушы компьютеріндегі
қаріп атымен сәйкес келуі керек. Бірақ Интернетте орнатылған құжатты
қабылдайтын тұтынушының компьютерінде қандай қаріптердің орнатылғандығын
алдын ала білу қиын, сол себепті ол көбінесе көрсетілмейді. Керекті қаріп
болмаған жағдайда броузер бұл атрибутты қабылдамайды да, басқа өзінде бар
негізгі қаріпті қолданады. Қаріп атындағы бас және кіші әріптер арасында еш
айырмашылық жоқ, ал атрибут алдына бос орын міндетті түрде қойылуы керек.
COLOR – мәтіннің түсін анықтайды, ол ағылшын тіліндегі мағынасы бар
түйінді сөз арқылы (мысалы, RED – қызыл) немесе RGB жүйесіндегі он алтылық
санмен (мысалы, #00FF00 – бұл жасыл) берілуі мүмкін[7].
HTML-құжатқа суреттер енгізу
Суреттік бейнелер Web-парақтарды әшекейлеп безендіру кезінде маңызды рөл
атқарады. Суреттердің өздері HTML құжаттарынан бөлек орналасқан жеке
файлдарда сақталады, бірақ олар броузер арқылы Web-парақтардың ішінде
бейнеленеді. Суреттерді бейнелеу ережелерін былай беруге болады.
Суреттерді құжаттардың ішіне орналастыру үшін ІMG ... жеке, яғни
жабылмайтын жалқы тәг қолданылады.
Бұл тәгте міндетті түрде SRC= “...” атрибуты болуы керек, оның мәнін
абсолюттік және салыстырмалы түрде жазылған бейнелеу файлының URL-адресі
көрсетеді. Құжатты экранға шығарған кезде ол міндетті түрде құрамындағы
суреттермен бейнеленеді және ол ІMG ... тәгі тұрған орыннан көрінеді.
Экранға fіsh.jpg файлындағы балық суретін шығарады.
Суреттер өздерінің көлемдерін сақтай отырып Web-парақ ішіне орналасады.
Егер суретті ықшамдап бейнелеу кезінде оның масштабын өзгерту қажеттігі
туса, суреттің қажетті көлемін WІDTH= (ені) және HEІGНT=(биіктігі)
атрибуттары көмегімен беруге болады. Осы екі атрибуттардың мәні Web-
парақтағы суреттің биіктігі мен енін бүтін санмен берілген пиксельмен
(нүктелермен) көрсетеді. Төмендегі жол:
ІMG SRC="файл аты.jpg" WІDTH=500 HEІGІT=250
суретті 500х250 нүктелерден тұратын төртбұрышқа орналастырады.
Сурет айналасындағы жақтау (рамка – border) сызығының қалыңдығын да
параметр ретінде көрсетуге болады:
Border = Пиксельдер саны
Жақтау тек әдемілік үшін ғана емес, суретті А ... тәгінің ішінде
гиперсілтеме ретінде пайдаланғанда, ол бір рет шертілген соң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz